Der minnen loep

Der minnen loep.

Sint dat God op eerden hait

Gheschapen menigher konne stait

Ende sonderlinghe natuer der menschen,

Die hi na zijns selves wenschen

5 Recht natuerlic heeft ghebeeldet,

Den enen weeldelic gheweeldet

Ende den anderen arm ghelaten,

So sijn des gheestes caritaten

Seder verre ende wyde ghevloghen

10 Mit heyten lichten vuerighen loghen,

Ende hebben verlicht der menschen sinnen,

Den eynen buten, den anderen binnen,

Mit konsten die menigherhande sijn,

Als alle der werlt is aenschijn,

15 Daer hi mede woude gheliken

Dem [l. Den] armen schemper bij den rijcken.

Want heeft die rijcke des schattes gonst,

So heeft die arme den rijcken konst,

Daer hijt den rijcken mede ontdoet.

10 Sij ghijft [l. ghyft] hem wijsheit ende oick moet;

Hy wordt gheeert in allen steden,

Als die rijcke mit ghiericheden

Sit versmoert bij sinen schat

Ende en gheert dit noch dat,

15 Dan ghelt, dat is al sijn begheringhe:

Hy en wil konst, Latijn, noch leringhe,

Noch der poeten lessen horen.

Trouwen, sy waren hier te voren

Anders ghesint, die vrome man,

30 Dier ic wael veel ghenoemen kan.

Sij sochten konst ende hoghe lere,

Des men him noch spreken eere

Ende oick doen sal, also langhe

Als die planeten gaen hoer ganghe.

35 Konsten die sijn menigherley.

Mijn konst en prisic niet een eey:

Doch donct my prisens weerdich wesen,

Datmen kan scriven ende lesen

Ende te maten Latijn verstaen.

40 Daer om heb ic ter scole ghegaen.

Van logijck ende philosophie,

Als ic die rechte waerheit lye,

So ist dat ic niet veel en verstae;

Maer die goede oude gramatica

45 Heb ic onthouden in minen brieff:

Wist icse bet, het waer mij lieff.

Poetryen ende oude gesten

Heb ic zeer begheert te vesten:

Want ander konsten sijn my te hoghe,

50 Ic en can sye niet mit minen oghe

Scouwen noch den sin gronderen.

Die Godlicheit te contempleren,

Dat lact ic den theologinen,

Ende den meysteren van medicinen

55 Sullen der siecken nutscap roecken;

Den legisten laet ic hoer boecken

Over studeren ende vesten

Mit horen codicen ende digesten,

Ende der philosophien listen

60 Bevele ic den constighen artisten,

Die allen [l. Dien alle] konsten te diensten staen.

Dat wil ic tughen mit Peter Hispaen.

Poeten ende historien zanck

Sijn mijn sinnen wael ghemanck.

65 Daer om so wil [ic] daer van dichten:

Want mine ghenoechten moet ic stichten

In allen ghenoechliken dinghen,

Die goede wiven vroechden aen bringhen,

Op dat die minnentlike schone,

70 Die aller vrouwen is ene croene,

Tijtkortinghe daer bij ghecrighe:

Daer ic huden meer aff zwighe,

Want vesper is over langhe gheluut.

God gheve haer dusentwerff saluut,

75 Die my den moet te hoghen plach

Doet was misse tijt aenden dach.

Ic, man ende scriver vanden bloede,

Die wile ic hadde die yseren roede

Ende rechter was in svorsten lant,

80 Wart ic int hoghe rijck ghesant,

Om eenre ghewerff in stilre list,

Daer dackerman niet off en wist.

Ic bleef daer langher dan een jaer.

Alsoe wast my bewant aldaer:

85 By wilen so ghinghe ic spasieren

Op eenre lopender rivieren,

Om te verdriven melancolye.

Des viel ic in een fantasie,

Dair ic ghinc inder werlt hoift

90 Ende mijnre ghenoechten was beroeft,

Soe dat ic sach in eens gheestes wise

Ene joncfrou van hoghen prise

By my comen staen te hant.

Si vloech mit vloghelen over tlant.

95 Een bloedich speer ende een roit vuir

Voerde di[e] schone creatuer.

Hoer oghen waren verbonden beyde

Mit enen suveren witten cleyde.

Ghechiert was hoir hovet schone

100 Mit eenre costeliker crone.

Si ghinc tot my ende sprac ter stont:

‘Segghe, vrient, bistu onghesont?

Wes truerstu? laet dijn sorghen varen!

Die avontuer salt wail bewaren.

105 Du moets my doen een bede

- ‘Gheerne, ‘sprac ic, ‘Vrouwe reyn.;

- ‘Sich omme, ‘sprac die wael ghedaen,

Ԅu machs hier sien veel templen staen,

Daer ic ende andre Goden ende Godinnen

110 Voertijts pleghen te wonen binnen.

Daer plachmen alrehande spele

Te hantieren, groit ende vele,

Van jonghen mannen ende maechden,

Die hem selven wael behaechden

115 Ende goede minne droeghen.

By wilen si in vroechden loeghen,

By wilen leden si torment.

Versin di wael ende denck omtrent.

Nym die poeten in dijn memori

120 Ende besich menigherconne histori,

Die si van minnen hebben bescreven.

Ic wilse di inden sinne gheven,

Op dattuse voert moghes berechten

Vrouwen, ridderen ende knechten,

125 Die niet weten wat minne sy.

Ic bin Venus, die minne vrij.

Bescrijft in dijn ghedichte voert

Wat du van minne hebs ghehoert,

Hoedanich is der minnen loep

130 Ende hoe vaste si bindet den knoep,

Wat sy voertijts heeft ghedaen

Ende hoet den menighen is vergaen:

Op datsi leren moghen dair by,

Wat liefte is ende wat minne sy.’

135 Doe my die scone vrouwe bat,

Mocht ic hoir qualic weygeren dat,

Ic en dade billicx hoer begheren:

Want vrienden moghen dair by leren,

Willen si den text versinnen,

140 Hoe si by maten sullen minnen

Ende die liefte sedelic draghen,

Ghetempert, mit lijdsamighen slaghen,

Op dat si gheluc ende heyl

Daer an ghewinnen tot horen deyl.

145 Der vrouwe worde ic balde quijt.

Alleyne brukede ic daer den tijt

Ende wart denckende om ende om

Na Gallum ende Ovidium,

Die meystere waren van hoghen doen,

150 Appellee ende Anachreon,

Coris ende Calimachijs,

Tibullus ende Arathijs.

Dese hebben vele van minne gheweten.

Sapho en dochte niet vergheten:

155 Die was een edel joncfrou goet,

Van sinnen wijs, van consten vroet,

Die veel van minnentlike zaken

Scone gesten plach te maken.

Nu heb ic selver vast ghesien,

160 Hier van desen ende daer van dien,

Ende der dinghen veel besocht,

Eer icket haer toe heb ghebrocht.

Gheluckes weynich is my verbaert

Van lieften ende van minlic aert;

165 Maer van lyden ende van node

Heb ic ghehouden die ghebode,

Die daer in te harden sijn.

Onheyl was alle weghe mijn.

Wes ic jaechde was onghevanghen;

170 Doch en ist niet al ontganghen.

Wort my gheen lieff, so creech ic leyt:

Wes ic begheerde was onbereyt.

Dus heb ic mede te danse ghegaen;

Mer onheyl doet my avestaen.

175 Hier van is nu ghenoech ghehoert.

Die honden heeft die jaghen voert:

Ic wil tot dier materien gaen.

Den jonghen gheve ic te verstaen

Wat liefte is, als ic best kan.

180 Men sal gheloven den beproefden man.

Doch wil ic nyemant ter minnen noden

Noch te houden hoir gheboden:

Want minne is een lastelic last,

Die minne draghet zelden rast,

185 Ende is ene sorchlike zake

Vol van nyde ende onghemake.

Daer om een [l. en] darff ics nyemant raden;

Maer wye mit liefte is gheladen

Ende ymmer der minnen dienen wil,

190 Dien radic tbest in allen til.

Want na dat ic vinde in boecken

Ende oick na mijns sels versoecken,

Soe is liefde een hartelic bant,

Ghebonden sonder voet off hant,

195 Diemen niet ontbinden en mach

Mit tanden, tanghe noch hamerslach

Noch mit gheenrehande dinghen.

Liefte can horen dragher dwinghen

Sonder spreken, vele meer

100 Dan meyster, vrouwe ofte heer,

Vader, moeder off rechters dwanch

Off papen predicken, cort off lanch.

Minne is liefte ende liefte is minne:

Twierleye woerden, ghelijc van sinnen.

105 Wes men van lieften wil ghewaghen,

Dat wart der minnen toeghedraghen.

Minne is een lastelic guet.

Wye minne draecht in sinen moet,

Die laet alle dinghe varen

110 Ende volghet slechs der minnen scharen.

Die minne maect hem alsoe mat,

Dat hi en weet noch dit noch dat.

Minne is blint ende blindet voert

Alle dat hoer toe behoert.

115 Ledighe luden moghen minnen;

Maer die sijn lijftocht moet winnen

Mit aernste ende mit hantarbeyde,

Wil die volghen der minnen zede,

So blijft hi slechs daer by verloren.

120 Arme luden, wacht u daer voren!

Minne is van vele manieren.

Gode voer al te glorificieren,

Te vruchten, te eeren mit allen sinne,

Dat heten wi godlike minne.

125 Die ghelijct der caritate:

Een yghelic mensche, na sinen state,

Mi[n]t sinen vader ende moeder,

Omen, susteren ende broeder,

Neven, nichten, vrienden ende maghen:

130 Dat wercken der naturen slaghen.

Soe is een ander minne dan:

Want een yghelic, wijff off man,

Mint dat him ghenoechlic valt,

Rijcheit, lant, water ende walt,

135 Daer him nutschip off mach comen,

Goeden, die den menighen vromen,

Duerbair cleynoot, sulver, goudt,

Ghesteynten, paerlen menichfout,

Harnasch, cleder ende paerde,

140 Wat schoen is ende van goeder waerde,

Voghelen, honden ende ander diere.

Dus is die minne menighertiere.

Een yghelic mint oick sinen here

Ende doet sinen meyster ere,

145 Die hem doeghet heeft ghedaen.

Van deser minne laet ic staen

Ende wil vander ander spreken,

Die menich herte heeft doen breken,

Hoe vele wonders dat si werct,

150 Als een yghelic siet ende merct;

Soe dat dit boeckskijn heten moet

Der Minnen Loop, dat donct my guet.

Rechte mynnentlike minne,

Die den menschen inden zinne

155 Verwerret lecht ende ghestricket

Ende sijn hert daer aff ghequicket,

Dats een verbant der herten twee,

Die mit wael ende oeck mit wee

Malcander lieven ende minnen

160 Mit voller gonst, mit allen sinnen,

Mit allen datsi konnen ghedencken,

In herte, in moede, sonder mencken.

Die een in sanders herte leyt,

Si en hebben onderling gheen ghescheit,

165 Alle dinc is hem beyden ghemeyn,

Twee herten werden enich eyn.

Dien dese minne rueret an,

Dat sullen wesen wijff ende man,

Die malcander lieflic dienen

170 Ende onvoirbroken liefte lienen

Ende mit malcander avonturen

Lijff, goet, zoete mitten zueren

Ende sijn mit herten onverscheyden.

Gheen discoort en is in beyden,

175 Dan des den enen wael ghenoecht,

Daer toe him die ander vuecht,

Dueghentlic, mit gueden sinne,

Als temelic is in steder minne.

Die liefte, daer si rechtveerdich si,

180 Sal wesen tru ende wandels vry.

Wanneer si wandelt horen pas,

So segghe ic dat dair minne was

Ende is int wenden doot ghebleven.

Dese minne doet vrolic leven,

185 Si doet sorghen, si doet singhen,

Si doet troeren, si doet springhen,

Si maect siec, si maect ghesont.

Wyen si te rechte heeft ghewont,

Soe ic my des bevroeden can,

290Dat mach wael sijn een suchtich man.

Is sie oick wijff ofte maecht,

Daer wert int herte duck gheclaecht.

Menich suchten, menich lyden

Wort ghehart an beyden zijden,

195 Daer si beyde ghelike quellen

Ende him minnentlic verzellen.

Als beyde lampen ghelike branden,

Soe moet die liefte in vreuchden wanden.

Al valtet lijden dicwijl groot,

300 Het is doch een ghevuechlic noot

Alst ghelike ruert him beyden.

Die liefte en mach oic nymmermeer leyden

So langhe als si ghelike weecht

Ende deen des anders wille pleecht;

305 Mer want [l. wan] si leven in twe ghedracht

Ende deen den anderen niet en acht,

Wil deen cort, die ander wil lanck,

So valter dan een wisselganc,

Daer si mede worden ghescheyden.

310 Bij wilen valtet twisschen beyden,

Dat deen in truwen blijft ghestede

Ende crijcht den coorts in alle sijn leden.

Him waer beter wel die doot:

Wantet lijden valt him alsoe groot,

315 Dat hi ten dode wert ghequelt.

Des dander al in schimp vertelt

Ende singhet van sijnre nuwer minnen;

Des menighe edele vorstinne

Ende oick mede menich edel man

320 Den doot gheworven heeft daer an.

Daer omme ic u exempel scrive

Van enen edelen truwen wive,

Op dat een yghelic him bedare

Ende wijslic minne sijn wederpare.

De minnen loop.

Sinds dat God op aarde heeft

Geschapen menige kundige staat

En vooral de natuur der mensen,

Die hij naar zijn eigen wensen

5 Recht natuurlijk heeft afgebeeld,

De ene weelderig gemaakt

En de andere arm gelaten,

Zo zijn de geesten liefdegaven

Sedert ver en wijd gevlogen

10 Met hete lichte vurige leugens

En hebben verlicht de mensen geest,

De ene buiten, de andere binnen,

Met kunsten die menigerhande zijn

Zoals het hele wereld is in schijn,

15 Daar hij mee wilde vergelijken.

De arme schamper bij de rijken.

Want heeft de rijke de schatten gunst,

Zo heeft de arme de rijke kunst,

Daar hij het de rijke mee opent.

10 Het geeft hem wijsheid en ook moed;

Hij wordt geerd in alle plaatsen,

Als de rijke met gierigheid

Zit versmoort bij zijn schat

En begeert dit noch dat,

15 Dan geld, dat is al zijn begeren:

Hij wil kunst, Latijn, noch lering,

Noch de poten lessen horen.

Vertrouw, ze waren hier tevoren

Andersgezind, die dappere mannen,

30 Die ik wel veel noemen kan.

Zij zochten kunst een hoge leer,

Zodat men van hen noch spreekt eer

En ook doen zal, alzo lang

Als de planeten gaan hun gang.

35 Kunsten die zijn menigerlei.

Mijn kunst prijs ik niet een ei:

Doch lijkt me te prijzen waard te wezen

Dat men kan schrijven en lezen

En bescheiden Latijn verstaan.

40 Daarom ben ik ter school gegaan.

Van logica en filosofie,

Als ik de rechte waarheid belijd

Zo is het dat ik niet veel versta;

Maar die goede oude grammatica

45 Heb ik onthouden in mijn brief:

Wist ik ze beter, het was me lief.

Poëzie en oude verhalen

Heb ik zeer begeerd te vestigen:

Want andere kunsten zijn me te hoog,

50 Ik kan ze niet met mijn ogen

Aanschouwen noch de zin doorgronden.

De Goddelijkheid te beschouwen,

Dat laat ik de theologen,

En de meesters van medicijnen

55 Zullen de zieken nuttigheid verwaardigen;

De rechtsgeleerde laat ik hun boeken

Over studeren en versterken

Met hun codificatie (codering) en verzameling wetten,

En de filosofen listen

60 Beveel ik de kunstige artiesten,

Die alle kunsten ten dienste staan.

Dat wil ik getuigen met Peter Hispaen.

Poten en histories gezang

Zijn voor mijn zinnen goed gemengd.

65 Daarom zo wil ik daarvan dichten:

Want mijn genoegen moet ik stichten

In alle genoeglijke dingen,

De goede wijven vreugde aan te brengen,

Opdat die beminnelijke mooie,

70 Die alle vrouwen is een kroon,

Tijdverdrijf daarbij krijgt:

Daar ik heden meer van zwijg,

Want vesper is al lang geluid.

God geeft haar duizendmaal heilwens,

75 Die me de gemoed verhogen plag

Toen het misselijke tijd was die dag.

Ik, man en schrijver van het bloed,

De tijd dat ik een ijzeren roede had

En rechter was in een vorsten land,

80 Werd ik in het hoge rijk gezonden,

Om een verwerf (winst) in stille list,

Daar de akkerman niets van wist.

Ik bleef daar langer dan een jaar.

Alzo was het me gesteld aldaar:

85 Soms zo ging ik wandelen

Bij een lopende rivier,

Om te verdrijven melancholie.

Dus viel ik in een fantasie,

Daar ik ging in het wereld hoofd

90 En van mijn genoegens was beroofd,

Zodat ik zag in een geesten wijze

Een jonkvrouw van hoge prijs

Bij mij gelijk komen staan.

Ze vloog met vleugels over het land.

95 Een bloedige speer en een rood vuur

Voerde dat mooie creatuur.

Haar ogen waren verbonden beide

Met een zuiver wit kleed.

Versierd was haar hoofd mooi

100 Met een kostbare kroon.

Ze ging naar mij en sprak terstond:

‘Zeg, vriend, bent u ongezond?

Wat treurt? Laat uw zorgen gaan!

Dat avontuur zal het wel bewaren.

105 U moet me een kleine bede doen.’

- Graag,’ sprak ik, ‘Reine vrouwe.;

- ‘Zie om, ‘sprak die goed gevormde,

‘Je mag hier veel tempels zien staan,

Dar ik en andere Goden en Godinnen

110 Voortijds plagen te wonen binnen.

Daar plag men allerhande spelen

Te hanteren, groot en veel,

Van jonge mannen en maagden,

Die zichzelf goed behaagden

115 En goede minne droegen.

Soms lachten ze in vreugde,

Soms leden ze kwelling.

Bedenk u goed en denk omtrent.

Neem de poëten in uw memorie

120 En gebruik menigerhande historie,

Die ze van minnen hebben beschreven.

Ik wil ze in u in de geest geven,

Opdat u ze voort mag berechten

Vrouwen, ridders en knechten,

125 Die niet weten wat minne is.

Ik ben Venus, de vrije minne.

Beschrijf in uw gedichten voort

Wat u van minne hebt gehoord,

Hoedanig is de minnen loop

130 En hoe vast ze de knoop binden,

Wat ze voortijds hebben gedaan

En hoe het menigeen is vergaan:

Opdat ze daarvan mogen leren,

Wat liefde is en wat minne is.’

135 Toen me die mooie vrouwe bad,

Mocht ik haar dat moeilijk weigeren,

Ik deed billijk haar begeerte:

Want vrienden mogen daarbij leren,

Willen ze de tekst begrijpen,

140 Hoe ze bij mate zullen minnen

En die liefde zedig dragen,

Gematigd, met lijdzame slagen,

Opdat ze geluk en heil

Daaraan winnen tot hun deel.

145 Die vrouwe werd ik gauw kwijt.

Alleen gebruikte ik daar de tijd

En begon te denken om en om

Naar Gallus en Ovidius,

Die meesters waren van hoge doen,

150 Apuleius en Anacreon,

Codrus en Callimachus,

Tibullus en Arator.

Dezen hebben veel van minne geweten.

Sappho moet niet worden vergeten:

155 Die was een edele goede jonkvrouw,

Van geest wijs, van kunsten verstandig,

Die veel van beminnelijke zaken

Mooie verhalen plag te maken.

Nu heb ik zelf vast gezien,

160 Hier van deze en daarvan dien,

En er dingen veel bezocht,

Eer ik het hiertoe heb gebracht.

Gelukkig is me weinig geopenbaard

Van liefde en beminnelijke aard;

165 Maar van lijden en van nood

Heb ik gehouden die geboden,

Die daarin te harden zijn.

Onheil was allerwege mij.

Wat ik bejaagde was niet te vangen;

170 Doch is niet alles ontgaan.

Wordt me geen liefde, dan kreeg ik leed:

Wat ik begeerde was niet bereid.

Dus ben ik mede ten dans gegaan;

Maar onheil laat me het afgaan.

175 Hiervan is nu genoeg gehoord.

Die honden heeft die jaagt voort:

Ik wil tot die materie gaan.

De jonge geef ik te verstaan

Wat liefde is, zo goed als ik kan.

180 Men zal de beproefde man geloven.

Doch wil ik niemand ter minnen noden

Noch te houden haar geboden:

Want minne is een lastige last,

Die minne draagt zelden rust,

185 En is een zorgelijke zaak

Vol van nijd en ongemak.

Daarom durf ik het niemand aan te raden;

Maar wie met liefde is geladen

En immer de minne dienen wil,

190 Die raad ik het beste aan in alle tijd.

Want nadat ik vind in boeken

En ook naar mijn eigen onderzoek,

Zo is liefde een hartelijke band,

Gebonden zonder voet of hand,

195 Die men niet ontbinden mag

Met tanden, tangen noch hamerslag

Noch met generhande dingen.

Liefde kan haar drager dwingen

Zonder te spreken, veel meer

100 Dan meester, vrouwe of heer,

Vader, moeder of rechters dwang

Of papen prediken, kort of lang.

Minne is liefde en liefde is minne:

Tweevormige woorden, gelijk van zin.

105 Wat men van liefde wil gewagen,

Dat wordt de minnen toegedragen.

Minne is een lastig goed.

Wie minne draagt in zijn gemoed,

Die laat alle dingen varen

110 En volgt slechts de minnen scharen.

Die minne maakt hem alzo mat,

Dat hij niet weet noch dit noch dat.

Minne is blind en verblind voort

Alles dat haar toebehoort.

115 Ledige lieden mogen minnen;

Maar die zij levensonderhoud moeten winnen

Met ernst en met handenarbeid,

Wil die volgen de minnen zede,

Zo blijft hij slechts daarbij verloren.

120 Arme lieden, wacht u daarvoor!

Minne is van vele manieren.

God voor alles te verheerlijken,

Te vrezen, te eren met allen zinnen,

Dat noemen we goddelijke minne.

125 Die gelijkt de barmhartigheid:

En elk mens, naar zijn staat,

Mint zijn vader en moeder,

Ooms, zusters en broeders,

Neven, nichten, vrienden en verwanten:

130 Dat bewerkt de naturen slagen.

Het is een ander minne dan:

Want iedereen, wijf of man,

Mint dat hem genoeglijk valt,

Rijkheid, land, water en woud,

135 Daar hem nuttigheid van mag komen,

Goed, dat menigeen baten,

Duur kleinood, zilver, goud,

Gesteente, parels menigvuldig,

Harnas, kleren en paarden,

140 Wat mooi is en van goede waarde,

Vogels, honden en andere dieren.

Dus is de minne menigerhande.

Iedereen mint ook zijn heer

En doet zijn meester eer,

145 Die hem deugd heeft gedaan.

Van deze minne laat ik staan

En wil van de andere spreken,

Die menig hart heeft laten breken,

Hoeveel wonderen dat het bewerkt

150 Zoals iedereen ziet en merkt;

Zodat dit boekje heten moet

De Minnen Loop, dat lijkt me goed.

Rechte beminnelijke minne,

Die de mensen in de zin

155 Verward licht en verstrikt

En zijn hart daarvan verkwikt,

Dat is een verband der twee harten,

Die met goede en ook met pijn

Elkaar lieven en minnen

160 Met volle gunst, met allen zinnen,

Met alles dat ze bedenken kunnen,

In het hart, gemoed zonder mankeren.

Die in een ander zijn hart ligt

Ze hebben onderling geen scheiding,

165 Alle ding is hen beiden algemeen,

Twee harten worden enig een.

Die deze minne aanroert,

Dat zullen wezen wijf en man,

Die elkaar lieflijk dienen

170 En ongebroken liefde verlenen

En met elkaar avonturen

Lijf, goed, zoete met het zure

En zijn met harten niet te scheiden.

Geen twist is in beiden,

175 Dan dat de ene goed vergenoegt,

Daartoe hem de ander voegt

Deugdelijk, met goede zin

Als betamelijk is in gestadige minne.

De liefde, daar ze rechtvaardig is,

180 Zal trouw wezen en wankel vrij.

Wanneer ze wandelen hun pas,

Zo zeg ik dat daar minne was

En is in het wenden dood gebleven.

Deze minne laat vrolijk leven,

185 Het laat zorgen, het laat zingen,

Het laat treuren, het laat springen,

Het maakt ziek, het maakt gezond.

Wie het terecht heeft verwond,

Zo ik me dus bevroeden kan,

290 Dat mag wel zijn een ziek man.

Is ze ook wijf of maagd,

Daar wordt in het hart dik geklaagd.

Menig zuchten, menig lijden

Wordt gehard aan beide zijden,

195 Daar ze beiden gelijk kwellen

En hen minnelijk vergezellen.

Als beide lampen gelijk branden,

Zo moet die liefde in vreugde wenden.

Al valt het lijden dikwijls groot,

300 Het is toch een gevoeglijke nood

Als het gelijk roert in hen beiden.

De liefde mag ook nimmermeer leiden

Zo lang als het gelijk weegt

En de ene de andere zijn wil pleegt;

305 Maar als ze leven in tweedracht

En de een de andere niet acht,

Wil de een kort, de ander wil lang

Zo valt er dan een omkering,

Waarmee ze gescheiden worden.

310 Somt valt tussen beiden,

Dat de ene gestadig trouw blijft

En krijgt de koorts in al zijn leden.

Hen was wel beter de dood:

Want het lijden valt hem alzo groot,

315 Dat hij ten dood wordt gekweld.

Dat de ander geheel in schimp vertelt

En zingt van zijn nieuwe minnen;

Dus menige edele vorstin

En ook mede menige edele man

320 De dood geworven heeft daaraan.

Waarom ik een voorbeeld schrijf

Van een edel trouw wijf,

Opdat iedereen zich bedaart

En wijs bemint zijn wederhelft.

325 Inder stat van Rodopee,

Gheleghen opter wilder zee,

So was ene coninghinne gheseten,

Fillis so was si gheheten,

Hovesch, lieflic ende guet,

330 Scoen ende rijc, van sinnen vroet.

Si regierde gheweldichlick

Alle dat Rodopeyssche rijck.

Het gheviel op enen pas,

Doe Troeyen ghedestrueert was,

335 Dat Demofon quam ghevaren

In enen schepe mit sijnre scharen,

Als hi voer Troyen hadde gheweest,

So dat int water viel tempeest,

Dat hi te lande varen most.

340 Doen hi quam an slandes kust

Ende die vrouwe dat versan,

Dat daer eens conincx zoen quam an,

Is si hem eerlic teghen ghegaen

Ende heeften vriendelic ontfaen,

345 Als temelic was, in horen hove,

Dat chierlic was van groten love.

Die storme duerde lang ende zere.

Die vrouwe sach den groten here

Mit minnentliken oghen an.

350 So dede oick die edel man.

Dat gheschut van sridders oghen

Bracht die vrouwe in lieflic doghen.

Die bant wort daer al duen ghewronghen,

Daer ic hier voer off hebbe ghesonghen.

355 Si wordens eens van herte ende sinne.

Fillis, die edele coninghinne,

Heeft Demofon te male ghegheven

Hoir lijff, hoer guet, hoer sin, hoer leven.

Onghemannet was si allene.

360 Theseus, die coninc van Athene,

Was vader van Demofone.

Die minnentlike vrouwe schone

Hantierde vriendelic horen gast:

Daer en was sorghe, leyt, noch last,

365 Die [wijle] dat hi bij hoer duerde,

Datsi namaels zeer bezuerde.

Si gheloefde hem lijfs ende eren:

Sijn ghenoechte was hoer begheren:

Elc den anderen guetlic dede

370 Volle vrienscap ende vrede.

Si zwoeren deen den anderen trouwe,

So wail die vorste als die vrouwe:

By sinen Goden ende bi eeren

Gheloifde hi dair weder te keren

375 Binnen vier manenschijn

Ende hoir echte man te sijn.

Die storm verghinc na twaelff daghen,

Dat weder begonde hem te behaghen,

Dat meer wort slecht ende ghevoeghe:

380 Wat baet dat ic u veel ghewoeghe?

Dair wort bereyt te schepe wairt.

Die jonghelinc reyde sine vaert:

tAthenen wairt was sijn begheren,

Om sinen vader te visiteren.

385Een scheyden musten si bezueren,

Die hoich gheboren creaturen.

Dat viel him hart ende onghevoeghe:

Twater liep daer over doghen drueghe.

Vriendelic oirloff wart ghenomen

390 Van dien tween edelen ende vromen.

Doch bleeff die vrouwe in goeden hoip:

Als die tijt sinen ommeloip

Van vier maenschijn hadde ghedaen,

So soud si weder troest ontfaen

395 Ende loon van hoirre minnen stam.

Mer doen die heelt te heyme quam,

Dat harde verre was van daen,

Heeft hi ene nuwe minne bestaen,

Die him te punte was gheseten.

400 Die goede Fillis wart al vergheten,

Als huden menich wert ghedaen.

Cort wil ict u overslaen:

Die schine vanden vier maenden

Ghinghen omme ende waenden.

405 Demofon was anghenomen,

Ende heeft vergheten twedercomen:

Van sijnre coomsten vernam men niet.

Des doechde Fillis zwaer verdriet;

Si ghen[c] spasieren bider zee,

410 Hair was utermaten wee,

Hair dochte hair herte woude breken,

Qualic conde si ghespreken.

Si claechde hoir leyt, als si best mochte,

Dat Demofon hoirs niet en rochte.

415 Si sprac: ‘o Demofon! o wach,

O wee, dat ic dy ye ghesach!

O valsche man, o onghehuyr,

O truweloze creatuir!

Schaemdi voer der Goden list,

420 Dien du meynedich worden bist.

Waer om doetstu den Goden schande?

Du hebbes opgherecht dijn hande;

Du lieghes, ende ic verderve.

O Pallas, Jupiter ende Meynerve,

425 Juno, Venus ende Dyane!

Vierwarff is die lichte mane

Hair ghecomen ende ghegaen,

Ende Demofon, heb ic verstaen,

Is mit nuwer liefte ghecleyt.

430 Dat brinct my in een sterflic leyt.

Helpt my beclaghen, vrouwen, maechden,

Die ye na rechter liefde yaechden!

Bescreyt my als ic bin ghestorven!

Dit heeft my Demofon gheworven.

435 Claecht al over den valschen man!

Ic sie veel schepen comen an;

Mer sijn schip en coomt hier niet.

O wee! wat is my nu gheschiet?

O Demofon, meynedich vorst,

440 Hoe sere mi na dijn liefte dorst,

Du en wils niet comen hier tot mi:

Ic moet over die zee tot di.

O wee! ic bin alleen, ellendich:

Mijn lijff [l. lief] is wech ende nymmermeer wendich.

445 Het is om niet, al dat ic claghe.

Adieu mijn stadt, vrund ende maghe!

Die liefte brect mijn herte ontwee.’

Mittien so spranc si inder zee

Ende verdranc, die edele vrouwe.

450 Daer wort ghedreven zwaren rouwe,

Als wail betamelic was ende reden.

Dats wail gheschiet tot anderen steden,

Daer minne wrocht alsulke daet.

Daer om scrivic u minen raet,

455 Dat ghi wiselic minnen sult,

Ende lyden een heymelic verdult

Wanneer u ontrouwe wedervaert.

Die ziele moet ymmer sijn ghespaert.

Om sulc wee te bliven doot,

460 Dat en docht mi sijn gheen noot,

Na dat icker off heb onthouden,

Op dat die ziele bleve behouden.

Dat salmen minnentlic versinnen

Ende dair mede den dwanc verwinnen.

465 Men sal altoes een beter hopen:

Die tijt mach alte misselic lopen.

Dat huden misset, dat raket morghen.

Laet wantroest hoerselven worghen:

Mishopet niet, doer Goeds eere,

470 Ende volghet in allen minen lere.

Die ghene die sijn in jonghen daghen

Ende volcomen liefte draghen,

Den radic dat si scuwen ymmer

Enicheit, wantsi brinct kommer

475 In herte, in moede ende in sinne.

Went ghise [l. Want ghi] moecht des worden inne

Ende selver proeven bij ghelijcke;

Hadde dese coninghinne rijcke

Bij hoer ghehadt gheselscap goet

480 Oft enen mensche, die hoir den moet

Ghewandelt hadde mit soeten troest,

Sy ware vander doot verloost:

Want een mensche haddet wael benomen,

Dat dair toe en ware niet ghecomen.

485 Daer omme so scuwet eynicheit:

Want si brinct bij wilen leyt.

Si wercket veel melancolyen,

Sy doet ziele ende lijff vertyen

Ende doet zere die zinnen crencken,

490 Als een yghelic wael mach dencken

Van minne boert my wael te spreken,

Die menich herte heeft doen breken.

Om dat wijslic te verhoeden,

Sal ict u bi exempel vroeden,

495 Die in voertijden sijn gheschiet,

Op dat ghi scuwet ende vlyet

Die onghetemperde, hete minne,

Die soe verdorret des mensches sinne,

Dat si soe onghedoechsaem sijn

500 Vander liefden vuerighe schijn,

Dat sy daer omme siele ende lijff

Waghen, beyde man ende wijff.

Dat schiede ooc meest inder Heyden tijden:

Die mochten min dat sterven myden

505 Dan wy: want si dat vast gheloefden,

Wanneer si him hoirs lijffs beroefden,

Dat si dan lijfflic alte samen

In een ander werlt quamen.

Wan[t] het is noch huden mede

510 Over al Heydenscip ene zede,

Als coninc off hoghe vorsten sterven,

So plachmen him daer bij te werven

Horen heymelicsten camerlinc

Ende merryen melck, dits ware dinck:

515 Die graeftmen mede mitten here.

Dat houden si voer grote eere.

Want si meynen, twaer grote schande,

Dat hoer heer in enen anderen lande

Comen soude sonder ghesinde

520 Ende sonder dranc diemen minde:

Want melc van merrien houden si daer

Voerden edelsten dranck voirwaer,

Diemen den heren schencken mach.

Nu come ic weder op mijn gheclach,

525 Te spreken vander minnen aert,

Die menigherhande ghevonden waert,

Gheoerloefde, goede ende ongheoirloft

Ende ghecke minne, die heeft becoft

Menich edelinc hier te voren,

530 Als ghi namaels wael sult horen,

Ende hier voer wael hebt verstaen,

Hoe dat mit Fillis is vergaen.

Daer bij so machmens sijn ghewis

Dat ducke een ghecke minne is,

535 Die nochtan wael gheoerloft si.

Fillis was van mannen vry,

Ende wes si dede, heeft si ghedaen

Op trouwe, die daer was ghegaen;

Mer dat si dede, onlovelic wast:

540 Want si verliefde op enen gast,

Den si hoer lijff ende have boot

Ende en wiste cleyn noch groot,

Wye hi was ende hoe gheheten.

Oick was hi hoer so verre gheseten,

545 Dat him nymmermeer en stont

Te comen op hoirs landes gront.

Dair omme soe wast wael ghecke minne.

Dat heeft die waerde coninghinne

Mitten live dier becoft.

550 Dit heeft Venus aldair ghewrocht.

Des speels can si wael wercken mee.

325 In de plaats van Rhodope,

Gelegen aan de wilde zee,

Zo was een koningin gezeten,

Phyllis zo was ze geheten,

Hoffelijk, lieflijk en goed,

330 Mooi en rijk, van geest verstandig.

Ze regeerde geweldig

Al dat rijk van Rhodope.

Het geviel op een keer,

Toen Troje vernield was,

335 Dat Demofon kwam gevaren

In een schip met zijn scharen,

Toen hij voor Troje was geweest,

Zodat in het water een tempeest viel,

Zodat hij naar land moest varen.

340 Toen hij aan de kust van het land kwam

En die vrouwe dat vernam,

Dat daar een koningszoon aankwam,

Is ze hem fatsoenlijk tot hem gegaan

En heeft hem vriendelijk ontvangen,

345 Zoals betamelijk was, in haar hof,

Dat sierlijk was van grote lof.

Die storm duurde lang en zeer.

Die vrouwe zag de grote heer

Met beminnelijke ogen aan.

350 Zo deed ook de edele man.

Dat geschut van de ridders ogen

Bracht die vrouwe in lieflijk gedogen.

Die band wordt daar al door gewrongen,

Daar ik hiervoor van heb gezongen.

355 Ze worden het eens van hart en zin.

Phyllis, die edele koningin,

Heeft Demofon te ene maal gegeven

Haar lijf, haar goed, haar zin, haar leven.

Ongetrouwd was ze alleen.

360 Theseus, de koning van Athene,

Was vader van Demofon.

Die beminnelijke mooie vrouwe

Hanteerde vriendelijk haar gast:

Daar was geen zorg, leed, noch last,

365 De tijd dat hij bij haar verduurde,

Dat ze later zeer bezuurde.

Ze beloofde hem lijf en eer:

Zijn genoegen was haar begeren:

Elk de andere goedig deed

370 Volle vriendschap en vrede.

Ze zwoeren de ene de andere trouw,

Zo wel die vorst als die vrouwe:

Bij zijn Goden en bij eer

Beloofde hij daar terug te keren

375 Binnen vier maanschijnen

En haar echte man te zijn.

De storm verging na twaalf dagen,

Dat weer begon hem te behagen,

Dat meer wordt recht en geschikt:

380 Wat baadt het dat ik u veel gewaag?

Daar wordt bereid te scheep waart.

De jongeling bereidde zijn vaart:

Te Athene waart was zijn begeren,

Om zijn vader te visiteren.

385 Een scheiden moesten ze bezuren,

Die hoog geboren creaturen.

Dat viel hen hard en onaangenaam:

Het water liep daar over de bedroefde ogen.

Vriendelijk verlof werd genomen

390 Van die twee edelen en dapperen.

Doch bleef die vrouwe in goede hoop:

Als de tijd zijn omloop

Van vier maanschijnen had gedaan,

Dan zou ze weer troost ontvangen

395 En loon van haar minnen stam.

Maar toen de held thuiskwam,

Dat erg ver was vandaan,

Heeft hij een nieuwe minne bestaan,

Die hem te pas was gezet.

400 Die goede Phyllis wordt geheel vergeten,

Zoals heden menigeen wordt gedaan.

Kort wil ik het u overslaan:

Het schijnen van de vier maanden

Gingen om en wenden.

405 Demofon was aangekomen,

En heeft vergeten het terug komen:

Van zijn komst vernam men niets.

Dus gedoogde Phyllis zwaar verdriet;

Ze ging wandelen bij de zee,

410 Het was haar uitermate pijnlijk,

Ze dacht dat haar hart zou breken,

Nauwelijks kon ze spreken.

Ze beklaagde haar leed, zo goed als ze kon,

Dat Demofon haar niets kon schelen.

415 Ze sprak: ‘O Demofon! O wee,

O wee, dat ik u ooit zag!

O valse man, o onguur,

O trouweloze creatuur!

Schaam je voor de Goden list,

420 Dat u meinedig geworden bent.

Waarom doet u de Goden schande?

U hebt opgericht uw handen;

U liegt en ik bederf.

O Pallas, Jupiter en Minerva,

425 Juno, Venus en Diana!

Viermaal is de lichte maan

Hier gekomen en gegaan,

En Demofon, heb ik verstaan,

Is met nieuwe liefde gekleed.

430 Dat brengt me in een sterflijk leed

Help me beklagen, vrouwen, maagden,

Die ooit naar rechte liefde jaagden!

Beschrei me als ik ben gestorven!

