Der minnen loep
Over Der minnen loep
Dirc Potter. Liefdesloop, de loop van minnen, ongeoorloofde minne, gekke minne, goede minne. mythologie, Bijbel etc. Uit; https://www.dbnl.org/tekst/pott002derm03_01/pott002derm03_01_0002.php Door; Nico Koomen
|
Sint dat God op eerden hait Gheschapen menigher konne stait Ende sonderlinghe natuer der menschen, Die hi na zijns selves wenschen 5 Recht natuerlic heeft ghebeeldet, Den enen weeldelic gheweeldet Ende den anderen arm ghelaten, So sijn des gheestes caritaten Seder verre ende wyde ghevloghen Mit heyten lichten vuerighen loghen, Ende hebben verlicht der menschen sinnen, Den eynen buten, den anderen binnen, Mit konsten die menigherhande sijn, Als alle der werlt is aenschijn, Daer hi mede woude gheliken Dem [l. Den] armen schemper bij den rijcken. Want heeft die rijcke des schattes gonst, So heeft die arme den rijcken konst, Daer hijt den rijcken mede ontdoet. 10 Sij ghijft [l. ghyft] hem wijsheit ende oick moet; Hy wordt gheeert in allen steden, Als die rijcke mit ghiericheden Sit versmoert bij sinen schat Ende en gheert dit noch dat, 15 Dan ghelt, dat is al sijn begheringhe: Hy en wil konst, Latijn, noch leringhe, Noch der poeten lessen horen. Trouwen, sy waren hier te voren Anders ghesint, die vrome man, 30 Dier ic wael veel ghenoemen kan. Sij sochten konst ende hoghe lere, Des men him noch spreken eere Ende oick doen sal, also langhe Als die planeten gaen hoer ganghe. 35 Konsten die sijn menigherley. Mijn konst en prisic niet een eey: Doch donct my prisens weerdich wesen, Datmen kan scriven ende lesen Ende te maten Latijn verstaen. 40 Daer om heb ic ter scole ghegaen. Van logijck ende philosophie, Als ic die rechte waerheit lye, So ist dat ic niet veel en verstae; Maer die goede oude gramatica 45 Heb ic onthouden in minen brieff: Wist icse bet, het waer mij lieff. Poetryen ende oude gesten Heb ic zeer begheert te vesten: Want ander konsten sijn my te hoghe, 50 Ic en can sye niet mit minen oghe Scouwen noch den sin gronderen. Die Godlicheit te contempleren, Dat lact ic den theologinen, Ende den meysteren van medicinen 55 Sullen der siecken nutscap roecken; Den legisten laet ic hoer boecken Over studeren ende vesten Mit horen codicen ende digesten, Ende der philosophien listen 60 Bevele ic den constighen artisten, Die allen [l. Dien alle] konsten te diensten staen. Dat wil ic tughen mit Peter Hispaen. Poeten ende historien zanck Sijn mijn sinnen wael ghemanck. 65 Daer om so wil [ic] daer van dichten: Want mine ghenoechten moet ic stichten In allen ghenoechliken dinghen, Die goede wiven vroechden aen bringhen, Op dat die minnentlike schone, 70 Die aller vrouwen is ene croene, Tijtkortinghe daer bij ghecrighe: Daer ic huden meer aff zwighe, Want vesper is over langhe gheluut. God gheve haer dusentwerff saluut, 75 Die my den moet te hoghen plach Doet was misse tijt aenden dach. Ic, man ende scriver vanden bloede, Die wile ic hadde die yseren roede Ende rechter was in svorsten lant, 80 Wart ic int hoghe rijck ghesant, Om eenre ghewerff in stilre list, Daer dackerman niet off en wist. Ic bleef daer langher dan een jaer. Alsoe wast my bewant aldaer: 85 By wilen so ghinghe ic spasieren Op eenre lopender rivieren, Om te verdriven melancolye. Des viel ic in een fantasie, Dair ic ghinc inder werlt hoift 90 Ende mijnre ghenoechten was beroeft, Soe dat ic sach in eens gheestes wise Ene joncfrou van hoghen prise By my comen staen te hant. Si vloech mit vloghelen over tlant. 95 Een bloedich speer ende een roit vuir Voerde di[e] schone creatuer. Hoer oghen waren verbonden beyde Mit enen suveren witten cleyde. Ghechiert was hoir hovet schone 100 Mit eenre costeliker crone. Si ghinc tot my ende sprac ter stont: ‘Segghe, vrient, bistu onghesont? Wes truerstu? laet dijn sorghen varen! Die avontuer salt wail bewaren. 105 Du moets my doen een bede cleyn.’ - ‘Gheerne,’ sprac ic, ‘vrouwe reyn.’ - ‘Sich omme,’ sprac die wael ghedaen, ‘Du machs hier sien veel templen staen, Daer ic ende andre Goden ende Godinnen 110 Voertijts pleghen te wonen binnen. Daer plachmen alrehande spele Te hantieren, groit ende vele, Van jonghen mannen ende maechden, Die hem selven wael behaechden 115 Ende goede minne droeghen. By wilen si in vroechden loeghen, By wilen leden si torment. Versin di wael ende denck omtrent. Nym die poeten in dijn memori 120 Ende besich menigherconne histori, Die si van minnen hebben bescreven. Ic wilse di inden sinne gheven, Op dattuse voert moghes berechten Vrouwen, ridderen ende knechten, 125 Die niet weten wat minne sy. Ic bin Venus, die minne vrij. Bescrijft in dijn ghedichte voert Wat du van minne hebs ghehoert, Hoedanich is der minnen loep 130 Ende hoe vaste si bindet den knoep, Wat sy voertijts heeft ghedaen Ende hoet den menighen is vergaen: Op datsi leren moghen dair by, Wat liefte is ende wat minne sy.’ 135 Doe my die scone vrouwe bat, Mocht ic hoir qualic weygeren dat, Ic en dade billicx hoer begheren: Want vrienden moghen dair by leren, Willen si den text versinnen, 140 Hoe si by maten sullen minnen Ende die liefte sedelic draghen, Ghetempert, mit lijdsamighen slaghen, Op dat si gheluc ende heyl Daer an ghewinnen tot horen deyl. 145 Der vrouwe worde ic balde quijt. Alleyne brukede ic daer den tijt Ende wart denckende om ende om Na Gallum ende Ovidium, Die meystere waren van hoghen doen, 150 Appellee ende Anachreon, Coris ende Calimachijs, Tibullus ende Arathijs. Dese hebben vele van minne gheweten. Sapho en dochte niet vergheten: 155 Die was een edel joncfrou goet, Van sinnen wijs, van consten vroet, Die veel van minnentlike zaken Scone gesten plach te maken. Nu heb ic selver vast ghesien, 160 Hier van desen ende daer van dien, Ende der dinghen veel besocht, Eer icket haer toe heb ghebrocht. Gheluckes weynich is my verbaert Van lieften ende van minlic aert; 165 Maer van lyden ende van node Heb ic ghehouden die ghebode, Die daer in te harden sijn. Onheyl was alle weghe mijn. Wes ic jaechde was onghevanghen; 170 Doch en ist niet al ontganghen. Wort my gheen lieff, so creech ic leyt: Wes ic begheerde was onbereyt. Dus heb ic mede te danse ghegaen; Mer onheyl doet my avestaen. 175 Hier van is nu ghenoech ghehoert. Die honden heeft die jaghen voert: Ic wil tot dier materien gaen. Den jonghen gheve ic te verstaen Wat liefte is, als ic best kan. 180 Men sal gheloven den beproefden man. Doch wil ic nyemant ter minnen noden Noch te houden hoir gheboden: Want minne is een lastelic last, Die minne draghet zelden rast, 185 Ende is ene sorchlike zake Vol van nyde ende onghemake. Daer om een [l. en] darff ics nyemant raden; Maer wye mit liefte is gheladen Ende ymmer der minnen dienen wil, 190 Dien radic tbest in allen til. Want na dat ic vinde in boecken Ende oick na mijns sels versoecken, Soe is liefde een hartelic bant, Ghebonden sonder voet off hant, 195 Diemen niet ontbinden en mach Mit tanden, tanghe noch hamerslach Noch mit gheenrehande dinghen. Liefte can horen dragher dwinghen Sonder spreken, vele meer 100 Dan meyster, vrouwe ofte heer, Vader, moeder off rechters dwanch Off papen predicken, cort off lanch. Minne is liefte ende liefte is minne: Twierleye woerden, ghelijc van sinnen. 105 Wes men van lieften wil ghewaghen, Dat wart der minnen toeghedraghen. Minne is een lastelic guet. Wye minne draecht in sinen moet, Die laet alle dinghe varen 110 Ende volghet slechs der minnen scharen. Die minne maect hem alsoe mat, Dat hi en weet noch dit noch dat. Minne is blint ende blindet voert Alle dat hoer toe behoert. 115 Ledighe luden moghen minnen; Maer die sijn lijftocht moet winnen Mit aernste ende mit hantarbeyde, Wil die volghen der minnen zede, So blijft hi slechs daer by verloren. 120 Arme luden, wacht u daer voren! Minne is van vele manieren. Gode voer al te glorificieren, Te vruchten, te eeren mit allen sinne, Dat heten wi godlike minne. 125 Die ghelijct der caritate: Een yghelic mensche, na sinen state, Mi[n]t sinen vader ende moeder, Omen, susteren ende broeder, Neven, nichten, vrienden ende maghen: 130 Dat wercken der naturen slaghen. Soe is een ander minne dan: Want een yghelic, wijff off man, Mint dat him ghenoechlic valt, Rijcheit, lant, water ende walt, 135 Daer him nutschip off mach comen, Goeden, die den menighen vromen, Duerbair cleynoot, sulver, goudt, Ghesteynten, paerlen menichfout, Harnasch, cleder ende paerde, 140 Wat schoen is ende van goeder waerde, Voghelen, honden ende ander diere. Dus is die minne menighertiere. Een yghelic mint oick sinen here Ende doet sinen meyster ere, 145 Die hem doeghet heeft ghedaen. Van deser minne laet ic staen Ende wil vander ander spreken, Die menich herte heeft doen breken, Hoe vele wonders dat si werct, 150 Als een yghelic siet ende merct; Soe dat dit boeckskijn heten moet Der Minnen Loop, dat donct my guet. Rechte mynnentlike minne, Die den menschen inden zinne 155 Verwerret lecht ende ghestricket Ende sijn hert daer aff ghequicket, Dats een verbant der herten twee, Die mit wael ende oeck mit wee Malcander lieven ende minnen 160 Mit voller gonst, mit allen sinnen, Mit allen datsi konnen ghedencken, In herte, in moede, sonder mencken. Die een in sanders herte leyt, Si en hebben onderling gheen ghescheit, 165 Alle dinc is hem beyden ghemeyn, Twee herten werden enich eyn. Dien dese minne rueret an, Dat sullen wesen wijff ende man, Die malcander lieflic dienen 170 Ende onvoirbroken liefte lienen Ende mit malcander avonturen Lijff, goet, zoete mitten zueren Ende sijn mit herten onverscheyden. Gheen discoort en is in beyden, 175 Dan des den enen wael ghenoecht, Daer toe him die ander vuecht, Dueghentlic, mit gueden sinne, Als temelic is in steder minne. Die liefte, daer si rechtveerdich si, 180 Sal wesen tru ende wandels vry. Wanneer si wandelt horen pas, So segghe ic dat dair minne was Ende is int wenden doot ghebleven. Dese minne doet vrolic leven, 185 Si doet sorghen, si doet singhen, Si doet troeren, si doet springhen, Si maect siec, si maect ghesont. Wyen si te rechte heeft ghewont, Soe ic my des bevroeden can, 290 Dat mach wael sijn een suchtich man. Is sie oick wijff ofte maecht, Daer wert int herte duck gheclaecht. Menich suchten, menich lyden Wort ghehart an beyden zijden, 195 Daer si beyde ghelike quellen Ende him minnentlic verzellen. Als beyde lampen ghelike branden, Soe moet die liefte in vreuchden wanden. Al valtet lijden dicwijl groot, 300 Het is doch een ghevuechlic noot Alst ghelike ruert him beyden. Die liefte en mach oic nymmermeer leyden So langhe als si ghelike weecht Ende deen des anders wille pleecht; 305 Mer want [l. wan] si leven in twe ghedracht Ende deen den anderen niet en acht, Wil deen cort, die ander wil lanck, So valter dan een wisselganc, Daer si mede worden ghescheyden. 310 Bij wilen valtet twisschen beyden, Dat deen in truwen blijft ghestede Ende crijcht den coorts in alle sijn leden. Him waer beter wel die doot: Wantet lijden valt him alsoe groot, 315 Dat hi ten dode wert ghequelt. Des dander al in schimp vertelt Ende singhet van sijnre nuwer minnen; Des menighe edele vorstinne Ende oick mede menich edel man 320 Den doot gheworven heeft daer an. Daer omme ic u exempel scrive Van enen edelen truwen wive, Op dat een yghelic him bedare Ende wijslic minne sijn wederpare. |
Sinds dat God op aarde heeft Geschapen menige kunne staat En bijzonder de natuur der mensen, Die hij na zijns eigen wensen 5 Recht natuurlijk heeft afgebeeld Den ene weelderig gemaakt En de anderen arm gelaten, Zo zijn de geestelijke liefdadigheid Sedert verre en wijde gevlogen Met hete lichte vurige leugens En hebben verlicht der mensen zinnen, Den ene buiten, de anderen binnen, Met kunsten die menigerhande zijn, Als alle der wereld is aanschijn, Daar hij mede woud vergelijken De armen schamper bij de rijken. Want heeft die rijke de schatten gunst, Zo heeft die arme de rijke kunst, Daar hij het de rijke mede ontdoet. 10 Zij geeft hem wijsheid en ook moed; Hij wordt geëerd in alle steden, Als die rijke met gierigheid Zit versmoort bij zijn schat En begeert dit noch dat, 15 Dan geld, dat is al zijn begeren: Hij wil kunst, Latijn, noch lering, Noch de poëten lessen horen. Vertrouw, ze waren hier tevoren Anders gezind, die dappere mannen 30 Van die ik wel veel noemen kan. Zij zochten kunst en hoge leer, Dus men hen noch spreken eer En ook doen zal, alzo lang Als die planeten gaan hun gang. 35 Kunsten die zijn menigerlei. Mijn kunst prijs ik niet een ei: Toch denk ik prijzen waard te wezen, Dat men kan schrijven en lezen En te maten Latijn verstaan. 40 Daarom ben ik ter school gegaan. Van logica en filosofie, Als ik die rechte waarheid belijd, Zo is het dat ik niet veel en versta; Maar die goede oude grammatica 45 Heb ik onthouden in mijn brief. Wist ik ze beter, het was mij lief Poëten verhalen en oude verhalen Heb ik zeer begeerd te vestigen: Want andere kunsten zijn mij te hoog, 50 ik kan ze niet met mijn ogen Aanschouwen noch de zin doorgronden. Die Goddelijkheid te contempleren, Dat laat ik de theologen, En de meesters van medicijnen 55 Zullen de zieken nuttigheid onderzoeken; Den legisten (juridische experts) laat ik hun boeken Over studeren en vesten Met horen codicil (documenten) en digesten, (geordende) En der filosofen listen 60 Beveel ik de kunstige artiesten, Die alle kunsten te diensten staan. Dat wil ik getuigen met Peter Hispaen. Poëten en historie gezang Zijn mijn zinnen goed gemengd. 65 Daarom zo wil ic daarvan dichten: Want mijn genoegens moet ik stichten In allen genoeglijke dingen, Die goede wijven vreugde aanbrengen Opdat die beminnelijke schone, 70 Die aller vrouwen is een kroon, Tijdverdrijf daarbij kreeg: Daar ik heden meer aan zwijg, Want vesper is al lang geluid. God geef haar duizendmaal saluut, 75 Die me de moed te verhogen plag Toen het was misselijke tijd van de dag. Ik, man en schrijver van bloede, Die tijd ik had de ijzeren roede En rechter was in vorsten land 80 Werd ik in het hoge rijk gezonden, Om een verwerven in stille list, Daar de akkerman niets van wist. Ik bleef daar langer dan een jaar. Alzo was het me gegaan aldaar: 85 Bij wijlen zo ging ik spazieren Op een lopende rivier, Om te verdrijven melancholie. Dus viel ik in een fantasie, Daar ik ging in de wereld hoofd 90 En van mijn genoegen was beroofd, Zodat ik zag in een geesten wijze Een jonkvrouw van hoge prijs Bij mij komen staan gelijk. Ze vloog met vleugels over het land. 95 Een bloederige speer en een rood vuur Voerde die schone createur. Haar ogen waren verbonden beide Met een zuiver wit kleed. Versierd was haar hoofd mooi 100 Met een kostbare kroon. Ze ging tot mij en sprak terstond: ‘Ze vriend, bent u ongezond? Wat treurt u? Laat uw zorgen varen! Dat avontuur zal het wel bewaren. 105 U moet me doen een kleine bede.’ - ‘Graag,’ sprak ik, ‘vrouwe rein.’ - ‘Zie om,’ sprak die goed gedane, ‘U mag hier zien veel tempels staan, Daar ik en andere Goden en Godinnen 110 Voortijds plegen te wonen binnen. Daar plag men allerhande spelen Te hanteren, groot en veel, Van jonge mannen en maagden, Die zichzelf goed behaagden 115 En goede minne droegen. Bij wijlen ze in vreugde lachten, Bij wijlen leden ze torment. Verzin u wel en denk omtrent. Neem de poëten in uw memorie 120 En bezig menige kundige historie, Die ze van minnen hebben beschreven. Ik wil ze u in de zin geven, Opdat u ze voor mag berechten Vrouwen, ridders en knechten, 125 Die niet weten wat minne is. Ik ben Venus, die minne vrij. Beschrijft in uw gedichten voort Wat u van minne hebt gehoord, Hoedanig is de minnen loop 130 En hoe vast ze bindt de knoop, Wat ze voortijds heeft gedaan En hoe het met menigeen is vergaan: Opdat ze leren mogen daarbij, Wat liefde is en wat minne is.’ 135 Toen me die schone vrouwe bad, Mocht ik haar kwalijk weigeren dat, Ik deed billijk haar begeren: Want vrienden mogen daarbij leren, Willen ze de tekst verzinnen, 140 Hoe ze met maten zullen minnen En die liefde zedelijk dragen, Getemperd, met lijdzame slagen, Op dat ze geluk en heil Daaraan gewinnen tot hun deel. 145 De vrouwe word ik gauw kwijt. Alleen gebruikte ik daar de tijd En begon te denken om en om Naar Galenus en Ovidius, Die meesters waren van hoge doen, 150 Appellee en Anacreon, Coris en Callimachus, Tibullus en Arathius. Deze hebben veel van minne geweten. Sappho toch niet vergeten: 155 Die was een edele goede jonkvrouw, Van zins wijs, van kunsten verstandig, Die veel van minnelijke zaken Schone verhalen plag te maken. Nu heb ik zelf vast gezien, 160 Hier van dezen en daarvan dien, En de dingen veel bezocht, Eer ik het hiertoe heb gebracht. Geluk weinig is me geopenbaard Van liefde en van minlijke aard; 165 Maar van lijden en van node Heb ik gehouden die geboden, Die daarin te harden zijn. Onheil was allerwegen mijn. Wat ik jaagde was niet gevangen; 170 Doch het is het niet al ontgaan. Wordt me geen lief, zo kreeg ik leed: Wat ik begeerde was onbereid. Dus heb ik mede te dansen gegaan; Maar onheil doet me ervan af staan. 175 Hiervan is nu genoeg gehoord. Die honden heeft die jaagt voort: Ik wil tot die materies gaan. De jongen geef ik te verstaan Wat liefde is, zoals ik best kan. 180 Men zal geloven de beproefde man. Doch wil ik niemand ter minnen noden Noch te houden hun geboden: Want minne is een lastige last, Die minne draagt zelden rust, 185 En is een zorgelijke zaak Vol van nijd en ongemak. Daarom en durf ik het niemand aanraden; Maar wie met liefde is geladen En immer de minnen dienen wil, 190 Dien raad ik het beste in alle til. Want na dat ik vind in boeken En ook na mijn eigen verzoeken, Zo is liefde een hartelijke band, Gebonden zonder voet of hand, 195 Die men niet ontbinden mag Met tanden, tang noch hamerslag Noch met geen dingen. Liefde kan zijn drager dwingen Zonder spreken, veel meer 100 Dan meester, vrouwe of heer, Vader, moeder of rechters dwang Of papen prediken, kort of lang. Minne is liefde en liefde is minne: Twee soorten woorden, gelijk van zinnen. 105 Wat men van liefden wil gewagen, Dat wordt de minnen toegedragen. Minne is een lastig goed. Woe minne draagt in zijn gemoed, Die laat alle dingen varen 110 En volgt slechts de minnen scharen. Die minne maak hem alzo mat, Dat hij weet noch dit noch dat. Minne is blind en verblind voort Alles dat haar toebehoort. 115 Ledige lieden mogen minnen; Maar die zijn lijftocht moet winnen Met ernst en met handenarbeid. Wil die volgen de minnen zede, Zo blijft hij slechts daarbij verloren. 120 Arme lieden, wacht u daarvoor! Minne is van vele manieren. God voer alles te verheerlijken, De vruchten, te eren met allen zinnen, Dat heten we goddelijke minne. 125 Die gelijkt de liefdadigheid: Ieder mens, naar zijn staat, Mint zijn vader en moeder, Ooms, zusters en broedere, Neven, nichten, vrienden en verwanten: 130 Dat bewerken de naturen slagen. Zo is een andere minne dan: Want iedereen, wijf of man, Mint dat hen genoeglijk valt, Rijkheid, land, water en woud, 135 Daar hem nuttigheid van mag komen, Goederen, die menigeen baten, Dierbaar kleinood, zilver, goud, Gesteenten, parels menigvuldig, Harnas, kleren en paarden, 140 Wat mooi is en van goede waarde, Vogels, honden en andere dieren. Dus is die minne menig vormig. Iedereen mint ook zijn heer En doet zijn meester eer, 145 Die hem deugd heeft gedaan. Van deze minne laat ik staan En wil van de ander spreken, Die menig hart heeft doen breken, Hoeveel wonderen dat ze bewerkt, 150 Zoals iedereen ziet en merkt; Zodat dit boekje heten moet De Minnen Loop, dat dunkt me goed. Rechte beminnelijke minne, Die de mensen in de zin 155 Verward ligt en strikt En zijn hart daarvan verkwikt Dat is een verbond der harten twee, Die met wel en ook met wee Elkaar lieven en minnen 160 Met volle gunst, met alle zinnen, Met alles dat ze kunnen bedenken, In hart, in gemoed, zonder mankeren. Die een in anders hart ligt, Ze hebben onderling geen scheiden, 165 Alle dingen is ze beiden algemeen, Twee harten worden enig een. Die deze minne aanroert, Dat zullen wezen wijf en man, Die elkaar lieflijk dienen 170 En ongebroken liefde lenen En met elkaar avonturen Lijf, goed, zoete met het zure En zijn met harten ongescheiden. Geen tweedracht en is in beiden, 175 Dan wat de ene wel vergenoegd, Daartoe zich de ander voegt, Deugdzaam, met goede zinnen, Als betamelijk is in gestadige minne. Die liefde, daar ze rechtvaardig is, 180 Zal wezen trouw en onveranderlijk Wanneer ze verandert haar pas, Zo zeg ik dat daar minne was En is in het wenden dood gebleven. Deze minne doet vrolijk leven, 185 Ze doet zorgen, ze doet zingen, Ze doet beroeren, ze doet springen, Ze maakt ziek, ze maakt gezond. Wie ze te rechte heeft verwond, Zo ik me het bevroeden kan, 290 Dat mag wel zijn een zuchtende man. Is ze ook wijf of maagd, Daar wordt in het hart dik geklaagd. Menig zuchten, menig lijden Wordt gehoord aan beide zijden, 195 Daar ze beide gelijk kwellen En zich minnelijk vergezellen. Als beide lampen gelijk branden, Zo moet de liefde in vreugde veranderen. Al valt het lijden dikwijls groot, 300 Het is doch een gevoeglijke nood Als het gelijke roert hen beiden. Die liefde mag ook nimmermeer leiden Zo lang als ze gelijk weegt En de en de anders wil pleegt; 305 Maar wanneer ze leven in tweedracht En de een de andere niet acht, Wil de een kort, de ander wil lang, Zo valt er dan een wisselgang, Daar ze mede worden gescheiden. 310 Bij wijlen valt het tussen beiden, Dat de een in trouw blijft gestadig En krijgt de koorts in al zijn leden. Hem was beter wel de dood: Want het lijden valt hem alzo groot, 315 Dat hij ten dode wordt gekweld. Dat de ander al in schimp vertelt En zingt van zijn nieuwe minnen; Dat menige edele vorstin En ook mede menig edele man 320 De dood verworven heeft daaraan. Daarom ik u een voorbeeld schrijf Van een edel trouw wijf, Op dat iedereen zich bedaart En wijs mint zijn wederpaar. |
|
325 Inder stat van Rodopee, Gheleghen opter wilder zee, So was ene coninghinne gheseten, Fillis so was si gheheten, Hovesch, lieflic ende guet, 330 Scoen ende rijc, van sinnen vroet. Si regierde gheweldichlick Alle dat Rodopeyssche rijck. Het gheviel op enen pas, Doe Troeyen ghedestrueert was, 335 Dat Demofon quam ghevaren In enen schepe mit sijnre scharen, Als hi voer Troyen hadde gheweest, So dat int water viel tempeest, Dat hi te lande varen most. 340 Doen hi quam an slandes kust Ende die vrouwe dat versan, Dat daer eens conincx zoen quam an, Is si hem eerlic teghen ghegaen Ende heeften vriendelic ontfaen, 345 Als temelic was, in horen hove, Dat chierlic was van groten love. Die storme duerde lang ende zere. Die vrouwe sach den groten here Mit minnentliken oghen an. 350 So dede oick die edel man. Dat gheschut van sridders oghen Bracht die vrouwe in lieflic doghen. Die bant wort daer al duen ghewronghen, Daer ic hier voer off hebbe ghesonghen. 355 Si wordens eens van herte ende sinne. Fillis, die edele coninghinne, Heeft Demofon te male ghegheven Hoir lijff, hoer guet, hoer sin, hoer leven. Onghemannet was si allene. 360 Theseus, die coninc van Athene, Was vader van Demofone. Die minnentlike vrouwe schone Hantierde vriendelic horen gast: Daer en was sorghe, leyt, noch last, 365 Die [wijle] dat hi bij hoer duerde, Datsi namaels zeer bezuerde. Si gheloefde hem lijfs ende eren: Sijn ghenoechte was hoer begheren: Elc den anderen guetlic dede 370 Volle vrienscap ende vrede. Si zwoeren deen den anderen trouwe, So wail die vorste als die vrouwe: By sinen Goden ende bi eeren Gheloifde hi dair weder te keren 375 Binnen vier manenschijn Ende hoir echte man te sijn. Die storm verghinc na twaelff daghen, Dat weder begonde hem te behaghen, Dat meer wort slecht ende ghevoeghe: 380 Wat baet dat ic u veel ghewoeghe? Dair wort bereyt te schepe wairt. Die jonghelinc reyde sine vaert: tAthenen wairt was sijn begheren, Om sinen vader te visiteren. 385 Een scheyden musten si bezueren, Die hoich gheboren creaturen. Dat viel him hart ende onghevoeghe: Twater liep daer over doghen drueghe. Vriendelic oirloff wart ghenomen 390 Van dien tween edelen ende vromen. Doch bleeff die vrouwe in goeden hoip: Als die tijt sinen ommeloip Van vier maenschijn hadde ghedaen, So soud si weder troest ontfaen 395 Ende loon van hoirre minnen stam. Mer doen die heelt te heyme quam, Dat harde verre was van daen, Heeft hi ene nuwe minne bestaen, Die him te punte was gheseten. 400 Die goede Fillis wart al vergheten, Als huden menich wert ghedaen. Cort wil ict u overslaen: Die schine vanden vier maenden Ghinghen omme ende waenden. 405 Demofon was anghenomen, Ende heeft vergheten twedercomen: Van sijnre coomsten vernam men niet. Des doechde Fillis zwaer verdriet; Si ghen[c] spasieren bider zee, 410 Hair was utermaten wee, Hair dochte hair herte woude breken, Qualic conde si ghespreken. Si claechde hoir leyt, als si best mochte, Dat Demofon hoirs niet en rochte. 415 Si sprac: ‘O Demofon! o wach, O wee, dat ic dy ye ghesach! O valsche man, o onghehuyr, O truweloze creatuir! Schaemdi voer der Goden list, 420 Dien du meynedich worden bist. Waer om doetstu den Goden schande? Du hebbes opgherecht dijn hande; Du lieghes, ende ic verderve. O Pallas, Jupiter ende Meynerve, 425 Juno, Venus ende Dyane! Vierwarff is die lichte mane Hair ghecomen ende ghegaen, Ende Demofon, heb ic verstaen, Is mit nuwer liefte ghecleyt. 430 Dat brinct my in een sterflic leyt. Helpt my beclaghen, vrouwen, maechden, Die ye na rechter liefde yaechden! Bescreyt my als ic bin ghestorven! Dit heeft my Demofon gheworven. 435 Claecht al over den valschen man! Ic sie veel schepen comen an; Mer sijn schip en coomt hier niet. O wee! wat is my nu gheschiet? O Demofon, meynedich vorst, 440 Hoe sere mi na dijn liefte dorst, Du en wils niet comen hier tot mi: Ic moet over die zee tot di. O wee! ic bin alleen, ellendich: Mijn lijff [l. lief] is wech ende nymmermeer wendich. 445 Het is om niet, al dat ic claghe. Adieu mijn stadt, vrund ende maghe! Die liefte brect mijn herte ontwee.’ Mittien so spranc si inder zee Ende verdranc, die edele vrouwe. 450 Daer wort ghedreven zwaren rouwe, Als wail betamelic was ende reden. Dats wail gheschiet tot anderen steden, Daer minne wrocht alsulke daet. Daer om scrivic u minen raet, 455 Dat ghi wiselic minnen sult, Ende lyden een heymelic verdult Wanneer u ontrouwe wedervaert. Die ziele moet ymmer sijn ghespaert. Om sulc wee te bliven doot, 460 Dat en docht mi sijn gheen noot, Na dat icker off heb onthouden, Op dat die ziele bleve behouden. Dat salmen minnentlic versinnen Ende dair mede den dwanc verwinnen. 465 Men sal altoes een beter hopen: Die tijt mach alte misselic lopen. Dat huden misset, dat raket morghen. Laet wantroest hoerselven worghen: Mishopet niet, doer Goeds eere, 470 Ende volghet in allen minen lere. Die ghene die sijn in jonghen daghen Ende volcomen liefte draghen, Den radic dat si scuwen ymmer Enicheit, wantsi brinct kommer 475 In herte, in moede ende in sinne. Went ghise [l. Want ghi] moecht des worden inne Ende selver proeven bij ghelijcke; Hadde dese coninghinne rijcke Bij hoer ghehadt gheselscap goet 480 Oft enen mensche, die hoir den moet Ghewandelt hadde mit soeten troest, Sy ware vander doot verloost: Want een mensche haddet wael benomen, Dat dair toe en ware niet ghecomen. 485 Daer omme so scuwet eynicheit: Want si brinct bij wilen leyt. Si wercket veel melancolyen, Sy doet ziele ende lijff vertyen Ende doet zere die zinnen crencken, 490 Als een yghelic wael mach dencken. |
325 In de stad van Rhodophe, Gelegen op de wilde zee, Zo was een koningin gezeten, Phyllis zo was ze geheten, Hoffelijk, lieflijk en goed 330 Mooi en rijk, van zinnen verstandig. Ze regeerde geweldig Alle dat rijk van Rhodos. Het geviel op een pas, Toen Troje vernield was, 335 Dat Demofoen kwam gevaren In een schip met zijn scharen, Zoals hij voor Troje had geweest, Zo dat in het water viel tempeest, Dat hij te lande varen moest. 340 Toen hij kwam aan de kust van het land En die vrouwe dat verstond, Dat daar een koningszoon aankwam, Is ze hem fatsoenlijk tegemoet gegaan En heeften vriendelijk ontvangen, 345 Als betamelijk was, in haar hof, Dat sierlijk was en van grote lof. Die storm duurde lang en zeer. Die vrouwe zag den groten heer Met beminnelijke ogen aan. 350 Zo deed ook die edele man. Dat geschut van de ridders ogen Bracht die vrouwe in lieflijk gedogen. Die band wordt daar aldoor gewrongen, Daar ik hiervoor van heb gezongen. 355 Zei worden eens van hart en zin. Phyllis, die edele koningin, Heeft Demofoen helemaal gegeven Haar lijf, haar goed, haar zin, haar leven. Zonder man was ze alleen. 360 Theseus, die koning van Athene, Was vader van Demofoen. Die beminnelijke mooie vrouwe Hanteerde vriendelijk haargast: Daar was zorg, leed, noch last, 365 Die tijd dat hij bij haar verduurde, Dat ze later zeer bezuurde. Ze beloofde hem lijf en eren: Zijn genoegen was haar begeren: Elk de andere goedaardig deed 370 Volle vriendschap en vrede. Ze zwoeren de een de andere trouw, Zo wel die vorst als die vrouwe: Bij zijn Goden en bij eren Beloofde hij daar weder te keren 375 Binnen vier maneschijn En haar echte man te zijn. Die storm verging na twaalf dagen, Dat weer begon hem te behagen, Dat meer wordt recht en gevoeglijk: 380 Wat baat het dat ik u veel gewaag? Daar wordt bereid te scheep waart. Die jongeling bereidde zijn vaart: Te Athene waart was zijn begeren, Om zijn vader te visiteren. 385 Een scheiden moesten ze bezuren, Die hoog geboren creaturen. Dat viel ze hard en ongenoeglijk; Het water liep daar over de ogen droevig. Vriendelijk verlof werd er genomen 390 Van die twee edelen en dapperen. Doch bleef die vrouwe in goeden hoop: Als die tijd zijn omloop Van vier maneschijn had gedaan, Zo zou ze weer troost ontvangen 395 En loon van haar minnen stam. Maar toen die held thuiskwam, Dat erg ver was vandaan, Heeft hij een nieuwe minne bestaan, Die hem te punt was gezeten. 400 Die goede Phyllis was al vergeten, Als heden menig wordt gedaan. Kort wil ik het u overslaan: Die schijn van de n vier maanden Gingen om en waanden. 405 Demofoen was aangekomen, En heeft vergeten het wederkomen: Van zijn komst vernam men niet. Dus gedoogde Phyllis zwaar verdriet; Ze ging spazieren bij de zee, 410 Haar was uitermate wee, Ze dacht haar hart wilde breken, Kwalijk kon ze spreken. Ze beklaagde haar leed, zo goed ze kon, Dat Demofoen haar niets scheelde. 415 Ze sprak: ‘O Demofoen! O wee, O wee, dat ik u ooit zag! O valse man, o ongure, O trouweloze creatuur! Schaam je voor de Goden list, 420 Die u meinedig geworden bent. Waarom doet u de Goden schande? U hebt opgericht uw handen; U liegt en ik verderf. O Pallas, Jupiter en Minerva, 425 Juno, Venus en Diana! Viermaal is de lichte maan Hier gekomen en gegaan, En Demofoen, heb ik verstaan, Is met nieuwe liefde gekleed. 430 Dat brengt me in een sterflijk leed. Helpt me beklagen, vrouwen, maagden, Die ooit naar rechte liefde jaagden! Beschrei me als ik ben gestorven! Dit heeft me Demofoen verworven. 435 Klaag al over de valse man! Ik zie veel schepen aankomen; Maar zijn schip komt hier niet. O wee! Wat is me nu geschied? O Demofoen, meinedige vorst, 440 Hoe zeer me naar uw liefde dorst, U wil niet komen hier tot mij; Ik moet over de zee tot u. O wee! Ik bin alleen, ellendig: Mijn lief is weg en komt nimmermeer terug. 445 Het is om niet, al dat ik klaag. Adieu mijn stad, vrienden en verwanten! Die liefde breekt mijn hart stuk.’ Meteen zo sprong ze in de zee En verdronk, die edele vrouwe. 450 Daar wort gedreven zware rouw, Als wel betamelijk was en reden. Dat is wel geschied tot anderen steden, Daar minne wrocht al zulke daad. Daarom schrijf ik u mijn raad, 455 Dat gij wijs minnen zal, En lijden een heilelijk geduld Wanneer u ontrouw wedervaart. Die ziel moet immer zijn gespaard. Om zulk wee te blijven dood, 460 Dat dacht me te zijn geen nood, Na dat ik ervan heb onthouden, Op dat die ziel bleef behouden. Dat zal men minnelijk verzinnen En daarmee de dwang overwinnen. 465 Men zal altijd op een beter hopen: Die tijd mach al te misselijk lopen. Dat heden mist, dat raakt morgen. Laat wantroest zichzelf wurgen: Wanhoop niet, door Gods eer 470 En volg in alles mijn leer. Diegene die zijn in jonge dagen En volkomen liefde dragen, Den raad ik aan dat ze schuwen immer Eenzaamheid, want ze brengt kommer 475 In het hart, in gemoed en in zin. Went gij mocht het dus worden in En zelf beproeven bij gelijke; Had deze rijke koningin Bij haar gehad goed gezelschap 480 Of een mens, die haar het gemoed Veranderd had met lieve troost, Ze was van de dood verlost: Want een mens had het wel benomen, Dat het daartoe niet was gekomen. 485 Daarom zo schuw eenzaamheid: Want het brengt bij wijlen leed. Ze bewerkt elk melancholie, Ze doet ziel en lijf verteren En doet zeer de zinnen krenken, 490 Als iedereen wel mag denken. |
|
Van minne boert my wael te spreken, Die menich herte heeft doen breken. Om dat wijslic te verhoeden, Sal ict u bi exempel vroeden, 495 Die in voertijden sijn gheschiet, Op dat ghi scuwet ende vlyet Die onghetemperde, hete minne, Die soe verdorret des mensches sinne, Dat si soe onghedoechsaem sijn 500 Vander liefden vuerighe schijn, Dat sy daer omme siele ende lijff Waghen, beyde man ende wijff. Dat schiede ooc meest inder Heyden tijden: Die mochten min dat sterven myden 505 Dan wy: want si dat vast gheloefden, Wanneer si him hoirs lijffs beroefden, Dat si dan lijfflic alte samen In een ander werlt quamen. Wan[t] het is noch huden mede 510 Over al Heydenscip ene zede, Als coninc off hoghe vorsten sterven, So plachmen him daer bij te werven Horen heymelicsten camerlinc Ende merryen melck, dits ware dinck: 515 Die graeftmen mede mitten here. Dat houden si voer grote eere. Want si meynen, twaer grote schande, Dat hoer heer in enen anderen lande Comen soude sonder ghesinde 520 Ende sonder dranc diemen minde: Want melc van merrien houden si daer Voerden edelsten dranck voirwaer, Diemen den heren schencken mach. Nu come ic weder op mijn gheclach, 525 Te spreken vander minnen aert, Die menigherhande ghevonden waert, Gheoerloefde, goede ende ongheoirloft Ende ghecke minne, die heeft becoft Menich edelinc hier te voren, 530 Als ghi namaels wael sult horen, Ende hier voer wael hebt verstaen, Hoe dat mit Fillis is vergaen. Daer bij so machmens sijn ghewis Dat ducke een ghecke minne is, 535 Die nochtan wael gheoerloft si. Fillis was van mannen vry, Ende wes si dede, heeft si ghedaen Op trouwe, die daer was ghegaen; Mer dat si dede, onlovelic wast: 540 Want si verliefde op enen gast, Den si hoer lijff ende have boot Ende en wiste cleyn noch groot, Wye hi was ende hoe gheheten. Oick was hi hoer so verre gheseten, 545 Dat him nymmermeer en stont Te comen op hoirs landes gront. Dair omme soe wast wael ghecke minne. Dat heeft die waerde coninghinne Mitten live dier becoft. 550 Dit heeft Venus aldair ghewrocht. Des speels can si wael wercken mee. Colcos leghet opter zee, Ende [is] nu Rodes gheheten. Daer was voertijts ingheseten 555 Een coninc, Oetes was sijn name. Hi hadde een dochter zeer bequaem, Lustelyck, scoen, van rijcker konst; Want sij bijder Goden gonst Van nygromantien meester was. 560 Altois studeerde si ende las Die wile si was in svaders hoff. Verre was des conincx loff, Om eenre zaken wil, vermaert. Enen schat, duerbair ende wairt, 565 Hadde hi besloten ende vast bemuirt, Den menich goetman hadde besuirt Ende tlijff gheset in groten verliese. Het was een ram mit enen gulden vliese. Dat hadde die coninc doen besluten, 570 Mitter nygromancschen virtuten, In also stercker vryer hoede, Dattet nyemant tot sinen goede Ghewinnen en mocht, als ic versta, Dan allene Medea, 575 Des conincx dochter, daer ic aff scrive. Daer worter menich vanden live Beroift, die wouden avonturen Tvlies te winnen uter muren. Want wye den schatte soude ghenaken, 580 Die most vechten teghen draken Ende teghen ossen, die vuer bliesen, Dat dede den heelden tlijff verliesen. Noch wasser veel meer wonders aen, Dat mi te lanc is te verslaen: 585 So datter nyemant an en quam, Hi en moster bliven doot off lam Ende mit schanden van dane varen. Dit gheduerde langhe jaren, Datmen dit vlyes uut allen hoecken 590 Om wael daet plach te versoucken. In Thesalyen, die rijcke stadt, Een groot gheweldich coninc sat, Ende was gheheten Peleus. Op een tijt bedocht hi hem dus: 595 Hi hadde wael over vele daghen Van den gulden vlyes horen ghewaghen Ende om te crighen dat selve vlyes, Dat dair in stack groot verlyes, Want wye hem des ye onderwant, 600 Die verloes sijn lijff te hant. Nu hadde hi enen neve goet, Jason, die frissche wail ghemoet, Die starc ende vroom was ter wapen. Alle die ridderen ende knapen 605 Vanden rijcke die minden hem zere Ende daden him waerdicheit ende eere: Soe doeghende was hi talre tijt. Des hadde die coninc grote nijdt; Doch dede hi sijn schone ghebare, 610 Recht off him lieve daer toe waire. Jason, dese ridder schone, Was recht erfnamen vander crone; Want die coninc was van hogher waerden Ende en hadde ghenen zoon op aerden. 615 Dus haddi alle weghe ducht, Dat him Jason verdriven mucht, Ende ghinc visieren talre tijt, Hoe hi Jason mocht werden quijt. Op een tijt so was daer ghehovet, 620 So dat een yghelic him belovet. Vrouwen, heren, waren daer vele Ghecomen tot des coninex spele. Daer was menich vromel man. Doe sprac die coninc Jason an 625 Voir alle die heren van groter machte. Dat dede hi uut valscher ghedachte, Om dat him Jason soude schamen Voerden heren ende vrouwen tsamen, Ende seyde vriendelic: ‘Neve Jason, 630 Ghi sijt jonck, starck ende schoon, Juwe vromicheit is wide vermaert. Een dinc mijn herte zeer begaert: Mocht ghi dat bringhen in onsen rijck, Soe en waer nyemant uwes ghelijck 635 Van vromicheit ende waeldaden, Ende souden u comen te staden Namaels; want dat rijcke mijn Sal na mijnre doot u zijn: Want icx doch nyemant bet en gan. 640 Ende moechdi mi daer helpen an, Dat mijn begheerde warde vervult, (Als ic hope dat ghi wael sult, Want ghi sijt so wael ghedaen, Dat u gheen dinck mach wederstaen), 645 Up dat ghi wilt ghenenden des, So ghelove ic u alhier ghewes Voer alle die ghene die hier sijn, Dat halff dat conincrijcke mijn U sal sijn die wile ic leve, 650 Dat zweer ic u, mijn lieve neve: Na mijnre tijt ist doch al uwe.’ A[y] hoert die valsche ontruwe Van desen onghehuyren coninc, Die den edelen jonghelinc 655 Brenghen wil in alsulker noet, Daermen te werven plach den doot, Ende sprect hem aldus hoechliken an Voer alle die vrouwen ende hoghe man. Jason sprac, die vrome coen: 660 ‘Heer oom, ic wilt al gaerne doen, In dien dat ghi mij berecht Scepen, ridderen ende knecht, Als sulke reysen toe betaemt.’ - ‘Neve, hoe ghi dat selve raemt, 665 Sal ic u doen volcomelic,’ Sprac die coninc gheveynsdelic. Mit corten reden wil ic u tellen, Hoe Jason voer mit sinen ghesellen Te Colcos, om dat gulden vlyes. 670 Hi was vrolic, jonc ende ries Ende sorchde luttel voer den stoot, Die hem bringhen mocht ter doot. Die coninc Oetes wortes ghewaer, Dat vreemde gasten quamen daer. 675 Him wart gheseit in sijn pallas, Datter eens conincx zone was. Hij ghinc hem teghen hoefschelic Ende ontfincken vriendelick. Medea, die suverlike maecht, 680 Heeft Jason alrede verlaecht Ende hi hoer weder mitter minne. Daer sijn sijs eens worden van sinne. Si pogheden beyde [om] sulken list, Dat Jason wael hoer camer wist. 685 Si was vol eren ende doecht Ende hoir ontfarmede sijnre joecht, Dat him die draken souden ontliven. Snachs plach hi bi hoer te bliven Heymelic, alst avontmael 690 Was ghegheten inden zael. Daer dreven si al hoer ghenoecht, Als sulken jonghen luden vuecht, Nader ghewoenten die was doe. In groter weelden waren sy vroe. 695 Een yghelic socht des anders vrede, Wes deen begheerde dander dede. Sy gaf hem crude ende meesterye, Caractere ende toverye, Daer hi mede soude stormen 700 Die helsche ossen ende wormen Ende wijsde hem alle die weghe, Dat hi dat gulden vlyes ghecreghe. Dus halp si hem an syaders schat, Ende daer toe alle dat 705 Si crighen conde, dat namsi mede Ende voer mit Jason uuter stede. Daer liet si vader ende lant, Ende nam him menich duerbair pant, Die schone stadt ende alle dat rijck, 710 Daer si off was rechtveerdelijck Erfghenaem van alre boirt, Ende voer mit horen gasten voert, Heymelick inder duuster nacht. Dit wracht aldaer der minnen cracht: 715 Dat hoir ten quaetsten na verghinc. Want sie dede een ghecke dinck, Doe sy inder minnen last Soe haestelic ghinc mit horen gast Ende liet vader, moeder ende vrende, 720 Om enen die sy niet en kende. Hoet hoer ten lesten is vergaen, Suldi hier after wael verstaen. |