Dit heeft me Demofon verworven.

435 Beklaag overal de valse man!

Ik zie veel schepen aankomen;

Maar zijn schip komt hier niet.

O wee! Wat is me nu geschied?

O Demofon, meinedige vorst,

440 Hoe zeer ik naar uw liefde dorst,

U wil niet hier komen tot mij

Ik moet over de zee tot u.

O wee! ik ben alleen, ellendig:

Mijn lief is weg en keert nimmermeer terug.

445 Het is al om niet, alles dat ik klaag.

Adieu mijn stad, vriend en verwant!

De liefde breekt mijn hart stuk.’

Meteen zo sprong ze in de zee

En verdronk, die edele vrouwe.

450 Daar werd zware rouw gedreven,

Zoals het wel betamelijk was en reden.

Dat is wel geschied te andere plaatsen,

Daar minne wrocht al zulke daad.

Daarom schrijf ik u mijn raad,

455 Dat ge wijs minnen zal,

En lijden een heimelijke verdwazing

Wanneer u ontrouw ontmoet.

De ziel moet immer gespaard zijn.

Om van zulke droefheid dood te blijven,

460 Dat leek me geen nood te zijn,

Na dat ik ervan heb onthouden,

Opdat de ziel bleef behouden.

Dat zal men minnelijk verzinnen

En daarmee de dwang overwinnen.

465 Men zal altijd op een betere hopen:

De tijd mag al te wisselvallig lopen.

Dat heden mist, dat raakt morgen.

Laat wanhoop zichzelf niet wurgen:

Wanhoop niet, door Gods eer,

470 En volg in alles mijn leer.

Diegene die zijn van jonge dagen

En volkomen liefde dragen,

Die raad ik dat ze immer schuwen

Eenheid, want het brengt kommer

475 In hart, in gemoed en in de geest

Want ge mocht het binnenkrijgen

En zelf beproeven bij dergelijke;

Had deze rijke koningin

Bij haar goed gezelschap gehad

480 Of een mens die haar het gemoed

Veranderd had met lieve troost,

Ze was van de dood verlost:

Want een mens had het wel benomen,

Dat het daartoe niet was gekomen.

485 Daarom zo schuw eenheid:

Want het brengt soms leed.

Het bewerkt veel melancholie

Het laat de ziel en lijf vertrekken

En doet zeer de zinnen verzwakken,

490 Zoals iedereen wel mag denken

Van minne behoort men wel te spreken,

Die menig hart heeft laten breken.

Omdat wijs te verhoeden,

Zal ik het u bij voorbeeld bekend maken,

495 Die in voortijden zijn geschied,

Opdat ge het schuwt en vliedt

Die ongetemperde, hete minne,

Die zo verdort de mensen zin,

Dat ze zo onduldbaar zijn

500 Van de liefde vurige schijn,

Dat ze daarom ziel en lijf

Wagen, beide man en wijf.

Dat geschiedde ook meest in de heidense tijden:

Die mochten minder dat sterven mijden

505 Dan wij: want ze dat vast geloofden,

Wanneer ze zich van hun lijf beroofden

Dat ze dan levend alle tezamen

In een andere wereld kwamen.

Want het is noch heden mede

510 Overal heidenwereld een zede,

Als koning of hoge vorsten sterven,

Zo plag men hem daarbij te werven

Hun vertrouwdste kamerling

En merries melk, dat is een waar ding:

515 Die begraaft men met de heer.

Dat houden ze voor grote eer.

Want ze menen, het was grote schande,

Dat hun heer in een ander land

Komen zou zonder huisgezel

520 En zonder drank die men minde:

Want melk van merries houden ze daar

Voor de edelste drank voorwaar,

Die men de heren schenken mag.

Nu kom ik weer op mijn geklaag,

525 Te spreken van de minnen aard,

Die menigerhande gevonden wordt,

Geoorloofde, goede en ongeoorloofde

En gekke, die heeft bekocht

Menige edele hier tevoren,

530 Als ge later wel zal horen,

En hiervoor wel hebt verstaan,

Hoe dat met Phyllis is vergaan.

Daarbij zo mag men zeker zijn

Dat vaak een gekke minne is,

535 Die nochtans wel geoorloofd is.

Phyllis was van mannen vrij,

En wat ze deed heeft ze gedaan

Op trouw die daar was aangegaan;

Maar dat ze deed, ongelofelijk was het:

540 Want ze verliefde op een gast,

Die ze haar lijf en have bood

En wist klein noch groot,

Wie hij was en hoe geheten.

Ook was hij van haar zo ver gezet,

545 Dat hij nimmermeer stond

Te komen op haar lands grond.

Daarom zo was het wel gekke minne.

Dat heeft die waardige koningin

Met het leven duur bekocht.

550 Dit heeft Venus aldaar gewrocht.

Dat spel daar kan ze wel goed mee werken.

Colcos leghet opter zee,

Ende [is] nu Rodes gheheten.

Daer was voertijts ingheseten

555 Een coninc, Oetes was sijn name.

Hi hadde een dochter zeer bequaem,

Lustelyck, scoen, van rijcker konst;

Want sij bijder Goden gonst

Van nygromantien meester was.

560 Altois studeerde si ende las

Die wile si was in svaders hoff.

Verre was des conincx loff,

Om eenre zaken wil, vermaert.

Enen schat, duerbair ende wairt,

565 Hadde hi besloten ende vast bemuirt,

Den menich goetman hadde besuirt

Ende tlijff gheset in groten verliese.

Het was een ram mit enen gulden vliese.

Dat hadde die coninc doen besluten,

570 Mitter nygromancschen virtuten,

In also stercker vryer hoede,

Dattet nyemant tot sinen goede

Ghewinnen en mocht, als ic versta,

Dan allene Medea,

575 Des conincx dochter, daer ic aff scrive.

Daer worter menich vanden live

Beroift, die wouden avonturen

Tvlies te winnen uter muren.

Want wye den schatte soude ghenaken,

580 Die most vechten teghen draken

Ende teghen ossen, die vuer bliesen,

Dat dede den heelden tlijff verliesen.

Noch wasser veel meer wonders aen,

Dat mi te lanc is te verslaen:

585 So datter nyemant an en quam,

Hi en moster bliven doot off lam

Ende mit schanden van dane varen.

Dit gheduerde langhe jaren,

Datmen dit vlyes uut allen hoecken

590 Om wael daet plach te versoucken.

In Thesalyen, die rijcke stadt,

Een groot gheweldich coninc sat,

Ende was gheheten Peleus.

Op een tijt bedocht hi hem dus:

595 Hi hadde wael over vele daghen

Van den gulden vlyes horen ghewaghen

Ende om te crighen dat selve vlyes,

Dat dair in stack groot verlyes,

Want wye hem des ye onderwant,

600 Die verloes sijn lijff te hant.

Nu hadde hi enen neve goet,

Jason, die frissche wail ghemoet,

Die starc ende vroom was ter wapen.

Alle die ridderen ende knapen

605 Vanden rijcke die minden hem zere

Ende daden him waerdicheit ende eere:

Soe doeghende was hi talre tijt.

Des hadde die coninc grote nijdt;

Doch dede hi sijn schone ghebare,

610 Recht off him lieve daer toe waire.

Jason, dese ridder schone,

Was recht erfnamen vander crone;

Want die coninc was van hogher waerden

Ende en hadde ghenen zoon op aerden.

615 Dus haddi alle weghe ducht,

Dat him Jason verdriven mucht,

Ende ghinc visieren talre tijt,

Hoe hi Jason mocht werden quijt.

Op een tijt so was daer ghehovet,

620 So dat een yghelic him belovet.

Vrouwen, heren, waren daer vele

Ghecomen tot des coninex spele.

Daer was menich vromel man.

Doe sprac die coninc Jason an

625 Voir alle die heren van groter machte.

Dat dede hi uut valscher ghedachte,

Om dat him Jason soude schamen

Voerden heren ende vrouwen tsamen,

Ende seyde vriendelic: ‘’Neve Jason,

630 Ghi sijt jonck, starck ende schoon,

Juwe vromicheit is wide vermaert.

Een dinc mijn herte zeer begaert:

Mocht ghi dat bringhen in onsen rijck,

Soe en waer nyemant uwes ghelijck

635 Van vromicheit ende waeldaden,

Ende souden u comen te staden

Namaels; want dat rijcke mijn

Sal na mijnre doot u zijn:

Want icx doch nyemant bet en gan.

640 Ende moechdi mi daer helpen an,

Dat mijn begheerde warde vervult,

(Als ic hope dat ghi wael sult,

Want ghi sijt so wael ghedaen,

Dat u gheen dinck mach wederstaen),

645 Up dat ghi wilt ghenenden des,

So ghelove ic u alhier ghewes

Voer alle die ghene die hier sijn,

Dat halff dat conincrijcke mijn

U sal sijn die wile ic leve,

650 Dat zweer ic u, mijn lieve neve:

Na mijnre tijt ist doch al uwe.’

A[y] hoert die valsche ontruwe

Van desen onghehuyren coninc,

Die den edelen jonghelinc

655 Brenghen wil in alsulker noet,

Daermen te werven plach den doot,

Ende sprect hem aldus hoechliken an

Voer alle die vrouwen ende hoghe man.

Jason sprac, die vrome coen:

660 ‘Heer oom, ic wilt al gaerne doen,

In dien dat ghi mij berecht

Scepen, ridderen ende knecht,

Als sulke reysen toe betaemt.’

- ‘Neve, hoe ghi dat selve raemt,

665 Sal ic u doen volcomelic,’

Sprac die coninc gheveynsdelic.

Mit corten reden wil ic u tellen,

Hoe Jason voer mit sinen ghesellen

Te Colcos, om dat gulden vlyes.

670 Hi was vrolic, jonc ende ries

Ende sorchde luttel voer den stoot,

Die hem bringhen mocht ter doot

Die coninc Oetes wortes ghewaer,

Dat vreemde gasten quamen daer.

675 Him wart gheseit in sijn pallas,

Datter eens conincx zone was.

Hij ghinc hem teghen hoefschelic

Ende ontfincken vriendelick.

Medea, die suverlike maecht,

680 Heeft Jason alrede verlaecht

Ende hi hoer weder mitter minne.

Daer sijn sijs eens worden van sinne.

Si pogheden beyde [om] sulken list,

Dat Jason wael hoer camer wist.

685 Si was vol eren ende doecht

Ende hoir ontfarmede sijnre joecht,

Dat him die draken souden ontliven.

Snachs plach hi bi hoer te bliven

Heymelic, alst avontmael

690 Was ghegheten inden zael.

Daer dreven si al hoer ghenoecht,

Als sulken jonghen luden vuecht,

Nader ghewoenten die was doe.

In groter weelden waren sy vroe.

695 Een yghelic socht des anders vrede,

Wes deen begheerde dander dede.

Sy gaf hem crude ende meesterye,

Caractere ende toverye,

Daer hi mede soude stormen

700 Die helsche ossen ende wormen

Ende wijsde hem alle die weghe,

Dat hi dat gulden vlyes ghecreghe.

Dus halp si hem an syaders schat,

Ende daer toe alle dat

705 Si crighen conde, dat namsi mede

Ende voer mit Jason uuter stede.

Daer liet si vader ende lant,

Ende nam him menich duerbair pant,

Die schone stadt ende alle dat rijck,

710 Daer si off was rechtveerdelijck

Erfghenaem van alre boirt,

Ende voer mit horen gasten voert,

Heymelick inder duuster nacht.

Dit wracht aldaer der minnen cracht:

715 Dat hoir ten quaetsten na verghinc.

Want sie dede een ghecke dinck,

Doe sy inder minnen last

Soe haestelic ghinc mit horen gast

Ende liet vader, moeder ende vrende,

720 Om enen die sy niet en kende.

Hoet hoer ten lesten is vergaen,

Suldi hier after wael verstaen.

Groet ghebrec daer dicke of coemt,

Dat den menschen luttel vroomt

725 Ende worter alinghe mede gheschent,

Als daventuir ten quaetsten went,

Dats een haestich anevanc

Ter minnen. Ach! wat quader ganc

Gaet die menighe mit sienden oghen,

730 Dat hi him brinct in scharpen doghen,

Ende meynt te bouwen enen sconen gaert,

Daer dicke een netelbusch of waert.

Mit oirloff spreke ic tot den vrouwen:

Want ic doet in goeden trouwen,

735 Om die te waernen van onghelimpe.

Menich vroukijn spreect in schimpe

Tot enen jonghen geckelijn:

‘Vrient! du moets mijn boelkijn sijn,

Desen Mey ende langher niet.’

740 Soe is daer liever wael gheschiet.

Wanneer si heeft enen somer gheck,

So gaet sijn lijff al queck, al queck,

Ende bringhet hoer dan een meyen rijs,

Recht off hi seide: ԗildijs? wildijs?’

745 So gaet hi, als die jonghen plien,

Ende wil sijn nuwe vrienden sien.

Hem is tot sinen nuwen heemde

So lieve, ende him is so vreemde,

Dat hi den boel ghecreech so wel.

750 So heeft hi dan een heel ghesel,

Die van Sottighem is gheboren,

(Want ic heb dicke segghen horen,

Dat ghelike mint ghelike)

Den seit hi dan al heymelike,

755 Hoe dat hi een boel heeft,

Die al na sinen wille leeft.

So wil hi darwaert hene gaen,

Off hise erghent mach sien staen,

Die harde weynich na him waeckt.

760 Siet hise dan, soe ist wael ghemaect,

Dan isser alte wael ghepepen.

So sal hi dan sijn gheselle gaen slepen

Inden wijn; daer ghaen si sitten.

Die wile hi zweeft in deser hitten,

765 So werpt hi sijn arm in die lucht

Ende maect een heerlic gherucht:

‘Sy hou! ic heb minen boel ghesien!

Huden en mach mi niet misschien!’

Vrolic is hi mit ghesanghe.

770 So vraghen die ander also langhe,

Dattet die heelghesel al seit,

Wair dat Hannen sin op steit.

Des wondert den ghesellen dan

Ende segghen: ‘Is Hannen alsulken man?’

775 Ende dat hoert Hannen alte gaern,

Dat die ghesellen der taveerne

Weten van sijnre minnen staet,

Dat hi so schonen boel haet.

Dit gaet dan voert doer alle die stadt.

780 Hoe luttel weet die joncfrou dat,

Die mit boerteliken woerden

Ghecomen is in sulker oerden,

Dat si int gherucht moet staen.

Nu moet sijt ymmer hebben ghedaen,

785 Weder si schulde heeft ofte gheen.

Dus wortet na ghekeert in ween,

Dat sij lachende heeft ghesproken,

Ende wort an hoer te recht ghewroken,

Dat si mit doren omme gaet.

790 O eerbaer wiven! dat verstaet:

Wye him neder werpt inden slijck,

Hi wart vul slikich bij ghelijck.

Wye mit zwinen wil omme gaen,

Daer leert hi wael gnorren aen.

795 Wye mit ghecken leven wil,

Die moet hantieren ghecken spil.

Wye mit kynder levens pliet,

Kintscheit brinct hem int verdriet.

Slaet die doren van uwer hant,

800 Wildi behouden der eren pant.

Die gheck en wil niet sijn ghedoret.

Loefdi him wat ende hi dat horet,

Dat suldi moeten houden vast,

Of hi brinct u daer om in last.

805 Versiet u wel ende volcht mijn scriven.

Ic hebt ghehoert van goeden wiven,

Die daer sorchlic over claechden,

Ende mi oick om raet vraechden,

Hoe sij der ghecken worden quijt:

810 Want si volchden talre tijt

Ende en lieten nymmermeer af,

Om een goetwoert datmen him gaf,

Dat sij him billicx niet en souden

Aentrecken noch aen houden.

815 Die ghecken sijn lichtelic aen te vaerden;

Mer quijt machmense qualic waerden.

Daer om so wilt die ghecken scuwen

Ende den wisen u eer betruwen.

Watmen mit ghecken wil bestaen

820 Moet ymmer gheckelic vergaen.

Colchis ligt aan de zee (Zwarte Zee)

En is nu Rhodes (voor Turkije) geheten.

Daar was voortijds ingezeten

555 Een koning, Aietes was zijn naam.

Hij had een zeer bekwame dochter,

Lustig, mooi, van rijke kunst;

Want ze vanwege Goden gunst

Van nigromantie meester was.

560 Altijd studeerde ze en las

De tijd dat ze in vaders hof was

Ver was de konings lof,

Vanwege een zaak, vermaard.

Een schat, duur en waard,

565 Had hij besloten en vast ommuurd,

Den menige goede man had bezuurd

En het lijf in groot verlies gezet.

Het was een ram met een gulden vlies.

Dat had de koning laten opsluiten,

570 Met nigromantie krachten,

In alzo sterke vrije behoeden,

Zodat het niemand tot zijn goed

Winnen mocht, zoals ik versta,

Dan alleen Medea,

575 De koningsdochter, daar ik van schrijf.

Daar werd er menigeen van het lijf

Beroofd, die wilden avonturen

Het vlies te winnen uit de muren.

Want wie de schat zou genaken,

580 Die moest vechten tegen draken

En tegen ossen, die vuur bliezen,

Dat liet de helden het lijf verliezen.

Noch waren er veel meer wonderen aan,

Dat me te lang is te verslaan:

585 Zodat er niemand aan kwam,

Hij moest er blijven dood of lam

En met schande vandaan varen.

Dit duurde lange jaren,

Dat men dit vlies uit alle hoeken

590 Om weldaad plag te zoeken.

In Thessalië, die rijke stad,

Een grote geweldige koning zat,

En was geheten Pelias.

Op een tijd bedacht hij hem aldus:

595 Hij had wel lang geleden

Van het gulden vlies horen gewagen

En om te krijgen datzelfde vlies,

Dat daarin stak groot verlies,

Want wie hem dus iets onderwond,

600 Die verloor zijn lijf gelijk.

Nu had hij een goede neef,

Jason, die frisse goed gemoede,

Die sterk en dapper ter wapen was.

Alle ridders en knapen

605 Van het rijk die minden hem zeer

En deden hem waardigheid en eer:

Zo deugdelijk was hij te alle tijd.

Dus had de koning grote nijd;

Doch deed hij hem zijn mooie gebaren,

610 Recht of hem liefde daartoe was.

Jason, deze mooie ridder,

Was rechte erfgenaam van de kroon;

Want de koning was van hoge waarde

En had geen zoon op aarde.

615 Dus had hij allerwege vrees,

Dat Jason hem verdrijven mocht,

En ging versieren te alle tijd,

Hoe hij Jason kwijt mocht worden.

Op een tijd zo was daar in het hof,

620 Zodat iedereen het hem beloofde,

Vrouwen, heren, waren daar veel

Gekomen tot het koninklijk spel.

Daar was menige dappere man.

Toen sprak de koning Jason aan

625 Voor al die heren van grote macht.

Dat deed hij vanwege valse gedachte,

Omdat Jason zich zou schamen

Voor de heren en vrouwen tezamen,

En zei vriendelijk: ‘Neef Jason,

630 Je bent jong, sterk en mooi.

Uw dapperheid is wijd vermaard.

Een ding begeert mijn hart zeer:

Mocht ge dat brengen in ons rijk,

Zo was er niemand uw gelijke

635 Van dapperheid en weldaden,

En zouden u komen te baten

Later; want dat rijk van mij

Zal na mijn dood van u zijn:

Want ik het toch niemand beter gun.

640 En mag je me daaraan helpen,

Dat mijn begeerte wordt vervuld,

(Zoals ik hoop dat ge wel zal,

Want ge bent zo goed gevormd

Zodat u geen ding mag weerstaan),

645 Opdat ge dit wil aanvangen,

Zo beloof ik u alhier gewis

Voor al diegene die hier zijn,

De helft van mijn koninkrijk

Van u zal zijn de tijd dat ik leef,

650 Dat zweer ik u, mijn lieve neef:

Na mijn tijd is het toch alles de uwe.’

Aai hoor die valse ontrouwe

Van deze ongure koning,

Die de edele jongeling

655 Brengen wil in al zulke nood

Daar men de dood aan plag te werven,

En spreekt hem aldus hoog aan

Voor al die vrouwen en hoge mannen.

Jason sprak, die dappere koene:

660 ‘Heer oom, ik wil het geheel graag doen,

Indien dat ge mij bereidt

Schepen, ridders en knechten,

Als tot zulke reis betaamt.’

- ‘Neef, hoe ge dat zelf beraamt

665 Zal ik u volkomen doen,’

Sprak de koning geveinsd.

Met korte reden wil ik u vertellen,

Hoe Jason voer met zijn gezellen

Te Colchis om dat gulden vlies.

670 Hij was vrolijk, jong en driest

En weinig bezorgd voor de stoot,

Die hem brengen mocht ter dood

De koning Aietes werd het gewaar,

Dat vreemde gasten kwamen daar.

675 Hem werd gezegd in zijn paleis,

Dat er een koningszoon was.

Hij ging hoffelijke naar hem

En ontving hem vriendelijk.

Medea, die zuivere maagd,

680 Heeft Jason alreeds verlaagt

En hij haar weer met de minne.

Daar zijn ze het eens geworden van zin.

Ze poogden beiden om zo’n list,

Dat Jason wel haar kamer wist.

685 Ze was vol eer en deugd

En ze ontfermde zijn jeugd

Dat hem de draken zouden ontlijven.

ճ Nachts plag hij bij haar te blijven

Heimelijk toen het avondmaal

690 Was gegeten in de zaal.

Daar dreven ze al hun genoegen,

Zoals zulke jongelieden voegt,

Naar de gewoonte die er toen was

In grote weelde waren ze vrolijk.

695 Iedereen zocht de andere zijn vrede,

Wat de een begeerde dat de ander deed.

Ze gaf hem kruiden en geneesmiddel,

Tovertekens en toverij,

Waarmee hij zou bestormen

700 Die helse ossen en wormen

En wees hem al die manieren,

Zodat hij dat gulden vlies kreeg.

Dus hielp ze hem aan haar vaders schat,

En daartoe al dat

705 Ze krijgen kon, dat nam ze mee

En voer met Jason uit de stad.

Daar liet ze vader en land,

En nam hem menig duur pand,

Die mooie stad en al dat rijk,

710 Waarvan ze was rechtvaardig

Erfgenaam van alle geboorte,

En voer met haar gasten voort,

Heimelijk in de duistere nacht.

Dit wrocht aldaar de minnen kracht:

715 Dat haar ten kwaadste daarna verging.

Want ze deed een gek ding,

Toen de in de minnen last

Zo haastig ging met haar gast

En verliet vader, moeder en vrienden,

720 Om een die ze niet kende.

Hoe het haar tenslotte is vergaan,

Zal je hierna wel verstaan.

Groot gebrek komt daar vaak van,

Dat de mensen weinig baat

725 En wordt er volkomen mee geschonden,

Als het avontuur ten kwaadste draait,

Dat is een haastig aanvangen

Ter minnen. Ach! Wat kwade gang

Gaat menigeen met ziende ogen,

730 Dat hij hem brengt in scherpe deugden,

En meent te bouwen een mooie gaarde,

Daar vaak een netelenbos van komt.

Met verlof spreek ik tot de vrouwen:

Want ik doe het in goede trouw,

735 Om die te waarschuwen van schandelijk gedrag.

Menig vrouwtje spreekt in schamp

Tot een jongen gekkende:

‘Vriend! u moet mijn boeltje (minnaar) zijn,

Deze mei en niet langer.’

740 Zo is daar liefde wel geschied.

Wanneer ze een zomer gek heeft

Zo gaat zijn lijf al kwik, al kwik,

En brengt haar dan een mei twijg,

Recht of hij zei: ‘Wil jij het? Wil jij het?’

745 Zo gaat hij, zoals de jongens plegen,

En wil zijn nieuwe vriendin zien.

Hem is tot zijn nieuwe hemd

Zo lief, en hem is het zo vreemd,

Dat hij de boel zou goed kreeg.

750 Zo heeft hij dan een heel gezel,

Die van Sottighem is geboren,

(Want ik heb vaak horen zeggen,

Dat gelijke mint gelijke)

Dan zegt hij al vertrouwelijk,

755 Hoe dat hij een boel heeft,

Die geheel naar zijn wil leeft.

Zo wil hij derwaarts heen gaan,

Of hij haar ergens mag zien staan,

Die erg weinig naar hem haakt.

760 Ziet hij haar dan, dan is het goed gemaakt,

Dan is er al te goed gedanst.

Dan zal hij zijn gezellen gaan slempen

In de wijn; daar gaan ze zitten.

De tijd dat hij zweeft in deze hitte,

765 Zo werpt hij zijn armen in de lucht

En maakt een heerlijk gerucht:

‘Zie hou! ik heb mijn boel gezien!

Heden mag me niets misgaan!’

Vrolijk is hij met gezang.

770 Zo vragen de anderen alzo lang,

Dat het die gezel geheel zegt,

Waar dat Hannen ‘s zin op staat.

Dat verwondert de gezellen dan

En zeggen: ‘Is Hannen al zo’n man?’

775 En dat hoort Hannen al te graag,

Dat de gezellen der taveerne

Weten van zijn minnen staat,

Dat hij zo’n mooie boel heeft

Dit gaat dan voort door de hele plaats.

780 Hoe weinig weet die jonkvrouw dat,

Die met schandelijke woorden

Gekomen is in zulke oorden,

Dat ze in het gerucht moet staan.

Nu moet zij het immer hebben gedaan,

785 Of ze schuld heeft of geen.

Dus wordt het naar haar gekeerd in ellende,

Dat zij lachend heeft gesproken,

En wordt aan haar terecht gewroken,

Dat ze met dwazen omgaat.

790 O eerbare wijven! dat verstaat:

Wie zich neer werpt in het slijk,

Hij wordt vol slijk bij gelijke

Wie met zwijnen wil omgaan

Daar leert hij wel knorren aan.

795 Wie met gekken leven wil,

Die moet hanteren gekken spel.

Wie met kinderen leven pleegt,

Kindsheid brengt hem in het verdriet.

Sla de dwaas van uw hand,

800 Wil je behouden de eren pand.

Die gek wil niet zijn gek verklaard.

Loof hem wat hij doet en dat hij hoort,

Dat zal je vast moeten houden,

Of hij brengt u daarom in last.

805 Voorzie u goed en volg mijn schrijven.

Ik heb het gehoord van goede wijven,

Die daar bezorgd over klaagden,

En me ook om raad vroegen,

Hoe ze de gekken kwijt worden:

810 Want ze volgden hen te alle tijd

En lieten nimmermeer af,

Om een goed woord dat men hem gaf,

Dat zij zich niet billijk zouden

Aantrekken noch aanhouden.

815 Die gekken zijn licht te aanvaarden;

Maar kwijt mag men ze moeilijk worden.

Daarom zo wil de gekken schuwen

En de wijze uw eer vertrouwen.

Wat men met gekken wil bestaan

820 Moet immer in gekheid vergaan.

Dat scheen wael an die schone Perne,

Die alte zonderlinghe ghaerne

Mit enen gheck te boerden plach:

Daer ic u aff sal doen verslach.

825 Men spreect ghemeenlic onverholen:

Mit stercken sotten is quaet folen.

Dat suldi weten ende niet wanen;

Want wijlneer was in Tuskanen

Een schone maghet, seer bequaem,

830 Perna was horen rechten naem,

Van edeler aert ende rijck van guede,

Lustelich ende frisch van moede.

Een gheck, gheheten Thirobinus,

Verkeerde veel tot horen huus

835 Ende plach die joncfrou boel te heten.

In schimpe deedsi him oec weten,

Dat hi alleen hoer boelkijn waer,

(Des si doch niet en meynde een haer).

Dus hadde Perna hoer solaes

840 Mitten groten jonghen dwaes.

Hot viel, dat Perna was ghegaen

Afterwaert om hoir hoeft te dwaen.

Die gheck quam daer ende vantse alleyne.

Tehant sprac die goede reyne,

845 Die gheen arch noch quaet en dacht:

ԗane, boel? wye heeft u hier ghebracht?

Wye seyde u dat ic was alhier?

Sit hier neder bijden vier

Ende dient my thent ic hebbe ghedaen.’

850 Mittien is hi hoer toe ghegaen

Ende dructse vast in sinen arm.

Die goede joncfrou dacht: wacharm!

Hoe vaer ic nu mit desen sotte?

Trouwen het ghinc daer uten spotte.

855 Mit crachte swanch hise totter aerden:

Dair is die maghet wijf ghewaerden.

Si riep ende dreeff groot gheluut;

Ten bate niet, die boert ghinc uut.

Die joncfrou heeft een kint ontfanghen

860 Ende die doer is wech gheganghen.

Daer bleeff si sitten in groten leyde.

Ten lesten ghinc si in Goeds gheleyde

Ende streeck wech mit droevigher list,

Dat niemant vanden huse en wist,

865 Wairwaert datsi nam een eynde.

Langhe doelde si in ellende,

So si in vreemde lande was,

Ter tijt toe dat si skinds ghenas.

In enen woude si ghelach,

870 Dairt nyemant en wiste noch en sach;

Ende als si denckende wart omtrent,

Hoe si hoer selven hadde gheschent

Ende so lastelic was voirdoert,

So heeftsi eersten tkint versmoert

875 Ende hoir selven na verhanghen.

Dus ist hoir mitten dwaes verganghen.

Hadsi den gheck niet an ghelocket,

So en waer dat speelkijn niet gherockent.

O salighe wive! denct daer an!

880 Ende ghi, magheden sonder man,

Ende wacht u wel voer Thirobuus,

Dat ghi niet en wart confuus!

Laet die stompe doren lopen,

Dat ghi niet [en] derft wanhopen,

885 Als die guede Perna dede,

Die starff in onverduldichede.

Wanneer dat ghi ten danse gaet,

So siet wail om, wye bi u staet,

Ende neemt den ghenen bijder hant,

890 Die u in doechden is bekant

Ende u mach leren off ghi dwaelt.

Van him so wordi wael betaelt

Ende crijchter eer ende vreude bi.

Seg ic u recht, so volghes my.

895 Men mach mercken ende versinnen

Wat van ghecker lude minnen

Ghecomen is ende hoe menich leit

Ghesciet is bijder haesticheit.

Hadde Paris, di[e] jonghe man,

900 Enen wisen rock ghetoghen an,

Doe hi sijn ghecke sporen speen [l. spien]

Ende ymme[r] Helena woude sien,

Soe waer Troeyen, die edele stadt,

Onverderft ende onghemat;

905 Sijn vader ende oick sijn moeder,

Hector ende alle sijn broeder

Ende ander menich vorste guet,

Die daer om hebben ghestort hoer bloet,

Die waren alle te live ghebleven.

910 Het was him doch te voren ghescreven,

Voer hi tot Menelaus an

Ende naem Helena van horen man,

Dat Troyen daer om soude vergaen.

Mer sinen ghecken dommen waen

915 Woude hi daer om niet laten aff

Ende en achte nyemants raet een caff.

Alsoe en willen die dwase jonghe,

Die sijn in horen eersten spronghe,

Om nyemants wille laten bliven,

920 Si en willen horen wille driven.

Si en sorghen niet daer voren,

Ofs die vrouwen ghecrighen toirn

Of dat si in onvrede leven;

Dat coomt him al ghelijck ende even.

925 Weder si schanden hebben aff [l. off] eer,

Des en ruecken si min noch meer,

Op datsi werven dat si jaghen.

Salmen die rechte waerheit saghen,

Het valt dicke bider vrouwen schulde,

930 Dat si leven in onghedulde:

Want ic kenne, die wijflijck list

Soect alle weghe dat spillic ist,

Jonck ende schoen van aenghescouwe.

Weder si guet sijn off ontrouwe,

935 Doren ofte wijs van sinne,

Huefsch off van loser minne,

Dorper ofte schamel man,

Dat en siet die wijflicheit niet an.

Sint dat siet [l. sijt], leyder, niet an en sien,

940 Soe moet bij wilen daer gheschien

Dat beter after waer ghebleven.

Wes daer bij tijden wert gheweven,

En weten die van Delf niet al.

God gheve him heyl ende goet gheval,

945 Die heymelic, huefsch ende schamel sijn,

Wanneer him boert der minnen schijn.

Niemant en straffe mine sprake,

Dat ic die jonghe doren lake,

Om dat ic van daghen sij.

950 Ic bin doch aller minnen vrij:

Wes ye gheleefde, dat is doch doot

In mi; mer doe die tijt gheboot

Dat ic mede ter heyden ghinc,

Doe dede ic als een jonghelinc.

955 Mi docht, ic maectet alte wale;

Mer had ic gheconnen dese tale,

Die ic mit jaren hebbe gheleert,

Ic woudet wel bet hebbe ghekeert.

Dus weet icket bij naturen,

960 Hoe die jonghen den tuyn bemuren:

Want die twee weghen heeft bestaen,

Die weet wail, welc best is ghegaen.

Daer om en verstatet niet in toern.

Ic hebbe ghelaect den jonghen doren,

965 Op dat hoer elc guet salich wijff

Daer voren hoede ende houde stijff.

Die jonghe wise en lakic niet:

Want het is dicke ghesien ende gheschiet,

Dat een guet eerbaer jonghe

970 Meer wijsheit hadde in sin ende in tonghe,

Dan sulc die ouder was van daghen.

So moghen dan die vroukijn vraghen,

Hoe sy die jonghen sullen kennen,

Die guet fijn [l. sijn] ende out van sinnen?

975 Trouwen, daer om is voer ghesproken,

Dat haesticheit heeft dicke ghebroken,

Dat wael gheheel hadde ghebleven,

Haddet sinnicheit bedreven

Mit goeden sinnen ende sacht.

980 Mit heymeliken vrienden wael bedacht

Salmen wijslic zoecken raet

Ende vernemen eens mannes staet.

Niet verre van huus en salmen riden:

So machmen weten tallen tijden

985 Ende vernemen van sinen ghevaerde,

Van sijnre coomst, van sinen aerde,

Weder hi goet si ofte boes,

Weder hi truwe si ofte loes,

Weder hi listich is off ront

990 Ende off hi heeft enen hoefschen mont,

Of hi enen gueden adem heeft,

Of hi in lieften heeft gheleeft,

Of hi die vrouwen gaerne eert

Ende wes dat hi meest heeft gheleert.

995 In gheselscap ende in spele

Salmen horen sinen kele,

Of si hevet goet gheclanc,

Ende off hi lijden mach bedwanck,

Of hi milde ende eerbair si

1000 Ende off hi helen can daer bi.

Niet lichtelic salmen anegaen,

Voir datmen claerlic heeft verstaen,

Of hi wetende is off geck

Of dat hi hevet enich ghebreck.

1005 Wairmen dan tghestant sulck vint,

Dat hi billic sal sijn ghemint

Van vrouwen ende van goeden man,

Den salmen vriendelic nemen an

Ende herberghen den waerden gast

1010 Ende sluten inder herten vast,

Ten ware of hi worde onstedich,

So suldi u des maken ledich

Ende gheven hem vrilic sinen sack:

Soe doedi u selven groot ghemack.

1015 Want soudi quelen ende leven onsacht

Om enen die uwer niet [en] acht,

Als vele der vrouwen hebben ghedaen,

Dat soude u te leyde vergaen,

Als ghi van Fillis hebt ghehoert

1020 Ende van anderen sult horen voert,

Die him lijfs ende goeds verdorven

Ende in wantroiste storven.

Dat scheen wel aan die mooie Perne,

Die al te zonderling graag

Met een gek te grappen plag:

Waarvan ik u verslag zal doen

825 Men spreekt gewoonlijk onverholen:

Met sterke zotten is het kwaad stoeien.

Dat zal je weten en niet wanen;

Want wijlen eer was in Toscane

Een mooie maagd, zeer bekwaam,

830 Perna was haar rechte naam,

Van edele aard en rijk van goed,

Lustig en fris van gemoed.

Een gek, geheten Thirobinus,

Verkeerde veel tot haar huis

835 En plag die jonkvrouw boel te heten.

In schimp deed ze hem ook weten,

Dat hij alleen haar boeltjes was,

(Waarvan ze niets meende).

Dus had Perna haar solaas

840 Met de grote dwaze jongen.

Het geviel dat Perna was gegaan

Achterwaarts om haar hoofd te wassen.

Die gek kwam daar en vond haar alleen.

Gelijk sprak die goede reine,

845 Die geen erg noch kwaad dacht:

‘Wat, boel? Wie heeft u hier gebracht?

Wie zei u dat ik was alhier?

Zit hier neer bij het vuur

En dien me totdat ik klaar ben.’

850 Meteen is hij naar haar toe gegaan

En drukte haar vast in zijn armen.

De goede jonkvrouw dacht: wach arme!

Wat doe ik nu met deze zot?

Trouwens het ging daar uit de spot.

855 Met kracht drong hij haar ter aarde:

Dat is de maagd wijs geworden.

Ze riep en dreef groot geluid;

Het baatte niet, de grap ging uit.

De jonkvrouw heeft een kind ontvangen

860 En de dader is weggegaan.

Daar bleef ze zitten in groot leed.

Tenslotte ging ze in Gods geleide

En streek weg met droevige list,

Dat niemand van het huis wist,

865 Werwaarts dat ze een einde nam.

Lang doolde ze in ellende,

Tot ze in vreemd land was,

Ter tijd toe dat ze een kind baarde.

In een woud ze lag,

870 Daar het niemand wist noch zag;

En toen ze er over begon te denken,

Hoe ze zichzelf had geschonden

En zo belast was voortaan,

Zo heeft ze eerst het kind versmoord

875 En zichzelf daarna verhangen.

Aldus is het haar met de dwaas vergaan.

Had ze de gek niet aangelokt,

Dan had dat spelletje niets berokkend.

O zalige wijven! Denk daaraan!

880 En gij maagden zonder man,

En wacht u wel voor Thirobinus,

Dat ge niet beschaamd wordt!

Laat die stomme lopen,

Zodat ge niet behoeft te wanhopen,

885 Zoals die goed Perna deed,

Die stierf in wanhoop.

Wanneer dat ge ten dans gaat,

Zo kijk goed om wie bij u staat,

En neemt diegene bij de hand,

890 Die u van deugden bekend is

En u mag leren of ge dwaalt.

Van hem zo wordt u goed betaald

En krijgt er eer en vreugde bij.

Zeg ik u recht zo volgens mij.

895 Men mag merken en verzinnen

Wat van gekke lieden minnen

Gekomen is en hoe menig leed

Geschied is met haastigheid.

Had Paris die jonge man,

900 Een wijze rok aangetrokken,

Toen hij zijn gekke sporen spieden

En immer Helena wilde zien,

Dan was Troje die edele stad,

Niet bedorven en ook niet mat;

905 Zijn vader en ook zijn moeder,

Hector en al zijn broeders

En andere menige goede vorst,

Die daarom hun bloed gestort hebben,

Die waren alle levend gebleven.

910 Het was hem doch tevoren geschreven,

Voer hij tot Menelaos aan

En nam Helena van haar man,

Dat Troje daarom zou vergaan.

Maar het zijn gekke domme wanen

915 Wilde hij het daarom niet aflaten

En achtte niemands raad iets.

Alzo willen die dwaze jonge,

Die zijn in hun eerste sprong,

Om niemands wil het laten blijven,

920 Ze willen hun wil drijven.

Ze bezorgen zich niets daarvoor,

Of de vrouwen krijgen toorn

Of dat ze in onvrede leven;

Dat komt hen al gelijk en even.

925 Of ze er schande van hebben of eer,

Dat kan ze niet schelen min of meer,

Opdat ze verwerven dat ze bejagen.

Zal men de rechte waarheid zeggen,

Het gebeurt vaak bij de vrouwen schuld,

930 Dat ze leven in ongeduld:

Want ik ken, die vrouwelijke list

Zoekt allerwegen dat genoeglijk is,

Jong en mooi van aanschouwen.

Of ze goed zijn of ontrouw,

935 Dom of wijs van zin,

Hoffelijk of van loze minne,

Schadelijke of schamele man,

Dat ziet de vrouwelijkheid niet aan.

Sinds dat ze, jammer genoeg, niet aanzien,

940 Zo moet het soms daar geschieden

Dat beter na was gebleven.

Wat daar bij tijden wordt geweven,

En weten die van Delf niet al.

God geeft hun heil en goed geval,

945 Die vertrouwelijk, hoffelijk en eerbaar zijn,

Wanneer hen gebeurt de minnen schijn.

Niemand bestraft mijn woorden,

Dat ik die jonge domme laak,

Omdat ik oud van dagen ben.

950 Ik ben toch van alle minnen vrij:

Wat ooit leefde, dat is toch dood

In mij; maar toen de tijd gebood

Dat ik mede ter heide ging,

Toen deed ik als een jongeling.

955 Ik dacht, ik maak het allemaal;

Maar had ik deze taal geweten,

Die ik met de jaren heb geleerd,

Ik wilde het wel te beter hebben gekeerd.

Dus weet ik het bij naturen,

960 Hoe die jongen de tuin bemuren:

Want die twee wegen heeft bestaan,

Die weet wel, welke de beste is te gaan.

Daarom versta het niet in toorn.

Ik heb gelaakt de domme jongen,

965 Opdat zich elk zalig wijf

Daarvoor hoedt en houdt stijf.

Die jonge wijze laak ik niet:

Want het is vaak gezien en geschied,

Dat een goede eerbare jonge

970 Meer wijsheid had in zin en tong,

Dan sommige die ouder was van dagen.

Zo mogen dan die vrouwtjes vragen,

Hoe ze die jongen zullen kennen,

Die goed zijn en oud van zinnen?

975 Vertrouw, daarvan is voorgesproken,

Dat haastigheid vaak heeft gebroken,

Dat wel geheel was gebleven,

Had het met zinnigheid bedreven

Met goede zinnen en zacht.

980 Met vertrouwde vrienden goed bedacht

Zal men wijze raad zoeken

En vernemen een mannen staat.

Niet ver van huis zal men rijden:

Zo mag men weten te alle tijden

985 En vernemen van zijn gang,

Van zijn afkomst, van zijn aard,

Of hij goed is of boos,

Of hij trouw is of loos,

Of hij listig is of ronduit

990 En of hij een hoffelijke mond heeft,

Of hij een goede adem heeft,

Of hij in liefde heeft geleefd,

Of hij die vrouwen graag eert

En waar dat hij het meeste heeft geleerd.

995 In gezelschap en spel

Zal men horen zijn keel.

Of het een goed geluid heeft,

En of hij lijden mag bedwang,

Of hij mild en eerbaar is

1000 En of hij verhelen kan daarbij.

Niet licht zal men aangaan,

Voordat men duidelijk heeft verstaan,

Of hij verstandig is of gek

Of dat hij heeft enig gebrek.

1005 Waar men dan zulke vindt staan,

Dat hij billijk zal zijn bemind

Van vrouwen en van goede mannen,

Die zal men vriendelijk aannemen

En herbergen de waarde gast

1010 En sluiten vast in het hart,

Tenzij of hij wordt onrustig,

Dan zal je u dus vrij maken

En geven hem vrijwillig zijn zak:

Zo doe je u zelf groot gemak.

1015 Want zou je kwellen en hard leven

Om een die u niet acht,

Zoals vele vrouwen hebben gedaan,

Dat zou u te leed vergaan,

Zoals ge van Phyllis hebt gehoord

1020 En van anderen zal je voorts horen,

Die hen lijf en goed bedorven

En in wanhoop stierven.

Een coninc was, inder ouder ee,

Gheseten tot Thiri opter zee,

1025 Machtich ende van schatte rijck.

Hi hadde een wijff, was suverlijck,

Doeghend ende van goeder aert,

Die horen man hadde lieff ende waert:

Dydo heb icse horen noemen.

1030 Op een tijt so is ghecomen

Pymalion, die hoer broeder was,

Verlaechde den coninc op een pas

Ende heeften daer ter doot ghesleghen

Lastelic [l. haestelic], als verraders pleghen,

1035 Om dat hi hebben woude den schat.

Mer Dido vernam wail dat

Ende vloich mitten schatte van dan,

Voir hoiren broeder, den tyran:

Want si sijns niet en dorst verbeiden.

1040 Si voer, dat God haer most gheleyden,

Ende si quam an, als ic versta,

Inden landen van Affrica,

Daer Serbas coninc was ende here.

Si en dede min noch meer,

1045 Dan si bleeff daer bijden cant

Vander zee ende cofte lant

Teghen den coninc, also veel,

Als een ossen huut al gheheel

Omme soude moghen gaen.

1050 Die coninc was in sulken waen,

Want een ossenhuut is cleyn,

Ende meynde, dat waer een luttic pleyn,

Dat een ossenhuut sloghe al omme

Ende gaft hoer om een cleyne somme.

1055 Daer deedse die huut omme snyden,

Van den enen ende ten anderen siden

Ende dede daer aff een ryemkijn maken,

So smal als men dat conde gheraken,

Daer si tlant mede omme mat

1060 Ende tymmerde daer ene grote stadt,

Die Cartago wart ghenant.

Daer na, doe Troyen was verbrant,

Quam Eneas mit sijnre scharen

Al dolende tot Cartago ghevaren,

1065 Also hi daer uut was verdreven,

Doe dander doot waren ghebleven.

Hi woude wesen in Ytalyen.

Dat lant en soude hem niet falien.

Want die Goden dedent hem verstaen,

1070 Dat hi him daer neder soude slaen

Ende soude regneren in dat lant.

Voer Dydo quam die maer te hant,

Dat daer een vorste ghecomen waer,

Te schepe, mit eenre groter schaer.

1075 Si heeften vriendelic ontfaen

Ende sijn te samen op ghegaen.

Daer wart een haestich anevanc

Van liefden, die hem beyden dwanck

Ende gheckelic wort bestaen,

1080 Als dicke vrouwen hebben ghedaen

Ende oick mannen dier ghelijcke.

Dat hoff was costelic ende rijcke,

Dien om liefte wil wart ghehouden,

Als sulke luden billicx souden.

1085 Die vrouwe heeft veel over [hem] ghedaen:

Want eerst heeft si den gast ontfaen

In horen huse guetelic

Ende dair na op hoer bedde rijck,

Daer si mit vroechden overdroeghen

1090 Ende vriendelic mit malcander loeghen.

Dat duerde ene langhe spaci,

Dat elck was doen in sanders graci:

So heet waren der minnen glesten.

Dydo meynde in horen besten,

1095Dat Eneas daer bliven woude

Ende hoer te wive nemen soude,

So waer hi coninc daer ghebleven:

Dat hadde si hem gaerne ghegheven.

Mer neyn, ten was sijn meninghe niet.

1100 Mit sinen vrienden hi him beriet,

So dat hi in Ytalyen woude,

Want hi daer regneren soude,

Als him die Goden hadden gheseit.

Die schepen worden toeghereyt:

1105 Die hoghe waghen ghinghen si snyden.

Gheerne wouden [l. woude] si mit him tijden;

Mar hoir gheselschap hi versmade.

Dat dede hi bijder Goden rade.

Een zwaert gaf hi hoir in die hant,

1110 Doe hi van daen ruymede tlant.

Groet ghescrey ende misbare

Dreef die minnentlike care.

Wenende stoet si, sere bedruct.

Hoe minnentlike hoer herte smuct

1115 Na horen lieven leyden gast,

Dien si so lieflic ende vast

Verkoren hadde bij Venus dwanghe!

Si stont ende sach him nae soe langhe,

Als si die schepe mochten sien.

1120 Van dane ghinc si doe mittien,

So sere bedruct, dat alle man

Groten jammer sach dair an.

Doe si wail sach dat die here

Tot hoer en dede gheen wederkere,

1125 Ende alle hope gaf verloren,

Do[e] ghenc si haestelic op ten toern

Ende dede stoken enen brant.

Dat zwaert nam si in horen hant,

Dat haer Eneas selve gaf.

1130 Hoirs lijfs en acht si niet een kaff:

Want scheiden dede hoir sulken smart,

Dat si dat zwaert viel duer hoer hart

Ende storte mittien in dat vuer.

Daer bleeff die schone creatuir

1135 Verdorven doer der minnen bant,

Dat sy te pulver wort verbrant.

Dat dede onghedoechsaemheit,

Die inder bernerder liefte leyt

Ende hart is te wederbinden.

1140 Die wederbant is hart te vinden,

Ende off hi al ghevonden wart,

So is der rechter minnen zwaert

Alsoe scharp ende stijff daer teghen,

Dattet niet ghelijck en is te weghen,

1145 Ten si mit groter wijsheit dan,

Off daer en coemt niet anders van

Dan wanhoep, druck ende sorghe groot,

Daer den mensche off comt die doot.

In desen ende an anderen mede

1150 So machmen vinden die waerhede

Van den ic voren hebbe gheseit,

Als vander minnen haesticheit,

Datmen die voer alle dinck

Scuwen sal an elken rinck

1155 Ende verbeyden tijts ghenoech,

Ghelijck als ic hier voer ghewoech.

Ende also ic den vrouwen rade,

Soe radic ic oick in rechten cade [l. rade]

Allen goeden mannen mede,

1160 Dat si hem wachten voer haestichede

Inder lieften anevanck:

Want die minnentlike dwanck

Beloipt den mannen wail soe zere

Als vrouwen, ende bij wilen mere.

1165 Ende ymmer wacht u wael, ghi manne,

Coemdi inder liefden spanne,

Dat ghi u vroukijn wail leert kinnen,

Off sy yet wanckel is van sinnen.

Wanckels vele is inden menschen.

1170 Had ict van Gode, ic woude wenschen,

Waer si twee in liefden leefden,

Dat si beyde ghelijcke beefden

Ende ghelike hetten droeghen,

Ghelike truerden, ghelike loeghen,

1175 Ende [of] den enen yet gheschiede,

Dat dander him ten besten riede

Ende droeghen beyde den last ghelijck:

Soe waer alle die werlt rijck.

Een koning was er in de oude eeuw,

Gezeten te Tyrus aan de zee,

1025 Machtig en van schatten rijk.

Hij had een wijf, was zuiver,

Gedogend en van goede aard,

Die haar man had lief en waard:

Dido heb ik haar horen noemen.

1030 Op een tijd zo is het gekomen

Pygmalion, die haar broeder was,

Verlaagde de koning op een tijd

En heeft hem daar ter dood geslagen

Haastig zoals verraders plegen,

1035 Omdat hij hebben wilde de schat.

Maar Dido vernam wel dat

En vloog met de schat vandaan,

Voor haar broeder, de tiran:

Want ze durfde op hem niet te wachten.

1040 Ze voer, dat God haar moest begeleiden,

En ze kwam aan, zoals ik versta,

In de landen van Afrika,

Daar Serbas koning was en heer.

Ze deed min of meer,

1045 Dan ze bleef daar bij de kant

Van de zee en kocht land

Van de koning, alzo veel,

Als een ossenhuid al geheel

Om zou mogen gaan.

1050 De koning was in zulke waan,

Want een ossenhuid is klein,

En meende dat was een kleine vlakte,

Dat een ossenhuid geheel besloeg

En gaf het haar om een kleine som.

1055 Daar liet ze die huid omsnijden,

Van de ene en ten anderen zijden

En liet daarvan riempjes maken,

Zo smal als men dat kon raken,

Daar ze dat land mede om mat

1060 En timmerde daar een grote stad,

Die Carthago werd genoemd.

Daarna toe Troje was verbrand,

Kwam Eneas met zijn scharen

Al dolende tot Carthago gevaren,

1065 Alzo hij daaruit was verdreven,

Toen de anderen dood waren gebleven.

Hij wilde in Itali wezen.

Dat land zou hem niet falen.

Want de Goden lieten het hem verstaan,

1070 Dat hij zich daar neer zou slaan

En zou regeren in dat land.

Voor Dido kwam dat bericht gelijk,

Dat daar een vorst gekomen was,

Te scheep, met een grote schaar.

1075 Ze heeft hem vriendelijk ontvangen

En zijn tezamen opgegaan.

Daar werd een haastige aanvangen

Van liefde, die hen beiden dwong

En gek wordt bestaan,

1080 Zoals vaak vrouwen hebben gedaan

En ook mannen diergelijk.

Die hof was kostbaar en rijk,

Die vanwege de liefde werd gehouden,

Als zulke lieden billijk zouden.

1085 Die vrouwe heeft veel voor hem gedaan:

Want eerst heeft ze de gast ontvangen

In haar huid goedig

En daarna op haar rijke bed,

Daar ze met vreugde overeenkwamen

1090 En vriendelijk met elkaar lachten.

Dat duurde een lange tijd,

Dat elk was toen in anders gratie:

Ze heet waren de minnen gloeien.

Dido meende in haar beste,

1095Dat Eneas daar blijven wilde

En haar tot wijf nemen zou,

Dan was hij daar koning gebleven:

Dat had ze hem graag gegeven.

Maar neen, het was zijn mening niet.

1100 Met zijn vrienden beraadde hij zich,

Zodat hij naar Itali wilde,

Want hij zou daar regeren,

Zoals hem de Goden hadden gezegd.

De schepen worden uitgerust:

1105 De hoge golve gingen ze snijden.

Graag wilde ze met hem gaan;

Maar hij versmaadde haar gezelschap.

Dat deed hij bij raad van de Goden.

Een zwaard gaf hij haar in de hand,

1110 Toen hij vandaar het land ruimde.

Groot geschrei en misbaar

Dreef die minnelijke geliefde.

Wenend stond ze, zeer bedroefd.

Hoe minnelijk haar hart smacht

1115 Naar haar lieve gaande gast,

Die ze zo lieflijk en vast

Uitverkoren had bij Venus dwang!

Ze stond en keek hem na zo lang,

Als ze de schepen mocht zien.

1120 Vandaan ging ze toen meteen,

Zo zeer bedroefd, zodat alle man

Grote droefheid daaraan zagen.

Toen ze wel zag dat die heer

Tot haar geen terugkeer deed,

1125 En alle hoop gaf verloren,

Toen ging ze haastig op de toren

En liet een brand ontsteken.

Dat zwaard nam ze in haar hand,

Dat Eneas haar zelf gaf.

1130 Haar lijf achtte ze niets:

Want dat scheiden deed haar zo’n smart,

Dat ze dat zwaard door haar hart stak

En stortte meteen in dat vuur.

Daar bleef die mooie creatuur

1135 Verdorven door de minnen band,

Zodat ze tot poeder wordt verbrand.

Dat deed ongeduld,

Die in de brandende liefde ligt

En hard is te weer te binden.

1140 Die samenbond is hard te vinden,

En als het al gevonden wordt,

Zo is het de rechte minnen zwaard

Alzo scherp en stijf daartegen,

Dat er niets te vergelijken is daartegen,

1145 Tenzij met grote wijsheid dan,

Of daar komt niets anders van

Dan wanhoop, droefheid en grote zorgen,

Daar de mens de dood van komt.

In deze en aan anderen mede

1150 Zo mag men de waarheid vinden

Van dat ik voor heb gezegd,

Als van de minnen haastigheid,

Dat men die voor alle dingen

Schuwen zal aan elke ring

1155 En tijd genoeg afwachten,

Gelijk zoals ik voor gewaagde.

En alzo ik de vrouwen aanraad,

Zo raad ik ook aan in rechte raad

Alle goede mannen mede,

1160 Dat ze zich wachten voor haastigheid

In het begin van de liefde:

Want die minnelijke dwang

Beloopt de mannen wel zo zeer

Als vrouwen, en soms meer.

1165 En immer wacht u wel, gij mannen,

Kom je in de liefde spannen,

Dat ge uw vrouwtje goed leert kennen,

Of ze iets onstandvastig is van zinnen.

Onstandvastig veel is in de mensen.

1170 Had ik het van God, ik wilde wensen,

Waar zij twee in liefden leefden,

Dat ze beide tegelijk beefden

En gelijke hitte droegen,

Gelijk treurden, gelijk lachten,

1175 En als de ene iets geschiedde,

Dat de ander hem ten beste aanraadde

En droegen beide de last gelijk:

Dan was de hele wereld rijk.

Isis was een jonck Romaen,

1180 Sedich, hoesch ende wel ghedaen,

Van slechter burgher aert gheboren.

Een joncfrou haddi uutvercoren,

Schoen ende guet, van edelre stam:

Si was gheheten, als ic vernam,

1185 Anazartes, die zoete maecht.

Ysis heeft hoer sijn noot gheclaecht

Ende den brant te kennen ghegheven,

Daer hi staets in plach te zweven:

Dat was die brant van hoerre minnen,

1190 Die him sijn hert ontstack van binnen,

Soe dat him alle dinck was ontseit,

Dan sorghe, verdriet ende hertelic leyt.

Die minne die dede him wee ende banghe.

Om ghenade volchde hi langhe.

1195 Wat hi menichfoudelic claeghde,

Die joncfrou luttel daer na vraechde.

Hi sprac in truerliken done:

Anazartes! wairde schone!

Troost my, ic bin u eyghen knecht.

1200 Troest ghi mi niet, ghi hebt onrecht.

Wat baet comt u van mijnre doot,

Daer mi toe brinct der minnen noot?

Seker, tsterven is mi bereyt,

Laet ghi my bliven in dit leyt.’

1205 Die juffrou sprac: ‘Vaert als ghi moecht;

Van my en wardi niet verhoghet.’

Dus schiet hi onghetroest van daen,

Ende si versmade den gueden man,

Om dat hy hoer was onghelijck.

1210 Menich suchten, menich versijck

Ghenc over sijn bedructe hert.

Des nachts alset duister wart,

Want hi so onghedoechsaem was,

Ghinc hi allene sijnre gas

1215 Ende verhinc hem voer hoer poort.

[Dit hebdij nu mede ghehoort,

Hoe haestelijck dat Ysis

In onverdult ghevallen is,

Om een wantroest, dat hem gheschiede.

1220 Mit groeter aernst ic u bediede

Dat gi u daer voer hoet ende wacht.

Al ist datmen u niet en acht

Ten eersten, ten anderen of ten derden,

Ten vierden reys macht al goet werden.

1225 Die vrouwen willen zijn ghebeden.

Si hebben natuerlijck in van seeden,

Dat sy hem somwijl droetich houden,

Wanneer die tijt des wil ghewouden;

So comter wael alsulken weder,

1230 Dat zij ghetoghen worden neder.

Al zijn zij bi wylen derten,

Het staet hem oeck wael inder herten.

Ter aventuer het mach gheschyen,

Dat zij bi wylen segghen neen;

1235 Si wouden dattet waer een ja.

Lieve vrienden, als ic versta,

So en is gheen mensch so wijs op aerden,

Hy en verwandelt dic zijn ghevairden.

Die vrouwen zijn doch menschelijck:

1240 Al spreken zij huden misselijck,

Des morghens zijn zij anders ghesint.

Het waeyt wel menigherleye wint,

Eer die roeke uutgancg heeft.

Daer om, syet dat gy wijslijck leeft,

1245 Ende wacht den tijt mit sachten moede:

Het sal u wael vergaen te goede.

Haesticheyt heb ic ghelaect,

Ende haesticheyt ist, diet al maect,

Dat die menschen doer die minne

1250 Lijf verliesen ende sinne.

Daer om so moetsij zijn ghelaeten.

Haesticheyt maect groene straten:

Haesticheyt brenct alle weghe

Onspoet, ende selden seghe.

1255 Goet verdrach doet safte slapen,

Daermen veel sinnes mach raepen.

O edele herten, wilt verdraghen,

Ende leertet mit rypen sinne draghen.

Merct hoe menich jagher doet,

1260 Die zijnre saken wael is vroet

Ende weet hoe hijt beghinnen sal.

Nochtans soe en vanghet hi niet al

Ten eersten, daer hi rennet na.

Het valt wel dicke, als ic versta,

1265 Datmen drie reysen ofte vier

Jaghet na enen wilden dier:

Die vijfte reyse ist noch ontganghen;

Mer ter sester bleeft ghevanghen.

Denct doch om der sester loep,

1270 Ende en valt in gheen wanhoep,

Of u ten eersten twilt ontgaet.

Een boem, die vast ghewortelt staet,

En valt ten eersten slaghe niet.

Het lijt die menighe groet verdriet

1275 Eer hi werft daer hi na loept,

Nochtans dat hi stadelijck hoept

Te ghecrighen sijnre harten sake.

‘En dede hope, therte brake,’

Dat heb ic dicke horen saghen.

1280 Ic wiste eens vijff ghesellen jaghen

Bet dan drie jaer inden grase

Na enen wilden witten hase,

Daer zij na hesten, breet ende lancg,

Ende leyden hem menighen nauwen ganck.

1285 Int vierde jaer so bleeff hi mat.

O lieve vrienden, denct om dat!

Vangdij ten eersten slaghe niet,

Ende doet u tander jaer oeck verdriet,

Ten derden jaer so macht al keren.

1290 Hi moet veel ghewins onberen,

Die den arbeyt scuwen wil.

Ende [een] die werven wil wonnen spil,

Een [l. Die] moet arbeyden ende ryden,

Selden rusten, ende lyden

1295 Mit ancxste, mit sorghe, mit quale.

Wat leet Paertsevael doer den grale,

Eer hi des gheweldich wert!

Hem dunct, het valt hem veel te hart

Wat sy nu lyden, dese jonghe:

1300 Si willen recht ten eersten spronghe

Vanghen twilt daer sy na ylen,

Of zy willen hem bywylen

In groten onverdulde verderven;

So willen zy van rouwen sterven,

1305 So gaen sy dan in rechten mismoede

In een clooster onder die goede.

Daer en misdeden sy nyet an,

Stondet op een ander mate dan.

Doch des en can ic hem niet laken,

1310 Ende vallen [l. valle] weder op onse saecken.

Wy en connen al gheen mongcken zijn.

Mer dit is die lere mijn:

So verre als gi minnen sult,

Dat gi ten eersten hebt verdult.

1315 Oft u niet en ghinghe te wensche,

Lijt guetlijc, gij zijt doch mensche,

Wy sijn doch alle tot lyden gheboren.

Laet u gheen wantroest verdoeren,

Ende wacht den tijt mit wysen sinne.

1320 Ghi wervet entelic uwen wille.

Des machmen mercken overluut,

Dat minne soect die beste uut,

Die edel zijn ende reyn van sinne.

Daer wilsy altijt wonen inne:

1325 Want daer mach sij wat in wercken,

Ende in desen groeten stompen stercken

En mach zij winnen niet [e]en twinck.

Want dit is een proefelic dincg:

Al waert dat een huusbacken jonghe

1330 Mit sijnre ongheslepenre tonghe

Yet guets worve an eenre vrouwen,

Twaren, mit alte cleynen rouwe

Soudi hi verliesen den soeten vont.

Hoe soude zijn herte worden ghewont?

1335 Tfel is dicke, ten mach niet doer.

Al worde hi al gheset ter loer,

Ten soude hem dencken gheen verlies,

Dat hi verlore dat gulden vlies.

Die nutscap behaecht hem veel bat,

1340 Dan roesen gaert ende bloemen scat:

Die staen hem luttel in ghedachten.

Een zwijn soude des weynich achten,

Datmen lelyen trade int slijck.

Van eenre vrouwen, groet ende rijck,

1345 Sal ic u noch een saeck vertellen,

Hoe hoir die minne dede quellen,

Daer hoer oec haesticheyt toe bracht.

Wiltet houden in uwe ghedacht,

Op dat gy u lieve joecht

1350 Te bet daer voer hueden moecht.

Isis was een jonge Romein,

1180 Zedig, hoffelijk en goed gevormd,

Van lage burger aard geboren.

Een jonkvrouw had hij uitverkoren,

Mooi en goed, van edele stam:

Ze was geheten, zoals ik het vernam,

1185 Anazartes, die lieve maagd.

Isis heeft haar zijn nood geklaagd

En de brand te kennen gegeven,

Daar hij in staat en plag te zweven:

Dat was de brand van haar minnen,

1190 Die hem zijn hart ontstak vanbinnen,

Zodat hem alle dingen ontzegd waren,

Dan zorgen, verdriet en hartenpijn.

Die minne die deed hem wee en bangheid.

Om genade volgde hij lang.

1195 Wat hij menigvuldig klaagde,

De jonkvrouw weinig ernaar vroeg.

Hij sprak in treurige doen:

Anazartes! Waardige mooie!

Troost mij, ik ben uw eigen knecht.

1200 Troost ge me niet, ge hebt onrecht.

Welke baat komt u van mijn dood,

Daar me toe brengt de minnen nood?

Zeker, te sterven is me bereid,

Laar gij me blijven in dit leed.’

1205 Die juffrouw sprak: ‘Ga als je mag;

Van mij word je niet verhoogd.’

Dus scheidde hij er ongetroost vandaan,

En ze versmaadde de goede man,

Omdat hij haar ongelijk was.

1210 Menig zuchten, menig verzoek

Ging over zijn bedrukte hart.

‘s Nachts toen het duister was,

Want hij was zo ongeduldig,

Ging hi alleen zijn pad

1215 En verhing hem voor haar poort.

Dit heb je nu mede gehoord,

Hoe haastig dat Isis

In ongeduld gevallen is,

Om een wanhoop dat hem geschiedde.

1220 Met grote ernst duid ik u aan

Dat ge u daarvoor hoedt en wacht.

Al is het dat men u niet acht

Ten eerste, ten anderen of ten derden,

Ten vierde maal mag het geheel goed worden.

1225 Die vrouwen willen zijn gebeden.

Ze hebben natuurlijk in van zede,

Dat ze zich soms preuts houden,

Wanneer die tijd dat wil toestaan;

Zo komt wel al zulke weer,

1230 Dat zij neergetrokken worden.

Al zijn zij ze soms dartel,

Het staat hen ook wel in het hart.

Ter avontuur het mag geschieden,

Dat zij soms zeggen; neen;

1235 Ze wilden dat het was een; ja.

Lieve vrienden, zoals ik versta,

Zo is geen mens zo wijs op aarde,

Hij verandert vaak zijn gangen.

De vrouwen zijn doch menselijk:

1240 Al spreken zij heden wisselvallig,

Գ Morgens zijn zij andersgezind.

Het waait wel met menige wind,

Eer de rook een uitgang heeft.

Daarom, zie dat ge wijs leeft,

1245 En wacht de tijd af met zacht gemoed:

Het zal u wel ten goede vergaan.

Haastigheid heb ik gelaakt,

En haastigheid is het, die het al maakt,

Dat de mensen door de minne

1250 Lijf verliezen en zin.

Daarom zo moet het gelaten zijn.

Haastigheid maakt groene straten:

Haastigheid brengt aller wegen

Tegenspoed, en zelden zege.

1255 Goed verdrag doet zacht slapen,

Daar men veel zin mag rapen.

O edele harten, wil het verdragen,

En leer het met rijpe zin dragen.

Merk hoe menige jager doet,

1260 Die van zijn zaken goed bekend is

En weet hoe hij het zal beginnen.

Nochtans zo vangt hij niet alles

Ten eerste, waar hij naar rent.

Het gebeurt wel vaak, zoals ik versta,

1265 Dat men driemaal of vier

Jaagt op een wild dier:

De vijfde maal is het noch ontgaan;

Maar ter zesde bleef het gevangen.

Denk toch om de zesde loop,

1270 En val in geen wanhoop,

Als u ten eerste het wild ontgaat.

Een boom, die vast geworteld staat,

En valt ten eerste slag niet.

Het doet menigeen groot verdriet

1275 Eer hij verwerft waar hij naar loopt,

Nochtans dat hij gestadig hoopt

Te verkrijgen zijn harten zaak.

‘En deed niet de hoop, het hart brak,’

Dat heb ik vaak horen zeggen.

1280 Ik wist eens vijf gezellen jagen

Beter dan drie jaar in het gras

Naar een wilde witte haas,

Daar zij naar haastten, breed en lang,

En legden het in menige nauwen gang.

1285 In het vierde jaar zo bleef het mat.

O lieve vrienden, denk om dat!

Vang je het niet in de eerste slag,

En doet u het andere jaar ook verdriet,

Ten derde jaar zo mag het geheel keren.

1290 Hij moet veel gewin ontberen,

Die de arbeid schuwen wil.

En een die verwerven wil winnen het tegendeel,

Een die moet arbeiden en rijden,

Zelden rusten, en lijden

1295 Met angst, met zorgen, met kwalen.

Wat leed Percheval door de graal,

Eer hij dus geweldig werd!

Hij denkt, het valt hem veel te hard

Wat ze nu lijden, deze jonge:

1300 Ze willen recht ten eerste sprong

Vangen het wild daar ze naar ijlen,

Of ze willen hen soms

In groot ongeduld verderven;

Zo willen ze van rouw sterven,

1305 Zo gaan ze dan recht mismoedig

In een klooster onder die goede.

Daar misdeden ze niets aan,

Stond het op een andere maat dan.

Doch dus kan ik hen niet laken,

1310 En val weer op onze zaken.

We kunnen niet allen monniken zijn.

Maar dit is mijn leer:

Zo ver als ge minnen zal,

Dat ge ten eerste hebt geduld.

1315 Als het u niet te wens ging,

Belijd het goedaardig, ge bent toch mens,

Wij zijn toch allen tot lijden geboren.

Laat u geen wanhoop verdorren,

En wacht de tijd af met wijze zin.

1320 Ge verwerft eindelijk uw wil.

Dat mag men merken overluid,

Dat minne zoekt de beste uit,

Die edel zijn en rein van zin.

Daar wil het altijd in wonen:

1325 Want daar mag het wat in werken,

En in deze grote domheid versterken

En mag zij niet iets winnen.

Want dit is een beproefd ding:

Al was het dat een huis bakken jonge

1330 Met zijn ongeslepen tong

Iets goeds verwierf aan een vrouwe,

Zeker, met al te kleine rouw

Zou hij verliezen de lieve vondst.

Hoe zou zijn hart gewond worden?

1335 Het vel is dik, het mag er niet door.

Al wordt hij geheel verloren gezet,

Het zou hem geen verlies denken,

Dat hij verloor dat gulden vlies.

Die nuttigheid behaagt hem veel beter,

1340 Dan rozengaard en bloemenschat:

Die staan hem weinig in gedachten.

Een zwijn zou het dus weinig achten,

Dat men lelies vertrad in het slijk.

Van een vrouwe, groot en rijk,

1345 Zal ik u noch een zaak vertellen,

Hoe haar de minne liet kwellen,

Daar haar ook de haastigheid bracht.

Wil je het houden in uw gedachte,

Opdat ge u lieve jaagt

1350 Te beter daarvoor hoeden mag.

Eeus [mog. ook: Eeas] was een vorst doirluchtich,

Ghecomen tAthenen zeer gheduchtich,

Dair voirtijts die hoghe scole was

Ende men in allen kunsten las,

1355 Ghelijck men nu doet te Parijs.

Een edel jonghe, van kunsten wijs,

Die Androgonus was ghenant,

Wort van Creten aldaer ghesant.

Conincg Minos was zijn vader,

1360 Die tlant van Creten hilt algader.

Die jonghe wordt also kunsten rijck,

Dat die van Athenen ghemeenlijck

Hadden in hoirre herten nijt

Ende verwachteden op enen tijt,

1365 Daer hi op tpallas toren gincg,

Om te besyen die vreemde dinck,

Die daer stonden ghemaginiert.

Daer worder sommighe toeghestiert,

Dien van boven worpen in die zee,

1370 So dat hi brac zijn hals ontwee.

Minos heeft dese moort vernomen,

Ende is machtich over ghecomen,

Mit menighen ridder, stout ende scone,

Om te wreeken sinen sone,

1375 Die so jammerlijck was vermoort.

Hi dede omlegghen die starcke poort.

Daer wort ghestormt dic ende vele:

Het gout die menighe daer die kele.

Langhe tijt so lach daer Minos

1380 Ende verteerde menighen os,

Eer hi zijn wille creech aldaer.

Ten lesten warden si in vair,

Die van Athenen, ende dochten

Dat zijt niet wederstaen en mochten,

1385 Ende ghinghen een dadinghe an

Mit coninck Minos, den hoghen man.

Hi ontfincse in ghenaden,

Mit voirwaerden, die zij hem daden.

Die voerwaerden sal ic hier bescriven,]

1390 Mit oerlove van allen gueden wiven:

Nochtan so waer my tswighen sochter.

Pasiphos dat was Minos dochter,

Ende hadde ghewonnen bij enen stier

Een kint, dat was een anxtelic dier:

1395 Minotaurus heeft sijt gheheten.

Hi plach menschen ende beesten teten.

Boven was hi een menschelic dier,

Ende beneden ghelijc een stier,

Groot ende wonderlic ghedaen.

1400 Daer en mocht nyemant voer hem staen:

Wat voer hem quam, wast cleyn of groot,

Hi moerdet al ende brachtet ter doot.

Hi stont besloten binnen muren.

Men brocht hem teten tallen uren.

1405 Minos begheerte ende sijn menen

Was, dat die van Athenen

Tot elker drie jaren enden

Vijff mannen souden senden

Tot Mynothaurus in Creten,

1410 Om van him te sijn verbeten,

Him te beteringhe ende te eeren,

Off hi woudse destrueren.

Dat beloefden sij te hant

Ende zwoeren daer op een verbant.

1415 Minos is van daen ghevaren.

Doe plaghen si tallen drien jaren

Luden te senden nader koir.

Op een tijt viel een groot rumoir

Tot Athenen in die stat:

1420 Want die ghemeynte woude dat,

Datmen lot worpe dair om,

Wye trecken soude tot Mynothaurum.

Want die armen sendemen voert,

Die rijcken bleven binnen der poort.

1425 Ten bate coninc noch sijn ghebot,

Voertganc moste hebben tlot.

Doe die jaren omme quamen

Ende men ten lote soude versamen,

So ghebuerdet des conincx zone,

1430 Die starck, vroem was ende schone.

Theseus was die name sijn.

Hi moster een van viven [sijn],

Die mede in Creten souden varen.

Die guede coninc was out van jaren,

1435 Hi dreeff rouwe ende hantgheslach,

Hi weende, hi truerde nacht ende dach

Om sinen soen, dien hi minde

Voer alle dat hi ye bekinde.

Hi voer van daen, die grote heer.

1440 Die vader ghinc mede op dat meer.

Mit groten druc ende jammerhede

Wort daer van beyden een ghescheide.

Die hoghe zee ghinghen si snyden

Ende seylden hene sonder myden,

1445 So dat si quamen an Creten lant.

Daer so worden si gheleyt te hant

Voerden coninc inder zale.

Daer wordt bevolen den ammirale,

Datmen daer mede dede

1450 Als ghewoenlic was ende zede,

Die viere ghecreghen des dodes slach,

Elc bisonder op enen dach.

Ten vijften daghe gheboerdet dan

Theseus, den edelen man.

1455 Om dat hi was van conincx bloede,

Soe wort hem ghedaen te guede

Enen schonen [l. Eenschone] camer, daerhi in lach

Tot dattet quam anden vijften dach.

Hier binnen soe heeften voirsien

1460 Des rijckes conincx dochter een:

Adriana was hoer naem.

Si poechde zeer, hoe si best quaem

Te spreken mitten schonen gast.

Op enen avont heeft sijt ghepast

1465 Bij des camerwaerde[r]s rade,

Dat sy te gader mit goeden stade

Malcander vriendelic onderspraken.

Daer sloten si der minnen zaken,

Mit gueden voirwaerden ende verbande,

1470 Dat hise mit hem te sinen lande

Voeren soude bij sinen live

Ende nemen sie [l. se] ten echten wive.

Des leerde si hem alle die ganghe,

Hoe hi mit listen ende dwanghe

1475 Minotaurus soude verslaen

Ende selve mitten live ontgaen.

Des vijften daghes, alst him ghebuert,

Wort hi den [l. ten] Minotauro ghevuert.

Sijn zwaert ende wapen nam hi mede:

1480 Dat gondemen hem, want twas die zede.

Hi wart besloten in dat parck.

Sijn konst maect him die moet so starck,

Die him die schone hadde gheleert,

Dat him noch sorch noch anxt en deert.

1485 Doe Minotaurus him teghen quam,

Sijn swaert hi in die hande nam

Ende ghinc him an mit sulken woerden,

Als tot dier saken behoerden

Ende him Adriana leerde,

1490 So dat hi him van hem weerde.

Daer sloech hi den onghehuyren doot

Ende loste him selven uuter noot,

Danck heb die guede Adriane.

Des nachts al stille voer hi van dane

1495 Ende nam mit him die salighe vrouwe.

Blijschap dreven si sonder rouwe

Doe sy waren inden schepe.

Men reyde toe die mast ende repe,

Si seylden hene doer den stranck.

1500 Menich vriendelic ommevanck

Gheschiede daer mit groter vroechde.

Ten was niet vreemd dat hi verhoechde,

Want hi sijn lijff hadde ghevonden,

Dat ten dode was verbonden.

1505 Doe sy inder wilder zee

Hadden gheseylt drie daghen off mee,

Quamen si aen een eylant,

Daer sy ghinghen op te hant,

Om aldair te nemen ruste.

1510Daer was een busch van soeter luste,

Daer in wart him logijst ghemaect.

Wat si des nachts bedreven naect,

Daer si laghen zoete ende sacht,

Daer en heb ic twaren niet op ghedacht.

1515 Het was op trouwe wesmen dede.

Tgheselscap was in groten vrede,

Dat zij daer rusten mochten so:

Want sy der zee waren onvro.

Twee daghen namen sy den rust,

1520 Ende leefden daer in soeten lust:

Want het was somer dach,

Datmen daer veel ghenoechten sach:

Berghe ende dale waren grone.

Des derden daghes, nader noene,

1525 So ghinc die edele kuussche smael

Alleyne spaitseren in een dael,

Dair bloemkijn stonden menichfalt.

Die zonne en had daer gheen ghewalt,

Om dat die lover dichte stonden.

1530 Een zuete stat heeft si ghevonden,

Dair sy hoir neder heeft ghestelt

Ende ghinc rusten op dat velt,

Soe dat haer die vake bestoet

Ende sliep, dat Gode ontfarmen moet.

1535 Theseus dit vernam te hant

Ende ghereyden schip ende ghewant.

Vanden lande ruymde hi daer

Ende liet daer bliven die zoete kaer,

Dien [l. Die] hi op trouwe hadde verraden

1540 Ende him gheleert hadde die paden,

Daer hi sijn lijff mede behelt.

Nu lecht Adriane opt velt

Ende en weet van deser reysen niet.

Dat schip heen doer dat water vlyet

1545 Mit enen ghevoochliken winde.

Die zee was smolt, dat weder was linde.

Elck man ijlde tot sinen hove.

Dese eerbaer vrouwe van hogher love

Heeft haer vanden slape bedaert

1550 Ende is ghegaen ter haven waert,

Daer si schip noch mensche en vant.

Te richt heeft sy dat schip bekant,

Daer sijt van verre int water sach.

Groot gheween ende hantgheslach

1555 Dreef die edele vrouwe guet:

Dicke si int water woet

Ende woude sinen schepe volghen.

Half verwoet ende seer verbolghen,

Clam sy boven op een clip

1560 Ende sach na dat wrede schip,

Dat hoir so valschelijc was ontvaren.

Si dreeff een jammerlic misbaren.