Van minne behoort me wel te spreken, Die menig hart heeft doen breken. Om dat wijs te verhoeden, Zal ik het u bij voorbeeld bevroeden, 495 Die in voortijden zijn geschied, Op dat ge schuwt en vliedt Die ongetemperde, hete minne, Die zo verdort de mensen zin, Dat ze zo ondeugdzaam zijn 500 Van de liefde vurige schijn, Dat ze daarom ziel en lijf Wagen, beide man en wijf. Dat geschiede ook meest in de heidense tijden: Die mochten minder dat sterven mijden 505 Dan wij: want ze dat vast geloofden, Wanneer ze zich van hun lijf beroofden, Dat ze dan lijflijk alle tezamen In een andere wereld kwamen. Want] het is noch heden mede 510 Overal heidense een zede, Als koning of hoge vorsten sterven, Zo plag men hem daarbij te werven Hun heimelijkste kamerling En merrie melk, dit is een waar ding: 515 Die begraaft men mede met de heer. Dat houden ze voor grote eer. Want ze menen, het was grote schande, Dat hun heer in een ander land Komen zou zonder gezin 520 En zonder drank die men minde: Want melk van merries houden ze daar Voor de edelste drank voorwaar, Die men den heren schenken mag. Nu kom ik weder op mijn geklaag, 525 Te spreken van de minnen aard, Die menigerhande gevonden wordt, Geoorloofde, goede en ongeoorloofd En gekke minne, die heeft bekocht Menige edeling hier tevoren, 530 Als ge later wel zal horen, En hiervoor wel hebt verstaan, Hoe dat met Phyllis is vergaan. Daarbij zo mag men zijn gewis Dat vaak een gekke minne is, 535 Die nochtans wel geoorloofd is. Phyllis was van mannen vrij, En wat ze deed, heeft ze gedaan Op trouw, die daar was aangegaan; Maar wat ze deed, niet lieflijk was het; 540 Want ze verliefde op een gast, Die ze haar lijf en have bood En wist klein noch groot, Wie hij was en hoe geheten. Ook was hij haar zo ver gezeten, 545 Dat hem nimmermeer een stonde Te komen op haar land grond. Daarom zo wast het wel gekke minne. Dat heeft die waardige koningin Met het lijf duur bekocht. 550 Dit heeft Venus aldaar gewrocht. Dat speel kan ze wel werken mee. Colchis ligt op de zee, En is nu Rhodes geheten. Daar was voortijds in gezeten 555 Een koning, Oetes was zijn naam. Hi had een dochter zeer bekwaam, Lustig, mooi, van rijke kunst; Want zij bij de Goden gunst Van nigromantie meester was. 560 Altijd studeerde ze en las Die tijd zei was in vaders hof. Verre was de konings lof, Vanwege een zaak, vermaard. Een schat, dierbaar en waard, 565 Had hij besloten en vast ommuurd, Den menige goede man had bezuurd En het lijf gezet in groot verlies. Het was een ram met een gulden vlies. Dat had die koning doen besluiten, 570 Met de nigromantie krachten, In alzo sterke vrije hoede, Dat het niemand tot zijn goede Gewinnen mocht, zoals ik versta, Dan alleen Medea, 575 De koningsdochter, daar ik van schrijf. Daar wordt er menige van het lijf Beroofd, die wilden avonturen Het vlies te winnen uit de muren. Want wie de schat zou genaken, 580 Die mest vechten tegen draken En tegen ossen, die vuur bliezen, Dat deed de helden het lijf verliezen. Noch was er veel meer wonderen aan, Dat me te lang is te verslaan: 585 Zodat er niemand aankwam, Hij moest er dood blijven of lam En met schande vandaan varen. Dit geduurde lange jaren, Dat men dit vlies uit alle hoeken 590 Om weldaad plag te verzoeken. In Thesalie, die rijke stad, Een grote geweldige koning zat, En was geheten Peleus. Op een tijd bedacht hij hem dus: 595 hij had wel over vele dagen Van het gulden vlies horen gewagen En om te krijgen datzelfde vlies, Dat daarin stak groot verlies, Want wie hem des iets onderwond, 600 Die verloor zijn lijf gelijk. Nu had hij enen goede neef, Jason, die frisse goed gemoed, Die sterk en dapper was ter wapen. Alle ridders en knapen 605 Van het rijk die minden hem zere En deden hem waardigheid en eer: Zo deugdelijk was hij te alle tijd. Dus had die koning grote nijd; Toch deed hij zijn schone gebaren, 610 Recht of hem liefde daartoe was. Jason, deze mooie ridder, Was rechte erfgenaam van de kroon; Want die koning was van hoge waarde En had geen zoon op aarden. 615 Dus had hi allerwegen ducht, Dat hem Jason verdrijven mocht, En ging versieren te alle tijd, Hoe hij Jason mocht worden kwijt. Op een tijd zo was daar een hof, 620 Zo dat iedereen zich beloven. Vrouwen, heren, waren daar veel Gekomen tot het konings spel. Daar was menige dappere man. Toen sprak de koning Jason aan 625 Voor al die heren van grote macht. Dat deed hij uit valse gedachte, Om dat Jason zich zou schamen Voor de heren en vrouwen tezamen, En zei vriendelijk: ‘Neef Jason, 630 Gij bent jong, sterk en mooi, Uw dapperheid is wijd vermaard. Een ding mijn hart zeer begeerd: Mocht gij dat brengen in ons rijk, Zo was niemand uw gelijke 635 Van dapperheid en weldaden, En zouden u komen te bijstaan Later; want dat rijk van mij Zal na mijn dood van u zijn: Want ik het toch niemand beter gun. 640 En mag je me daaraan helpen, Dat mijn begeerde was vervuld, (Als ik hoop dat ge wel zal, Want gij bent zo goed gedaan, Dat u heen ding mag weerstaan), 645 Op dat gij wilt ondernemen dus, Zo beloof ik u alhier gewis Voor al diegene die hier zijn, Dat half dat koninkrijk van mij U zal zijn de tijd dat ik leef, 650 Dat zweer ik u, mijn lieve neef: Na mijn tijd is het doch al uwe.’ Aai hoor die valse ontrouwe Van deze ongure koning, Die de edele jongeling 655 Brengen wil in al zulke nood, Daar men te verwerven plag de dood, En spreekt hem aldus hoog aan Voor al die vrouwen en hoge mannen. Jason sprak, die dappere koene: 660 ‘Heer oom, ik wil het al graag doen, In dien dat gij mij berecht Schepen, ridders en knechten, Als zulke reizen toe betaamt.’ - ‘Neef, hoe ge dat zelf beraamt, 665 Zal ik u doen volkomen,’ Sprak die koning geveinsd. Met korte reden wil ik u vertellen, Hoe Jason voer met zijn gezellen Te Colchis, om dat gulden vlies. 670 hij was vrolijk, jong en driest En zorgde luttel voor de stoot, Die hem brengen mocht ter dood. Die koning Oetes wordt gewaar, Dat vreemde gasten kwamen daar. 675 Hem werd gezegd in zijn paleis, Da ter eens koningszoon was. Hij ging hem hoffelijk tegemoet En ontving hem vriendelijk. Medea, die zuivere maagd, 680 Heeft Jason alreeds verlegt En hij haar weer met de minne. Daar zijn zij het eens geworden van zin. Ze poogden beide om zulke list, Dat Jason wel haar kamer wist. 685 Ze was vol eren en deugd En haar ontfermde zijn jeugd, Dat hem die draken zouden ontlijven. ’s Nachts plag hij bij haar te blijven Heimelijk, als het avondmaal 690 Was gegeten in de zaal. Daar dreven ze hun genoegens, Als zulke jongelieden voegt, Naar de gewoonte die was toen. In grote weelde waren ze vrolijk. 695 Elk zocht de anders vrede, Wat de een begeerde de ander deed. Ze gaf hem kruiden en beheersing, Karakters en toverij, Daar hij mede zou bestormen 700 Die helse ossen en wormen En wees hem alle die wegen Dat hij dat gulden vlies kreeg. Dus hielp ze hem aan vaders schat, En daar toe alle dat 705 Ze krijgen kon, dar nam ze mede En voer met Jason uit de stede. Daar liet ze vader en land, En nam hem menig duurbaar pand, Die mooie stad en al dat rijk 710 Daarvan was rechtvaardig Erfgenaam van alle wat er behoorde, En voer met haar gasten voort, Heimelijk in de duistere nacht. Dit wrocht aldaar de minnen kracht: 715 Dat haar ten kwaadste verging. Want ze deed een gek ding, Toen ze in de minnen last Zo haastig ging met haar gast En liet vader, moeder en vrienden, 720 Om enen die ze niet kende. Hoe het haar ten lesten is vergaan, Za je hierna wel verstaan. |
|
Groet ghebrec daer dicke of coemt, Dat den menschen luttel vroomt 725 Ende worter alinghe mede gheschent, Als daventuir ten quaetsten went, Dats een haestich anevanc Ter minnen. Ach! wat quader ganc Gaet die menighe mit sienden oghen, 730 Dat hi him brinct in scharpen doghen, Ende meynt te bouwen enen sconen gaert, Daer dicke een netelbusch of waert. Mit oirloff spreke ic tot den vrouwen: Want ic doet in goeden trouwen, 735 Om die te waernen van onghelimpe. Menich vroukijn spreect in schimpe Tot enen jonghen geckelijn: ‘Vrient! du moets mijn boelkijn sijn, Desen Mey ende langher niet.’ 740 Soe is daer liever wael gheschiet. Wanneer si heeft enen somer gheck, So gaet sijn lijff al queck, al queck, Ende bringhet hoer dan een meyen rijs, Recht off hi seide: ‘Wildijs? wildijs?’ 745 So gaet hi, als die jonghen plien, Ende wil sijn nuwe vrienden sien. Hem is tot sinen nuwen heemde So lieve, ende him is so vreemde, Dat hi den boel ghecreech so wel. 750 So heeft hi dan een heel ghesel, Die van Sottighem is gheboren, (Want ic heb dicke segghen horen, Dat ghelike mint ghelike) Den seit hi dan al heymelike, 755 Hoe dat hi een boel heeft, Die al na sinen wille leeft. So wil hi darwaert hene gaen, Off hise erghent mach sien staen, Die harde weynich na him waeckt. 760 Siet hise dan, soe ist wael ghemaect, Dan isser alte wael ghepepen. So sal hi dan sijn gheselle gaen slepen Inden wijn; daer ghaen si sitten. Die wile hi zweeft in deser hitten, 765 So werpt hi sijn arm in die lucht Ende maect een heerlic gherucht: ‘Wy hou! ic heb minen boel ghesien! Huden en mach mi niet misschien!’ Vrolic is hi mit ghesanghe. 770 So vraghen die ander also langhe, Dattet die heelghesel al seit, Wair dat Hannen sin op steit. Des wondert den ghesellen dan Ende segghen: ‘Is Hannen alsulken man?’ 775 Ende dat hoert Hannen alte gaern, Dat die ghesellen der taveerne Weten van sijnre minnen staet, Dat hi so schonen boel haet. Dit gaet dan voert doer alle die stadt. 780 Hoe luttel weet die joncfrou dat, Die mit boerteliken woerden Ghecomen is in sulker oerden, Dat si int gherucht moet staen. Nu moet sijt ymmer hebben ghedaen, 785 Weder si schulde heeft ofte gheen. Dus wortet na ghekeert in ween, Dat sij lachende heeft ghesproken, Ende wort an hoer te recht ghewroken, Dat si mit doren omme gaet. 790 O eerbaer wiven! dat verstaet: Wye him neder werpt inden slijck, Hi wart vul slikich bij ghelijck. Wye mit zwinen wil omme gaen, Daer leert hi wael gnorren aen. 795 Wye mit ghecken leven wil, Die moet hantieren ghecken spil. Wye mit kynder levens pliet, Kintscheit brinct hem int verdriet. Slaet die doren van uwer hant, 800 Wildi behouden der eren pant. Die gheck en wil niet sijn ghedoret. Loefdi him wat ende hi dat horet, Dat suldi moeten houden vast, Of hi brinct u daer om in last. 805 Versiet u wel ende volcht mijn scriven. Ic hebt ghehoert van goeden wiven, Die daer sorchlic over claechden, Ende mi oick om raet vraechden, Hoe sij der ghecken worden quijt: 810 Want si volchden talre tijt Ende en lieten nymmermeer af, Om een goetwoert datmen him gaf, Dat sij him billicx niet en souden Aentrecken noch aen houden. 815 Die ghecken sijn lichtelic aen te vaerden; Mer quijt machmense qualic waerden. Daer om so wilt die ghecken scuwen Ende den wisen u eer betruwen. Watmen mit ghecken wil bestaen 820 Moet ymmer gheckelic vergaen. |
Groot gebrek daar vaak van komt, Dat den mensen luttel baat 725 En wordt er tenslotte mee geschonden, Als het avontuur ten kwaadste went, Dat is een haastige aanvang Ter minnen. Ach! Wat kwade gang Gaat die menige met zienden ogen, 730 Dat hij hen brengt in scherpe gedogen, En meent te bouwen een mooie gaarde, Daar vaal een netelbos van wordt. Met verlof spreek ik tot de vrouwen: Want ik doe het in goede trouw, 735 Om die te waarschuwen van onzekerheid. Menig vrouwtje spreekt in schimp Tot een jonge gekscherend: ‘Vriend! U moet mijn boeltje zijn, Deze mei en langer niet.’ 740 Zo is daar liever wel geschied. Wanneer ze heeft een zomer gek, Zo gaat zijn lijf al kwik, al kwik, En brengt haar dan een meien rijs, Recht of hij zei: ‘Wil jij het? Wil jij het?’ 745 Zo gaat hij, zoals e jongen plegen, En wil zijn nieuwe vrienden zien. Hem is tot zijn nieuwe hemde Zo lieve, en hem is zo vreemd, Dat hij den boel kreeg zo wel. 750 Zo heeft hij dan een heel gezel, Die van Zottegem is geboren, (Want ik heb vaak horen zeggen, Dat gelijke mint gelijke) Die zegt hij dan al heimelijke, 755 Hoe dat hij een boel heeft, Die al naar zijn wil leeft. Zo wil hij derwaarts heen gaan, Of hij ze ergens mag zien staan, Die erg weinig naar hem waakt. 760 Ziet hij ze dan, zo is het wel gemaakt, Dan is er al te wel gepepen. Zo zal hij dan zijn gezel gaan slepen In de wijn; daar gaan ze zitten. De tijd hij zweeft in deze hitten, 765 Zo werpt hij zijn arm in die lucht En maak een heerlijk gerucht: ‘Wie hou! Ik heb mijn boel gezien! Heden mag me niets misschien!’ Vrolijk is hij met gezang. 770 Zo vragen die andere alzo lang, Dat het die heel gezel al zegt, Waar dat Hannen ‘s zin op staat. Dat verwondert de gezellen dan En zeggen: ‘Is Hannen al zulke man?’ 775 En dat hoort Hannen al te graag, Dat die gezellen der taveerne Weten van zijn minnen staat, Dat hij zo’n schone boel heeft. Dit gaat dan voort door de hele stad. 780 Hoe luttel weet die jonkvrouw dat, Die met boerterijen woorden Gekomen is in zulke oorden, Dat ze in het gerucht moet staan. Nu moet zij het immer hebben gedaan, 785 Weder ze schuld heeft of geen. Dus wordt het daarna gekeerd in ween, Dat zij lachen heeft gesproken, En wordt aan haar te recht gewroken, Dat ze met domme omgaat. 790 O eerbare wijven! Dat verstaat: Wie zich neder werpt in het slijk, Hij wordt vol slijkerig bij gelijke. Wie met zwijnen wil omgaan, Daar leert hij wel knorren aan. 795 Wie met gekken leven wil, Die moet hanteren gekken spel. Wie met kinderen levens pleegt, Kindsheid brengt hem in het verdriet. Sla die dommen van uw hand, 800 Wil je behouden der eren pand. Die gek wil niet zijn gehoornd. Loof hem wat en hij dat hoort, Dat zal je moeten vasthouden, Of hij brengt u daarom in last. 805 Voorzie u wel en volg mijn schrijven. Ik hebt gehoord van goede wijven, Die daar zorglijk over klaagden, En me ook om raad vroegen, Hoe zij de gekken kwijt worden: 810 Want ze volgden te alle tijd En lieten nimmermeer af, Om een goed woord dat men ze gaf, Dat zij zich billijk niet zouden Aantrekken noch aanhouden. 815 Die gekken zijn licht te aanvaarden; Maar kwijt mag men ze kwalijk worden. Daarom zo wil die gekken schuwen En de wijzen uw eer betrouwen. Wat men met gekken wil bestaan 820 Moet immer in gekkigheid vergaan. |
|
Dat scheen wael an die schone Perne, Die alte zonderlinghe ghaerne Mit enen gheck te boerden plach: Daer ic u aff sal doen verslach. 825 Men spreect ghemeenlic onverholen: Mit stercken sotten is quaet folen. Dat suldi weten ende niet wanen; Want wijlneer was in Tuskanen Een schone maghet, seer bequaem, 830 Perna was horen rechten naem, Van edeler aert ende rijck van guede, Lustelich ende frisch van moede. Een gheck, gheheten Thirobinus, Verkeerde veel tot horen huus 835 Ende plach die joncfrou boel te heten. In schimpe deedsi him oec weten, Dat hi alleen hoer boelkijn waer, (Des si doch niet en meynde een haer). Dus hadde Perna hoer solaes 840 Mitten groten jonghen dwaes. Hot viel, dat Perna was ghegaen Afterwaert om hoir hoeft te dwaen. Die gheck quam daer ende vantse alleyne. Tehant sprac die goede reyne, 845 Die gheen arch noch quaet en dacht: ‘Wane, boel? wye heeft u hier ghebracht? Wye seyde u dat ic was alhier? Sit hier neder bijden vier Ende dient my thent ic hebbe ghedaen.’ 850 Mittien is hi hoer toe ghegaen Ende dructse vast in sinen arm. Die goede joncfrou dacht: wacharm! Hoe vaer ic nu mit desen sotte? Trouwen het ghinc daer uten spotte. 855 Mit crachte swanch hise totter aerden: Dair is die maghet wijf ghewaerden. Si riep ende dreeff groot gheluut; Ten bate niet, die boert ghinc uut. Die joncfrou heeft een kint ontfanghen 860 Ende die doer is wech gheganghen. Daer bleeff si sitten in groten leyde. Ten lesten ghinc si in Goeds gheleyde Ende streeck wech mit droevigher list, Dat niemant vanden huse en wist, 865 Wairwaert datsi nam een eynde. Langhe doelde si in ellende, So si in vreemde lande was, Ter tijt toe dat si skinds ghenas. In enen woude si ghelach, 870 Dairt nyemant en wiste noch en sach; Ende als si denckende wart omtrent, Hoe si hoer selven hadde gheschent Ende so lastelic was voirdoert, So heeftsi eersten tkint versmoert 875 Ende hoir selven na verhanghen. Dus ist hoir mitten dwaes verganghen. Hadsi den gheck niet an ghelocket, So en waer dat speelkijn niet gherockent. O salighe wive! denct daer an! 880 Ende ghi, magheden sonder man, Ende wacht u wel voer Thirobuus, Dat ghi niet en wart confuus! Laet die stompe doren lopen, Dat ghi niet [en] derft wanhopen, 885 Als die guede Perna dede, Die starff in onverduldichede. Wanneer dat ghi ten danse gaet, So siet wail om, wye bi u staet, Ende neemt den ghenen bijder hant, 890 Die u in doechden is bekant Ende u mach leren off ghi dwaelt. Van him so wordi wael betaelt Ende crijchter eer ende vreude bi. Seg ic u recht, so volghes my. 895 Men mach mercken ende versinnen Wat van ghecker lude minnen Ghecomen is ende hoe menich leit Ghesciet is bijder haesticheit. Hadde Paris, di[e] jonghe man, 900 Enen wisen rock ghetoghen an, Doe hi sijn ghecke sporen speen [l. spien] Ende ymme[r] Helena woude sien, Soe waer Troeyen, die edele stadt, Onverderft ende onghemat; 905 Sijn vader ende oick sijn moeder, Hector ende alle sijn broeder Ende ander menich vorste guet, Die daer om hebben ghestort hoer bloet, Die waren alle te live ghebleven. 910 Het was him doch te voren ghescreven, Voer hi tot Menelaus an Ende naem Helena van horen man, Dat Troyen daer om soude vergaen. Mer sinen ghecken dommen waen 915 Woude hi daer om niet laten aff Ende en achte nyemants raet een caff. Alsoe en willen die dwase jonghe, Die sijn in horen eersten spronghe, Om nyemants wille laten bliven, 920 Si en willen horen wille driven. Si en sorghen niet daer voren, Ofs die vrouwen ghecrighen toirn Of dat si in onvrede leven; Dat coomt him al ghelijck ende even. 925 Weder si schanden hebben aff [l. off] eer, Des en ruecken si min noch meer, Op datsi werven dat si jaghen. Salmen die rechte waerheit saghen, Het valt dicke bider vrouwen schulde, 930 Dat si leven in onghedulde: Want ic kenne, die wijflijck list Soect alle weghe dat spillic ist, Jonck ende schoen van aenghescouwe. Weder si guet sijn off ontrouwe, 935 Doren ofte wijs van sinne, Huefsch off van loser minne, Dorper ofte schamel man, Dat en siet die wijflicheit niet an. Sint dat siet [l. sijt], leyder, niet an en sien, 940 Soe moet bij wilen daer gheschien Dat beter after waer ghebleven. Wes daer bij tijden wert gheweven, En weten die van Delf niet al. God gheve him heyl ende goet gheval, 945 Die heymelic, huefsch ende schamel sijn, Wanneer him boert der minnen schijn. Niemant en straffe mine sprake, Dat ic die jonghe doren lake, Om dat ic van daghen sij. 950 Ic bin doch aller minnen vrij: Wes ye gheleefde, dat is doch doot In mi; mer doe die tijt gheboot Dat ic mede ter heyden ghinc, Doe dede ic als een jonghelinc. 955 Mi docht, ic maectet alte wale; Mer had ic gheconnen dese tale, Die ic mit jaren hebbe gheleert, Ic woudet wel bet hebbe ghekeert. Dus weet icket bij naturen, 960 Hoe die jonghen den tuyn bemuren: Want die twee weghen heeft bestaen, Die weet wail, welc best is ghegaen. Daer om en verstatet niet in toern. Ic hebbe ghelaect den jonghen doren, 965 Op dat hoer elc guet salich wijff Daer voren hoede ende houde stijff. Die jonghe wise en lakic niet: Want het is dicke ghesien ende gheschiet, Dat een guet eerbaer jonghe 970 Meer wijsheit hadde in sin ende in tonghe, Dan sulc die ouder was van daghen. So moghen dan die vroukijn vraghen, Hoe sy die jonghen sullen kennen, Die guet fijn [l. sijn] ende out van sinnen? 975 Trouwen, daer om is voer ghesproken, Dat haesticheit heeft dicke ghebroken, Dat wael gheheel hadde ghebleven, Haddet sinnicheit bedreven Mit goeden sinnen ende sacht. 980 Mit heymeliken vrienden wael bedacht Salmen wijslic zoecken raet Ende vernemen eens mannes staet. Niet verre van huus en salmen riden: So machmen weten tallen tijden 985 Ende vernemen van sinen ghevaerde, Van sijnre coomst, van sinen aerde, Weder hi goet si ofte boes, Weder hi truwe si ofte loes, Weder hi listich is off ront 990 Ende off hi heeft enen hoefschen mont, Of hi enen gueden adem heeft, Of hi in lieften heeft gheleeft, Of hi die vrouwen gaerne eert Ende wes dat hi meest heeft gheleert. 995 In gheselscap ende in spele Salmen horen sinen kele, Of si hevet goet gheclanc, Ende off hi lijden mach bedwanck, Of hi milde ende eerbair si 1000 Ende off hi helen can daer bi. Niet lichtelic salmen anegaen, Voir datmen claerlic heeft verstaen, Of hi wetende is off geck Of dat hi hevet enich ghebreck. 1005 Wairmen dan tghestant sulck vint, Dat hi billic sal sijn ghemint Van vrouwen ende van goeden man, Den salmen vriendelic nemen an Ende herberghen den waerden gast 1010 Ende sluten inder herten vast, Ten ware of hi worde onstedich, So suldi u des maken ledich Ende gheven hem vrilic sinen sack: Soe doedi u selven groot ghemack. 1015 Want soudi quelen ende leven onsacht Om enen die uwer niet [en] acht, Als vele der vrouwen hebben ghedaen, Dat soude u te leyde vergaen, Als ghi van Fillis hebt ghehoert 1020 Ende van anderen sult horen voert, Die him lijfs ende goeds verdorven Ende in wantroiste storven. |
Dat scheen wel aan die schone Perne, Die al te zonderling graag Met een gek te boerden plag: Daar ik u van zal doen verslag. 825 Men spreekt gewoonlijk onverholen: Met sterke zotten is het kwaad folen. Dat zal je weten en niet wanen; Want wijlen eer was in Toscane Een schone maagd, zeer bekwaam, 830 Perna was haar rechte naam, Van edele aard en rijk van goed, Lustig en fris van gemoede. Een gek, geheten Thirobinus, Verkeerde veel tot haar huis 835 En plag die jonkvrouw boel te heten. In schimpen deed ze hem ook weten, Dat hij alleen haar boeltje was, (Dat ze toch niet meende een haar). Dus had Perna haar solaas 840 Met de grote jonge dwaas. Het viel, dat Perna was gegaan Achteruit om haar hoofd te wassen. Die gek kwam daar en vond haar alleen. Gelijk sprak die goede reine, 845 Die geen erg noch kwaad dacht: ‘Waarvan, boel? Wie heeft u hier gebracht? Wie zei u dat ik was alhier? Zit hier neder bij het vuur En bedien mij tot ik heb gedaan.’ 850 Meteen is hij haar toegegaan En drukte ze vast in zijn armen. Die goede jonkvrouw dacht: och heden! Hoe vaar ik nu met deze zot? Vertrouw, het ging daaruit het spotten. 855 Met kracht dwong hij haar tot de aarde: Daar is die maagd wijf geworden. Zei riep en dreef groot geluid; Het baatte niet, die boert ging uit. Die jonkvrouw heeft een kind ontvangen 860 En die dader is weggegaan Daar bleef ze zitten in groot leed. Ten lesten ging ze in Gods geleide En streek weg met droevige list, Dat niemand van het huis wist, 865 Werwaarts dat ze nam een einde. Lang doolde ze in ellende, Zo ze in vreemde lande was, Ter tijd toe dat ze van het kind genas. In enen woud ze lag, 870 Daar het niemand wiste noch zag; En toen ze aan het denken was omtrent, Hoe ze zichzelf had geschonden En zo lastig was voordoet, Zo heeft ze eerst het kind versmoord 875 En zichzelf daarna verhangen. Aldus is het haar met de dwaas vergaan. Had ze de gek niet aangelokt, Zo was dat speeltje niet berokkend. O zalige wijven! Denk daaraan! 880 En gij, maagden zonder man, En wacht u wel voor Thirobuus, Dat gij niet wordt confuus! Laat die stompe doren lopen, Dat ge niet durft wanhopen, 885 Als die goede Perna deed, Die stierf in ongeduld. Wanneer dat gij ten danse gaat, Zo zie goed om, wie bij u staat, En neemt diegene bij de hand, 890 Die u in deugden is bekend En u mag leren of gij dwaalt. Van hem zo word je wel betaald En krijgt er eer en vreugde bij. Zeg ik u recht, zo volg mij. 895 Men mach merken en verzinnen Wat van gekke lieden minnen Gekomen is en hoe menig leed Geschied is bij de haastigheid. Had Paris, die jonge man, 900 Een wijze rok aangetrokken Toen hij zijn gekke sporen bespiedde En immer Helena wilde zien, Zo was Troje, die edele stad, Niet bedorven en niet mat; 905 Zijn vader en ook zijn moeder, Hector en alle zijn broeder En ander menige goede vorst, Die daarom hebben gestort hun bloed, Die waren alle te lijf gebleven. 910 Het was hem toch tevoren geschreven, Voer hij tot Menelaus aan En nam Helena van haar man, Dat Troje daarom zou vergaan. Maar zijn gekke en domme waan 915 Wilde hij daar om niet aflaten En achtte niemands raad een kaf. Alzo willen die dwaze jongen, Die zijn in hun eersten sprong Om niemands wil laten blijven, 920 Ze willen hun wil doordrijven. Ze bezorgen niet daarvoor, Of die vrouwen krijgen toorn Of dat ze in onvrede leven; Dat komt hem al gelijk en even. 925 Weder ze schande hebben of eer, Dat scheelt ze niet min of meer, Opdat ze verwerven dat ze jagen. Zal men de rechte waarheid zeggen, Het valt vaak bij de vrouwen schuld, 930 Dat ze leven in ongeduld: Want ik ken, die vrouwelijke list Zoekt allerwegen dat speelbaar is, Jong en mooi van aanschouwen. Weder ze goed zijn of ontrouw, 935 Dom of wijs van zin, Hoffelijk of van loze minne, Dorper of schamel man, Dat ziet die vrouwelijkheid iet aan. Sinds dat zij het, helaas, niet aanzien, 940 Zo moet bij wijlen daar geschieden Dat beter achter was gebleven. Wat daar bij tijden wordt geweven, En weten die van Delft niet al. God geeft hem heil en goed geval, 945 Die heimelijk, hoffelijk en schamel zijn, Wanneer hem gebeurt der minnen schijn. Niemand bestraft mijn spraak, Dat ik die jonge domme laak, Omdat ik van dagen ben. 950 Ik bin toch van alle minnen vrij: Wat ooit leefde, dat is toch dood In mij; maar toen de tijd gebood Dat ik mede ter heide ging, Toen deed ik als een jongeling. 955 Ik dacht, ik maak het al te goed; Maar had ik deze taal gekund, Die ik met jaren hebbe geleerd, Ik wou het wel beter hebben gekeerd. Dus weet ik het bij naturen, 960 Hoe die jongen de tuin bemuren: Want die twee wegen heeft bestaan, Die weet wel, welke best is gegaan. Daarom versta het niet in toorn. Ik heb gelaakt de jonge domme. 965 Op dat van hen elk goed zalig wijf Daar voren hoede en houdt stijf. Die jonge wijze laak ik niet: Want het is vaak gezien en geschied, Dat een goede eerbare jonge 970 Meer wijsheid had in zin en in tong, Dan sommige die ouder was van dagen. Zo mogen dan die vrouwtjes vragen, Hoe ze die jongen zullen kennen, Die goed zijn en oud van zinnen? 975 Vertrouw, daarom is voorgesproken, Dat haastigheid heeft vaak gebroken, Dat wel geheel had gebleven, Had het met zinnigheid bedreven Met goeden zinnen en zacht. 980 Met heimelijke vrienden goed bedacht Zal men wijs raad zoeken En vernemen een mannen staat. Niet ver van huis zal men rijden: Zo mag men weten te alle tijden 985 En vernemen van zijn vaart, Van zijn afkomst, van zijn aard, Weder hij goed is of boos, Weder hij trouw is of loos, Weder hij listig is of rond 990 En of hij heeft een hoffelijke mond. Of hij een goede adem heeft, Of hij in liefde heeft geleefd, Of hij die vrouwen graag eert En waarvan dat hij meest heeft geleerd. 995 In gezelschap en in spel Zal men horen zijn keel, Of het heeft een goede klank, En off ij lijden mag in bedwang, Of hij mild en eerbaar is 1000 En of hij verhelen kan daarbij. Niet licht zal men aangaan, Voor dat men duidelijk heeft verstaan, Of hij wetende is of gek Of dat hij heeft enig gebrek. 1005 Waar men zulks gestand vindt, Dat hij billijk zal zijn bemind Van vrouwen en van goeden man, Die zal men vriendelijk aannemen En herbergen de waardige gast 1010 En sluiten in de harten vast, Tenzij of hij wordt uithuizig, Zo zal je u dus maken ledig En geven hem vrij zijn zak: Zo doe je jezelf groot gemak. 1015 Want zou je kwelen en hard leven Om enen die u niet acht, Als vele der vrouwen hebben gedaan, Dat zou u ter leed vergaan, Als gij van Phyllis hebt gehoord 1020 En van anderen zal horen voort, Die hun lijf en goeds verdorven En in wanhoop stierven. |
|
Een coninc was, inder ouder ee, Gheseten tot Thiri opter zee, 1025 Machtich ende van schatte rijck. Hi hadde een wijff, was suverlijck, Doeghend ende van goeder aert, Die horen man hadde lieff ende waert: Dydo heb icse horen noemen. 1030 Op een tijt so is ghecomen Pymalion, die hoer broeder was, Verlaechde den coninc op een pas Ende heeften daer ter doot ghesleghen Lastelic [l. haestelic], als verraders pleghen, 1035 Om dat hi hebben woude den schat. Mer Dido vernam wail dat Ende vloich mitten schatte van dan, Voir hoiren broeder, den tyran: Want si sijns niet en dorst verbeiden. 1040 Si voer, dat God haer most gheleyden, Ende si quam an, als ic versta, Inden landen van Affrica, Daer Serbas coninc was ende here. Si en dede min noch meer, 1045 Dan si bleeff daer bijden cant Vander zee ende cofte lant Teghen den coninc, also veel, Als een ossen huut al gheheel Omme soude moghen gaen. 1050 Die coninc was in sulken waen, Want een ossenhuut is cleyn, Ende meynde, dat waer een luttic pleyn, Dat een ossenhuut sloghe al omme Ende gaft hoer om een cleyne somme. 1055 Daer deedse die huut omme snyden, Van den enen ende ten anderen siden Ende dede daer aff een ryemkijn maken, So smal als men dat conde gheraken, Daer si tlant mede omme mat 1060 Ende tymmerde daer ene grote stadt, Die Cartago wart ghenant. Daer na, doe Troyen was verbrant, Quam Eneas mit sijnre scharen Al dolende tot Cartago ghevaren, 1065 Also hi daer uut was verdreven, Doe dander doot waren ghebleven. Hi woude wesen in Ytalyen. Dat lant en soude hem niet falien. Want die Goden dedent hem verstaen, 1070 Dat hi him daer neder soude slaen Ende soude regneren in dat lant. Voer Dydo quam die maer te hant, Dat daer een vorste ghecomen waer, Te schepe, mit eenre groter schaer. 1075 Si heeften vriendelic ontfaen Ende sijn te samen op ghegaen. Daer wart een haestich anevanc Van liefden, die hem beyden dwanck Ende gheckelic wort bestaen, 1080 Als dicke vrouwen hebben ghedaen Ende oick mannen dier ghelijcke. Dat hoff was costelic ende rijcke, Dien om liefte wil wart ghehouden, Als sulke luden billicx souden. 1085 Die vrouwe heeft veel over [hem] ghedaen: Want eerst heeft si den gast ontfaen In horen huse guetelic Ende dair na op hoer bedde rijck, Daer si mit vroechden overdroeghen 1090 Ende vriendelic mit malcander loeghen. Dat duerde ene langhe spaci, Dat elck was doen in sanders graci: So heet waren der minnen glesten. Dydo meynde in horen besten, 1095 Dat Eneas daer bliven woude Ende hoer te wive nemen soude, So waer hi coninc daer ghebleven: Dat hadde si hem gaerne ghegheven. Mer neyn, ten was sijn meninghe niet. 1100 Mit sinen vrienden hi him beriet, So dat hi in Ytalyen woude, Want hi daer regneren soude, Als him die Goden hadden gheseit. Die schepen worden toeghereyt: 1105 Die hoghe waghen ghinghen si snyden. Gheerne wouden [l. woude] si mit him tijden; Mar hoir gheselschap hi versmade. Dat dede hi bijder Goden rade. Een zwaert gaf hi hoir in die hant, 1110 Doe hi van daen ruymede tlant. Groet ghescrey ende misbare Dreef die minnentlike care. Wenende stoet si, sere bedruct. Hoe minnentlike hoer herte smuct 1115 Na horen lieven leyden gast, Dien si so lieflic ende vast Verkoren hadde bij Venus dwanghe! Si stont ende sach him nae soe langhe, Als si die schepe mochten sien. 1120 Van dane ghinc si doe mittien, So sere bedruct, dat alle man Groten jammer sach dair an. Doe si wail sach dat die here Tot hoer en dede gheen wederkere, 1125 Ende alle hope gaf verloren, Do[e] ghenc si haestelic op ten toern Ende dede stoken enen brant. Dat zwaert nam si in horen hant, Dat haer Eneas selve gaf. 1130 Hoirs lijfs en acht si niet een kaff: Want scheiden dede hoir sulken smart, Dat si dat zwaert viel duer hoer hart Ende storte mittien in dat vuer. Daer bleeff die schone creatuir 1135 Verdorven doer der minnen bant, Dat sy te pulver wort verbrant. Dat dede onghedoechsaemheit, Die inder bernerder liefte leyt |
Een koning was, in de oude eeuw, Gezeten tot Tyrus aan de zee, 1025 Machtig en van schatten rijk. Hij had een wijf, was zuiver, Deugden en van goeder aard, Die haar man had lief en waard: Dido heb ik haar horen noemen. 1030 Op een tijd zo is gekomen Pygmalion, die haar broeder was, Verlaagde de koning op een pas En heeft hem daar ter dood geslagen Haastig, zoals verraders plegen, 1035 Om dat hij hebben wilde de schat. Mar Dido vernam wel dat En vloog er met de schatten vandaan, Voor haar broeder, de tiran: Want ze hem niet durfde op te wachten. 1040 Ze voer, dat God haar most geleiden, En ze kwam aan, zoals ik versta, In de landen van Afrika, Daar Serbas koning was en heer. Ze deed min of meer, 1045 Dan ze bleef daar bij de kant Van de zee en kocht land Tegen de koning, alzo veel, Als een ossenhuid al geheel Om zou mogen gaan. 1050 Die koning was in zulke waan, Want een ossenhuid is klein, En meende, dat was een klein plein, Dat een ossenhuid sloeg al om En gaf het haar voor een kleine som. 1055 Daar liet ze de huid om snijden, Van de ene en ten andere zijde En liet daarvan een riempje maken, Zo smal als men dat kon geraken, Daar ze het land mede om mat 1060 En timmerde daar een grote stad, Die Carthago werd genaamd. Daarna, toen Troje was verbrand, Kwam Eneas met zijn scharen Al dolend tot Carthago gevaren, 1065 Alzo hij daaruit was verdreven, Toen de anderen dood waren gebleven. Hij wilde wezen in Italië. Dat land zou hem niet falen. Want die Goden deden het hem verstaan, 1070 Dat hij zich daar neer zou slaan En zou regeren in dat land. Voor Dido kwam dat bericht gelijk, Dat daar een vorst gekomen was, Te scheep, met een grote schaar. 1075 Ze heeften vriendelijk ontvangen En zijn tezamen opgegaan. Daar werd een haastige aanvang Van liefde, die hen beiden dwong En gekkin wordt bestaan, 1080 Als vaak vrouwen hebben gedaan En ook mannen diergelijke. Dat hof was kostbaar en rijk, Die om liefde wil werd gehouden, Als zulke lieden billijk zouden. 1085 Die vrouwe heeft veel voor hem gedaan: Want eerst heeft ze de gast ontvangen In haar huis goedaardig En daarna op haar rijke bed, Daar ze met vreugde overeenkwamen 1090 En vriendelijk met elkaar lachten. Dat duurde een lange poos, Dat elk was doen in de anders gratie: Zo heet waren der minnen geesten. Dido meende in haar besten, 1095 Dat Eneas daar blijven wilde En haar tot wijf nemen zou, Zo was hij koning daar gebleven: Dat had ze hem graag gegeven. Maar neen, het was zijn mening niet. 1100 Met zijn vrienden hij zich beraadde, Zo dat hij in Italië wilde, Want hij daar regeren zou, Als hem die Goden hadden gezegd. Die schepen worden uitgerust: 1105 Die hoge wagen gingen ze snijden. Graag wilden ze met hem tijden; Maar haar gezelschap hij versmaadde. Dat deed hij bij de Goden aanraden. Een zwaard gaf hij haar in de hand, 111Toen hij vandaar ruimde het land. Groot geschrei en misbaar, Dreef die beminnelijke care. Wenend stond ze, zeer bedrukt. Hoe beminnelijk haar hart zucht 1115 Naar haar lieve leiden gast, Die ze zo lieflijk en vast Gekozen had bij Venus dwang! Zo stond en keek hem na zo lang, Als ze die schepen mocht zien. 1120 Vandaar ging toen meteen, Zo zeer bedrukt, dat alle man Grote jammer daaraan zag. Toen ze wel zag dat die heer Tot haar deed geen terugkeer, 1125 En alle hoop gaf verloren, Toen ging ze haastig op de toren En liet stoken een brand. Dat zwaard nam ze in haar hand, Dat haar Eneas zelf gaf. 1130 Haar lijf achtte ze niet een kaf: Want scheiden deed haar zo’ n smart, Dat ze dat zwaard viel door haar hart En stortte meteen in dat vuur. Daar bleef die mooie creatuur 1135 Verdorven door de minnen bant, Dat ze tot pulver wordt verbrand. Dat deed ongeduldigheid, Die in de brandende liefde ligt. |
|
Ende hart is te wederbinden. 1140 Die wederbant is hart te vinden, Ende off hi al ghevonden wart, So is der rechter minnen zwaert Alsoe scharp ende stijff daer teghen, Dattet niet ghelijck en is te weghen, 1145 Ten si mit groter wijsheit dan, Off daer en coemt niet anders van Dan wanhoep, druck ende sorghe groot, Daer den mensche off comt die doot. In desen ende an anderen mede 1150 So machmen vinden die waerhede Van den ic voren hebbe gheseit, Als vander minnen haesticheit, Datmen die voer alle dinck Scuwen sal an elken rinck 1155 Ende verbeyden tijts ghenoech, Ghelijck als ic hier voer ghewoech. Ende also ic den vrouwen rade, Soe radic ic oick in rechten cade [l. rade] Allen goeden mannen mede, 1160 Dat si hem wachten voer haestichede Inder lieften anevanck: Want die minnentlike dwanck Beloipt den mannen wail soe zere Als vrouwen, ende bij wilen mere. 1165 Ende ymmer wacht u wael, ghi manne, Coemdi inder liefden spanne, Dat ghi u vroukijn wail leert kinnen, Off sy yet wanckel is van sinnen. Wanckels vele is inden menschen. 1170 Had ict van Gode, ic woude wenschen, Waer si twee in liefden leefden, Dat si beyde ghelijcke beefden Ende ghelike hetten droeghen, Ghelike truerden, ghelike loeghen, 1175 Ende [of] den enen yet gheschiede, Dat dander him ten besten riede Ende droeghen beyde den last ghelijck: Soe waer alle die werlt rijck. |
En hart is te weer te binden. 1140 Die wederband is hard te vinden, En als hij al gevonden wordt, Zo is de rechte minnen zwart Alzo scherp en stijf daartegen, Dat het niet te vergelijken is te wegen, 1145 Tenzij met groter wijsheid dan, Of daar komt niets anders van Dan wanhoop, druk en grote zorgen, Daar de mens van komt de dood. In deze en aan anderen mede 1150 Zo mag men vinden die waarheid Van die ik tevoren heb gezegd, Als van de minnen haastigheid, Dat men die voor alle dingen Schuwen zal aan elke ring 1155 En afwachten, tijd genoeg, Gelijk als ik hiervoor gewaagde. En alzo ik de vrouwen aanraad, Zo raad ik ook in rechten rade Alle goeden mannen mede, 1160 Dat ze zich wachten voor haastigheid In de liefde aanvang: Want die beminnelijke dwang Beloopt de mannen wel zo zeer Als vrouwen, en bij wijlen meer. 1165 En immer wacht u wel, gij mannen, Kom je in de liefden spanne, Dat e uw vrouwtje goed leert kenen, Of ze iets wankel is van zinnen. Wankel veel vele is in de mensen. 1170 Had ik het van God, ik wilde wensen, Waar zij twee in liefde leefden, Dat ze beide gelijk beefden En gelijke hitte droegen, Gelijk treurden, gelijk lachten, 1175 En als de ene iets geschiede, Dat de ander hem ten beste aanraadde En droegen beide den last gelijk: Zo was de hele wereld rijk. |
|
Isis was een jonck Romaen, 1180 Sedich, hoesch ende wel ghedaen, Van slechter burgher aert gheboren. Een joncfrou haddi uutvercoren, Schoen ende guet, van edelre stam: Si was gheheten, als ic vernam, 1185 Anazartes, die zoete maecht. Ysis heeft hoer sijn noot gheclaecht Ende den brant te kennen ghegheven, Daer hi staets in plach te zweven: Dat was die brant van hoerre minnen, 1190 Die him sijn hert ontstack van binnen, Soe dat him alle dinck was ontseit, Dan sorghe, verdriet ende hertelic leyt. Die minne die dede him wee ende banghe. Om ghenade volchde hi langhe. 1195 Wat hi menichfoudelic claeghde, Die joncfrou luttel daer na vraechde. Hi sprac in truerliken done: ‘O Anazartes! wairde schone! Troost my, ic bin u eyghen knecht. 1200 Troest ghi mi niet, ghi hebt onrecht. Wat baet comt u van mijnre doot, Daer mi toe brinct der minnen noot? Seker, tsterven is mi bereyt, Laet ghi my bliven in dit leyt.’ 1205 Die juffrou sprac: ‘Vaert als ghi moecht; Van my en wardi niet verhoghet.’ Dus schiet hi onghetroest van daen, Ende si versmade den gueden man, Om dat hy hoer was onghelijck. 1210 Menich suchten, menich versijck Ghenc over sijn bedructe hert. Des nachts alset duister wart, Want hi so onghedoechsaem was, Ghinc hi allene sijnre gas 1215 Ende verhinc hem voer hoer poort. [Dit hebdij nu mede ghehoort, Hoe haestelijck dat Ysis In onverdult ghevallen is, Om een wantroest, dat hem gheschiede. 1220 Mit groeter aernst ic u bediede Dat gi u daer voer hoet ende wacht. Al ist datmen u niet en acht Ten eersten, ten anderen of ten derden, Ten vierden reys macht al goet werden. 1225 Die vrouwen willen zijn ghebeden. Si hebben natuerlijck in van seeden, Dat sy hem somwijl droetich houden, Wanneer die tijt des wil ghewouden; So comter wael alsulken weder, 1230 Dat zij ghetoghen worden neder. Al zijn zij bi wylen derten, Het staet hem oeck wael inder herten. Ter aventuer het mach gheschyen, Dat zij bi wylen segghen neen; 1235 Si wouden dattet waer een ja. Lieve vrienden, als ic versta, So en is gheen mensch so wijs op aerden, Hy en verwandelt dic zijn ghevairden. Die vrouwen zijn doch menschelijck: 1240 Al spreken zij huden misselijck, Des morghens zijn zij anders ghesint. Het waeyt wel menigherleye wint, Eer die roeke uutgancg heeft. Daer om, syet dat gy wijslijck leeft, 1245 Ende wacht den tijt mit sachten moede: Het sal u wael vergaen te goede. |
Isis was een jonge Romaan, 1180 Zedig, hoffelijk en goed gedaan, Van eenvoudige burger aard geboren. Een jonkvrouw had hij uitverkoren, Schoon en goed, van edel stam: Ze was geheten, als ik vernam, 1185 Anazartes, die zoete maagd. Isis heeft haar zijn nood geklaagd En den brand te kennen gegeven, Daar hij steeds in plag te zweven: Dat was de brand van haar minnen, 1190 Die hem zijn hart ontstak van binnen, Zodat hem alle ding was ontzegd, Dan zorgen, verdriet en hartelijk leed. Die minne die deed hem wee en bang. Om genade volgde hij lang. 1195 Wat hij menigvuldig klaagde, Die jonkvrouw luttel daarnaar vroeg. Hij sprak en treurende doen: ‘O Anazartes! Wat ben je mooi! Troost mij, ik ben uw eigen knecht. 1200 Troost gij mij niet, gij hebt onrecht. Wat baat komt u van mijn dood, Daar me toe brengt de minnen nood? Zeker, het sterven is mij bereid, Laat gij mij blijven in dit leed.’ 1205 Die juffrouw sprak: ‘Gaat als gij mag; Van mij word je niet verheugd.’ Dus scheidde hij ongetroost vandaan, En ze versmade de goede man, Omdat hij haar was ongelijk. 1210 Menig zuchten, menig verzoek Ging over zijn bedrukte hart. ’s Nachts als het duister werd, Want hij zo ongeduldig was, Ging hij alleen zijn gang 1215 En verhing hem voor haar poort. [Dit heb jij nu mede gehoord, Hoe haastig dat Isis In ongeduld gevallen is, Om een wanhoop, dat hem geschiede. 1220 Met grote ernst ik u aanduid Dat gij u daarvoor hoedt en wacht. Al is het dat men u niet acht Ten eerste, ten andere of ten derden, Ten vierden keer mag het al goed worden. 1225 Die vrouwen willen zijn gebeden. Ze hebben natuurlijk in van zeden, Dat ze zich soms tegenstaan houden, Wanneer die tijd dat wil geworden; Zo komt er wel al zulk weer, 1230 Dat zij getrokken worden neder. Al zijn zij bij wijlen dartel, Het staat hem ook wel in het hart. Ter avontuur het mag geschieden, Dat zij bij wijlen zeggen neen; 1235 Ze wilden dat het was een ja. Lieve vrienden, zoals ik versta, Zo is er geen mens zo wijs op aarde, Hij verandert vaak zijn vaart. Die vrouwen zijn doch menselijk: 1240 Al spreken zij heden misselijk, ‘s Morgens zijn zij anders gezind. Het waait wel menigerlei wind, Eer die rook uitgang heeft. Daarom, ziet dat gij wijs leeft, 1245 En wacht de tijd af met zacht gemoed: Het zal u wel vergaan te goede. |
|
Haesticheyt heb ic ghelaect, Ende haesticheyt ist, diet al maect, Dat die menschen doer die minne 1250 Lijf verliesen ende sinne. Daer om so moetsij zijn ghelaeten. Haesticheyt maect groene straten: Haesticheyt brenct alle weghe Onspoet, ende selden seghe. 1255 Goet verdrach doet safte slapen, Daermen veel sinnes mach raepen. O edele herten, wilt verdraghen, Ende leertet mit rypen sinne draghen. Merct hoe menich jagher doet, 1260 Die zijnre saken wael is vroet Ende weet hoe hijt beghinnen sal. Nochtans soe en vanghet hi niet al Ten eersten, daer hi rennet na. Het valt wel dicke, als ic versta, 1265 Datmen drie reysen ofte vier Jaghet na enen wilden dier: Die vijfte reyse ist noch ontganghen; Mer ter sester bleeft ghevanghen. Denct doch om der sester loep, 1270 Ende en valt in gheen wanhoep, Of u ten eersten twilt ontgaet. Een boem, die vast ghewortelt staet, En valt ten eersten slaghe niet. Het lijt die menighe groet verdriet 1275 Eer hi werft daer hi na loept, Nochtans dat hi stadelijck hoept Te ghecrighen sijnre harten sake. ‘En dede hope, therte brake,’ Dat heb ic dicke horen saghen. 1280 Ic wiste eens vijff ghesellen jaghen Bet dan drie jaer inden grase Na enen wilden witten hase, Daer zij na hesten, breet ende lancg, Ende leyden hem menighen nauwen ganck. 1285 Int vierde jaer so bleeff hi mat. O lieve vrienden, denct om dat! Vangdij ten eersten slaghe niet, Ende doet u tander jaer oeck verdriet, Ten derden jaer so macht al keren. 1290 Hi moet veel ghewins onberen, Die den arbeyt scuwen wil. Ende [een] die werven wil wonnen spil, Een [l. Die] moet arbeyden ende ryden, Selden rusten, ende lyden 1295 Mit ancxste, mit sorghe, mit quale. Wat leet Paertsevael doer den grale, Eer hi des gheweldich wert! Hem dunct, het valt hem veel te hart Wat sy nu lyden, dese jonghe: 1300 Si willen recht ten eersten spronghe Vanghen twilt daer sy na ylen, Of zy willen hem bywylen In groten onverdulde verderven; So willen zy van rouwen sterven, 1305 So gaen sy dan in rechten mismoede In een clooster onder die goede. Daer en misdeden sy nyet an, Stondet op een ander mate dan. Doch des en can ic hem niet laken, 1310 Ende vallen [l. valle] weder op onse saecken. Wy en connen al gheen mongcken zijn. Mer dit is die lere mijn: So verre als gi minnen sult, Dat gi ten eersten hebt verdult. 1315 Oft u niet en ghinghe te wensche, Lijt guetlijc, gij zijt doch mensche, Wy sijn doch alle tot lyden gheboren. Laet u gheen wantroest verdoeren, Ende wacht den tijt mit wysen sinne. 1320 Ghi wervet entelic uwen wille. Des machmen mercken overluut, Dat minne soect die beste uut, Die edel zijn ende reyn van sinne. Daer wilsy altijt wonen inne: 1325 Want daer mach sij wat in wercken, Ende in desen groeten stompen stercken En mach zij winnen niet [e]en twinck. Want dit is een proefelic dincg: Al waert dat een huusbacken jonghe 1330 Mit sijnre ongheslepenre tonghe Yet guets worve an eenre vrouwen, Twaren, mit alte cleynen rouwe Soudi hi verliesen den soeten vont. Hoe soude zijn herte worden ghewont? 1335 Tfel is dicke, ten mach niet doer. Al worde hi al gheset ter loer, Ten soude hem dencken gheen verlies, Dat hi verlore dat gulden vlies. Die nutscap behaecht hem veel bat, 1340 Dan roesen gaert ende bloemen scat: Die staen hem luttel in ghedachten. Een zwijn soude des weynich achten, Datmen lelyen trade int slijck. Van eenre vrouwen, groet ende rijck, 1345 Sal ic u noch een saeck vertellen, Hoe hoir die minne dede quellen, Daer hoer oec haesticheyt toe bracht. Wiltet houden in uwe ghedacht, Op dat gy u lieve joecht 1350 Te bet daer voer hueden moecht. |