In groten druck, in sorghe, in wene

Stont dat edel hert allene.

1565 Dien sy ghetruwede lijff ende guet

Heeft ghewandelt sinen moet:

Den sy gheloefde ganselijc

Heeft hoer ghehandelt bofelic.

Al was hi conincx zone gheboren,

1570 So hadde hi hoer doch trouwe ghesworen,

Die hi lichtelic heeft vergheten.

Tis onrecht datmen him sal heten

Edel off van edelen name,

Die van naturen is onbequame

1575 Ende van daden is onedel.

Wat soudmen prisen een schoen vedel,

Daer gheen snaren op en sijn,

Die huer gheluut maken fijn?

Sulke edelheit ic prise

1580 Ghelijc die schoenheit van schoonre Lize,

Die huer eer verloren heeft

Ende alle mannen te dienste leeft.

Edelheit dats edel daet.

Het is een ghec, die anders raet.

1585 Dus stont die minnentlike schone

Ende riep in yammerliken done:

‘O Theseus! bose man!

Wat is di hier gheleghen an,

Dat ic bij dinen schulde sterve

1590 Ende van minen live verderve?

O wee! heb ic dit leyt verdient?

Ic halp di als een trouwe vrient:

Du keerste vyantscip tot my.

Teghen minen brueder halp ic di,

1595 Daer du dijn lijff mede hebs behouden.

O wee! dat wort my wael vergouden!

Ic hebbe di volle liefte ghedaen:

Du laets mi hier alleyne staen.

O wrede man, o felle gast!

1600 Hoe laetstu mi in sulken last

Ende bist van my gheworden wendich!

Du laets my arm wijff hier ellendich,

Inder zee, op een eylant,

Dair man noch wijff en is bekant,

1605 Ende du wail weets in dinen moet,

Dat ic hier ymmer sterven moet.

Och Venus, vrou verradinne [l. verraderinne]!

Waer om so dwong di mine sinne

Te minnen den onghehuyren man,

1610 Daer so vele onghetrouwe leghet an?

Hi heeft verslaghen minen brueder,

Ic heb ghelaten vader ende moeder,

Mijn lant, mijn rijcheit ende vrende,

Ende moet hier sterven in ellende,

1615 Om dat ick volchde uwer leer!

O wy! o wach! en mach niet meer!’

Sprac dat minnenlike wijff

Ende warp mittien hoer schone lijff

Inder steylre rotsen neder.

1620 Die zee ontfinc dat lichaem weder

Ende voerdet hene mitten vloede.

Daer verdranck die hoefsche guede,

Om dat si inder minnen pas

So heet ende onghedoechsam was.

1625 Des anevanghes haestichede

Heeft hair ghebracht in sulken lede,

Als ghi hier lesen hebt ghehoert.

Ic bids u, weest soe niet verdoert

Ende niet ijlt so seer ter minnen.

1630 Wilt u te voren wail versinnen

Ende kent den man eer ghi anegaet,

Off ghi doet u selven quaet.

By reden soude ic gaerne spreken.

Ghi moecht hier selve nemen teken

1635 An Adriana, die wail gheleerde.

Doe sy hoer van [hoer] vrienden keerde

Ende sette hoer liefte doen ende vast

An enen verren vreemden gast,

Dien si en kende meer noch min,

1640 Weder hi hadde enen stadighen sin,

Off dat hi wanckel was van herte

Ende off hi kende der minnen smerte,

Doe en wast wonder noch vremicheit,

Dat hoer dair off quam groot leyt.

1645 Hadsi weten sijn ghestant,

Hoet him in herten was bewant

Ende wat liefte hi te heyme droech,

Die him van verre int herte loech

Ende hoe hi aldair verbonden was:

1650 Had si gheweten alle das,

Si had hoer lichte bet beraden.

Mer als een mensche so is beladen,

Dat hi selve ghenen raet en weet

Ende nyemant segghen en wil sijn leet,

1655 Die hem ten besten raden mocht,

Mer selve volbrenghet sijn ghedocht,

Weder het quaet sy ofte guet,

Dat is een zake, die ymmer moet

Bij wilen een quaet eynde ontfaen.

Aigeus was een doorluchtige vorst,

Gekomen te Athene zeer geducht,

Daar voortijds de hogeschool was

En men in alle kunsten las,

1355 Gelijk men nu doet te Parijs.

Een edele jongen, van kunsten wijs,

Die Androgeus was genaamd,

Wordt van Kreta aldaar gezonden.

Koning Minos was zijn vader,

1360 Die het hele land van Kreta hield.

Die jonge wordt alzo van kunsten verrijkt,

Dat die van Athene algemeen

Hadden in hun harten nijd

En wachtten hem op een tijd,

1365 Daar hij op de toren van het paleis ging,

Om te bezien de vreemde dingen,

Die daar stonden afgebeeld.

Daar worden er sommige toegestuurd,

Die hem van boven wierpen in de zee,

1370 Zodat hij zijn hals stuk brak.

Minos heeft deze moord vernomen,

En is machtig overgekomen,

Met menige ridder, dapper en mooi,

Om te wreken zijn zoon,

1375 Die zo jammerlijk was vermoord.

Hij liet belegeren die sterke poort.

Daar werd bestormd vaak en veel:

Het ontgold menigeen daar de keel.

Lange tijd zo lag daar Minos

1380 En verteerde menige os,

Eer hij zijn wil kreeg aldaar.

Tenslotte waren ze in gevaar,

Die van Athene, en dachten

Dat zij het niet weerstaan mochten,

1385 En gingen een overeenkomst aan

Met koning Minos, de hoge man.

Hij ontving ze in genade,

Met voorwaarden die zij hem deden.

Die voorwaarden zal ik hier beschrijven,

1390 Met verlof van alle goede wijven:

Nochtans zo was het me te verzwijgen zachter.

Pasipha, dat was Minos dochter, (vrouw)

En had gewonnen bij een stier

Een kindje, dat was een angstig dier:

1395 Minotaurus heeft zij het geheten.

Hij plag mensen en beesten te eten.

Boven was hij een menselijk dier,

En beneden gelijk een stier,

Groot en wonderlijk gedaan.

1400 Daar mocht niemand voor hem staan:

Wat voor hem kwam, was het klein of groot,

Hi j vermoordde alles en bracht ze ter dood.

Hij stond besloten binnen muren.

Men bracht hem te eten te alle uren.

1405 Minos begeerte en zijn bedoeling

Was, dat die van Athene

Te elke drie jaren einden

Vijf mannen zouden zenden

Tot Minotaurus in Kreta,

1410 Om van hem te zijn verbeten,

Hem te verbeteren en te eren,

Of hij wilde ze vernielen.

Dat beloofden zij gelijk

En zwoeren daarop een verbond.

1415 Minos is vandaan gegaan.

Toen plagen ze te alle drie jaren

Lieden te zenden naar de koorden.

Op een tijd geviel een groot rumoer

Te Athene in die stad:

1420 Want die gemeente wilde dat,

Dat men lot wierp daarom,

Wie trekken zou tot Minotaurus.

Want de armen zond men voort,

De rijken bleven binnen de poort.

1425 Het baattekoning noch zijn gebod,

Voortgang moest het lot hebben.

Toen die jaren om kwamen

En men ten loten zou verzamelen,

Zo gebeurde het dat de koningszoon,

1430 Die sterk, dapper en mooi was.

Theseus was zijn naam.

Hij moest er een van vijf zijn,

Die mede in Kreta zouden varen.

Die goede koning was oud van jaren,

1435 Hik dreef rouw en handgeklap,

Hij weende, hij treurde nacht en dag

Om zijn zoon die hij minde

Voor alles dat hij bekende.

Hij voer vandaan, die grote heer.

1440 De vader ging mee op dat meer.

Met grote droefheid en gejammer

Worden daar beide vaneen gescheiden.

Die hoge zee gingen ze snijden

En zeilden heen zonder te mijden,

1445 Zodat ze kwamen in Kreta land.

Daar zo worden ze gelijk geleid

Voor de koning in de zaal.

Daar wordt bevolen de admiraal,

Dat men daarmee deed

1450 Zoals gewoon was en zede,

Die vier kregen de doodsslag,

Elk apart op een dag.

Ten vijfde dag gebeurde het dan

Theseus, de edele man.

1455 Omdat hij was van koningsbloed,

Zo wordt hem ten goede gedaan

Een mooie kamer waar hij in lag

Totdat het kwam aan de vijfde dag.

Hierbinnen zo heeft hem gezien

1460 De rijke koningsdochter een:

Ariadne was haar naam.

Ze probeerde zeer hoe ze het beste kwam

Te spreken met de mooie gast.

Op een avond heeft zij het gepast

1465 Bij de kamerbeschermers raadt,

Dat ze tezamen met goede tijd

Elkaar vriendelijk spraken.

Daar sloten ze de minnen zaken,

Met goede voorwaarden en verbonden,

1470 Dat hij haar met hem tot zijn land

Voeren zou bij zijn leven

En nemen haar tot echt wijf.

Dus leerde ze hem al die gangen,

Hoe hij met listen en dwang

1475 Minotaurus zou verslaan

En zelf met het lijf ontgaan.

De vijfde dag, toen het hem gebeurde,

Wordt hij naar de Minotaurus gevoerd.

Zijn zwaard en wapen nam hij mee:

1480 Dat gunde men hem, want het was de zede.

Hij werd opgesloten in dat perk.

Zijn kunst maakte hem de moed zo sterk,

Die hem die mooie had geleerd

Zodat hem noch zorg noch angst deert.

1485 Toen de Minotaurus tegen hem kwam,

Zijn zwaard nam hij in de handen

En ging hem aan met zulke woorden,

Zoals tot die zaken behoorden

En hem Ariadne leerde,

1490 Zodat hij hem van hem weerde.

Daar sloeg hij de ongure dood

En verloste zichzelf uit de nood,

Dank heeft die goede Ariadne.

Գ Ns nachts geheel stil voer hij vandaan

1495 En nam met hem die zalige vrouwe.

Blijdschap dreven ze zonder rouw

Toen ze in het schip waren.

Men bereidde toe de mast en kabelrepen,

Ze zeilden heen door de stroom.

1500 Menige vriendelijke omvang

Geschiedde daar met grote vreugde.

Het was niet vreemd dat hij verhoogde,

Want hij zijn lijf had gevonden,

Dat ten dood was gebonden.

1505 Toen ze in de wilde zee

Hadden gezeild drie dagen of meer,

Kwamen ze aan een eiland,

Daar ze gelijk opgingen

Om aldaar rust te nemen.

1510 Daar was een bos van zoete lust,

Daarin werd hen logies gemaakt.

Wat ze Գ nachts bedreven naakt,

Daar ze lagen lief en zacht,

Daar heb ik zeker niet op gedacht.

1515 Het was op trouw wat men deed.

Het gezelschap was in grote vrede,

Dat zij daar zo mochten rusten:

Want ze droevig waren van de zee.

Twee dagen namen ze de rust,

1520 En leefden daar in zoete lust:

Want het was zomer dag.

Dat men daar veel genoegens zag:

Bergen en dalen waren groen.

De derde dag, na de noen,

1525 Zo ging die edele smalle kuise

Alleen wandelen in een dal,

Daar menigvuldige bloempjes stonden.

De zon had daar geen geweld,

Omdat het lover dicht stond.

1530 Een zoete plaats heeft ze gevonden,

Daar ze zich neer heeft gesteld

En ging rusten op dat veld,

Zodat haar de slaap bestond

En sliep, zodat God het ontfermen moet.

1535 Theseus vernam dit gelijk

En bereidde schip en gewant.

Van het land ruimde hij daar

En liet daar blijven die lieve geliefde,

Die hij op trouw had verraden

1540 En hem geleerd had de paden,

Daar hij zijn lijf mee behield.

Nu ligt Ariadne op het veld

En weet van deze reis niets.

Dat schip heen door dat water vliedt

1545 Met een gevoeglijke wind.

Die zee was kalm, dat weer was zacht.

Elke man ijlde tot zijn hof.

Deze eerbare vrouwe van hoge lof

Heeft zich van de slaap bedaard

1550 En is gegaan ter haven waart,

Daar ze schip noch mensen vond.

Terecht heeft ze dat schip herkend,

Daar zij het van verre in het water zag.

Groot geschrei en handgeklap

1555 Dreef die edele goede vrouwe:

Vaak ze in het water waadde

En wilde zijn schip volgen.

Half verwoed en zeer verbolgen,

Klom ze boven op een klip

1560 En zag naar dat wrede schip,

Dat haar zo vals was ontvaren.

Ze dreef een jammerlijk misbaren.

In grote droefheid, in zorgen, in wenen

Stond dat edele hart alleen.

1565 Die ze vertrouwde lijf en goed

Heeft veranderd zijn gemoed:

Die ze gans geloofde

Heeft haar boefachtig behandeld.

Al was hij als koningszoon geboren,

1570 Zo had hij haar toch trouw gezworen,

Die hij licht heeft vergeten.

Het is onrecht dat men hem zal heten

Edel of van edele naam,

Die van naturen is ongeschikt

1575 En van daden is onedel.

Wat zou men prijzen een mooie viool,

Daar geen snaren op zijn,

Die hun geluid fijn maken?

Zulke edelheid prijs ik

1580 Gelijk de schoonheid van de mooie Lize,

Die haar eer verloren heeft

En alle mannen te diensten leeft.

Edelheid dat is edele daad.

Het is een gek die anders aanraadt.

1585 Dus stond die beminnelijke mooie

En riep in jammerlijk doen:

‘O Theseus! Boze man!

Wat is u hieraan gelegen,

Dat ik door uw schuld sterf

1590 En van mijn lijf bederf?

O wee! Heb ik dit leed verdiend?

Ik hielp u als een trouwe vriend:

U keert vijandschap tot mij.

Tegen mijn broeder hielp ik u,

1595 Daar u uw lijf mee hebt behouden.

O wee! Dat wordt me wel vergolden!

Ik heb u volle liefde gedaan:

U laat me hier alleen staan.

O wrede man, o felle gast!

1600 Hoe laat u me in zoՠn last

En bent van mij weggegaan!

U laat mij arme wijf hier ellendig,

In de zee, op een eiland,

Daar man noch wijf is bekend,

1605 En u wel weet in uw gemoed,

Dat ik hier immer sterven moet.

Och Venus, vrouw verraadster!

Waarom zo dwong u mijn zin

Te minnen de ongure man,

1610 Daar zoveel ontrouw aan ligt?

Hij heeft verslagen mijn broeder,

Ik heb gelaten vader en moeder,

Mijn land, mijn rijkheid en vrienden,

En moet hier sterven in ellende,

1615 Omdat ik volgde uw leer!

O wee! o wach! ik mag niet meer!’

Sprak dat beminnelijke wijf

En wierp meteen haar mooie lijf

Van de steile rotsen neer.

1620 De zee ontving dat lichaam weer

En voerde het heen met de vloed.

Daar verdronk die hoffelijke goede,

Omdat ze in de minnen pas

Zo heet en ongeduldig was.

1625 De haastige aanvang

Heeft haar gebracht in zulk leed,

Zoals ge hier lezen hebt gehoord.

Ik bid u, wees niet zo verdord

En ijl niet zo zeer ter minnen.

1630 Wil u tevoren goed bezinnen

En kent de man eer ge aangaat,

Of ge doet u zelf kwaad.

Bij reden zou ik graag spreken.

Ge mag hier zelf een teken nemen

1635 Aan Ariadne, die goed geleerde.

Toen ze zich van haar vrienden keerde

En zette haar liefde toen en vast

Aan een verre vreemde gast,

Die ze kende min of meer,

1640 Of hij had een gestadige zin,

Of dat hij onstandvastig was van hart

En of hij kende de minnen smart,

Toen was het wonder noch vreemdigheid,

Dat haar daarvan kwam groot leed.

1645 Had ze geweten zijn stand,

Hoe het hem in het hart was gedaan

En wat liefde hij thuis droeg,

Die hem van verre in het hart lag

En hoe hij aldaar verbonden was:

1650 Had ze al dat geweten,

Ze had zich licht beter beraden.

Maar als een mens zo beladen is,

Dat hij zichzelf geen raad weet

En niemand zijn leed wil zeggen,

1655 Die hem ten beste aanraden mocht,

Maar zelf volbrengt zijn gedachte,

Of het kwaad of goed is,

Dat is een zaak die immer moet

Soms een kwaad einde ontvangen.

1660 Die wise doen ons te verstaen;

Wes men zonder raedt ghenendet,

Wesel [l. Wesen] sal mit screyen gheendet.

Op dese zake wil ic wat thoeven:

Want my dunct dat sij behoeven

1665 Leren, troest ende gueden raet,

Die leven inder minnen staet.

Al wort si dicwijl begonnen

Lichtelic ende onversonnen,

Het valt wael ende tgheschiet oick vake,

1670 Dat si mit groten onghemake

Besloten wort in langher sorghe.

Des sette ic reden tot enen borghe.

Wes [een] selve hoert ende siet,

En can men hem ontvroeden niet.

1675 O wee! hoe menich zoet behaghen

Heb ic ghesien in sommighen daghen,

Dat so ghenoechlic was van smake

Int eerste beghinsel vander sake,

Daer ic cortelic na vernam,

1680 Dat die zoete honichstam

So zuer ende bitter was ghewarden,

Dattet nyemant en mocht gheharden!

Ende dat viel al in corter stont,

Dat si beyden waren ghewont

1685 So zere, so doen, so hertelijck,

Dat nyemant en sach des ghelijck,

Ende worden beyde terstont ghenesen

Ende schoten voert mit ander pesen,

Elck in een bisonder lant,

1690 Recht of si nye en hadden bekant

Deen den anderen; dat docht mi vreemde.

Seker ic segghe, dat cleyne scheemde

Was him beyden inden sinne,

Of die liefte was harde dinne.

1695Noch singhic voerwairt minen zanck.

Om te schuwen den heten dranck,

Die den mensche maect versmoort

Ende in lieften so verdoert,

Wil ic u gheven medicine

1700 Teghen die verwerrede pine.

Niet dat ic u ghenesen can,

Off helpen uuter minnen ban,

(Des soudic my bewinden node);

Mer wildi volghen mijn ghebode,

1705 Ghi sult u selven wael ontstelen

Menich onghevuechlic quelen

Ende menich hertzweer ende pijn.

Soe is die rechte medecijn,

Verbeyden, mate ende sinlicheit.

1710 Hier off wil ic u doen bescheit.

Als ghi den ouden hont hoert bassen,

Soe hoert ende siet tot allen gassen.

Wye beproeft is, den gheloeft.

Si di in sinnen so verdoift

1715 Ende ghi staet in sulken ghebu,

Dat ghi ymmer verre van u

Minnen wilt in vreemden steden,

So laet u doch dat sijn ghebeden

Ende settet wail in u ghedacht,

1720 Op dat ghi doch uwes selves acht,

Ende doet versoeken al te voren,

Wye hi is ende waen gheboren,

Van wat zeden ende manieren,

Off hi bois is off guedertieren,

1725 Huefsch off clapper off loghenaer,

Schamel off loes off drueghenair,

Sonderlinghe off hi yet heeft

Daer hi in lieften mede leeft.

Dat is tmeeste datmen sal gronden:

1730 Want is hi mit yemande verbonden,

Dat him doet bruken vreuden spil,

Die en laet hi niet om dinen wil,

Al waerstu schoner veel dan sy.

Wairt oick dan also, dat hi

1735 Hoir om dine wille lyet,

So en dorfstu daer an twivelen niet,

Hy en schiet di mitter selver strale.

Dair om salmen verbeyden wale

Ende volghen matelic den brant,

1740 Tot dat die zeden sijn bekant

Ende die manieren vanden mensch.

Och! dat waer een hoghe wensch,

Alsmen den mensche saghe van buten,

Datmen dan al sijn virtuten

1745 Ende sijn ghestande dair mede bekende!

Die menighe in loesheit is behende,

Die dan rechtveerdich soude sijn.

Dat soude beletten menighe pijn,

Die menich edel herte doghet.

1750 Ghi, guede mannen, weest niet onthoghet,

Dat ic [u] dus verzoeken doe:

Want also wael spreke ic u toe,

Als den gueden salighen vrouwen.

Ghi sult mede al omme schouwen

1755 Ende versoecken eens wives ghestant,

Soe ic ghesproken hebbe te hant.

Wes ic den vrouwen wise ende lere,

Dat gheve ic u in gheliker were:

Wanttet is te duchten, inden [l. in allen] tijden

1760 Valt ghebreck in allen [l. beyden] zijden.

Als ghi dan den tijt hebt verbeit

Ende alle dinc [u] is gheseit

Van sinen wesen ende ghestande,

Dunct hi u dan soe guederhande

1765 Ende onverbonden vry alleyn,

Van zeden hoefsch, van monde reyn,

Ende hi oec wijslic doet sijn dinck;

Twaren, dat is die jonghelinc,

Diemen in doechden minnen sal.

1770 Beveelt him uwe zaken al.

Ghi sult van him bet sijn bewairt,

Dan off ghi selve schaffer waert.

Hi sal altijt sorghe draghen,

Hoe hi eere mach bejaghen

1775 Ende uwe hulde vast ghewerven.

Hi soude liever lives derven,

Dan hi enighe zake hantierde,

Daer ghi van truwen mede faelgierde,

After dien mael ende stonde,

1780 Dat ghi mit hande ende mit monde

Sijt verbonden int ghelove.

Waer hi coemt, in elken hove,

Maect hi der vrouwen ere breyt,

U te eren ende waerdicheit.

1785 Hi en sal niet segghen wye ghi sijt,

Als die ghecke doet talre tijt,

Die sine minne maket condt

Voer elkerlijc, ist cat, ist hont.

Teghen u en wart hi nymmermeer koen.

1790 Hi ducht alle weghe te misdoen.

Wat hi beghint ofte endet,

Ghi en wort nymmer van him gheschendet.

Hi is altijt eren ghier.

Onderdanich ende guedertier

1795 Suldi him tallen stonden vinden.

Mit dien suldi u vast verbinden

Ende houden him een gans ghelove.

Een wijs man, guet ende rijck van love,

Die sal oick des ghenenden voert,

1800 Wair hi een wijff van sulker boort

Vindet, ende van sulker daet,

Als hier voer bescreven staet,

Dat hi him daer an houde vast;

Soe en brinct him wandel gheen gast [l. ghenen last].

1805 Dat leven heeft een groot behaghen,

Die ghenoechte sal overdraghen

Ende die minnentlike vrede,

Die deen den anderen telker stede

Bewizen sal in stilre waer.

1810 Heymelicheit sal wesen daer

Tusschen beyde vast ghesloten,

Om der nyderen anestoten,

Die nacht ende dach daer op schulen

In schalken laghen ende in kulen,

1815 Hi [l. Hoe] si die goede saken werren,

Ende ist, dat si yet sien van verren,

Daer sy nochtan niet off en weten,

So gaen si grimmen ende eten

Ende verteren hoirs selfs lijff,

1820 Ter tijt toe dat si een guet wijff

Hebben gheschent off guede man.

So sijn si alte wael daer an,

Als sy guet gheselschap scheyden

Ende guede liefte doen verbeyden,

1825 Die wail in doechden souden duren.

Want si sijn sulc van naturen,

Dat sy niet en konnen ghedoghen,

Dat luden malkander vrienscap toghen.

Al waren si maghen onderlinghe,

1830 Si souden quaet van tguede singhen.

Ende wairwairts dat sy hene vlieghen,

Altois vallen si op hoir lieghen

Ende visieren nuwe mare.

Die duvel grijpse bijden hare

1835 Ende vuerse mit hem inder hellen,

Alle die nyders mit horen ghesellen!

Hoe mach dat valsche wolves saet

Soe rechte boos sijn ende quaet,

Dat si niet ghelijden en konnen,

1840 Dat goede menschen malcander gonnen?

Ende die scalke vos Reynaert,

Die mit clappen toecht sijn aert,

Die wil al segghen dat hi siet.

Hi soude borsten, dede hijs niet:

1845 Want lieghen, drieghen, dats al sijn lijff.

Ghi, guede mannen ende salighe wijff,

Wildi uwer eren achten,

Voer wolff ende vos moeti u wachten.

Die wolff, dat is die nyder fel:

1850 Die vos, dat is die clapper snel.

Ende scuwet alle die ghene die roemen.

God moetse alle drie verdoemen!

Dus seg ic, dat ghi sult verbeyden

Ende niet lichtelicke scheyden

1855 Dat opset dat ghi heb[t] begrepen.

Ghi sultet wael an laten drepen

Ende seylen, als ghi hebt den wint,

Dair ghijt rechte diep wael kint.

Nu heb ic van mate voergheseit;

1860 Daer aff wil ic u doen bescheit.

Ghetempert sal die liefte sijn.

Onghetemperde maect venijn,

Dat den mensche tleven neemt.

Mate in liefde wail betaemt.

1865 Minne sal sijn te maten heet,

Te maten cout, ende wail ghesmeet.

Waer die brant is alte groot

Daer blijft dat hert van hetten doot:

Alte cout veryaecht die minne.

1870 Vrou mate is een edel vorstinne.

So wes een mensche by maten doet

Dat moet bij reden wesen guet.

O goet wijff, want [l. wan] du hebs verbeit,

Dattu des mannes weselicheit

1875 Hebs wael ondervonden claer,

So wil dijns selves nemen waer,

Dat dat vuer in dinen herte

Niet en brenghe so vuerighe smerte,

Off die man waer sulker eerde,

1880 Dat hi diner niet en begheerde,

Dat ment moghe blasen uut.

Mer vindestu an sijn gheluut,

Dat hi him tot di wil voeghen

Ende leven slechs na dijn ghenoeghen,

1885 Soe latet vlammen ende vrilick brenden:

Het wil dan al in vreuden wenden.

Du, bederman, wil dat oec scouwen;

Ic leerdi, ghelijc den vrouwen.

1660 De wijzen laten ons verstaan;

Wat men zonder raad aanvangt,

Wezen zal met schreien geindigd.

Op deze zaak wil ik wat toeven:

Want me lijkt dat zij behoeven

1665 Leren, troost en goede raad,

Die leven in de minnen staat.

Al wordt het dikwijls begonnen

Licht en onbezonnen,

Het valt wel en het geschiedt ook vaak,

1670 Dat ze met groot ongemak

Gesloten wordt in lange zorgen.

Dus zet ik reden tot een borg.

Wat een zelf ervan hoort en ziet,

En kan men hem niet zeggen dan het niet zo is.

1675 O wee! Hoe menig zoet behagen

Heb ik gezien in sommige dagen,

Dat zo genoeglijk was van smaak

In het eerste begin van de zaak,

Daar ik gauw daarna vernam,

1680 Dat die zoete honingstam

Zo zuur en bitter was geworden,

Dat het niemand mocht harden!

En dat viel al in korte tijd,

Dat ze beiden waren gewond

1685 Zo zeer, zo dusdanig, zo hartelijk,

Dat niemand zag dergelijke,

En worden beide terstond genezen

En schoten voort met andere pezen,

Elk in een apart land,

1690 Recht alsof ze niet hadden gekend

De een de andere; dat leek me vreemd.

Zeker zeg ik, dat kleine schaamte

Was hen beiden in de zin,

Of die liefde was erg dun.

1695 Noch zing ik voorwaarts mijn gezang.

Om te schuwen de hete drank,

Die de mens maakt versmoord

En in liefde zo verdord,

Wil ik u geven medicijn

1700 Tegen die verwarrende pijn.

Niet dat ik u genezen kan,

Of helpen uit de minnen ban,

(Dat zou ik me node onderwinden);

Mar wil u volgen mijn geboden,

1705 Ge zal u zelf wel ontnemen

Menig ongevoelig kwellen

En menige hartenzweer en pijn.

Zo is de rechte medicijn,

Afwachten, maat en verstandigheid.

1710 Hiervan wil ik u bescheid doen.

Als ge de oude hond hoort bassen,

Zo hoor en zie tot alle straten.

Wie beproefd is, geloof die.

Ben je in zinnen zo verdoofd

1715 En ge staat in zo’n buurt,

Dat ge immer ver van u

Minnen wil in vreemde plaatsen,

Zo laat u doch dat zijn gebeden

En zet het goed in uw gedachten,

1720 Opdat ge toch u zelf acht,

En laat onderzoeken alles tevoren,

Wie hij is en waarvan geboren,

Van wat zeden en manieren,

Of hij boos is of goedertieren,

1725 Hoffelijk of klapper of leugenaar,

Schamel of loos of bedrieger,

Vooral of hij iets heeft

Daar hij mee in liefde leeft.

Dat is het meeste dat men zal doorgronden:

1730 Want is hij met iemand verbonden,

Dat hij doet gebruiken vreugde spel,

Die laat hij niet om uw wil,

Al was u veel mooier dan zij.

Was het ook dan alzo dat hij

1735 Haar om uw wil verliet,

Zo behoeft u daaraan niet te twijfelen,

Hij scheidt van u met dezelfde pijl.

Daarom zal men goed afwachten

En matig de brand volgen,

1740 Totdat die zeden zijn bekend

En de manieren van de mens.

Och! Dat was een hoge wens,

Als men de mens zag van buiten,

Dat men dan al zijn krachten

1745 En zijn gesteldheid daarmee bekende!

Menigeen is in loosheid handig,

Die dan rechtvaardig zou zijn.

Dat zou beletten menige pijn,

Dat menige edel hart gedoogt.

1750 Gij, goede mannen, wees niet bedroefd,

Dat ik u aldus verzoek doe:

Want alzo goed spreek ik u toe,

Als de goede zalige vrouwen.

Gij zal mede alom aanschouwen

1755 En onderzoeken een wijf haar gesteldheid,

Zo ik net gesproken heb.

Wat ik de vrouwen wijs en leer,

Dat geef ik u gelijk weer:

Want het is te duchten in alle tijden

1760 Valt het gebrek aan beide zijden.

Als ge dan de tijd hebt afgewacht

En alle ding is u gezegd

Van zijn wezen en gesteldheid,

Lijkt hij u dan zo goedertieren

1765 En onverbonden vrij alleen,

Van zeden hoffelijk, van mond rein,

En hij ook wijs zijn ding doet;

Zeker, dat is die jongeling,

Die men in deugden minnen zal.

1770 Beveel hem al uw zaken.

Ge zal van hem beter beschermd zijn,

Dan of ge zelf beheerder was.

Hij zal altijd zorg dragen,

Hoe hij eer mag bejagen

1775 En uw hulde vast verwerven.

Hij zou liever lijf verderven,

Dan hij enige zaak hanteerde,

Daar gij van trouw mede faalde,

Na die keer en tijd,

1780 Dat gij met handen en met mond

Bent verbonden in het geloof.

Waar hij komt, in elke hof,

Maakt hij de vrouw eer en bereidt,

U te eren en waardigheid.

1785 Hij zal niet zeggen hoe ge bent,

Zoals die gekken doen ter alle tijd,

Die zijn minne maakt bekend

Voor iedereen, is het kat, is het hond.

Tegen u wordt hij nimmermeer koen.

1790 Hij ducht aller wegen te misdoen.

Wat hij begint of eindigt,

Ge wordt nimmer van hem geschonden.

Hij is altijd ter eren begerig.

Onderdanig en goedertieren

1795 Zal je hem te alle tijden vinden.

Met die zal je u vast verbinden

En houden hem een gans geloof.

Een wijze man, goed en rijk van lof,

Die zal ook als diegenen gaat,

1800 Waar hij een wijf van zulke geboorte

Vindt en van zulke daad

Zoals hiervoor beschreven staat,

Dat hij zich vast daaraan houdt;

Zo brengt hem wandelen geen last.

1805 Dat leven heeft een groot behagen,

Die genoegen zal overdragen

En die beminnelijke vrede,

Die de ene de andere te elke plaats

Bewijzen zal in stille waar.

1810 Vertrouwelijkheid zal daar wezen

Tussen beiden vast gesloten,

Vanwege de nijd aanstoot,

Die nacht en dag daarop loeren

In schalkse lagen en in kuilen,

1815 Hioe ze de goede zaken verwarren,

En is het dat ze iets zien van verre,

Daar ze nochtans niets van weten,

Zo gaan ze grommen en eten

En verteren hun eigen lijf,

1820 Ter tijd toe dat ze een goed wijf

Hebben geschonden of goede man.

Zo zijn ze al te goed daaraan,

Als ze goed gezelschap scheiden

En goede liefde laten afwachten,

1825 Die wel in deugden zouden verduren.

Want ze zijn zulke van naturen,

Dat ze het niet kunnen gedogen,

Dat lieden elkaar vriendschap tonen.

Al waren ze onderling verwant,

1830 Ze zouden kwaad van het goede zingen.

En werwaarts dat ze heen vliegen,

Altijd vallen ze op hen liegen

En versieren nieuwe berichten.

De duivel grijpt ze bij de haren

1835 En voert ze met hem in de hel

Al die nijdigaards met hun gezellen!

Hoe mag dat valse wolven zaad

Zo recht boos zijn en kwaad,

Dat ze niet lijden kunnen,

1840 Dat goede mensen elkaar gunnen?

En die schalkse vos Reinaert,

Die met klappen zijn aard toonde,

Die wil alles zeggen dat hij ziet.

Hij zou barsten deed hij het niet:

1845 Want liegen, bedriegen, dat is al zijn leven.

Gij goede mannen en zalige wijven,

Wil ge uw eer achten,

Voor wolf en vos moet ge u wachten.

De wolf dat is die felle nijdigaard:

1850 Die vos dat is die snelle klapper.

En schuwt al diegene die roemen.

God moet ze alle drie verdoemen!

Dus zeg ik dat ge zal afwachten

En niet licht scheiden

1855 De opzet die ge hebt begrepen.

Ge zal het goed aan laten komen

En zeilen als ge de wind hebt,

Daar gij het rechte diepe goed kent.

Nu heb ik van maat voorgezegd;

1860 Daarvan wik ik u bescheid doen.

Getemperd zal de liefde zijn.

Ongetemperd maakt venijn,

Zodat het de mens het leven neemt.

Maat in liefde wel betaamt.

1865 Minne zal zijn in bescheiden maat heet,

Bescheiden koud en goed gesmeed.

Waar de brand is te groot

Daar blijft dat hart van hitte dood:

Al te koud verjaagt de minne.

1870 Vrouwe matig is een edele vorstin.

Zowat een mens bij mate doet

Dat moet bij reden wezen goed.

O goede wijf, want u hebt afgewacht,

Dat u de man wezelijkheid

1875 Hebt goed en helder ondervonden,

Zo wil u zich zichzelf waarnemen,

Dat het vuur in uw hart

Niet brengt zoՠn vurige smart,

Of die man was van zulke aard,

1880 Dat hij u niet begeert,

Dat men het mag uitblazen.

Maar vind u aan zijn geluid,

Dat hij hem tot u wil voegen

En leven slechts naar uw genoegen,

1885 Zo laat het vlammen en vrij branden:

Het wil dan alles in vreugde wenden.

U, degelijke man, wil dat ook schuwen;

Ik leerde u, gelijk de vrouwen.

Noch straffe ic ene vrouwe guet,

1890 Die schone was ende wail ghemoet,

Edel ende van guede rijck

Ende plach te wonen eenelick

Inden woude van Turkyen.

Horen name wil ic u lyen:

1895 Oenoene was sy gheheten.

Niet verre van Troyen was si gheseten;

Mer na ghewoente der ouder tijt,

Soe woende si, des zeker sijt,

In wildernisse ende in haghen.

1900 Hoer ghesinde stedelic plaghen

Scape ende ander beeste te waerden,

Die him inde[n] woude ghenaerden.

Si was jonck ende sonder vader,

Ende gheen gheselscap alte gader

1905 So en hadde si mit enighen man,

Die ye ter werlt lijff ghewan.

Op een tijt gheviel een dinck,

Dat Pryamus, die Troyssche coninc,

Een kint ghecreech van Ecuba,

1910 Sinen wive, als ic versta;

Ende die wile dat sijt droech,

Was een prophete, die ghewoech,

Dat dat kint soude verderven

Troyen ende voert bewerven

1915 Sijns vaders ende sijnre broeder doot

Ende menighen ellendighen noet.

Doe dit kint gheboren was,

Pryamus woude eernstelic das

Ende gheboet der moede[r] doen,

1920 Het ware dochter ofte soon,

Datmen[t] rechte voert versloeghe

Off inder wildernisse droeghe,

Daert mochte sijn verbeten,

Ende ghevent den beesten teten.

1925Doe dat kint ter werlt quam,

Die moeder dat seer qualic nam,

Dat hoer kint soude vergaen.

Enen wisen knecht sprac si aen

Ende bat him dat hi gheringhe

1930 Inden woude daer mede ghinghe,

Op sulke doecht als si hem gan,

Ende bestedet enighe[n] man,

Diet op hielde tot sinen jaren:

Ende wes dat kint mochte vertaren,

1935 Dat soude hi loven onghefaelt,

Het soude werden wel betaelt.

Oec dede si den bode te weten,

Dattet Alexander soude heten.

Die wise bode verstontet wel

1940 Ende liep henen harde snel

Ter woestenyen mitten kinde.

Daer gheraecte hi an tghesinde,

Die Oenones quick bewaerden.

Enen man vant hi van gueder waerden,

1945 Die nam dat kint an him, dat was schone,

Ende meynde te werven groten lone

Van sijnre vrouwen om den vont.

Hi lieper mede opter stondt

Ende brocht[et] siner jongher vrouwen.

1950 Doe si dat kint begonde te schouwen,

So dochtet hoir so suverlijck,

Dat sijt hilt ghestedelic,

Alt offt hoirs selfs hadde ghesijn.

Alexander was die name fijn [l. sijn];

1955 Mer des en woude si niet weten

Ende heeften Paris gheheten.

Die wile dat hi was een kint

Heeft si him moederlic ghemint;

Mer doe hi creech een manlic lijff

1960 Doe woude si selver sijn sijn wijff.

Menighe ghenoechte ende weydspil

Hantierde si dick ende vil.

Die bossche leerde hi wail kennen

Mit sijnre liever ghesellinne.

1965 Dicke sliepen si up tfelt

In blancken armen minnentlic gheselt.

Si versochten menighe stede

Om te meren vreuchde ende vrede.

Him beyde bloeyde der vreuden rijs,

1970 So wail der maghet als Parijs.

Si en sochten niet dan vreude ende jacht

Ende leefden vrolic dach ende nacht.

Mitten boghe leerde hi schieten,

Das die dieren mosten ontnieten,

1975 Die him int ghimoete quamen.

Menighe vreuchde hadden si tsamen.

Het dochte hem harde wael ghemaect,

Dat hi an hoer soe was gheraect.

Hi hadse zeer lief ende waert,

1980 Ende alle dat sijn hert begaert,

Dat dede si mit zoeten sinne.

Des droech hi hoer ghetrouwe minne

So langhe als hi bij hoer duerde:

Dat si namaels wail besuerde.

1985 Doe him meer jaren quamen aen

Ende die moeder hadde verstaen,

Dat hi te manne was ghedeghen

Ende was schoen ende volsleghen,

So heeft si sulken raet ghenomen,

1990 Dat sy en tot haer dede comen

Ende lieten den vader sien.

Doe hij en sach, sprac hi mittien:

‘Dese vrucht waer qualick verloren.’

Hi bleef daer ende began te horen

1995 Goet ende quaet ende leerde seer,

Als wail bethaemde sulken heer.

Alexander was vergheten;

Mer Parijs plachmen te heten.

Hi wort ghemint ende wael gheacht.

1000 Altois hantierde hi die jacht.

Bij wilen reet hi opten pas,

Daer Oenoene woenachtich was,

Ende vernuwede daer die minne,

Die zeer koelde in sinen sinne,

1005 Mids dat hi nu tallen daghen

Vrouwen sach ende schoen behaghen.