Haastigheid heb ik gelaakt, En haastigheid is het, die het al maakt, Dat die mensen door de minne 1250 Lijf verliezen en zin. Daarom zo moet het zijn gelaten. Haastigheid maakt groene straten: Haastigheid brengt allerwegen Tegenspoed, en zelden zege. 1255 Goed verdrag doet zacht slapen, Daar men veel zin mag rapen. O edele harten, wil het verdragen, En leert met rijpe zin dragen. Merkt hoe menig jager doet, 1260 Die van zijn zaken goed is bekend En weet hoe hij het beginnen zal. Nochtans zo vangt hij niet alles Ten eerste, daar hij naar rent. Het valt wel vaak, zoals ik versta, 1265 Dat men drie keer of vier Jaagt naar een wild dier: De vijfde keer is het noch ontgaan; Maar ter zesde bleef het gevangen. Denkt toch om de zesde loop, 1270 En val in geen wanhoop, Of u ten eerste het wild ontgaat. Een boom, die vast geworteld staat, En valt ten eerste slag niet. Het lijdt menigeen groot verdriet 1275 Eer hij werft daar hij naar loopt, Nochtans dat hij steeds hoopt Te krijgen zijn harten zaak. ‘En deed niet hoop, het hart brak,’ Dat heb ik vaak horen zeggen. 1280 Ik wist eens vijf gezellen jagen Beter dan drie jaar in het gras Naar een wilde witte haas, Daar zij naar haasten, breed en lang, En legden hem menige nauwen gang. 1285 In het vierde jaar zo bleef hij mat. O lieve vrienden, denkt om dat! Vang je ten eerste slag niet, En doet u tet ander jaar ook verdriet, Ten derden jaar zo mag het al keren. 1290 Hij moet veel winst ontberen, Die de arbeid schuwen wil. En een die werven wil wonnen spil, Een die moet arbeiden en rijden, Zelden rusten, en lijden 1295 Met angst, met zorgen, met kwalen. Wat leed Percival door de graal, Eer hij dus geweldig werd! Hem dunkt, het valt hem veel te hard Wat ze nu lijden, deze jonge: 1300 Ze willen recht ten eerste sprong Vangen het wild daar ze naar ijlen, Of ze willen hem bijwijlen In groot ongeduld verderven; Zo willen ze van rouw sterven, 1305 Zo gaan ze dan in rechte mismoedig In een klooster onder die goede. Daar misdeden ze niet aan, Stond het op een andere maat dan. Doch dus kan ik hen niet laken, 1310 En val weer op onze zaken. We kunnen al geen monniken zijn. Maar dit is mijn leer: Zo ver als ge minnen zal, Dat ge ten eerste hebt geduld. 1315 Of het u niet ging te wens, Lijdt goedaardig, gij bent doch mens, Wij zijn doch alle tot lijden geboren. Laat u geen wanhoop verdorren, En wacht de tijd met wijzen zin. 1320 Gij verwerft eindelijk ik uw wil. Dat mag men merken overluidt, Dat minne zoekt de beste uit, Die edel zijn en rein van zin. Daar wil ze altijd inwonen: 1325 Want daar mag zij wat in werken, En in deze grote stompen sterken En mag zij winnen vrijwel niets. Want dit is een beproefd ding: Al was het dat een huisbakken jonge 1330 Met zijn ongeslepen tong Iets goeds verwierf aan een vrouw, Zeker, met al te kleine rouw Zou hij verliezen de zoete vondst. Hoe zou zijn hart worden gewond? 1335 Het vel is dik, het mag er niet door. Al wordt hij al gezet ter loer, Het zou hem denken geen verlies, Dat hij verloor dat gulden vlies. Die nuttigheid behaagt hem veel beter, 1340 Dan rozengaard en bloemen schat: Die staan hem luttel in gedachten. Een zwijn zou het weinig achten, Dat men lelies vertrad in het slijk. Van een vrouw, groot en rijk, 1345 Zal ik u noch een zaak vertellen, Hoe haar die minne deed kwellen, Daar haar ook haastigheid toe bracht. Wil het houden in uw gedachten, Op dat gij uw lieve jeugd 1350 Te beter daarvoor hoeden mocht. |
|
Eeus [mog. ook: Eeas] was een vorst doirluchtich, Ghecomen tAthenen zeer gheduchtich, Dair voirtijts die hoghe scole was Ende men in allen kunsten las, 1355 Ghelijck men nu doet te Parijs. Een edel jonghe, van kunsten wijs, Die Androgonus was ghenant, Wort van Creten aldaer ghesant. Conincg Minos was zijn vader, 1360 Die tlant van Creten hilt algader. Die jonghe wordt also kunsten rijck, Dat die van Athenen ghemeenlijck Hadden in hoirre herten nijt Ende verwachteden op enen tijt, 1365 Daer hi op tpallas toren gincg, Om te besyen die vreemde dinck, Die daer stonden ghemaginiert. Daer worder sommighe toeghestiert, Dien van boven worpen in die zee, 1370 So dat hi brac zijn hals ontwee. Minos heeft dese moort vernomen, Ende is machtich over ghecomen, Mit menighen ridder, stout ende scone, Om te wreeken sinen sone, 1375 Die so jammerlijck was vermoort. Hi dede omlegghen die starcke poort. Daer wort ghestormt dic ende vele: Het gout die menighe daer die kele. Langhe tijt so lach daer Minos 1380 Ende verteerde menighen os, Eer hi zijn wille creech aldaer. Ten lesten warden si in vair, Die van Athenen, ende dochten Dat zijt niet wederstaen en mochten, 1385 Ende ghinghen een dadinghe an Mit coninck Minos, den hoghen man Hi ontfincse in ghenaden, Mit voirwaerden, die zij hem daden. Die voerwaerden sal ic hier bescriven,] 1390 Mit oerlove van allen gueden wiven: Nochtan so waer my tswighen sochter. Pasiphos dat was Minos dochter, Ende hadde ghewonnen bij enen stier Een kint, dat was een anxtelic dier: 1395 Minotaurus heeft sijt gheheten. Hi plach menschen ende beesten teten. Boven was hi een menschelic dier, Ende beneden ghelijc een stier, Groot ende wonderlic ghedaen. 1400 Daer en mocht nyemant voer hem staen: Wat voer hem quam, wast cleyn of groot, Hi moerdet al ende brachtet ter doot. Hi stont besloten binnen muren. Men brocht hem teten tallen uren. 1405 Minos begheerte ende sijn menen Was, dat die van Athenen Tot elker drie jaren enden Vijff mannen souden senden Tot Mynothaurus in Creten, 1410 Om van him te sijn verbeten, Him te beteringhe ende te eeren, Off hi woudse destrueren. Dat beloefden sij te hant Ende zwoeren daer op een verbant. 1415 Minos is van daen ghevaren. Doe plaghen si tallen drien jaren Luden te senden nader koir. Op een tijt viel een groot rumoir Tot Athenen in die stat: 1420 Want die ghemeynte woude dat, Datmen lot worpe dair om, Wye trecken soude tot Mynothaurum. Want die armen sendemen voert, Die rijcken bleven binnen der poort. 1425 Ten bate coninc noch sijn ghebot, Voertganc moste hebben tlot. Doe die jaren omme quamen Ende men ten lote soude versamen, So ghebuerdet des conincx zone, 1430 Die starck, vroem was ende schone. Theseus was die name sijn. Hi moster een van viven [sijn], Die mede in Creten souden varen. Die guede coninc was out van jaren, 1435 Hi dreeff rouwe ende hantgheslach, Hi weende, hi truerde nacht ende dach Om sinen soen, dien hi minde Voer alle dat hi ye bekinde. Hi voer van daen, die grote heer. 1440 Die vader ghinc mede op dat meer. Mit groten druc ende jammerhede Wort daer van beyden een ghescheide. Die hoghe zee ghinghen si snyden Ende seylden hene sonder myden, 1445 So dat si quamen an Creten lant. Daer so worden si gheleyt te hant Voerden coninc inder zale. Daer wordt bevolen den ammirale, Datmen daer mede dede 1450 Als ghewoenlic was ende zede, Die viere ghecreghen des dodes slach, Elc bisonder op enen dach. Ten vijften daghe gheboerdet dan Theseus, den edelen man. 1455 Om dat hi was van conincx bloede, Soe wort hem ghedaen te guede Enen schonen [l. Eenschone] camer, daerhi in lach Tot dattet quam anden vijften dach. Hier binnen soe heeften voirsien 1460 Des rijckes conincx dochter een: Adriana was hoer naem. Si poechde zeer, hoe si best quaem Te spreken mitten schonen gast. Op enen avont heeft sijt ghepast 1465 Bij des camerwaerde[r]s rade, Dat sy te gader mit goeden stade Malcander vriendelic onderspraken. Daer sloten si der minnen zaken, Mit gueden voirwaerden ende verbande, 1470 Dat hise mit hem te sinen lande Voeren soude bij sinen live Ende nemen sie [l. se] ten echten wive. Des leerde si hem alle die ganghe, Hoe hi mit listen ende dwanghe 1475 Minotaurus soude verslaen Ende selve mitten live ontgaen. Des vijften daghes, alst him ghebuert, Wort hi den [l. ten] Minotauro ghevuert. Sijn zwaert ende wapen nam hi mede: 1480 Dat gondemen hem, want twas die zede. Hi wart besloten in dat parck. Sijn konst maect him die moet so starck, Die him die schone hadde gheleert, Dat him noch sorch noch anxt en deert. 1485 Doe Minotaurus him teghen quam, Sijn swaert hi in die hande nam Ende ghinc him an mit sulken woerden, Als tot dier saken behoerden Ende him Adriana leerde, 1490 So dat hi him van hem weerde. Daer sloech hi den onghehuyren doot Ende loste him selven uuter noot, Danck heb die guede Adriane. Des nachts al stille voer hi van dane 1495 Ende nam mit him die salighe vrouwe. Blijschap dreven si sonder rouwe Doe sy waren inden schepe. Men reyde toe die mast ende repe, Si seylden hene doer den stranck. 1500 Menich vriendelic ommevanck Gheschiede daer mit groter vroechde. Ten was niet vreemd dat hi verhoechde, Want hi sijn lijff hadde ghevonden, Dat ten dode was verbonden. 1505 Doe sy inder wilder zee Hadden gheseylt drie daghen off mee, Quamen si aen een eylant, Daer sy ghinghen op te hant, Om aldair te nemen ruste. 1510 Daer was een busch van soeter luste, Daer in wart him logijst ghemaect. Wat si des nachts bedreven naect, Daer si laghen zoete ende sacht, Daer en heb ic twaren niet op ghedacht. 1515 Het was op trouwe wesmen dede. Tgheselscap was in groten vrede, Dat zij daer rusten mochten so: Want sy der zee waren onvro. Twee daghen namen sy den rust, 1520 Ende leefden daer in soeten lust: Want het was somer dach, Datmen daer veel ghenoechten sach: Berghe ende dale waren grone. Des derden daghes, nader noene, 1525 So ghinc die edele kuussche smael Alleyne spaitseren in een dael, Dair bloemkijn stonden menichfalt. Die zonne en had daer gheen ghewalt, Om dat die lover dichte stonden. 1530 Een zuete stat heeft si ghevonden, Dair sy hoir neder heeft ghestelt Ende ghinc rusten op dat velt, Soe dat haer die vake bestoet Ende sliep, dat Gode ontfarmen moet. 1535 Theseus dit vernam te hant Ende ghereyden schip ende ghewant. Vanden lande ruymde hi daer Ende liet daer bliven die zoete kaer, Dien [l. Die] hi op trouwe hadde verraden 1540 Ende him gheleert hadde die paden Daer hi sijn lijff mede behelt. Nu lecht Adriane opt velt Ende en weet van deser reysen niet. Dat schip heen doer dat water vlyet 1545 Mit enen ghevoochliken winde. Die zee was smolt, dat weder was linde. Elck man ijlde tot sinen hove. Dese eerbaer vrouwe van hogher love Heeft haer vanden slape bedaert 1550 Ende is ghegaen ter haven waert, Daer si schip noch mensche en vant. Te richt heeft sy dat schip bekant, Daer sijt van verre int water sach. Groot gheween ende hantgheslach 1555 Dreef die edele vrouwe guet: Dicke si int water woet Ende woude sinen schepe volghen. Half verwoet ende seer verbolghen, Clam sy boven op een clip 1560 Ende sach na dat wrede schip, Dat hoir so valschelijc was ontvaren. Si dreeff een jammerlic misbaren. In groten druck, in sorghe, in wene Stont dat edel hert allene. 1565 Dien sy ghetruwede lijff ende guet Heeft ghewandelt sinen moet: Den sy gheloefde ganselijc Heeft hoer ghehandelt bofelic. Al was hi conincx zone gheboren, 1570 So hadde hi hoer doch trouwe ghesworen, Die hi lichtelic heeft vergheten. Tis onrecht datmen him sal heten Edel off van edelen name, Die van naturen is onbequame 1575 Ende van daden is onedel. Wat soudmen prisen een schoen vedel, Daer gheen snaren op en sijn, Die huer gheluut maken fijn? Sulke edelheit ic prise 1580 Ghelijc die schoenheit van schoonre Lize, Die huer eer verloren heeft Ende alle mannen te dienste leeft. Edelheit dats edel daet. Het is een ghec, die anders raet. 1585 Dus stont die minnentlike schone Ende riep in yammerliken done: ‘O Theseus! bose man! Wat is di hier gheleghen an, Dat ic bij dinen schulde sterve 1590 Ende van minen live verderve? O wee! heb ic dit leyt verdient? Ic halp di als een trouwe vrient: Du keerste vyantscip tot my. Teghen minen brueder halp ic di, 1595 Daer du dijn lijff mede hebs behouden. O wee! dat wort my wael vergouden! Ic hebbe di volle liefte ghedaen: Du laets mi hier alleyne staen. O wrede man, o felle gast! 1600 Hoe laetstu mi in sulken last Ende bist van my gheworden wendich! Du laets my arm wijff hier ellendich, Inder zee, op een eylant, Dair man noch wijff en is bekant, 1605 Ende du wail weets in dinen moet, Dat ic hier ymmer sterven moet. Och Venus, vrou verradinne [l. verraderinne]! Waer om so dwong di mine sinne Te minnen den onghehuyren man, 1610 Daer so vele onghetrouwe leghet an? Hi heeft verslaghen minen brueder, Ic heb ghelaten vader ende moeder, Mijn lant, mijn rijcheit ende vrende, Ende moet hier sterven in ellende, 1615 Om dat ick volchde uwer leer! O wy! o wach! en mach niet meer!’ Sprac dat minnenlike wijff Ende warp mittien hoer schone lijff Inder steylre rotsen neder. 1620 Die zee ontfinc dat lichaem weder Ende voerdet hene mitten vloede. Daer verdranck die hoefsche guede, Om dat si inder minnen pas So heet ende onghedoechsam was. 1625 Des anevanghes haestichede Heeft hair ghebracht in sulken lede, Als ghi hier lesen hebt ghehoert. Ic bids u, weest soe niet verdoert Ende niet ijlt so seer ter minnen. 1630 Wilt u te voren wail versinnen Ende kent den man eer ghi anegaet, Off ghi doet u selven quaet. By reden soude ic gaerne spreken. Ghi moecht hier selve nemen teken 1635 An Adriana, die wail gheleerde. Doe sy hoer van [hoer] vrienden keerde Ende sette hoer liefte doen ende vast An enen verren vreemden gast, Dien si en kende meer noch min, 1640 Weder hi hadde enen stadighen sin, Off dat hi wanckel was van herte Ende off hi kende der minnen smerte, Doe en wast wonder noch vremicheit, Dat hoer dair off quam groot leyt. 1645 Hadsi weten sijn ghestant, Hoet him in herten was bewant Ende wat liefte hi te heyme droech, Die him van verre int herte loech Ende hoe hi aldair verbonden was: 1650 Had si gheweten alle das, Si had hoer lichte bet beraden. Mer als een mensche so is beladen, Dat hi selve ghenen raet en weet Ende nyemant segghen en wil sijn leet, 1655 Die hem ten besten raden mocht, Mer selve volbrenghet sijn ghedocht, Weder het quaet sy ofte guet, Dat is een zake, die ymmer moet Bij wilen een quaet eynde ontfaen. 1660 Die wise doen ons te verstaen; Wes men zonder raedt ghenendet, Wesel [l. Wesen] sal mit screyen gheendet. |
Eeus [mogelijk ook: Eeas] was een vorst doorluchtig, Gekomen te Athene zeer geducht, Daar voortijds die hogeschool was En men in allen kunsten las, 1355 Gelijk men nu doet te Parijs. Een edel jonge, van kunsten wijs, Die Androgonus was genaamd, Wort van Kreta aldaar gezonden. Koning Minos was zijn vader, 1360 Die het land van Kreta hield allemaal. Die jonge wordt alzo van kunsten rijk, Dat die van Athene algemeen Hadden in hun harten nijd En verwachten hem op een tijd, 1365 Daar hij op de paleis toren ging, Om te bezien die vreemde dingen, Die daar stonden afgebeeld. Daar worden er sommige toegestuurd, Die hem van boven wierpen in di zee, 1370 Zo dat hij brak zijn hals stuk. Minos heeft deze moord vernomen, En is machtig overgekomen, Met menige ridder, dapper en mooi, Om te wreken zijn zoon, 1375 Die zo jammerlijk was vermoord. Hij liet omleggen die sterke poort. Daar wort bestorm vaak en veel: Het vergold die menige daar de keel. Lange tijd zo lag daar Minos 1380 En verteerde menige os, Eer hij zijn wil kreeg aldaar. Ten lesten werden ze in gevaar, Die van Athene, en dachten Dat zijt het niet weerstaan mochten, 1385 En gingen een dading aan Met koning Minos, de hoge man Hij ontving ze in genade, Met voorwaarden, die zij hem deden. Die voorwaarden zal ik hier beschrijven,] 1390 Met verlof van alle goede wijven: Nochtans zo was me het zwijgen zachter. Pasiphos dat was Minos dochter, En had gewonnen bij een stier Een kind, dat was een angstig dier: 1395 Minotaurus heeft zij het geheten. Hij plag mensen en beesten te eten. Boven was hij een menselijk dier, En beneden gelijk een stier, Groot en wonderlijk gedaan. 1400 Daar mocht niemand voor hem staan: Wat voor hem kwam, was het klein of groot, Hij vermoorde het al en bracht het ter dood. Hij stond besloten binnen muren. Men bracht hem te eten te alle uren. 1405 Minos begeerte en zijn menen Was, dat die van Athene Tot elke drie jaren enden Vijf mannen zouden zenden Tot Minotaurus in Kreta, 1410 Om van hem te zijn verbeten, Hem te verbeteren en te eren, Of hij wilde ze vernielen. Dat beloofden zij gelijk En zwoeren daar op een verbond. 1415 Minos is vandaar gevaren. Toen plagen ze te alle drie jaren Lieden te zenden naar de kooi. Op een tijd viel een groot rumoer Tot Athene in die stad: 1420 Want die gemeente wilde dat, Dat men lot wierp daarom, Wie trekken zou tot Minotaurus. Want die armen zond men voort, Die rijken bleven binnen de poort. 1425 Het baatte koning noch zijn gebod, Voortgang moest hebben het lot. Toen die jaren om kwamen En men ten lot zou verzamelen, Zo gebeurde het dat de koningszoon, 1430 Die sterk, dapper was en mooi. Theseus was zijn naam. Hij moest er een van de vijf zijn, Die mede in Kreta zouden varen. Die goede koning was oud van jaren, 1435 Hij dreef rouwe en handgeklap, Hij weende, hij treurde nacht en dag Om zijn zoon, die hij minde Voor alles dat hij ooit bekende. Hij voer vandaan, die grote heer. 1440 Die vader ging mede op dat meer. Met grote druk en droefheid Wordt daar van beiden een scheiden. Die hoge zee gingen ze snijden En zeilden heen zonder mijden, 1445 Zodat ze kwamen aan Kreta land. Daar zo worden ze geleid gelijk Voor de koning in de zaal Daar wordt bevolen de admiraal, Dat men daar mede deed 1450 Als gewoonlijk was en zede, Die vier kregen de doodsklap, K apart op een dag. Ten vijfde dag gebeurde het dan Theseus, de edele man. 1455 Omdat hij was van konings bloed, Zo wordt hem gedaan ten goede Een schone kamer, daar hij in lag Totdat het kwam aan de vijfde dag. Ondertussen zo heeft hem gezien 1460 De rijke koningsdochter een: Adriana was haar naam. Ze poogde zeer, hoe ze het beste kwam Te spreken met de mooie gast. Op een avond heeft zij het gepast 1465 Bij de raad van de kamerbewaarder, Dat ze tezamen met goede stade Elkaar vriendelijk spraken. Daar sloten ze de minnen zaken, Met goede voorwaarden en verbonden, 1470 Dat hij haar met hem tot zijn land Voeren zou bij zijn lijf En nemen ze ten echten wijf. Dus leerde ze hem alle die gangen, Hoe hij met listen en dwang 1475 Minotaurus zou verslaan En zelf met het lijf ontgaan. De vijfde dag, toen het hem gebeurde, Wordt hij ten Minotaurus gevoerd. Zijn zwaard en wapen nam hij mede: 1480 Dat gunde men hem, want het was de zede. Hij werd besloten in dat perk. Zijn kunst maakt hem de moed zo sterk, Die hem die schone had geleerd, Dat hem noch zorg noch angst deert. 1485 Toen de Minotaurus hem tegenkwam, Zijn zwaard hij in de hand nam En ging hem aan met zulke woorden, Als tot die zaken behoorden En hem Adriana leerde, 1490 Zodat hij hem van hem weerde. Daar sloeg hij de ongure dood En verloste hem zelf uit de nood, Dank heeft die goede Ariane. ‘s Nachts al stil voer hij vandaan 1495 En nam met hem die zalige vrouwe. Blijdschap dreven ze zonder rouw Toen ze waren in het schip. Men bereide toe de mast en repen, Ze zelden heen door de stroom. 1500 Menig vriendelijke omvang Geschiede daar met grote vreugde. Het was niet vreemd dat hij verheugde, Want hij zijn lijf had gevonden, Dat ten dode was verbonden. 1505 Toen ze in de wilde zee Hadden gezeild drie dagen of meer, Kwamen ze aan een eiland, Daar ze gelijk op gingen, Om aldaar te nemen rust. 1510 Daar was een bos van zoete lust, Daarin werd ze logies gemaakt. Wat ze ‘s nachts bedreven naakt, Daar ze lagen zoet en zacht, Daar heb ik zeker niet op gedacht. 1515 Het was op trouw wat men deed. Het gezelschap was in grote vrede, Dat zij daar rusten mochten zo: Want ze de zee waren droevig. Twee dagen namen ze de rust, 1520 En leefden daar in zoete lust: Want het was zomer dag, Dat men daar veel genoegen zag; Bergen en dalen waren groen. De derde dag, na de noen, 1525 Zo ging die edele kuise eenmaal Alleen spazieren in een dal, Daar bloempjes stonden menigvuldig. De zon had daar geen geweld, Om dat het lover dicht stond. 1530 Een zoete plaats heeft ze gevonden, Daar ze zich neder heeft gesteld En ging rusten op dat veld, Zodat haar de slaap bestond En sliep, dat God ontfermen moet. 1535 Theseus dit vernam gelijk En bereide schip en gewant. Van het land ruimde hij daar En liet daar blijven die zoete geliefde, Die hij op trouw had verraden 1540 En hem geleerd had die paden Daar hij zijn lijf mede behield. Nu licht Ariane op het veld En e weet van deze reis niets. Dat schip heen door dat water vliedt 1545 Met een gevoeglijke wind. Die zee was vlak, dat weer was zacht. Elke man ijlde tot zijn hove. Deze eerbare vrouwe van hoge lof Heeft zich van de slaap bedaart 1550 En is gegaan ter haven waart, Daar ze schip noch mensen vond. Terecht heeft ze dat schip herkend, Daar zij het van verre in het water zag. Groot wenen en handgeklap 1555 Dreef die edele goede vrouwe: Vaak ze in het water woedt En wilde zijn schip volgen. Half verwoed en zeer verbolgen, Klom ze boven op een klip 1560 En zag naar dat wrede schip, Dat aar zo vals was ontvaren. Ze dreef een jammerlijk misbaren. In grote druk, in zorgen, in wenen Stond dat edele hart alleen. 1565 Die ze vertrouwde lijf en goed Heeft veranderd zijn gemoed: Die ze gans geloofde Heeft haar behandeld boefachtig. Al was hij koningszoon geboren, 1570 Zo had hij haar toch trouw gezworen, Die hij licht heeft vergeten. Het is onrecht dat men hem zal heten Edel of van edele naam, Die van naturen is onbekwaam 1575 En van daden is onedel. Wat zou men prijzen een mooie vedel, Daar geen snaren op zijn, Die haar geluid maken fijn? Zulke edelheid ik prijs 1580 Gelijk die schoonheid van schone Lize, Die haar eer verloren heeft En alle mannen ten dienste leeft. Edelheid dat is een edele daad. Het is een gek, die anders aanraadt. 1585 Dus stond die beminnelijke schone En riep in jammerlijke doen: ‘O Theseus! Boze man! Wat is u hier aangelegen, Dat ik bij uw schuld sterf 1590 En van mijn lijf bederf? O wee! Heb ik dit leed verdiend? Ik hiep u als een trouwe vriend: U keert vijandschap tot mij Tegen mijn broeder hielp ik u, 1595 Daar u uw lijf mede hebt behouden. O wee! Dat wort me wel vergolden! Ik heb u volle liefde gedaan: U laat me hier alleen staan. O wrede man, o felle gast! 1600 Hoe lat u mij in zulke last En bent van mij geworden gekeerd! U laat mij arm wijd hier ellendig, In de zee, op een eiland, Daar man noch wijf is bekend, 1605 En u wel weet in uw gemoed, Dat ik hier immer sterven moet. Och Venus, vrouw verraadster! Waarom zo dwong u mijn zin Te minnen de ongure man, 1610 Daar zo veel ontrouw aan ligt? Hij heeft verslagen mijn broeder, Ik heb gelaten vader en moeder, Mijn land, mijn rijkheid en vrienden, En moet hier sterven in ellende, 1615 Omdat ik volgde uw leer! O wee! O wee! En mach niet meer!’ Sprak dat beminnelijke wijf En wierp meteen haar schone lijf In de steile rotsen neder. 1620 Die zee ontving dat lichaam weer En voerde het heen met de vloed. Daar verdronk die hoffelijke goede, Om dat ze in de minnen pas Zo heet en ongeduldig was. 1625 Des aanvang haastigheid Heeft haar gebracht in zulk leed, Als ge hier lezen hebt gehoord. Ik bid u, weest niet zo verdord En niet ijlt zo zeer ter minnen. 1630 Wilt u tevoren goed bezinnen En kent de man eer gij aangaat, Of gij doet u zelf kwaad. Bij reden zou ik graag spreken. Gij mag hier zelf nemen teken 1635 Aan Adriana, die goed geleerde. Toen ze zich van haar vrienden keerde En zette haar liefde toen en vast Aan een verre vreemde gast, Dien ze kende meer of min, 1640 Weder hij had een stadige zin, Of dat hij wankel was van hart En of hij kent de minnen smart, Toen was het wonder noch vreemdigheid, Dat haar daarvan kwam groot leed. 1645 Had ze geweten zijn gestand, Hoe het hem in hart was gesteld En wat liefde hij thuis droeg, Die hij van verre in het hart lachte En hoe hij aldaar verbonden was: 1650 Had ze geweten alle dat Ze had haar licht beter beraden. Maar als een mens zo is beladen, Dat hij zelf geen raad weet En niemand zeggen en wil zijn leed, 1655 Die hem ten beste raden mocht, Maar zelf volbrengt zijn gedachte, Weder het kwaad is of goed, Dat is een zaak, die immer moet Bij wijlen een kwaad einde ontvangen. 1660 Die wijze doen ons te verstaan; Wat men zonder raad aanvangt, Wezen zal met schreien geëindigd. |
|
Op dese zake wil ic wat thoeven: Want my dunct dat sij behoeven 1665 Leren, troest ende gueden raet, Die leven inder minnen staet. Al wort si dicwijl begonnen Lichtelic ende onversonnen, Het valt wael ende tgheschiet oick vake, 1670 Dat si mit groten onghemake Besloten wort in langher sorghe. Des sette ic reden tot enen borghe. Wes [een] selve hoert ende siet, En can men hem ontvroeden niet. 1675 O wee! hoe menich zoet behaghen Heb ic ghesien in sommighen daghen, Dat so ghenoechlic was van smake Int eerste beghinsel vander sake, Daer ic cortelic na vernam, 1680 Dat die zoete honichstam So zuer ende bitter was ghewarden, Dattet nyemant en mocht gheharden! Ende dat viel al in corter stont, Dat si beyden waren ghewont 1685 So zere, so doen, so hertelijck, Dat nyemant en sach des ghelijck, Ende worden beyde terstont ghenesen Ende schoten voert mit ander pesen, Elck in een bisonder lant, 1690 Recht of si nye en hadden bekant Deen den anderen; dat docht mi vreemde. Seker ic segghe, dat cleyne scheemde Was him beyden inden sinne, Of die liefte was harde dinne. 1695 Noch singhic voerwairt minen zanck. Om te schuwen den heten dranck, Die den mensche maect versmoort Ende in lieften so verdoert, Wil ic u gheven medicine 1700 Teghen die verwerrede pine. Niet dat ic u ghenesen can, Off helpen uuter minnen ban, (Des soudic my bewinden node); Mer wildi volghen mijn ghebode, 1705 Ghi sult u selven wael ontstelen Menich onghevuechlic quelen Ende menich hertzweer ende pijn. Soe is die rechte medecijn, Verbeyden, mate ende sinlicheit. 1710 Hier off wil ic u doen bescheit. Als ghi den ouden hont hoert bassen, Soe hoert ende siet tot allen gassen. Wye beproeft is, den gheloeft. Si di in sinnen so verdoift 1715 Ende ghi staet in sulken ghebu, Dat ghi ymmer verre van u Minnen wilt in vreemden steden, So laet u doch dat sijn ghebeden Ende settet wail in u ghedacht, 1720 Op dat ghi doch uwes selves acht, Ende doet versoeken al te voren, Wye hi is ende waen gheboren, Van wat zeden ende manieren, Off hi bois is off guedertieren, 1725 Huefsch off clapper off loghenaer, Schamel off loes off drueghenair, Sonderlinghe off hi yet heeft Daer hi in lieften mede leeft. Dat is tmeeste datmen sal gronden: 1730 Want is hi mit yemande verbonden, Dat him doet bruken vreuden spil, Die en laet hi niet om dinen wil, Al waerstu schoner veel dan sy. Wairt oick dan also, dat hi 1735 Hoir om dine wille lyet, So en dorfstu daer an twivelen niet, Hy en schiet di mitter selver strale. Dair om salmen verbeyden wale Ende volghen matelic den brant, 1740 Tot dat die zeden sijn bekant Ende die manieren vanden mensch. Och! dat waer een hoghe wensch, Alsmen den mensche saghe van buten, Datmen dan al sijn virtuten 1745 Ende sijn ghestande dair mede bekende! Die menighe in loesheit is behende, Die dan rechtveerdich soude sijn. Dat soude beletten menighe pijn, Die menich edel herte doghet. 1750 Ghi, guede mannen, weest niet onthoghet, Dat ic [u] dus verzoeken doe: Want also wael spreke ic u toe, Als den gueden salighen vrouwen. Ghi sult mede al omme schouwen 1755 Ende versoecken eens wives ghestant, Soe ic ghesproken hebbe te hant. Wes ic den vrouwen wise ende lere, Dat gheve ic u in gheliker were: Wanttet is te duchten, inden [l. in allen] tijden 1760 Valt ghebreck in allen [l. beyden] zijden. Als ghi dan den tijt hebt verbeit Ende alle dinc [u] is gheseit Van sinen wesen ende ghestande, Dunct hi u dan soe guederhande 1765 Ende onverbonden vry alleyn, Van zeden hoefsch, van monde reyn, Ende hi oec wijslic doet sijn dinck; Twaren, dat is die jonghelinc, Diemen in doechden minnen sal. 1770 Beveelt him uwe zaken al. Ghi sult van him bet sijn bewairt, Dan off ghi selve schaffer waert. Hi sal altijt sorghe draghen, Hoe hi eere mach bejaghen 1775 Ende uwe hulde vast ghewerven. Hi soude liever lives derven, Dan hi enighe zake hantierde, Daer ghi van truwen mede faelgierde, After dien mael ende stonde, 1780 Dat ghi mit hande ende mit monde Sijt verbonden int ghelove. Waer hi coemt, in elken hove, Maect hi der vrouwen ere breyt, U te eren ende waerdicheit. 1785 Hi en sal niet segghen wye ghi sijt, Als die ghecke doet talre tijt, Die sine minne maket condt Voer elkerlijc, ist cat, ist hont. Teghen u en wart hi nymmermeer koen. 1790 Hi ducht alle weghe te misdoen. Wat hi beghint ofte endet, Ghi en wort nymmer van him gheschendet. Hi is altijt eren ghier. Onderdanich ende guedertier 1795 Suldi him tallen stonden vinden. Mit dien suldi u vast verbinden Ende houden him een gans ghelove. Een wijs man, guet ende rijck van love, Die sal oick des ghenenden voert, 1800 Wair hi een wijff van sulker boort Vindet, ende van sulker daet, Als hier voer bescreven staet, Dat hi him daer an houde vast; Soe en brinct him wandel gheen gast [l. ghenen last]. 1805 Dat leven heeft een groot behaghen, Die ghenoechte sal overdraghen Ende die minnentlike vrede, Die deen den anderen telker stede Bewizen sal in stilre waer. 1810 Heymelicheit sal wesen daer Tusschen beyde vast ghesloten, Om der nyderen anestoten, Die nacht ende dach daer op schulen In schalken laghen ende in kulen, 1815 Hi [l. Hoe] si die goede saken werren, Ende ist, dat si yet sien van verren, Daer sy nochtan niet off en weten, So gaen si grimmen ende eten Ende verteren hoirs selfs lijff, 1820 Ter tijt toe dat si een guet wijff Hebben gheschent off guede man. So sijn si alte wael daer an, Als sy guet gheselschap scheyden Ende guede liefte doen verbeyden, 1825 Die wail in doechden souden duren. Want si sijn sulc van naturen, Dat sy niet en konnen ghedoghen, Dat luden malkander vrienscap toghen. Al waren si maghen onderlinghe, 1830 Si souden quaet van tguede singhen. Ende wairwairts dat sy hene vlieghen, Altois vallen si op hoir lieghen Ende visieren nuwe mare. Die duvel grijpse bijden hare 1835 Ende vuerse mit hem inder hellen, Alle die nyders mit horen ghesellen! Hoe mach dat valsche wolves saet Soe rechte boos sijn ende quaet, Dat si niet ghelijden en konnen, 1840 Dat goede menschen malcander gonnen? Ende die scalke vos Reynaert, Die mit clappen toecht sijn aert, Die wil al segghen dat hi siet. Hi soude borsten, dede hijs niet: 1845 Want lieghen, drieghen, dats al sijn lijff. Ghi, guede mannen ende salighe wijff, Wildi uwer eren achten, Voer wolff ende vos moeti u wachten. Die wolff, dat is die nyder fel: 1850 Die vos, dat is die clapper snel. Ende scuwet alle die ghene die roemen. God moetse alle drie verdoemen! Dus seg ic, dat ghi sult verbeyden Ende niet lichtelicke scheyden 1855 Dat opset dat ghi heb[t] begrepen. Ghi sultet wael an laten drepen Ende seylen, als ghi hebt den wint, Dair ghijt rechte diep wael kint. Nu heb ic van mate voergheseit; 1860 Daer aff wil ic u doen bescheit. Ghetempert sal die liefte sijn. Onghetemperde maect venijn, Dat den mensche tleven neemt. Mate in liefde wail betaemt. 1865 Minne sal sijn te maten heet, Te maten cout, ende wail ghesmeet. Waer die brant is alte groot Daer blijft dat hert van hetten doot: Alte cout veryaecht die minne. 1870 Vrou mate is een edel vorstinne. So wes een mensche by maten doet Dat moet bij reden wesen guet. O goet wijff, want [l. wan] du hebs verbeit, Dattu des mannes weselicheit 1875 Hebs wael ondervonden claer, So wil dijns selves nemen waer, Dat dat vuer in dinen herte Niet en brenghe so vuerighe smerte, Off die man waer sulker eerde, 1880 Dat hi diner niet en begheerde, Dat ment moghe blasen uut. Mer vindestu an sijn gheluut, Dat hi him tot di wil voeghen Ende leven slechs na dijn ghenoeghen, 1885 Soe latet vlammen ende vrilick brenden: Het wil dan al in vreuden wenden. Du, bederman, wil dat oec scouwen; Ic leerdi, ghelijc den vrouwen. |
Op deze zaak wil ik wat vertoeven: Want me dunkt dat zij behoeven 1665 Leren, troost en goede raad, Die leven in de minnen staat. Al wordt het dikwijls begonnen Licht en onbezonnen, Het valt wel en het geschiedt ook vaak, 1670 Dat ze met groot ongemak Besloten wordt in lange zorgen. Dus zet ik reden tot een borg Wat een zelf hoort en ziet, En kan men hem ompraten niet. 1675 O wee! Hoe menig zoet behagen Heb ik gezien in sommige dagen, Dat zo genoeglijk was van smaak In het eerste begin van de zaak, Daar ik kort na vernam, 1680 Dat die zoete honingstam Zo zuur en bitter was geworden, Dat het niemand mocht harden! En dat viel al in korte tijd, Dat ze beiden waren gewond 1685 Zo zeer, zo doen, zo hartelijk, Dat niemand zag dergelijke, En worden beide terstond genezen En schoten voort met ander pezen, Elk in een apart land, 1690 Recht of ze niet hadden bekend De een de andere; dat dacht me vreemde Zeker ik zeg, dat kleine schaamte Was hen beiden in de zin, Of die liefde was erg dun. 1695 Noch zing ik voorwaarts mijn gezang. Om te schuwen de heten drank, Die den mensen maakt versmoort En in liefde zo verdord, Wil ik u geven medicijnen 1700 Tegen die verwarrende pijn. Niet dat ik u genezen kan, Of helpen uit de minnen ban, (Dat zou ik mij bewinden node); Maar wil je volgen mijn geboden, 1705 Gij zal u zelf wel ontstelen Menig ongevoeglijk kwelen En menig hartzweer en pijn. Zo is de rechte medicijn, Wachten, maat en zinlijkheid. 1710 Hiervan wil ik u doen bescheidt. Als gei de ouden hond hoort bassen, Zo hoort en ziet tot allen gaten. Wie beproefd is, die geloof. Ben je in de zinnen zo verdoofd 1715 En ge staat in zo’n gebuur, Dat ge immer verre van u Minnen wilt in vreemde steden, Zo laat u doch dat zijn gebeden En zet het goed in uw gedachten, 1720 Op dat gij toch uw zelf acht, En doe onderzoeken al tevoren, Wie hij is en waarvan geboren, Van wat zeden en manieren, Of hij boos is of goedertieren, 1725 Hoffelijk of klapper of leugenaar, Schamel of loos of geduldig, Vooral of hij iets heeft Daar hij in liefden mee leeft. Dat is het meeste dat men zal doorgronden: 1730 Want is hij met iemand verbonden, Dat hem doet gebruiken vreugde spel, Die laat hij niet om uw wil, Al was u veel mooier dan zij. Was het ook dan alzo, dat hij 1735 Haar vanwege u verlaat, Zo behoeft u daaraan niet te twijfelen, Hij schiet u met dezelfde stralen. Daarom zal men wel wachten En volgen matig de brand, 1740 Tot dat die zeden zijn bekend En de manieren van de mens. Och! Dat was een hoge wens, Als men de mens zag van buiten, Dat men dan al zijn krachten 1745 En zijn gestand daarmee bekende! De menige in loosheid is handig, Die dan rechtvaardig zouden zijn. Dat zou beletten menige pijn, Die menig edel hart gedoogd. 1750 Gij, goede mannen, weest niet ontmoedigd, Dat ik u dus verzoeken doe: Want alzo goed spreek ik u toe, Als de goede zaligen vrouwen. Gij zal mede alom schouwen 1755 En onderzoeken eens wijf stand, Zo ik gesproken heb gelijk. Wat ik de vrouwen wijs en leer, Dat geef ik u in gelijke weer: Want het is te duchten, in alle tijden 1760 Valt gebrek in beiden zijden. Als ge dan de tijd hebt afgewacht En alle ding is u gezegd Van zijn wesen en stand, Dunkt hij u dan zo goederhanden 1765 En niet verbonden vrij alleen, Van zeden hoffelijk, van mond rein, En hij ook wijs doet zijn ding; Zeker, dat is die jongeling, Diemen in deugden minnen zal. 1770 Beveelt hem uw zaken al. Gij zal van hem beter zijn bewaard, Dan of ge zelf verschaffer was. Hij zal altijd zorg dragen, Hoe hij eer mag bejagen 1775 En uw hulde vast verwerven. Hi zou liever lijf verderven, Dan hij enige zake hanteerde, Daar gij van trouw mede faalde, Na die maal en stonde, 1780 Dat gij met handen en met mond Bent verbonden in het geloven. Waar hij komt, in elke hof, Maakt hij de vrouwe eer breed, U te eren en waardigheid. 1785 Hij zal niet zeggen wie u bent, Als die gek doet te alle tijd, Die zijn minne maakt bekend Voor elk, is het kat, is het hond. Tegen u wordt hij nimmermeer koen. 1790 Hij ducht allerwege te misdoen. Wat hij begint of eindigt, Gij wordt nimmer van hem geschonden. Hij is altijd de eren gierig. Onderdanig en goedertieren 1795 Zal je hem te alle stonden vinden. Met dien zal je u vast verbinden En houden hem een gans geloof. Een wijs man, goed en rijk van lof, Die zal ook dat einde doen voort, 1800 Waar hij een wijf van zulke boort Vindt, en van zulke daad, Als hiervoor beschreven staat, Dat hij hem daaraan vasthoudt; Zo en brengt hem wandel geen last. 1805 Dat leven heeft een groot behagen, Die genoegens zaal overdragen En die minnelijke vrede, Die de een de anderen te elke plaats Bewijzen zal in stille waarde. 1810 Heimelijkheid zal wezen daar Tussen beide vast gesloten, Om der nijdiger aanstoten, Die nacht en dag daar op schuilen In schalken lagen en in kuilen, 1815Hoe ze die goede zaken verwarren, En is het, dat ze iets zien van verre, Daar ze nochtans niet van weten, Zo gaan ze grimmen en eten En verteren hun eigen lijf, 1820 Ter tijd toe dat ze een goed wijf Hebben geschonden off een goede man. Zo zijn ze al te goed daaraan, Als ze goed gezelschap scheiden En goede liefde doen verbeiden, 1825 Die wel in deugden zouden duren. Want ze zijn zulke van naturen, Dat ze niet kunnen gedogen, Dat lieden elkaar vriendschap tonen. Al waren ze verwanten onderling, 1830 Ze zouden kwaad van het goede zingen. En werwaarts dat ze heen vliegen, Altijd vallen ze op hun liegen En versieren nieuwe berichten. Die duivel grijpt ze bij de haren 1835 En voert ze met hem in de hellen, Al die nijdiger met hun gezellen! Hoe mag dat valse wolven zaad Zo recht boos zijn en kwaad, Dat ze niet lijden kunnen, 1840 Dat goede mensen elkaar gunnen? En die schalkse vos Reinaert, Die met klappen toont zijn aard, Die wil alles zeggen dat hij ziet. Hij zou barsten, deed hij het niet: 1845 Want liegen, bedriegen, dat is al zijn lijf. Gij, goede mannen en zalige wijven, Wil je uw eren achten, Voor wolf en vos moet je u wachten. Die wolf, dat is die nijdiger fel: 1850 Die vos, dat is die klapper snel. En schuw al diegene die roemen. God moet ze alle drie verdoemen! Dus zeg ik dat gij zal wachten En niet licht scheiden 1855 Die opzet dat gij hebt begrepen. Gij zal er wel aan laten dwepen En zeilen, als gij hebt de wind, Daar gij de rechte diepte wel kent. Nu heb ik van mate voorgezegd; 1860 Daarvan wil ik u doen bescheidt. Getemperd zal die liefde zijn. Ongetemperde maakt venijn, Dat den mens het leven neemt. Mate in liefde wel betaamt. 1865 Minne zal zijn te maten heet, Te maten koud, en goed gesmeed. Waar de brand al te groot is Daar blijft dat hart van hitte dood: Alt te koud verjaagd de minne. 1870 Vrouw mate is een edele vorstinne. Zowat een mens bij maten doet Dat moet bij reden goed wezen. O goed wijf, want u hebt gewacht, Dat u de man zijn wezenlijkheid 1875 Hebt wel ondervonden helder, Zo wil uw zelf waarnemen, Dat dat vuur in uw hart Niet brengt zo’n vurige smart, Of die man was zulke eerde, 1880 Dat hij u niet begeert, Dat men het mag uitblazen. Maar vind u aan zijn geluid, Dat hij hem tot u wil voegen En leven slechts naar uw genoegen, 1885 Zo laat het vlammen en vrij branden: Het wil dan al in vreugden wenden. U, doende man, wil dat ook aanschouwen; Ik leer u, gelijk den vrouwen. |
|
Noch straffe ic ene vrouwe guet, 1890 Die schone was ende wail ghemoet, Edel ende van guede rijck Ende plach te wonen eenelick Inden woude van Turkyen. Horen name wil ic u lyen: 1895 Oenoene was sy gheheten. Niet verre van Troyen was si gheseten; Mer na ghewoente der ouder tijt, Soe woende si, des zeker sijt, In wildernisse ende in haghen. 1900 Hoer ghesinde stedelic plaghen Scape ende ander beeste te waerden, Die him inde[n] woude ghenaerden. Si was jonck ende sonder vader, Ende gheen gheselscap alte gader 1905 So en hadde si mit enighen man, Die ye ter werlt lijff ghewan. Op een tijt gheviel een dinck, Dat Pryamus, die Troyssche coninc, Een kint ghecreech van Ecuba, 1910 Sinen wive, als ic versta; Ende die wile dat sijt droech, Was een prophete, die ghewoech, Dat dat kint soude verderven Troyen ende voert bewerven 1915 Sijns vaders ende sijnre broeder doot Ende menighen ellendighen noet. Doe dit kint gheboren was, Pryamus woude eernstelic das Ende gheboet der moede[r] doen, 1920 Het ware dochter ofte soon, Datmen[t] rechte voert versloeghe Off inder wildernisse droeghe, Daert mochte sijn verbeten, Ende ghevent den beesten teten. 1925 Doe dat kint ter werlt quam, Die moeder dat seer qualic nam, Dat hoer kint soude vergaen. Enen wisen knecht sprac si aen Ende bat him dat hi gheringhe 1930 Inden woude daer mede ghinghe, Op sulke doecht als si hem gan, Ende bestedet enighe[n] man, Diet op hielde tot sinen jaren: Ende wes dat kint mochte vertaren, 1935 Dat soude hi loven onghefaelt, Het soude werden wel betaelt. Oec dede si den bode te weten, Dattet Alexander soude heten. Die wise bode verstontet wel 1940 Ende liep henen harde snel Ter woestenyen mitten kinde. Daer gheraecte hi an tghesinde, Die Oenones quick bewaerden. Enen man vant hi van gueder waerden, 1945 Die nam dat kint an him, dat was schone, Ende meynde te werven groten lone Van sijnre vrouwen om den vont. Hi lieper mede opter stondt Ende brocht[et] siner jongher vrouwen. 1950 Doe si dat kint begonde te schouwen, So dochtet hoir so suverlijck, Dat sijt hilt ghestedelic, Alt offt hoirs selfs hadde ghesijn. Alexander was die name fijn [l. sijn]; 1955 Mer des en woude si niet weten Ende heeften Paris gheheten. Die wile dat hi was een kint Heeft si him moederlic ghemint; Mer doe hi creech een manlic lijff 1960 Doe woude si selver sijn sijn wijff. Menighe ghenoechte ende weydspil Hantierde si dick ende vil. Die bossche leerde hi wail kennen Mit sijnre liever ghesellinne. 1965 Dicke sliepen si up tfelt In blancken armen minnentlic gheselt. Si versochten menighe stede Om te meren vreuchde ende vrede. Him beyde bloeyde der vreuden rijs, 1970 So wail der maghet als Parijs. Si en sochten niet dan vreude ende jacht Ende leefden vrolic dach ende nacht. Mitten boghe leerde hi schieten, Das die dieren mosten ontnieten, 1975 Die him int ghimoete quamen. Menighe vreuchde hadden si tsamen. Het dochte hem harde wael ghemaect, Dat hi an hoer soe was gheraect. Hi hadse zeer lief ende waert, 1980 Ende alle dat sijn hert begaert, Dat dede si mit zoeten sinne. Des droech hi hoer ghetrouwe minne So langhe als hi bij hoer duerde: Dat si namaels wail besuerde. 1985 Doe him meer jaren quamen aen Ende die moeder hadde verstaen, Dat hi te manne was ghedeghen Ende was schoen ende volsleghen, So heeft si sulken raet ghenomen, 1990 Dat sy en tot haer dede comen Ende lieten den vader sien. Doe hij en sach, sprac hi mittien: ‘Dese vrucht waer qualick verloren.’ Hi bleef daer ende began te horen 1995 Goet ende quaet ende leerde seer, Als wail bethaemde sulken heer. Alexander was vergheten; Mer Parijs plachmen te heten. Hi wort ghemint ende wael gheacht. 1000 Altois hantierde hi die jacht. Bij wilen reet hi opten pas, Daer Oenoene woenachtich was, Ende vernuwede daer die minne, Die zeer koelde in sinen sinne, 1005 Mids dat hi nu tallen daghen Vrouwen sach ende schoen behaghen. Up enen dach is hi ghereden Mit sinen boghe in enicheden Daer hi sach enen tempel staen. 1010 Uuten tempel quamen ghegaen, Wail ghechiert betamelic, Drie Godinnen rijckelick. Een gulden appel was daer becant: Die gaven sij Parijs in die hant, 1015 Ende baden him dat hi dien Gave der schoonste van hem drien. Dit waren Venus ende Pallas, Ende Juno die derde was. Gave hi Pallas den appel ront, 1020 So soude hi tot alre stont Winnen ende behouden zeghe Ende in oirloghen hebben deghe. Waert dat hij en Venus gave, So soudi hi winnen tot sijnre have 1025 Die schoonste vrouwe verre te voren, Die ye ter werlt wert gheboren. Waert dat hi Juno den appel dede, So soude hi hebben gheluc ende vrede Ende voerspoet totten groten goede. 1030 Hi docht in sinen overmoede: Hi woude Venus den appel gonnen; Want daer mede had hi ghewonnen, Dat hi soude hebben tscoonste wijff, Die ye ontfinck op aerden lijff. 1035 Dus was hi van herten blijde, Te quader tijt an sijnre zijde. Die guede salighe Oenoene Doeghede in herten minlic we, Om dat Parijs in langhen tijden 1040 Nye en quam by hoerre zijden. Oenoene wert al vergheten. Parijs die is op gheseten Ende heeft die schepen doen bereyden, Datten Venus soude gheleyden, 1045 Daer hi die schoonste vinden soude, Dye hi ymmermeer hebben woude. Doe [l. Hoe] hi doe van dane voer, Hoe hi al Griecken brocht in ruer, Hoe hi te Menelaus quam, 1050 Die him vriendelic inne nam Ende dede him eer ende groeten vrede, Wat valscheit hi hem weder dede, Doe hi ontvoerde sinen waert, Daer hi gheen golt en hadde vertaert, 1055 Sijn schone wijff, die hi wael loofde, Ende hoe hi den rijcken tempel roefde, Daer overgrote schat in was, Ende sloech die lude vanden pas, Die daer doot bleven legghen, 1060 Ende al sonder waernen ende ontsegghen, Dat waer my hier te langhe te scriven. Mer Oenoene moste bliven Allene in der woestenyen. Si stont opt water, hoer ic lyen, 1065 Doe Helena quam in ghevaren. Si sprac: ‘God moetse al bewaren, Sonder Helena, die valsche brant, Daer Troyen by sal werden gheschant. Och! in wat rouwe ende ellende 1070 Sal dese blijscap nemen ende! Dit ghescal ende dit festeren Sal noch al in tranen keren. An my en is niet veel belanck, Al maect my die minne cranck, 1075 Die my an Paris heeft ghehaect. Van kinde heb ic di een man ghemaect. Had icken int wout laten legghen, Soen dorstic tleyde woert niet segghen. Och! ic sie die leyde bruut, 1080 Die mijn ghenoechte blaset uut! Och! ic ward van sinnen blint! Had ic bij mate nu ghemint, Soe moch[t] ic nu mit goeder maten Des valschen Parijs minne laten! 1085 Mer neen, ic ghinc so haestelic an. Inne wiste niet wye was die man: Ic en wist niet, doe wy laghen int gras, Dat hi van conincx bloede was. Had ic ghekent den hoghen aert, 1090 Ic hadde mi anders wail bewaert.’ - Kinder mijn! dus ist gheschiet. Hout mate in liefte ende en haest u niet. Laet u mijn lere bliven innich, Op dat ghi niet en wert ontsinnich, 1095 Alst verghinc mit Oenoene, Die van groter minnen wee Rasende after die werlt liep, Om dat Helena bij Parijs sliep. |