Up enen dach is hi ghereden

Mit sinen boghe in enicheden

Daer hi sach enen tempel staen.

1010 Uuten tempel quamen ghegaen,

Wail ghechiert betamelic,

Drie Godinnen rijckelick.

Een gulden appel was daer becant:

Die gaven sij Parijs in die hant,

1015Ende baden him dat hi dien

Gave der schoonste van hem drien.

Dit waren Venus ende Pallas,

Ende Juno die derde was.

Gave hi Pallas den appel ront,

1020 So soude hi tot alre stont

Winnen ende behouden zeghe

Ende in oirloghen hebben deghe.

Waert dat hij en Venus gave,

So soudi hi winnen tot sijnre have

1025 Die schoonste vrouwe verre te voren,

Die ye ter werlt wert gheboren.

Waert dat hi Juno den appel dede,

So soude hi hebben gheluc ende vrede

Ende voerspoet totten groten goede.

1030 Hi docht in sinen overmoede:

Hi woude Venus den appel gonnen;

Want daer mede had hi ghewonnen,

Dat hi soude hebben tscoonste wijff,

Die ye ontfinck op aerden lijff.

1035 Dus was hi van herten blijde,

Te quader tijt an sijnre zijde.

Die guede salighe Oenoene

Doeghede in herten minlic we,

Om dat Parijs in langhen tijden

1040 Nye en quam by hoerre zijden.

Oenoene wert al vergheten.

Parijs die is op gheseten

Ende heeft die schepen doen bereyden,

Datten Venus soude gheleyden,

1045Daer hi die schoonste vinden soude,

Dye hi ymmermeer hebben woude.

Doe [l. Hoe] hi doe van dane voer,

Hoe hi al Griecken brocht in ruer,

Hoe hi te Menelaus quam,

1050 Die him vriendelic inne nam

Ende dede him eer ende groeten vrede,

Wat valscheit hi hem weder dede,

Doe hi ontvoerde sinen waert,

Daer hi gheen golt en hadde vertaert,

1055 Sijn schone wijff, die hi wael loofde,

Ende hoe hi den rijcken tempel roefde,

Daer overgrote schat in was,

Ende sloech die lude vanden pas,

Die daer doot bleven legghen,

1060 Ende al sonder waernen ende ontsegghen,

Dat waer my hier te langhe te scriven.

Mer Oenoene moste bliven

Allene in der woestenyen.

Si stont opt water, hoer ic lyen,

1065 Doe Helena quam in ghevaren.

Si sprac: ‘God moetse al bewaren,

Sonder Helena, die valsche brant,

Daer Troyen by sal werden gheschant.

Och! in wat rouwe ende ellende

1070 Sal dese blijscap nemen ende!

Dit ghescal ende dit festeren

Sal noch al in tranen keren.

An my en is niet veel belanck,

Al maect my die minne cranck,

1075 Die my an Paris heeft ghehaect.

Van kinde heb ic di een man ghemaect.

Had icken int wout laten legghen,

Soen dorstic tleyde woert niet segghen.

Och! ic sie die leyde bruut,

1080 Die mijn ghenoechte blaset uut!

Och! ic ward van sinnen blint!

Had ic bij mate nu ghemint,

Soe moch[t] ic nu mit goeder maten

Des valschen Parijs minne laten!

1085 Mer neen, ic ghinc so haestelic an.

Inne wiste niet wye was die man:

Ic en wist niet, doe wy laghen int gras,

Dat hi van conincx bloede was.

Had ic ghekent den hoghen aert,

1090 Ic hadde mi anders wail bewaert.’-

Kinder mijn! dus ist gheschiet.

Hout mate in liefte ende en haest u niet.

Laet u mijn lere bliven innich,

Op dat ghi niet en wert ontsinnich,

1095 Alst verghinc mit Oenoene,

Die van groter minnen wee

Rasende after die werlt liep,

Om dat Helena bij Parijs sliep.

Soe behoerter dan sinlicheit,

1100 Op dattet lieve niet en werde leyt.

Men sal mit gueden wisen sinne

Draghen edele reyne minne,

Vuerich, tru, mit ganser stede.

Elck zal zuecken sanders vrede.

1105 Niet lichtelic suldi gheloven

Den ghenen, die gheerne liefte roven:

Wantter dicke toern off coemt,

Die den luden luttel vroemt.

Wye alle gheclap gheloven wil,

1110Die doet hem selven toernes vil;

Doch moet wael tusschen vrunden sijn

Bij wilen een cleyn toernekijn.

Ende wye sal dat zoenen dan?

Dat sal die heymelike man,

1115 Off een wetende wijff salt maken,

Die heelghesel is hoerre beyder zaken,

Dies men oic niet ontberen en mach,

Daer ic u off sal doen ghewach,

Wilt God, hier after, eer ict ende.

1120 Hoe menich jammer en[de] miswende

Sijn ghevallen inder minnen,

Die zonder mate ende wise sinne

Rueckelois wort anghenomen.

O wat isser off ghecomen

1125 Jammers ende ongheluckes,

Groits leyts ende druckes,

Daer men int eerst niet op en ghisset,

Alsmen begrijpt der minnen list!

Het heeft die menighe, daermen of leest,

1130 Van vrouwen duen ghemint gheweest.

Hadden si gheweten sijn ghebreke,

Sij waren ghebleven uuten streke.

Noch straf ik een goede vrouwe,

1890 Die mooi was en goed gemoed,

Edel en van goed rijk

En plag te wonen alleen

In het woud van Turkije.

Haar naam wil ik belijden:

1895 Oenone was ze geheten.

Niet ver van Troje was ze gezeten;

Maar naar gewoonte der oude tijd,

Zo woonde ze, wat zeker is,

In wildernis en in spelonken.

1900 Haar dienaars steeds plachten

Schapen en andere beesten te hoeden,

Die zich in het woud voedden.

Ze was jong en zonder vader,

En geen gezelschap alle tezamen

1905 Zo had ze niets met enige man,

Die ooit ter wereld lijf won.

Op een tijd geviel een ding,

Dat Priamus, die koning van Troje,

Een kind kreeg van Hecuba,

1910 Zijn wijf, zoals ik het versta;

En de tijd dat zij het droeg,

Was een profeet die gewaagde,

Dat dit kind zou verderven

Troje en voorts verwerven

1915 Zijn vader en zijn broeders dood

En menige ellendige nood.

Toen dit kind geboren was,

Priamus wilde ernstig dat

En gebood de moeder toen,

1920 Het was dochter of zoon,

Dat men het recht voort versloeg

Of in de wildernis droeg,

Daar het mocht zijn verbeten,

En geven het de beesten te eten.

1925 Toen dat kind ter wereld kwam,

Die moeder dat zeer kwalijk nam,

Dat haar kind zou vergaan.

Een wijze knecht sprak ze aan

En bad hem dat hij snel

1930 In het woud daarmee ging,

Op zulke deugd zoals ze hem gunde,

En besteedde het aan enige man,

Die het ophield tot zijn jaren:

En wat dat kind mocht verteren,

1935 Dat zou ze belonen zonder falen,

Het zou wel betaald worden.

Ook liet ze de bode te weten,

Dat het Alexander zou heten.

Die wijze bode verstond het goed

1940 En liep heen erg snel

Ter woestijn met het kind.

Daar raakte hij aan de dienaars,

Die Oenoneՠs vee bewaarden.

Een man vond hij van goede waarde,

1945 Die nam dat kind tot hem, dat was mooi,

En meende te verwerven groot loon

Van zijn vrouw om de vondst.

Hij liep er mee op terstond

En bracht het zijn jonge vrouw.

1950 Toen ze dat kind begon te aanschouwen,

Zo leek het haar zo zuiver,

Zodat ze het steeds hield,

Alsof het van haar zelf was geweest.

Alexander was zijn naam;

1955 Maar dat wilde ze niet weten

En heeft hem Paris geheten.

De tijd dat hij een kind was

Heeft ze hem moederlijk gemind;

Maar toen hij een manlijk lijf kreeg

1960 Toen wilde ze zelf zijn zijn wijf.

Menige genoegens en vogeljacht

Hanteerde ze vaak en veel.

De bossen leerde hij goed kennen

Met zijn lieve gezellin.

1965 Vaak sliepen ze op het veld

In blanke armen minnelijk gesteld.

Ze bezochten menige plaats

Om te vermeerderen vreugde en vrede.

Hen beiden bloeide de vreugde twijg,

1970 Zo wel de maagd als Paris.

Ze zochten niets dan vreugde en jacht

En leefden vrolijk dag en nacht.

Met de boog leerde hij schieten,

Dat de dieren het moesten ontgelden,

1975 Die hen tegemoetkwamen.

Menige vreugde hadden ze tezamen.

Het leek hen erg goed gemaakt,

Dat hij aan haar zo was geraakt.

Hij had haar zeer lief en waard,

1980 En alles dat zijn hart begeert,

Dat deed ze met lieflijke zin.

Dus droeg hij haar trouwe minne

Zo lang als hij bij haar verduurde:

Dat ze later wel bezuurde.

1985 Toen hem meer jaren aankwamen

En de moeder had verstaan,

Dat hij tot man was gekomen

En was mooi en volmaakt,

Zo heeft ze zulke raad genomen,

1990 Dat ze hem tot haar liet komen

En liet hem de vader zien.

Toen hij hem zag sprak hij meteen:

‘Deze vrucht was kwalijk verloren.’

Hij bleef daar en begon te horen

1995 Goed en kwaad en leerde zeer,

Zoals het wel betaamt zoՠn heer.

Alexander was vergeten;

Maar Paris plag men hem te heten.

Hij wordt bemind en goed geacht.

1000 Altijd hanteerde hij de jacht.

Soms reed hij op de pas,

Daar Oenone woonachtig was,

En vernieuwde daar de minne,

Die zeer verkoelde in zijn zin.

1005 Mits dat hij nu te alle dagen

Vrouwen zag en mooi behaagden.

Op een dag is hij gereden

Met zijn boog alleen

Daar hij een tempel zag staan.

1010 Uit de tempel kwamen gegaan,

Goed versierd en betamelijk,

Drie rijke Godinnen.

Een gouden appel was daar bekend:

Die gaven ze Paris in de hand,

1015 En baden hem dat hij die

Gaf de mooiste van hen drie.

Dit waren Venus en Pallas,

En Juno de derde was.

Gaf hij Pallas de ronde appel,

1020 Zo zou hij te alle tijd

Winnen en behouden zege

En in oorlogen hebben kracht.

Was het dat hij het Venus gaf

Zo zou hij winnen tot zijn have

1025 De mooiste vrouwe ver tevoren,

Die ooit ter wereld was geboren.

Was het dat hij Juno de appel deed,

Zo zou hij hebben geluk en vrede

En voorspoed tot het grote goed.

1030 Hij dacht in zijn overmoed:

Hij wilde Venus de appel gunnen;

Want daarmee had hij gewonnen,

Dat hij zou hebben het mooiste wijf,

Die ooit op aarde lijf ontving.

1035 Dus was hij van hart blijde,

Ten kwade tijd aan zijn zijde.

Die goede zalige Oenone

Gedoogde in het hart beminnelijke pijn,

Omdat Parijs in lange tijden

1040 Niet kwam bij haar zijde.

Oenone werd geheel vergeten.

Paris die is opgezeten

En heeft die schepen laten bereiden,

Dat hem Venus zou geleiden,

1045 Daar hij de mooiste vinden zou,

Die hij immermeer hebben wilde.

Toen hij toen vandaan voer,

Hoe hij alle Grieken in oproer gebracht,

Hoe hij te Menelaos kwam,

1050 Die hem vriendelijk binnen nam

En deed hem eer en grote vrede,

Wat valsheid hij hem deed,

Toen hij ontvoerde zijn waard,

Daar hij geen geld had verteerd,

1055 Zijn mooie wijf, die hij wel loofde,

En hoe hij de rijke tempel beroofde,

Daar uiterst grote schat in was,

En sloeg de lieden van de pas,

Die daar dood beleven liggen,

1060 En al zonder waarschuwen en ontzeggen,

Dat was me hier te lang te schrijven.

Maar Oenone moest blijven

Alleen in de woestijn.

Ze stond bij het water, hoor ik belijden,

1065 Toen Helena binnen kwam gevaren.

Ze sprak: ‘God moet ze allen bewaren,

Uitgezonderd Helena, die valse brand,

Daar Troje mee zal geschonden worden.

Och! In wat rouw en ellende

1070 Zal deze blijdschap einde nemen!

Dit geschal en deze feesten

Zal noch geheel in tranen keren.

Aan mij is niet veel belang,

Al maakt me de minne zwak,

1075 Die me aan Paris heeft gehaakt.

Van kinds af heb ik u een man gemaakt.

Had ik hem in het woud laten liggen,

Dan behoefde ik het leed woord niet te zeggen.

Och! Ik zie de bruid leiden,

1080 Die mijn genoegen uitblaast!

Och! Ik was blind van zinnen!

Had ik bij mate nu gemind,

Zo mocht ik nu met goede maten

De valse Paris minne laten!

1085 Maar neen, ik ging het zo haastig aan.

Ik wist niet wie die man was:

Ik wist niet, toen we lagen in het gras,

Dat hij van koningsbloed was.

Had ik gekend de hoge aard,

1090 Ik had me anders wel bewaard.’-

Kinderen van mij! aldus is het geschied.

Houdt mate in liefde en haast u niet.

Laat u mijn leer blijven innig,

Oodat ge niet onzinnig wordt,

1095 Zoals het verging met Oenone,

Die van grote minnen pijn

Razend daarna over de wereld liep,

Omdat Helena bij Paris sliep.

Zo behoort dan verstandigheid,

1100 Opdat de liefde geen leed wordt.

Men zal met goede wijze zin

Dragen edele reine minne,

Vurig, trouw, te ganse plaats.

Elk zal zoeken de andere zijn vrede.

1105 Niet licht zal je geloven

Diegene die graag liefde roven:

Want er vaak toorn van komt,

Die de lieden weinig baat.

Wie alle geklap geloven wil,

1110 Die doet zichzelf veel toorn;

Doch moet wel tussen vrienden zijn

Soms een beetje toorn.

En wie zal dat verzoenen dan?

Dat zal die vertrouwde man,

1115 Of een wetend wijf zal het maken,

Die helend gezel is van hun beider zaken,

Die men ook niet ontberen mag,

Waarvan ik u zal gewagen,

Wil het God, hierna, eer ik het eindig.

1120 Hoe menig jammer en onheil

Zijn gevallen in de minnen,

Die zonder maat en wijze zin

Roekeloos wordt aangenomen.

O wat is ervan gekomen

1125 Jammer en ongeluk,

Groot leed en droefheid,

Daar men in het eerst niet op gist,

Als men begrijpt de minnen list!

Het heeft de bedoeling daar men van leest,

1130 Van vrouwen die gemind zijn geweest.

Hadden ze geweten zijn gebreken,

Zij waren gebleven uit de streken.

Isiphile ene vrouwe was

Van Lempnes, ende coninc Thoas

1135 Was hoer vader natuerlijcke.

Doe Jason voer ten conincrijcke

Van Colcos, om dat gulden vlies,

Ende die wint him teghen blies,

So quam hi ander vrouwen lant.

1140 Die haven lach andes meres cant,

So dat hi daer den opganc dede.

Die vrouwe dede him grote vrede.

Grote liefde leyde sy him an:

Want si was noch sonder man

1145 Ende Jason was oick sonder wijff.

Hy dede aldaer een gheblijff

Van tween maenden, luttel meer;

Hi zwoer hoer truwe bij sijnre eer,

Ende gonden him den Goden namen,

1150 Dat hij behouden weder quame,

Hi soudse mit him voeren uut,

Als wail betaemt eenre hogher bruut.

Hi voer henen sijnre straten

Ende heeft die vrouwe mit kinde ghelaten.

1155 Dat mocht wael ghecke liefde wesen!

Nu hebdi voer wael horen lesen,

Hoe hi an Medea quam,

Die hoirs vaders rijcheit nam

Ende voer mit him in sijnre aert.

1160 Tlant van Lempnes heeft hi ghespaert

Ende heeft Ysiphile vergheten.

Hadde die vrouwe goet gheweten

Van Jasons onghestadichede,

Si hadde ghelaten dat sy dede.

1165 Nu ghinc sy onberaden voert

Ende gheloifde alle sine woert.

Si en kende sijn zeden noch sijn ghebair,

Weder hi loghen seyde off wair,

Sijn ontrouwe sy niet en versan,

1170 Ende so sijt sonder raet began,

So ist verganghen Ysiphile.

Dat dede hoerre herten wee.

Doe hi daer niet an en quam,

Ende si alle tghestant vernam,

1175 Dat hi Medea hadde ghehaelt,

Sprac si: Ԏu bin ic wael betaelt

Vander vrienscap ende ghelove,

Die ic him dede in minen hove.

Medea, die daer mit him lijt,

1180Die moet sijn vermaledijt!

After der werlt moet si noch lopen,

Onzinnich ende in wanhopen,

Ende van hoirre kinder bloet

Moet si selver werden ghevoet!

1185 Van horen handen moeten si sterven,

Ende selve in ellende verderven!’

Dese vloeke, die sy hoir dede,

Dat suldi weten voer waerhede,

Dat die der selver Medea

1190 Alle gheschieden, als ghi hier na

Wael horen sult, wildijt besien.

Ysiphile ghinc op mittien

Ende ghenas cort daer na van kinde,

Dat si mit gueder herten minde.

1195 Niet langhe en leefde die edele vrouwe;

Mer cort starf si van rechten rouwe.

Van anderen sal ic u seggen voirt:

Want als ghi vele dinghes hoirt,

So ghedenctijs ymmer wat.

1200 Ghi coomt oick node inden pat,

Daer een ander qualic vaert.

Daer om seg ic u den aert

Van minnen, hoe si is ghestalt,

Ende wat bij wilen dair in valt,

1205 Op dat ghi u jonghe yuecht

Te bet voir onraet hueden muecht

Ende van roekeloze ghecke minne.

Hypsipyle was een vrouwe

Van Lemnos, en koning Thoas

1135 Was haar natuurlijke vader.

Toen Jason voer ten koninkrijk

Van Colchis, om dat gulden vlies,

En de wind hem tegen blies,

Zo kwam hij aan het vrouwen land.

1140 Die haven lag aan de zee kant,

Zodat hij daar de opgang deed.

Die vrouwe deed hem grote vrede.

Grote liefde legde ze aan hem:

Want ze was noch zonder man

1145 En Jason was ook zonder wijf.

Hij bleef aldaar

Van twee maanden, weinig meer;

Hij zwoer haar trouw bij zijn eer,

En gunde hem bij de Goden namen,

1150 Dat hij behouden weer kwam,

Hij zou haar met hem uitvoeren,

Zoals het wel betaamt een hoge bruid.

Hij voer henen zijn straten

En heeft die vrouwe met kind gelaten.

1155 Dat mocht wel gekke liefde wezen!

Nu heb je voor wel horen lezen,

Hoe hij aan Medea kwam,

Die haar vaders rijkheid nam

En voer met hem in zijn aard.

1160 Het land van Lemnos heeft hij gespaard

En heeft Hysipyile vergeten.

Had die vrouwe goed geweten

Van Jasonՠs wispelturigheid,

Ze had gelaten dat ze deed.

1165 Nu ging ze onberaden voort

En geloofde al zijn woorden.

Ze kende zijn zeden noch zijn houding,

Of hij leugen zei of waarheid,

Zijn ontrouw ze niet verzon,

1170 En zo zij het zonder raad begon,

Zo is het met Hypsipyle vergaan.

Dat deed haar hart pijn.

Toen hij daar niet aankwam,

En ze alle het gestand vernam,

1175 Dat hij Medea had gehaald,

Sprak ze: Ԏu ben ik goed betaald

Van de vriendschap en belofte,

Die ik hem deed in mijn hof.

Medea, die daar met hem gaat,

1180 Die moet zijn vermaledijd!

Achter de wereld moet ze noch lopen,

Onzinnig in wanhoop,

En van haar kinderen bloed

Moet ze zelf worden gevoed!

1185 Van haar handen moeten ze sterven,

En zelf in ellende verderven!’;

Deze vloek die ze haar deed,

Dat zal je weten voor waarheid,

Dat diezelfde Medea

1190 Alles geschiedde zoals ge hierna

Wel horen zal, wil je het bezien.

Hypsipyle ging op meteen

En baarde kort daarna een kind,

Dat ze met een goed hart beminde.

1195 Niet lang leefde die edele vrouwe;

Maar gauw stierf ze van rechte rouw.

Van anderen zal ik u voorts zeggen:

Want als ge vele dingen hoort,

Zo gedenkt ge immer wat.

1200 Ge komt ook node in het pad,

Daar het een ander kwalijk gaat.

Daarom zeg ik u de aard

Van minnen, hoe ze is gesteld,

En wat soms daarin valt,

1205 Opdat ge uw jonge jeugd

Te beter voor onraad hoeden mag

En van roekeloze gekke minne.

Voertijts was een jonghe vorstinne,

Die hadde ene vader, als ic lye,

1210 Ende was coninc van Achaye.

Nisis was die conincx name,

Ende die dochter zeer bequame

Was in Griexe gheheten Sille.

Op een tijt, bijder Goden wille,

1215 Gheviel een waerachtich dinck,

Dat van Creten die coninc

Minos quam mit volke groot

Ende dede voer Achayen stoot,

Daer veel luden worden verslaghen.

1220 Die stadt heeft hi al om beleghen

Ende duirde dair voir menighen dach.

Silla, die steeds int pallas lach,

Bij horen vader, daer si ruste

Ende wail hoir slevens luste,

1225 Greep op een tijt inden sinne,

Dair si stont op svaders tinne,

Dat sy die vesten woude ommegaen

Ende sien dat heer van verren aen,

Dat dair lach in hoirs vaders lant.

1230 Corts so worter een bestant

Gheraemt van enen helen daghe.

Wye dat brake verloir sijn craghe.

Dat wart an elken zijde ghecrieert.

Silla heeft hoer schone ghechiert

1235 Mit harde costeliken ghewaden.

Hoir dienare heerlic voer hoir traden,

Ende na hoir volchden vele vrouwen.

Opter muren ghinghen sy scouwen

Die vreemde gast, die daer laghen,

1240 Die oick veel naden vrouwen saghen.

Die ridderen, knechten ende goede man

Deden hem alle suverlic an.

Die heren hem oick andaden

Hoer beste clenoden ende ghewaden,

1245 Ende reden spelen bijder muren,

Om te sien die schone figuren,

Die dair ghinghen optie veste.

Die coninc Minos ende die beste

Reden selve spelen daer.

1250 Silla wart te hant ghewair,

Dat die coninc selve was,

Die daer voer hoer reet int gras

Ende was so costelic toe ghereyt,

Datmen wonder dair off seit.

1255 Tehant so wort die vorstinne

Onsteken mitten conincx minne,

Ende poghede steets van dier tijt voort,

Hoe sy beste an sconincx boort

Mit ghenoechten mochte raken.

1260 Dicke wandelde sij hoer zaken

Ende visierde menich gheraem,

Hoe sy heymelic bij him quaem.

Wes sy ghedacht en woude niet voert.

Hoer sinnen worden so ghestoirt

1265 Ende so heit in vuerighe minnen,

Dat sy dacht in horen sinnen

Ende zwoer by horen bloede,

Het verghinghe te quade ofte goede,

Si soude him te wille sijn.

1270 Ach! hoe starck was dat venijn,

Dat Venus schoet mit haren strale,

Ende dicke verkeert in groten quale!

Als deser Sille oick gheviel,

Die avontuerde lijff ende ziel,

1275 Om enen man uut vreemden lande,

Den si levendich niet en kande,

Ende hoirs oick niet en achte een twinck.

Hier volbracht die minne hoir dinck

Ende is der maghet inghestammet.

1280 Hoir herte brandet ende vlammet

In heyten mynnentliker schine

Ende dede hoer so sware pine,

Dat si gheduren niet en konde.

Si dacht ende raemde menigen stonde,

1285 Ende fantaseerde dach ende nacht,

Hoe sijt beste te wercke bracht.

Wat si raemde en woude niet sluten.

Ten lesten lietsi die wijsheit buten,

Ende liet varen doecht ende eere,

1290 Om dat si Minos, den groten here,

Te sinen wille woude behaghen,

In verderfnisse hoerre maghen,

Ende dachte, sy woude bij nachte gaen,

Ende horen vader thooft off slaen,

1295 Ende schencken dat den hoghen man,

Dien si in ghecker minne ghesan:

So had hi doch alle sinen wille.

Dit docht die jonghe verwoede Sille,

Ende meynde dan mit him te varen,

1300 Ende daer te bliven al hoer jaren

In vroechden ende in groter weelde;

Mer davontuer dat anders deelde,

Als ghi wael na sult verstaen.

Silla is des nachs ghegaen

1305 Ende heeft den vader te bedde ghesocht,

Dair sy hoir opset heeft volbrocht.

Des morghens ghinc si heymelic uut

Ende boot den coninc groot saluut

Ende seyde: ’mijn alre liefste vrient,

1310 Ic hebdi minnentlic ghedient.

Dat hoift van Nysus, die coninc vrij,

Heb ick alhier; dat schencke ic dy.

Du hebs nu doch dijn leyt verwonnen:

Voer desen dienst so wil my gonnen

1315 Dat ic blijffen mach dijn wijff.

Het was mijn vader, dien ic tlijff

Om dijnre minnen wil hebbe ghenomen.

Als dat die coninc heeft vernomen,

Wart hi vervaert in alle sijn lede,

1320 Om dat hi sach die hardichede

Vander maecht ende dat hooft,

Dat sy horen vader hadde beroift.

Him gruelde dat hise anesach,

Ende alle dat volck, dat ghinder lach,

1325 Verwonderden der onghenaden,

Die Silla mit wreden daden

Hadde ghetoicht an horen vader.

Theer toech van daen allegader.

Die coninc hadde sinen wille;

1330 Dat hadde ghedaen die felle Sille,

Die horen vader hadde ghedoot,

Om enen, des sy nye en ghenoet.

Die coninc deedse binnen leyden:

Hy en woude hoir niet verbeyden,

1335 Al hadde hi anxt voert bose wijff.

Hi docht sy soude hem nemen tlijff,

Voerde hise mit him sijnre vaerde,

Sint sy horen vader niet en spaerde.

Waer hy enighe sake dede,

1340 Dier sy niet [en] waer te vrede

Ende hoir wanhaechde tenigher tijt,

Soe waer hi sijns lives quijt.

Die coninc was dies wael vroet,

Wanneer een mensche een boesheit doet,

1345 Hy doetet wael ten anderen mael,

Die derde reyse doot hi [l. doet hijt] oock wail,

Bij wijlen volcht oick wail die vierde.

Die maghet onverduldelic tyerde,

Doe sy die schepen zeylen sach.

1350Mit groten rouwe ende hantgheslach

Liep si int water totten schepen,

Ende hilt vaste by den repen;

Mer men dede hoer hande ofslaen,

So dat sij te gronde is ghegaen,

1355Daer sij ontfinck van hoerre daet

Sulck loon als daer toe staet.

Ic hebbe van ghecke minne ghehoirt;

Mer nye en hoerd ic sulken woert,

Noch so overdwaelschen sin,

1360 Als dese maghet hadde in,

Die om enen vreemden gast

Hoir selven bracht in sulken last,

Dien sy nie en hadde ghesien,

Noch en wist oick mede van dien

1365 Weder hi hoir minde off niet.

Nu mercket wat hier is gheschiet

Bij dwaser roekeloser minne.

Had si den duvel inden sinne

Niet ghehadt, die jonghe schone,

1370 Si en hadde nymmermeer die crone

Van horen vader also verdaen.

Voortijds was een jonge vorstin,

Die had een vader, zoals ik belijd,

1210 En was koning van Alcathoe

Nysus was de koningsnaam,

En de dochter zeer bekwaam

Was in Grieks geheten Scylla.

Op een tijd bij de wil van de Goden,

1215 Geviel een waarachtig ding,

Dat van Kreta de koning

Minos kwam met groot volk

En deed voor Alcathoe een aanval,

Daar veel lieden worden verslagen.

1220 Die stad heeft hij alom belegerd

En bleef daarvoor menige dag.

Scilla, die steeds in het paleis lag,

Bij haar vader, daar ze rustte

En haar goede leven lustte,

1225 Greep op een tijd in de zin,

Daar ze stond op de vaders kantelen,

Dat ze die vesting wilde omgaan

En zien dat leger van verre aan,

Dat daar lag in haar vaders land.

1230 Gauw zo wordt er een bestand

Geraamd van een hele dag.

Wie dat brak verloor zijn hals.

Dat werd aan elke zijde uitgeroepen.

Scilla heeft zich mooi opgesierd

1235 Met erg kostbare gewaden.

Haar dienaars heerlijk voor haar traden,

En haar volgden vele vrouwen na.

Op de muren gingen ze aanschouwen

Die vreemde gasten die daar lagen,

1240 Die ook veel naar de vrouwen zagen.

Die ridders, knechten en goede mannen

Deden hen allen behoorlijk aan.

Die heren hem ook aan deden

Hun beste kleinoden en gewaden,

1245 En reden spelen bij de muren,

Om te zien die mooie figuren,

Die daar gingen op de vesting.

De koning Minos en de beste

Reden zelf te spelen daar.

1250 Scylla werd gelijk gewaar,

Dat het de koning zelf was,

Die daar voor haar reed in het gras

En was zo kostbaar toe gereid,

Dat men wonder daarvan zei.

1255 Gelijk zo wordt die vorstin

Ontstoken met de konings minne,

En probeerde ze steeds van die tijd voort,

Hoe ze het beste aan konings boord

Met genoegens mocht raken.

1260 Vaak veranderde ze haar zaken

En versierde menig plan,

Hoe ze heimelijk bij hem kwam.

Wat ze bedacht en wilde het niet uitvoeren.

Haar zinnen worden zo verstoord

1265 En zo heet in vurige minnen,

Dat ze dacht in haar zinnen

En zwoer bij haar bloed,

Het verging te kwade of te goede,

Ze zou hem ter wille zijn.

1270 Ach! Hoe sterk was dat venijn,

Dat Venus schoot met haar stralen,

En vaak veranderd in grote kwalen!

Zoals deze ook Scylla geviel,

Die avontuurde lijf en ziel,

1275 Om een man uit vreemde landen,

Die ze levend niet kende,

En haar ook niets achtte.

Hier volbracht de minne haar ding

En is de maagd ingestampt.

1280 Haar hart brandde en vlamde

In hete minnelijke schijn

En deed haar zoՠn zware pijn,

Dat ze het niet verduren kon.

Ze dacht en beraamde menige tijd,

1285 En fantaseerde dag en nacht,

Hoe zij het beste ten uitvoer bracht.

Wat ze beraamde wilde niet sluiten.

Tenslotte liet ze de wijsheid buiten,

En liet varen deugd en eer,

1290 Omdat ze Minos, de grote heer,

Tot zijn wil wilde behagen,

In bederf van haar verwanten,

En dacht, ze wilde bij nacht gaan,

En haar vader het hoofd afslaan,

1295 En schenken dat de hoge man,

Die ze in gekke minne zond:

Zo had hij toch geheel zijn wil.

Dit dacht de jonge verwoede Scylla,

En meende dan met hem te gaan,

1300 En daar te blijven al haar jaren

In vreugde en in grote weelde;

Maar het avontuur dat anders verdeelde,

Zoals ge bijna zal verstaan.

Scilla is ‘s nachts gegaan

1305 En heeft de vader te bed bezocht,

Daar ze haar opzet heeft volbracht.

ճ Morgens ging ze heimelijk uit

En bood de koning groot compliment

En zei: ‘Mijn allerliefste vriend,

1310 Ik heb u beminnelijk gediend.

Dat hoofd van Nysus, die edele koning,

Heb ik alhier; dat schenk ik u.

U hebt nu toch uw leed overwonnen:

Voor deze dienst zo wil me gunnen

1315 Dat ik blijven mag uw wijf.

Het was mijn vader, die ik het lijf

Vanwege uw minnen heb genomen.’

Toen dat de koning heeft vernomen,

Werd hij bang in al zijn leden,

1320 Omdat hij de hardheid zag

Van de maagd en dat hoofd,

Dat ze van haar vader had beroofd.

Hen gruwelde dat hij haar aanzag,

En al dat volk dat ginder lag,

1325 Verwonderden de ongenade,

Die Scyllla met wrede daden

Had getoond aan haar vader.

Het leger vertrok vandaan allemaal.

De koning had zijn wil;

1330 Dat had gedaan die felle Scylla,

Die haar vader had gedood,

Om een, die ze niet genoot.

De koning liet haar binnen leiden:

Hij wilde op haar niet wachten,

1335 Al had hij angst voor het boze wijf.

Hij dacht ze zou hem het lijf nemen,

Voerde hij haar met hem zijn vaart,

Sinds ze haar vader niet spaarde.

Waar hij enige zaak deed,

1340 Van die ze niet tevreden was

En ze wanhoopte te eniger tijd,

Zo was hij zijn leven kwijt.

Die koning was dus wel verstandig,

Wanneer een mens een boosheid doet,

1345 Hij doet het wel een andere keer,

Die derde maal doet hij het ook wel,

Soms volgt ook wel de vierde.

Die maagd wanhopig tierde,

Toen ze de schepen zeilen zag.

1350 Met grote rouw en handgeklap

Liep ze in het water tot de schepen,

En hield vast aan de touwen;

Maar men liet haar handen afslaan,

Zodat ze te gronde is gegaan,

1355 Daar ze ontving van haar daad

Zulk loon zoals daartoe staat.

Ik heb van gekke minne gehoord;

Maar niet hoorde ik zulke woorden,

Noch zo uiterst verdwaalde geest,

1360 Als deze maagd in had

Die om een vreemde gast

Zichzelf bracht in zulke last,

Die ze niet had gezien,

Noch wist ook mede van die

1365 Of hij haar minde of niet.

Nu merk wat hier is geschied

Bij dwaze roekeloze minne.

Had ze de duivel in de zin

Niet gehad, die jonge mooie,

1370 Ze had nimmermeer de kroon

Van haar vader alzo verdaan.

O salighe wiven, denct hier aen,

Ende versiet u wael, om God,

Datmen van u gheen bespot

1375 En scrive, soe men doet alhier.

Weest sinnich, schamel, goedertier,

Huefsch ende guetelic over al,

Stede ende truwe daert wesen zal.

Van nyemande suldi spreken quaet.

1380 Weest oetmoedich int ghelaet,

Van goeden woerden wel bewaert;

Ende wyen ghi vindet van sulker aert,

Dien suldi thueven ende letten

Ende op een zaft cussen setten.

1385 Die ghene die minne willen draghen,

Dien radic datsi tallen daghen

Heymelic sijn in horen dinghen

Ende him selven wijslick dwinghen,

Dat si niet te vele en spreken

1390 Ende wachten him voer melders treken.

Elck wacht him oick van wanekelen wiven,

Dat sij niet bedroghen en bliven.

Ghi vrouwen, hebt oeck vaste hoede

Teghen der mannen loze roede,

1395 Daer sy bij wilen mede slaen.

Mer een dinck doe ic hier verstaen,

Dats, mit oerlove vanden vrouwen,

Sij en sijn niet al ghelijc in trouwen.

Der vroukijn sijn op deser tijt vele,

1400 Die him gaerne vueghen tallen spele

Ende maken den meyster over al.

Him dunckt dat billic niet sijn en sal

Enich gheselscap inder stede,

Si en moeten daer wesen mede.

1405 Sus rijden sij tallen banen in,

Ende dunct him roem in horen sin,

Dat sire vier off vive houden,

Die gheerne ontfanghen wesen souden.

Elken gheven si vriendelic ja:

1410 So sijn sijs nochtan even na,

Ende nyemant en heeft van hoerre minne:

Want sijre gheen en heeft in sinne.

Die minne en is gans noch gheheelt,

Alsmen die liefte in delen deelt.

1415 Sy rijden heen, si comen weder:

So scriven si mitter bloedigher veder.

Die antwoerde hebben sy alle guet,

Dair sy aff worden wail ghemoet.

Elck waent dat hi die liefste sy;

1420 Mer die hoer was leste by,

Die heeft altois die liefste gheweest.

Van sulken vroukijn valtet meest,

Die sijn alsoe menichfoldich,

Datmen him int leste wert sculdich

1425 Enen schult, diemen hem soe betailt,

Daer die ere bij faelt,

Ende worden confuus ende verschoven

Dat him gheen man en wil gheloven;

Mer elck man schuwet si inden dans

1430 Ende seit: ԓlaet off, si en is niet gans.’

O wee! wat heeft sy dan ghewonnen?

Als tghelove hoir is ontronnen,

Ende him elck guet man voer hoir wacht,

Heeft sijt dan niet wail ghewracht?

1435 Twaer zeker schade dat si bet voere,

Sij en hadde loen na hoirre voerre.

Ghy mannen, wacht u mit ghelimp,

Dat ghi blijft uut horen schimp.

Ghi hebter u guet te hoeden voer:

1440Want waer ghi coemt, voer elken doer,

Suldi van hoir vernemen wael;

Want men kentse over al,

Die so menichfoldich sijn:

In cabretten ende opten wijn

1445 Ende over al spreectmen daer aff.

Mer des en acht sy niet een kaff:

Sy bliven al opten ouden aert,

Tot dat die eer veel is vertaert.

Dat woert spreec ic mit droeven sinne:

1450 Te tughe neme ic die coninghinne,

Die moeder is ende maghet mede.

God gonne ons dattet ghene zede

Werden en moet int ghemeyne:

Want waer dat der zeden eyne,

1455 So soude die edele wijflick ere

Zwacken ende verganghen zere,

Dat God verhoede mitten besten!

Dese lere suldi vesten,

Ende sien wael toe an allen zijden:

1460 Eyn enich vruntkijn doet verblijden.

Wanckel ende dese ghebreke

Van menichfolt dair ic [off] spreke,

Ducht ich, vallen meer in vrouwen

Dan men in mannen mach beschouwen.

1465 Ja vrouwen die sijn menigherhande.

Men vint brueke in elken lande:

Die goede sijn op aller vrist

Sonder arch off zwacke list.

Pollexina die vintmen wal:

1470 So vintmen Thays over al.

Penolipe mit duechden verwan:

Certes hoonde menighen man.

Fillis was van goeden speel:

Athalanca gheckeder veel.

1475 Cydipes hilt wel hoer woert:

Phedra heefter veel verdoort.

Laodomia stont na eer:

Simiramis was wandelbeer.

Heranone die trouwe kois:

1480 Cenobea was van herten lois.

Sara was van groten love:

Clitemestra was van onghelove.

Tisbes leefde in eren stijff:

Lucrecia was een wanckel wijff;

1485 Ende Hije was goet ende gheduldich.

Dalida was menichfuldich.

Hester was van docchden guet:

Vasti hadde eenen valschen moet.

Delbora was wijs ende edel:

1490 Jezabel streec die bose vedel.

Rachel bracht die doecht int lant:

Pasiphos wort te mael gheschant.

Cassandra was van gueden sinne:

Semele was van lozer minne.

1495 Suzannde hadde een reyn lijff:

Orfennes was een boes wijff.

Sibilla was een salighe vrouwe:

Yota was boes ende onghetrouwe.

Ysalde was truwe ende ghenadich:

1500 Leda was licht ende onghestadich.

Orianda stont in trouwen vast:

Teldis wandelde menighen gast.

Olimpia droech gesteden moet:

Ralotidis en was niet guet.

1505 Sigonna was guet ende weerdich:

Lupa was ontrou ende hoveerdich.

Thamer was van edelre daet:

Herodyadis was al quaet.

Men heeft altois in ouden stonden

1510 Ontrou ende ghebrec ghevonden:

So hebben oick altois die guede

Ghedaen na horen edelen bloede.

Die goeden en trecken hem niet aen

Wes die zwacken hebben ghedaen.

O zalige wijven, denk hieraan,

En voorzie u goed, om God,

Dat men van u geen spot

1375 Schrijft, zo men doet alhier.

Wees verstandig, eerbaar, goedertieren,

Hoffelijk en goedig overal,

Standvastig en trouw daar het wezen zal.

Van niemand zal je kwaadspreken.

1380 Wees ootmoedig in het gelaat,

Van goede woorden goed bewaard;

En wie ge vindt van zulke aard,

Dien zal je verheffen en letten

En op een zacht kussen zetten.

1385 Diegene die minne willen dragen,

Die raad ik aan dat ze te alle dagen

Vertrouwelijk zijn in hun dingen

En zichzelf wijs dwingen,

Dat ze niet te veel spreken

1390 En wachten zich voor verraders streken.

Elk wacht hem ook van onstandvastige wijven,

Dat ze niet bedrogen blijven.

Gij vrouwen, hebt ook vaste hoede

Tegen de mannen loze roede,

1395 Daar ze soms mee slaan.

Maar een ding laat ik hier verstaan,

Dat is, met verlof van de vrouwen,

Ze zijn niet allen gelijk in trouw.

De vrouwtjes zijn er veel in deze tijd,

1400 Die zich graag voegen tot alle spelen

En maken de meester overal.

Hij denkt dat het niet billijk zal zijn

Enig gezelschap in de plaats,

Ze moet daar wezen mede.

1405 Dus rijden zij te allen banen in,

En lijkt hem roem in hun zin,

Dat ze er vier of vijf houden,

Die graag ontvangen zouden wezen.

Elk geven ze een vriendelijk ja:

1410 Zo zijn zij nochtans even na,

En niemand heeft van hun minne:

Want zij er geen in de zin heeft.

De minne en is gans noch geheeld

Als men de liefde in delen deelt.

1415 Ze rijden heen, ze komen weer:

Zi schrijven ze met bloedige veer (pen).

De antwoorden hebben ze allen goed,

Waarvan ze goed gemoed worden.

Elk waant dat hij de liefste is;

1420 Maar die haar het laatste was bij,

Die is altijd de liefste geweest.

Van zulke vrouwtjes valt het meest,

Die zijn alzo menigvuldig,

Dat men hen tenslotte schuldig wordt

1425 Een schuld die men hen zo betaalt,

Daar de eer bij faalt,

En worden verward en verschoven

Zodat hen geen man wil geloven;

Maar elke man schuwt haar in de dans

1430 En zegt: ‘Sla af, ze is niet gezond.’

O wee! Wat heeft ze dan gewonnen?

Als het geloof haar is ontgaan,

En elke goede man voor haar wacht,

Heeft zij het dan niet goed gewrocht?

1435 Het was zeker schade dat ze beter voer,

Zij had loon naar haar doen.

Gij mannen, wacht u met betamelijkheid,

Dat ge blijft uit haar beschimping.

Ge hebt u er goed te hoeden voor:

1440 Want waar ge komt, voor elke deur,

Zal je van haar wel vernemen;

Want men kent haar overal,

Die zo menigvuldig zijn:

In drinkhuizen en op de wijn

1445 En overal spreekt men daarvan.

Maar dat achten ze niets:

Ze blijven al geheel op de oude aard,

Tot dat de eer veel is verteerd.

Dat woord spreek ik met droevige zin:

1450 Te getuige neem ik die koningin,

Die moeder is en maagd mede.

God gunt ons dat het geen zede

Worden moet in het algemeen:

Want was dat de zeden einde,

1455 Dan zou die edele vrouwelijke eer

Verzwakken en zeer vergaan,

Dat God verhoedde met de besten!

Deze leer zal je vestigen,

En let goed op aan alle zijden:

1460 Een enkel vriendje doet verblijden.

Onstandvastigheid en dit gebrek

Van menigvuldige waar ik van spreek,

Vrees ik, vallen meer in vrouwen

Dan men in mannen mag aanschouwen.

1465 Ja, vrouwen die zijn menigerhande.

Men vindt gebruiken in elk land:

Die goede zijn op aller vrijst

Zonder erg of zwakke list.

Pollexina die vindt men wel:

1470 Zo vindt men Thais overal.

Penelope met deugden overwon:

Certes hoonde menige man.

Phyllis was van goed spel:

Atalanta gekte veel.

1475 Cydippe hield wel haar woord:

Phaedra heeft er veel verdord.

Laodamia stond naar eer:

Semiramis was onstandvastig

Heranone (Hermione?) die trouwe keus:

1480 Zenobia was van hart loos.

Sara was van grote lof:

Clytemnestra was van ongeloof.

Thisbe leefde stijf in eren:

Lucretia was een onstandvastig wijf;

1485 En Hij was goed en geduldig.

Dalida was menigvuldig.

Esther was van deugden goed:

Vasti had een vals gemoed

Debora was wijs en edel:

1490 Jezabel streek de boze vedel.

Rachel bracht de deugd in het land:

Pasiphos wordt helemaal geschonden.

Cassandra was van goede zin:

Semele was van loze minne.

1495 Susanna had een rein lijf:

Orfennes was een boos wijf.

Sibylla (Sibille) was een zalige vrouwe:

Yota (Jota?) was boos en ontrouw.

Ysolde was trouw en genadig;

1500 Leda was licht en ongestadig.

Orianda (Orinda?) stond vast in trouw:

Teldis (?) veranderde menige gast.

Olympias droeg gestadige moed:

Ralotidis (?) was niet goed.

1505 Sigonna (?) was goed en waardig:

Lupa (wolf?) was ontrouw en hovaardig.

Tamar was van edele daad:

Herodyadis was geheel kwaad.

Men heeft altijd in ouden tijden

1510 Ontrouw en gebrek gevonden:

Zo hebben ook altijd de goede

Gedaan naar hun edele bloed.

De goeden trekken het hen niet aan

Wat de zwakken hebben gedaan.

1515 Virgilius was die wijste een

Van konsten, die ye verscheen;

Doch konste hi hem ghewachten niet,

Een wijff [en] brachten int verdriet

Ende dede hem ontru ende toern,

1520 Daer doch hoir eer by wart verloren.

Wat wansi doe? dat vraghe ic u.

Dat wil ic hier bescriven nu,

Hoe Virgilius was daer an.

Hi was een eerbair goetlic man,

1525 Van Rome eens vromen burghers kijnt,

Van mannen ende vrouwen wail ghemint.

Hi was wijs van hogher konst,

Ende leefde in eenre joncfrouwen gonst

Te Romen binnen, als ic versta,

1530 Die was gheheten Lucrecia.

Mit truwen oghen sach hise aen,

Ende sy dede him oick verstaen,

Dat hi hoer herte hadde beseten.

Ghi, eerbaer luden, sult dat weten,

1535 Men mach die vrouwen niet bedwinghen,

Nader manne wille te singhen;

Mer alst enen wive selve ghenoecht,

Dat sy hoer vriendelic heeft ghebuecht,

Te lieven enen goeden man,

1540 Seyt hi hoir yet in truwen dan,

Dat salsi billic houden vast,

Off sy valt in schandes last.

Woerden sullen der daet gheliken

Onder den armen ende den rijcken,

1545 Of die eer zal ghebreken.

Nu willic van Virgilius spreken.

Lucrecia was hoech van moede,

Ende men heltse in strengher hoede,

Dat si selden uutghinc.

1550 Virgilius die ploech een dinck:

By nachte plach hi uut te gaen,

Ende ghinc onder enen toerne staen,

Daer die joncfrou te slapen plach.

In hoir veynster sy dan lach.

1555 Daer ghinghen vriendelike woerde,

Die Virgilius gaerne hoerde,

Soe dat si overdroeghen daer,

Sij soude sijnre nemen waer.

Ene coerde soude si hebben bereyt,

1560 An eenre mande vast beleyt,

Daer souden hi in sitten sonder falen

Ende sy soude opwaert halen,

Op dat sy mit malcanderen muchten

Vredelic leven sonder suchten.

1565 Virgilius was der maren blijde.

Nauwe wacht hi opt ghetijde,

Ende alset quam ander stont,

Datmen vinden soude den vont,

Soe quam Virgilius op die stede,

1570 Alsoe dat was sijn oude zede.

Die maghet heeften schier vernomen

En[de] is ten veynstere ghecomen;

Mer dien sy hadde in horen sinne

Bleeff verholen aldair binnen.

2575 Die mande liet sy neder gaen.

Virgilius ghinc daer inne staen.

Die maecht nam hulpe an horen gast

Ende haelde boven op den last,

Tot dat hi was ten halven weghe,

1580 Dat hi up noch neder en steghe.

Si lieten allene hanghen daer.

Hy nam vast des treckens waer

Ende waende opwert sijn ghetoghen;

Maer sijn waen heeft him bedroghen.

1585 Hij meende dat sy moede was

Ende dat sy ruste enen pas:

Want hi ghetruwede hoir alre duecht.

Lucrecia heefter soe ghevuecht

Bij rade van hoir lieve vrenden,

1590 Dat hi daer henck in miswende,

Thentet inden daghe was,

Dat alle man keerde bijder gas.

Daer henck die eersaem hoefsche knape,

Alle der werlt te aencape,

1595 Dat onbetemelic was enen man,

Daer soe veel waerdicheit lach an.

Ten lesten wart hi aff ghelaten

Ende hi ghinc hene sijnre straten.

Die scande, die hi hadde behaelt,

1600 Die most hi houden onghefaelt.

Hij docht, hi soudet alsoe wreken,

Men souder eweliken off spreken.

Hij was een overkonstenair

Van nygramacien, weet voirwair,

1605 Ende plach te wercken wonder groot.

Op een tijt, als die wet gheboot,

So wast een naemkondich dach,

Die men hoghe te vieren plach,

Ende alle die lude, groot ende sempel,

1610 Plaghen te gaen tot enen tempel

Bijden weghe van Lateraen,

Daer sy Jupiter baden aen.

Een groot steen noch aldair steet,

Daer alle man lijdt ende gheet:

1615 Want ic hebben selve ghesien.

Wonder dede hi aldair gheschien.

Hij dede ene kenlike wrake,

Al wast ene schandelike sake;

Mer groten toern deet him bestaen,

1620 Ende schaemte die him was ghedaen.

Mit oirlove alre goeder wive

Ist dattic die zake scrive,

Op dat him ander vrouwen hoeden

Ondoecht te doen den gueden.

1625 Mit sijnre konst hi so vele dede,

Dat sy naect quam op die stede,

Ende opten steen so ghinc [si] staen.

Alle tvuyer was uut ghegaen,

Dat op die tijt was te Romen.

1630 Daer mosten sij alle comen

Ende halen tvuyer uut horen lenden:

Ende om hoir te meer te schenden,

So dede hi comen Berthamas,

Die daer heymelic by hoir was

1635 Doe Virgilius in die mande

Henck in schaemten ende in schande.

Die liep daer onder alle die lude,

Onghecleet, mit naecter hude,

Alse verwoet, onmenschelijck,

1640 Ende werp Lucrecia mit slijck,

Also Virgilius daer maecte.

Dus was gheloont die ongheraecte

Vander ontrouwe ende valschede,

Die sy den onnoselen dede,

1645 Die hoir alles goedes gonde

Mit alles dat hi mocht ende konde.

Ende ofsy sijnre niet en achte,

Waer om gafsy hem woerden sachte

Ende meyndes niet in horen sinne?

1650 Was hoir niet om sine minne,

Waer om en hadsi niet gheseit:

‘Gaet wech, en bin noch niet bereyt,’

Off ‘icken bin soe niet ghesint,

Dat ghi van my yet wert ghemint.ՠ

1655 Het is eerliker ende beter,

Dat donct my, bij sinte Peter,

Datmen seyt ten eersten in

Wesmen hevet inden sin,

Dan datmen schone woerden ghevet

1660 Daermens int herte niet en hevet,

Ende gaen lieghen ende segghen

Dat wilde hazen eyer legghen,

Ende dat nye wolff schaep en beet.

Si segghen lieff ende menen leet,

1665 Ende segghen ja ende menen neen,

Heb sire vele, so en heb sire gheen.

Wat sal die boverye ghedaen?

Daer om soe moeten sy ontfaen

Bij wilen schandeliken loon,

1670 Alse Lucrecia, die schoon,

Hadde van horen lozen dade.

Doch wast jammer ende schade,

Dat sy so grote scande leet;

Mer ic woude wael, God weet,

1675 Dat sijt redelic hadde ontgouden;

Mer gramscap en wouts niet ghewouden.

Wacht u, lieve vrouwen, voer dit,

Dat ghi u eer niet en besmit

Ende en ghecket ghenen goeden man,

1680 Off u schennisse leyter an:

Want wye den anderen beschaemt,

Die wert ghegecket, hoement raemt.

Een goetman die ghegecket waert

Sonder verdient ende ombewaert,

1685 Gheloeft my des volcomelic,

Hij denct bij wilen misselic.

Soe moghen dan die vrouwen spreken:

‘Dese mannen sijn van lozen treken,

Sij ghecken oick die vrouwen duck.

1690 Als een wijff waent hebben gheluck

So en heeft sy nauwe [e]en hantvol zonnen.

Si werden oick wail dick verwonnen

Mit schonen woerden vanden man.’

Ay, dair is een antwoirde an!

1695 Wat sy daer off veel bewaghen,

Die vrouwen en hebben niet te claghen.

Het moet doch anden vrouwen staen.

Om hoerre liefft ist al ghedaen.

Si vermoghen veel ende meer.

1700 Twijff moet altoes wesen heer

Ende die man is altoes knecht,

Te spreken inder liefden recht,

Daer die minne slaet die clink.

In echtschap ist een ander dinck:

1705 Daer sal die man een voecht wesen.

Dat laten wy staen, ende voirt van desen

Dat onser materien ane trecket.

Als een man een wijff beghecket,

Daer hi liefde mede pliet,

1710 Dats een dinck dat selden schiet.

Dair om heb ic voir gheseyt,

Dat inder minnen lusticheit

Beteemt zeer wael, dat doncket my,

Dat dat wijff die beter zij

1715 Van hoirre coomsten off van guede;

So leeft die man in frisschen moede

Ende hoept by hoer altoes te rysen.

Hoe hise loven mach ende prysen

Ende verbreyden mach hoir eer,

1720 Daer toe voecht hi him altoes zeer.

Altoes ontsiet hi horen toern;

Nymmermeer en zalmen horen

Onhuefsch woerde uut sinen monde:

Want hi ducht telker stonde,

1725 Waer[t] dat hi anders dan wael dede,

Sy soud vernemen opter stede

Ende soude hoir des toernen dan,

Soe waer hy een bedrucket man.

Mar als die vrouwen snoder sijn

1730 Dan die man, in liefden schijn,

Dair af coemt den vrouwen smarten.

Hy denct altijt in sijnre herten

Dat hij niet misdoen en mach.

Wat dair in valt op sommighen dach

1735 Dat en kan ich al gronden niet;

Doch ist dicwijlen wael gheschiet,

Dat een groot vorst ende heer

Ene snode juffrouwe minde zere

Ende brochtse in vorstinnen staet;

1740 Mer dat is ene vreemde daet,

Die van hondert dusenden eyn

Nye en valt int aertsche pleyn.

Doch soe waern ic elken man,

Dat [hi] him wachte wael daer van,

1745 Dat hi niet en werde gherecket

Ende van enen wive gheghecket,

Op dat hi niet en doe in toern

Dat veel nutter waer ontboren.

Ghi vrouwen, neemt dit voer goet.

1750 Al valtet datmen u ontrou doet,

Daer en schiet niet off so grote wrake

Alsset doet vander mannen zake.

Een wijff die moetet heymelic lijden:

Een man die wil ter wrake tijden.

1755 Want daer mach veel leets off comen,

Als ic in scriften hebbe vernomen,

Meer dan van enen off van tween,

Daer leyt of quam ende groot gheween.

1515 Vergilius was een van de wijste

Van kunsten die ooit verscheen;

Doch kon hij zich niet wachten,

Een wijf bracht hem in het verdriet

En deed hem ontrouw en toorn,

1520 Daar toch haar eer bij werd verloren.

Wat won ze toen? Dat vraag ik u.

Dat wil ik hier nu beschrijven,

Hoe Vergilius was daaraan.

Hij was een eerbare goedige man,

1525 Van Rome een dappere burgers kind,

Van mannen en vrouwen goed gemind.

Hij was wijs van hoge kunst,

En leefde in een jonkvrouw gunst

Te Rome binnen, zoals ik versta,

1530 Die was geheten Lucretia.

Met trouwe ogen zag hij haar aan,

En zij liet hem ook verstaan,

Dat hij haar hart had bezet.

Gij, eerbare lieden, zal dat weten,

1535 Men mag die vrouwen niet dwingen,

Naar de mannen wil te zingen;

Maar als het een wijf zelf vergenoegt,

Dat ze zich vriendelijk heeft gebogen,

Te lieven een goede man,

1540 Zegt hij haar iets in vertrouwen dan,

Dat zal ze billijk vasthouden,

Of ze valt in schande last.

Woorden zullen de daad gelijken

Onder de armen en de rijken,

1545 Of die eer zal ontbreken.

Nu wil ik van Vergilius spreken.

Lucretia was hoog van gemoed,

En men hield haar in strenge hoede,

Dat ze zelden uitging.

1550 Vergilius die pleegde een ding:

Bij nacht plag hij uit te gaan,

En ging onder een toren staan,

Daar die jonkvrouw te slapen plag.

In haar venster ze dan lag.

1555 Daar gingen vriendelijke woorden,

Die Vergilius graag hoorde,

Zodat ze overeenkwamen daar,

Zij zou hem waar nemen.

Een koord zou ze hebben bereid,

1560 Aan een mand vast geleid,

Daar zou hij in zitten zonder falen

En ze zou hem opwaarts halen,

Opdat ze met elkaar mochten

Vredig leven zonder zuchten.

1565 Vergilius was van het bericht blijde.

Nauw wacht hij op de tijd,

En toen het kwam aan de stond,

Dat men vinden zou de vondst,

Zo kwam Vergilius op die plaats,

1570 Alzo dat was zijn oude zede.

Die maagd heeft snel vernomen

En is ter venster gekomen;

Maar die ze had in haar zin

Bleef verborgen aldaar binnen.

2575 De mand liet ze neer gaan.

Vergilius ging daarin staan.

Die maagd nam hulp van haar gast

En haalde boven op de last,

Totdat hij was ten halve wege,

1580 Dat hij op noch neder steeg.

Ze liet hem alleen hangen daar.

Hij nam vast het trekken waar

En waande opwaarts te zijn getrokken;

Maar zijn waan heeft hem bedrogen.

1585 Hij meende dat ze moe was

En dat ze rustte een pas:

Want hij vertrouwde haar alle deugd.

Lucretia heeft het zo gevoegd

Bij raad van haar lieve vriend,

1590 Dat hij daar hing in ellende,

Tot het in de dag was,

Dat alle man keerde bij de straat.

Daar hing die eerzame hoffelijke knaap,

De hele wereld te aanschouwen,

1595 Dat een man onbetamelijk was,

Daar zoveel waardigheid aan lag.

Tenslotte werd hij afgelaten

En hij ging heen zijn straten.

De schande, die hij had behaald,

1600 Die moest hij houden zonder falen.

Hij dacht, hij zou het alzo wreken,

Men zou er eeuwig van spreken.

Hij was een uitstekende kunstenaar

Van nigromantie, weet voorwaar,

1605 En plag te bewerken grote wonders.

Op een tijd, toen de wet gebood,

Zo was het een feestdag,

Die men hoog te vieren plag,

En alle lieden, groot en eenvoudig,

1610 Plagen te gaan tot een tempel

Bij de weg van Lateranen,

Daar ze Jupiter aanbaden.

Een grote steen noch aldaar staat,

Daar alle man voorbij gaat:

1615 Want ik heb het zelf gezien.

Wonder liet hij aldaar geschieden.

Hij deed een duidelijke wraak,

Al was het een schandalige zaak;

Maar grote toorn liet het hem doen,

1620 En schaamte die hem was gedaan.

Met verlof van alle goede wijven

Is het dat ik de zaak beschrijf,

Opdat zich andere vrouwen hoeden

Ondeugd te doen de goeden.

1625 Met zijn kunst deed hij zoveel,

Dat ze naakt kwam op die plaats,

En op de steen zo ging ze staan.

Al het vuur was uitgegaan,

Dat op die tijd was te Rome.

1630 Daar moesten zij allen komen

En halen het vuur uit haar lenden:

En om haar te meer te schenden,

Zo liet hij Berthamas komen,

Die daar heimelijk bij haar was

1635 Toen Vergilius in die mand

Hing in schaamte en in schande.

Die liep daar onder al die lieden,

Ongekleed, met naakte huid,

Als verwoed, onmenselijk

1640 En wierp Lucretia met slijk,

Alzo Vergilius daar maakte.

Dus was beloond die ongerepte

Van de ontrouw en valsheid,

Die ze de onschuldige deed,

1645 Die haar alles goed gunde

Met alles dat hij mocht en kon.

En als ze hem niet achtte,

Waarom gaf ze hem zachte woorden

En meende het niet in haar zin?

1650 Was het haar niet om zijn minne,

Waarom had ze niet gezegd:

ԇa weg, ik ben noch niet bereid,’

Of ‘Ik ben niet zo gezind,

Dat gij van mij iets wordt gemind,’

1655 Het is eerlijker en beter,

Dat lijkt me, bij Sint Petrus,

Dat men zegt ten eerste in

Wat men heeft in de zin,

Dan dat men mooie woorden geeft

1660 Dat men het in het hart niet heeft,

En gaan liegen en zeggen

Dat wilde hazen eieren leggen,

En dat een wolf een schaap niet beet.

Ze zeggen lief en menen leed,

1665 En zeggen ja en menen neen,

Heb je er veel, zo heb je er geen.

Wat zal die boeverij gedaan?

Daarom zo moeten ze ontvangen

Soms schandelijk loon,

1670 Zoals Lucretia, die mooi,

Had van haar loze daden.

Doch was het jammer en schade,

Dat ze zo’n grote schande leed;

Maar ik wilde wel, God weet,

1675 Dat zij het redelijk had ontgolden;

Maar gramschap wilde het niet toestaan.

Wacht u, lieve vrouwen, voor dit,

Dat gij uw eer niet besmet

En ge gekt geen goede man,

1680 Of uw schennis ligt eraan:

Want wie de andere beschaamt,

Die wordt gegekt, hoe men het raamt,

Een goede man die gegekt wordt

Onverdiend en onbeschermd,

1685 Geloof me dus volkomen,

Hij denkt soms wisselvallig.

Zo mogen dan die vrouwen spreken:

‘Deze mannen zijn van loze streken,

Ze gekken ook die vrouwen vaak.

1690 Als een wijf waant te hebben geluk

Zo heeft ze nauwelijks een handvol zonnen.

Ze worden ook vaak wel overwonnen

Met mooie woorden van de man.’

Aai, daar is een antwoord aan!

1695 Wat ze daarvan veel gewagen,

De vrouwen hebben niet te klagen.

Het moet doch aan de vrouwen staan.

Om hun liefde is het al gedaan.

Ze vermogen veel en meer.

1700 Het wijf moet altijd wezen heer

En die man is altijd knecht,

Te spreken in de liefde recht,

Daar de minne slaat de klink.

In huwelijk is het een ander ding:

1705 Daar zal de man een voogd wezen.

Dat laten we staan en voort van deze

Dat onze materie aantrekt.

Als een man een wijf gekt,

Daar hij liefde mee pleegt,

1710 Dat is een ding dat zelden geschiedt.

Daarom heb ik hiervoor gezegd,

Dat in de minnen lustigheid

Betaamt zeer goed, dat lijkt me,

Dat het wijf de betere zij

1715 Van haar afkomst of van goed;

Zo leeft de man in fris gemoed

En hoopt bij haar altijd te stijgen.

Hoe hij haar loven mag en prijzen

En verspreiden mag haar eer,

1720 Daartoe voegt hij hem altijd zeer.

Altijd ontziet hij haar toorn;

Nimmermeer zal men horen

Onhoffelijke woorden uit zijn mond:

Want hij ducht te elke tijd,

1725 Was het dat hij anders dan goed deed,

Zij zou het vernemen op die plaats

En zou zich vertoornen dan,

Dan was hij een bedroefde man.

Maar als die vrouwen snoder zijn

1730 Dan die man, in liefde schijn,

Daarvan komt de vrouwen smart.

Hij denkt altijd in zijn hart

Dat hij niets misdoen mag.

Wat daarin valt op sommige dag

1735 Dat kan ik niet geheel doorgronden;

Doch is het dikwijls wel geschied,

Dat een groot vorst en heer

Ene snode juffrouw zeer minde

En bracht haar in vorstinnen staat;

1740 Maar dat is een vreemde daad,

Die van honderdduizend en een

Niet valt in het aardse veld.

Doch zo waarschuw ik elke man,

Dat hij zich wel wacht daarvan,

1745 Dat hij niet wordt gerekend

En van een wijf gegekt,

Opdat hij niet doet in toorn

Dat veel nuttiger was te ontberen.

Gij vrouwen, neem dit voor goed.

1750 Al gebeurt het dat men u ontrouw doet,

Daar geschiedt niet van zoՠn grote wraak

Als het doet van de mannenzaak.

Een wijf die moet het heimelijk lijden:

Een man die wil ter wraak gaan.

1755 Want daar mag veel leed van komen,

Zoals ik in schriften heb vernomen,

Meer dan van een of van twee,

Daar leed van kwam en groot geschrei.

Hier voermaels, inder ouder ee,

1760 Woende optie Mirtoische zee

Ene moghende vrouwe, sijts ghewes,

Ende was gheheten Orfennes.

Die schalke Alamides was hoir vader,

Wail bekent voer een verrader.

1765 Sy was moedich ende schoen,

Ende besat eens conincx croen.

Sij hadde een schoon chasteel, voer trueren

Wael ghevest mit marboren muren,

Ghelegen optes meres kant.

1770 Hoir schoinheit was wide bekant.

Enen heymelicken vrient hadsi verkoren,

Van slechter ridder aert gheboren,

Die hoir int herte liefste was.

Gheheten was hy Odolyas.

1775 Andander zijde vanden ghelfen

Woende die coninc van Philadelfen.

Die hadde enen enighen zoon,

Edel, doeghende ende schoon.

Sinen name vinden wy dus,

1780 Dat hi hiete Calistomus,

Ende was een dootlic vyant

Des Odolyas voer ghenant.

Hy was guetlic inder tael,

Alle sijn leven vuechde him wail.

1785 Alsoe hi weder ende voert

Van Orfennes hadde ghehoirt

Ende van hoirre schoonheit spreken,

Wort hi van hoirre liefte ontsteken.

Die brant him inder herten ghinck,

1790 Soe dat hi en dachte om gheen dinck,

Dan hij hair mocht comen bij.

Dichten ende scriven so conde hij,

Ende hadde veel goeder sinnen.

Suverlike brieven van minnen

1795 Screef hi hoer van sijnre quale,

Die sy ontfinck harde wale,

Ende den bode sy oick dede

Grote vrienschap ende vrede;

Mer heymelike seyde sy Odolyas,

1800 Wat inden brieve ghescreven was;

Van waen hi quam ende van wyen,

Lietsy him allegader sien,

Ende by Odolyas rade

So dede sy grote onghenade:

1805 Want sy him schone woerden leende,

Die sy int herte niet en meende,

Daer sy den gueden mede verriet.

Gode ontferms dat dat gheschiet!

Sy dede him valschelic weder weten,

1810 Dat hij hoir herte hadde beseten

Ende waer mit sijnre liefde ghebonden,

Om dat sy tot veel stonden

Van sijnre schoonheit hadde ghehoirt,

Van sijnre duechdt ende hoghe gheboort,

1815 Ende woude wail dat hoir God gonde,

Dat sy tsamen bij monde ende monde

Vriendelic mochten onderspreken.

Ay hoort dese valsche treken,

Ende dat grote onghelimpe,

1820 Die dit wijff in bosen schimpe

Den edelen vorst heeft an ghescreven,

Dat beter achter waer ghebleven!

Wat lach der valschen wive dair an,

Dat sy an haer toeeh den man,

1825 Den sy hoir liefde niet en gonde?

Die him dair voer hoeden conde

En wert ter werlt nye gheboren.

Alsoe soudmenre veel verdoren.

Die wise bode te heyme quam

1830 Ende ghinck dair hij sijn heer vernam.

Den brieff so las die edel heer

Ende verblijde him harde zeer.

Hij dede him selven te verstaen,

Dat alle dinck was wel vergaen,

1835 Ende hoepte van sijnre troesterinne

Loon tontfaen in goeder minne.

Och hoe luttel sorchde hi

Voer die valsche boevery,

Die sy in hoirre herten droech!

1840 Hy was ghetroost, hy sanck, hi loech,

Hi vreuchde him der goeder meerre,

Vroechden vol was sijn ghebeerre,

Dien brief den hielt hi weerdelick,

Ende was in hope moedes rijck.

1845 Daer na twaelff daghen of elve

Ghinc hy sitten scriven selve

Enen brieff uut sinen ghedochte,

Als hi suverlicste mochte,

Daer hi in roerde ende beghaerde,

1850 Oft ghenoechde der schoonre waerde,

Dat hy by hoir heymelic

Mochte comen in horen rijck,

Ende dat sy selve raemde,

Hoe dat alre best bethaemde

1855 Ende dat ymmer bleve verholen.

Die knecht die heeft him wech ghestolen

Wijsliken, mit snelre list,

Datter nyemant off en wist.

Over tmeer is hi ghecomen,

1860 Dair hi die vrouwe heeft vernomen

Gaen spaetseren inden graze,

Allene buten den pallase.

Doe sine sach, ghinc sy him teghen.

Oetmoedelic is hi gheneghen

1865 Voerder vrouwen op sinen knyen

Ende gaff hoir den brieff mittien,

Dien sy las ende ghinc van daen,

Ende dede Odolyas verstaen,

Datter een bode waer ghecomen

1870 Van Calistomus den vromen.

Odolyas te hant daer quam,

Listeliken, datmens niet en vernam.

Heymelic was hij daer ende stille.

Die brieve besach hij tsinen wille,

1875 Die Chalistomus hadde ghescreven.

Odolias heeft so bedreven,

Dat die vrouwe hem weder ontboot,

Des sy en meynde cleyn noch groot

Dan omden gueden te verderven

1880 Ende hoirs vriendes wille te werven.

Si ontboot him dat hi quame

Ende enen dienre mit him name,

Sonder meer, ende heymelic.

Stede ende stonde dier ghelijc

1885 Heeft si him bescheiden wael,

Ende al mit schoonre loser tael.

Die bode maecte him optie vaert

Ende snelde tsinen here waert.

Als hi quam te sinen lande,

1890 Calistomus, die goederhande,

Sachen mit goeden oghen ane

Ende heeften vriendelic ontfaen.

Him ghenuechde wail die antwoirde:

Want hi gheloefde hoer woerde,

1895 Die sy mit valschen pennen screff.

Odolias by hoer steets bleeff,

Ende dede sijn dinck alst him ghenoechde.

Calistomus hem naerstelic vuechde

Te trecken heymelic bijder vrouwen.

1900 Die bode die goet was ende ghetrouwe

Was sijn knape ende anders gheen.

Eens nachts, als die maen scheen,

Soe voer hi over, die edel heer,

Mit enen dienre, sonder meer,

1905 Op dat haer te bet mocht ghenoeghen.

Wint ende weder waren ghevueghen,

So dat sy quamen ant ander lant,

Daer him dat chasteel wort becant.

Hi ghinc spaetsieren bijder stranghe

1910 In enen woude, alsoe langhe

Dattet [anden] avonde droech.

Die bode ten chasteel sloech,

Daer hi die schone loze vant.

Sy nammen vriendelic byder hant

1915 Ende vraechde him naden here sijn.

Hi sprac:ԠEdele vrouwe mijn,

Hy hout hier heymelic buten der vesten

Ende rust allene onder den esten:

Zeer mach him nae u verlanghen:

1920 Alst u dunct tijt, so wil [ic] ganghen

Ende segghen hem wes is u wille.’

Orfennes sprac:’Ganc henen stille,

Ende als die tijt soe is bekint,

Dat die nacht den dach verwint,

1925 So saltu mit hem comen hier,

After in dat groen vergier,

Dat lustelic steet opter zee.

Sijn langhe beyden doet my wee.

Daer sullen wy spreken onder ons beyden,

1930 Ende dan sal icken boven leyden,

Ende vueghen onse ghenoechte te samen,

Als wy vriendelicste connen ramen.’

Die knecht was vro ende ghinc te hant

Daer hi sijn here allene vant,

1935 Hopende, in enen gruenen angher.

Der goeder maren wart hi zwangher.

Hi verwachte den lieven tijt

Mit groter vroechden ende jolijt.

Alst quam anden avontstonde,

1940 Dat die duisterheit begonde

Des daghes glesten te verdriven,

So began die vroechde te clyven

In Chalistomus ghedachte.

Harde listelic ende sachte

1945 Ghinc hi inden schonen gaert,

Daer him die vrouwe off hadde verclaert.

Hi vant open poorte ende brugghe.

Sijn knecht volchde him opten rugghe.

Dat water liep ghelijc enen pijl.

1950 Daer saten si enen gueden wijl

Ende saghen der rivieren vlucht.

Die mane scheen, claer als [l. was] die lucht,

Vol sterren was des hemels troen.

Ten lesten quam die vrouwe schoen

1955 Mit rijcken abijt toe ghemaect.

Sy vant den ridder wel gheraect

Sitten daer hi hoers verbeyde.

Si dructen in horen armen beyde,

Ende leende him den roden mont

1960 Meer dan vijff ende twintich stont

Seer vriendelic, ende sprac him an:

ԗeest willecoem, alre liefste man!

Ghi sijt mijn lieflic enich oirt.զnbsp;

Wopen over dat valsche woert,

1965 Dat uuter herten niet en quam!

Den edelen bijder hant sy nam

Ende leyden guetliken daer boven,

Daer sy heymelic plach te hoven,

In eenre camer suverlic,

1970 Als wael betaemt den heren rijck.

Een rijckelic bedde hi daer sach,

Daer Odolyas onder lach

Ende wachte opten edelen man.

Daer wiste hi harde luttel van.

1975 Die knecht bleeff [buten] ende was die vroomste

Om te wachten sijns heren coemste.

In vruechden vielen sy te samen

Opten bedde, daer sy namen

Elck van anderen sulc ghenuecht

1980 Alst plach te wesen daert wel vuecht.

Die ridder alle sijns leits ghenas,

Ende als die sorghe minste was

Te richt stont Odolyas op

Ende sloech den ridder opten cop

1985 Mit enen hamer, dat hi bleeff

Ende nye brieff daer na en screeff.

Daer gheschiede die valsche moert

Daer ich ye off hebbe ghehoirt.

Odolyas, die wrede tyran,

1990 Heeft ghedoot den edelen man

Ende heeft tweerehande wrake

Volbracht mit eenre zake.

Noch en was hi niet te vreden,

Ende ghinc van boven tot beneden,

1995 Ghecleet ende in sulken schijn,

Off hy camerlinc hadde ghesijn.

Den knecht dede hi verstaen,

Dat hi opwaert soude gaen.

Si ginghen beyde dair waert tsamen,

3000 Ende als sy opter brugghe quamen

(Sonder hoede ghinc die knecht)

Odolyas heeft him te recht

Vander brugghe neder ghestoten,

Daer hi ter zeewairt is ghevloten.

3005 Des ridders lichaem haelde hi mede

Ende werpt in terselver stede.

O wee der armer ghecker minnen,

Die die vorste droech in sinne,

Op eenre onghenadigher vrouwe,

3010 Die loos was ende onghetrouwe!

Had hi mijnre lere ghedacht,

Daer ic hier voer aff hebbe ghesacht,

Ende hadde wael doen ondersoeken

Hoor ghestant in allen hoecken,

3015 Ende hi gheweten hadde te voren

Dat sy enen anderen hadde vercoren,

Soe hadde hij ander[s] sijns bedacht

Ende voerden harden slach verwacht.

Nu ghinc hi gheclic daer toe

3020 Ende en wist selve wat noch hoe.

Sonder [raet] ende sonder sin

Proefde hi sijns heyls ghewin,

Dat him gheckelic is vergaen.

Wacht u, wacht u wel voert aen,

3025 Lieve vrienden, wacht u wael

Voerder wiven schone tael,

Die loesheit inder herten draghen!

Pijnt u altoes te bevraghen,

Wye si is ende hoe ghedaen,

3030 Ende ymmer hoet u voerder waen,

Die u rasch bedrieghen mach.

Wacht u voer des wijfs gheclach,

Die uwen vyande is sibbe.

Men vint menighen quaden dribbe,

3035 Mocht sy horen toern so wreken,

Sy soude u vriendelic aenspreken

Mit zueten liefliken woerden;

Mer si holp u liever moerden,

Saech sijs wech off hadde sijs macht.

3040 Elck man daer hem voren wacht.

Hier voormaals, in de oude eeuw,

1760 Woonde op de Mirtoan zee (bij de Peloponnense)

Een vermogende vrouwe, dat is zeker,

En was geheten Orfennes.

Die schalkse Alamides was haar vader,

Goed bekend voor een verrader.

1765 Ze was moedig en mooi,

En bezat eens koningskroon.

Zij had een mooi kasteel, voor zeker

Goed gevestigd met marmeren muren,

Gelegen aan de zeekant.

1770 Haar schoonheid was ver bekend.

Een heimelijke vriend had ze uitververkoren,

Van lage ridder aard geboren,

Die haar in het hart het liefste was.

Geheten was hij Odolyas.

1775 Aan de andere zijde van de stroom

Woonde de koning van Philadelfen.

Die had een enige zoon,

Edel, deugdelijk en mooi.

Zijn naam vinden we aldus,

1780 Dat hij heette Calistomus,

En was een doodsvijand

Van Odolyas voor genoemd.

Hij was goedaardig in de taal,

Al zijn leven voegde hem wel.

1785 Alzo hij heen en weer

Van Orfennes had gehoord

En van haar schoonheid spreken,

Werd hij van haar liefde ontstoken.

Die brand ging hem in het hart,

1790 Zodat hij dacht om geen ding,

Dan dat hij bij haar mocht komen.

Dichten en schrijven zo kon hij,

En had veel goede zinnen.

Zuivere brieven van minnen

1795 Schreef hij haar van zijn kwaal,

Die ze erg goed ontving,

En de bode deed ze ook

Grote vriendschap en vrede;

Maar vertrouwelijk zei ze Odolyas,

1800 Wat in de brieven geschreven was;

Van waar hij kwam en van wie,

Liet ze hem allemaal zien,

En bij Odolyas raad

Zo deed ze grote ongenade:

1805 Want ze hem mooie woorden verleende,

Die ze in het hart niet meende,

Daar ze de goede mee verraadde.

God ontfermt hem die dit geschiedde!

Ze liet hem vals weer weten,

1810 Dat hij haar hart had bezet

En was met zijn liefde gebonden,

Omdat ze te veel tijden

Van zijn schoonheid had gehoord,

Van zijn deugd en hoge geboorte,

1815 En wilde wel daar God haar gunde,

Dat zij tezamen bij mond en mond

Vriendelijk mochten spreken.