Noch straf ik een goede vrouwe, 1890 Die mooi was en goed gemoed, Edel en van goed rijk En plag te wonen alleen In het woud van Turkije. Haar naam wil ik u belijden: 1895 Oenone was ze geheten. Niet ver van Troje was ze gezeten; Maar naar gewoonte van de oude tijd, Zo woonde ze, wat zeker is, In wildernis en in grotten. 1900 Haar gezinde steeds plegen Schapen en ander beesten te weiden, Die zich in de wouden geneerden. Ze was jong en zonder vader, En geen gezelschap al tezamen 1905 Zo had ze met enige man, Die ooit ter wereld lijf won. Op een tijd gebeurde een ding, Dat Priamus, die Troje koning, Een kind kreeg van Ecuba, 1910 Zijn wijf, als ik versta; En de tijd dat ze het droeg Was een profeet, die gewaagde, Dat dat kind zou verderven Troje en voor verwerven 1915 Zijn vaders en zijn broeder dood En menige ellendige nood. Toen dit kind geboren was, Priamus wilde oude ernstig das En gebood de moeder te doen, 1920 Het was dochter of zoon, Dat men het recht voort versloeg Of in de wildernis droeg, Daar het mocht zijn verbeten, En geven het de beesten te eten. 1925 Toen dat kind ter wereld kwam, De moeder dat zeer kwalijk nam, Dat haar kind zou vergaan. Een wij knecht sprak ze aan En bad hem dat hij gauw 1930 In het woud daar medeging, Op zulke deugd als ze hem gunde, En besteedt het aan enige man, Die het op hield tot zijn jaren: En wat dat kind mocht verteren, 1935 Dat zou hij loven zonder falen, Het zou worden wel betaald. Ook liet ze de bode te weten, Dat het Alexander zou heten. Die wijze bode verstond het wel 1940 En liep henen erg snel Ter woestenijen met het kind. Daar geraakte hij aan het gezinde, Die Oenone kwik bewaarden. Een man vond hij van goede waarde, 1945 Die nam dat kind aan hem, dat was mooi, En meende te werven groot loon Van zijn vrouwen om de vondst. Hij liep er mede op die tijd En bracht het zijn jonge vrouw. 1950 Toen ze dat kind begon te aanschouwen, Zo dacht het haar zo zuiver, Dat zij het hield gestadig, Alsof het van haar zelf was geweest. Alexander was die naam van hem; 1955 Maar dat wilde ze niet weten En heeft het Paris geheten. Die tijd dat hij was een kind Heeft ze hem moederlijk bemind; Mar toen hij kreeg een mannelijk lijf 1960 Toen wilde ze zelf zijn zijn wijf. Menige genoegens en tegenspel Hanteerde ze vaak en veel. Die bossen leerde hij goed kennen Met zijn liever gezellin. 1965 Vaak sliepen ze op het veld In blanken armen minnelijk gesteld. Ze bezochten menige plaats Om te vermeerderen vreugde en vrede. Hen beiden bloeide de vreugde rijs, 1970 Zo wel de maagd als Parijs. Ze zochten niets dan vreugde en jacht En leefden vrolijk dag en nacht. Met de boog leerde hij schieten, Dat die dieren moesten ontlieten, 1975 Die hem in het gemoed kwamen. Menige vreugde hadden ze tezamen. Het dacht hem erg goed gemaakt, Dat hij aan haar zo was geraakt. Hi had ze zeer lief en waard, 1980 En alles dat zijn hart begeert, Dat deed ze met zoete zinnen. Dus droeg hij haar getrouwe minne Zo lang als hij bij haar duurde: Dat ze later wel bezuurde. 1985 Toen hem meer jaren aankwamen En die moeder had verstaan, Dat hij tot man was gedegen En was mooi en volslagen, Zo heeft ze zulke raad genomen, 1990 Dat ze hem tot haar liet komen En liet hem de vader zien. Toen hij hem zag, sprak hij meteen: ‘Deze vrucht was kwalijk verloren.’ Hij bleef daar en begon te horen 1995 Goed en kwaad en leerde zeer, Als wel betaamde zulke heer. Alexander was vergeten; Maar Paris plag men hem te heten. Hij wordt gemind en goed geacht. 1000 Altijd hanteerde hij de jacht. Bij wijlen reedt hij op de pas, Daar Oenone woonachtig was, En vernieuwde daar de minne, Die zeer verkoelde in zijn zin, 1005 Mits dat hij nu te allen dagen Vrouwen zag en schoon behagen. Op een dag is hij gereden Met zijn boog in enigheden Daar hij zag een tempel staan. 1010 Uit de tempel kwamen gegaan, Goed versierd betamelijk, Drie Godinnen rijk. Een gulden appel was daar bekend: Die gaven zij Paris in de hand, 1015 En baden hem dat hij die Gaf der schoonste van hen drie. Dit waren Venus en Pallas, En Juno de derde was. Gaf hij Pallas de ronde appel, 1020 Zo zou hij e alle tijd Winnen en behouden zege En in oorlogen hebben de zege. Was het dat hij eet Venus gaf, Zo zou hij winnen tot zijn have 1025 De schoonste vrouwe verre tevoren, Die ooit ter wereld werd geboren. Was het dat hij Juno de appel deed, Zo zou hij hebben geluk en vrede En voorspoed tot het grote goed. 1030 Hij dacht in zijn overmoed: Hij wilde Venus de appel gunnen; Want daar mede had hij gewonnen, Dat hij zou hebben het mooiste wijf Die ooit op aarde ontving een lijf. 1035 Dus was hij van harten blijde, Ter kwader tijd aan zijn zijde. Die goede zalige Oenone Gedoogde in het hart minnelijke pijn, Om dat Parijs in lange tijden 1040 Niet kwam aan haar zijden. Oenone werd al vergeten. Paris die is opgezeten En heeft die schepen doen bereiden, Da hem Venus zou geleiden, 1045 Daar hij die schoonste vinden zou, Die hij immermeer hebben wilde. Toen hij daar vandaan voer, Hoe hij al Griekenland bracht in oproer, Hoe hij te Menelaus kwam, 1050 Die hem vriendelijk in nam En deed hem eer en grote vrede, Wat valsheid hij hem weer deed, Toen hij ontvoerde zijn waard, Daar hij geen geld had verteerd, 1055 Zijn schone wijf, die hij wel loofde, En hoe hij den rijke tempel roofde, Daar overgrote schat in was, En sloeg de lieden van de pas, Die daar dood bleven liggen, 1060 En al zonder waarschuwen en ontzeggen, Dat was met te lang hier te schrijven. Maar Oenone moest blijven Alleen in der woestijn. Ze stond bij het water, hoor ik belijden, 1065 Toen Helena kwam in gevaren. Ze sprak: ‘God moet ze alle bewaren, Uitgezonderd Helena, die valse brand, Daar Troje bij zal worden geschonden. Och! In wat rouw en ellende 1070 Zal deze blijdschap nemen einde! Dit geschal en dit fêteren Zal noch al in tranen keren. Aan mij is niet veel belang, Al maat me de minne zwak, 1075 Die me aan Paris heeft gehaakt. Van kind af heb ik u een man gemaakt. Had ik hem in het woud laten liggen, Zo durfde ik het leed woord niet zeggen. Och! Ik zie helaas die bruid, 1080 Die mijn genoegen uitblaast! Och! Ik word van zinnen blind! Had ik bij mate nu gemind, Zo mocht ik nu met goede maten De valse Paris minne laten! 1085 Maar neen, ik ging zo haastig aan. Ik wist niet wie was die man: Ik wist niet, toen we lagen in het gras, Dat hij van konings bloed was. Had ik gekend de hoge aard, 1090 Ik had me wel anders bewaard.’ - Kind van mij! Dus is het geschied. Houdt mate in liefde en haast u niet. Laat u mijn leer blijven innig, Op dat gij niet wordt onzinnig, 1095 Als het verging met Oenone, Die van grote minnen wee Razend achter de wereld liep, Om dat Helena bij Parijs sliep. |
|
Soe behoerter dan sinlicheit, 1100 Op dattet lieve niet en werde leyt. Men sal mit gueden wisen sinne Draghen edele reyne minne, Vuerich, tru, mit ganser stede. Elck zal zuecken sanders vrede. 1105 Niet lichtelic suldi gheloven Den ghenen, die gheerne liefte roven: Wantter dicke toern off coemt, Die den luden luttel vroemt. Wye alle gheclap gheloven wil, 1110 Die doet hem selven toernes vil; Doch moet wael tusschen vrunden sijn Bij wilen een cleyn toernekijn. Ende wye sal dat zoenen dan? Dat sal die heymelike man, 1115 Off een wetende wijff salt maken, Die heelghesel is hoerre beyder zaken, Dies men oic niet ontberen en mach, Daer ic u off sal doen ghewach, Wilt God, hier after, eer ict ende. 1120 Hoe menich jammer en[de] miswende Sijn ghevallen inder minnen, Die zonder mate ende wise sinne Rueckelois wort anghenomen. O wat isser off ghecomen 1125 Jammers ende ongheluckes, Groits leyts ende druckes, Daer men int eerst niet op en ghisset, Alsmen begrijpt der minnen list! Het heeft die menighe, daermen of leest, 1130 Van vrouwen duen ghemint gheweest. Hadden si gheweten sijn ghebreke, Sij waren ghebleven uuten streke. |
Zo behoort er dan zinnelijkheid, 1100 Opdat het lieve niet wordt leed. Men zal met goede wijze zin Dragen edele reine minne, Vurig, trouw, met ganse plaatsen. Elk zal zoeken de anders vrede. 1105 Niet licht zal je geloven Diegene, die graag liefde roven: Want er vaak toorn van komt, Die de lieden luttel baat. Wie alle geklap geloven wil, 1110 Die doet zichzelf toorn veel; Doch moet wel tussen vrienden zijn Bij wijlen een klein toernooitje. En wie zal dat verzoenen dan? Dat zal die heimelijke man, 1115 Of een wetend wijf zal het maken, Die heel gezel is hun beider zaken, Dis men ook niet ontberen mag, Waarvan ik u zal doen gewag, Wil het God, hierna, eer ik het eindig. 1120 Hoe menig jammer en misgaan Zijn gevallen in de minnen, Die zonder maat en wijze zinnen Roekeloos wordt aangenomen. O wat is ervan gekomen 1125 Jammer en ongeluk, Groot leed en druks, Daar men in het eerst niet op gist, Als men begrijpt der minnen list! Het heeft de menige, daar men van leest, 1130 Van vrouwen die gemind geweest. Hadden ze geweten zijn gebreken, Zij waren gebleven uit de streken. |
|
Isiphile ene vrouwe was Van Lempnes, ende coninc Thoas 1135 Was hoer vader natuerlijcke. Doe Jason voer ten conincrijcke Van Colcos, om dat gulden vlies, Ende die wint him teghen blies, So quam hi ander vrouwen lant. 1140 Die haven lach andes meres cant, So dat hi daer den opganc dede. Die vrouwe dede him grote vrede. Grote liefde leyde sy him an: Want si was noch sonder man 1145 Ende Jason was oick sonder wijff. Hy dede aldaer een gheblijff Van tween maenden, luttel meer; Hi zwoer hoer truwe bij sijnre eer, Ende gonden him den Goden namen, 1150 Dat hij behouden weder quame, Hi soudse mit him voeren uut, Als wail betaemt eenre hogher bruut. Hi voer henen sijnre straten Ende heeft die vrouwe mit kinde ghelaten. 1155 Dat mocht wael ghecke liefde wesen! Nu hebdi voer wael horen lesen, Hoe hi an Medea quam, Die hoirs vaders rijcheit nam Ende voer mit him in sijnre aert. 1160 Tlant van Lempnes heeft hi ghespaert Ende heeft Ysiphile vergheten. Hadde die vrouwe goet gheweten Van Jasons onghestadichede, Si hadde ghelaten dat sy dede. 1165 Nu ghinc sy onberaden voert Ende gheloifde alle sine woert. Si en kende sijn zeden noch sijn ghebair, Weder hi loghen seyde off wair, Sijn ontrouwe sy niet en versan, 1170 Ende so sijt sonder raet began, So ist verganghen Ysiphile. Dat dede hoerre herten wee. Doe hi daer niet an en quam, Ende si alle tghestant vernam, 1175 Dat hi Medea hadde ghehaelt, Sprac si: ‘Nu bin ic wael betaelt Vander vrienscap ende ghelove, Die ic him dede in minen hove. Medea, die daer mit him lijt, 1180 Die moet sijn vermaledijt! After der werlt moet si noch lopen, Onzinnich ende in wanhopen, Ende van hoirre kinder bloet Moet si selver werden ghevoet! 1185 Van horen handen moeten si sterven, Ende selve in ellende verderven!’ Dese vloeke, die sy hoir dede, Dat suldi weten voer waerhede, Dat die der selver Medea 1190 Alle gheschieden, als ghi hier na Wael horen sult, wildijt besien. Ysiphile ghinc op mittien Ende ghenas cort daer na van kinde, Dat si mit gueder herten minde. 1195 Niet langhe en leefde die edele vrouwe; Mer cort starf si van rechten rouwe. |
Iphigenia was een vrouwe Van Lemnos, en koning Thoas 1135 Was haar natuurlijke vader. Toen Jason voer ten koninkrijk Van Colchis, om dat gulden vlies, En die wind hem tegen blies, Zo kwam hij aan het vrouwen land. 1140 Die haven lag aan de meer kant, Zo dat hij daar de opgang deed. Die vrouwe deed hem grote vrede. Grote liefde legde ze hem aan: Want ze was noch zonder man 1145 En Jason was ook zonder wijf. Hij deed aldaar een verblijf Van twee maanden, luttel meer; Hij zwoer haar trouw bij zijn eer, En gunden hem de Goden namen, 1150 Dat hij behouden weerkwam, Hij zou ze met hem uitvoeren, Als wel betaamt een hoge bruid. Hij voer henen zijn straten En heeft die vrouwe met kind gelaten. 1155 Dat mocht wel gekke liefde wezen! Nu heb je voor wel horen lezen, Hoe hij aan Medea kwam, Die haar vaders rijkheid nam En voer met hem in zijn aard. 1160 Het land van Lemnos heeft hij gespaard En heeft Iphigenia vergeten. Had die goede vrouwe geweten Van Jasons ongestadigheid, Ze had gelaten dat ze deed. 1165 Nu ging ze onberaden voort En geloofde al zijn woorden. Ze kende zijn zeden noch zijn gebaren, Weder hij loog of waar zei, Zijn ontrouw ze niet verzon, 1170 En zo zij het zonder raad begon, Zo is het vergaan Iphigenia. Dat deed haar hart wee. Doe hij daar niet aankwam, En ze alle stand vernam, 1175 Dat hij Medea had gehaald, Sprak ze: ‘Nu ben is wel betaald Van de vriendschap en belofte, Die ik hem deed in mijn hof. Medea, die daar met hem gaat, 1180 Die moet zijn vermaledijt! Achter de wereld moet ze noch lopen, Onzinnig en in wanhopen, En van haar kinderen bloed Moet ze zelf worden gevoed! 1185 Van haar handen moeten ze sterven, En zelf in ellende verderven!’ Deze vloek, die se haar deed, Dat zal je weten voor waarheid, Dat die dezelfde Medea 1190 Alles geschieden, zoals gij hierna Wel horen zal, wil je het bezien. Iphigenia ging op meteen En genas kort daarna van kind, Dat ze met een goed hart minde. 1195 Niet lang leefde die edele vrouwe; Maar kort stierf ze van rechte rouw. |
|
Van anderen sal ic u seggen voirt: Want als ghi vele dinghes hoirt, So ghedenctijs ymmer wat. 1200 Ghi coomt oick node inden pat, Daer een ander qualic vaert. Daer om seg ic u den aert Van minnen, hoe si is ghestalt, Ende wat bij wilen dair in valt, 1205 Op dat ghi u jonghe yuecht Te bet voir onraet hueden muecht Ende van roekeloze ghecke minne. Voertijts was een jonghe vorstinne, Die hadde ene vader, als ic lye, 1210 Ende was coninc van Achaye. Nisis was die conincx name, Ende die dochter zeer bequame Was in Griexe gheheten Sille. Op een tijt, bijder Goden wille, 1215 Gheviel een waerachtich dinck, Dat van Creten die coninc Minos quam mit volke groot Ende dede voer Achayen stoot, Daer veel luden worden verslaghen. 1220 Die stadt heeft hi al om beleghen Ende duirde dair voir menighen dach. Silla, die steeds int pallas lach, Bij horen vader, daer si ruste Ende wail hoir slevens luste, 1225 Greep op een tijt inden sinne, Dair si stont op svaders tinne, Dat sy die vesten woude ommegaen Ende sien dat heer van verren aen, Dat dair lach in hoirs vaders lant. 1230 Corts so worter een bestant Gheraemt van enen helen daghe. Wye dat brake verloir sijn craghe. Dat wart an elken zijde ghecrieert. Silla heeft hoer schone ghechiert 1235 Mit harde costeliken ghewaden. Hoir dienare heerlic voer hoir traden, Ende na hoir volchden vele vrouwen. Opter muren ghinghen sy scouwen Die vreemde gast, die daer laghen, 1240 Die oick veel naden vrouwen saghen. Die ridderen, knechten ende goede man Deden hem alle suverlic an. Die heren hem oick andaden Hoer beste clenoden ende ghewaden, 1245 Ende reden spelen bijder muren, Om te sien die schone figuren, Die dair ghinghen optie veste. Die coninc Minos ende die beste Reden selve spelen daer. 1250 Silla wart te hant ghewair, Dat die coninc selve was, Die daer voer hoer reet int gras Ende was so costelic toe ghereyt, Datmen wonder dair off seit. 1255 Tehant so wort die vorstinne Onsteken mitten conincx minne, Ende poghede steets van dier tijt voort, Hoe sy beste an sconincx boort Mit ghenoechten mochte raken. 1260 Dicke wandelde sij hoer zaken Ende visierde menich gheraem, Hoe sy heymelic bij him quaem. Wes sy ghedacht en woude niet voert. Hoer sinnen worden so ghestoirt 1265 Ende so heit in vuerighe minnen, Dat sy dacht in horen sinnen Ende zwoer by horen bloede, Het verghinghe te quade ofte goede, Si soude him te wille sijn. 1270 Ach! hoe starck was dat venijn, Dat Venus schoet mit haren strale, Ende dicke verkeert in groten quale! Als deser Sille oick gheviel, Die avontuerde lijff ende ziel, 1275 Om enen man uut vreemden lande, Den si levendich niet en kande, Ende hoirs oick niet en achte een twinck. Hier volbracht die minne hoir dinck Ende is der maghet inghestammet. 1280 Hoir herte brandet ende vlammet In heyten mynnentliker schine Ende dede hoer so sware pine, Dat si gheduren niet en konde. Si dacht ende raemde menigen stonde, 1285 Ende fantaseerde dach ende nacht, Hoe sijt beste te wercke bracht. Wat si raemde en woude niet sluten. Ten lesten lietsi die wijsheit buten, Ende liet varen doecht ende eere, 1290 Om dat si Minos, den groten here, Te sinen wille woude behaghen, In verderfnisse hoerre maghen, Ende dachte, sy woude bij nachte gaen, Ende horen vader thooft off slaen, 1295 Ende schencken dat den hoghen man, Dien si in ghecker minne ghesan: So had hi doch alle sinen wille. Dit docht die jonghe verwoede Sille, Ende meynde dan mit him te varen, 1300 Ende daer te bliven al hoer jaren In vroechden ende in groter weelde; Mer davontuer dat anders deelde, Als ghi wael na sult verstaen. Silla is des nachs ghegaen 1305 Ende heeft den vader te bedde gesocht, Dair sy hoir opset heeft volbrocht. Des morghens ghinc si heymelic uut Ende boot den coninc groot saluut Ende seyde: ‘Mijn alre liefste vrient, 1310 Ic hebdi minnentlic ghedient. Dat hoift van Nysus, die coninc vrij, Heb ick alhier; dat schencke ic dy. Du hebs nu doch dijn leyt verwonnen: Voer desen dienst so wil my gonnen 1315 Dat ic blijffen mach dijn wijff. Het was mijn vader, dien ic tlijff Om dijnre minnen wil hebbe ghenomen.’ Als dat die coninc heeft vernomen, Wart hi vervaert in alle sijn lede, 1320 Om dat hi sach die hardichede Vander maecht ende dat hooft, Dat sy horen vader hadde beroift. Him gruelde dat hise anesach, Ende alle dat volck, dat ghinder lach, 1325 Verwonderden der onghenaden, Die Silla mit wreden daden Hadde ghetoicht an horen vader. Theer toech van daen allegader. Die coninc hadde sinen wille; 1330 Dat hadde ghedaen die felle Sille, Die horen vader hadde ghedoot, Om enen, des sy nye en ghenoet. Die coninc deedse binnen leyden: Hy en woude hoir niet verbeyden, 1335 Al hadde hi anxt voert bose wijff. Hi docht sy soude hem nemen tlijff, Voerde hise mit him sijnre vaerde, Sint sy horen vader niet en spaerde. Waer hy enighe sake dede, 1340 Dier sy niet [en] waer te vrede Ende hoir wanhaechde tenigher tijt, Soe waer hi sijns lives quijt. Die coninc was dies wael vroet, Wanneer een mensche een boesheit doet, 1345 Hy doetet wael ten anderen mael, Die derde reyse doot hi [l. doet hijt] oock wail, Bij wijlen volcht oick wail die vierde. Die maghet onverduldelic tyerde, Doe sy die schepen zeylen sach. 1350 Mit groten rouwe ende hantgheslach Liep si int water totten schepen, Ende hilt vaste by den repen; Mer men dede hoer hande ofslaen, So dat sij te gronde is ghegaen, 1355 Daer sij ontfinck van hoerre daet Sulck loon als daer toe staet. Ic hebbe van ghecke minne ghehoirt; Mer nye en hoerd ic sulken woert, Noch so overdwaelschen sin, 1360 Als dese maghet hadde in, Die om enen vreemden gast Hoir selven bracht in sulken last, Dien sy nie en hadde ghesien, Noch en wist oick mede van dien 1365 Weder hi hoir minde off niet. Nu mercket wat hier is gheschiet Bij dwaser roekeloser minne. Had si den duvel inden sinne Niet ghehadt, die jonghe schone, 1370 Si en hadde nymmermeer die crone Van horen vader also verdaen. |
Van anderen zal ik voortzeggen: Want als gij vele dingen hoort, Zo gedenk je immer wat. 1200 Ge komt ook node in het pad, Daar een ander kwalijk vaart. Daarom zeg ik u de aard Van minnen, hoe ze is gesteld, En wat bij wijlen daarin valt, 1205 Op dat ge uw jonge jeugd, Te beter voor onraad hoede mag En van roekeloze gekke minne. Voortijds was een jonge vorstin, Die had een vader, als ik belijd, 1210 En was koning van Achaie. Nisis was die koningsnaam, En die dochter zeer bekwaam Was in Grieks geheten Sille. Op een tijd, bij de Goden wil, 1215 Geviel een waarachtig ding, Dat van Kreta die koning Minos kwam met groot volk En deed voor Achaie een stoot, Daar veel lieden worden verslagen. 1220 Die stad heeft hij al om belegerd En duurde daarvoor menige dag. Scilla, die steeds in het paleis lag, Bij haar vader, daar ze ruste En wel haar levenslust, 1225 Greep op een tijd in zin, Daar ze stond op vaders tinnen, Dat ze die vesting wilde omgaan En zien dat leger van verre aan, Dat daar lag in haar vaders land. 1230 kort zo wordt er een bestand Beraamd van een hele dag. Wie dat brak verloor zijn kraag. Dat werd aan elke zijde uitgeroepen. Scilla heeft zich mooi versierd 1235 Met erg kostbare gewaden. Haar oir dienaars heerlijk voor haar traden, En na haar volgden vele vrouwen. Op der muren gingen ze aanschouwen Die vreemde gasten, die daar lagen, 1240 Die ook veel naar de vrouwen zagen. Die ridders, knechten en goede mannen Deden hen alle zuiver aan. Die heren hem ook aandeden Hun beste kleinoden en gewaden, 1245 En reden spelen bij de muren, Om te zien die schone figuren, Die daar gingen op de veste. Die koning Minos en die beste Reden zelf spelen daar. 1250 Silla werd gelijk gewaar, Dat het die koning zelf was, Die daar voor haar reed in het gras En was zo kostbaar toebereid, Dat men wonder daarvan zei. 1255 Gelijk zo wordt die vorstin Ontstoken met de konings minne, En poogde steeds van die tijd voort, Hoe ze het beste aan konings boort Met genoegen mocht raken. 1260 Vaak veranderde ze haar zaken En versierde menig beraming, Hoe ze heimelijk bij hem kwam. Wat ze bedacht en wilde niet voort. Haar zinnen worden zo gestoord 1265 En zo heet in vurige minnen, Dat ze dacht in haar zinnen En zwoer bij haar bloed, Het verging ten kwade of ten goede, Ze zou hem ter wille zijn. 1270 Ach! Hoe sterk was dat venijn, Dat Venus schoot met haar stralen, En vaak verandert in grote kwalen! Als deze Scilla ook geviel, Die avontuurde lijf en ziel, 1275 Om een man uit vreemde landen, Die ze levendig niet lende, En haar ook niet iets achtte. Hier volbracht de minne haar ding En is de maagd ingestampt. 1280 Haar hart brandt en vlamt In hete minnelijke schijn En deed haar zo’n zware pijn, Dat ze het niet verduren kon. Ze dacht en beraamde menige stonde, 1285 En fantaseerde dag en nacht, Hoe zij het beste te werk bracht. Wat ze beraamde wilde niet sluiten. Tenslotte liet ze de wijsheid buiten, En liet varen deugd en eer, 1290 Omdat ze Minos, de grote heer, Tot zijn wil wilde behagen, In verderfenis haar verwanten, En dacht, ze wilde bij nacht gaan, En haar vader het hoofd afslaan, 1295 En schenken dat de hoge man, Die ze in gekke minne zond: Zo had hij doch al zijn wil. Dit dacht die jonge verwoede Scilla, En meende dan met hem te varen, 1300 En daar te blijven al haar jaren In vreugde en in grote weelde; Maar het avontuur dat anders verdeelde, Als ge wel hierna zal verstaan. Scilla is ’s nachts gegaan 1305 En heeft de vader te bed gezocht, Daar ze haar opzet heeft volbracht. ’s Morgens ging ze heimelijk uit En bood de koning groot saluut En zei: ‘Mijn allerliefste vriend, 1310 Ik heb u minnelijk gediend. Dat hoofd van Nysus, die koning vrij, Heb ik alhier; dat schenk ik u. DU hebt nu toch uw leed overwonnen: Voor deze dienst zo wil mij gunnen 1315 Dat ik blijven mag uw wijf. Het was mijn vader, die ik het lijf Vanwege uw minnen wil heb genomen.’ Als dat die koning heeft vernomen, Werd hij bang in al zijn leden, 1320 Omdat hij zag die hardheid Van de maagd en dat hoofd, Dat ze van haar vader had beroofd. Hen gruwde dat hij haar aanzag, En alle dat volk, dat ginder lag, 1325 Verwonderden de ongenade, Die Scilla met wrede daden Had getoond aan haar vader. Het leger trok vandaan allemaal. Die koning had zijn wil; 1330 Dat had gedaan die felle Scilla, Die haar vader had gedood, Om enen, die ze nooit genoot. Die koning liet haar binnen leiden: Hij wilde op haar niet wachten, 1335 Al had hij angst voor het boze wijf. Hij dacht ze zou hem nemen het lijf, Voerde hij ze met hem zijn vaart, Sinds ze haar vader niet spaarde. Waar hij enige zaak deed, 1340 Waarvan ze niet was tevreden En haar tegenstond te eniger tijd, Zo was hij zijn lijf kwijt. Die koning was dus wel bekend, Wanneer een mens een boosheid doet, 1345 Hij doet het wel een andere maal, Die derde keer doet hij het ook wel, Bij wijlen volgt ook wel de vierde. Die maagd ongeduldig tierde, Toen ze de schepen zeilen zag. 1350 Met grote rouw en handgeklap Liep ze in het water tot de schepen, En hielt vast bij de repen; Maar men liet haar handen afslaan, Zodat zij te gronde is gegaan, 1355 Daar zij ontving van haar daad Zulk loon als daartoe staat. Ik hebbe van gekke minne gehoord; Mar niet hoorde ik zulke woorden, Noch zo over dwaalde zin, 1360 Als deze maagd had in, Die om een vreemde gast Zichzelf bracht in zulken last, Die ze niet had gezien, Noch wist ook mede van dien 1365 Weder hij haar minde of niet. Nu merk wat hier is geschied Bij dwaze roekeloze minne. Had ze de duivel in de zin Niet gehad, die jonge schone, 1370 Ze had nimmermeer de kroon Van haar vader alzo verdaan. |
|
O salighe wiven, denct hier aen, Ende versiet u wael, om God, Datmen van u gheen bespot 1375 En scrive, soe men doet alhier. Weest sinnich, schamel, goedertier, Huefsch ende guetelic over al, Stede ende truwe daert wesen zal. Van nyemande suldi spreken quaet. 1380 Weest oetmoedich int ghelaet, Van goeden woerden wel bewaert; Ende wyen ghi vindet van sulker aert, Dien suldi thueven ende letten Ende op een zaft cussen setten. 1385 Die ghene die minne willen draghen, Dien radic datsi tallen daghen Heymelic sijn in horen dinghen Ende him selven wijslick dwinghen, Dat si niet te vele en spreken 1390 Ende wachten him voer melders treken. Elck wacht him oick van wanekelen wiven, Dat sij niet bedroghen en bliven. Ghi vrouwen, hebt oeck vaste hoede Teghen der mannen loze roede, 1395 Daer sy bij wilen mede slaen. Mer een dinck doe ic hier verstaen, Dats, mit oerlove vanden vrouwen, Sij en sijn niet al ghelijc in trouwen. Der vroukijn sijn op deser tijt vele, 1400 Die him gaerne vueghen tallen spele Ende maken den meyster over al. Him dunckt dat billic niet sijn en sal Enich gheselscap inder stede, Si en moeten daer wesen mede. 1405 Sus rijden sij tallen banen in, Ende dunct him roem in horen sin, Dat sire vier off vive houden, Die gheerne ontfanghen wesen souden. Elken gheven si vriendelic ja: 1410 So sijn sijs nochtan even na, Ende nyemant en heeft van hoerre minne: Want sijre gheen en heeft in sinne. Die minne en is gans noch gheheelt, Alsmen die liefte in delen deelt. 1415 Sy rijden heen, si comen weder: So scriven si mitter bloedigher veder. Die antwoerde hebben sy alle guet, Dair sy aff worden wail ghemoet. Elck waent dat hi die liefste sy; 1420 Mer die hoer was leste by, Die heeft altois die liefste gheweest. Van sulken vroukijn valtet meest, Die sijn alsoe menichfoldich, Datmen him int leste wert sculdich 1425 Enen schult, diemen hem soe betailt, Daer die ere bij faelt, Ende worden confuus ende verschoven Dat him gheen man en wil gheloven; Mer elck man schuwet si inden dans 1430 Ende seit: ‘Slaet off, si en is niet gans.’ O wee! wat heeft sy dan ghewonnen? Als tghelove hoir is ontronnen, Ende him elck guet man voer hoir wacht, Heeft sijt dan niet wail ghewracht? 1435 Twaer zeker schade dat si bet voere, Sij en hadde loen na hoirre voerre. Ghy mannen, wacht u mit ghelimp, Dat ghi blijft uut horen schimp. Ghi hebter u guet te hoeden voer: 1440 Want waer ghi coemt, voer elken doer, Suldi van hoir vernemen wael; Want men kentse over al, Die so menichfoldich sijn: In cabretten ende opten wijn 1445 Ende over al spreectmen daer aff. Mer des en acht sy niet een kaff: Sy bliven al opten ouden aert, Tot dat die eer veel is vertaert. Dat woert spreec ic mit droeven sinne: 1450 Te tughe neme ic die coninghinne, Die moeder is ende maghet mede. God gonne ons dattet ghene zede Werden en moet int ghemeyne: Want waer dat der zeden eyne, 1455 So soude die edele wijflick ere Zwacken ende verganghen zere, Dat God verhoede mitten besten! Dese lere suldi vesten, Ende sien wael toe an allen zijden: 1460 Eyn enich vruntkijn doet verblijden. Wanckel ende dese ghebreke Van menichfolt dair ic [off] spreke, Ducht ich, vallen meer in vrouwen Dan men in mannen mach beschouwen. 1465 Ja vrouwen die sijn menigherhande. Men vint brueke in elken lande: Die goede sijn op aller vrist Sonder arch off zwacke list. Pollexina die vintmen wal: 1470 So vintmen Thays over al. Penolipe mit duechden verwan: Certes hoonde menighen man. Fillis was van goeden speel: Athalanca gheckeder veel. 1475 Cydipes hilt wel hoer woert: Phedra heefter veel verdoort. Laodomia stont na eer: Simiramis was wandelbeer. Heranone die trouwe kois: 1480 Cenobea was van herten lois. Sara was van groten love: Clitemestra was van onghelove. Tisbes leefde in eren stijff: Lucrecia was een wanckel wijff; 1485 Ende Hije was goet ende gheduldich. Dalida was menichfuldich. Hester was van docchden guet: Vasti hadde eenen valschen moet. Delbora was wijs ende edel: 1490 Jezabel streec die bose vedel. Rachel bracht die doecht int lant: Pasiphos wort te mael gheschant. Cassandra was van gueden sinne: Semele was van lozer minne. 1495 Suzannde hadde een reyn lijff: Orfennes was een boes wijff. Sibilla was een salighe vrouwe: Yota was boes ende onghetrouwe. Ysalde was truwe ende ghenadich: 1500 Leda was licht ende onghestadich. Orianda stont in trouwen vast: Teldis wandelde menighen gast. Olimpia droech gesteden moet: Ralotidis en was niet guet. 1505 Sigonna was guet ende weerdich: Lupa was ontrou ende hoveerdich. Thamer was van edelre daet: Herodyadis was al quaet. Men heeft altois in ouden stonden 1510 Ontrou ende ghebrec ghevonden: So hebben oick altois die guede Ghedaen na horen edelen bloede. Die goeden en trecken hem niet aen Wes die zwacken hebben ghedaen. |
O zalige wijven, denk hieraan, En voorzien u wel, om God, Dat men van u geen bespot 1375 En schrijft, zo men doet alhier. Weest zinnig, schamel, goedertieren, Hoffelijk en goedaardig daar hete wezen zal. Van niemand zal je kwaad spreken. 1380 Wees ootmoedig in het gelaat, Van goede woorden wel bewaart; En wie ge vindt van zulke aard, Die zal je toeven en letten En op een zacht kussen zetten. 1385 Diegene die minne willen dragen, Die raad ik dat ze te alle dagen Heimelijk zijn in hun dingen En zichzelf wijs dwingen, Dat ze niet te veel spreken 1390 En wachten zich voor melders streken. Elk wacht hem ook van wankele wijven, Dat zij niet bedrogen blijven. Gij vrouwen, hebt ook vaste hoede Tegen der mannen loze roede, 1395 Daar ze bij wijlen mede slaan. Maar een ding doe ik hier verstaan, Dat is, met verlof van de n vrouwen, Zij zijn niet al gelijk in trouw. Der vrouwtjes zijn op deze tijd veel, 1400 Die zich graag voegen ter alle spel En maken de meester overal. Hij dunkt dat billijk niet zijn zal Enig gezelschap in de plaats, Ze moeten daar wesen mede. 1405 Dus rijden ze te allen banen in, En dunkt ze roem in hun zin, Dat ze er vier of vijf houden, Die graag ontvangen wezen zouden. Elk geven ze vriendelijk ja: 1410 Zo zijn zij nochtans even na, En niemand heeft van hun minne: Want zij er geen heeft in de zin. Die minne is gans noch heel, Als men die liefde in delen deelt. 1415 Ze rijden heen, ze komen weder: Zo schrijven ze met bloederige veer. Die antwoorden hebben ze alle goed, Waarvan ze goed gemoed worden. Elk waant dat hij die liefste sis; 1420 Maar die haar laatste was bij, Die heeft altijd de liefste geweest. Van zulken vrouwtjes valt het meest, Die zijn alzo menigvuldig, Dat men hen in het leste wordt schuldig 1425 Een schuld, die men hen zo betaalt, Daar de eer bij faalt, En worden confuus en verschoven Dat hen geen man wil geloven; Maar elke man schuwt ze in de dans 1430 En zegt: ‘Sla af, ze is niet gans.’ O wee! Wat heeft ze dan gewonnen? Als het geloof haar is ontgaan, En elke goede man zich voor haar wacht, Heeft zij t dan niet goed gewrocht? 1435 Het was zeker schade dat ze beter voer, Zij had loon naar haar voeren. Gij mannen, wacht u met buurt, Dat gij blijft uit haar schimp. Gij hebt er u goed te hoeden voor: 1440 Want waar gij komt, voor elke deur, Zal je van haar vernemen wel; Want men kent ze overal, Die zo menigvuldig zijn: In cabarets en op de wijn 1445 En overal spreekt men daarvan. Maar dat acht ze niet een kaf: Ze blijven al op de oude aard, Tot dat die eer veel is verteerd. Dat woord spreek ik met droevige zin: 1450 Tot getuige neem ik die koningin, Die moeder is en maagd mede. God gunt ons dat het geen zede Worden moet in het algemeen: Want was dat der zeden een, 1455 Zo zou die edele vrouwelijke eer Verzwakken en vergaan zeer, Dat God verhoede met de besten! Deze leer zal je vestigen, En kijk goed uit aan alle zijden: 1460 Een enig vriendje doet verblijden. Wankel en deze gebreken Van menigvuldig daar ik van spreek, Ducht ik, vallen meer in vrouwen Dan men in mannen mag aanschouwen. 1465 Ja vrouwen die zijn menigerhande. Men vindt gebruiken in elke landen: Die goede zijn op aller vrijst Zonder erg of zwakke list. Polixena die vindt men wel: 1470 Zo vindt men Thays overal. Penelope met deugde overwon: Certes hoonde menige man. Fillis was van goed spel: Atalanta gekte veel. 1475 Cydipes hield wel haar woord: Phedra heeft er veel verdord. Laodomia stond naar eer: Semiramis was wandelaar. Heranone die trouwe keus: 1480 Cenoba was van herten loos. Sara was van groten love: Clitemestra was van ongeloof. Tisbes leefde in eren stijf: Lucretia was een wankel wijf; 1485 En Hije was goed en geduldig. Dalida was menigvuldig. Hester was van deugden goed: Vasti had een vals gemoed. Delbora was wijs en edel: 1490 Jezabel streek die boze vedel. Rachel bracht de deugd in het land: Pasiphos wordt helemaal geschonden. Cassandra was van goede zin; Semele was van lozer minne. 1495 Susanna had een rein lijf: Orofennes was een boos wijf. Sibille was een zalige vrouwe: Yota was boos en ontrouw. Isolde was trouw en genadig: 1500 Leda was licht en ongestadig. Orianda stond in trouw vast: Teldis wandelde menige gast. Olympia droeg gestadige moed: Ralotidis was niet goed. 1505 Sigonna was goed en waardig: Lupa was ontrouw en hovaardig. Thamar was van edele daad; Herodyadis was al kwaad. Men heeft altijd in ouden stonden 1510 Ontrouw en gebrek gevonden: Zo hebben ook altijd die goede Gedaan naar hun edele bloed. Die goeden trekken het niet aan Wat die zwakken hebben gedaan. |
|
1515 Virgilius was die wijste een Van konsten, die ye verscheen; Doch konste hi hem ghewachten niet, Een wijff [en] brachten int verdriet Ende dede hem ontru ende toern, 1520 Daer doch hoir eer by wart verloren. Wat wansi doe? dat vraghe ic u. Dat wil ic hier bescriven nu, Hoe Virgilius was daer an. Hi was een eerbair goetlic man, 1525 Van Rome eens vromen burghers kijnt, Van mannen ende vrouwen wail ghemint. Hi was wijs van hogher konst, Ende leefde in eenre joncfrouwen gonst Te Romen binnen, als ic versta, 1530 Die was gheheten Lucrecia. Mit truwen oghen sach hise aen, Ende sy dede him oick verstaen, Dat hi hoer herte hadde beseten. Ghi, eerbaer luden, sult dat weten, 1535 Men mach die vrouwen niet bedwinghen, Nader manne wille te singhen; Mer alst enen wive selve ghenoecht, Dat sy hoer vriendelic heeft ghebuecht, Te lieven enen goeden man, 1540 Seyt hi hoir yet in truwen dan, Dat salsi billic houden vast, Off sy valt in schandes last. Woerden sullen der daet gheliken Onder den armen ende den rijcken, 1545 Of die eer zal ghebreken. Nu willic van Virgilius spreken. Lucrecia was hoech van moede, Ende men heltse in strengher hoede, Dat si selden uutghinc. 1550 Virgilius die ploech een dinck: By nachte plach hi uut te gaen, Ende ghinc onder enen toerne staen, Daer die joncfrou te slapen plach. In hoir veynster sy dan lach. 1555 Daer ghinghen vriendelike woerde, Die Virgilius gaerne hoerde, Soe dat si overdroeghen daer, Sij soude sijnre nemen waer. Ene coerde soude si hebben bereyt, 1560 An eenre mande vast beleyt, Daer souden hi in sitten sonder falen Ende sy soude opwaert halen, Op dat sy mit malcanderen muchten Vredelic leven sonder suchten. 1565 Virgilius was der maren blijde. Nauwe wacht hi opt ghetijde, Ende alset quam ander stont, Datmen vinden soude den vont, Soe quam Virgilius op die stede, 1570 Alsoe dat was sijn oude zede. Die maghet heeften schier vernomen En[de] is ten veynstere ghecomen; Mer dien sy hadde in horen sinne Bleeff verholen aldair binnen. 2575 Die mande liet sy neder gaen. Virgilius ghinc daer inne staen. Die maecht nam hulpe an horen gast Ende haelde boven op den last, Tot dat hi was ten halven weghe, 1580 Dat hi up noch neder en steghe. Si lieten allene hanghen daer. Hy nam vast des treckens waer Ende waende opwert sijn ghetoghen; Maer sijn waen heeft him bedroghen. 1585 Hij meende dat sy moede was Ende dat sy ruste enen pas: Want hi ghetruwede hoir alre duecht. Lucrecia heefter soe ghevuecht Bij rade van hoir lieve vrenden, 1590 Dat hi daer henck in miswende, Thentet inden daghe was, Dat alle man keerde bijder gas. Daer henck die eersaem hoefsche knape, Alle der werlt te aencape, 1595 Dat onbetemelic was enen man, Daer soe veel waerdicheit lach an. Ten lesten wart hi aff ghelaten Ende hi ghinc hene sijnre straten. Die scande, die hi hadde behaelt, 1600 Die most hi houden onghefaelt. Hij docht, hi soudet alsoe wreken, Men souder eweliken off spreken. Hij was een overkonstenair Van nygramacien, weet voirwair, 1605 Ende plach te wercken wonder groot. Op een tijt, als die wet gheboot, So wast een naemkondich dach, Die men hoghe te vieren plach, Ende alle die lude, groot ende sempel, 1610 Plaghen te gaen tot enen tempel Bijden weghe van Lateraen, Daer sy Jupiter baden aen. Een groot steen noch aldair steet, Daer alle man lijdt ende gheet: 1615 Want ic hebben selve ghesien. Wonder dede hi aldair gheschien. Hij dede ene kenlike wrake, Al wast ene schandelike sake; Mer groten toern deet him bestaen, 1620 Ende schaemte die him was ghedaen. Mit oirlove alre goeder wive Ist dattic die zake scrive, Op dat him ander vrouwen hoeden Ondoecht te doen den gueden. 1625 Mit sijnre konst hi so vele dede, Dat sy naect quam op die stede, Ende opten steen so ghinc [si] staen. Alle tvuyer was uut ghegaen, Dat op die tijt was te Romen. 1630 Daer mosten sij alle comen Ende halen tvuyer uut horen lenden: Ende om hoir te meer te schenden, So dede hi comen Berthamas, Die daer heymelic by hoir was 1635 Doe Virgilius in die mande Henck in schaemten ende in schande. Die liep daer onder alle die lude, Onghecleet, mit naecter hude, Alse verwoet, onmenschelijck, 1640 Ende werp Lucrecia mit slijck, Also Virgilius daer maecte. Dus was gheloont die ongheraecte Vander ontrouwe ende valschede, Die sy den onnoselen dede, 1645 Die hoir alles goedes gonde Mit alles dat hi mocht ende konde. Ende ofsy sijnre niet en achte, Waer om gafsy hem woerden sachte Ende meyndes niet in horen sinne? 1650 Was hoir niet om sine minne, Waer om en hadsi niet gheseit: ‘Gaet wech, en bin noch niet bereyt,’ Off ‘Icken bin soe niet ghesint, Dat ghi van my yet wert ghemint.’ 1655 Het is eerliker ende beter, Dat donct my, bij sinte Peter, Datmen seyt ten eersten in Wesmen hevet inden sin, Dan datmen schone woerden ghevet 1660 Daermens int herte niet en hevet, Ende gaen lieghen ende segghen Dat wilde hazen eyer legghen, Ende dat nye wolff schaep en beet. Si segghen lieff ende menen leet, 1665 Ende segghen ja ende menen neen, Heb sire vele, so en heb sire gheen. Wat sal die boverye ghedaen? Daer om soe moeten sy ontfaen Bij wilen schandeliken loon, 1670 Alse Lucrecia, die schoon, Hadde van horen lozen dade. Doch wast jammer ende schade, Dat sy so grote scande leet; Mer ic woude wael, God weet, 1675 Dat sijt redelic hadde ontgouden; Mer gramscap en wouts niet ghewouden. Wacht u, lieve vrouwen, voer dit, Dat ghi u eer niet en besmit Ende en ghecket ghenen goeden man, 1680 Off u schennisse leyter an: Want wye den anderen beschaemt, Die wert ghegecket, hoement raemt. Een goetman die ghegecket waert Sonder verdient ende ombewaert, 1685 Gheloeft my des volcomelic, Hij denct bij wilen misselic. Soe moghen dan die vrouwen spreken: ‘Dese mannen sijn van lozen treken, Sij ghecken oick die vrouwen duck. 1690 Als een wijff waent hebben gheluck So en heeft sy nauwe [e]en hantvol zonnen. Si werden oick wail dick verwonnen Mit schonen woerden vanden man.’ Ay, dair is een antwoirde an! 1695 Wat sy daer off veel bewaghen, Die vrouwen en hebben niet te claghen. Het moet doch anden vrouwen staen. Om hoerre liefft ist al ghedaen. Si vermoghen veel ende meer. 1700 Twijff moet altoes wesen heer Ende die man is altoes knecht, Te spreken inder liefden recht, Daer die minne slaet die clink. In echtschap ist een ander dinck: 1705 Daer sal die man een voecht wesen. |