Aai hoor deze valse streken,

En dat grote schandelijke gedrag,

1820 Die dit wijf in boze schimp

De edelen vorst heeft aangeschreven,

Dat beter achter was gebleven!

Wat lag dat valse wijf daaraan,

Dat ze aan haar trok de man,

1825 Die ze haar liefde niet gunde?

Die hem daarvoor hoeden kon

En werd ter wereld niet geboren.

Alzo zou men er veel verdorren.

Die wijze bode thuiskwam

1830 En ging daar hij zijn heer vernam.

De brief zo las die edele heer

En verblijde hem erg zeer.

Hij liet zichzelf verstaan,

Dat alle ding goed was vergaan,

1835 En hoopte van zijn troosteres

Loon te ontvangen in goede minne.

Och hoe weinig bezorgde hij

Voor die valse boeverij,

Die ze in haar hart droeg!

1840 Hij was vertroost, hij zong, hij lachte,

Hij verheugde hem het goede meer,

Vreugde vol waren zijn gebaren,

Die brief die hield hij waardig,

En was in hoop van rijk gemoed.

1845 Daarna twaalf dagen of elf

Ging hij zelf zitten schrijven

Een brief uit zijn gedachte,

Zoals hij het zuiverste mocht,

Waarin hij aanroerde en begeerde,

1850 Of het vergenoegde de mooie gewaardeerde,

Dat hij bij haar heimelijk

Mocht komen in haar rijk,

En dat ze zelf beraamde,

Hoe dat het aller beste betaamde

1855 En dat het immer bleef verholen.

De knecht die heeft hem weggenomen

Wijs, met snelle list,

Zodat er niemand van wist.

Over de zee is hij gekomen,

1860 Daar hij de vrouwe heeft vernomen

Gaan wandelen in het gras,

Alleen buiten het paleis.

Toen ze hem zag ging ze hem tegemoet.

Ootmoedig is hij genegen

1865 Voor de vrouwe op zijn knien

En gaf haar meteen de brief,

Die ze las en ging vandaan,

En liet het Odolyas verstaan,

Dat er een bode was gekomen

1870 Van Calistomus de dappere.

Odolyas kwam gelijk daar

Listig zodat men het niet vernam.

Heimelijk was hij daar en stil.

De brief bezag hij tot zijn wil,

1875 Die Calistomus had geschreven.

Odolyas heeft het zo bedreven,

Dat die vrouwe hem weer ontbood,

Wat ze meende klein noch groot

Dan om de goede te verderven

1880 En haar vriends wil te verwerven.

Ze ontbood hem dat hij kwam

En een dienaar met hem nam,

Zonder meer, en heimelijk.

Plaats en tijd diergelijk

1885 Heeft ze hem hem verteld,

En alles met mooie loze taal.

Die bode maakte hem op de vaart

En snelde tot zijn heer waart.

Toen hij kwam tot zijn land,

1890 Calistomus, die goedertieren,

Zag hem met goede ogen aan

En heeft hem vriendelijk ontvangen.

Hen vergenoegde wel dat antwoord:

Want hij geloofde haar woorden,

1895 Die ze met een valse pen schreef.

Odolyas bleef steeds bij haar,

En deed zijn ding zoals het hem vergenoegde.

Calistomus zich naarstig voegde

Te trekken heimelijk bij de vrouwe.

1900 De bode die goed was en trouw

Was zijn knaap en anders geen.

Een nacht, toen de maan scheen,

Zo voer hij over, die edele heer,

Met een dienaar, zonder meer,

1905 Opdat het haar te beter mocht vergenoegen.

Wind en weer waren gevoegelijk,

Zodat ze kwamen aan het andere land,

Daar hem dat kasteel bekend wordt.

Hij ging wandelen bij het zeestrand

1910 In een woud, alzo lang

Dat het tot de avond kwam.

De bode ten kasteel ging,

Daar hij die mooie loze vond.

Ze nam hem vriendelijk bij de hand

1915 En vroeg hem naar zijn heer.

Hij sprak:’Edele vrouwe van mij,

Hij onthoudt hier heimelijk buiten de vesting

En rust alleen onder de takken:

Zeer mag hij naar u verlangen:

1920 Als het u tijd denkt, zo wil ik gaan

En zeggen hem wat uw wil is.’

Orfennes sprak:’Ga stil heen,

En als de tijd zo is bekend,

Dat de nacht de dag overwint,

1925 Dan zal u met hem hier komen,

Achter in de groene boomgaard,

Dat lustig aan de zee staat.

Zijn lange wachten doet me wee.

Daar zullen we spreken onder ons beiden,

1930 En dan zal ik hem boven leiden,

En voegen ons genoeglijk tezamen,

Zoals we het vriendelijkste kunnen beramen.’

Die knecht was vrolijk en ging gelijk

Daar hij zijn heer alleen vond,

1935 Hopende, in een groene weide.

Van het goede bericht werd hij vervuld.

Hij verwachtte de lieve tijd

Met grote vreugde en jolijt.

Toen het kwam aan de avondstond,

1940 Dat die duisterheid begon

De dag gloed te verdrijven,

Zo begon die vreugde te beklijven

In Calistomus gedachte.

Erg listig en zacht

1945 Ging hij in de mooie gaarde,

Daar hem de vrouwe van had verklaard.

Hij vond open poort en brug.

Zijn knecht volgde hem op de rug.

Dat water liep gelijk een pijl.

1950 Daar zaten ze een goede tijd

En zagen de rivier vlucht.

De maan scheen, helder was de lucht,

Vol sterren was de hemelse troon.

Tenslotte kwam die mooie vrouw

1955 Met rijk habijt toegemaakt.

Ze vond de goed gevormde ridder

Zitten daar hij op haar wachtte.

Ze drukten in hun armen beide,

En leende hem de rode mond

1960 Meer dan vijfentwintig keer

Zeer vriendelijk en sprak hem aan:

ԗees welkom, aller liefste man!

Ge bent mijn lieflijke enige schat.’

Helaas over dat valse woord,

1965 Dat niet uit het hart kwam!

De edele nam ze bij de hand

En leidde hem goedaardig daarboven,

Daar ze heimelijk plag te hoven,

In een zuivere kamer,

1970 Zoals wel betaamt de rijke heren.

Een rijk bed zag hij daar,

Daar Odolyas onder lag

En wachtte op de edele man.

Daar wist hij erg weinig van.

1975 Die knecht bleef buiten en was de flinkste

Om te wachten op de komst van zijn heer.

In vreugde vielen ze tezamen

Op het bed, daar ze namen

Elk van de andere zoՠn genoegen

1980 Zoals het plag te wezen daar het goed voegt.

De ridder van al zijn leed genas,

En toen die zorg het minste was

Gelijk stond Odolyas op

En sloeg de ridder op de kop

1985 Met een hamer, zodat hij bleef

En nieuwe brief daarna schreef.

Daar geschiedde die valse moord

Daar ik ooit van heb gehoord.

Odolyas, die wrede tiran,

1990 Heeft gedood de edele man

En heeft tweerhande wraak

Volbracht met een zaak.

Nog was hij niet tevreden,

En ging van boven tot beneden,

1995 Gekleed in zulke schijn,

Alsof hij een kamerling was geweest.

De knecht liet hij verstaan,

Dat hij opwaarts zou gaan.

Ze gingen beide derwaarts tezamen,

3000 En toen ze op de brug kwamen

(Zonder hoede ging die knecht)

Odolyas heeft hem recht

Van de brug neergestoten,

Daar hij zeewaarts is gedreven.

3005 De ridders lichaam haalde hij mede

En wierp het in dezelfde plaats.

O wee de arme gekke minnen,

Die de vorst droeg in de zin,

Op een ongenadige vrouwe,

3010 Die loos was en ontrouw!

Had hij mijn leer bedacht,

Daar ik hiervoor van heb gezegd,

En had het goed laten onderzoeken

Haar hoedanigheid in alle hoeken,

3015 En hij geweten had tevoren

Dat ze een andere had uitgekozen,

Zo had hij zich anders bedacht

En voor de harde slag behoed.

Nu ging hij gegekt daartoe

3020 En wist zelf wat noch hoe.

Zonder raad en zonder zin

Beproefde hij zijn heil gewin,

Dat hem gek is vergaan.

Wacht u, wacht u wel voortaan,

3025 Lieve vrienden, wacht u wel

Voorde wijven mooie taal,

Die loosheid in het hart dragen!

Denkt u altijd te vragen,

Wie ze is en hoedanig,

3030 En immer hoedt u voor de waan,

Die u ras bedriegen mag.

Wacht u voor het klagen van het wijf,

Die verwant is met uw vijand.

Men vindt menige kwaadaardige vrouwen,

3035 Mocht ze haar toorn zo wreken,

Ze zou u vriendelijk aanspreken

Met zoete lieflijke woorden;

Mar ze hielp u liever vermoorden,

Zag ze een weg of had ze macht.

3040 Elke man hem daarvoor wacht.

Neemt exempel an Achilles,

Die vroemste, ende die meer willes

Hadde bedreven int Troissche heer,

Dan enich ander vorst off heer.

3045 Hi hadde Hector doot gheslegen.

Daer na wort hi vast beleghen

Mit vuerigher minne in sijn herte,

Die him dede menighe smarte,

Van der schoenre Pollexina.

3050 Sijn liefde stont hoer in liefden na.

Hectors suster so was sy,

Schone, guet ende wandel vry.

Die historie waer te lanck

Hier aff te maken een gheclanc;

3055 Doch seg ic u op deser stede,

Hoe Achilles volghen dede

Oetmoedelic an hairre moeder,

Die der saken wel was vroeder,

Ende begheerde seer mittien

3060 Die schone Pollexina te sien

Ende te spreken mit goeder stade:

Want hise bijder moeder rade

Te wive woude nemen gaerne.

Hecuba ghinck sonder saerne

3065 Ende sloot mit Parijs horen raet.

Te richt sy totten bode gaet

Ende sette Achilles stede ende stonde,

Want sy hem vast gheleyde gonde

Voer hoer ende voer elken man,

3070 So dat hi comen soude dan

Inden tempel van Jupitaer,

Daer soudsi sijnre nemen waer

Ende oick Pollexina, hoer dochter.

Achilles sliep doe veel te sochter

3075 Ende verhuechde him die lieven stonden.

Him docht, hi was van sorghen ontbonden,

Doe hi die goede maer vernam.

Cort daer na die tijt omme quam,

Dat hi heymelic soude gaen,

3080 Daer him Hecuba dede verstaen.

Hi ghinc mit vroechden daer ter stede

Ende nam Patroculus mede,

Die was sijn heymelic ghesel

Ende ghetruwede hem in allen zaken wel.

3085 Hi was truwe ende van goeder wise

Ende conde zwighen wael van prise.

Hecuba wachte oick den tijt,

Ende droech oick in haer herte nijt.

Valsch ende quaet was dat si raemde,

3090 Dat gueden wiven qualic bethaemde.

Ernstelick sy tot Paris sprac,

Ende seyde:’God gheve di onghemac,

Oftu Achilles niet doot en stekes

Ende Hector dinen broeder wrekes.

3095 Hi sal hier comen inden tempel

Sonder bannier ofte wimpel,

Sonder wapen ende sonder weer:

Siet dat hi niet weder en kere.

Neemt die beste uwer maghe

3100 Ende schict u heymelic inder laghe.

Als ghi en teghen mi spreken siet,

So set hem toe ende en lates niet

Ende doet als ic hebbe ghesproken,

Dat onse toern worde gheworken.’

3105 Aldus heeft Paris valsche daet

Ghedaen bij sijnre moeder raet.

Doch heet sij goet onder den wiven;

Mer daer en willix niet bi bliven:

Want wes te voren was gheschiet

3110 Dat en salmen hier weghen niet.

Hector was doch vele min

Dan alle die werlt, in minen sin.

Nu seitmen doch al opelick,

Dat een guet wijff erentrijck

3115 Om alle die werlt gheen quaet en dede.

Seker, was dat ghene quaethede,

Soe en weet ic niet wat quaet[heyt] es.

Want ic bin seker ende ghewes,

Als een wijff es soe moertdadich

3120 Ende so boes ende onghenadich,

Dat si verraderie doet,

Daer een vorst om stort sijn bloet,

Om te wreken horen toern,

Ic segghe u alle dat te voren,

3125 Dat si nymmermeer en mach sijn

Goet noch eerbair, trou noch fijn.

Ende soe sy beter is van aerde,

So sy snoder is van waerde:

Want soe een mensche beter sy,

3130 Soe hem bet betaemt daer bij

Dat hi reckelic sij ende edel.

Doet hi loesheit als een snedel,

So is hi so veel meer gheschant

Als hi hogher is becant.

3135 Een steen die hoghe is ghestelt

Valt veel zwaerre op een velt,

Dan een steen die laghe leecht.

Den wisen es ghenoech gheseecht.

Achilles ende Paroculus

3140 Quamen beyde stille ende sus

In Jupiters tempel ghegaen,

Daer sy Hecuba vonden staen.

Ten eersten, als ghewoenlic es,

So knielde neder Achilles

3145 Ende bat den Goden an.

Paris, die hoveerdighe man,

Die al die Troissche stat verdarff

Mit sijnre bruut die hi ghewerff,

Heeft Achilles, den ridder goet,

3150 Van after ghestoten in sijn voet,

Dair sijn doot wonde [an] lach.

Doch sloech hi daer na menighen [s]lach,

Ende die guede Patroculus

Maecte menighen man confuus,

3155 Doe hi sijn eynde sach ghenaken.

Wat Achilles mochte raken,

Dat ghinc tot sijnre lester vaert.

Alle die laghe wort meest vertaert,

Sonder Parijs ende noch een,

3160 Die bleven daer onder hem tween,

Daer grote wrake om wort ghedaen;

Maer daer en leyt ons hier niet aen.

Dit dreeff een wijff van goeden name;

Mer sy docht my onbequame

3165 Ende valsch, dat seg ic lude ende stille:

Elck man segghe wat hi wille.

Al was sy van oncuuscheit reyn,

Tander was veel groter eyn.

Wat seg wy dan van goeden wiven?

3170 Ic en darre niet meer aff scriven:

Want sullen dat goede wiven sijn,

Die brouwen connen sulck venijn,

Soe en weet ic niet wat segghen voirt.

Om God laet schuwen sulken woert!

3175 Boesheit nyemant en is bequaem.

Noch prisic bet een vrouwen naem,

Die zedich waer ende goederhande,

Ende truwelic dro[e]ghe der minnen bande,

Ende van nyemant arch en sprake,

3180 Maer saghe an hoirs selfs zake,

Ende hadde een weynich overghetreden

Der eren pat in menschelicheden

Mit enen vrunde ende niet meer,

Dan datmen bewisen soude eer

3185 Eenre valscher lozer verraderinne,

Die wreet ende nydich waer van sinne,

Ende oick soe hatelic waer ende wanschapen

Dat nyemant en begheerde bij haer te slapen.

Der duvel woude hoorre doecht!

3190 Off sy in eren hout hoer yoecht,

Als nyemant hoirs lijfs en begheert,

Hoe veel danckes is sy weert?

Ten is gheen wonder dat een boem,

Die nyemant heeft ghenomen goem,

3195 Noch mit bilen men hout daer aen,

Dat hi langhe blivet staen.

Bij hem selven en valt hi niet.

Soe en doet dat wijff die heeft verdriet.

Neem een voorbeeld aan Achilles,

De dapperste en die meer wil

Had bedreven in het leger van Troje,

Dan enige andere vorst of heer.

3045 Hij had Hector dood geslagen.

Daarna wordt hij vast belegerd

Met vurige minne in zijn hart,

Die hem deed menige smart,

Van de mooie Pollexina.

3050 Zijn liefde stond haar in liefde na.

Hectorՠs zuster zo was zij,

Mooi, goed en veranderlijk vrij

De historie was te lang

Hiervan te maken een klank;

3055 Doch zeg ik u op deze plaats,

Hoe Achilles volgen deed

Ootmoedig aan haar moeder,

Die van de zaak wel was verstandiger,

En begeerde zeer meteen

3060 Die mooie Pollexina te zien

En te spreken met goede pozen:

Want hij haar bij de moeders raad

Tot wijf graag wilde nemen.

Hecuba ging zonder schaamte (vervolgens?)

3065 En sloot met Paris haar raad.

Gelijk ze tot de bode gaat

En zette Achilles plaats en tijd,

Want ze hem vaste geleide gunde

Voor haar en voor elke man,

3070 Zodat hij dan zou komen

In de tempel van Jupiter,

Daar ze hem waar zou nemen

En ook Pollexina, haar dochter.

Achilles sliep toen veel te zachter

3075 En verheugde hem die lieve tijden.

Hij dacht, hij was van zorgen ontbonden,

Toen hij dat goede bericht vernam.

Kort daarna de tijd omkwam,

Dat hij heimelijk zou gaan,

3080 Daar hem Hecuba liet verstaan.

Hij ging met vreugde daar ter plaatse

En nam Patroclus mede,

Die was zijn vertrouwde gezel

En vertrouwde hem in alle zaken goed.

3085 Hij was trouw en van goede wijze

En kon zwijgen wel van prijs.

Hecuba wachtte ook de tijd,

En droeg ook in haar hart nijd.

Vals en kwaad was dat ze beraamde

3090 Dat goede wijven kwalijk betaamde.

Ernstig ze tot Paris sprak,

En zei: ‘God geeft u ongemak,

Als u Achilles niet dood steekt

En Hector uw broeder wreekt.

3095 Hij zal hier komen in de tempel

Zonder banier of wimpel,

Zonder wapen en zonder verweer:

Ziet dat hij niet terug keert.

Neem de best van uw verwanten

3100 En schik u heimelijk in hinderlaag.

Als ge hem tegen mij spreken ziet,

Zo zet hem toe en laat het niet

En doe zoals ik heb gesproken,

Dat onze toorn wordt gewroken.’

3105 Aldus heeft Paris valse daad

Gedaan bij zijn moeders raad.

Doch heet zij goed onder de wijven;

Maar daar wil ik niet bij blijven:

Want wat tevoren was geschied

3110 Dat zal men hier niet overwegen.

Hector was doch veel minder

Dan de hele wereld, in mijn zin.

Nu zegt men toch geheel openbaar

Dat een goed eervol wijf

3115 Om de hele wereld geen kwaad deed.

Zeker, was dat geen kwaadheid,

Dan weet ik niet wat kwaadheid is.

Want ik ben zeker en gewis,

Als een wijf zo moorddadig is

3120 En zo boos en ongenadig,

Dat ze verraad doet,

Daar een vorst om stort zijn bloed,

Om te wreken haar toorn,

Ik zeg u allen dat tevoren,

3125 Dat ze nimmermeer mag zijn

Goed noch eerbaar, trouw noch fijn.

En zo ze beter is van aard,

Zo ze snoder is van waard:

Want zo een mens beter is,

3130 Zo het hem beter betaamt daarbij

Dat hij rechtschapen is en edel.

Doet hij loosheid als een slechtaard,

Zo is hij veel geschonden

Als hij hoger is bekend.

3135 Een steen die hoog is gesteld

Valt veel zwaarder op een veld,

Dan een steen die laag ligt.

De wijzen is genoeg gezegd.

Achilles en Patroclus

3140 Kwamen beiden stil en tevergeefs

In Jupiterՠs tempel gegaan,

Daar ze Hecuba vonden staan.

Ten eerste, zoals gewoon is,

Zo knielde Achilles neer

3145 En bad de Goden aan.

Paris, die hovaardige man,

Die de hele stad van Troje bedierf

Met zijn bruid die hij verwierf,

Heeft Achilles, de goede ridder,

3150 Van achter gestoten in zijn voet,

Daar zijn doodswond aan lag.

Doch sloeg hij daarna menige slag,

En die goede Patroclus

Maakte menige man confuus,

3155 Toen hij zijn einde zag naken.

Wat Achilles mocht raken,

Dat ging tot zijn laatste vaart.

Al die hinderlagen worden meest verteerd,

Uitgezonderd Paris en noch een,

3160 Die bleven daar onder hen twee,

Daar grote wraak om wordt gedaan;

Maar daar ligt het ons hier niet aan.

Dit dreef een wijf van goede naam;

Maar ze leek mij onbekwaam

3165 En vals, dat zeg ik u in alle opzichten:

Elle man zegt wat hij wil.

Al was ze van onkuisheid rein,

Het andere was een veel grotere.

Wat zeggen we dan van goede wijven?

3170 Ik durf daar niet meer van te schrijven:

Want zullen dat goede wijven zijn,

Die brouwen kunnen zulk venijn,

Dan weet ik niet wat verder te zeggen.

Om God laat schuwen zulke woorden!

3175 Boosheid is niemand bekwaam.

Noch prijs ik beter een vrouwennaam,

Die zedig was en goedertieren,

En trouw droeg de minnen band,

En van niemand kwaad sprak,

3180 Maar zag aan haar eigen zaken,

En had een weinig overtreden

De eren pad in menselijkheid

Met een vriend en niet meer,

Dan dat men het eerder bewijzen zou

3185 Een valse loze verraadster,

Die wreed en nijdig van zin was,

En ook zo hatelijk was en wanschapen

Dat niemand begeerde bij haar te slapen.

De duivel wilde haar deugd doen!

3190 Of ze in eer houdt haar jeugd,

Toen niemand haar lijf begeerde,

Hoe veel dank is ze waard?

Het is geen wonder dat een boom,

Die niemand heeft waar genomen,

3195 Noch met bijlen men houwt daaraan,

Zodat het lang blijft staan.

Van zichzelf valt het niet.

Zo doet dat wijf die verdriet heeft.

Hier van is ghenoech gheseit.

3200 Ghi, goede mannen, weest ghemeyt,

Siet wat goets tot uwen live,

Ende overdeynct dat ic hier scrive.

Overslaet mit scharpen oghen,

Hoe David ende Salomon werden bedrogen,

3205 Sampson, Loth ende oick Adam,

Dat al van vrouwen toe quam.

Ghi vrouwen, heb dy oick ghebreck,

Dat selden valt, so siet u speck

In goeden water van rivieren,

3210 Dat die vule stinckende dieren

Nyet en hebben voert ontreynt.

Doedijs niet, ghi namaels weynt.

Also ic te voren hebbe gheruert

Van minne, die dicke wert bezuert,

3215 Alsmense gheckelic aenvaet

Sonder voerdacht ende beraet,

Die den menighen heeft ter doot

Ghebracht of in strengher noot

Ende in groten jammers druc,

3220 So val ic noch op tselve stuck,

Ende waerschu alle goede manne,

Dat sy hem wachten voor die panne

Dair die ander in sijn ghepijnt.

Besiet u als die sonne schijnt

3225 Ende alle die werlt is verlicht,

Waer ghi u fundament op sticht.

Set ghijt op een lozen gront,

Wes ghi bouwet valt terstont.

By nacht en radic u niet te striden,

3230 Noch mit blinden paerden te rijden.

Verwacht altoes den claren dach,

Ende rijt dan uut om u beyach,

Dat ghi u claerlick moecht versien

Eer ghi mit desen off mit dien

3235 In minnentliken banden treet,

Ende wacht u ymmer voer dat leet,

Dat den menighen wedervaert,

Dair ic u veel off hebbe verclaert.

Ymmer wacht u voer Hecuba

3240 Ende voer die lose Lucrecia:

Wacht u voer Orfenes ganck,

Ende voerder meer minnen zanck,

Die die schipluden veel bedrieghen:

Ende voir die wive die gaerne lieghen

3245 Suldi u wachten, ghi goede man.

O edel vrouwen, so wacht u dan,

Dat ghi niet bedroghen en wert

Vanden mannen van loser aert.

Wacht u van Eneas droch,

3250 Van Demofon, ende hoet u noch

Van Jason ende van Theseus,

Ende sonderlinghe voer Tyrobus,

Den gheck, die Perna heeft verraden.

Wilt u der lichter mannen ontladen,

3255 Die wanckel sijn in horen moet.

Volcht minen raet, het wart u goet.

Ic heb gheseit int voer ghescrichte,

Daer op fondeer ic mijn ghedichte,

Als vander liefden vier manieren,

3260 Daer ic gaerne off soude dictieren,

Dat nutte waer voer den ghenen

Die der lieffte hoer herte gheven [l. lenen].

Vander ghecker minnen stuck

Heb ic ghescreven veel ende duck,

3265 Ende watsy onraets heeft gheploghen.

Nu willict bringhen hier voer oghen

Van rechter, goeder, edelre minnen,

Die goede menschen inden sinne

Lieflic draghen mit reynen moede.

3270 Daer om so heit si minne goede.

Da[e]n beghint onse ander boeck.

Ten derden wil ic nemen roeck

Van ongheoirlofde minne te spreken,

Al soudmense bi[l]lijcx laten steken;

3275 Doch donct my dat niet en schaet,

Datmen leest bede goet ende quaet.

Ten vierden, oft Goids wille sy,

Willic spreken van minnen vry,

Die gheoirloft is over al,

3280 lso als in echtschap wesen zal.

Vander ghecker heb di ghehoirt.

Die wil ende can mach lesen voirt.

Hiervan is genoeg gezegd.

3200 Gij, goede mannen, wees bemind,

Ziet wat goed is tot uw lijf,

En bedenk wat ik hier schrijf.

Overdenk het met scherpen ogen,

Hoe David en Salomon werden bedrogen,

3205 Samson, Loth en ook Adam,

Dat alles van vrouwen toe kwam

Gij vrouwen, hebt ook uw gebrek,

Dat zelden gebeurt, zo ziet u spek

In goed water van rivieren,

3210 Dat die vuile stinkende dieren

Niet hebben, voer omtrent.

Doe je het niet, ge later weent

Alzo ik tevoren heb aangeroerd

Van minne, die vaak wordt bezuurd,

3215 Als men het gek aanvangt

Zonder voor bedacht en beraad,

Die menigeen heeft ter dood

Gebracht of in zware nood

En in grote jammerlijke droefheid,

3220 Zo val ik noch op hetzelfde stuk,

En waarschuw alle goede mannen,

Dat ze zich wachten voor die panne

Daar de andere in zijn gepijnigd.

Beziet u als die zon schijnt

3225 En de hele wereld is verlicht,

Waar ge uw fundament op sticht.

Zet gij het op een loze grond,

Wat ge bouwt valt terstond.

Bij nacht raad ik u aan niet te strijden,

3230 Noch met blinde paarden te rijden.

Verwacht altijd de heldere dag,

En rijdt dan uit om uw bejag,

Dat gij u duidelijk mag voorzien

Eer ge met deze of met die

3235 In minnelijke banden treedt,

En wacht u immer voor dat leed,

Dat menigeen wedervaart,

Waar ik u veel van heb verklaard.

Immer wacht u voer Hecuba

3240 En voor die loze Lucretia:

Wacht u voor Orfenes gang,

En verder meer minnen zang,

Die de schippers veel bedriegen:

En voor de wijven die graag liegen

3245 Zal je u wachten, gij goede man.

O edele vrouwen, zo wacht u dan,

Dat ge niet bedrogen wordt

Van de mannen van loze aard.

Wacht u van Eneas bedrog,

3250 Van Demofon, en hoedt u noch

Van Jason en van Theseus,

En vooral voor Tyrobus,

De gek die Perna heeft verraden.

Wil u zich van de lichte mannen ontladen,

3255 Die onstandvastig zijn in hun gemoed.

Volg mijn raad, het wordt u goed.

Ik heb gezegd in het vorige geschrift,

Waarop ik fundeer mijn gedicht,

Als van de liefde vier manieren,

3260 Daar ik graag van zou dicteren,

Dat nuttig was voor diegenen

Die de liefde hun hart lenen.

Van het gekke minnen stuk

Heb ik geschreven veel en vaak,

3265 En wat onraad het heeft gepleegd.

Nu wil ik het hier voor ogen brengen

Van rechte, goede, edele minnen,

Die goede mensen in de zin

Lieflijk dragen met rein gemoed.

3270 Daarom zo heet het goede minne.

Dan begint ons volgende boek.

Ten derde wil ik aandacht nemen

Van ongeoorloofde minne te spreken,

Al zou men het billijk laten steken;

3275 Doch lijkt me dat het niet schaadt,

Dat men leest beide goed en kwaad.

Ten vierden, als het Gods wil is,

Wil ik spreken van vrije minnen,

Die overal geoorloofd is,

3280 Alzo als in de echt wezen zal.

Van de gekkigheid heb je gehoord.

Die wil en kan mag voort lezen.

Hier beghint dat anderde boeck als vander goeder reynre minnen.

Reghel, oirde ende leringhe

Verchieren tijtlike dinghen,

Soe wael als die gheestelike,

Ende elck na sijn ghelike.

5 Want also een gheestelick man

Sculdich is te houden an

Reghel, disciplijn ende oirde,

Wil hi scuwen schandes boorde,

So sal een yghelick waerlic man,

10 Die lijff ende sinne ye ghewan

Ende oick elc doeghende schamel wijff

Hoir rechte reghel houden stijff

Ende die oerde van goeder minne.

Ja die sulck sijn van sinne,

15 Dat sy liefde moeten draghen

Off dair in setten hoir behaghen

Ende van naturen sijn ghestelt

Minne te draghen mit ghewelt.

Die menighe him dair toe gheeft,

10 Des hi int herte niet en heeft.

Die en gheefter niet omme goet [l. hoet] vaert.

Al dwaelt hi uuten rechten aert

So keert hi weder sinen moet:

Die beteringhe donct him wesen goet.

15 Mer dat en donct den ghenen niet,

Die daer wee off is gheschiet.

Soudet daer altoes op staen

Alsmen mit wanckel hadde misdaen

Ende men alle den somer uut

30 Gheplucket hadde een vreemd cruut,

Datmen dan des winters soude

Weder comen also houde

Ende plucken die matelieven?

Trouwen, trouwen, sulke dieven

35 Stelen dair sy moghen gaen.

Maer ick en raets[e] niet te ontfaen.

Ghi vrouwen, eernstelick daer op ghist:

Heeft hi mit wille eens ghemist,

Hi speelt dat spil wel anderwerff.

40 Menichfolt noch nye en sterff.

Wye dat eenwerff heeft gheraest,

Sijn aensicht staet altoes verbaest.

In deser minne van soeter roke

Daer wy aff dichten dese sproke,

45 Daer moet wancke sijn verdriven [l. verdreven].

In steder truwen moetmen leven.

Alle die sinnen ende ghedachten

Sullen oetmoedich ende sachte

Staen in reynre schamelheit.

50 Dit is die minne, die wael leit

Druc ende sorghe can verdriven.

Dese minne staet op een bliven:

Tscheyden dat is hier verwaten.

Dese en loopt niet after straten

55 Met enen lyedekijn om broot.

Tfondament is starck ende groot,

Daer sy so vestentlijck op staet,

Dat sy niet van steden en gaet.

Si leyt int herte besloten vast,

60 Daer sy so suetelick op rast

Ende soe vriendelic wert ghevoedet,

Dat sy en wagghelt noch en woedet.

Dat is die rechte edele minne,

Die bloeyet inder gueden sinne,

65 Die elck anderen truwelic dienen

Ende onverscheiden liefte lienen,

Die beyde in hoirs herten lant

Draghen den minnentliken bant,

Even vuerich ende even vast.

70 Sinnich [l. Enich] is hoer beyder last.

Die lampen branden daer ghelijck.

Si sijn oick beyde even rijck,

Al wair sy van eens conincx croon

Ende hi dan waer eens coopmans soon.

75 Dese minne gheliket al:

Si maect van enen berghe een dal

Ende die dalen can si hoghen,

Dat machmen daghelix sien mit oghen.

Wes den enen doncket goet

80 Dat prijst die ander in sinen moet:

Wes deen den anderen niet en gan

Daer en wil die ander oick niet an.

Si en hebben nymmermeer gheschil:

Wes doen [l. deen] begheert dander wil:

85 Elck is den anderen wael ghemick.

Aldus plaghen mijn bruut ende ick

Elck mit anderen eens te leven.

Vreuchden veel cond sy mi gheven:

Ic leefde vro in soeter hopen.

90 Daer na wort si soe moede van lopen,

Dat haer na nuwer spisen luste.

Doe viel ic neder op die ruste

Ende liet ander luden jaghen,

Die vorsche honden te bringhen plaghen.

95 Ic stack van lande minen schuut

Ende voer thuus; mijn tijt was uut.

Hoe wael si mijnre hoer ontsloech,

Nochtan gondic hoer dat si loech,

Ende reet te velde om nuwe lust,

100 Sint icker doch ontberen must.

Mijn tijt en was niet ewelic durich.

Ic was in tijde vro ende vuerich,

Doe die sonne lichte scheen;

Mar zeder dat die maen green

105 Ende Ave Mary was gheluut,

Doe wort dat vuer ghegoten uut

Int leste vanden avontstonde,

Soe dattet nye sint en conde

Weder branden noch verlichten.

Hier begint dat volgende boek als van de goede reine minnen.

Regel, orde en lering

Versieren tijdelijke dingen,

Zo wel als de geestelijke,

En elk naar zijn gelijke.

5 Want alzo een geestelijke man

Schuldig is aan te houden

Regel, discipline en orde,

Wil hij schuwen schande boorden,

Zo zal iedere waardige man,

10 Die lijf en zin ooit won

En ook elk deugdelijk schaamachtig wijf

Haar rechte regel stijf houden

En de oorden van goede minne.

Ja, die zulke zijn van zin,

15 Dat ze liefde moeten dragen

Of daarin hun behagen zetten

En van naturen zijn gesteld

Minne te dragen met geweld.

Waar menigeen zich daartoe geeft,

10 Dat hij in het hart niet heeft.

Die geeft er niet om hoe het gaat.

Al dwaalt hij uit de rechte aard

Zo keert hij weer zijn gemoed:

Die verbetering lijkt hem goed te wezen.

15 Maar dat lijkt diegenen,

Die daar pijn van is geschied.

Zou het daarop altijd staan

Als men met onstandvastig had misdaan

En men de hele zomer door

30 Geplukt had een vreemd kruid,

Dat men dan ‘s winters zou

Terugkomen alzo gauw

En plukken de madelieven?

Trouw, trouw, zulke dieven

35 Stelen daar ze mogen gaan.

Maar ik raad ze aan niet te ontvangen.

Gij vrouwen, ernstig daarop gist:

Heeft hij met wil eens gemist,

Hij speelt dat spel wel andermaal.

40 Menigvuldig noch niet sterft.

Wie dat eenmaal heeft geraasd,

Zijn aanzicht staat altijd verbaasd.

In deze minne van zoete rook

Waar we van dichten deze taal,

45 Daar moet onzekerheid zijn verdreven.

In gestadige trouw moet men leven.

Al de zinnen en gedachten

Zullen ootmoedig en zacht

Staan in reine schamelheid.

50 Dit is de minne, die wel leed

Droefheid en zorg kan verdrijven.

Deze minne staat op een blijven:

Te scheiden dat is hier verweten.

Deze loopt niet achter straten

55 Met een liedje om brood.

Het fundament is sterk en groot,

Daar het zo vast op staat,

Zodat het niet van de plaats gaat.

Het ligt vast in het hart besloten,

60 Daar het zo lieflijk op rust

En zo vriendelijk wordt gevoed,

Dat het niet waggelt noch woedt.

Dat is de rechte edele minne,

Die bloeit in de goede zin,

65 Die elk de andere trouw dienen

En ongescheiden liefde verlenen,

Die beiden in hun harten land

Dragen de minnelijke band,

Even vurig en even vast.

70 Enig is hun beider last.

De lampen branden daar gelijk.

Ze zijn ook beiden even rijk,

Al was ze van een koningskroon

En hij dan was een koopmanՠs zoon.

75 Deze minne vergelijkt alles:

Ze maakt van een berg een dal

En de dalen kan ze verhogen,

Dat mag men dagelijks zien met ogen.

Wat de ene goed lijkt

80 Dat prijst de ander in zijn gemoed:

Wat de ene de andere niet gunt

Daar wil de andere ook niet aan.

Ze hebben nimmermeer geschil:

Wat de ene begeert wil de ander:

85 Elk is de andere goed toegedaan.

Aldus plagen mijn bruid en ik

Elk met de andere eens te leven.

Vreugde veel kon ze mij geven:

Ik leefde vrolijk in zoete hoop.

90 Daarna wordt ze van lopen moe,

Dat ze nauwelijks spijzen lust.

Toen viel ik neer op die rust

En liet andere lieden jagen,

Die forse honden te brengen plagen.

95 Ik stak van land mijn schuit

En voer thuis; mijn tijd was uit.

Hoewel ze mijn hoer ontsloeg,

Nochtans gunde ik haar dat ze lachte,

En reed te velde om nieuwe lust,

100 Sinds ik het toch ontberen moest.

Mijn tijd was niet eeuwigdurend.

Ik was in tijd vrolijk en vurig,

Toen de zon licht scheen;

Maar sinds dat de maan verscheen

105 En Ave Mary was geluid,

Toen werd dat vuur uitgegoten

In het laatste van de avondstond,

Zodat het sinds niet kon

Weer branden noch verlichten.

110 Nu wil wy voert van saken dichten,

Die onser materien roeren an

Ende vertellen u een ghewan

Van tween edelen gueden minschen,

Die rechte minne nae allen winschen

115 Ghelijcke droeghen inder tijt

Ende worden beyde hoirs lives quijt.

Dat dede die craft der groter minne,

Daer sy truwelijck leefden inne.

Voirmaels, inder ouder stont,

120 Upter zee van Ellespont,

Soe woende een coninc van Abiden.

Over die zee, ter ander zijden,

Woende die coninc van Sestoen.

Die van Abijden had enen zoen,

125 Scoon, starck ende wael gheraect,

In doechden zedich ende volmaect:

Leander was hi gheheten.

Die ander coninc, suldi weten,

Had een dochter suverlijck,

130 Doerluchtich, schoon ende doechdentlijck.

Dese twee waren so ghesint,

Dat elc anderen heeft ghemint

Mit ziele ende mitter ganser doecht.

Elck was van anderen zeer verhoecht.

135 Sij branden beyde van groter minne,

Die sy droeghen in haren sinne.

Die liefte en mocht niet beter sijn,

Alsoe sy deden wael aenschijn.

Die zee was diep ende niet te wijt

140 Ende Leander, des zeker sijt,

Was so machtich inden leden,

Dat hij die zee tot sulken steden

Mit sinen armen over zwam,

So dattet nyemant en vernam

145 Dat die liefte in beyden was.

Want twas een ghemeen repas,

Vandaen mit schepen over te varen:

Tvolck plach daer mit groten scharen

Te vergaderen op dat zant

150 Ende voeren over in Zesten lant.

Leander en wort daer nye ghesien,

Dat hi over voer mittien

Off mit desen tenigher ure.

Die schone wijflike creature,

155 Die van veel doechden hadde prijs,

Hadde enen knecht, gheleert ende wijs.

Als hoir die minne maecte banghe,

Ende die ridder merrede langhe

Dat hij niet en quam tot haer,

160 Sende si den bode aldair

Mit eenre bootscap die sy maecte,

(Dat konde wael die waelgheraecte)

Ende als hij den bode vernam,

Des nachts hi dan over zwam

165 Tot sijnre minnentliker vrouwe,

Die hi minde in ganser trouwe,

Sonder enigherhande fael.

Des zo ghetruwede sy hem wael

Ende dede hem alles des ghelijck,

170 Wes hi oick gheerde op eerden rijck.

Na dat sy vermocht in eren

Deed sy him guetlic sonder weren:

Want hoir meninghe ende die sijn

Die stonden in gheliken schijn

175 Ende alle hoer zaken waren goet

Ende onverscheyden inden moet.