1515 Vergilius was die wijste een Van kunsten, die ooit verscheen; Doch kon hij hem wachten niet, Een wijf en bracht hem in het verdriet En deed hem ontrouw en toorn, 1520 Daar toch haar eer bij werd verloren. Wat won ze toen? Dat vraag ik u. Dat wil ik hier beschrijven nu, Hoe Vergilius was daaraan. Hi was een eerbaar goelijk man, 1525 Van Rome een vromen burgers kind, Van mannen en vrouwen wel gemind. Hi was wijs van hoge kunst, En leefde in een jonkvrouw gunst Te Rome binnen, als ik versta, 1530 Die was geheten Lucrecia. Met trouwe ogen zag hij haar aan, En ze deed hem ook verstaan, Dat hij haar har had bezet. Gij, eerbare lieden, zal dat weten, 1535 Men mag die vrouwen niet bedwingen, Naar de mannen wil te zingen; Mar als het een wijf zelf vergenoegt, Dat ze zich vriendelijk heeft gebogen, Te lieven een goede man, 1540 Zegt hij haar iets in trouw dan, Dat zal ze billijk vasthouden, Of ze valt in schande last. Woorden zullen de daad gelijken Onder de armen en de rijken, 1545 Of die eer zal ontbreken. Nu wil ik van Vergilius spreken. Lucrecia was hoog van gemoed, En men hield haar in strenge hoede, Dat ze zelden uitging. 1550 Vergilius die placht een ding: Bij nacht plag hij uit te gaan, En ging onder een toren staan, Daar die jonkvrouw te slapen plag. In haar venster ze dan lag. 1555 Daar gingen vriendelijke woorden, Die Vergilius graag hoorde, Zodat ze overeenkwamen daar, Zij zou nemen hem waar. Een koord zou ze hebben bereid, 1560 Aan een mand vast geleid, Daar zou hij in zitten zonder falen En zij zou hem opwaarts halen, Opdat ze met elkaar mochten Vredig leven zonder zuchten. 1565 Vergilius was van het bericht blijde. Nauw wacht hij op de tijd, En toen het kwam aan de stonde, Dat men vinden zou de vondst, Zo kwam Vergilius op die plaats, 1570 Alzo dat was zijn oude zede. Die maagd heeft hem snel vernomen En is ter venster gekomen; Maar wat had ze in haar zin Bleef verholen aldaar binnen. 2575 Die mand liet ze neder gaan. Vergilius ging daarin staan. Die maagd nam hulp aan haar gast En haalde boven op de last, Tot dat hij was ten halve wege, 1580 Dat hij op noch neder steeg. Ze lieten hem alleen hangen daar. Hij nam vast het trekken waar En waande opwaarts te zijn getrokken; Maar zijn waan heeft hem bedrogen. 1585 Hij meen dat ze moede was En dat ze ruste een pas: Want hij vertrouwde haar alle deugd. Lucrecia heeft er zo gevoegd Bij raad van haar lieve vrienden, 1590 Dat hij daar hing in misgaan, Tot het in de dag was, Dat alle man keerde bij de straat. Daar hing die eerzame hoffelijke knaap, De hele wereld te aanschouwen, 1595 Dat onbetamelijk was een man, Daar zo veel waardigheid aan lag. Tenslotte werd hij er af gelaten En hij ging henen zijn straten. Die schande, die hij had behaald, 1600 Die moest hij houden zonder falen. Hij dacht, hij zij zou het alzo wreken, Men zou er eeuwig van spreken. Hij was een over kunstenaar Van nigromantie, weet voorwaar, 1605 En plag te werken wonder groot. Op een tijd, toen de wet gebood, Zo was het een naamdag, Die men hoog te vieren plag, En alle lieden, groot en eenvoudig, 1610 Plagen te gaan tot een tempel Bij den weg van Lateranen, Daar ze Jupiter aanbaden. Een grote steen noch aldaar staat, Daar alle man lijdt en gaat: 1615 Want ik heb het zelf gezien. Wonder deed hij aldaar geschieden. Hij deed een kennelijke wraak, Al was het een schandelijke zaak; Maar grote toorn deed het hem bestaan, 1620 En schaamte die hem was gedaan. Met verlof alle goede wijven Is het dat ik die zaak schrijf, Op dat zich andere vrouwen hoeden Ondeugd te doen de goeden. 1625 Met zijn kunst hij zo veel deed, Dat ze naakt kwam op die plaats, En op de steen zo ging hij staan. Al het vuur was uitgegaan, Dat op die tijd was te Rome. 1630 Daar moesten zij allen komen En halen het vuur uit hun lenden: En om haar te meer te schenden, Zo liet hij komen Berthamas, Die daar heimelijk bij haar was 1635 Toen Vergilius in die mand Heng in schaamte en in schande. Die liep daar onder alle die lieden, Ongekleed, met naakte huid, Als verwoed, onmenselijk, 1640 En wierp Lucrecia met slijk, Alzo Vergilius daar maakte. Dus was beloond die maagd Van de ontrouw en valsheid, Die ze de onnozele deed, 1645 Die haar alles goeds gunde Met alles dat hij mocht en kon. En of ze hem niet achtte, Waarom gaf ze hem zachte woorden En meende het niet in haar zin? 1650 Was het haar niet om zijn minne, Waarom had ze niet gezegd: ‘Ga weg, ik ben noch niet bereid,’ Of; ‘Ik ben niet zo gezind, Dat gij van mij iets wordt gemind.’ 1655 Het is eerlijker en beter, Dat dunkt mij, bij sint Petrus, Dat men zegt ten eerste in Wat men heeft in de zin, Dan dat men mooie woorden geeft 1660 Daar men ze in het hart niet heeft, En gaan liegen en zeggen Dat wilde hazen eieren leggen, En dat nooit een wolf en schaap beet. Ze zeggen lief en menen leed, 1665 En zeggen ja en menen neen, Heb ze er vele, zo heb ze er geen. Wat zal die boeverij gedaan? Daar om zo moeten ze ontvangen Bij wijlen schandelijk loon, 1670 Als Lucrecia, die schoon, Had van haar lozen daden. Doch was het jammer en schade, Dat zij zo grote schande leed. Maar ik wilde wel, God weet, 1675 Dat zij het redelijke had ontgolden; Maar gramschap wilde het niet toestaan. Wacht u, lieve vrouwen, voor dit, Dat gij uw eer niet besmet En gekt geen goede man, 1680 Of uw schennis ligt eraan: Want wie den andere beschaamt, Die wordt gegekt, hoe men het raamt. Een goede man die gegekt wordt Zonder verdienste en onschuldig, 1685 Geloof me dus volkomen, Hij denkt bij wijlen misselijk. Zo mogen dan die vrouwen spreken: ‘Deze mannen zijn van lozen streken, Zij gekken ook die vrouwen vaak. 1690 Als een wijf waant hebben geluk Zo heeft ze nauw een handvol zonnen. Ze worden ook wel vaak overwonnen Met mooie woorden van de man.’ Aai, daar is een antwoord aan! 1695 Wat ze daarvan veel gewagen, Die vrouwen hebben niet te klagen. Het moet doch aan de vrouwen staan. Om hun liefde is het al gedaan. Ze vermogen veel en meer. 1700 Het wijf moet altijd wezen heer En de man is altijd knecht, Te spreken in de liefde recht, Daar de minne slaat die klink. In huwelijk is het een ander ding: 1705 Daar zal die man een voogd wezen. |
|
Dat laten wy staen, ende voirt van desen Dat onser materien ane trecket. Als een man een wijff beghecket, Daer hi liefde mede pliet, 1710 Dats een dinck dat selden schiet. Dair om heb ic voir gheseyt, Dat inder minnen lusticheit Beteemt zeer wael, dat doncket my, Dat dat wijff die beter zij 1715 Van hoirre coomsten off van guede; So leeft die man in frisschen moede Ende hoept by hoer altoes te rysen. Hoe hise loven mach ende prysen Ende verbreyden mach hoir eer, 1720 Daer toe voecht hi him altoes zeer. Altoes ontsiet hi horen toern; Nymmermeer en zalmen horen Onhuefsch woerde uut sinen monde: Want hi ducht telker stonde, 1725 Waer[t] dat hi anders dan wael dede, Sy soud vernemen opter stede Ende soude hoir des toernen dan, Soe waer hy een bedrucket man. Mar als die vrouwen snoder sijn 1730 Dan die man, in liefden schijn, Dair af coemt den vrouwen smarten. Hy denct altijt in sijnre herten Dat hij niet misdoen en mach. Wat dair in valt op sommighen dach 1735 Dat en kan ich al gronden niet; Doch ist dicwijlen wael gheschiet, Dat een groot vorst ende heer Ene snode juffrouwe minde zere Ende brochtse in vorstinnen staet; 1740 Mer dat is ene vreemde daet, Die van hondert dusenden eyn Nye en valt int aertsche pleyn. Doch soe waern ic elken man, Dat [hi] him wachte wael daer van, 1745 Dat hi niet en werde gherecket Ende van enen wive gheghecket, Op dat hi niet en doe in toern Dat veel nutter waer ontboren. Ghi vrouwen, neemt dit voer goet. 1750 Al valtet datmen u ontrou doet, Daer en schiet niet off so grote wrake Alsset doet vander mannen zake. Een wijff die moetet heymelic lijden: Een man die wil ter wrake tijden. 1755 Want daer mach veel leets off comen, Als ic in scriften hebbe vernomen, Meer dan van enen off van tween, Daer leyt of quam ende groot gheween. Hier voermaels, inder ouder ee, 1760 Woende optie Mirtoische zee Ene moghende vrouwe, sijts ghewes, Ende was gheheten Orfennes. Die schalke Alamides was hoir vader, Wail bekent voer een verrader. 1765 Sy was moedich ende schoen, Ende besat eens conincx croen. Sij hadde een schoon chasteel, voer trueren Wael ghevest mit marboren muren, Ghelegen optes meres kant. 1770 Hoir schoinheit was wide bekant. Enen heymelicken vrient hadsi verkoren, Van slechter ridder aert gheboren Die hoir int herte liefste was. Gheheten was hy Odolyas. 1775 Andander zijde vanden ghelfen Woende die coninc van Philadelfen. Die hadde enen enighen zoon, Edel, doeghende ende schoon. Sinen name vinden wy dus, 1780 Dat hi hiete Calistomus, Ende was een dootlic vyant Des Odolyas voer ghenant. Hy was guetlic inder tael, Alle sijn leven vuechde him wail. 1785 Alsoe hi weder ende voert Van Orfennes hadde ghehoirt Ende van hoirre schoonheit spreken, Wort hi van hoirre liefte ontsteken. Die brant him inder herten ghinck, 1790 Soe dat hi en dachte om gheen dinck, Dan hij hair mocht comen bij. Dichten ende scriven so conde hij, Ende hadde veel goeder sinnen. Suverlike brieven van minnen 1795 Screef hi hoer van sijnre quale, Die sy ontfinck harde wale, Ende den bode sy oick dede Grote vrienschap ende vrede; Mer heymelike seyde sy Odolyas, 1800 Wat inden brieve ghescreven was; Van waen hi quam ende van wyen, Lietsy him allegader sien, Ende by Odolyas rade So dede sy grote onghenade: 1805 Want sy him schone woerden leende, Die sy int herte niet en meende, Daer sy den gueden mede verriet. Gode ontferms dat dat gheschiet! Sy dede him valschelic weder weten, 1810 Dat hij hoir herte hadde beseten Ende waer mit sijnre liefde ghebonden, Om dat sy tot veel stonden Van sijnre schoonheit hadde ghehoirt, Van sijnre duechdt ende hoghe gheboort, 1815 Ende woude wail dat hoir God gonde, Dat sy tsamen bij monde ende monde Vriendelic mochten onderspreken. Ay hoort dese valsche treken, Ende dat grote onghelimpe, 1820 Die dit wijff in bosen schimpe Den edelen vorst heeft an ghescreven, Dat beter achter waer ghebleven! Wat lach der valschen wive dair an, Dat sy an haer toeeh den man, 1825 Den sy hoir liefde niet en gonde? Die him dair voer hoeden conde En wert ter werlt nye gheboren. Alsoe soudmenre veel verdoren. Die wise bode te heyme quam 1830 Ende ghinck dair hij sijn heer vernam. Den brieff so las die edel heer Ende verblijde him harde zeer. Hij dede him selven te verstaen, Dat alle dinck was wel vergaen, 1835 Ende hoepte van sijnre troesterinne Loon tontfaen in goeder minne. Och hoe luttel sorchde hi Voer die valsche boevery, Die sy in hoirre herten droech! 1840 Hy was ghetroost, hy sanck, hi loech, Hi vreuchde him der goeder meerre, Vroechden vol was sijn ghebeerre, Dien brief den hielt hi weerdelick, Ende was in hope moedes rijck. 1845 Daer na twaelff daghen of elve Ghinc hy sitten scriven selve Enen brieff uut sinen ghedochte, Als hi suverlicste mochte, Daer hi in roerde ende beghaerde, 1850 Oft ghenoechde der schoonre waerde, Dat hy by hoir heymelic Mochte comen in horen rijck, Ende dat sy selve raemde, Hoe dat alre best bethaemde 1855 Ende dat ymmer bleve verholen. Die knecht die heeft him wech ghestolen Wijsliken, mit snelre list, Datter nyemant off en wist. Over tmeer is hi ghecomen, 1860 Dair hi die vrouwe heeft vernomen Gaen spaetseren inden graze, Allene buten den pallase. Doe sine sach, ghinc sy him teghen. Oetmoedelic is hi gheneghen 1865 Voerder vrouwen op sinen knyen Ende gaff hoir den brieff mittien, Dien sy las ende ghinc van daen, Ende dede Odolyas verstaen, Datter een bode waer ghecomen 1870 Van Calistomus den vromen. Odolyas te hant daer quam, Listeliken, datmens niet en vernam. Heymelic was hij daer ende stille. Die brieve besach hij tsinen wille, 1875 Die Chalistomus hadde ghescreven. Odolias heeft so bedreven, Dat die vrouwe hem weder ontboot, Des sy en meynde cleyn noch groot, Dan omden gueden te verderven 1880 Ende hoirs vriendes wille te werven. Si ontboot him dat hi quame Ende enen dienre mit him name, Sonder meer, ende heymelic. Stede ende stonde dier ghelijc 1885 sHeeft si him bescheiden wael, Ende al mit schoonre loser tael. Die bode maecte him optie vaert Ende snelde tsinen here waert. Als hi quam te sinen lande, 1890 Calistomus, die goederhande, Sachen mit goeden oghen ane Ende heeften vriendelic ontfaen. Him ghenuechde wail die antwoirde: Want hi gheloefde hoer woerde, 1895 Die sy mit valschen pennen screff. Odolias by hoer steets bleeff, Ende dede sijn dinck alst him ghenoechde. Calistomus hem naerstelic vuechde Te trecken heymelic bijder vrouwen. 1900 Die bode die goet was ende ghetrouwe Was sijn knape ende anders gheen. Eens nachts, als die maen scheen, Soe voer hi over, die edel heer, Mit enen dienre, sonder meer, 1905 Op dat haer te bet mocht ghenoeghen. Wint ende weder waren ghevueghen, So dat sy quamen ant ander lant, Daer him dat chasteel wort becant. Hi ghinc spaetsieren bijder stranghe 1910 In enen woude, alsoe langhe Dattet [anden] avonde droech. Die bode ten chasteel sloech, Daer hi die schone loze vant. Sy nammen vriendelic byder hant 1915 Ende vraechde him naden here sijn. Hi sprac: ‘ Edele vrouwe mijn, Hy hout hier heymelic buten der vesten Ende rust allene onder den esten: Zeer mach him nae u verlanghen: 1920 Alst u dunct tijt, so wil [ic] ganghen Ende segghen hem wes is u wille.’ Orfennes sprac:‘ Ganc henen stille, Ende als die tijt soe is bekint, Dat die nacht den dach verwint, 1925 So saltu mit hem comen hier, After in dat groen vergier, Dat lustelic steet opter zee. Sijn langhe beyden doet my wee. Daer sullen wy spreken onder ons beyden, 1930 Ende dan sal icken boven leyden, Ende vueghen onse ghenoechte te samen, Als wy vriendelicste connen ramen.’ Die knecht was vro ende ghinc te hant Daer hi sijn here allene vant, 1935 Hopende, in enen gruenen angher. Der goeder maren wart hi zwangher. Hi verwachte den lieven tijt Mit groter vroechden ende jolijt. Alst quam anden avontstonde, 1940 Dat die duisterheit begonde Des daghes glesten te verdriven, So began die vroechde te clyven In Chalistomus ghedachte. Harde listelic ende sachte 1945 Ghinc hi inden schonen gaert, Daer him die vrouwe off hadde verclaert. Hi vant open poorte ende brugghe. Sijn knecht volchde him opten rugghe. Dat water liep ghelijc enen pijl. 1950 Daer saten si enen gueden wijl Ende saghen der rivieren vlucht. Die mane scheen, claer als [l. was] die lucht, Vol sterren was des hemels troen. Ten lesten quam die vrouwe schoen 1955 Mit rijcken abijt toe ghemaect. Sy vant den ridder wel gheraect Sitten daer hi hoers verbeyde. Si dructen in horen armen beyde, Ende leende him den roden mont 1960 Meer dan vijff ende twintich stont Seer vriendelic, ende sprac him an: ‘Weest willecoem, alre liefste man! Ghi sijt mijn lieflic enich oirt.’ Wopen over dat valsche woert, 1965 Dat uuter herten niet en quam! Den edelen bijder hant sy nam Ende leyden guetliken daer boven, Daer sy heymelic plach te hoven, In eenre camer suverlic, 1970 Als wael betaemt den heren rijck. Een rijckelic bedde hi daer sach, Daer Odolyas onder lach Ende wachte opten edelen man. Daer wiste hi harde luttel van. 1975 Die knecht bleeff [buten] ende was die vro0mste Om te wachten sijns heren coemste. In vruechden vielen sy te samen Opten bedde, daer sy namen Elck van anderen sulc ghenuecht 1980 Alst plach te wesen daert wel vuecht. Die ridder alle sijns leits ghenas, Ende als die sorghe minste was Te richt stont Odolyas op Ende sloech den ridder opten cop 1985 Mit enen hamer, dat hi bleeff Ende nye brieff daer na en screeff. Daer gheschiede die valsche moert Daer ich ye off hebbe ghehoirt. Odolyas, die wrede tyran, 1990 Heeft ghedoot den edelen man Ende heeft tweerehande wrake Volbracht mit eenre zake. Noch en was hi niet te vreden, Ende ghinc van boven tot beneden, 1995 Ghecleet ende in sulken schijn, Off hy camerlinc hadde ghesijn. Den knecht dede hi verstaen, Dat hi opwaert soude gaen. Si ginghen beyde dair waert tsamen, 3000 Ende als sy opter brugghe quamen (Sonder hoede ghinc die knecht) Odolyas heeft him te recht Vander brugghe neder ghestoten, Daer hi ter zeewairt is ghevloten. 3005 Des ridders lichaem haelde hi mede Ende werpt in terselver stede. O wee der armer ghecker minnen, Die die vorste droech in sinne, Op eenre onghenadigher vrouwe, 3010 Die loos was ende onghetrouwe! Had hi mijnre lere ghedacht, Daer ic hier voer aff hebbe ghesacht, Ende hadde wael doen ondersoeken Hoor ghestant in allen hoecken, 3015 Ende hi gheweten hadde te voren Dat sy enen anderen hadde vercoren, Soe hadde hij ander[s] sijns bedacht Ende voerden harden slach verwacht. Nu ghinc hi gheclic daer toe 3020 Ende en wist selve wat noch hoe. Sonder [raet] ende sonder sin Proefde hi sijns heyls ghewin, Dat him gheckelic is vergaen. |
Dat laten we staan, en voort van deze Dat onze materie aangaat. Als een man een wijf gekt, Daar hij liefde mee pleegt, 1710 Dat is een ding dat zelden schiet. Daarom heb ik voorgezegd, Dat in de minnen lustigheid Betaamt zeer wel, dat lijkt mij, Dan dat wijf die beter zij 1715 Van haar afkomst of van goed; Zo leeft die man in fris gemoede En hoopt bij haar altijd te rijzen. Hoe hij haar loven mag en prijzen En verbreiden mag haar eer, 1720 Daartoe voegt hij hem altijd zeer. Altijd ontziet hij haar toorn; Nimmermeer zal men horen Onhoffelijk worden uit zijn mond: Want hij ducht te elke stonde, 1725 Was het dat hij anders dan goed deed, Zij zou het vernemen op de stede En zou zich vertoornen dan, Zo was hij een bedrukte man. Mar als die vrouwen snoder zijn 1730 Dan die man, in liefde schijn, Daarvan komt de vrouwen smarten. Hij denkt altijd in zijn hart Dat hij niet misdoen mag. Wat daarin valt op sommige dag 1735 Dat kan ik al doorgronden niet; Doch is het vaak wel geschiedt, Dat een grote vorst en heer Een snode juffrouw minde zeer En bracht ze in vorstinnen staat; 1740 Maar dat is een vreemde daad, Die van honderdduizend een Niet valt in het aardse plein. Doch zo waarschuw ik elke man, Dat [hij zich daarvan wel wacht, 1745 Dat hij niet wordt gerekend En van een wijf gegekt, Op dat hij niet doet in toorn Dat veel nutter was ontbeerd. Gij vrouwen, neemt dit voor goed. 1750 Al valt het dat men u ontrouw doet, Daarvan schiet niet af zo’n grote wraak Als het doet van de mannenzaak. Een wijf die moet het heimelijk lijden: Een man die wil ter wraak tijden. 1755 Want daar mag veel leed van komen, Als ik in schriften heb vernomen, Meer dan van een of van twee, Daar leed van kwam en grote wenen. Hier voormaals, in de oude eeuw, 1760 Woonde op de Mirtoische zee Een vermogende vrouwe, wees zeker, En was geheten Orfennes. Die schalkse Alamides was haar vader, Wel bekent voor een verrader. 1765 Zij was moedig en mooi, En bezat een koningskroon. Zij had een mooi kasteel, voor treuren Goed gevestigd met marmerenmuren, Gelegen aan de meer kant. 1770 Haar schoonheid was ver bekend. Een heimelijke vriend had ze verkoren, Van eenvoudige ridder aard geboren Die haar in het hart het liefste was. Geheten was hij Odolyas. 1775 Aan de andere zijde van de golven Woonde die koning van Philadelf. Die had een enige zoon, Edel, deugdzaam en mooi. Zijn name vinden we dus, 1780 Dat hij heette Calistomus, En was een doodsvijand De Odolyas voor genaamd. Hij was goedaardig in de taal, Alle zijn leven voegde hem wel. 1785 Alzo hij weder en voort Van Orfennes had gehoord En van haar schoonheid spreken, Wordt hij van haar liefde ontstoken. Die brand hem in het hart ging, 1790 Zodat hij dacht om geen ding, Dan hij haar mocht bij komen. Dichten en schrijven zo kon hij, En had veel goede zinnen. Zuivere brieven van minnen 1795 Schreef hij haar van zijn kwaal, Die ze erg goed ontving, En de bode ze ook deed Grote vriendschap en vrede; Maar heimelijk zei ze Odolyas, 1800 Wat in de brief geschreven was; Vanwaar het kwam en van wie, Liet ze hem allemaal zien, En bij Odolyas raad Zo deed ze grote ongenade: 1805 Want ze hem mooi woorden leende, Die ze in het harte niet meende, Daar ze de goede mee verraadde. God ontferm dat dat geschiedt! Ze liet hem vals weer weten, 1810 Dat hij haar hart had bezet En was met zijn liefde gebonden, Omdat ze tot veel stonden Van zijn schoonheid had gehoord, Van zijn deugd en hoge geboorte, 1815 En wilde wel dat haar God gunde, Dat zij tezamen bij mond en mond Vriendelijk mochten spreken. Aai hoor deze valse streken, En dat grote ongehoorde, 1820 Die dit wijf in boze schimp De edele vorst heeft aangeschreven, Dat beter achter was gebleven! Wat lag dat valse wijf daaraan, Dat ze tot zich trok de man, 1825 Die ze haar liefde niet gunde? Die zich daarvoor hoede kon En werd ter wereld niet geboren. Alzo zou men veel verdorren. Die wijze bode tehuis kwam 1830 En ging daar hij zijn heer vernam. Den brief zo las die edele heer En verblijde hem erg zeer. Hij liet zichzelf verstaan, Dat alle ding was goed gegaan, 1835 En hoopte van zijn troosteres Loon te ontvangen in goede minne. Och hoe luttel bezorgde hij Voor die valse boeverij, Die ze in haar hart droeg! 1840 Hij was getroost, hij zong, hij lachte, Hij vervrolijkte zich van het goede bericht, Vreugde vol was zijn gebaren, Die brief die hield hij waardig, En was in hoop gemoed rijk. 1845 Daarna twaalf dagen of elf Ging hij zelf zitten schrijven Enen brie uit zijn gedachte, Zoals hij het zuiverste mocht, Daar hij in aanroerde en begeerde, 1850 Of het vergenoegde de mooie waarde, Dat hij bij haar heimelijk Mocht komen in haar rijk, En dat ze zelf beraamde, Hoe dat aller best betaamde 1855 En dat immer bleef verholen. Die knecht die heeft hem weg gestolen Wijs, met snelle list, Dat er niemand van wist. Over het meer is hij gekomen, 1860 Daar hij die vrouwe heeft vernomen Gaan spazieren in het gras, Alleen buiten het paleis. Toen ze hem zag, ging ze hem tegemoet. Ootmoedig is hij genegen 1865 Voor de vrouwe op zijn knieën En ga gaf haar de brief meteen, Die ze las en ging vandaan, En let het Odolyas verstaan, Dat er een bode was gekomen 1870 Van Calistomus de dappere. Odolyas gelijk daar kwam, Listig, zodat men het niet vernam. Heimelijk was hij daar en stil. Die brief bezag hij tot zijn wil, 1875 Die Chalistomus had geschreven. Odolias heeft zo bedreven, Dat die vrouwe hem weer ontbood, Des ze meende klein noch groot, Dan om de goede te verderven 1880 En haar vriend wil te werven. Ze ontbood hem dat hij kwam En een dienaar met hem nam, Zonder meer, en heimelijk. Plaats en tijd diergelijk 1885 Heeft ze hem bescheiden wel, En al met mooie loze taal. Die bode maakte zich op de vaart En snelde tot zijn heer waart. Toen hij kwam tot zijn land, 1890 Calistomus, die goedertieren, Zag hem met goede ogen aan En heeft hem vriendelijk ontvangen. Hem vergenoegde wel dat antwoord: Want hij geloofde haar woorden, 1895 Die ze met een valse pen schreef. Odolias bij haar steeds bleef, En deed zijn ding zoals het hem vergenoegde. Calistomus zich naarstig voegde Te trekken heimelijk bij de vrouwe. 1900 Die bode die goed was en getrouw Was zijn knaap en anders geen. Een nacht, als die maan scheen, Zo voer hij over, die edel heer, Met enen dienaar, zonder meer, 1905 Op dat het haar te beter mocht vergenoegen. Wind en weer waren gevoeglijk, Zodat ze kwamen aan het andere land, Daar hem dat kasteel wordt bekend. Hij ging spazieren bij het strand 1910 In een woud, alzo lang Dat het tot de avond kwam. Die bode ten kasteel sloeg, Daar hij die schone loze vond. Ze nam hem vriendelijk bij de hand 1915 En vroeg hem naar zijn heer. Hij sprak: ‘Edele vrouwe mijn, Hij onthoudt hier heimelijk buiten de vesting En rust alleen onder de essen: Zeer mag hij naar u verlangen: 1920 Als het u tijd dunkt, zo wil ik gaan En zeggen hem wat uw wil is.’ Orfennes sprak: ‘Ga henen stil, En als die tijd zo is bekend, Dat die nacht de dag overwint, 1925 Zo zal u met hem hier komen, Achter in die groene boomgaard, Dat lustig bij de zee staat. Zijn lange wachten doet mij wee. Daar zullen we spreken onder ons beiden, 1930 En dan zal ik hem boven leiden, En voegen ons genoegen tezamen, Als we vriendelijkst kunnen beramen.’ Die knecht was vrolijk en ging gelijk Daar hij zijn heer alleen vond, 1935 Hoopte, in een groen aangaan. Het goede bericht werd hij zwanger. Hij verwachte de lieve tijd Met grote vreugde en jolijt. Toen het kwam aan de avondstond, 1940 Dat de duisternis begon Des dag licht te verdrijven, Zo begon die vreugde te komen In Chalistomus gedachte. Erg listig en zacht 1945 Ging hij in die mooie gaarde, Daar hem die vrouwe van had verklaard. Hij vond de poort en brug open. Zijn knecht volgde hem op de rug. Dat water liep gelijk een pijl. 1950 Daar zaten ze een goede tijd En zagen de rivieren vlucht. Die maan scheen, helder was de lucht, Vol sterren was de hemels troon. Ten slotte kwam die mooie vrouwe 1955 Met rijk habijt toegemaakt. Ze vod de goed geraakt ridder Zitten daar hij haar verwachte. Ze drukten in hun armen beide, En leende hem de rode mond 1960 Meer dan vijfentwintig stonde Zeer vriendelijk, en sprak hem aan: ‘Wees welkom, allerliefste man! Gij bent mijn lieflijke enige oord.’ Worpen over dat valse woord, 1965 Dat ui het hart niet kwam! De edele ze bij de hand nam En leidde hem goedaardig daarboven, Daar ze heimelijk plag te hoven, In een zuivere kamer, 1970 Als wel betaamt de rijke heer. Een rijk bed zag hij daar, Daar Odolyas onder lag En wachtte op de edele man. Daar wist hij erg luttel van. 1975 Die knecht bleef buiten en was de dapperste Om te wachten op zijn heer komst. In vreugden vielen ze tezamen Op het bed, daar ze namen Elk van de andere zo’n genoegen 1980 Als het plag te wezen daar het goed voegt. Die ridder van al zijn leed genas, En toen de zorg het minste was Te recht stond Odolyas op En sloeg de ridder op de kop 1985 Met een hamer, dat hij bleef En geen brief daarna schreef. Daar geschiede die valse moord Daar ik ooit van heb gehoord. Odolyas, die wrede tiran, 1990 Heeft gedood de edele man En heeft tweeërhande wraak Volbracht met een zake. Noch en was hij niet tevreden, En ging van boven tot beneden, 1995 Gekleed en in zulke schijn, Off hij een kamerling was geweest. De knecht liet hij verstaan, Dat hij opwaarts zou gaan. Ze gingen beiden derwaarts tezamen, 3000 En toen ze op de brug kwamen (Zonder hoede ging die knecht) Odolyas heeft hem te recht Van de brug neergestoten, Daar hij ter zeewaarts is gedreven. 3005 De ridders lichaam haalde hij mede En wierp het in dezelfde plaats. O wee de arme gekke minnen, Die die vorste droeg in de zin, Op een ongenadige vrouwe, 3010 Die loos was en ontrouw! Had hij aan mijn leer gedacht, Daar ik hiervoor heb gezegd, En had het goed doen onderzoeken Haar stand in allen hoeken, 3015 En hij geweten had tevoren Dat ze een anderen had verkoren, Zo was hij ander bedacht En voor de harden slag verwacht. Nu ging hij gek daartoe 3020 En wist zelf wat noch hoe. Zonder raad en zonder zin Beproefde hij zijn heil gewin, Dat hem gek is vergaan. |
|
Wacht u, wacht u wel voert aen, 3025 Lieve vrienden, wacht u wael Voerder wiven schone tael, Die loesheit inder herten draghen! Pijnt u altoes te bevraghen, Wye si is ende hoe ghedaen, 3030 Ende ymmer hoet u voerder waen, Die u rasch bedrieghen mach. Wacht u voer des wijfs gheclach, Die uwen vyande is sibbe. Men vint menighen quaden dribbe, 3035 Mocht sy horen toern so wreken, Sy soude u vriendelic aenspreken Mit zueten liefliken woerden; Mer si holp u liever moerden, Saech sijs wech off hadde sijs macht. 3040 Elck man daer hem voren wacht. Neemt exempel an Achilles, Die vroemste, ende die meer willes Hadde bedreven int Troissche heer, Dan enich ander vorst off heer. 3045 Hi hadde Hector doot gheslegen. Daer na wort hi vast beleghen Mit vuerigher minne in sijn herte, Die him dede menighe smarte, Van der schoenre Pollexina. 3050 Sijn liefde stont hoer in liefden na. Hectors suster so was sy, Schone, guet ende wandel vry. Die historie waer te lanck Hier aff te maken een gheclanc; 3055 Doch seg ic u op deser stede, Hoe Achilles volghen dede Oetmoedelic an hairre moeder, Die der saken wel was vroeder, Ende begheerde seer mittien 3060 Die schone Pollexina te sien Ende te spreken mit goeder stade: Want hise bijder moeder rade Te wive woude nemen gaerne. Hecuba ghinck sonder saerne 3065 Ende sloot mit Parijs horen raet. Te richt sy totten bode gaet Ende sette Achilles stede ende stonde, Want sy hem vast gheleyde gonde Voer hoer ende voer elken man, 3070 So dat hi comen soude dan Inden tempel van Jupitaer, Daer soudsi sijnre nemen waer Ende oick Pollexina, hoer dochter. Achilles sliep doe veel te sochter 3075 Ende verhuechde him die lieven stonden. Him docht, hi was van sorghen ontbonden, Doe hi die goede maer vernam. Cort daer na die tijt omme quam, Dat hi heymelic soude gaen, 3080 Daer him Hecuba dede verstaen. Hi ghinc mit vroechden daer ter stede Ende nam Patroculus mede, Die was sijn heymelic ghesel Ende ghetruwede hem in allen zaken wel. 3085 Hi was truwe ende van goeder wise Ende conde zwighen wael van prise. Hecuba wachte oick den tijt, Ende droech oick in haer herte nijt. Valsch ende quaet was dat si raemde, 3090 Dat gueden wiven qualic bethaemde. Ernstelick sy tot Paris sprac, Ende seyde:‘ God gheve di onghemac, Oftu Achilles niet doot en stekes Ende Hector dinen broeder wrekes. 3095 Hi sal hier comen inden tempel Sonder bannier ofte wimpel, Sonder wapen ende sonder weer: Siet dat hi niet weder en kere. Neemt die beste uwer maghe 3100 Ende schict u heymelic inder laghe. Als ghi en teghen mi spreken siet, So set hem toe ende en lates niet Ende doet als ic hebbe ghesproken, Dat onse toern worde gheworken.’ 3105 Aldus heeft Paris valsche daet Ghedaen bij sijnre moeder raet. Doch heet sij goet onder den wiven; Mer daer en willix niet bi bliven: Want wes te voren was gheschiet 3110 Dat en salmen hier weghen niet. Hector was doch vele min Dan alle die werlt, in minen sin. Nu seitmen doch al opelick, Dat een guet wijff erentrijck 3115 Om alle die werlt gheen quaet en dede. Seker, was dat ghene quaethede, Soe en weet ic niet wat quaet[heyt] es. Want ic bin seker ende ghewes, Als een wijff es soe moertdadich 3120 Ende so boes ende onghenadich, Dat si verraderie doet, Daer een vorst om stort sijn bloet, Om te wreken horen toern, Ic segghe u alle dat te voren, 3125 Dat si nymmermeer en mach sijn Goet noch eerbair, trou noch fijn. Ende soe sy beter is van aerde, So sy snoder is van waerde: Want soe een mensche beter sy, 3130 Soe hem bet betaemt daer bij Dat hi reckelic sij ende edel. Doet hi loesheit als een snedel, So is hi so veel meer gheschant Als hi hogher is becant. 3135 Een steen die hoghe is ghestelt Valt veel zwaerre op een velt, Dan een steen die laghe leecht. Den wisen es ghenoech gheseecht. Achilles ende Paroculus 3140 Quamen beyde stille ende sus In Jupiters tempel ghegaen, Daer sy Hecuba vonden staen. Ten eersten, als ghewoenlic es, So knielde neder Achilles 3145 Ende bat den Goden an. Paris, die hoveerdighe man, Die al die Troissche stat verdarff Mit sijnre bruut die hi ghewerff, Heeft Achilles, den ridder goet, 3150 Van after ghestoten in sijn voet, Dair sijn doot wonde [an] lach. Doch sloech hi daer na menighen [s]lach, Ende die guede Patroculus Maecte menighen man confuus, 3155 Doe hi sijn eynde sach ghenaken. Wat Achilles mochte raken, Dat ghinc tot sijnre lester vaert. Alle die laghe wort meest vertaert, Sonder Parijs ende noch een, 3160 Die bleven daer onder hem tween, Daer grote wrake om wort ghedaen; Maer daer en leyt ons hier niet aen. Dit dreeff een wijff van goeden name; Mer sy docht my onbequame 3165 Ende valsch, dat seg ic lude ende stille: Elck man segghe wat hi wille. Al was sy van oncuuscheit reyn, Tander was veel groter eyn. Wat seg wy dan van goeden wiven? 3170 Ic en darre niet meer aff scriven: Want sullen dat goede wiven sijn, Die brouwen connen sulck venijn, Soe en weet ic niet wat segghen voirt. Om God laet schuwen sulken woert! 3175 Boesheit nyemant en is bequaem. Noch prisic bet een vrouwen naem, Die zedich waer ende goederhande, Ende truwelic dro[e]ghe der minnen bande, Ende van nyemant arch en sprake, 3180 Maer saghe an hoirs selfs zake, Ende hadde een weynich overghetreden Der eren pat in menschelicheden Mit enen vrunde ende niet meer, Dan datmen bewisen soude eer 3185 Eenre valscher lozer verraderinne, Die wreet ende nydich waer van sinne, Ende oick soe hatelic waer ende wanschapen Dat nyemant en begheerde bij haer te slapen. Der duvel woude hoorre doecht! 3190 Off sy in eren hout hoer yoecht, Als nyemant hoirs lijfs en begheert, Hoe veel danckes is sy weert? Ten is gheen wonder dat een boem, Die nyemant heeft ghenomen goem, 3195 Noch mit bilen men hout daer aen, Dat hi langhe blivet staen. Bij hem selven en valt hi niet. Soe en doet dat wijff die heeft verdriet. Hier van is ghenoech gheseit. 3200 Ghi, goede mannen, weest ghemeyt, Siet wat goets tot uwen live, Ende overdeynct dat ic hier scrive. Overslaet mit scharpen oghen, Hoe David ende Salomon werden bedrogen, 3205 Sampson, Loth ende oick Adam, Dat al van vrouwen toe quam. Ghi vrouwen, heb dy oick ghebreck, Dat selden valt, so siet u speck In goeden water van rivieren, 3210 Dat die vule stinckende dieren Nyet en hebben voert ontreynt. Doedijs niet, ghi namaels weynt. |
Wacht u, wacht u wel voortaan, 3025 Lieve vrienden, wacht u wel Voor de wijven schone taal, Die loosheid in de herten dragen! Pijnt u altijd te bevragen, Wie ze is en hoedanig, 3030 En immer hoedt u voor de waan, Die u ras bedriegen mag. Wacht u voor de wijven klagen, Die uw vijand is sibbe. Men vindt menige kwade dribbel, 3035 Mocht ze haar toorn zo wreken, Zij zou u vriendelijk aanspreken Met zoete lieflijke woorden; Maar ze hielp u liever vermoorden, Zag zij weg of had zij macht. 3040 Elke man daar hem tevoren wacht. Neemt voorbeeld aan Achilles, De dapperste, en die meer wil Had bedreven in het leger van Troje, Dan enige andere vorst of heer. 3045 Hij had Hector dood geslagen. Daarna wordt hij vast belegen Met vurige minne in zijn hart, Die hem deed menige smart, Van de mooie Polixena. 3050 Zijn liefde stond haar in liefden na. Hector’ s zuster zo was zij, Mooi, goed en wandel vrij. Die historie was te lang Hiervan te maken een klank; 3055 Doch zeg ik u op deze plaats, Hoe Achilles volgen deed Ootmoedig aan haar moeder, Die van de zaak wel was verstandiger, En begeerde zeer meteen 3060 Die mooie Polixena te zien En te spreken met goede stade: Want hij haar bij moeders aanraden Tot wijf wilde nemen graag. Hecuba ging zonder schaamte 3065 En sloot met Paris haar raad. Te richt ze tot de bode gaat En zette Achilles tijd en plaats, Want ze hem vaste geleide gunde Voor haar en voor elke man, 3070 Zo dat hij komen zou dan In de tempel van Jupiter, Daar zoude hem waarnemen En ook Polixena, haar dochter. Achilles sliep toen veel zachter 3075 En verheugde hem die lieven stonden. Hij dacht, hij was van zorgen ontbonden, Toen hij dat goede bericht vernam. Kort daarna de tijd omkwam, Dat hij heimelijk zou gaan, 3080 Daar hem Hecuba liet verstaan. Hij ging met vreugde daar ter plaatse En nam Patroclus mede, Die was zijn heimelijke gezel En vertrouwde hem in alle zaken wel. 3085 Hij was trouw en van goeder wijze En kon zwijgen wel van prijs. Hecuba wachtte ook de tijd, En droeg ook in haar hart nijd. Vals en kwaad was dat ze beraamde, 3090 Dat goede wijven kwalijk betaamde. Ernstig sprak ze tot Paris, En zei: ‘ God geeft je ongemak, Als u Achilles niet dood steekt En Hector uw broeder wreekt. 3095 Hij zal hier komen in de tempel Zonder banier of wimpel, Zonder wapen en zonder verweer: Ziet dat hij niet terug keert. Neem de beste van uw verwanten 3100 En schikt u heimelijk in de hinderlaag. Als ge hem tegen mij spreken ziet, Zo zet hem toe en laat het niet En doe zoals ik heb gesproken, Dat onze toorn wordt gewroken.’ 3105 Aldus heeft Paris valse daad Gedaan bij zijn moeder raad. Doch heet zij goed onder de wijven; Maar wil ik niet bij blijven: Want wat tevoren was geschied 3110 Dat zal men hier niet overwegen. Hector was doch veel min Dan de hele wereld, in mijn zin. Nu zegt men toch al openlijk, Dat een goed wijd en eren rijk 3115 Om de hele wereld geen kwaad deed. Zeker, was dat geen kwaadheid, Zo weet ik niet wat kwaadheid is. Want ik ben zeker en gewis, Als een wijf zo moorddadig is 3120 En zo boos en ongenadig, Dat ze verraad doet, Daar een vorst om stort zijn bloed, Om te wreken haar toorn, Ik zeg u alle dat tevoren, 3125 Dat ze nimmermeer mag zijn Goed noch eerbaar, trouw noch fijn. En zo ze beter is van aard, Zo ze snoder is van waarde: Want zo een mens beter is, 3130 Zo hem bet betaamt daarbij Dat hij rekkelijk is en zij edel. Doet hij loosheid als een scalpel, Zo is hij zo veel meer geschonden Als hij hoger is bekend. 3135 Een steen die hoos is gesteld Valt veel zwaarder op een veld, Dan een steen die laag ligt. De wijzen is genoeg gezegd. Achilles en Patroclus 3140 Kwamen beide stil en zachts In Jupiter’ s tempel gegaan Daar ze Hecuba vonden staan. Ten eerste, als gewoonlijk is, Zo knielde neer Achilles 3145 En bad den Goden aan. Paris, die hovaardige man, Die al die Troje stad verdierf Met zijn bruid die hij verwierf, Heeft Achilles, de goede ridder, 3150 Van achter gestoten in zijn voet, Daar zijn doodswonde aan lag. Doch sloeg hij daarna menige slag, En die goede Patroclus Maakte menige man confuus, 3155 Toe hij zijn einde zag naken. Wat Achilles mocht raken, Dat ging tot zijn laatste vaart. Al die hinderlagen worden meest verteerd, Zonder Parijs en noch een, 3160 Die bleven daar onder hen twee, Daar grote wraak om wordt gedaan; Maar daar ligt het hier niet aan. Dit bedreef een wijf van goeden naam; Maar ze dacht me onbekwaam 3165 En vals, dat zeg ik luid en stil: Elke man zegt wat hij wil. Al was ze van onkuisheid rein, Het ander was veel groter einde. Wat zeggen we dan van goede wijven? 3170 Ik durf er niet meer van te schrijven: Want zullen dat goede wijven zijn, Die brouwen kunnen zulk venijn, Z weet ik niet wat verder te zeggen. Om God laat schuwen zulke woorden! 3175 Boosheid is niemand bekwaam. Noch prijs ik beter een vrouwennaam, Die zedig was en goedertieren En getrouw draagt de minnen band, En van niemand erg spreekt, 3180 Maar keken aan hun eigen zaken, En had ze een weinig overreden De eren pad in menselijkheid Met een vriend en niet meer, Dan dat men bewijzen zou eerder 3185 Een valse loze verraadster, Die wreed en nijdig was van zin, En ook zo haatachtig was en wanschapen Dat niemand begeerde bij haar te slapen. De duivel wilde haar deugd! 3190 Of ze in eer houdt haar jeugd, Als niemand haar lijf begeert, Hoe veel dank is ze waard? Het is geen wonder dat een boom, Die niemand heeft waar genomen, 3195 Noch met bijlen men houwt daaraan, Dat hij lang blijft staan. Van zichzelf valt hij niet. Zo doet dat wijf dat heeft verdriet. Hiervan is genoeg gezegd. 3200 Gij, goede mannen, weest gemeend, Ziet wat goed tot uw lijf, En overdenkt dat ik hier schrijf. Overslaat met scherpe ogen, Hoe David en Salomon werden bedrogen, 3205 Sampson, Lot en ook Adam, Dat al van vrouwen toe kwam. Gij vrouwen, heb je ook gebrek, Dat zelden valt, zo ziedt uw spek In goed water van rivieren, 3210 Dat die vuile stinkende dieren Niet hebben voort verontreinigd. Doe je het niet, gij later weent. |
|
Also ic te voren hebbe gheruert Van minne, die dicke wert bezuert, 3215 Alsmense gheckelic aenvaet Sonder voerdacht ende beraet, Die den menighen heeft ter doot Ghebracht of in strengher noot Ende in groten jammers druc, 3220 So val ic noch op tselve stuck, Ende waerschu alle goede manne, Dat sy hem wachten voor die panne Dair die ander in sijn ghepijnt. Besiet u als die sonne schijnt 3225 Ende alle die werlt is verlicht, Waer ghi u fundament op sticht. Set ghijt op een lozen gront, Wes ghi bouwet valt terstont. By nacht en radic u niet te striden, 3230 Noch mit blinden paerden te rijden. Verwacht altoes den claren dach, Ende rijt dan uut om u beyach, Dat ghi u claerlick moecht versien Eer ghi mit desen off mit dien 3235 In minnentliken banden treet, Ende wacht u ymmer voer dat leet, Dat den menighen wedervaert, Dair ic u veel off hebbe verclaert. Ymmer wacht u voer Hecuba 3240 Ende voer die lose Lucrecia: Wacht u voer Orfenes ganck, Ende voerder meer minnen zanck, Die die schipluden veel bedrieghen: Ende voir die wive die gaerne lieghen 3245 Suldi u wachten, ghi goede man. O edel vrouwen, so wacht u dan, Dat ghi niet bedroghen en wert Vanden mannen van loser aert. Wacht u van Eneas droch, 3250 Van Demofon, ende hoet u noch Van Jason ende van Theseus, Ende sonderlinghe voer Tyrobus, Den gheck, die Perna heeft verraden. Wilt u der lichter mannen ontladen, 3255 Die wanckel sijn in horen moet. Volcht minen raet, het wart u goet. Ic heb gheseit int voer ghescrichte, Daer op fondeer ic mijn ghedichte, Als vander liefden vier manieren, 3260 Daer ic gaerne off soude dictieren, Dat nutte waer voer den ghenen Die der lieffte hoer herte gheven [l. lenen]. Vander ghecker minnen stuck Heb ic ghescreven veel ende duck, 3265 Ende watsy onraets heeft gheploghen. Nu willict bringhen hier voer oghen Van rechter, goeder, edelre minnen, Die goede menschen inden sinne Lieflic draghen mit reynen moede. 3270 Daer om so heit si minne goede. Da[e]n beghint onse ander boeck. Ten derden wil ic nemen roeck Van ongheoirlofde minne te spreken, Al soudmense bi[l]lijcx laten steken; 3275 Doch donct my dat niet en schaet, Datmen leest bede goet ende quaet. Ten vierden, oft Goids wille sy, Willic spreken van minnen vry, Die gheoirloft is over al, 3280 Also als in echtschap wesen zal. Vander ghecker heb di ghehoirt. Die wil ende can mach lesen voirt. |
Alzo ik tevoren heb aangeroerd Van minne, die vaak wordt bezuurd, 3215 Als men ze gek aanvangt Zonder voor bedacht en beraad, Die de menige heeft ter dood Gebracht of in strenge nood En in grote droefheid druk, 3220 Zo val ik noch op hetzelfde stuk, En waarschuw alle goede Manne, Dat ze zich wachten voor die panne Daar die ander in zijn gepijnigd. Beziet u als die zon schijnt 3225 En de hele wereld is verlicht, Waar gij uw fundament op sticht. Zet gij het op een loze grond, War gij bouwt valt terstond. Bij nacht raad ik u niet te strijden, 3230 Noch met blinden paarden te rijden. Verwacht altijd klare dag, En rijdt dan uit om u w bejag, Dat gij u helder mag voorzien Eer gij met deze of met dien 3235 In minnelijke banden treedt, En wacht u immer voer dat leed, Dat de menigeen wedervaart, Daar ik u veel van heb verklaard. Immer wacht u voor Hecuba 3240 En voor die loze Lucrecia: Wacht u voor Orfenes gang, En verder meer minnen zang, Die die scheepslieden veel bedriegen: En voor die wijven die graag liegen 3245 Zal je u wachten, gij goede man. O edele vrouwen, zo wacht u dan, Dat gij niet bedrogen wordt Van de n mannen van loze aard. Wacht u van Eneas bedrog, 3250 Van Demofoen, en hoedt u noch Van Jason en van Theseus, En vooral voor Tyrobus, De gek, die Perna heeft verraden. Wil u de lichte mannen ontladen, 3255 Die wankel zijn in hun gemoed. Volg mijn raad, het wordt u goed. Ik heb gezegd in het voor geschrift, Daarop fundeer ik mijn gedicht, Als van de liefden vier manieren, 3260 Daar ik graag van zou dicteren, Dat nuttig was voor diegenen Die de liefde hun hart geven. Van de gekke minnen een stuk Heb ik geschreven veel en vaak, 3265 En wat ze voor onraad heeft gepleegd. Nu wil ik het brengen hier voor de ogen Van rechte, goede, edele minnen, Die goede mensen in de zin Lieflijk dragen met rein gemoed. 3270 Daarom zo heet ze goede minne. Dan begint ons tweede boek. Ten derden wil ik nemen waar Van ongeoorloofde minne te spreken, Al zou men het billijk laten steken; 3275 Doch dunkt me dat het niet schaadt, Dat men leest beide goed en kwaad. Ten vierden, als het Gods wil is, Wil ik spreken van minnen vrij, Die geoorloofd is overal, 3280 Alzo als het in huwelijk wezen zal. Van de gekke hen je gehoord. Die wil en kan mag voortlezen. |
|
Hier beghint dat anderde boeck als vander goeder reynre minnen. Reghel, oirde ende leringhe Soe wael als die gheestelike, Ende elck na sijn ghelike. 5 Want also een gheestelick man Sculdich is te houden an Reghel, disciplijn ende oirde, Wil hi scuwen schandes boorde, So sal een yghelick waerlic man, 10 Die lijff ende sinne ye ghewan Ende oick elc doeghende schamel wijff Hoir rechte reghel houden stijff Ende die oerde van goeder minne. Ja die sulck sijn van sinne, 15 Dat sy liefde moeten draghen Off dair in setten hoir behaghen Ende van naturen sijn ghestelt Minne te draghen mit ghewelt. Die menighe him dair toe gheeft, 10 Des hi int herte niet en heeft. Die en gheefter niet omme goet [l. hoet] vaert. Al dwaelt hi uuten rechten aert So keert hi weder sinen moet: Die beteringhe donct him wesen goet. 15 Mer dat en donct den ghenen niet, Die daer wee off is gheschiet. Soudet daer altoes op staen Alsmen mit wanckel hadde misdaen Ende men alle den somer uut 30 Gheplucket hadde een vreemd cruut, Datmen dan des winters soude Weder comen also houde Ende plucken die matelieven? Trouwen, trouwen, sulke dieven 35 Stelen dair sy moghen gaen. Maer ick en raets[e] niet te ontfaen. Ghi vrouwen, eernstelick daer op ghist: Heeft hi mit wille eens ghemist, Hi speelt dat spil wel anderwerff. 40 Menichfolt noch nye en sterff. Wye dat eenwerff heeft gheraest, Sijn aensicht staet altoes verbaest. In deser minne van soeter roke Daer wy aff dichten dese sproke, 45 Daer moet wancke sijn verdriven [l. verdreven]. In steder truwen moetmen leven. Alle die sinnen ende ghedachten Sullen oetmoedich ende sachte Staen in reynre schamelheit. 50 Dit is die minne, die wael leit Druc ende sorghe can verdriven. Dese minne staet op een bliven: Tscheyden dat is hier verwaten. Dese en loopt niet after straten 55 Met enen lyedekijn om broot. Tfondament is starck ende groot, Daer sy so vestentlijck op staet, Dat sy niet van steden en gaet. Si leyt int herte besloten vast, 60 Daer sy so suetelick op rast Ende soe vriendelic wert ghevoedet, Dat sy en wagghelt noch en woedet. Dat is die rechte edele minne, Die bloeyet inder gueden sinne, 65 Die elck anderen truwelic dienen Ende onverscheiden liefte lienen, Die beyde in hoirs herten lant Draghen den minnentliken bant, Even vuerich ende even vast. 70 Sinnich [l. Enich] is hoer beyder last. Die lampen branden daer ghelijck. Si sijn oick beyde even rijck, Al wair sy van eens conincx croon Ende hi dan waer eens coopmans soon. 75 Dese minne gheliket al: Si maect van enen berghe een dal Ende die dalen can si hoghen, Dat machmen daghelix sien mit oghen. Wes den enen doncket goet 80 Dat prijst die ander in sinen moet: Wes deen den anderen niet en gan Daer en wil die ander oick niet an. Si en hebben nymmermeer gheschil: Wes doen [l. deen] begheert dander wil: 85 Elck is den anderen wael ghemick. Aldus plaghen mijn bruut ende ick Elck mit anderen eens te leven. Vreuchden veel cond sy mi gheven: Ic leefde vro in soeter hopen. 90 Daer na wort si soe moede van lopen, Dat haer na nuwer spisen luste. Doe viel ic neder op die ruste Ende liet ander luden jaghen, Die vorsche honden te bringhen plaghen. 95 Ic stack van lande minen schuut Ende voer thuus; mijn tijt was uut. Hoe wael si mijnre hoer ontsloech, Nochtan gondic hoer dat si loech, Ende reet te velde om nuwe lust, 100 Sint icker doch ontberen must. Mijn tijt en was niet ewelic durich. Ic was in tijde vro ende vuerich, Doe die sonne lichte scheen; Mar zeder dat die maen green 105 Ende Ave Mary was gheluut, Doe wort dat vuer ghegoten uut Int leste vanden avontstonde, Soe dattet nye sint en conde Weder branden noch verlichten. 110 Nu wil wy voert van saken dichten, Die onser materien roeren an Ende vertellen u een ghewan Van tween edelen gueden minschen, Die rechte minne nae allen winschen 115 Ghelijcke droeghen inder tijt Ende worden beyde hoirs lives quijt. Dat dede die craft der groter minne, Daer sy truwelijck leefden inne. |
Hier begint dat volgende boek van goede reine minnen. Regel, orde en lering Zo wel als die geestelijke, En elk naar zijn gelijke. 5 Want alzo een geestelijk man Schuldig is aan te houden Regel, discipline en orde, Wil hij schuwen schande boorde, Zo zal elke wereldlijke man, 10 Die lijf en zin ooit won En ook elk deugen schamel wijf Haar rechte regel houden stijf En die orde van goede minne. Ja, die zulk zijn van zin, 15 Dat ze liefde moeten dragen Of daarin zetten hun behagen En van naturen zijn gesteld Minne te dragen met geweld. Die menige zich daartoe begeeft, 10 Dat hij in het hart niet heeft. Die geeft er niet om goed. Hoe het gaat. Al dwaalt hij uit de rechte aard Zo keert hij weer zijn gemoed: Die verbetering dunkt hem wezen goed. 15 Maar dat dunkt diegene niet, Die daar wee van is geschied. Zou het daar altijd op staan Als men met wankel had misdaan En men de hele zomer door 30 Geplukt had een vreemd kruid, Dat men dan ‘s winters zou Wederkomen alzo gauw En plukken de madelieven? Vertrouw, vertrouw, zulke dieven 35 Stelen daar ze mogen gaan. Maar ik raad ze aan niet te ontvangen. Gij vrouwen, ernstig daarop gist: Heeft hij met wil eens gemist, Hij speelt dat spel wel andermaal. 40 Menigvuldig nog niet sterft. Wie dat eenmaal heeft geraasd, Zijn aanzicht stat altijd verbaasd. In deze minne van zoute reuk Daar we van dichten deze spreuk, 45 Daar moet wanklank zijn verdreven. In stadige trouw moet men leven. Al die zinnen en gedachten Zullen ootmoedig en zacht Staan in reine schamelijkheid. 50 Dit is de minne, die wel leidt Druk en zorgen kan verdrijven. Deze minne staat op een blijven: Te scheiden dat is hier verweten. Deze loopt niet achter straten 55 Met een liedje om brood. Het fundament is sterk en groot, Daar ze zo vast op staat, Dat ze niet van de plaats gaat Ze ligt vast besloten in het hart, 60 Daar ze zoet op rust En zo vriendelijk wordt gevoed, Dat ze waggelt noch en verwoed. Dat is de rechte edele minne, Die bloeit in de goede zinnen, 65 Die elk de andere trouw dienen En ongescheiden liefde lenen, Die beide in hun harten land Dragen den minnelijke band, Even vurig en even vast. 70 Enig in hun beider last. De lampen branden daar gelijk. Ze zijn ook beide even rijk, Al was zij van eens koningskroon En hij dan was eens koopmanszoon. 75 Deze minne gelijkt al: Ze maakt van een berg een dal En die dalen kan ze verhogen, Dat mag men dagelijks zien met de ogen. War de ene denkt goed 80 Dat prijst de ander in zijn gemoed: Wat de een de andere niet gunt Daar wil die ander ook niet aan. Ze hebben nimmermeer geschil: Wat de een begeert de ander wil: 85 Elk is de andere goed gemikt. Aldus plagen mijn bruid en ik Elk met de andere eens te leven. Vreugden veel kon ze mij geven: Ik leefde vrolijk in zoete hopen. 90 Daarna wordt ze moede van lopen, Dat ze naar nieuwe spijzen lustte. Toen viel ik neer op de ruste En liet ander lieden jagen, Die voorste honden te brengen plagen. 95 Ik stak van land mijn schuit En voer thuis; mijn tijd was uit. Hoewel ze mij van haar ontsloeg, Nochtans gunde ik haar dat ze lachte, En reedt te velde om nieuwe lust, 100 Sinds ik haar toch ontberen must. Mijn tijd was niet eeuwigdurend. Ik was in tijden vrolijk en vurig, Toen de zon licht scheen; Mar sedert dat die maan green 105 En Ave Maria was geluid, Toen wordt dat vuur uitgegoten In het laatste van de avondstond, Zodat het nooit sinds kon Weder branden noch verlichten. 110 Nu willen wij voort van zaken dichten, Die onze materie aanroeren En vertellen u een waan Van twee edelen goede mensen, Die rechte minne naar alle wensen 115 Gelijk droegen in de tijd En worden beide hun lijf kwijt. Dat deed de kracht der grote minne, Daar ze trouw in leefden in. |
|
Dat elken mensche te wille waer, Die soude vro op moeten staen. God en heeft so nye ghedaen 5 Dat allen menschen wel ghenoechde. Dat hi na sinen wille voechde Dat en ghenoechde den menschen nye. Dat vintmen wael in Genezie Ende in Moyses ander boecken. 10 Wat woud icket dan verzoucken Elken mensche te wille te spreken? Die sorghe wil ic laten steken Ende dichten na mijns selves sin. Ist dat ic yet scrive hier in 15 Dat den enen of oec den anderen Niet en ghenoecht, die mach gaen wanderen Ende latent anderen luden lezen, Dien dit donct bequamelic wesen. Het en is niet onbequaem 10 Te scriven van eer ende van schaem, Van goede te scriven ende van quade. Men moet van onraet ende van rade Ende van ghecken bi wilen scriven Ende oick van guede ende van quade wiven, 15 Op datmen deen van dander scheyde. Men moet ymmer weten beyde, Salmen teen voer tander kyesen. Men mach gheen eer daer by verliesen Datmen schandelike dinghen lest. 30 Hoe soudmen weten welc waer tbest, Daer en most quaet onder sijn? Waer alle dinck goet ende fijn, Soe en soudmen nerghent vinden quaet. Mit allen dinghen dattet dus staet. 35 Had onrecht ye gheweest doot, Rechts en hadde ghesijn gheen noot. Waer gheen schande, so en waer gheen eer. Waer gheen knecht, so en waer gheen heer. Sal die doecht hoghe staen, 40 Diltheit moeter onder gaen. Bij onghevoeghe kentmen tghevoech. Den verstandelen ist ghenoech Gheseit mit corten overlope. Ic en hebbe des ghenen hope, 45 Dat ic dit wercskijn sal volbringhen Onghestraft van zonderlinghen Menschen die van wille sijn. Nochtan so meynt die redene mijn Van ongheoerlofder vulre minnen 50 Te spreken ende van wat sinnen Dat menschen voertijts hebben gheweest. Die vander quader niet en leest, Die en weet niet wat die goede is, Ende sal hi sgoets werden ghewis, 55 Soe moet hi ymmer tquade kennen Ende schuwent dan mit allen sinnen. Hoe salmen weten der minnen macht, Men en moet eerst weten hoer gheslacht, Hoe menich vierndeel dat si heeft 60 Ende hoe elc van vieren leeft? Dat moetmen weten by minen vermoede. Dat quade woent vaste bijden goede, Die schande woenet bijder eer, Onverstant woent bijder leer. 65 Sal goede minne werden beseten, So moetmen wel hoer zwacheit weten, Op datmen die mit naersten scuwe Ende hoer doecht vaste truwe. Minne die ongheoerloft heet 70 Heeft ghewrocht wel menich leet. Si is in allen graden quaet. Daer om ist recht datmense haet. Twaer oeck schade ende yammer groot, Waer si niet arm ende ghinghe om broot: 75 Want waer si rijck, sy schendet al, Dat is off ymmer wesen sal. Si sijn doch alle vermaledijt Van Goeds monde, des seker zijt, Die sulker minne ye gheploghen 80 Ende al die daer om al smarte doghen. Want wye dat sulke minne drecht, Die verboert sijn lijff mit recht, Als God selver ons doet weten. Het en sal doch ghene minne heten, 85 Want het is een duvelye. Doch is sy van manieren drye. Die eerste is onsprekelike. Dander is bekant dier ghelijck. Die derde is sondich ende quaet; 90 Mer natuer werct die daet. Die eerste is der naturen teghen: Daer om soe heeftse God versleghen Menich ende menigherhande Mit vier, mit sulfer ende mit brande. 95 Vijff steden dede hi versincken, Om datmens langhe soude ghedincken Ende anxte draghen voer die plaghe. Nochtan so doetmense alle daghe In Ytalyen openbaer 100 Ende en achten der schanden niet een haer. Die sonde laet ic staen bezyden: God billic en souds niet lyden. Die valsche luden, die vule honden Leven meest in sulker zonden 105 Ende en schamen hem des niet. Ter werlt en is gheen vulre diet. Wiven te slaen dat donct hem eer. Die mannen schelden ymmermeer; Mer sy en willen niet ten zwaerde. 110 Het sijn rechte ghieren van aerde. Goet te gaderen tallen tijden Ende hongher groot daer om te lijden, Hoeren nabueren oec te schenden, Dese dinghen sy doen mit ghenenden: 115 Ende nymmermeer te spreken duecht Vander wijfliker yuecht, Dat hebben sy al natuerlic in. Onghetru so is al hoer sin. Si en sijn nerghent toe bereyt, 120 Dan tot groter herrenscheit. Verraet, verghiffenisse, loghentael Ende roverye hebben die sale Van Ytalyen al beseten. Dat en wort hem nymmermeer verweten, 125 Dan alle daghen ende alle uren. Daer sijn die scoonste creaturen Van vrouwen, diemen vinden mach, Ende waer die meest sijn int ghelach Daer sijn altoes die vulste mannen. 130 Tis wonder dat God van danne Ymmermeer sijn toern off haelt. Doch si worden wael betaelt: Want God plaechtse alle daghe Mit menigherhande zware slaghe. 135 Sy en sijn nymmermeer, tot gheenre tijt, Sonder oerloghe offte strijt: Die een pertye dander yaecht: Sy en sijn nymmermeer ongheplaecht. Ten is gheen volck, dat donckt my, 140 Dat billicx meer te bescimpen sy: Ende nu willen dese onwaerde sotten Alle der werlt bespotten, Dats him van aerde in gheboren. Hier aff en willen wy niet meer horen: 145 Want die materi is hatelick. Doch die vrouwen [sijn] suverlick, Sedich ende bequaem te minnen; Maer men macher niet an winnen. Si leven veel in onghemoede. 150 Dat doen dwanc sloten ende nauwe hoede. Die ander maniere van deser minnen En salmen oick voer gheen liefte kinnen: Want het is een beestelic leven, Dat oick niet lichtelic en is verghe ven. 155 Het is in woerden ende in daden Van kersten menschen te versmaden. Het is den heyden bet ghelijck Dan den luden van kerstenrijck: Want die heyden ende die honde 160 Kavelen even veel die zonde. Dat is mit beesten omme te gaen Ende liefden daer te legghen aen. Het is hier voertijts wael gheschiet Onder theydelike ghediet, 165 Want sy en houden ewe noch wit, Dan dat him der ghenoechden sit, Dat doen sy na hoers selfs behaghen. |
Dat elke mens te wille was, Die zou vroeg op moeten staan. God heeft zo niet gedaan 5 Dat het alle mensen wel vergenoegde. Dat hij naar zijn wil voegde Dat vergenoegde de mensen niet. Dat vindt men wel in Genesis En in Mozes andere boeken. 10 Wat wilde ik het dan verzoeken Elke mens te wille te spreken? Die zorg wil ik laten steken En dichten naar mijn eigen zin. Is het dat ik iets schrijf hierin 15 Dat de ene of ook de andere Niet vergenoegt, die mag gaan veranderen En laat het andere lieden lezen, Die dit lijkt bekwamer te wezen. Het is niet onbekwaam 10 Te schrijven van eer en van schaamte Van goede te schrijven en van kwade. Men moet van onraad en van raad En van gekken bij wijlen schrijven En ook van goede en van kwade wijven, 15 Op dat men de een van de ander scheidt. Men moet immer weten beide, Zal men de een voor de ander kiezen. Men mag geen eer daarbij verliezen Dat men schandelijke dingen leest. 30 Hoe zou men weten welke was het beste, Daar moest kwaad onder zijn? Was alle dingen goed en fijn, Zo zou men nergens kwaad vinden. Met alle dingen dat het dus staat. 35 Had onrecht ooit dood geweest, Recht had geen nood geweest. Was er geen schande, zo was er geen eer. Was er geen knecht, zo was er geen heer. Zal de deugd hoog staan, 40 Ondeugd moet er onder gaan. Bij ongevoeg kent men het gevoeg. De verstandige is het genoeg Gezegd in het korte overlopen. Ik heb dus geen hoop, 45 Dat ik dit werkje zal volbrengen Ongestraft van zonderlinge Mensen die van wil zijn. Nochtans zo meen mijn reden Van ongeoorloofde vuile minnen 50 Te spreken en van wat zinnen Dat mensen voortijds zijn geweest. Die van de kwade niet leest, Die weet niet wat die goede is, En zal hij van de goede worden gewis, 55 Zo moet hij immer het kwade kennen En schuw het dan met alle zinnen. Hoe zal men weten der minnen macht, Men moet eerst weten haar geslacht, Hoe menig vierendeel dat ze heeft 60 En hoe elk van vieren leeft? Dat moet men weten bij mijn vermoeden. Dat kwade woont vast bij de goede, Die schande woont bij de eer, Onverstand woont bij de leer. 65 Zal goede minne worden bezeten, Zo moet men wel haar zwakheid weten, Op dat men die met ernst schuwt En har deugd vast vertrouwt. Minne die ongeoorloofd heet 70 Heeft gewrocht wel menig leed. Ze is in allen graden kwaad. Daarom is het recht dat mens ze haat. Het was ook schade en droefheid groot, Was ze niet arm en ging om brood: 75 Want was ze rijk, ze schendt alles, Dat is of immer wezen zal. Ze zijn doch alle vermaledijt Van Gods mond, dat zeker is, Die zulke minne ooit pleegden 80 En al die daarom al smart gedogen. Want wie dat zulke minne draagt, Die verbeurt zijn lijf met recht, Als God zelf ons doet weten. Het zal doch geen minne heten, 85 Want het is een duivelswerk. Doch is ze van manieren drie. Die eerste is onbespreekbaar. (Homoseksualiteit, zie Genesis 19, ook de Italianen verderop en nummer 106) De ander is bekend diergelijk. Die derde is zondig en kwaad; 90 Maar de natuur bewerkt de daad. Die eerste is de naturen tegen: Daarom zo heeft ze God verslagen Menig en menigerhande Met vuur, met zwavel en met branden. 95 Vijf steden liet hij verzinken, Omdat men het lang zou gedenken En angst dragen voor die plaag. Nochtans zo doet men het alle dagen In Italië openbaar 100 En achten de schande niet een haar. Die zonde laat ik staan bezijden; God billijk zou het niet toestaan. Die valse lieden, die vuile honden Leven meest in zulke zonden 105 En schamen zich dus niet. Ter wereld is er geen vuiler volk. Wijven te slaan dat dunkt hem eer. Die mannen schelden immermeer; Maar ze willen niet ten zwaard. 110 Het zijn rechte gieren van aarde. Goed te verzamelen te allen tijde En honger groot daarom te lijden, Hun naburen ook te schenden, Deze dingen doen ze met dat doel: 115 En nimmermeer te spreken deugd Van de vrouwelijke jeugd, Dat hebben ze al natuurlijk in. Ontrouw zo is al hun zin. Ze zijn nergens toebereid, 120 Dan tot grote slechtheid. Verraad, vergiffenissen, leugentaal En roverijen hebben de zalen Van Italië al bezeten. Dat wordt hen nimmermeer verweten, 125 Dan alle dagen en alle uren. Daar zijn die schoonste creaturen Van vrouwen, die men vinden mag, En waar die meest zijn in het gelach Daar zijn altijd de vuilste mannen. 130 Het is wonder dat God vandaar Immermeer zijn toorn afhaalt. Doch ze worden wel betaalt: Want God plaagt ze alle dagen Met menigerhande zware slagen. 135 Ze zijn nimmermeer, tot geen tijd, Zonder oorlog of strijd: Die ene partij de ander jaagt: Ze zijn nimmermeer zonder plagen. Er is geen volk, dat dunkt mij, 140 Dat billijk meer te beschimpen is: En nu willen deze onwaardige zotten De hele wereld bespotten, Dat is hen van aard ingeboren. Hiervan willen wij niet meer horen: 145 Want die materie is hatelijk. Doch die vrouwen zijn zuiver, Zedig en bekwaam te minnen; Maar men mag er niet aan winnen. Ze leven veel in on gemoed. 150 Dat doen dwang sloten en nauwe hoede. Die ander manier van deze minnen En zal men ook voor geen liefde kennen: Want het is een beestachtig leven, Dat ook niet licht is vergeven. 155 Het is in woorden en in daden Van christen mensen te versmaden. Het is den heiden beter gelijk Dan de lieden van christenrijk: Want die heiden en die honden 160 Kavelen even veel die zonde. Dat is met beesten om te gaan En liefden daaraan te leggen. Het is hier voortijds wel geschied Onder het heidense volk, 165 Want ze houden eeuw noch wet, Dan dat ze der genoegen zit, Dat doen ze naar hun eigen behagen |
|
Hier voertijts, in ouden daghen, Alsomen inden geesten lest, 170 So heeft eens conincx dochter gheweest, Die Pasipeus was gheheten. Haer vader was Minos van Creten. Pasypeus, dese creatuer, Was van menscheliker natuer 175 So onghetempert ende blindt, Dat sy enen stier heeft ghesint, Daer sy hoer ghenuechte mede dreef. Om dier vreemtheyt ic dit screeff, Want het is een wonderlic dinck. 180 Altoes si bijden stier ghinc, In bosscher, in anger ende in weyden Ende plach hem schoen gras te bereyden, Haver ende dat hem wael voede. Dus was die stier in haren moede. 185 Gheens mannes en roecte si Ende bleeff altoes den stier bi. So onnatuerlic was dat wijff, Dat si hoer menschelike lijff Voechde tot eens be[e]stes vrede. 190 Nu hoert wonder wat si dede. Die vrouwen en sullen hem toirnen niet Om dat ic scrive dat is gheschiet. Al dede dat wijff ontemelike daet, Ten zwacket niet die wijflike staet. 195 Off een man waer een verrader, Dair om en sullen die mannen allegader Sulker ondaet niet ontghelden, Wantmen dier ghelijc vindet selden. Dese Pasipheus dede maken 100 Van houte ende van linnen laken Een coe recht ghecontrafeyt Mit eenre coehuyt ombeleyt. Daer scickede si hoer selven in Ghevueghet na horen vulen sin. 105 Die stier, die hoer so stont in waerden Voer allen menschen opter aerden, Bekende daer des beestes schijn Als off si levende hadde ghesijn: Die vrouwe ontfinck daer opten pas. 110 Dus plachsi daghelicx hoer ghedwas Mitten stier also te driven Ende plach steets by hem te bliven, Tot datsi der vrucht ghenas, Dat boven als een mensche was 115 Ende beneden als een stier Ende wort een gruwelic groot dier, Als ghi hier voer wael hebt ghehoirt, Dattet menighen man heeft ghemoert. Mar Thezeus ghinc hem aen 120 Bijder hulpe van Adriaen Ende heeftet ter doot ghebracht. Dit was een wonderlike jacht, Die dit wijff int harte droech, Doe si hoer mitten stier besloech. 125 Hadde[t] die duvel niet ghedaen, Sy en haddes nymmermeer bestaen. Maer twas al een duvelye. Hoerre Goden ende heerscappie Ende alle datsi bedreven 130 Daer was die duvel bi bescreven. Die afgoden regierden trijcke: Daer om leefden si ghemeenlike. Ic hope dat huden opter vaert Nyemant en is van sulker aert. 135 Oft God wil so en isser nu ter tijt, Die leven mach in sulker vijt, Ten waer alleen in heydenisse. Die en staen niet in onse lesse: Want si en houden ewe noch wet, 140 Dan een yghelic hem selven set, Anders dan si afgoden eeren, Daer die duvelen in regneren. Daer na leven si ghemeenlick, Want si sijn doch beestelic, 145 Ende van beesten moetmen wa[e]l Spreken beestelike tael. Alsmen van sulker leliker aert Spreect, wort elck man vervaert Ende hem gruwet altoes daer voren. 150 Daer om soe en scatet niet te horen, Op dat die mensche in sinen moede Daer voer draghe starcke hoede. Want al hope ic dat des nyet en es, So salmen ymmer duchten des, 155 Off die mensche woude tondeghen. Want die menscheit is gheneghen Tot alre quaetheit ende sonde. Dat sprac God selver mitten monde, Doe hi Noe te maken beval 160 Den arck ende doomde der werlt al. Wy sijn al van eenre roede, Mer elck van sonderlinghen bloede. Al leven wy onder eenre zonnen, Der luder sinnen sijn van menig her konnen. |
Hier voortijds, in ouden dagen, Al zo men in verhalen leest, 170 Zo heeft er eens koningsdochter geweest, Die Pasiphaë was geheten. Haer vader was Minos van Kreta. Pasiphaë, deze createur, Was van menselijke natuur 175 Zo ongetemperd en blindt, Dat ze een stier heeft gezind, Daar ze haar genoegens mee dreef. Om die vreemdigheid ik dit schreef, Want het is een wonderlijk ding. 180 Altijd ging ze bij de stier, In bossen, in velden en in weiden En plag hem schoon gras te bereiden, Haver en dat hem wel voedde. Dus was die stier in haar gemoed. 185 heen mannen wilde zij En bleef altijd bij de stier. Zo onnatuurlijk was dat wijf Dat ze haar menselijke lijf Voegde tot een beesten vrede. 190 Nu hoort wonder wat ze deed. Die vrouwen zullen zich niet vertoornen Omdat ik schrijf dat is geschied. Al deed dat wijf onbetamelijke dood, Het verzwakte niet de vrouwelijke staat. 195 Of een man was een verrader, Daarom zullen die mannen allemaal Zulke on-daad niet ontgelden, Want men diergelijke zelden vindt. Deze Pasiphaë liet maken 100 Van hout en van linnen laken Een koe recht afgebeeld Met een koeienhuid om belegd. Daar schikte zichzelf in Gevoegd naar haar volle zin. 105 Die stier, die haar zo stond in waarde Voor allen mensen op de aarde, Bekende daar des beesten schijn Alsof ze levens had geweest: Die vrouwe ontving daar op de pas. 110 Dus plag ze dagelijks haar dwaze Met de stier alzo te drijven En plag steeds bij hem te blijven, Totdat ze van de vrucht genas, Dat boven als een mens was 115 En beneden als een stier En wordt een gruwelijk groot dier, Als ge hiervoor wel hebt gehoord, Dat et menige man heeft vermoord. Mar Theseus ging hem aan 120 Bij de hulp van Ariane En heeft het ter dood gebracht. Dit was een wonderlijke jacht, Die dit wijf in het hart droeg, Toen ze zich met de stoer besloeg. 125 Had het de duivel niet gedaan, Ze had het nimmermeer bestaan. Maar het was al duivelarij. Haar Goden en heerschappij En alles dat ze bedreven 130 Daar was de duivel bij beschreven. Die afgoden regeerden het rijk: Daarom leefden ze algemeen. Ik hoop dat heden op de vaart Niemand is van zulke aard. 135 Als God het wil zo is het nu ter tijd, Die leven mag in zulke vlijt, Tenzij alleen in het heidense. Die staan niet in onze les: Want ze houden eeuw noch wet, 140 Dan elk zichzelf zet, Anders dan ze afgoden eren, Daar de duivels in regeren. Daarnaar leven ze gewoonlijk, Want ze zijn doch beestachtig, 145 En van beesten moet men wel Spreken beestachtige taal. Als men van zulke lelijker aard Spreekt, wordt elke man bang En hem gruwt altijd daarvoor. 150 Daarom zo schaadt het niet te horen, Opdat de mens in zijn gemoed Daarvoor draagt sterke hoede. Want al hoop ik dat dat niet is, Zo zal almen immer duchten u, 155 Of de mens wilde ten onder gaan. Want de mensheid is genegen Tot alle kwaadheid en zonde. Dat sprak God zelf met de mond, Toen hij Noach te maken beval 160 De ark en verdoemde de wereld al. Wij zijn alle van een roede, Maar elk van aparte bloed. Al leven wij onder een zon, Der lieden zinnen zijn van menige herkomst. |
|
165 So was die onghehuyr Sarffan Van natueren een ghemelic man. Van sinen onreynen aerde Sal ic u segghen die ghevaerde. Inder wildernissen van Cartagen 170 So woende in voerleden daghen Van Hanibals gheslachte een man, Van goeden rijck, ende hiete Farssan. Dese hadde een hinde vercoren Ende den Goden hadde hi ghezworen, 175 Dat [hi] met anders ghene wive En soude leven in sinen live. Des dreven die Goden feesten: Want het waren bose gheesten, Dien daer mede wael gheholpen was. 180 Waer hi bleef op enighen pas, Daer was die hinde hem altoes bi. Wanneer hi ruste so ruste si. Enen halsbant van finen goude, Als een coninck hebben soude, 185 Hadde hi hoer om den hals doen maken. Daer an so had hi vast doen haken Een gulden ketten, te maten lanck, Daer hi die beeste mede dwanck. Hi placher natuerlic bi te sijn. 190 Des dede hi enen quaden fijn. Op een tijt was hi opghestaen Ende soude met haer spacieren gaen Inden woude, daer twas wilt, Ende bij wilen die jagher hilt. 195 Daer onstack sijn vule lust, Dat hi sijn dier bekennen must. Die wile hijt dede, quam daer ter stont Een yagher an mit menighen hont. Die honden hebben twilt voersien 300 Ende setten hem toe mittien. Die hinde hadde gaerne ghevloen; Mer hi hiltse alsoe doon Metter ketten, dat si en mochte. Daer bleven si beyde int gheruchte. 305 Die honden hebben dat dier te reten Ende him die kele aff ghebeten. Daer bleeff hi legghen in ellende. Alle quaetheit heeft dus een eynde. |
165 Zo was die onguur Farssan Van naturen een gemeenlijk man. Van zijn onreine aard Zal ik u zeggen die vaart. In de wildernissen van Carthago 170 Zo woonde in voorleden dagen Van Hannibal’ s geslacht een man, Van goederen rijk, en heette Farssan. Deze had een hinde verkoren En de Goden had hij gezworen, 175 Dat hij met anders geen wijf En zou leven in zijn lijf. Dus dreven de Goden feesten: Want het waren boze geesten, Dien daarmee wel geholpen was. 180 Waar hij bleef op enige pas, Daar was die hinde hem altijd bij. Wanneer hij ruste zo ruste zij. Een halsband van fijn goud, Als een koning hebben zou, 185 Had hij haar om de hals doen maken. Daaraan zo had hij vast doen haken Een gulden ketting, te maten lang, Daar hij dat beest mede dwong. Hij plag er natuurlijk bij te zijn. 190 Dus deed hij een kwaad fijn. Op een tijd was hij opgestaan En zou met haar spazieren gaan In het woud, daar het was wild, En bij wijlen die jager ophield. 195 Daar ontstak zijn vuile lust, Dat hij zijn dier bekennen moest. De tijd dat hij het deed, kwam daar terstond Een jager aan met menige hond. Die honden hebben het wild gezien 300 En zetten zich toe meteen. Die hinde had graag gevlogen; Maar hij hield ze alzo vast Met de ketting, dat ze niet mocht. Daar bleven ze beide in het gerucht. 305 Die honden hebben dat dier te reten En hem de keel afgebeten. Daar bleef hij liggen in ellende. Alle kwaadheid heeft dus een einde. |
|
Die derde manier is oec te laken; 310 Mer men macher wat off maken, Want si volghet der naturen. Oick machmen leyden haer staturen, Op datsi inden derden graet Bliven sonder vorder maet. 315 Maer waersi vorder gaen daer boven So en ist nymmermeer te loven: Want sy worden dan ter tijt Van Gode slechs vermaledijt, So Moyses scrijft, die prophete vroom, 320 Inden booc van Deutronoom. Dese mach wael heten minne. Al waersi beter uuten sinne Dan daer in, tis doch lieft, Bij wilen doch harde doen berieft 325 Ende wort so vestentlic ghehouden, Datmense niet en mach ontvouden Mit gheenre list noch gheenre boete. Wat sondich is dats ghaerne zoete. Dit is liefte die wart ghedraghen 330 Van enes bloedes zibben maghen, Daer die maechschip soe na vlyet, Dattet hem selven billicx verbiet, Off dat yemant minnet stijff Sijns vaders, ooms off broeders wijff 335 Off sijns neven die hem bestaet Hinnen [l. Binnen] leden der rechter maet, Off dat een wijff is sulke van sinnen, Dat si liefte draecht ende minne Tot hoirs mannes zibbes maghe. 340 Daer slaet minne blinde slaghe, Daer sy die luden lieven doet Daert by reden niet wesen en moet, Ende maectse van herten coen, Dat ongheoirloft is te doen 345 Ende grote schande is int gherucht: Want die eer verliest hoer vrucht Ende die zonde is so groot, Datse die ziele slaet ter doot. Doch daer om en laetmens niet, 350 Wanttet daghelicx meer gheschiet Dan oirbairlic is, dat ducht ic; Doch alre meest so vrucht ick, Off dat vuer yet wort so heet, Dat sy verliese[n] wize ende weet 355 Ende treden vorder dant behoirt: Want hoirre is so vele versmoort, Die mit desen zwaren dinghen In voertijden omme ghinghen. Daer meen ic u wat off te spreken, 360 Op dat ghi daer by neemt teken Ende u sulker dinghen wacht, Want si verderven ziele ende vacht. Miletus was Phebus kint. Die heeft Menanders dochter ghemint, 365 Die Tyana was gheheten. Daer wan hi by, dat suldi weten, Eenen zoon, die Caumis hiet Ende ene dochter, van sinnen heet, Die Biblides was ghenant. 370 Dese maghet droech enen brant In liefden wise op horen broeder, Dat sy bi wilen was verwoeder Dan hoerre eeren wael bethaemde. Si en achte schande noch schaemde, 375 Dan also veel myde sy, Selve hem te comen bi Om te segghen hoer meninghe; Mer si screeff hem alle dinghe So vriendelic als si conde visieren. 380 Caumis die was goedertieren, Behendich ende wael ghesint Ende dochte, die zijn suster mint In sulker mate als sy hem dede, Die brake teghen Gode den vrede: 385 Ende om dat hi in horen brieff Wael kende, dat si hem hadde lieff In overminnentlike[n] brande, So woude hi breken sulke schande Ende woude haer niet onwaerdelic 390 Antwoerden; mer haestelijck Reet hi in vreemden enden, Off die lieffte yet mochte wenden Als sijs daghelicx niet en saghe: Want tghesicht leyt menighe laghe, 395 Diemen wel veylich souden doergaen, Lietet ghesicht sijn schieten staen. Doe sy vernam, dat hi was voert, So wort hoir hert so sere ghestoert, Dat sy van groter minnen cracht 400 En conde ghedueren dach noch nacht. Sij liep hem haestelic na te voet, Als die ghene die is verwoet, So langhe dat si te male verdwaelde In enen woude, daer si betaelde 405 Den lesten schult van horen daghen. Si hieff jammerlijck an te claghen, Dat sij so doolde inden woude Om enen, dien si gaerne soude Voer allen mannen te wille sijn. 410 Van groten druck ende bernender pijn Alsoe sij in wanhope viel, Soe verderff sy beyde, lijff ende ziel. Want sij en mocht niet langher lopen, An enen boom ghinc si hoir knopen 415 Ende verhinc hoir selven daer. Vrienden, nemet deser zaken waer Ende wacht u voer die grote slaghe. Nu moetic vraghen ene vraghe, Off Caumis bet heeft ghedaen, 420 Dat hi die daet heeft wederstaen Ende sij in wanhope is versmoert Bij sijnre sculde, als ghi wael hoert: Want hadde hi hoer te wille ghestaen, Die liefte had licht cort vergaen: 425 Want soemen des speels meer hantiert, Eer die hetten meer faelgeert, Alsmen spreect int ghemeen. Als dan die liefte waer worden cleen, So hadden sij des affghestaen 430 Ende beyde penitencie ghedaen. Haddet dan yet beter ghewe[e]st Dat hi horen wille hadde volleest, Die [l. Ende] si in sulker onverdulde Niet en waer bij sinen schulde 435 Ghecomen totten bitteren dode? Dese vraghe soude ic node Solveren, want icx niet en kan; Maer ic rade wijff ende man, Dat sy bedwinghen hoir natuer 440 Teghen dat vyantlike vuyer: Want in sulken schijn te sterven Doet emmer ziele ende lijff verderven. Theseus, coninc van Athenen, Die Adrianam in groten wenen 445 Sterven lyet op een eylant, Hadde enen zoen, wael becant, Scoen, ghelatich ende bequaem: Ypolitus soe was sijn naem. Die coninghinne van Amazone 450 Was moeder van desen zone. Nu creech Theseus een wijff daer na Ende was gheheten Fedra, Dochter conincx Minos van Creten, Ende Adriana, suldi weten, 455 Was Fedren suster, deser vrouwen. Si was lieflic aen te schouwen Ende zeer schone voer anderen wiven. Si voerde den brant an horen live Van groter onghetemperder minne, 460 So vaste stont in horen sinne Ypolitus, hoers mans zoen. By wylen was hi ghewone Mit hoer te spreken int ghemeyn; Mer alssy hem hadde alleyn 465 So sprac si hem van minnen an Ende hi ghinc altoes van hoer dan: Want hi en wouder niet na horen, Hi scuwede zeer sijns vaders toern Ende oec die schande [die] daer off luut. 470 Op enen tijt soe was hi uut, Dat hi niet en quam ter zale. Si leet van liefde grote quale Ende screeff hem enen brieff te hant, Dat hi doch quame ints vaders lant, 475 Ende troesten toe zeer minnentlick, Hoe dat sy wael heymelick Te samen liefde mochten draghen, Want nyemant en soude daer na vraghen Om datsi was sijns vaders wijff, 480 Al hoir dinck ende hoir bedrijff Soude in eren worden vertelt, Want wes andere mit ghewelt Of mit liste mosten stelen, Des en dorsten si niet helen. 485 Ende waert datsi enen anderen minde, Daer soude aff clappen dat ghesinde; Mer mit him so mocht si wel Openbaerlic driven spel Ende leven in minnentliker vroechden, 490 Wantmen hem tot groter duechden Prisen soude in elker stede Dat hi sijnre moeyen vrienscap dede. Si mochten leysten al hoir lusten: Al waert dat si malcanderen kusten, 495 Nyemant en soude dat bedencken, Ende alsoe souden sy allencken Alle hoir ghenoechte vorderen moghen: Want hi mocht hem vrilic toghen Ende by hoer comen alst hem lust, 500 Dat een ander stelen must. Ende si en mocht doch niet leven, Hi en most hoir sine minne gheven. Des waersi mit gansen sinne Altoes bereyt tot sijnre minne. 505 Dus screef si hem zeer guetelic, Ende hi versmadet wijsselic. Want hi om alle die werlt gans Niet en woude an sulken dans. Doe si sach dat niet en bate, 510 Sochtsi weghe ende mate Hoe si hem best verderven mucht. Op een tijt quam si int [l. mit] gherucht Voerden coninc, sinen vader, Ende claechde hoe die verrader, 515 Ypolitus, haer hadde misdaen Ende na hoerre minne hadde ghestaen Ende onneren woude sijns vaders wijff. Die coninc zwoer op sijn lijff, Dat soude hem te quade vergaen. 520 Hi dede Ypolitum tasten aen Ende heeften op een eylant In ewigher ghi[sel]schip ghesant, Om dat hi aldaer soude verderven Ende in ellenden soude sterven. 525 Hi voer van daen in bedwanghe, Ende als hi quam bider zee stranghe, Viel die waghen van een steen Ende hi brack sijn leden ontween. Dyana maecten thant ghesont 530 Ende voerden mit hoer op die stont. Daer bleeff hij bijder Godinne: Want sy droech hem goede minne, Om dat hi schoen was ende bequaem. Si gaf hem enen anderen naem 535 Ende deden Byrbius heten. Der boesheit en woudsi niet vergheten, Die Fedra an him hadde ghedaen Ende deedse van enen donre slaen, Dat hoer den hals wort ghebroken. 540 Dus heeft Dyana dat ghewroken. Sulke dinghen eysschen wrake: Want het was ene valsche zake, Dat sien brocht in sulck verdriet, Om dat hi sinen vader niet 545 En woude vertoernen mit ontrouwe. Sijn doecht wort hem gheloont mit rouwe, Mit ellende ende mit verdriet; Mer Dyana en woude des niet. Si heeft him der doecht gheloont 550 Ende bij hoerre zijden ghecroont; Mer Fedra creech alsulken danck Als dier zake buert om lanck. |
Die derde manier is ook te laken; 310 Maar men mag er wat van maken, Want ze volgt de naturen. Ook mag men leiden haar staturen, Op dat ze in dn derden graad Blijven zonder verdere maat. 315 Maar waar ze verder gaan daarboven Zo is het nimmermeer te loven: Want ze worden dan ter tijd Van God slechts vermaledijt, Zo Mozes schrijft, die vrome profeet, 320 In het boek van Deuteronium. Deze mag wel heten minne. Al was ze beter uit de zin Dan daarin, het is toch liefde, Bij wijlen doch harde doen geliefd 325 En wort zo vastgehouden, Dat men ze niet en mach ontvouwen Met geen list noch geen boete. Wat zondig is dat is graag zoete Dit is liefde die wordt gedragen 330 Van een bloedverwant, Daar die verwantschap zo naar vliedt, Dat het zichzelf billijk verbiedt, Of dat iemand mint stijf Zijn vader, ooms of broeders wijf 335 Of zijn neven die hem bestaat Binnen leden de rechte maat, Of dat een wijf is zulke van zinnen, Dat ze liefde draagt en minne Tot haar man verwanten. 340 Daar slaat minne blinde slagen, Daar ze die lieden lieven doet Daar het bij reden niet wezen moet, En maakt ze van harten koen, Dat ongeoorloofd is te doen 345 En grote schande is in het gerucht: Want die eer verliest haar vrucht En die zonde is zo groot, Dat ze de ziel slaat ter dood. Doch daarom laat men het niet, 350 Want het dagelijks meer geschied Dan oorbaar is, dat ducht ik; Doch aller meest zo vrucht ik, Of dat vuur ooit wordt zo heet, Dat ze verliezen wijsheid en weten 355 En treden verder dan het behoort: Want van hen is zo veel versmoord, Die met deze zware dingen In voortijden omgingen. Daar meen ik u wat van te spreken, 360 Opdat gij daarbij neemt teken En u van zulke dingen wacht, Want ze verderven ziel en vacht. Miletus was Phebus kind. Die heeft Menander’ s dochter gemind, 365 Die Tyana was geheten. Daar won hij bij, dat zal je weten, Een zoon, die Caunus heet En een dochter, van zinnen heet, Die Byblis was genaamd. 370 Deze maagd droeg een brand In liefde wijze op haar broeder, Dat ze bij wijlen was verwoeder Dan haar eer wel betaamde. Ze achtte schande noch schaamte, 375 Dan alzo veel minde zij, Zelf om bij hem te komen Om te zeggen haar mening; Maar ze schreef hem alle dingen Zo vriendelijk als ze kon versieren. 380 Caunus die was goedertieren, Behendig en goed gezin En dacht, die zijn zuster mint In zulke mate als ze hem deed, Die brak tegen God de vrede: 385 En omdat hij in haar brief Wel bekende, dat ze hem had lief In onoverwinnelijke brand, Zo wilde hij breken zulke schande En wilde haar niet onwaardig 390 Antwoorden; maar haastig Reedt hij in vreemde einden, Of die liefde iets mocht wenden Als zij hem dagelijks niet zag: Want het gezicht legt menige lagen 395 Die men wel veilig zou doorgaan, Liet het gezicht zijn schieten staan. Toen ze vernam, dat hij was voort, Zo wordt haar hart zo zeer verstoord, Dat ze van groter minnen kracht 400 Niet kon verduren dag noch nacht. Zij liep hem haastig na te voet, Als diegene die is verwoed, Zo lang dat ze helemaal verdwaalde In een woud, daar ze betaalde 405 De laatste schuld van haar dagen. Ze hief jammerlijk aan te klagen, Dat zij zo doolde in het woud Om enen, dien ze graag zou Voor alle mannen te wille zijn. 410 Van groten druk en brandende pijn Alzo zij in wanhoop viel, Zo verdierf zij beide, lijf en ziel. Want zij mocht niet langer lopen, Aan een boom ging ze zich knopen 415 En verhing zichzelf daar. Vrienden, neemt deze zaken waar En wacht u voor die grote slagen. Nu moet ik vragen een vraag, Of Caunus beter heeft gedaan, 420 Dat hij die daad heeft weerstaan En zij in wanhoop is versmoord Bij zijn schuld, zoals gij wel hoorde: Want had hij haar te wille gestaan, Die liefde had licht kort vergaan: 425 Want zo men het spel meer hanteert, Eer die hitte meer faalt, Zoals men spreekt in het algemeen. Als dan die liefde was geworden klein, Zo hadden zij het afgestaan 430 En beide penitentie gedaan. Had het dan iets beter geweest Dat hij haar wil had volleest, End zij in zo’ n ongeduld Niet was bij zijn schuld 435 Gekomen tot de bittere dood? Deze vraag zou ik node Oplossen, want ik kan het niet; Maar raad aan wijf en man, Dat ze bedwingen hun natuur 440 Tegen dat vijandelijke vuur: Want in zulke schijn te sterven Doet emmer ziel en lijf verderven. Theseus, koning van Athene, Die Ariane in groten wenen 445 Sterven liet op een eiland, Had een zoen, goed bekend, Mooi, gematigd en bekwaam: Hyppolitus zo was zijn naam. Die koningin van Amazone 450 Was moeder van deze zoon. Nu kreeg Theseus een wijf daarna En was geheten Phaedra, Dochter van koning Minos van Kreta, En Ariana, zal je weten, 455 Was Phaedra’s zuster, deze vrouwe. Ze was lieflijk te aanschouwen En zeer mooi voor andere wijven. Ze voerde de brand aan haar lijf Van grote ongetemperde minne, 460 Zo vaststond in haar zin Hyppolitus, haar mans zoon. Bij wijlen was hij gewoon Met haar te spreken in het algemeen; Maar als ze hem had alleen 465 Zo sprak ze hem van minnen aan En hij ging altijd van haar dan: Want hij wilde er niet naar horen, Hij schuwde zeer zijn vaders toorn En ook die schande die daarvan luidt. 470 Op een tijd zo was hij uit, Dat hij niet kwam ter zaal. Ze leed van liefde grote kwaal En schreef hem een brief gelijk, Dat hij doch kwam in vaders land, 475 En troosten toe zeer minnelijk, Hoe dat ze wel heimelijk Tezamen liefde mochten dragen, Want niemand zou daar naar vragen Om dat ze was zijn vaders wijf, 480 Al haar dingen en haar bedrijf Zou in eren worden verteld, Want wat andere met geweld Of met list moesten stelen, Dat durfden ze niet verhelen. 485 En was het dat ze een anderen minde, Daarvan zou klappen dat gezinde; Maar met hem zo mocht ze wel Openbaar drijven spel En leven in minnelijke vreugde, 490 Want men hem tot groter deugden Prijzen zou in elke plaats Dat hij zijn moeder vriendschap deed. Ze mochten veroorloven al hun lusten: Al was het dat ze elkaar kusten, 495 Niemand zou dat bedenken, En alzo zouden ze geleidelijk aan Al hun genoegens vorderen mogen: Want hij mocht hem vrij tonen En bij haar komen als het hem lust, 500 Dat een ander stelen moest. En zij mocht doch niet leven, Hij moest haar zijn minne geven. Deus was ze met ganse zin Altijd bereid tot zijn minne. 505 Dus schreef ze hem zeer goedaardig, En hij versmade het wijd. Want hij om alle die wereld gans Niet wilde aan zulke dans. Toen ze zag dat het niet baatte, 510 Zocht ze wegen en mate Hoe ze hem best verderven mocht. Op een tijd kwam ze in het gerucht Voor de koning, zijn vader, En klaagde hoe die verrader, 515 Hyppolitus, haar had misdaan En naar haar minne had gestaan En oneer wilde zijn vaders wijf. Die koning zwoer op zijn lijf, Dat zou hem te kwade vergaan. 520 Hij liet Hyppolytus aantasten En heeft hem op een eiland In eeuwige gijzeling gezonden, Omdat hij aldaar zou verderven En in ellenden zo sterven. 525 Hij voer vandaar in bedwang, En als hij kwam bij het zeestrand, Viel die wagen van een steen En hij brak zijn leden stuk. Diana maakte hem gelijk gezond 530 En voerden met haar op die tijd. Daar bleef hij bij der Godin Want ze droeg hem goede minne, Omdat hij mooi was en bekwaam. Ze gaf hem een andere naam 535 En deed hem Byrbius heten. De boosheid wilde ze niet vergeten, Die Phaedra aan hem had gedaan En liet ze van een donder slaan, Dat haar den hals wordt gebroken. 540 Dus heeft Diana dat gewroken. Zulke dingen eisen wraak: Want het was een valse zaak, Dat ze hem bracht in zulk verdriet, Omdat hij zijn vader niet 545 En wilde vertoornen met ontrouw. Zijn deugd wordt hem beloond met rouw, Met ellende en met verdriet; Maar Diana wilde dat niet. Zei heeft hem de deugd beloond 550 En bij haar zijden gekroond; Maar Phaedra kreeg al zulke dank Als die zaak gebeurt tenslotte. |