Nu ghevielt eens, dat dat meer

Van stormen was verbolghen zeer

Ende wayde een onverdrachlic wijnt,

180 Soe dat hi niet en was ghesint

Over te waden in dier noot,

Want hi beyaghen mocht die doot.

Doch duyerde die storm so langhe,

Dat him sijn herte wert so banghe,

185 Dat hi szwemmens woude bestaen:

Want sijn herte docht him ontgaen,

So zeer beghonde him te verlanghen.

Sijn armen liet hi int water hanghen:

Al naect spranck hi in die baren bloot.

190 Die storm was zwaer, die stroem liep groot.

Haddet gheweest ghevuechlic weder,

Hi haddet ghezwommen ghins ende weder;

Mer nu en condijs niet ghelengen:

Die stroom en woudes niet ghehenghen.

195 Die waghen sloeghen hem inden mont

Ende hij verdranck in corter stont.

Hier binnen wert dat water linde

Ende tweder stillede vanden winde.

Die maecht mit hoerre zoeter hant

100 Screeff een brieff ende heeft ghesant

Horen trouwen bode over tmeer

Tot Leander den groten heer.

Den brieff, dien sij hem oversende,

Also Ovidius hoer legende

105 In epistolen heeft bescreven,

Die hout aldus ghelijck ende even.

Die sin daer off is recht aldus.

‘Den minnentliken Abydeus

Sende ic, Adonis van Zesten rijck,

110 Dusent grueten guetelijck.

Du alre liefste salich man,

Hoe moechstu wesen nu daer an,

Dattu so langhe hebs ghebeyt

Te comen daer dijn herte leyt,

115 Daer du dijn ruste plaghes te zoecken?

Als du comes uut dinen hoecken,

Als alle dijn leden sijn moede ende mat

Ende du van twater bist worden nat,

Ghedenck hoe ic dan plach te comen,

120 Als ic dijns zwem[m]ens hebbe vernomen,

Dattu biste comen ant lant,

So come ic lieflic alte hant

Bereyt mit drueghen blancken laken,

Dijn zuete leden druuch te maken:

125 Ic druck di vriendelic in minen armen,

Dijn schone lijff te verwarmen:

Goede cleyder, te maken [l. maten] heit,

Heb ic di alle weghe bereyt.

Soe gaen wy op die camer schoon,

130 Ghechiert als een conincx troen.

Twe lieve minnentlike monde

Versamenen him wel menighe stonde.

Al die ghenuechte, gunst ende vrede,

Die ye wijff enen goeden man dede,

135 Doe ic mit zueter lusten di.

So de[e]stu lieflic weder my.

Die ene borst verwarmt den ander.

Waer blivestu, mijn trute Leander,

Dattu nu dus langhe marres

140 Ende my dijn waerde lieff [l. lijff] ontverres,

Daer alle mijn troost ende toeverlaet

Ende alle mijn salicheit an staet?

Ach, wat mach die sake sijn,

Dattu verghetes die havene mijn,

145 Die du tot so menighen sommen

Manlic over hebs ghezwommen?

Off di dijn vader aldaer lettet

Om enighe saken die hem ansettet?

Off toern, off siecte, off enich verdriet?

150 Off nuwe minne? des en ghelove ic niet.

Die stede ongheveynsde truwe

Ende vast ghelove, die ic buwe

In dy, ende du oick in my,

Die blive ghedurich sonder sij,

155 Sonder ymmermeer te breken.

Nu en weet ic meer wat spreken.

O Leander, liefste man,

Du mach wel wesen [bet] daer an

Dan ic allene salich wijff.

160 Ghi, mannen, hebt doch tijt verdrijff.

Ghi rijdet mitten honden jaghen,

End mitten voghelen tallen daghen:

Nu sidi inder oefeningh der wapen,

Isset mit leyen ofte papen:

165 Ghi stichtet ymmer een ghelach,

Daer ghi mede verdrijft den dach:

Ende ick, scamel jonghe deerne,

Soude bij wilen lachen gheerne;

Mer sint my niet ghebueren en mach,

170 Dan stille te sitten alle den dach,

Soe en weet ic niet beters op eerden,

Dan minne te draghen, macht mi weerden,

Als ic hope dattet zal:

Want mijn ghetruwen settic al

175 In di, Leander, zonder wanch,

End oick en gheer gheen wissel ganch.

So en doestu oick, dat weetic wael.

Des nachts sit ic in onser zael

Mit onser moeder Romadis,

180 Die onser minnen heelster is.

Si helpt mi waken alden nacht,

Als ic dijnre coomste wacht:

Si troest my, als ic mismoedich bin.

Bij wilen coomt my inden sin,

185 Dat my donckt dat ic wat hore:

So lopic gherade totter dore

Ende meyne dattu bist ghecomen.

Als ic dan niet en hebbe vernomen,

So valt mijn hert in drucke zwaer,

190 Ende alle weghe heb ic vaer,

Dat di leyde mach gheschien;

Ende om dattu teyken moghes sien,

Soe doe ic altoes sonder letten

Opten toerne een kaerse setten,

195 Alsoe ic hebbe van ghewoent,

Op dattu blives onghehoont.

Als my die vake dan bestaet

Ende twater an die mure slaet,

Soe waen ic alle weghe dan

300 Dattu daer biste, mijn liefste man.

Wat ic lope en vinde niet.

O wy! wat is my gheschiet!

Ic wachte, ic wake, twort my zuyer;

Ic sitte dromende bijden vuyer:

305 My donct dan dattu by mi bist,

Dat alle gader niet en ist.

Als ic dan weder wakende werde,

So sitte ic noch bijden haerde

Ende droghe die schone sachte doecken.

310 O wy! ic mach dat water vloeken,

Dat so onstuyer heeft gheweest

Van groten storme ende tempeest.

Du, soete lieve waerde ridder,

Al soud my vallen noch so bitter

315 Ende so hert dat langhe beyden,

Soe en wil doch vanden lande niet scheyden

Eer die zee saftmoedich wort:

Want al valt my tbeyden hart,

Ic beyde liever noch een jaer,

320 Dan di misschiede van een haer.

Mijn lijden waer een lijdelic noot;

Mer dattu werven souds den doot,

Daer waer ic ymmer bij bederft.

Mij donct al rede mijn herte sterft

325 Van anxte dat ic des ghewaghe.

O menschen [l. mensche] liefst! verwacht die daghe,

Thent die waghen sijn ghezoetet.

Mijn herte di dusent stonde gruetet.

Ic bidde dijnre waerder manheit,

330 Sint du mij gheves cont ende leyt,

Dat goede antwoerde worde my

Ende dat Leander die bode sy.զnbsp;

Dit was die sin van horen brieve,

Die si sende horen lieve.

335 Daer mede toech die bode vandaen;

Mer nyemant en heeft den brief ontfaen.

Doe die bode over quam,

Van Leander hi niet en vernam.

Tot Abyden ghinc die maer,

340 Dat Leander verloren waer.

Si meynden, dat ene Godinne

Aen hoer hem ghetoghen had bij minne

Om dat hi soe goedelijck was.

Elck man truerde int pallas.

345 Die vader dreef oic groten rouwe.

Hier en binnen is die joncfrouwe

After uuten hove ghegaen

Wanderen op des meres baen,

Ende Roemadis hoir voetster mede.

350 Daer quamen sy op ene stede,

Daer hi doot was anghecomen.

Als dat die juffrou heeft vernomen,

Die yammer screy, die sij daer teelde,

Dat zuete lieflike beelde,

355 Ende dien rou dien sy daer dreeff,

Die wanic dat nye clerck en scre[e]ff.

Die leyde claghentlike woerde,

Die sy sprac eer therte schoerde,

Dat onverduldich hande wriven,

360 Dat waer veel te lanc te scriven.

Tgheclach was groot ende over groot.

Si sprac: ‘O wy! du hebs den doot

Om mijnre liefden wil beyaecht,

Dat allen Goden si gheclaecht:

365 Hoe soude mijn herte nu ghedoghen,

Dat ic voert soude leven moghen

Sonder di in deser tijt!

O wy, o wy! mijn herte splijt!’

Sprac die roede suete mont.

370 Si custen meer dan dusent stont,

Den doden lichaem, daer hi lach.

Dicke riep sy: ‘o wy! o wach!

Wat sal ic doen? off waer? off hoe?’

Der moeder sprac si truerlic toe,

375 Om dat sise quyt woude wesen,

(Want mit sterven woud sy ghenesen)

Ende beval hoer op te gaen

Ende den luden te doen verstaen,

Dat si quamen sonder falen

380 Om den lichaem in te halen.

Die moeder volchde hoir gheboden.

Te hant nam sy den doden

Ende droechen, als een rasende wijff,

Daer die stroom was diep ende stijff.

385 Daer spranc sy mit hem in dat meer

Ende loonde hem mit gheliker weer.

Also si hadde[n] ghelijc ghemint

Ende altoes waren ghelijc ghesint,

So woudsy ghelijc hem sterven

390 Ende nymmermeer nuwe minne werven

Die rouwe, die daer wert ghedreven,

Die en is hier niet bescreven:

Want elk mach dencken wel,

Wat rouwe in dat lant ghevel.

395 O edel vrouwe ende goede man,

Hier salmen truwelic deyncken an.

Hier liet truwe truwe bliken.

Der truwen en woude sy niet bezwiken.

Die wile si leefden waren sy

400 Onverscheiden ende wandels vry:

Dus sijn sy inder lesten noot

Onghescheiden ghebleven doot.

Daer wrocht Venus den rechten aert.

Nochtan waer beter tlijff ghespaert,

405 Also als ic voer hebbe bescreven.

Men mach wel in lieften leven

Ende leven in rechtveerdighe minne

In live, in herte, in moede, in sinne,

Ende dat elc draghe groten laste

410 Mit sijns herten liefste gaste,

Sonder, off die ene storve,

Dat die ander slijfs verdorve.

Trouwen, dat en prisic niet.

Nochtan ist wel meer gheschiet.

415 Die avontuyer ghehenghet vele,

Dat den menighen ghelt die kele.

Den menighen schiet in minnen leet

Mit onsinnigher haesticheit,

Den menighen bij onverdulde.

420 Sulc en betaelt niet sijn schulde

Als hi soude na liefden lopen:

So valt dic ander in wanhopen.

Mistroest den menighen doet gaen

Als hi liever bleve staen.

425 Sulke saken brenghen voort

Dat deen danders herte moert,

Ende sonderlinghe bose tonghen,

Die altoes nydelic hebben ghedronghen

Goeder minne, waer sise wisten.

110 Nu willen we voort van zaken dichten,

Die onze materies aanroeren

En vertellen u een geval

Van twee edele goede mensen,

Die rechte minne naar alle wensen

115 Gelijk droegen in de tijd

En worden beiden hun leven kwijt.

Dat deed de kracht van de grote minne,

Daar ze trouw in leefden.

Voormaals, in de oude stond,

120 Op de zee van Hellespont,

Zo woonde een koning van Abydos.

Over de zee, ter andere zijde,

Woonde de koning van Sestos.

Die van Abydos had een zoon,

125 Mooi, sterk en goed gemaakt,

In deugden zedig en volmaakt:

Leander was hij geheten.

De andere koning, zal je weten,

Had een zuivere dochter,

130 Doorluchtig, mooi en deugdelijk.

Deze twee waren zo gezind,

Dat elk de andere heeft gemind

Met ziel en met de ganse deugd.

Elk was van de andere zeer verheugd.

135 Zij branden beide van grote minne,

Die ze droegen in hun zin.

De liefde mocht niet beter zijn,

Alzo zij deden wel in schijn.

De zee was diep en niet te wijd

140 En Leander, dus zeker is,

Was zo machtig in de leden,

Dat hij de zee tot zulke plaatsen

Met zijn armen over zwom,

Zodat het niemand vernam

145 Dat de liefde in beiden was.

Want het was een gemene oversteekplaats,

Vandaan met schepen over te varen:

Het volk plag daar met grote scharen

Te verzamelen op dat zand

150 En voeren over in Sestos land.

Leander werd daar niet gezien,

Dat hij over voer meteen

Of met deze te enige uur.

Die mooie vrouwachtige creatuur,

155 Die van veel deugden prijs had,

Had een knecht, geleerd en wijs.

Toen haar de minne bang maakte,

En die ridder lang draalde

Dat hij niet tot haar kwam,

160 Zond ze de bode aldaar

Met een boodschap die ze maakte,

(Dat kon ze wel die goed geraakte)

En als hij de bode vernam,

‘s Nachts hij dan over zwom

165 Tot zijn beminnelijke vrouwe,

Die hij minde in ganse trouw,

Zonder enigerhande falen.

Dus zo vertrouwde ze hem wel

En deed hem alles dergelijks,

170 Wat hij ook begeerde op aardrijk.

Nadat ze mocht met eer

Deed ze hem goedaardige zonder verweren:

Want haar mening en de zijne

Die stonden in gelijke schijn

175 En al haar zaken waren goed

En ongescheiden in het gemoed,

Nu geviel het eens, dat dat meer

Van stormen was zeer verbolgen

En waaide een onverdraaglijke wind,

180 Zodat hij niet was gezind

Over te waden in die nood,

Want hij mocht de dood bejagen.

Doch duurde de storm zo lang,

Dat hem zijn hart zo bang werd,

185 Dat hij het zwemmen wilde bestaan:

Want zijn hart dacht hem te ontgaan,

Zo zeer begon hij te verlangen.

Zijn armen liet hij in het water hangen:

Al naakt sprong hij in in de blote baren.

190 De storm was zwaar, die stroom liep groot.

Had het gevoeglijk weer geweest,

Hij had het gezwommen heen en weer;

Maar nu kon hij het niet voldoen:

De stroom wilde het niet toestaan.

195 De golven sloegen hem in de mond

En hij verdronk al gauw.

Hierbinnen werd dat water zacht

En het weer stil van de wind.

Die maagd met haar zachte handen

100 Schreef een brief en heeft gezonden

Haar trouwe bode over het meer

Tot Leander de grote heer.

De brief die zij hem overzond,

Alzo Ovidius haar legende

105 In epistels heeft beschreven,

Die bevat aldus gelijk en even.

De zin daarvan is recht aldus.

‘De beminnelijke Abydos

Zend ik, Adonis van Sestos rijk,

110 Duizend groeten goedig.

U allerliefste zalige man,

Hoe mag u het nu met u wezen,

Dat u zo lang hebt gewacht

Te komen daar uw hart ligt,

115 Daar u uw rust plag te zoeken?

Als u komt uit uw hoeken,

Als alluw leden zijn moe en mat

En u van het water bent geworden nat,

Gedenk hoe ik dan plag te komen,

120 Als ik u zwemmend heb vernomen,

Dat u aan land bent gekomen,

Zo kom ik lieflijk al gelijk

Bereid met droge blanke laken,

Uw lieve leden droog te maken:

125 Ik druk u vriendelijk in mijn armen,

Uw mooie lijf te verwarmen:

Goede kleren, gematigd heet,

Heb ik u allerwegen bereid.

Dan gaan we op die mooie kamer,

130 Versierd als een koningstroon.

Twee lieve beminnelijke monden

Verzamelen zich wel menige tijd.

Al die genoegens, gunst en vrede,

Die ooit wijf een goede man deed,

135 Doe ik ik met lieve lusten u.

Zo deed u lieflijk weer mij.

Die ene borst verwarmt de ander.

Waar blijft u mijn trouwe Leander,

Dat u nu aldus lang draalt

140 En mij uw waarde lijf ontgaat,

Daar al mijn troost en toeverlaat

En al mijn zaligheid aan staat?

Ach, wat mag die zaak zijn,

Dat u mijn haven vergeet,

145 Die u tot zo menige sommen

Mannelijk over hebt gezwommen?

Of u uw vader aldaar let

Om enige aken die hem aanzetten?

Of toorn, of ziekte of enig verdriet?

150 Of nieuwe minne? Dat geloof ik niet.

De plaats van ongeveinsde trouw

En vast geloof die ik bouw

In u en u ook in mij,

Die blijft gedurig zonder een zij,

155 Zonder immermeer te breken.

Nu weet ik niet meer wat spreken.

O Leander, liefste man,

U mag wel wezen beter daaraan

Dan ik alleen zalig wijf.

160 Gij mannen hebt toch tijdverdrijf.

Ge rijdt met de honden jagen,

En met de vogels te alle dagen:

Nu ben je in de oefening der wapens,

Is het met leien of papen:

165 Ge sticht immer een lach,

Daar ge mee verdrijft de dag:

En ik, eerbare jonge deerne,

Zou soms graag willen lachen;

Maar sinds het me niet gebeuren mag,

170 Dan stil te zitten de hele dag,

Zo weet ik niets beters op aarde,

Dan minne te dragen, mag het me worden,

Zoals ik hoop dat het zal:

Want mijn trouw zet ik geheel

175 In u, Leander, zonder wanklank,

En ook begeer geen verandering van gevoelens.

Zo doet u ook, dat weet ik wel.

Գ Nachts zit ik in onze zaal

Met onze moeder Romadis,

180 Die onze minnen heelster is.

Ze helpt me waken de hele nacht,

Als ik op uw komst wacht:

Ze vertroost me als ik mismoedig ben.

Soms komt me in de zin,

185 Dat ik denk dat ik wat hoor:

Dan loop ik gereed tot de deur

En meen dat u bent gekomen.

Als ik dan niets heb vernomen,

Zo valt mijn hart in zware droefheid,

190 En aller wegen heb ik gevaar,

Dat u leed mag geschieden;

En omdat u teken mag zien,

Zo doe ik altijd zonder letten

Op de toren een kaars zetten,

195 Alzo ik heb van gewoonte,

Opdat u zonder hoon blijft.

Als me de slaap dan bestaat

En het water aan de muur slaat,

Zo waan ik aller wegen dan

300 Dat u daar bent, mijn liefste man.

Wat ik loop en niet vindt.

O wee! Wat is me geschied!

Ik wacht, ik waak, het wordt me zuur;

Ik zit te dromen bij het vuur:

305 Ik denk dat u bij me bent,

Dat het allemaal niet is.

Als ik dan weer wakker wordt,

Zo zit ik nog bij de haard

En droog die schone zachte doeken.

310 O wee! ik mag dat water vervloeken,

Dat zo onstuimig is geweest

Van grote storm en tempeest.

U, zoete lieve waarde ridder,

Al zou het me noch zo bitter vallen

315 En zo hard dat lange wachten,

Zo wil toch van het land niet scheiden

Eer de zee zachtmoedig wordt:

Want al valt me het wachten hard,

Ik wacht liever noch een jaar,

320 Dan van u miste een haar.

Mijn lijden was een lijdzaam nood;

Maar dat u de dood zou verwerven,

Daar was ik immer bij bedorven.

Mij lijkt alreeds dat mijn hart sterft

325 Van angst dat ik dat gewaag.

O mensen liefste! Verwacht die dag,

Tot de wegen zijn verzacht.

Mijn hart u duizend keren groet.

Ik bid u waardige mannelijkheid,

330 Sinds u mij geven kan en leg,

Dat goede antwoord wordt mij

En dat Leander de bode is’;

Dit was de zin van haar brief,

Die ze zond haar geliefde.

335 Daarmee trok de bode vandaan;

Maar niemand heeft de brief ontvangen.

Toen de bode overkwam,

Van Leander hij niets vernam.

Tot Abydos ging het bericht,

340 Dat Leander verloren was.

Ze meenden dat een Godin

Haar aan hem getoond had bij minne

Omdat hij zo goedaardig was.

Elke man treurde in het paleis.

345 De vader dreef ook grote rouw.

Ondertussen is de jonkvrouw

Achteruit de hof gegaan

Wandelen op de zeebaan,

En Romadis haar voedster mede.

350 Daar kwamen ze op een plaats,

Daar hij dood was aangekomen.

Toen dat de juffrouw heeft vernomen,

Dat jammerlijke geschrei die ze daar vertelde,

Dat zoete lieflijke beeld,

355 En die rouw die ze daar dreef,

Die waan ik dat niet een klerk het schreef.

Die leed en klagelijke woorden,

Die ze sprak eer het hart scheurde,

Dat ongeduldige handen wrijven,

360 Dat was veel te lang te beschrijven.

Het geklaag was groot en uiterst groot.

Ze sprak: ‘O wee! u hebt de dood

Vanwege mijn liefde bejaagd,

Dat alle Goden is geklaagd:

365 Hoe zou mijn hart nu gedogen,

Dat ik voort zou mogen leven

Zonder u in deze tijd!

O wee, o wee! Mijn hart splijt!’

Sprak die rode zoete mond.

370 Ze kuste meer dan duizend keer,

Het dode lichaam, daar hij lag.

Vaak riep ze: ‘O wee! o wach!

Wat zal ik doen? Of waar? of hoe?’

De moeder sprak ze treurig toe,

375 Omdat ze het kwijt wilden wezen,

(Want met sterven wilde ze genezen)

En beval haar op te gaan

En de lieden laten verstaan,

Dat ze kwamen zonder falen

380 Om het lichaam in te halen.

De moeder volgde haar gebod.

Gelijk nam ze de dode

En droeg hem, als een razend wijf,

Daar de stroom was diep en stijf.

385 Daar sprong ze met hem in dat meer

En beloonde hem met gelijke weer.

Alzo ze hadden gelijk gemind

En altijd waren ze gelijkgezind,

Zo wilde ze gelijk hem sterven

390 En nimmermeer nieuwe minne verwerven

De rouw die daar werd gedreven,

Die is hier niet beschreven:

Want elk mag wel denken,

Wat rouw in dat land geviel.

395 O edele vrouwe en goede man,

Hier zal men getrouw aandenken.

Hier liet trouw trouw blijken.

De trouw wilde ze niet bezwijken.

De tijd ze leefden waren ze

400 Ongescheiden en onstandvastig vrij:

Dus zijn ze in de laatste nood

Ongescheiden dood gebleven.

Daar wrocht Venus de rechte aard.

Nochtans was beter het lijf gespaard,

405 Alzo als ik voor heb beschreven.

Men mag wel in liefde leven

En leven in rechtvaardige minne

In lijf, in hart, in gemoed, in zin,

En dat elk draagt grote last

410 Met zijn harte liefste gast,

Uitgezonder als de ene sterft,

Dat de ander het lijf bederft.

Trouw, dat prijs ik niet.

Nochtans is het wel meer geschied.

415 Dat avontuur staat veel toe,

Dat menigeen ontgeldt de keel.

Menigeen schiet in minnen leed

Met onzinnige haastigheid,

Menigeen bij ongeduld.

420 Sommige betaalt niet zijn schuld

Als hij naar liefde zou lopen:

Zo valt vaak de ander in wanhoop.

Mistroost menigeen laat gaan

Als hij liever bleef staan.

425 Zulke zaken brengen voort

Dat de een de ander zijn hart vermoord,

En vooral boze tongen,

Die altijd nijd hebben gedrongen

Goede minne, waar ze die wisten.

430 Merct wat sochte si boser listen,

Van Bourgoigne die hartoghinne,

Opten ridder, die goede minne

Droech in herten wanckels vrij

Ter burchgravinnen van Virgi.

435 Die edele maghet ende joncfrou

Minde den ridder mit sulker trou,

Dat si voer alle der werlt vrie

Te wesen koes sine amye.

Ende hi diende haer suete ende sochte,

440 Mit alle der truwen dien hi mochte,

Heymelic in stilre list,

Datter nyemant off en wist.

Si leefden mit ghenoechlicheiden,

Mit groter lust ende vrede,

445 Tot dat ene leyde tonghe brack

Hoir liefte, blijschap ende ghemack.

O wee, valsche tonghen blat,

Dat altoes snepper is ende rat

Te spreken arch van goeden dinghen,

450 Ende gheen goet en connen inghen,

Al en saghen si nummer quaet!

Wopen over dat valsche zaet,

Dat so wijde wert ghesaeyt

Ende nummer en wert off ghemayet!

455 Doch bij wile so sterven sy:

Soe lacht die edele minne vry.

Dese moghende lantsvrouwe

Sprac den ridder an op trouwe

Heymelic om sijnre minne.

460 Die ridder dacht in sinen sinne,

Het waer emmer een cranck room,

Dat hi sijnre minne bloom,

Die so louter bloeyende stont,

Setten soude op een ander gront

465 Ende minnen sijns heren wijff,

Die him ghetruede guet ende lijff:

Soe dat hi hoer weder seyde

Die lieft den si hem voren leyde,

Ende en woud haer gheven gheen consent,

470 Want hi waerre bij gheschent

Alst sinen heer quaem te voren.

Oick soud sijs hebben toern,

Die liefste was in sinen moet,

Dien hi om alle der werlt guet

475 Niet en woude hebben vertoernt.

Die vrou ghelijc enen stier ghehoirnt

Ghinc van hem verbolghen zeer.

Thoirnlic ghinc sy thoren heer,

Den hertoghe van Bourgoingne goet.

480Ene grote claghe sy hem doet

Over den ridder erentrijck

Ende beloechen valschelijck.

Sy seyde dat hi hoer aen lach

Van minne altoes nacht ende dach

485 Ende en lietse rusten nymmermeer.

Doe dat hoerde die goede heer,

Seyde hi: ԠHeeft hi dat ghesproken?

Dat wort an sinen live ghewroken.’

Die hertoghe kende den ridder wael,

490 Dat hi was goet alte mael;

Hij deden heymelic bij hem comen,

Ende seyde: ‘Ridder, ic heb vernomen,

Dat ghi uwer vrouwen, minen wive,

Wout hebben gheschent an horen live,

495 Had sijt u willen consenteren.

Soudy so mijn wijff onteeren?

Des en ghetruwe ic u niet toe.’

‘Ghenadighe heer, ic seg u hoe,’

Sprac die ridder zeer beganghen,

500 Ԉoe dat mit allen is verganghen,

Sal ic u vertellen waerlijc.’

Hij verantwoerde hem so claerlijck

Ende ontschuldichde hem alsoe,

Dats die hertoghe wel was vro,

505 Ende bedancte den goeden man.

Doch ghinc hi hem scharpelic an

Ende woude weten sine minne,

Up dat die hertoghe in sinen sinne

Hem des anders te bet verdroeghe.

510 Hi stont in zwaren onghevoeghe,

Dat hi sine minne moste melden,

Dat men pleecht te doen soe selden;

Doch om te doden tquade vermoeden

Woude hi sinen here den sin bevroeden,

515 Ende voerden mit hem op eenre vaert,

Daer hi der dinghen zeker waert

Ende sach sijn nichte, ende oick den hont

Die him der zaken maecte kont.

Die hertoghe loefde him sekerlijck

520 Wel te hebben [l. helen] ewelijck.

Haddet gheweten die cuyssche smael,

Si hadde verganghen, weet ic wail.

Nochtan wes die ridder deed,

Was bij bedwanghe ende naersticheed

525 Vanden hertoghe sinen heer.

Oick truerde des sijn herte zeer.

Dair na als die hertoghe quam

Dair hi sijn goede wijff vernam,

Rechte voirt hi hoer verweet,

530 Dat sy lueghen hadde gheseet.

Si seyde: ‘Heer, hoe weet ghi dat?’

Hij sprac: ‘Ic weet wel hoe ende wat,

Ende waer sijn liefte is gheleghen.

Tot u so en is hi niet gheneghen,

535 Noch en gheert niet uwe minne,

Mer mijn nichte, die burchgravinne,

Heeft sijn hert ende is des machtich.

Mer ic zweer by Gode waerachtich,

Die vander maghet wort ghebairt,

540Ist dat ghij dit openbaert,

Off mijnre nichten dit verwijt,

Ghij wert daer omme uwes lives quyt.’

Nu moechdi hebben wel ghehoert

Hoe die zaken eynden voirt:

545 Want tgheviel in enen hove,

Dat die hertoghe van groten love

Mit rijcken kosten dede houden,

Daer sy bij een dansen zouden,

Soe verweet die hartoghinne

550 Der joncfrouwen van hoirre minne

Ende vergat hoirs heren woert.

Die joncfrouwe wart so seer ghestoert

Ende mismoedich vander dinck,

Dat sij in eenre camer ghinck,

555 Ende dreeff misbaer ende hantgheslach,

Daer ene ziecke joncfrouwe lach,

Die alle hoer claghe alleen hoerde.

Hoe sy daer in hoir sonden smoirde

Van groten minnentliken we

560 Dat hebdi lichte ghelesen mee.

Die ridder dair na bij hoir quam,

Ende als hise doot vernam,

Soe dochte hi wane quam die zake,

Ende dede over hem selven die wrake.

565 Een zwairt hy doer sijn herte viel.

God hebbe hoire beyder ziel!

Doe sy beyde te samen leefden,

In liefden sy ghelike zweefden,

Ende soe sy leefden enichlijck,

570Sijn sy ghestorven beyde ghelijck.

Dat was der vuerigher minnen dwanck,

Die beyde herten daer toe wranck,

Dat deen om sanders wille sterff

Ende elck van anderen loon ghewerff.

575 Ach hoe edel was die lieft!

Hoe vast bezeghelt ende bebrieft

Was sy! nochtan wert hoir leven

Nye beseghelt noch bescreven,

Alsoe die menighe dat glosieren.

580 Die hertoghe was goedertieren;

Mer hy wert fel als een serpent

Doe hi hoirde dat fondament

Van deser yammerliker zake.

Zeer vertoernt ende tonghemake

585 Ghinck hi daer hi vant sijn wijff

Ende heeft haar ghenomen tlijff

Alsoe hi haer hadde ghezworen.

Nu hebben dese drie tlijff verloren

30 Merk wat zochten ze boze listen,

Van Bourgogne de hertogin,

Op de ridder, die goede minne

Droeg in het hart onstandvastig vrij

Ter burggravin van Virgil.

435 Die edele maagd en jonkvrouw

Minde de ridder met zulke trouw,

Dat ze voor de hele wereld vrij

Te wezen koos zijn geliefde.

En hij diende haar zoet en zacht,

440 Met alle trouw die hij mocht,

Heimelijk in stille list,

Zodat er niemand van wist.

Ze leefden met genoeglijkheid,

Met grote lust en vrede,

445 Totdat een leed de tong brak

Haar liefde, blijdschap en gemak.

O wee, valse tongen blad,

Dat altijd begerig is en snel

Te spreken kwaad van goede dingen,

450 En geen goed kunnen zingen,

Al zagen ze nimmer kwaad!

Wierpen over dat valse zaad,

Dat zo breed werd gezaaid

En nimmer wordt ervan gemaaid!

455 Doch soms zo sterven ze:

Zo lacht die edele vrije minne.

Deze vermogende landsvrouw

Sprak de ridder aan op trouw

Heimelijk om zijn minne.

460 Die ridder dacht in zijn zin,

Het was immer een zwakke roem,

Dat hij zijn minne bloem,

Die zo zuiver bloeiend stond,

Zetten zou op een andere grond

465 En minnen het wijf van zijn heer,

Die hem vertrouwde goed en lijf:

Zodat hij het haar weersprak

De liefde die ze hem voor legde,

En wilde haar geen toestemming geven,

470 Want hij was bij haar geschonden

Als het zijn heer kwam tevoren.

Ook zou ze hebben toorn,

Die liefste was in zijn gemoed,

Die hij om al het goed der wereld

475 Niet vertoornd wilde hebben.

Die vrouw gelijk een gehorende stier

Ging van hem zeer verbolgen.

Vertoornd ging ze tot haar heer,

De goede hertog van Bourgondi.

480 Een grote klacht doet ze hem

Over de ridder met rijke eer

En beloog hem vals.

Ze zei dat hij haar aanlag

Van minne altijd nacht en dag

485 En liet haar nimmermeer rusten.

Toen dat hoorde die goede heer,

Zei hij: ԠHeeft hij dat gesproken?

Dat wordt aan zijn lijf gewroken.’;

De hertog kende de ridder wel,

490 Dat hij was goed helemaal;

Hij liet hem heimelijk bij hem komen,

En zei: ‘Ridder, ik heb vernomen,

Dat ge uw vrouwe, mijn wijf,

Wilde hebben geschonden aan haar lijf,

495 Had zij het u willen toestaan.

Zou je zo mijn wijf onteren?

Dat vertrouw ik u niet toe.’

‘Genadige heer, ik zeg u hoe.’

Sprak die ridder zeer begaan,

500 ‘Hoe dat geheel is vergaan,

Zal ik u het ware vertellen.’

Hij verantwoordde hem zo duidelijk

En verontschuldigde hem alzo,

Dat de hertog wel was vrolijk,

505 En bedankte de goede man.

Doch ging hij hem scherp aan

En wilde weten zijn minne,

Opdat de hertog in zijn zin

Hem anders te beter verdroeg.

510 Hij stond in zware droefheid,

Dat hij zijn minne moest melden,

Dat men plag te doen zo zelden;

Doch om te doden het kwade vermoeden

Wilde hij zijn heer de zin bevroeden,

515 En voerde met hem op een vaart,

Daar hij het ding zeker werd

En zag zijn nicht en ook de hond

Die hem de zaak bekend maakte.

De hertog loofde hem zeker

520 Wel te verhelen eeuwig.

Had het geweten die kuise smalle,

Ze had het gelaten, weet ik wel.

Nochtans wat die ridder deed,

Was bij bedwang en vlijt

525 Van de hertog zijn heer.

Ook treurde dus zijn hart zeer.

Daarna toen de hertog kwam

Daar hij zijn goede wijf vernam,

Recht voort hij haar verweet,

530 Dat ze leugens had gezegd.

Ze zei: ‘Heer, hoe weet gij dat?’

Hij sprak: ‘IIk weet wel hoe en wat,

En waar zijn liefde is gelegen.

Tot u zo is hij niet genegen,

535 Noch begeert niet uw minne,

Maar mijn nicht, die burggravin,

Heeft zijn hart en is dus machtig.

Maar ik zweer bij God waarachtig,

Die van de maagd werd gebaard,

540 Is het dat gij dit openbaart,

Of mijn nicht dit verwijt,

Gij wordt daarom uw lijf kwijt.’

Nu mag je wel hebben gehoord

Hoe die zaken voorts eindigen:

545 Want het geviel in een hof,

Dat de hertog van grote lof

Met rijke kosten liet houden,

Daar ze bij dansen zouden,

Zo verweet de hertogin

550 De jonkvrouw van haar minne

En vergat haar heer woord.

De jonkvrouw werd zo zeer verstoord

En mismoedig van het ding,

Dat zij in een kamer ging,

555 En dreef misbaar en handgeklap,

Daar een zieke jonkvrouw lag,

Die al haar klagen hoorde.

Hoe ze daar in haar zonden versmoorde

Van grote beminnelijke pijn

560 Dat heb je licht meegelezen.

Die ridder kwam daarna bij haar,

En toen hij haar dood vernam,

Zo dacht hij waarvan die zaak kwam,

En deed over zichzelf de wraak.

565 Een zwaard hij door zijn hart stak.

God heeft hun beide ziel!

Toen ze beiden tezamen leefden,

In liefden ze gelijk zweefden,

En zo ze alleen leefden,

570 Zijn ze gestorven beiden gelijk.

Dat was de vurige minnen dwang,

Die beide harten daartoe dwong,

Dat de een vanwege de andere stierf

En elk van het andere loon verwierf.

575 Ach hoe edel was die liefde!

Hoe vast bezegeld en gebrieft

Was ze! Nochtans werd hun leven

Niet bezegeld noch beschreven,

Alzo die menige dat verklarend aanmerken.

580 De hertog was goedertieren;

Maar hij werd fel als een serpent

Toen hij hoorde dat fundament

Van deze jammerlijke zaak.

Zeer vertoornd en te ongemak

585 Ging hij daar hij zijn wijf vond

En heeft haar het lijf genomen

Alzo hij haar had gezworen.

Nu hebben deze drie het lijf verloren

Bij clappers tonghen; wat doen wy dan?

590 Daer voer wacht u, wijff ende man,

Dat ghi niet en coemt in schaden

Bijder valscher tonghen bladen:

Want men vint gheen soe boes venijn

Als rechte clappers tonghen sijn.

595 Tonde [l. Tonghe] breect doch lijff ende been.

Dat pleechmen te segghen int ghemeen,

Die veel clapt dat hi veel liecht.

Veel te lieghen zeer bedriecht.

Wye niet en wil sijn bedroghen

600 Die wacht hem vander clapper loghen.

Hoirre is so veel in allen straten,

Men canse leyder niet ghehaten [l. ghelaten]:

Want quaet saet heeft alle weghe

Wael te wassen goede deghe,

605 Ende tgoede wort vanden quade

Veel verwonnen: dat is scade.

Tquade is so wijde versparret

Datter elck man an verwarret.

Van deser minne van goeder vrucht

610 Soude ic spreken; maer ic ducht,

Dat mij die ghene sullen begripen,

Die veel liever mit Metkijn pijpen

Ende gaerner houden after aen,

Dan sy mitter minnen vaen

615 Eerlic soude gaen te stride.

Doch wat ic daer om lijde,

Ic prise der edelre minnen zaken

Ende wouder noch wel meer off smaken [l. maken],

Waer ic in konsten scharp geslepen.

620 Virgilius die wert begrepen,

Ende menich ander, in horen dichten,

Van vulen ongheleerden wichten,

Diet verbeteren niet en konden.

Men heeft doch dick ende wael ghevonden

625 Dat die rued den wijnt verbaft

Ende een gheck sijn wiser straft.

Soudment daer om laten bliven

Goede dinghen te bescriven,

Dat en docht my niet wesen nut.

630 Als ic oud bin ende verdut

Ende die oghen werden bont

Soe verde als my God tleven gont,

So en sallicx niet hantieren konnen.

Men sal mi ymmer billicx gonnen,

635 Dat ic arbeyde op minen kost

Die wile ic hebbe sin ende lost.

Wye dese woerden niet en ghenueghen,

Die mach hem tanderen saken vueghen

Ende laten dit liet onghesonghen.

640 Daer en is doch nyemant toe ghedwonghen

Te lesen dinghen die hi laect.

Ende zeker, wes ic hebbe ghemaect,

Dats opt verbeteren al ghedaen

Den gheenre dies him bet verstaen.

645 Ic houde my voer een menschelic romp,

Onverstandel, ruyde ende stomp,

Ende kenne een yghelic voer mijn wiser.

Mer die wetsteen maect een yser

Scarp: nochtan so en is hij

650 Selve niet scharp, dat doncket my.

Die wijngaert stam is ruyd ende groff:

Dies niet kende en gaefs gheen loff:

So durre is hi ende onghemaect.

Nochtan soe worter off ghemaect

655 Die soete natheit vanden wijn.

Al bin ic stomp, vanden [l. van] ruden schijn,

Daer om en suldi my niet versmaden

Off u mijn sinnen tbeste raden.

Die soe edel sijn van herten,

660 Dat sy hem der minnen smarten

Vertroesten willen inder tijt,

Ende verwachten dat jolijt

Ende die ghenoechte die minne gheeft,

Die sullen verstaen wattet in heeft.

665 Want rude menschen van grover aert,

Die sommighe volghen des ploeghes staert,

Die ten water varen visschen,

Die tvleysch houden opten disschen,

Smede die dat yser bluffen,

670 Spitter, delver mit horen muffen,

Monick, schipper, waghenaren,

Tymmerluyden, molenaren,

Plackers ende die vetten die huden,

Ende anders vele der ambochtsluden,

675 Van sulken en heb ic nye ghehoert

Datse die minne ye heeft ghemoert,

Als sy die edel luden doet.

Daer omme seg ic uut minen moet,

Dat minne, daer wy dus off lesen,