|
Aldus voer oeck Cenobea, Eens conincx vrouwe, als ic versta. 555 Fineus hiet hi, verstaet dat. Hi hadde te voren een wijff ghehadt, Daer hi twee sonen aff behielt. Chenobea was van sinnen wilt Ende lyet hoer Venus so becoren, 560 Dat sy den enen leyde te voren Van heymeliker minnen dade. Doe die eerste dat versmade, Sprac si den anderen des ghelijck Mit sueten woerden suverlijck; 565 Doch weerde hijt mit starcken sinnen, Dat hire en woude niet bekinnen, Want hi ontsach sijns vaders toorn. Doesi sach, dattet al verloren Was, wat si hem beyden bat, 570 Wort sy den jonghen zeer ghehat Ende claechde den vader over beyde, Dat si hoir ter oncuusheyde Wouden dwinghen beyde gader. Dat vertoornde zeer den vader 575 Ende dede hem beyden uutsteken Hoir oghen, sonder meer bespreken. Die Goeden en woudens niet ghehinghen, Dattie zaken soe verghinghen, Sonder wrake daer off te gheschien: 580 Want Fineus verloos sijn sien, Om dat hi blint hadde ghemaect Ende sijn kinder valschelic besaeckt. Als hi vanden Goden heeft verstaen, Dat hi onrecht hadde ghedaen, 585 Sijns selfs wijff te hant hi sende Op een eylant in ellende. Daer starfsy cort in wanhopen. Dus mostse dier ondaet becopen, Als recht was ende redelijck. 590 Daer om seg ic u naerstelic, Dat ghi u dier zaken hoedet, Want ghi dat selve wael vermoedet, Dat God des niet en wil ghetemen, Dattet goeden eynde mach nemen. 595 Het mach wael ene wile staen; Mer altoes salt him evel gaen, Off sy worden ewelijck Verdoomt inder hellen rijck, Ist dattet him hier wael vergaet. 600 Om God, uwer dier zake ontslaet Ende seghent u voir sulken duvel: Want seker, ghi eet een quaet suvel, Wildi sulck werck hantieren. Laet die heylighe daghen [te] vieren 605 Ende breect die viere anders wair. Laet vader, oom ende broeder thair Behouden, datsi houden moeten: Het staet op alte zware boeten Wairmen daer over treden wil. 610 Tis al naerst ende gheen spil: Want spil pleecht ghenoechliken te enden; Mer dit brinct een in zwaer miswenden. Doch oft inden sinnen si, Datmenre niet en mach verbi, 615 Stondet dan op een reyne maet, In doechden, sonder zwacke daet Ende si horen mannen hilden trouwe, So sloech ict noch ter bester vouwe: Want minne is blint ende vlieghet snel, 620 Dat weten wy allegader wel, Ende menich wert gheschoten schier Mitter heter minnen vier Eer hi weet waer hijt heeft, Soe dat hi moet leven ende leeft 625 In liefden dwanghe lude ende stil Ende moet hem voeghen hoer te wil: Want hi hem selven niet en can Bedwinghen, als een ander man, Dien die minne niet en dwinghet. 630 Si mocht wel wesen onbevlinghet Ende vloeyen uut een reyne beke, Dese minne daer ic aff spreke; Mer si is nochtan best ghescuwet: Want die mene man niet en ghetruwet, 635 Dat si in doecht floreren mach, Om dat so sondich is tghescach. So meynen si dat die vyant Veel meer bedrivet in dat lant, Dan in anderen slechten steden, 640 Ende dat die brant van lusticheden Haestelic aldaer ontstect. Dits dat den luden veel ghebrect. Mer vele luden, jonck ende oudt, Sorghen voer tsgraven spichout, 645 Des billix gheen node en dede. Die lude en willen horen vrede Niet laten om der luden baffen. Nochtan die rades wil schaffen Sal ymmer schuwen dat rumoir, 650 Datter ludet after ende voir. Wilmen die vroechde laten rijcken, So salmen die gheruchten wijken Ende vinden heymelike vonden, Datmen stoppe der clapper monde; 655 Mer die menighe is so dom, Hi spreect: ‘Wat is my daerom? En kan die clappers niet al ghestillen: [Si] segghen dat si segghen willen. Ic wil mijn ghenoechte scaffen 660 Ende en laten dat om nyemants straffen.’ Mer hoe doet dan die vrouwe waert, Die in schanden wort vermaert? Trouwen men sal so niet spreken. Ghi sult dat mit bedwanghe breken. 665 Men moet bij wilen ymmer dinghen Laten om der clapper singhen Ende gheven hulp der heymelicheit, Off die schande wart dicke breyt. Scuwet eser minnen last 670 Ende jaechtse uut uwen sinnen vast. Grijptsi een stadt in uwen herten, Ghi lijdt daer omme schande ende smarte. |
Aldus voer ook Cleobula, Een koningsvrouw, als ik versta. 555 Phineus heet hij, versta dat. Hij had tevoren een wijf gehad, Daar hij twee zonen van behield. Cleobula was van zinnen wild En liet haar Venus zo bekoren, 560 Dat ze de ene legde tevoren Van heimelijke minnen daad. Toen die eerste dat versmade, Sprak ze de anderen aan dergelijk Met lieve woerden zuiver; 565 Doch weerde hij het met sterke zinnen, Dat hij haar niet wilde bekennen, Want hij ontzag zijn vaders toorn. Toen ze zag, dat het al verloren Was, wat ze hen beiden bad, 570 Wordt ze de jongens zeer gehaat En klaagde de vader over beiden, Dat ze haar ter onkuisheid Wilden dwingen beide tezamen. Dat vertoornde zeer de vader 575 En liet hen beiden uitsteken Hun ogen, zonder meer te bespreken. Die Goden wilden het niet toestaan, Dat die zaken zo vergingen, Zonder wraak daarvan te geschieden: 580 Want Phineus verloor zijn zien, Om dat hij blind had gemaakt En zijn kinderen vals verzaakt. Als hij van de Goden heeft verstaan, Dat hij onrecht had gedaan, 585 Zijn eigen wijf gelijk hij zond Op een eiland in ellende. Daar stierf ze gauw in wanhopen. Dus moest ze die on-daad bekopen, Als recht was en redelijk. 590 Daarom zeg ik u naarstig, Dat gij u die zaken hoedt, Want gij dat zelf wel vermoedt, Dat God dat niet en wil betamen, Dat het goed einde mag nemen. 595 Het mag wel een tijdje staan; Mar altijd zal het hem euvel gaan, Of ze worden eeuwig Verdoemd in de hellen rijk, Is het dat het hem gier goed vergaat. 600 Om God, u die zaken ontslaat En zege u voor zulke duivel: Want zeker, gij eet een kwaad zuivel Wild je zulk werk hanteren. Laat die heilige dagen te vieren 605 En breek het vuur anders waar. Laat vader, oom en broeder het haar Behouden, dat ze houden moeten: Het staat op al te zware boeten Waar men daarover treden wil. 610 Het is al ernst en geen spel: Want spel plag genoeglijk te eindigen; Maar dit brengt een zware misgaan. Doch als het in de zinnen is, Dat men er re niet voorbij mag, 615 Stond het dan op een reine maat, In deugden, zonder zwakke daad En ze hun mannen hielden trouw, Zo sloeg ik het noch ten beste vouw: Want minne is blind en vliegt snel, 620 Dat weten we allemaal wel, En menig wordt geschoten schier Met het hete minnen vier Eer hij weet waar hij het heeft, Zodat hij moet leven en leeft 625 In liefde dwang luid en stil En moet hem voegen haar te wil: Want hij zichzelf niet kan Bedwingen, als een andere man, Die de minne niet dwingt. 630 Ze mocht wel wesen onbedwingbaar En vloeien uit een reine beek, Deze minne daar ik van spreek; Maar ze is nochtans best geschuwd: Want die menige man niet vertrouwt, 635 Dat ze in deugd floreren mach, Omdat zo zondig is het geslacht. Zo menen ze dat de vijand Veel meer bedrijft in dat land, Dan in andere slechte steden, 640 En dat die brand van lustigheden Haastig aldaar ontsteekt. Dit is dat de lieden veel ontbreekt. Maar vele lieden, jong en oud, Zorgen voor het begraven spijkers, 645 Dat billijk geen nood deed. Die lieden willen horen vrede Niet laten om der lieden bassen. Nochtans die raad wil verschaffen Zal immer schuwen dat rumoer, 650 Dat er luidt achter en voor. Wilmen die vreugde laten rijken, Zo zal men die geruchten wijken En vinden heimelijke vondsten, Dat men stopt de klapper mond; 655 Maar de menige is zo dom, Hij spreekt: ‘Wat is me daarom? En kan die klappers niet geheel stillen: Ze zegen dat ze zeggen willen. Ik wil mijn genoegens verschaffen 660 En laten dat om niemands straffen.’ Maar hoe doet dan die vrouwe waard, Die in schande wordt vermaard? Vertrouw men zal zo niet spreken. Gij zal dat met bedwang breken. 665 Men moet bij wijlen immer dingen Laten vanwege het zingen van de klapper En geven hulp de heimelijkheid, Of die schande wordt dik bereid. Schuwt deze minnen last 670 En jaag ze uit uw zinnen vast. Grijp ze een plaats in uw hart, Gij lijdt daarom schande en smart. |
|
Absolon was qualic bedocht Doe hi sijns vaders bedde versocht 675 Ende sondichde mit Davids wiven, Alsoe die heilighe boecken scriven. Dat en verghinc niet ongheplaecht. Daer hi van Joab wort ghejaecht, Quam hi onder enen boom ghereden, 680 So hi was lanc ende schoon van leden: Daer bleef hi mitten haer an Verwerret, die hoveerdighe man. Sijn paert ontghinc him, hi bleef hanghen: Joab selve quam daer gheganghen, 685 Die hooftman was van Davids heer, Ende schoot Absolon drie speer In sijn herte, dat hi verdarf, Daer mede hi rechte loon verwarf. Noch suldi van ghelike horen, 690 Hoe si hoir salicheit hebben verloren, Die him sulker minne bewonden: Want God plaecht gaerne die zonden, Ende dese is noch meer te laken, Dan die voer ghescreven zaken. |
Absalom was kwalijk bedacht Doe hij zijns vaders bed verzocht 675 En zondigde met Davids wijven, Alzo die heilige boeken schrijven. Dat verging niet zonder te worden geplaagd. Daar hij van Joab wort gejaagd, Kwam hij onder een boom gereden, 680 Zo hij was lang en mooi van leden: Daar bleef hij et de haren aan Verwart, die hovaardige man. Zijn paard ontging hem, hij bleef hangen: Joab zelf kwam daar gegaan, 685 Die hoofdman was van Davids leger, En schoot Absalom drie speren In zijn hart, dat hij verdierf, Daar mee hij recht loon verwierf. Noch zal je van gelijke horen, 690 Hoe ze hun zaligheid hebben verloren, Die zich in zulke minne onderwonden: Want God plaagt graag die zonden, En deze is noch meer te laken, Dan die voor geschreven zaken. |
|
695 Een coninc in Arabien was Gheheten Cynaran, als ic las. Die hadde een dochter, schoon van leden Ende vuerich was in allen zeden. Mirra was hoer rechte naem. 700 Si haddes int herte selve schaem, Dat sij ten vader liefte droech. Dicke sij hoir daer om versloech. Hoer sinne en woudts haar niet verdraghen Sij en most den vader minne draghen. 705 Om alle die werlt so en dorst si niet Claghen hoer minnentlic verdriet. Op enen nacht is si op ghestaen Ende woude haer selven verhangen gaen. Hair voetster, die daer bi hoer lach, 710 Hoirde haer suchten ende hoir gheclach Ende vraechde wes haer mochte deren. Si seyde hoir hoirs herten gheren Ende altemael hoet mit hoer stont, Si waer van minnen al ghewont, 715 Si most bij horen vader wesen Off nymmermeer den doot ghenesen. Die voetster docht, doe sij dat hoerde: Dat dese maecht hair selven moerde Waer quaet, mochtment ande[r]s voeghen. 720 Si sprac: ‘Mirra, laet u ghenoeghen: Ic sal u helpen, offt u vroemt, Dat ghi bij uwen vader coomt Ende hij en sal van u niet weten, Wye ghi sijt ende hoe gheheten.’ 725 Daer mede sij te vreden bleeff. Die voetster dat alsoe bedreeff, Als die coninc allene sliep, Dat sij heymelic tot hem liep Ende seyde hem van eenre maecht, 730 Die hoir horen noot hadde gheclaecht Van minnen, die si tot hem droech. Doe sprac die coninc ende loech: ‘Machse tot my comen hier?’ Die voetster sprac: ‘Sij comt wel schier; 735 Mer sy moet heymelic comen in. Sy draecht op u soe starcken sin, Dat si hoer scaemt des onghelimpe.’ Die coninc sprac in soeten schimpe: ‘Dat heymelic si ghenoecht mi wael.’ 740 Sij quam bij duuster in die zael Ende ghinc te bedde bijden vader. Daer hadden si veel vroechden te gader In dien sondeliken vrede. Daer na die coninc comen dede 745 Een licht, dat hise mocht besien. Doen tlicht quam, sach hi mittien, Dattet Mirra, sijn dochter, was. Een zwaert vant hi daer te pas Ende soudse hebben te hant versleghen; 750 Mer haestelijck ende onghereghen Uuter camer si ontvlo. Die coninc was des seker onvro. Des nachts toech si wech alleen Ende behilt den buuck vol been. 755 In vreemden landen so doelde si, Tot dat hoer tijt ghenaecte bij, Dat sij ghenas van enen kinde, Allene, zonder huusghesinde. Dat kint leyde si te vondelinghe. 760 Het wort ghevonden wail gheringhe. Twas zeer schoon ende wail ghedaen. Rijcke luden nament aen Ende voedent op mit haren goede. Die moeder was oncuusch van moede 765 Ende starf in openbaren sonden. Venus heeft dit kint ghevonden Doe hi was een jonghelinc. In hoerre minne si hem ontfinck Ende wort Adonius gheheten. 770 Daer na wordt hi verbeten Van enen beer in enen woude, Daer hi een wilt jaghen soude. Des was Venus zeer verwoet Ende verwandelde sijn bloet 775 In eenre bloem, dat suldi weten, Die noch Adonius is gheheten. Besiet al omme hoe dat vergaet Daer minne in sulker oerden staet. Die wrede doot die heeft verslint 780 Beyde, moeder ende kint, Om die vule onnamighe zede, Dien si mit horen vader dede. Tis wail een vreselic woert, Datmen van sulken zaken hoort. 785 Een rechtveerdich menschelijck lijff, Het si man off het sij wijff, Dien mach gruwen sulker saghe. Sal een minsche sijn sibbe maghe Off sijnre maghe wijff of man 790 Minnen, wat is minne dan? Minne sal een lieflic schijn Tusschen vreemden luden sijn, Datmen minnentlic sal draghen. Tis waer, tusschen lieven maghen 795 Soe moet ymmer liefde staen; Mar dat is anders te verstaen: Ten is die rechte minne niet, Die vroechde ghift ende oec verdriet, Daer onse materie spreket aff. 800 Ghi vindet selden selck gheschaff, Ten wort ghekeert in schande ende arch. |
695 Een koning in Arabië was Geheten Cinyras, als ik las. Die had een dochter, schoon van leden En vurig was in allen zeden. Myrrha was haar rechte naam. 700 Ze had in het hart zelf schaamte, Dat zij ten vaderliefde droeg. Vaak zij zich daarom versloeg. Haar zin wilde het niet verdragen Zij en most de vader minne dragen. 705 Om al die wereld zo durfde ze niet Klagen hoer minnelijk verdriet. Op een nacht is ze opgestaan En wilde zichzelf verhangen gaan. Haar voedster, die daar bij haar lag, 710 Hoorde haar zuchten en haar geklaag En vroeg wat haar deren mocht. Ze zei haar haar dat haar hart begeerde En helemaal hoe het met har stond, Ze was van minnen al gewond, 715 Ze moest bij haar vader wezen Of nimmermeer de dood genezen. Die voedster dacht, toen zij dat hoorde: Dat deze maagd zichzelf vermoorden Was kwaad, mocht men het anders voegen. 720 Ze sprak ‘Myrrha laat u vergenoegen: Ik zal u helpen, of het u baat, Dat gij bij uw vader komt En hij zal van u niet weten, Wie gij bent en hoe geheten.’ 725 Daarmee zij tevreden bleef. Die voedster dat alzo bedreef, Als die koning alleen sliep, Dat zij heimelijk tot hem liep En zei hem van een maagd, 730 Die haar haar nood had geklaagd Van minnen, die ze tot hem droeg. Toen sprak die koning en lachte: ‘Mag ze tot mij komen hier?’ Die voedster sprak: ‘Zij komt wel schier; 735 Maar ze moet heimelijk binnenkomen. Ze draagt op u zo’ n sterke zin, Dat ze zich schaamt het ondeugdelijke.’ Die koning sprak in lieve schimp: ‘Dat heimelijke vergenoegt we wel.’ 740 Zij kwam met duister in die zaal En ging te bed bij haar vader. Daar hadden ze veel vreugde tezamen In die zondige vrede. Daarna de koning komen liet 745 Een licht, dat hij haar mocht bezien. Toen het licht kwam, zag hij meteen, Da het Myrrha, zijn dochter, was. Een zwaard vond hij daar te pas En zou ze gelijk hebben verslagen; 750 Maar haastig en ongeregeld Ui de kamer ze ontkwam. Die koning was dus zeker droevig. ’s Nachts trok ze weg alleen En behield de buik vol been. 755 In vreemde landen zo doolde ze, Tot at haar tijd genaakte nabij, Dat zij genas van een kind, Alleen, zonder huisgezin. Dat kind legde ze te vondeling. 760 Het wordt gevonden wel gauw. Het was zeer mooi en goed gedaan. Rijke lieden namen het aan En voeden het op met hun goed. Die moeder was onkuis van gemoed 765 En stierf in openbare zonden. Venus heeft dit kind gevonden Toen hij was een jongeling. In haar minne ze hem ontving En word Adonis geheten. 770 Daarna wordt hij verbeten Van een beer in een woud, Daar hij een wilt jagen zou. Dus was Venus zeer verwoed En veranderde zijn bloed 775 In een bloem, dat zal je weten, Die noch Adonis is geheten. Beziet al om hoe dat vergaat Daar minne in zulke orde staat. Die wrede dood die heeft verslonden 780 Beide, moeder en kind, Om die vuile onbenoemde zede, Die ze met haar vader deed. Het is wel een vreselijk woord, Dat men van zulke zaken hoort. 785 Een rechtvaardig menselijk lijf, Hetzij man of hetzij wijf, Dien mag gruwen van zulke zaken. Zal een mens zijn verwanten Of zijn verwant wijf of man 790 Minnen, wat is minne dan? Minne zal een lieflijk schijn Tussen vreemden lieden zijn, Dat men minnelijk zal dragen. Het is waard, tussen lieve verwanten 795 Zo moet immer liefde staan; Maar dat is anders te verstaan: Het is die rechte minne niet, Die vreugde geeft en ook verdriet, Daar onze materie van spreekt. 800 Ge vindt zelden zulk geschapen, Het wordt gekeerd in schande en erg. |
|
Jacob, die heylighe patriarch, Doe hi van aertrijck soude verscheyden, Woude hi sijn testament verbreyden 805 Ende dede al sijn kinder tsamen Voir him comen. Doe si quamen, Seyde hi elken sijn gheval, Hoet him in dit aertsche dal Na sijnre condicien soude vergaen. 810 Daer sij dus alle waren ghestaen, Sprac hi tot sinen outsten zoon: ‘Ruben, du biste quaets ghewoen: Du en sult niet worden groot van maghen. Dijn slacht sal minderen allen daghen, 815 Ghelijc water sullen si vervloeyen, Dijn gaerde sullen qualic groeyen, Om dattu dijns vaders camer Op sloeghes mit dinen hamer Ende hebs dijns vaders bedde ontreynt.’ 820 Die heylighe scrifte niet en meynt, Dat Ruben alleen soude becopen; Mer alle die ghene, die daer in lopen, Om te vorderen sulke minne, Die waren mede in Jacobs sinne, 825 Doe hi sprac dat harde woert, Daert menich mensche heeft ghehoert. Dus so plaghen sy te varen, Die him mit sulker minne ghenaren, Ende ten is seker niet vreemde: 830 Want het is een grote scheemde, Daer grote schande ende schade of coemt. Eersaem liefde eerlick vroomt. Hoe wael dat sonde ende schande is. |
Jacob, die heilige patriarch, Toen hij van aardrijk zou verscheiden, Wilde hij zijn testament verbreiden 805 En liet al zijn kinderen tezamen Voor hem komen. Toen ze kwamen, Zei hij elk zijn geval, Hoe het hem in dit aardse dal Naar zijn conditie zou vergaan. 810 Daar zij dus alle waren gestaan, Sprak hij tot zijn oudste zoon: ‘Ruben, u bent kwaad gewoon: U zal niet groot worden van verwanten. Uw geslacht zal verminderen allen dagen, 815 Gelijk water zullen ze vervloeien, Uw gaarde zal kwalijk groeien, Omdat u uw vaders kamer Opensloeg met uw hamer En hebt uw vaders bed verontreinigd.’ 820 Die heilige schrift niet bedoelt, Dat Ruben het alleen zou bekopen; Maar al diegene, die daarin lopen, Om te bevorderen zulke minne, Die waren mede in Jacobs zin, 825 Toen hij sprak dat harde woord, Daar het menig mens heeft gehoord. Dus zo plagen ze te varen, Die zich met zulke minne generen, En het is zeker niet vreemd: 830 Want het is een grote schaamte, Daar grote schande en schade van komt. Eerzame liefde eerlijk baat. Hoewel dat zonde en schande is. |
|
Soe was doch Semiramis, 835 Van Babilone die coninghinne, So onghetempert inden sinne, Waer sy sach enen schonen man Daer most si mit ghenoechten an Ende alssy sijnre hadde ghenoech 840 Bevalsy datmen doot sloech. Hier mede so en lietsi haer niet gheno[e]ghen, Si en most hoir noch tot dinghen vueghen, Die hatelic sijn ende onghewoen. Si hadde enen frisschen jonghen zoon. 845 Die wile hi was een jonghelinck Soe dede sy mit him hoer dinck. Hi wist wel dattet qualic lyet; Mer hi en dorst hoer weygheren niet. Bijde manlike lede 850 Mit yseren sine besluten dede, Om dat anders ghene wive Spelen en soude[n] mit sinen live. Een sloetel was ghemaect daer toe: Dien droech si allene doe. 855 Wanneer sy bij hem woude wesen So ontsloet si tslot mit desen Ende als si sijnre hadde ghenoten Most hi weder inden sloten. Dit waren duvelike sinnen, 860 Te leven in alsulker minnen. Dit wijff was wail [van] sinnen blint, Dat si mit hoirs selfs kint In sulker wijs te leven plach, Dat nyeman des ghelijck en slach [l. sach]. 865 Dus was die jonghe qualick daer an; Mer doe hi lancsam wart een man En woude hijs niet langher lijden Ende creech vrienden teren tyden, Die him holpen, so dat hi 870 Vanden sloten is worden vry. Hi reet van daen al dat hi mocht Ende verre vreemde lande versocht. Si volchde him na, waer sine vernam Dat hi in enighe lande quam. 875 Hy docht, hi soude so verre vlyen, Dat syen nymmermeer en soude sien Ende toech te Thrier indie stadt. Doe Semiramis vernam dat, Is si hem noch ghevolghet na. 880 Dit mach wel sijn, als ic versta, Bet dan drie ende twintich hondert Milen, oeck wyen dat verwondert, Tusschen Thrier ende Babylone. Doe sy quam bij haren zone, 885 Gheerde si noch sijnre voere Ende dat hi noch mit hair thuuswert voere. Sij ghinghen tsamen, na hoerre zede, In eenre heymeliker stede In alsulken minnen schijn, 890 Als ofsy vreudelic souden sijn. Die zoen die moeder zwanck ter aerde Ende doerstacse mit enen zwaerde. Sulken eynde creech die vrouwe Van hoerre vulre minnen scouwe. 895 Dus was dat edel wijff verbaest Ende op horen zoon verdwaest. Nochtan was si so wijs ende vroet Ende droech soe keyserliken moet, Datsi allene regierde trijck 900 Als een coninc gheweldelijck Ende ommemuyrde Babilone Mit toernen ende poerten schone So hoech, so starck, so rijckelijck, Dat nye mensche en sach des ghelijck. 905 Si wan Carthage ende vele lande: Dies menich coninc hadde schande; Doch maecte hoir die liefde so sot, Dat sise bracht in sdodes pot, Als ghi wael claerlic hebt ghehoert. 910 Een yghelijc mensche wacht him voert, Alsoe wael die man als wijff, Dat ghi niet en mint dat lijff, Dat vanden uwen is ghecomen Ende van u nature heeft ghenomen. 915 Het luut alte over hatelijck; |
Zo was doch Semiramis, 835 Van Babylon die koningin, Zo ongetemperd in de zin, Waar ze zag een mooie man Daar moest ze met genoegens aan En als ze van hem had genoeg 840 Beval ze dat men hem dood sloeg. Hier mee zo liet ze zich niet vergenoegen, Ze moest zich nog tot dingen voegen, Die hatelijk zijn en ongewoon. Ze had een frisse jonge zoon. 845 De tijd dat hij was een jongeling Zo deed ze met hem haar ding. Hij wist wel dat het kwalijk lag; Maar hij durfde haar niet te weigeren. Bij de manlijke leden 850 Met ijzeren zin besluiten deed, Om dat anders geen wijf Spelen zou met zijn lijf. Een sleutel was gemaakt daartoe: Die droeg zij alleen toen. 855 Wanneer ze bij hem wilde wezen Zo opende ze het slot met deze En als ze hem had genoten Moest hij weer in de sloten. Dit waren duivelse zinnen, 860 Te leven in al zulke minnen. Dit wijf was wel van zinnen blind, Dat ze met haar eigen kind In zulke wijze te leven plag Dat niemand dergelijke zag. 865 Dus was die jonge kwalijk daaraan; Maar toen hij langzaam een man werd En wilde hij het niet langer lijden En kreeg vrienden te die tijden, Die hem hielpen, zodat hij 870 Van de sloten is geworden vrij. Hij reedt vandaan al dat hij mocht En verre vreemde lande bezocht. Ze volgde hem na, waar ze hem vernam Dat hij in enige lande kwam. 875 Hij dacht, hij zou zo ver vlieden, Dat ze hem nimmermeer zou zien En toog te Trier in die stad. Toen Semiramis vernam dat, Is ze hem noch nagevolgd. 880 Dit mag wel zijn, als ik versta, Meer dan drieëntwintig honderd Mijlen, ook wie dat verwondert, Tussen Trier en Babylon. Toen ze kwam bij haar zoon, 885 Begeerde ze noch zijn vorige En dat hij noch met haar huiswaarts voer. Zij gingen tezamen, naar haar zede, In een heimelijke plaats In al zulke minnen schijn, 890 Alsof ze vriendelijk zouden zijn. De zoon de moeder dwong ter aarde En doorstak ze met een zwaard. Zulk einde kreeg die vrouwe Van har vuile minnen te aanschouwen. 895 Dus was dat edel wijf verbaast En op haar zoon verdwaast. Nochtans was ze zo wijs en verstandig En droeg ze keizerlijke moed, Dat ze alleen regeerde het rijk 900 Als een koning geweldig En ommuurde Babylon Met torens en mooie poorten Zo hoog, zo stekt, zo rijk, Dat nooit een mens zag dergelijke. 905 Ze won Carthago en vele landen: Dus menige koning had schande; Doch maakte haar die liefde zo zot, Dat ze haar bracht in de doods pot, Als ge wel duidelijk hebt gehoord. 910 Ieder mens wacht hem voort, Alzo goed de man als wijf, Dat ge niet mint dat lijf, Dat van de uwen is gekomen En van u nature heeft genomen. 915 Het luidt al te hatelijk; |
|
Mer wairt so inder werlt rijck Gheschepen, dattet oirbair wair, So waert godlijc ende claer, Alst bij Adams tijden was. 920 Doe en was nyemant int aertsche gras, Dan Adam, Eva ende hoer kinder, Doe wast oirbaer ende gheen hinder: Want het most doch wesen soe, Datsi natuerlic waren vro 925 Mit malcander, suster ende broeder. Dat leerde him vader ende moeder. Dit woude die goede God ghehinghen, Om die werlt te volbringhen. Dus heeft die Godheit oick gheleden 930 Voer goet, dat Loths dochteren deden. Doe dat lant verzoncken was, Doe meenden sy entelic das, Dat alle die werlt verghinc te gader Sonder sy ende hoir vader. 935 Die moeder wart tot enen steen Verwandelt, want si int ghemeen Overhorich was horen man. Die maechden ghinghen den vader an Ende maecten droncken vanden wijn, 940 Om dat hi onwetende soude sijn. Des nachts ghinghen sy by hem beyde Ende elck hoer biden vader leyde. Daer mede dede hi so sijn dinghen, Dat sy beyde kint ontfinghen. 945 Dit deden si in meninghe goet, Om dat dat menschelike bloet Niet te mael en soude vergaen: Want sy meynden sonder waen, Datter nyemant en ware ghebleven 950 Dan si drie int aertsche leven. In sulker wise ist wael te prisen; Mar die in quader boesheit rysen Ende tot sulker vulre daet Hem selven gheven, dats al quaet, 955 Sondelic, schandelic ende te schuwen. Elken mensche sal daer voer gruwen: Want tversoeckt in allen hoecken, Overleest al u boecken, Ghi vindet dat si alle twaren |
Maar was het zo in het wereldrijk Geschapen, dat het oorbaar was, Zo was het goddelijk en klaar, Als het bij Adams tijden was. 920 Toen was er niemand in het aardse gras, Dan Adam, Eva en hun kinderen, Toen was het oorbaar en geen hinder: Want het moest doch wezen zo, Dat ze natuurlijk waren vrolijk 925 Met elkaar, zuster en broeder. Dat leerde hun vader en moeder. Dit wilde die goede God toestaan, Om die wereld te volbrengen. Dus heeft die Godheid ook geleden 930 Voor goed, dat Lot’ s dochters deden. Toen dat land verzonken was, Toen meenden ze eindelijk dat, Dat de hele wereld verging tezamen Uitgezonderd zij en hun vader. 935 Die moeder werd tot een steen Veranderd, want ze in het algemeen Onderdanig was haar man. Die maagden gingen den vader aan En maakten hem dronken van de wijn, 940 Omdat hij onwetend zou zijn. ’s Nachts gingen ze bij hem beide En elk van hen bij de vader lag. Daarmee deed hij zo zijn dingen, Dat ze beide een kind ontvingen. 945 Dit deden ze in goede bedoeling, Om dat dat menselijke bloed Niet helemaal zou vergaan: Want ze meenden zonder waan, Dat er niemand was gebleven 950 Dan zij drie in het aardse leven. In zulke wijze is het wel te prijzen; Maar die in kwade boosheid rijzen En tot `zulke vuile daad Zichzelf geven, dat is al te kwaad, 955 Zondig, schandalig en te schuwen. Elk mens zal daarvoor gruwen: Want het verzoekt in allen hoeken, Overleest al uw boeken, Gij vindt dat ze alle zeker. |
|
960 Qualick ende vulick hebben ghevaren. Besiet die vyanttlike lesse Vander quader Herodyadesse, Die bij hoers mans broeder sat Ende infirmeerde hem daer toe in dat, 965 Dat die guede sinte Johan Wart ghedoot, die heilighe man: Want si hoer dochter also leerde, Dat si sinte Jans hoeft begheerde. Want Herodes loefde haer, 970 Wes sy begheerde dat hoir wair, Daer si om danste ende spranck. Dat duert horen erven vele te lanck. Die yammer, siecte ende quale, Die daer off bleeff, die sietmen wale 975 Alle jaer in sinte Jans feeste. Die plaghe donct my sijn die meeste. God loont den gueden mitter doecht: Die quade laet hi onverhoecht. Sullen wy minnen in onsen daghen, 980 Soe laet ons Gode liefte draghen Ende scuwen sondelike daet. Hij is wijs, diet quade laet. |
960 Kwalijk en vuil hebben gevaren. Beziet die vijandige les Van de kwade Herodias, Die bij haar mans broeder zat En informeerde hem daartoe in dat, 965 Dat die goede sint Johannes Werd gedood, die heilige man: Want si hoer dochter alzo leerde, Dat ze sint Jans hoofd begeerde. Want Herodes beloofde haar, 970 Wat ze begeerde dat het van haar was, Daar ze om danste en sprong. Dat duurt haar erven veel te lang. Die jammer, ziekte en kwaal, Die daarvan bleef, die ziet men wel 975 Alle jaren in sint Jans feest. Die plaag dunkt mij te zijn die meeste. God loont den goede met de deugd: Die kwade laat hij niet verhoogd. Zullen we minnen in onze dagen, 980 Zo laat ons Gods liefde dragen En schuwen zondige daad. Hij is wijs, die het kwade laat. |
|
Eens conincx dochter van rijcken moede Leefde oick in sulker woede, 985 Dat si mit bernentlike minne Horen broeder droech in sinne. Canaces was die maecht gheheten. Hoer vader was, dat suldi weten, Een coninc ende hiete Colus. 990 Hoer broeder hete Machareus. Hi minde sijnre suster mede So ghierichlike als si hem dede: Het was in beyden even starck. Was dat niet eens duvels werck? 995 Canaces was vol alre duecht, So lieflijck ende van soeter yoecht, Als wijf op eerden wesen mucht, Hadsi verseten dit gherucht. So langhe speelde si mitten broeder, 1000 Dat si wert eens kints moeder. Doe sij der vruchten was ghenesen, Hoerde die coninc gheluut mit desen, Als tgheween van enen kinde. Hi sende te hant van sinen ghesinde, 1005 Om te vernemen daer off bescheyt. Doe wort him alle dinck gheseyt. Machareus die wert vervaert Ende reet van daen in vreemden aert, Ende als dit Colus vernam, 1010 Wert hi verwoet ende zeer gram. Mit erren moede ghinc hi tot haer Ende gaf hoer enen swaert aldaer. Mit naersten heeft hi haer gheboden, Dat si hoer selven soude doden 1015 Ende dat kint dede hi int wout Draghen inder beesten ghewout. Dit zwaert sette si bi hoir al bloet; Mer eer sy hoer gaf totter doot, Screeff sy horen broeder ende lieff 1020 So sueten vriendeliken brieff Ende so yammerlijck van woerde, Als ic ye in scriften hoerde, Na dat Ovidius doet verslach In sijnre epistolen, daer ict sach. 1025 Te scriven waert vele moeyelijck; Mar sy badt him vriendelijck, Na dien dat hoer kijndekijn Verloren waer in sulken schijn Ende sy hem emmer volghen soude, 1030 Dat hijt ghebeente gaderen woude Ende doense in enen tonne te samen, Daer si die ewighe ruste namen, Ende badt hem, dat hi hem hoede Voer sijns vaders onghemoede. 1035 Dus bleven daer in jammers noot Kint ende moeder beyde doot. Van desen saken meer te spreken, Wil ic hier mede laten steken; Mer noch een pointkijn is daer bij, 1040 Dat alle ongheoerloft sy: Dats cracht ende weldighe moet, Die men an vrouwen ende maechden doet Die is te schuwen ymmer zeer. Dat en is minne noch lieflijck eer; 1045 Het is een boeflike ghenoecht, Daer nyemant mede en is ghevuecht, Ende si bringhet in groten nijdt, Onvrede, oirloghe ende strijt, |
Een koningsdochter van rijke gemoed Leefde ook in zulke woede, 985 Dat ze met brandende minne Haar broeder droeg in de zin. Canace was die maagd geheten. Haar vader was, dat zal je weten, Een koning en heet Colus. 990 Haar broeder heet Macareus. Hij minde zijn zuster mede Zo gierig als ze hem deed: Het was in beiden even sterk. Was dat niet eens duivels werk? 995 Canace was vol van alle deugd, Zo lieflijk en van zoete jeugd, Als een wijf opa arde wezen mocht, Had ze verzet dit gerucht. Zo lang speelde ze met de broeder, 1000 Dat ze werd van een kind moeder. Toen zij van de vrucht was genezen, Hoorde die koning geluid met deze, Als het wenen van een kind. Hij zond gelijk van zijn gezinde, 1005 Om te vernemen daarvan bescheidt. Toen wordt hem alle dingen gezegd. Macareus die werd bang En reedt vandaan in vreemden aard, En toen dit Colus vernam, 1010 Wed hij verwoed en zeer gram. Met geërgerd gemoed ging hij tot haar En gaf haar haar een zwaard aldaar. Met vlijt heeft hij haar geboden, Dat ze zichzelf zou doden 1015 En dat kind deed hij in het woud Dragen in de beesten geweld. Dit zwaard zette ze bij haar al bloot; Maar eer ze haar begaf tot de dood, Schreef ze haar broeder en lief 1020 Zo’n lieve vriendelijke brief En zo droevig van woorden, Als ik ooit in schriften hoorde, Naar dat Ovidius doet verslag In zijn epistels, daar ik het zag. 1025 Te schrijven was het veel te moeilijk; Maar ze bad hem vriendelijk, Na dien dat hoer kindje Verloren was in zulke schijn En ze hem immer volgen zou, 1030 Dat hij het gebeente verzamelen wilde En doen ze in een ton tezamen, Daar ze de eeuwige rust namen, En bat hem, dat hij zich hoede Voor zijns vaders kwade gemoed. 1035 Dus bleven daar in droevige nood Kind en moeder beide dood. Van deze zaken meer te spreken, Wil ik hier mede laten steken; Maar noch een puntje is daarbij, 1040 Dat alles ongeoorloofd is: Dat is de kracht en gewelddadige moed, Die men aan vrouwen en maagden doet Die is te schuwen immer zeer. Dat is minne noch lieflijke eer; 1045 Het is een boefachtig genoegen, Daar niemand mede is gevoegd, En ze brengt in groten nijd, Onvrede, oorlog en strijd. |
|
Als wael scheen an Amone, 1050 Coninc Davids oudste zone, Die mit crafte ende ghewelt Thamer, sijnre suster, bij hem helt Ende deder mede sinen hontschen aert, Ende nader daet hadde hise onwaert. 1055 Ic en hoerde nye van vulre daet Te spreken inder naturen staet: Want hi hadde him sieck ghemaect, Des quam tot hem die wael gheraect, Die sijn suster natuerlijck was 1060 Ende vande him inder siecten pas. Guetlic is si bi hem gheseten Om hem te doen een luttel eten. Sijn knecht dede hi buten staen Ende vercrachte die wail ghedaen, 1065 Die zeer weemoedich van hem ghinck. Hi stietse van hem, in waren dinck, Mit groter onwaerdicheide, Dat hoir alre weeste dede. Sij schoerde haer cleder ende weende zeer. 1070 Daer quam Absolon, die heer, Die was hoir volle broeder, Want si hadden ene moeder. Hi vraechde Thamer, wat haer waer. Sij seyde him die zake al claer. 1075 Hi sprac: ‘Suster, zwijcht al stille. Coomt mit my: tis myn wille, Dat ghi woont in minen hove.’ Op een tijt wast een dach van love, Datmen die scapen souden scheren 1080 Absolons, des groten heeren, Ende op sulke daghen meest Hilden si werscap ende feest. Alle sijn broederen had hi ten eten. Sinen knechten dede hi te weten, 1085 Als die maeltijt ware ghedaen, Dat sy Amon souden slaen Ende anders der broederen gheen. Si deden so, als dat wael scheen: Want Amon bleeff dair legghen doot. 1090 Die ander en leden ghenen noot. Dus wart die craft aldaer ghewroken. Noch segghe ic, als ic hebbe ghesproken: Tis onrecht, datmen hem beclaecht, Want hi heeft een reyne maecht 1095 Weder horen danck ghemint Ende was daer toe sijns vaders kint, Ende doe hi haer dus hadde ghenoten, Dede hise uter camer stoten Ende wort hoir onwaert after dien, 1100 Dat hise nye en woude aensien. Dese boesheit was drierehande, Die hi dede mit groter schande: Te recht is dese wrake gheschiet. O vrienden, sulke dinghen vliet. 1105 Sulke dinghen niet te vlyen, Daer moet onrecht af gheschien: Want craft ende dading van ghewelt Sijn so overdadich ghetelt, Dat sy niet en konnen vergaen 1110 Daer en wort wrake op ghedaen. Want doe die werlt niet harde langhe En hadde ghestaen in horen ganghe, Doe wort wrake ghedaen daer op. Die heyligh[e] patriarche Jacop, 1115 Doe hi quam inder Heyden lant, Sijn gheslacht worde wide bekant. Een stadt, gheheten Sychem, Stont niet verre van hem. Sijn dochter, die schone Dyna, 1120 Ghinc wanderen bijder stat soe na, Dat die van Sychem quamen uut Ende haeldense in. Si sloech gheluut; Ten bate niet: in sondighen schijn Most sy him daer te wille sijn. 1125 Oneerlic voeren si daer mede Ende lietense weder uuten stede. Mit ghescrey so quam si claghen, Daer hoer broeders liepen jaghen, Symeon ende oeck Levi, 1130 Ende claechde him, hoe dat si Te Sychem binnen hadde ghevaren. Si gaderden van horen scharen Ende ghesinde in stilre list, Dats die vader niet en wist. 1135 Levi ende Symeon Wouden wrake daer doen. Si meynden, dat die Sychemiten Him nymmermeer en souden verwiten, Dat hoir suster in sulken schijn 1140 Him te wille hadde ghesijn. Si ghinghen ruekeloes inder stede Ende en gaven nyemande vrede; Mar alle die mannen, cleyn ende groot, Sloeghen si mit zwaerden doot 1145 Ende streken weder thuus. Die vader was des zeer confuus Ende vertoernt om dat bedriven; Mer twas gheschiet, tmoste bliven. Also si beyden hadden ghesproken, 1150 So hadden si die craft ghewroken. Also die daet was hatelic, So was die wrake schadelic. Dus heb ict u voer gheseit, Dat craft ende gheweldicheit 1155 Maken nijt ende grote veede Ende van lieven maken lede: Ende daer om salmense vlitelic laten Ende oick mit groten sinnen haten, Up datmen ghenen toerne en werve 1160 Ende die ziele niet en bederve. Der sielen sterven is te verstaen Alssy ten ewighen dode gaen. In deser ongheoirlofder minnen Salmen schuwen mit allen sinnen, 1165 Datmen gheen liefte voert en sette, Dan mit luden van Kersten wette. Nyemant en laet hem verleyden Van enighen Yoden of van Heyden. Een man die mint een Yoedsch wijff 1170 Ende natuerlic roert hoer lijff Off een Heydens dier ghelijck, Hi verdient rechtveerdelijck, Datmen brande in een vier Ghelijck oft waer een beestelic dier. 1175 Des ghelijck een wijff verdiende, Die so den Yoeden off Heyden diende. So groten zonde ist ende schande, Datmense rechten sal mitten brande. Schuwet dat, ghi guede man. 1180 Ghi, eerbaer wive, sietet an, Hoe groot dat die misdaden sijn, Diemen recht mit sulker pijn. Vlyet die hatelicke stucken Ende laet u eer niet ontplucken. 1185 Behout dat bloemkijn eer vast, Soe doedi uwer herten rast Ende bloeyt in loventliker wonne, Soe moechdi als die bernende zonne Claerlijck lichten, onbevlect, 1190 Ombewimpelt, ombedect Ende vrilic treden voert, Onberucht van yemants woert. Al ist dat die nyders baffen, Daer en hebt niet mede te schaffen. 1195 Des ghi der daet ontschuldich sijt, So bloeyt u eer tot alre tijt. Indusdanigher minnen stucken Doncket mi selden wael ghelucken. So ic meer hoir van haren zaken, 1200 So si my meer staen te laken: Want ick en siese niet wel varen, Diet hoir in dat ghelach vertaren. Waert so rackelic ende so guet Als edele liefde ende reyne moet, 1205 Die niet en gheren in horen spise Dan reyne cruden van goeden prise, Sij en souden emmer so niet sterven Ende so yammerlijck bederven. Doch noch seg ic als ic seyde: 1210 Leefden si in reynre weyde Ende lieten die grove stoppelen staen, Daer sy die bloemkijn mede verslaen Ende dat menschelike cruut Niet en wyesse ter aerden uut, 1215 So mochtment noch verantwoirden wat. Noch huden sdaghes valt wel dat, Dat manne ende maechdekijn, Die malcander sibbe sijn, Lichte wael malcander gonnen 1220 In soeter minnentliker wonnen, Die niet en wouden anders wenschen, Dan te leven, als goede menschen In reynre liefde pleghen te doen; Mer het is een vreemt faetsoen 1225 Den soen te leven mitter moeder Off die suster mitten broeder Off die vader mitter dochter. Doch die wech is altoes sochter, Scoonre ende bet ghetreden, 1230 Die gaet totter helscher stede, Dan die wech ten hemel waert. Dat is een wonderlijck ghevaert. Altoes sijn wy meer gheneghen Boverie ende quaet te pleghen, 1235 Dan te wercken guede zaken. Nochtan souden wy gaerne naken Der schoenre stat, die hoghe staet, Ende die moet al mit gueder daet Ghewonnen sijn, salmense vinden. 1240 Dus lere ic mannen, wiven, kinden, Dat wy lelike sonden vlyen, Diemen naerstelike sal ontsien Ende so overhatelic luden Overal, int noert, int suden. 1245 Sonde te doen is menschelic, Die te beteren is godlic. Moetet emmer ghesondicht sijn, Soe laet ons doen cleyn sondekijn, Die men heet ghenadelic. 1250 Ende wye van moede is so rijck, Dat hi moet minnen van naturen, Die minne doch sulke creaturen Als hi mit eren minnen mach Ende scuwe den groten blinden slach 1255 Ende vlye dat hatelicke woert, Daermen so vele leets off hoert. Ende moetet anders emmer wesen, Soe bid ic vriendelic dien ende desen, Dat sijt also heymelic schicken, 1260 Dat die melders niet en micken, Op dat die weelde blive verholen Ende die sonde Gode bevolen; Maer punctet, off ghi moecht, daerbij, Dattet sonder sonde si. |
Als wel scheen aan Amon, 1050 Koning Davids oudste zoon, Die met kracht en geweld Thamar, zijn zuster, bij hem hield En deed er mee zijn hondse aard, En na de daar had hij haar onwaard. 1055 Ik hoorde niet van vuilere daad Te spreken in de naturen staat: Want hij had zich ziek gemaakt, Dus kwam tot hem die goed geraakte, Die zijn natuurlijke zuster was 1060 En vond hem in de ziekte pas. Goedaardig is ze hem gezeten Om hem te doen een luttel eten. Zijn knecht liet hij buiten staan En verkrachte die goed gedane, 1065 Die zeer weemoedig van hem ging. Hij stootte ze van hem, in waar ding, Met grote onwaardigheid, Dat haar het allermeeste deed. Zij scheurde haar kleren en weende zeer. 1070 Daar kwam Absalom, die heer, Die was haar volle broeder, Want ze hadden een moeder. Hij vroeg Thamar, wat er met haar was. Zij zei hem die zaak al duidelijk. 1075 Hij sprak: ‘Zuster, zwijgt geheel stil. Komt met mij: het is mijn wil, Dat gij woont in mijn hof.’ Op een tijd wast een dag van lof, Dat men die schapen zouden scheren 1080 Absalom, de grote heer, En op zulke dagen meest Hielden ze maaltijd en feest. Al zijn broeders had hij ten eten. Zijn knechten liet hij te weten, 1085 Als die maaltijd was gedaan, Dat ze Amon zouden slaan En anders van de broeders geen. Ze deden zo, als dat wel scheen: Want Amon bleef daar dood liggen. 1090 Die anderen leden geen nood. Dus werd die verkrachting aldaar gewroken. Noch zeg ik, als ik heb gesproken: Het is onrecht, dat men hem beklaagt, Want hij heeft een reine maagd 1095 Tegen haar dank bemind En was daar toe zijn vaderskind, En toen hij haar dus had genoten, Liet hij haar uit de kamer stoten En wordt haar onwaard na dien, 1100 Dat hij ze niet wilde aanzien. Deze boosheid was drievormig, Die hij deed met grote schande: Terecht is deze wraak geschied. O vrienden, zulke dingen vliedt. 1105 Zulke dingen niet te vlieden, Daar moet onrecht van geschieden: Want verkrachting en dading van geweld Zijn zo overdadig geteld, Dat ze niet kunnen vergen 1110 Daar wordt wraak op gedaan. Want toen de wereld niet erg lang En had gestaan in haar gang, Toen werd daarop wraak gedaan. Die heilige patriarch Jacob, 1115 Toen hij kwam in de heiden land, Zijn geslacht wordt wijd bekend. Een stad, geheten Sichem, Stond niet ver van hem. Zijn dochter, die mooie Dina, 1120 Ging wandelen bij de stad zo nabij, Dat die van Sichem uitkwamen En haalden haar in. Ze sloeg geluid; Het baatte niet: in zondige schijn Moest ze hem daar te wille zijn. 1125 Oneerbaar voeren ze daar mee En lieten ze weer uit de stede. Met geschrei zo kwam ze klagen, Daar haar broeders liepen jagen, Simeon en ook Levi, 1130 En klaagde hen, hoe dat ze Te Sichem binnen had gevaren. Ze verzamelden van hun scharen En gezinde in stille list, Dat het die vader niet wist. 1135 Levi en Simeon Wilde wraak daar doen. Ze meenden, dat die Sichem Hen nimmermeer zouden verwijten, Dat hun zuster in zulke schijn 1140 Hen te wille had geweest. Ze gingen roekeloos in de stede En gaven niemand vrede; Maar alle mannen, klein en groot, Sloegen ze met zwaarden dood 1145 En streken weer thuis. Die vader was des zeer confuus En vertoornd om dat bedrijven; Maar het was geschied, het moest blijven. Alzo ze beiden hadden gesproken, 1150 Zo hadden ze verkrachting gewroken. Alzo die daad was haatachtig, Zo was die wraak schadelijk. Dus heb ik het u voorgezegd, Dat kracht en geweld 1155 Maken nijd en grote vete En van lieven maken leed: En daarom zal men ze met vlijt laten En ook met grote zinnen haten, Op dat men geen toorn verwerft 1160 En de ziel niet bederft. De zielen sterven is te verstaan Al ze ten eeuwige dood gaan. In deze ongeoorloofde minnen Zal men schuwen met allen zinnen, 1165 Dat men geen liefde voortzet, Dan met lieden van de christen wet. Niemand laat zich verleiden Van enige Jood of heiden. Een man die mint een Joods wijf 1170 En natuurlijk roert haar lijf Of een heidense diergelijk, Hij verdient rechtvaardig, Dat men hem brandde in een vuur Gelijk of het was een beestachtig dier. 1175 Dergelijks een wijf verdiende, Die zo de Joden of heiden diende. Zo groten zonde is het en schande, Dat men ze berechten zal mrt het branden. Schuw dat, gij goede man. 1180 Gij, eerbaar wijd ziet het aan, Hoe groot dat die misdaden zijn, Die men recht met zulke pijn. Vliet en hatelijke stukken En laat uw eer niet plukken. 1185 Behoudt dat bloempjes eer vast, Zo doe je uw hart rust En bloeit in schaduwrijke gunst, Zo mag je as de zon brandt Helder lichten, onbevlekt, 1190 Onbewimpeld, onbedekt En vrij voorttreden, Onberecht van iemands woord. Al is het dat die nijdigers baffen, Daar heb je niets mede te schaffen. 1195 Dat ge de daad onschuldig bent, Zo bloeit uw eer tot alle tijd. In dusdanige minnen stukken Lijkt me zelden goed te gelukken. Zo ik meer hoor van haar zaken, 1200 Zo ze me meer staan te laken: Want ik zie ze niet goed gaan, Die het van haar in dat gelag verteren. Was het zo rakel ik en zo goed Als edele liefde en rein gemoed, 1205 Die niet begeren in hun spijs Dan reine kruiden van goede prijs, Zij zouden immer zo niet sterven En zo jammerlijk bederven. Doch noch zeg ik als ik zei: 1210 Leefden ze in en reine weide En lieten die grove stoppels staan, Daar ze de bloempjes mee verslaan En dat menselijke kruid Niet groeide ter aarde uit, 1215 Zo mocht men het noch verantwoorden wat. Noch hedendaags valt wel dat, Dat mannen en maagdjes, Die elkaars familie zijn, Lichte wel elkaar gunnen 1220 In zoet minnelijke gewoonte, Die niet anders wilden wensen, Dan te leven, als goede mensen In reine liefde plegen te doen; Maar het is een vreemd fatsoen 1225 De zoon te leven met de moeder Of die zuster met de broeder Of de vader met de dochter. Doch die weg is altijd zachter, Mooier en beter getreden, 1230 Die gaat tot de helse stede, Dan die weg ten hemel gaat. Dat is een wonderlijke vaart. Altijd zijn we meer genegen Boeverij en kwaad te plegen, 1235 Dan te werken goede zaken. Nochtans zouden we graag maken De mooie stad, die hoge staat, En die moet al met goede daad Gewonnen zijn, zal men ze vinden. 1240 Dus leer ik mannen, wijven, kinderen, Dat we lelijke zonden vlieden, Die men naarstig zal ontzien En zo zeer gehate lieden Overal, in het noorden, in het zuiden. 1245 Zonde te doen is menselijk, Die te verbeteren is goddelijk. Moet er immer gezondigd zijn, Zo laat ons doen een kleine zonden, Die men heet genadig. 1250 En wie van gemoed is zo rijk, Dat hij moet minnen van naturen, Die minne doch zulke creaturen Als hij met eren minnen mach En schuwen de grote blinde slag 1255 En vliedt dat hatelijke woord, Daar men zo veel leed van hoort. En moet het immers anders wezen, Zo bid ik vriendelijk die en deze, Dat zij het alzo heimelijk schikken, 1260 Dat die melders niet mikken, Op dat die weelde blijft verholen En die zonde God bevolen; Maar bedenk daarbij, of gij mag, daarbij, Dat het zonder zonde is. |
|
Hier beghint dat vierde boeck, vander gheoerlofder minne. Goede woerden ende reyne saken En sijn billicx niet te laken, Al en sijn si niet gheestelic. God heeft doch der werlt rijck 5 Ende den staet ghedeylt in tween; Mer sonderlinghe wil hi dat die een Tijtlike zaken zal ghebouwen. Die ander sullen opwaert scouwen, Ende wes sy van boven halen neder, 10 Dat sullen sy ons leren weder, Nader ouder lerers sanck. Doen sijt wael, so buert hem danck. Wy, tijtlike domme ruden, Moeten bliven aertsche luden 15 Ende bouwen werltlike dinghen. Wy, die uuter aerden springhen, Moeten aertsche nature pleghen, Ende sint dattet is dus ghebleven, Dat die werltlike scholen 10 Mannen ende wiven sijn bevolen, Soe moeten sy dair in studeren Ende der werlt staet hantieren. God wil die werlt hebben vervolt: Want hi sprac in sijn ghedolt, 15 Doe hi twee menschen hadde ghemaect Ende si voer hem stonden naect: ‘Wasset ende wordet menichfuldich.’ Sijn ghebode sijn wy sculdich Vast te houden, soe doen wy wael. 30 Hi sprac in sijnre godliker sael: ‘Dese menschen sullen sijn In enen vleyssche twe schijn. Die man sal laten sinen vader Ende sijn moeder alte gader, 35 Om te volghen sinen wive Nader lust van horen live.’ Sint God selver sprac die woerde, Wat mach dan sijn hogher oerde Dan echtscap, die God selve raemde? 40 Ic weet wel, dattet niet en betaemde Dat wy alle begheven waren: Want so soude die werlt vervaren, Oft souden sijn alle bastaerden Die leven souden inder eerden. 45 Hadde dat gheweest Goeds wille, Hi en hadde ymmer, lude of stille, Man ende wijff niet versaemt. Al ist dattet wel betaemt, Datmen luden in oerden sent, 50 Soe ist doch gheen sacrament, Als echtschap is een vanden seven. Diese gheestelike lude, die sijn begheven, Predicken die wiven van horen man, Ende doen hem te weten dan, 55 Datsi in echtschap niet soe veel Verdienen als in reynen speel. Noch segghe ic ende hebbe gheseyt, Soude alle man staen in reynicheit, Soude niet echtschap sijn uutghedaen, 60 Daer alle die werlt by mochte staen Ende God selver heeft gheset? Dit docht my sijn een vreemde wet. Sullen wy nuwe dinghen hantieren, Die menschen selve ordoneren, 65 Ende laten die gheboden varen, Die God selver wilde claren? Laetse predicken! en wil niet kiven, Bij Goeds gheboden wil ic bliven. Dat God gheset heeft prisic mede. 70 Het donct my sijn een lovelick zede, Dat man ende wijff malcanderen minnen Mit allen herten ende sinnen, Alssy in echtschap sijn verbonden: Want sy moeten tallen stonden 75 Te samen bliven ghenatuyert So langhe als him tleven duyrt. Sy en hebben gheen proevel jaer Als der begheven luden schaer. Daer sy sijn daer moeten sy bliven. 80 Wel him die te recht bedriven! Nupreken wy vander minnen les, Die elken mensche gheoerloft es. Gheoirloft! O! hoe schoen luut dat, Alsmen treden mach enen pat 85 Veylichlic ende onberoeft Ende sonder misdaet, des ghelooft. Vrilic, wye dat mach gheschien En derff der melders tonghe niet vlyen. Hy en derff der avontuyr niet wachten 90 Noch der nyders schimpen achten. Hy gaet vrylic daer hy wil Spade ende vro op allen thil, Op dat hi gaet den rechten ganck. Daermen van echtschap singhet den sanck, 95 Daer mach hi vrylic hene gaen Ende grot[e] sorghe laten staen. Sonden schuwet hy oick dair mede. Dit is billic ene goede stede, Daermen dus vrilic wanderen mach 100 Tallen tyden, nacht ende dach. Hy en dar niet luusteren na dat hin nen, Noch brugghen noch muren overclymmen. Hi heeft enen effenen wech voerhande: Dien gaet hi sonder schade ofte schande. 105 Sijn scheen en stoet hi nerghent teghen. Hy en is van nyemande beleghen Noch ghewacht die him mach deren. Hy en darff him niet verveerren Voer der rueden aenbassen, 110 Noch voer doerne, noch voer classen. Onder den drope te staen al bloot, Des en heeft hi ghenen noot. Den portier en darf hi niet versolden. Anxt en sals niet buten holden. 115 Hy mach mit meerre eer in gaen, Dan daer buten bliven staen, Ende bedriven alles des hem lust. Dat selve blijft altoes versust: Nyemant en ruert daer aff den mont 120 Noch nymmermeer en basset daer om hont. Die tot sulker liefden vlyen En dorven nymmermeer omme sien. Daer off en coomt nymmermeer nijt Noch vete noch vyantscap noch strijt. 125 Sy is vry van allen sorghen, Ist openbaer off ist verborghen. Men macher altoes wesen by. Waer sy also nuwe als vry, Alst wael is mit sommighen menschen, 130 Die niet en souden willen wenschen, Dat hoirre enich sprake woerde, Die die ander node hoerde, Mer wes den enen wail ghenoecht Daer toe him die ander vuecht. 135 Soe waer dat staet in sulker wijs, Daer isset wael een paradijs Ende die liefde is altoes nu; Mair, voerwaer so seg ic u, Dairt anders is, dair wart sy oudt 140 Ende der vruechden vuyer vercout: Want als hoirre een him anders vuecht, So ist al toern ende onghenuecht. Doch die bant moet altoes blyven, So wail den rijcken als den katyven, 145 Ter tijt toe dat coomt die doot: Die breect die bande ende alle sloot. Hier voer hebbe ic ghesporken veel Van menigherhande minnen speel, Hoe menighen graet die liefte heeft 150 Ende hoemen dair in redelic leeft, Wat hulpe behoert tot elken grade, Hoe sy ghenoemt sijn die rade, Wat cleyder dat him best behaghen Ende wat verwe datsi draghen. 155 Des hebdi vanden drien ghehoert Veel bescheits ende goede woert, Die ic u screeff tot eenre ghifte Int anderde boeck van onsen ghescrifte. Daer liet ic vanden vierden steken, 160 Om dat icker nu aff wil spreken: Want die vierde graet gaet aen Den ghenen, die in echtschap staen, Daer sy mit eren oick in blyven. Om dat so wil ict hier bescriven: 165 Want naden vierden graets virtuten So dunckt my [al]hier best sluten. Die inden vierden grade staen, Ende sijn alsoe daer in ghegaen, Alse behoirlic is ende eer, 170 Die sellen hebben tot hoirre leer Rechtveerdicheit in horen zaken. Dese heeft twee cleyder doen maken, Dat sijn ghestadicheit ende trouwe, Ende als icse te recht aenschouwe, 175 Sijn sy van blaewer verwen ghemaelt. Ic seg u, dat hi niet en dwaelt, Die in echtschap is verselt, Dat hi sy altois ghestelt In rechtveerdicheit te leven. 180 Wes hi voer heeft angheheven, Dat moet hi mit trouwen enden. Ghestadicheit en moet niet wenden: Want daer most ymmer sijn een blijff. Mi[n]t een man een ander wijff 185 Off enich wijff enen anderen man, Daer gheen echtschip en is an, Die en dorven niet ghestede bliven: Want ist dat sy om zaken kiven, Dat deen den anderen ontrouwe doet, 190 So sal die andere sinen moet Billic wandelen, op dat hi Nyet allene in die perse en sy. Wanneer hoer ene in liefden faelt, So valt dat elck van anderen dwaelt, 195 So is stedicheit verloren; Mer daer echtschip is ghezworen, Ist lieff, ist leyt, ist quaet, ist guet, Dat is een dinck dat bliven moet Ghestedelic ende onverbroken. 100 Twoirt datter is voer[ghe]sproken Moet vaste staen ende oick die truwe. Al gheertmen [oec] bij wilen nuwe, Trou moet bliven opten stal. Tghebrec valt veel overal. 105 Vernuwinghe heetmen een paradijs. Diet laten conde, hi waer wel wijs. Ten is ter werlt gheen meerre vrede, Dan in truwen te bliven stede Daer men woenstat heeft verkoren. 110 By wandel blijftmen veel verloren. Fedra wandelde haren sin, Doe si vergat hoirs heren min, Ende gheerde die liefte van sinen soon, Om dat hi jonck was ende schoon. 115 Het was al vuyl dat si begheerde, Daer sy hoer selven mede onteerde. Daer by so leet sy schande ende schade: Want sy dede valsche dade. Dat wrack Dyana, die Godinne, 120 Doer des gueden Ypolitus minne. Van eenre donre wart sy gheslaghen, Als ghi wel voer hebt horen waghen. Die boesheit van quaden wiven Heeft menighen mensche doen ontliven, 125 Ende ymmer so sijn die mannen bois, By wilen quaet ende truwelois; Mer want den vrouwen toe behoert Wijflicheit ende zuete woirt, Goedertierenheit ende ghenade 130 Ende alle guetlike ghenade, Wanneer dat dan een wonder valt, Dat si worden also ghestalt, Dat si quade verboden dinghen Voert setten, ende sonderlinghen 135 Mannen te verraden ende te moerden, So spreect alle man van dien woerden. Dat doet die mare veel wyder gaen, Dan oft een manhoift hadde ghedaen: Want mannen sijn bet ghewoen der daet 140 Die by wilen qualic staet. Mannen hantieren zweerde ende wapen, Sijn si ridder, sijn si knapen: Vrouwen hantieren safte dinghen. Daer om so stelen [l. schelen] sy onderlinghen. 145 Wan sy dan onghenadighe zaken Onderwinden hem te maken Ende overtreden buter pleghe, So wert him selden eer off deghe, |
Hier begint dat vierde boek, van de geoorloofde minne. Goede woorden en reine zaken En zijn billijk niet te laken, Al zijn ze niet geestelijk. God heeft doch het wereldrijk 5 En de staar verdeeld in twee; Maar vooral wil hij dat die ene Tijdelijke zaken zal bouwen. Die ander zullen opwaarts schouwen, En wat ze van boven halen neer, 10 Dat zullen zij ons leren weer, Naar de oude leraars zang. Doen zij het goed, zo gebeurt ze dank. Wij, tijdelijke domme runden, Moeten blijven aardse lieden 15 En bouwen wereldlijke dingen. Wij, die uit de aarde springen, Moeten aardse natuur plegen, En sinds dat het is dus is gebleven, Dat die wereldlijke scholen 10 Mannen en wijven zijn bevolen, Z moeten ze daarin in studeren En de wereldse staat hanteren. God wil die wereld hebben vervuld: Want hij sprak in zijn geduld, 15 Toen hij twee mensen had gemaakt En ze voor hem stonden naakt: ‘Groei en wordt menigvuldig.’ Zijn geboden zijn wij schuldig Vast te houden, zo doen we goed. 30 Hij sprak in zijn goddelijke zaal: ‘Deze mensen zullen zijn In een vlees twee schijn. Die man zal laten zijn vader En zijn moeder allemaal, 35 Om te volgen zijn wijf Naar de lust van haar lijf.’ Sinds God zelf die woorden sprak, Wat mag dan zijn hogere orde Dan huwelijk, die God zelf beraamde? 40 Ik weet wel, dat het niet betaamde Dat wij alle begeven waren: Want zo zou die wereld vervaren, Of zouden zijn alle bastaarden Die leven zouden in de aarde. 45 Had dat geweest Gods wil Hij had immer, luid of stil, Man en wijf niet verzameld. Al is het dat het wel betaamt, Dat men lieden in orden zendt, 50 Zo is het toch geen sacrament, Als huwelijk is een van den zeven. Die geestelijke lieden, die zijn begeven, Prediken de wijven van hun mannen, En doen hem te weten dan, 55 Dat ze in huwelijk niet zo veel Verdienen als in rein spel. Noch zeg ik en heb gezegd, Zou alle man staan in reinheid, Zou het huwelijk zijn weggedaan, 60 Daar de hele wereld bij mocht staan En God zelf heeft gezet? Dit dacht mij te zijn een vreemde wet. Zullen we nieuwe dingen hanteren, De mensen zelf ordonneren, 65 En laten die geboden varen, Die God zelf wilde verklaren? Laat ze prediken! En wil niet kijven, Bij Gods geboden wil ik blijven. Dat God gezet heeft prijs ik mede. 70 Het dunkt met te zijn een loffelijke zede, Dat man en wijf elkaar minnen Met alle harten en zinnen, Als ze in huwelijk zijn verbonden: Want ze moeten te allen stonden 75 Tezamen blijven in de natuur Zo lang als hen het leven duurt. Ze hebben geen beproevend jaar Als der begeven lieden schaar. Daar ze zijn daar moeten ze blijven. 80 Wel hen die te recht bedrijven! N supreken we van de minnen les, Die elk mens geoorloofd is. Geoorloofd! O! Hoe mooi luidt dat, Als men treden mag een pad 85 Vellig en niet beroofd En zonder misdoet, dat geloof. Vrijwillig, wie dat mag geschieden En behoeft der melders tong niet te vlieden. Hij behoeft get avontuur niet te wachten 90 Noch der nijdiger schimpen achten. Hij gaar vrij daar hij wil Laat en vroeg op alle til, Op dat hij gaat de rechte gang. Daar men van huwelijk zingt de zang, 95 Daar mag hij vrij geen gaan En grote zorgen laten staan. Zonden schuwt hij ook daarmee. Dit is billijk een goede stede, Daar men dus vrij wandelen mag 100 Te alle tijden, nacht en dag. Hij behoeft niet te luisteren naar dat heden, Noch bruggen noch muren overklimmen. Hij heeft een effen weg voor handen: Die gaat hij zonder schade ofte schande. 105 Zijn scheen stoot hij nergens tegen. Hij is van niemand belegerd Noch gewacht die hem mag deren. Hij behoeft zich niet bang te maken Voor der roede aanbassen, 110 Noch voor dorens, noch voor klissen. Onder de druip te staan al bloot, Dus heeft hij geen noodt. De portier behoeft hij niet te bezoldigen. Angst zal hem niet buiten houden. 115 Hij mag met meer eer ingaan, Dan daarbuiten blijven staan, En bedrijven alles dat hem lust. Datzelfde blijft altijd gesust: Niemand roert daarvan de mond 120 Noch nimmermeer bast daarom een hond. Die tot zulke liefden vlieden En behoeven nimmermeer om te zien. Daarvan komt nimmermeer nijd Noch vete noch vijandschap noch strijd. 125 Ze is vrij van allen zorgen, Is het openbaar of is het verborgen. Men mag er altijd bij wezen Was ze alzo nieuwe als vrij, Als het wel met sommige mensen, 130 Die niet zouden willen wensen, Dat van hen enige woorden sprak, Die die ander node hoorde, Mar wie de ene wel vergenoegt Daartoe zich die ander voegt. 135 Zo waar dat staat in zulke wijze, Daar is het wel een paradijs En die liefde is altijd nieuw; Maar, voorwaar zo zeg ik u, Daar het anders is, daar wordt ze oud 140 En der vreugdevuur verkouden: Want als haar een hem anders voegt, Zo is het al toorn en ongenoegen. Doch die band moet altijd blijven, Zowel de rijke als de ellendige, 145 Ter tijd toe dat komt de dood: Die breekt de banden en alle sloten. Hiervoor heb ik gesproken veel Van menigerhande minnen spel, Hoe menige graad di liefde heeft 150 En hoe men daarin redelijk leeft, Wat hulp behoort tot elke graad, Hoe ze genoemd zijn die aanraden, Wat kleren dat hem best behagen En wat kleur dat ze dragen. 155 Dat heb je van de drie gehoord Veel bescheidt en goede woorden, Die ik u schreef tot een gift In het tweede boek van onze schrift. Daar liet ik van de vierden steken, 160 Omdat ik er nu van wil spreken: Want die vierde graad gaat aan Diegenen, die in huwelijk staan, Daar ze met eren ook in blijven. Om dat zo wil ik het hier beschrijven: 165 Want na de vierde graad’ s krachten Zo dunkt me alhier best sluiten. Die in de vierde graad staan, En zijn alzo daarin gegaan, Als behoorlijk is en eer, 170 Die zullen hebben tot hun leer Rechtvaardigheid in hun zaken. Deze heeft twee kleren doen maken, Dat zijn gestadigheid en trouw, En als ik ze te recht aanschouw, 175 Zijn ze van blauwe kleur gemaald. Ik zeg u, dat hij niet dwaalt, Die in huwelijk is vergezeld, Dat hij is altijd gesteld In rechtvaardigheid te leven. 180 Wat hij voor heeft aangeheven, Dat moet hij met trouw eindigen. Gestadigheid moet niet wenden: Want daar moest immer zijn een blijf. Mint een man een ander wijf 185 Of enig wijf een andere man, Daar geen huwelijk aan is, Die durven niet gestadig blijven: Want is het dat ze om zaken kijven, Dat de een de andere ontrouw doet, 190 Zo zal die andere zijn gemoed Billijk veranderen, op dat hij Niet alleen in die pers is. Wanneer hun ene in liefden faalt, Zo valt dat elk van andere dwaalt, 195 Zo is gestadigheid verloren; Maar dat huwelijk is gezworen, Is het lief, is het leed, is het kwaad, is het goed, Dat is een ding dat blijven moet Gestadigheid en ongebroken. 100 Het wordt dat ervoor van is gesproken Moet vast staan en ook de trouw. Al begeert men ook bij wijlen nieuwe, Trouw moet blijven op de stal. Het gebrek valt veel overal. 105 Vernieuwing heet men een paradijs. Die het laten kon, hij was wel wijs. Er is ter wereld geen meer vrede, Dan in trouw te blijven staan Daar men woonplaats heeft verkoren. 110 Bij verandering blijft men veel verloren. Phaedra veranderde haar zin, Toen ze vergat haar heers min, En begeerde de liefde van zijn zoon, Om dat hij jong was en mooi. 115 Het was al vuil dat ze begeerde, Daar ze zichzelf mede onteerde. Daarbij zo leed ze schande en schade: Want ze deed een valse daad. Dat wraakte Diana, de Godin, 120 Door de goede Hyppolitus minne. Van een donder werd ze geslagen, Als gij wel voor hebt horen gewagen. Die boosheid van kwade wijven Heeft menig mens doen ontlijven, 125 En immer zo zijn die mannen boos, Bij wijlen kwaad en trouweloos; Maar want de vrouwen toebehoort Vrouwelijkheid en lieve woorden, Goedertierenheid en genade 130 En alle goedaardige genade, Wanneer dat dan een wonder valt, Dat ze worden alzo gesteld, Dat ze kwade verboden dingen Voortzetten, en vooral 135 Mannen te verraden en te vermoorden, Zo spreekt alle man van die woorden. Dat laat het bericht veel verder gaan, Dan of het een mannenhoofd had gedaan: Want mannen zijn beter gewoon de daad 140 Die bij wijlen kwalijk staat. Mannen hanteren zwaarden en wapens, Zijn ze ridder, zijn ze knapen: Vrouwen hanteren zachte dingen. Daar om zo verschillen ze onderling. 145 Wanneer ze dan ongenadige zaken Onderwinden hem te maken En overtreden buten het plegen, Zo wordt hem zelden eer van datgene. |
|
Als Clytemestra is gheschiet, 150 Die hoirs mannes minne lyet, Die wijl dat hi voer Troyen lach, Daermen hem dicke striden sach. Hi was der bester vorsten een, Die daer was int heer ghemeen, 155 Ende was een coninc verre becant. Aghamenoen was hi ghenant. Thien jair sy te velde laghen Ende binnen dien langhen daghen So en quam hi niet [tot] sinen lande. 160 Clitemestra dede hem schande, Want hi was hoir verre van, Mer leyde liefte an enen man, Die hoir te minnen was onghelijck, Mer hi was van goede rijck. 165 Egistus so was sijn naem. Si plach mit hem sonder schaem Ende hi mit hoir int openbair Staets te rijden haer en[de] daer Ende maecte confuus also groot, 170 Dattet alle der werlt verdroot. Al rede raemde[n] sy te voren, Hoe sy den coninc hoech gheboren Ter doot sullen moghen bringhen, Op dat si sonder sorghe hoer dinghen 175 Vrilick moghen staets hantieren Ende dat lant onder hem regieren. Sij ordoneerdent, als hij quaem, Dat sy Egistus bij hoer naem Heymelic ter eerster nacht, 180 Die daer op soude houden wacht, Ende als sy him slapen hoerden Souden si hem int bedde moerden. Dit so docht him beyden goet: Hier op hadden si frisschen moet 185 Ende deden malcanderen lief ende vrede Na hoirre vulre onnutter zede. Doe Troeyen ghewonnen wart, Waren die Griecken dandre hart, Om dat him tvolck vander stede 190 Menighen groten schade dede. Mit groter wreder onghenade Daden sy den Troysschen schade. Alle hebben sise doot ghesteken Om Achilles wel te wreken 195 Ende menich edel vorste groot, Die daer waren ghebleven doot. Wive ende kinder ontgouden dat. Si destrueerden alle die stat, So dat sy grote ghenade songhen, 300 Beyde, ouden ende jonghen. Sonderlinghe der maechden scharen, Die groter vorsten kinder waren, Ende vrouwen van goeder zede Riepen ghenaden ende vrede, 305 So dat vele der Gri[e]xscher heren Vrouwen ende maechden wouden eren. Sij deden hem ghenade groot Ende beschuttense voerden doot. Elck nammer twee, drie off meer 310 Ende voerdense mit hem over tmeer, Dat si haer live mochten behouden, Dair sise oick eren wouden. Cassandra, die edele vorstinne, Pryamus dochter, wijs van sinne, 315 Socht an Agamenon ghenade, Om dat hi die overste was van stade. In doechden deerden him hoir claghen: Hi voerdse met hem tsinen maghen. Nu heeft Clytemestra verstaen, 320 Dat hoir hoir man is afghegaen Ende brinct een ander wijff te huus, Daer sy off worden soude confuus. Si sprac Egisto, horen ghesel: ‘Nu gaen onse dinghen wel. 325 Ic heb ene redelike zake, Off yemant waer die op ons sprake, Dat ic mit reden minen heer Doden mach ende al mit eer: Want hi brenct een ander wijff, 330 Daer hi mede versmaet mijn lijff.’ Ay hoert des valsches wives reden, Hoe sy dat yser beghint te smeden Om te maken enen crommen naghel! Si en was rechtveerdich noch behaghel, 335 Doe sy tymmerde dat opset Soe boesliken teghen der eren wet; Doch also sijt vat ontstack, So tap[te]sijt uut dat altoes lack, Daer en bleeff gheen doeghet in: 340 Want vol venijns so was haer sin. Die edele vorst quam tsinen hove Ende bracht die vrouwe van hoghen love Om hoir lieve ende eer te doen. Clitemestra was also koen, 345 Dat sy den coninc teghen gaet Ende toecht hem een vriendelic ghelaet; Mer dat was inder herten dorre. Wapen over die valsche snorre, Die wail wiste in waren dinck, 350 Dat hire wail mede ommeghinck Ende niet dan doecht en yaechde, Daer sy zeer luttel na vraechde! Want sy en liets dair om niet Si en dede dat die duvel riet, 355 Also si mit Egisto raemde. Snachs, alst bijder tijt bethaemde, Dat hi rusten soude wat, So en was Egistus niet soe lat Hi en dede sijn dinghen mitten wive 360 Ende beroifden vanden live Den besten een die sporen spien. God gonne ons, dat wy moeten vlyen Sulke wiven ende sulken raet, Daer niet [in en] is dan quaet. 365 Als een wijff hoer minne wandelt Soe is die man qualick ghehandelt: Wantsi beyde verliesen eer. Dats te verstaen in sulker weer, Alssy boverye hantieren. 370 Mair dat mannen hoir liefte mutieren Ende legghense ter ander stede, Al heeft dat wijff daer om onvrede Ende onghenuecht in hoirre herten, Hoer eer en lijt daer off gheen smarte. 375 Die man en wert oick niet gheschint, Off hi in doechden erghent mint, Ende waert oick dat hi zwacheit dede, Op dattet waer tot sulker stede, Daer gheen eer en waer te breken, 380 So en soudmens him gheen schande spreken, Ende woudment him in schimp verkeren, Mit lachen mach hi dat verweren. Doch sijn sin des wel oircondet, Dat hi voer Gode heeft ghesondet; 385 Mer des en boert hem ghene schande, Te spreken naden eertschen lande. Nu sijn dijn [l. dan] die vrouwen menigherley Ende maken hier off groot gescrey Ende segghen: ‘Sal mijn man dat doen, 390 So wil ic oick in dat sayson, Ic en wil lijden niet meer dit wee, Doet hijs een, soe doe ics twee:’ Ende willent daer gheliken dan, Dat si scaffen ende die man. 395 Trouwen, tis een groot gheschil, Der mannen ende der vrouwen wil. Vander mannen onghestede En valt niet dan een onvrede; Mer onrechts groot ende veel rumoer 400 Comt vander vrouwen zwacke voer, Die boven horen echten man Enen vreemden trecken an. Mit oirloff so spreec ic dese leer, Behouden goeder vrouwen eer. 405 Winnet een man in oeverspel Kinder, luttel ofte veel, Die bliven bastaerde ende onecht, Ten erve en hebben sy ghenen recht; Mer der vrouwen sondighe zaken 410 En moghen gheen onterfnisse maken. Een yghelic denc ende doe verslach, Waer meest quaets off comen mach. Souden him die vrouwen so saten, Te visitieren vreemde straten 415 Ende gheselschap te hantieren, Als die mannen dicke visieren, Daer doch hoer eer niet bij en mindert, Soe waer die wijflicheit ghehindert Ende int ewighe slijck versmoert, 420 Wijflicke eer waer al verdoort, Goede wiven mit suveren doecken Waren dan verre te zoecken, Vrouwelic eer verloer den camp. God hoede ons voer sulken schamp! 425 Ach lieve vrouwen, die woerden laet: Want als ghi selve te gronde gaet, Soe merct ghi selve wel ter oirden Dat ghi missegghet in sulken woerden. Seyde[n] u die predicare 430 Uuten boecken theilighe ware, Hoe ghi schuldich sijt den man Oetmoedichlic te volghen an Ende hoe die vrouwen in menighen lande Leven inder mannen bande 435 Ende wat groter zonde ghij doet Als ghi daer teghen set den moet, Sonder twivel ghi soud u duck Beraden in dat selve stuck, Eer ghi mit wreden sinnen stout 440 Teghen die mannen spreken sout; Mer sommighe die, die cappen draghen, Castyen u al mit smekende slaghen Ende gaen den wech van rechte boeven, Om dat si uwer liefden behoeven. 445 Sy en wisen u niet den rechten vaert, Want sy soecken alle den aert Hoe si u tot hem trecken moghen, Daer om slaen si al van oghen. Ic hebt van sommighe wel ghehoert. 450 Tis jammer, datse niet die moert En slaet daer si op deerde gaen. Hier mede latic dat bestaen Ende spreke van desen bosen wive, Die soe wredelic brocht van live 455 Den edelen vromen Agamenoen, Die in ridderliken doen Thien jair lanck hadde uut gheweest Ende was die beste dairmen off leest In dat grote Griexe heer. 460 Sij en sach niet an dat grote deer, Dat hoir selven kenlic lette: Want si wass doch al vol smette Ende was van also vulen seden, Thadde gheweest veel meerre reden, 465 Datmen hoir dat hadde ghedaen. Doch sij en es oick niet ontgaen. Horrestis was hoerre beyder soon, Hi was edel, starck ende schoon. Doe hi dat vernam allegader, 470 Dat sijn moeder sinen vader Hadde ghemoert in sulker wijs Mit Egistus, horen amijs, Quam hi over mit haesten groot Ende sloechse beyde doot. 475 Dus hadde Clytemestra Loon des daets, als ic versta, Ende Egistus, die verrader. God bedroefse beyde gader! Reden voer maect reden na: 480 Tis een lanck strijt neen ende ja; Mer wye den anderen reden doet, Reden hem gaern weder ghemoet. Deen vrienschap brinct dander in: Vyantscip vertoernt den sin. 485 Die op onreden staet, Die den anderen sijn hant off slaet, Die verdient met reden wel, Datmen hem doe dat selve spel Off een ander des ghelijc. 490 Niet dat ic hier in wijck, Dat Clytemestra enich recht Hebben mocht in hoer ghevecht: Want sij en hadde recht noch reden, Noch eer, noch duecht in allen leden; |
Als Clytaemnestra is geschied, 150 Die haar mans minnen liet, Die tijd dat hij voor Troje lag, Daar men hem vaak strijden zag. Hij was de beste vorsten een, Die daar was in het leger algemeen, 155 En was een koning ver bekend. Agamemnon was hij genaamd. Tien jaar ze te velde lagen En binnen dien lange dagen Zo kwam hij niet tot zijn land. 160 Clytaemnestra deed hem schande, Want hij was ver van haar, Maar legde liefde aan een man, Die haar te minnen was ongelijk, Maar hij was van goederen rijk. 165 Aegisthus zo was zijn naam. Ze plag met hem zonder schaamte En hij met haar in het openbaar Steeds te rijden her en daar En maakte confuus alzo groot, 170 Dat het de hele wereld verdroot. Al reden beraamden ze tevoren, Hoe ze de hooggeboren koning Ter dood zullen mogen brengen, Opdat ze zonder zorgen hun dingen 175 Vrij mogen steeds hanteren En dat land onder hen regeren. Zij ordonneerden het, als hij kwam, Dat ze Aegisthus bij haar nam Heimelijk ten eerste nacht, 180 Die daar op zou houden wacht, En als ze hem slapen hoorden Zouden ze hem in het bed vermoorden. Dit zo dacht hen beiden goed: Hierop hadden ze frisse moed 185 En deden elkaar lief en vrede Na hun vuile onnutter zede. Toen Troje gewonnen werd, Waren de Grieken de andere hard, Om dat hen het volk van de stad 190 Menige grote schade deed. Met grote wrede ongenade Ze die van Troje schade. Allen hebben ze dood gestoken Om Achilles wel te wreken 195 En menige edel vorst groot, Die daar waren gebleven dood. Wijven en kinderen ontgolden dat. Ze vernielden de hele stad, Zo dat ze grote genade zongen, 300 Beide, ouden en jongen. Vooral der maagden scharen, Die groter vorsten kinderen waren, En vrouwen van goede zede Riepen genaden en vrede, 305 Zo dat veel der Griekse heren Vrouwen en maagden wilden eren. Zij deden ze genade groot En beschutten ze voor de dood. Eck nam er twee, drie of meer 310 En voerde zee met hem over het meer, Dat ze hun lijven mochten behouden, Daar ze hen ook eren wilden. Cassandra, die edele vorstin, Priamus dochter, wijs van zin, 315 Zocht aan Agamemnon genade, O dat hij de overste was van stade. In deugden deerden hem haar klagen: Hij voerde ze met hem tot zijn verwanten. Nu heeft Clytaemnestra verstaan, 320 Dat haar man is afgegaan En brengt een ander wijf thuis, Daarvan worden zou confuus. Ze sprak Aegisthus, haar gezel: ‘Nu gaan onze dingen wel. 325 Ik heb een redelijke zaak, Of er iemand was die op ons sprak, Dat ik met reden mijn heer Doden mag en al met eer: Want hij brengt een ander wijf, 330 Daar hij mede versmaadt mijn lijf.’ Aai hoor de valse reden van dat wijf, Hoe ze dat ijzer begint te smeden Om te maken een kromme nagel! Zen was niet rechtvaardig noch behaaglijk, 335 Toen ze timmerde die opzet Zo boos tegen der eren wet; Doch alzo zij het vat ontstak, Zo tapte ze uit dat altijd laakte, Daar bleef heen deugd in: 340 Want vol venijn zo was haar zin. Die edele vorst kwam tot zijn hof En bracht die vrouwe van hoge lof Om haar liefde en eer te doen. Clytaemnestra was alzo koen, 345 Dat ze de koning tegemoet gaat En toonde hem een vriendelijk gelaat; Maar dat was in het hart dor. Wapen over die valse snor, Die wel wist in waar ding, 350 Dat hij er wel mee omging En niets dan deugd bejaagde, Daar ze zeer luttel naar vroeg! Want ze liet het daarom niet Ze deed dat de duivel aanraadde, 355 Alzo ze met Aegisthus beraamde. ’s Nachts, toen het bij de tijd wat betaamde, Dat hij wat zou rusten, Zo was Aegisthus niet zo laat Hij deed zijn dingen met het wijf 360 En beroofden van het lijf De besten een die sporen spieden. God gunt ons, dat we moeten vlieden Zulke wijven en zulke raad, Daar niets in dan kwaad. 365 Als een wijf haar minne verandert Zo is die man kwalijk gehandeld: Want ze beiden eer verliezen. Dat is te verstaan in zulke weer, Als ze boeverij hanteren. 370 Maar dat mannen hun liefde muteren En leggen ze ter andere plaats, Al heeft dat wijf daarom onvrede En ongenoegen in haar hart, Haar eer lijdt daarvan geen smart. 375 Die man wordt ook niet geschonden, Of hij in deugde nergens mint, En was het ook dat hij zwakheid deed, Of dat het wat tot zulke plaatsen, Daar geen eer was te breken, 380 Zo zou men van heen geen schande spreken, En wilde men het in schimp verkeren, Met lachen mag hij dat verweren. Doch zijn zin dus wel verkondigt, Dat hij voor God heeft gezondigd; 385 Maar dus gebeurt hem geen schande, Te spreken naar de aardse landen. Nu zijn dan die vrouwen menigerlei En maken hiervan groot geschrei En zeggen: ‘Zal mijn man dat doen, 390 Zo wil ik ook in dat seizoen, Ik wil lijden niet meer dit wee, Doet hij er een, zo doe ik er twee:’ En willen het daar vergelijken dan, Dat ze schaffen en die man. 395 Vertrouw, het is een groot geschil, De mannen en de vrouwen wil. Van de r mannen ongestadigheid En valt niet dan een onvrede; Maar onrecht groot en veel rumoer 400 Komt van de vrouwen zaak voor, Die boven haar echte man Een vreemde aantrekken. Met verlof zo spreek ik deze leer, Behouden goede vrouwen eer. 405 Wint een man in overspel Kinderen, luttel of veel, Die blijven bastaarden en onecht, Ten erven hebben ze geen recht; Maar de vrouwen zondige zaken 410 En mogen geen onterven maken. Ik denk iedereen en doe verslag, Waar het meest kwaad van komen mag. Zouden zich die vrouwen zo zetten, Te visiteren vreemde straten 415 En gezelschap te hanteren, Als die mannen vak versieren, Daar doch hun eer niet bij verhindert, Zo was die vrouwelijkheid gehinderd En in het eeuwige slijk versmoord, 420 Vrouwelijke eer was geheel verdord, Goede wijven met zuivere doeken Waren dan ver te zoeken, Vrouwelijke eer verloor de kamp. God hoede ons voor zulke schamp! 425 Ach lieve vrouwen, die woorden laat: Want als ge zelf te gronde gaat, Zo merk ge zelf wel ter orde Dat ge miszegt in zulke woorden. Zeiden u die predikanten 430 Uit de boeken het heilige ware, Hoe gij schuldig bent de man Ootmoedig te volgen aan En hoe die vrouwen in menige lande Leven in de mannen bande 435 En wat grote zonde gij doet Als ge daartegen zet het gemoed, Zonder twijfel ge zou u vaak Beraden in datzelfde stuk, Eer gij met wrede stoute zinnen 440 Tegen die mannen spreken zou; Maar sommige die, die kappen dragen, Castkastijden u al met smeken slagen En gaan de weg van rechte boeven, Omdat ze uw liefde behoeven. 445 Ze wijzen u niet de rechte vaart, Want ze zoeken alle de aard Hoe ze u tot hen trekken mogen, Daarom slaan ze alles van de ogen. Ik heb het van sommige wel gehoord. 450 Het is jammer, dat ze niet die moord Slaan daar ze op de aarde gaan Hiermee laat ik dat staan En spreken van deze boze wijf, Die ze wreed bracht van lijf 455 De edele dappere Agamemnon, Die in ridderlijke doen Tien jaar lang was weggeweest En was die beste daar men van leest In dat grote Griekse leger. 460 Zij zag niet aan dat grote deer, Dat haar zelf kennelijk lette: Want ze was doch al vol smette En was van alzo vuile zeden, Het was geweest veel meer reden, 465 Dat men haar dat had gedaan. Doch zij is het ook niet ontgaan. Horrestis was hun beider zoon, Hij was edel, sterk en mooi Toen hij dat vernam allemaal, 470 Dat zijn moeder zijn vader Had vermoord in zulke wijze Met Aegisthus haar geliefde, Kwam hij over met grote haast En sloeg ze beiden dood. 475 Dus had Clytaemnestra Loon van de daad, als ik versta, En Aegisthus, die verrader. God bedroeft ze beide tezamen! Reden voer maakt reden na: 480 Het is een lange strijd neen en ja; Maar wie de anderen reden doet, Reden hem graag weer ontmoet. Dee ene vriendschap brengt de ander in: Vijandschap vertoornd de zin. 485 Die op onredelijkheid staat, Die de andere zijn hand afslaat, Die verdient met reden wel, Dat men hem doet dat elfde spel Of een ander dergelijks. 490 Niet dat ik hierin wijk, Dat Clytaemnestra enig recht Hebben mocht in haar gevecht: Want zij had recht noch reden, Noch eer, noch deugd in alle leden; |
|
495 Mer dat Medea dede quaet En was niet sonder redens raet, Al hadt beter sijn ghelaten, Want twas te veel ende overmaten. Oick hadsy verdient wel 500 Een quade schennisse op hoir vel: Want doe si mit Jason quam Ende sy Peleus vernam, Die coninc was, Jasons oom, Van dier tijt so nam sy goom, 505 Hoe sien best vanden live brocht Ende Jason alleen regneren mocht. In zwarter const was si gheleert: Op een tijt heeft sy gheordoneert Ende dede sinen dochteren verstaen, 510 Dat sy den vader souden doot slaen Ende dan so woud sy comen rive Ende maken weder in jonghen live. Die maechden waren des wel vro Ende dochten: ‘mocht onse vader so 515 In langhen live leven voert, Wy souden wel hebben dat ons boort, Bet dan hi ons ontstorve Ende onse neve trijck gheworve. Si gheloefden Medeen woerden 520 Ende ghenghen daer toe ende moerden Op hope dat hi soude vernuwen. Doe most Medea dat hoff schuwen: Want alle dat volck vanden lande Woudense doden mitten brande. 525 Si vloech van danen over tmeer. Die maechden waren truerich zeer Ende leden van rouwen groten noot, Dat sy den vader hadden ghedoot. Jason trike alleen bewaert. 530 Medea doolde in vreemder aert: Nyemant en konde vernemen dat, Waer sy was off waer si sat. So langhe was Jason alleen, Dat sijn lant al ghemeen 535 Wouden dat hi hilic dade, So dat hi by sijns lants rade Nam een wijff, heet Creusa. Hoer vader was, als ic versta, Die rijcke coninc grote Creoen. 540 Hij dede rijckelike bruloft doen, Als wael bethaemt sulken heer. Die maer ghinc thant wyde ende veer, Dat Yason hadde een wijff ghenomen. Medea heeftet oick vernomen. 545 Si wart onvroet in haren sinne, Om dat Jason alrede hoir minne Hadde vergheten ende ghewandelt: Hoer docht, si qualic was ghehandelt Ende meynde, sy woude oick voert an 550 Tquaetste doen dat si can. Twee kinder hadsi ghecreghen Van Yason, den vromen deghen: Die sloech si doot beyde gader In schennisse vanden vader: 555 Sij at ende dranck der kinder bloet Ende wort rasende ende verwoet. Doch maecte sy na horen sinne Een hemde, dat si der coninghinne Zende, ende doe sijt aendede 560 Verbrande si te hant opter stede. Dus heeft Medea him gheloont, Dat hi hoer dus hadde ghehoont Ende ghedaen alsulken hinder. Daer om verloes hi wijff ende kinder, 565 Ende Medea, dat verstaet, Wort oic gheloont van hoirre daet, Dat sy dede die maechden slaen Horen vader doot op goeden waen. Mer Creusa die quam qualick toe 570 In desen saken, ic seg u hoe, Want si en wiste cleyn noch groot Dat Jason hadde een beddenoet; Mer trouwen, salment te rechte meten, So was si dat sculdich te weten, 575 Also hier voer ghescreven staet Int eerste boeck, daermen verslaet, Hoe men naerstelic sal versoucken Des mans ghestant in allen hoecken, Eermen anden dans sal gaen. 580 Heeft sy daer om niet misdaen Om dat si daer off niet en wist, Si en heeft ymmer niet ghemist Si en heeft eens anders wives man Ghenomen; daer misdede sy an. 585 Die menighe gaet mit sienden oghen Daer hi ongheval moet doghen. Wyen wil hi die schulde gheven, Dan sijns selfs ghecke leven? Had hi wijslic sijn bedacht, 590 Hi had hem voerden val ghewacht. Een man, die is also verdult, Dat hi een goet wijff sonder schult Van him yaecht, die him is echt, Ende haelt een ander int gherecht 595 Daer sijn wijff te sitten plach, Die heeft gheleeft sijn eren dach. Als hi so openbaerlic sit In overspele, al vol [l. vul] besmit, Ende weyghert die trouwe sinen wive, 600 Die hi zwoer by sinen live, So is hy ymmer openbaerlic Gheschent wittelic ende waerlic. Alle goede eerbaer man Sullen sijnre ontberen dan, 605 Van gheenre zaken en salmen prisen, Hij en sal mit recht gheen vonnisse wisen Noch tughen over ghene zake. Desen man ic bloedelic lake; Veel meer een wijff, die horen man 610 Verdrijft ende haelt enen anderen an. Dat en machmen nerghent toghen. Doch moetmen veel by wilen doghen: Wes doch heymelic wert ghesondicht Ende den luden onghekondicht 615 Ende houdent samelic verholen Als sy ymmer sullen dolen, Daer is doch te lijden mede. Het is, God betert! veel een zede, Dat die mannen doen bij tijden 620 Dat hoir wiven niet gaerne en lijden: Doch houden sijt gaerne uuten oghen Alssy heymelicste moghen. Trouwen in sulck aenstoken En wort die echtscap niet ghebroken. 625 Menich man een vruntkijn heeft, Daer hy mede in vroechden leeft, Die nochtan sinen wive gont Voir alle dat levet inder stont. Soe is noch menich eerbair heelt, 630 Die enen goeden wive beveelt Sijn lijff, hert, moet ende sinne In reynre doechdentliker minne Ende woude niet om die werelt al Dat hoir eer creghe misval, 635 Dan dat hise gaerne siet Ende lieflic tot hoir gonsten vlyet. Sinen wive en gont hi niet te min. Hadsy soe redeliken sin, Dat sy guetlic woude mercken 640 Ende liet die eerlicke wercken Bliven onberucht van monde, Daer sy harde grote sonde An doen, als sy anders segghen Dan die waerheit mach belegghen. 645 Mer menich is so boes van aerde, Si en liets niet om dusent paerde Si en soude segghen dat hoir ghenoecht, Weder het wael off qualiken vuecht. Hoir donckt oec in hoers selfs moet, 650 Dat si daer an niet misdoet, Dat si den goeden stelt sijn eer Ende nye en creech ter zwacheit gheer. Laet [dat] een man bij wilen doet Gode te eren in sinen moet 655 Ende denct om ghene ydel dinghen Dan dat in doechden te volbringhen, Si sal dat wenden na horen staet Ende maken daer off een ghecke daet: Want wes den man ghenoechlic deynct, 660 Daer aff hoir ghenoechte creynct. |
495 Maar dat Medea deed kwaad En was niet zonder reden raadt, Al had het beter zijn gelaten, Want het was te veel en overmaten. Ook had ze verdient wel 500 Een kwade schennis op haar vel: Want toen ze met Jason kwam En ze Peleus vernam, Die koning was, Jasons oom, Van die tijd zo nam ze waar, 505 Hoe ze hem het beste van het lijf bracht En Jason alleen regeren mocht. In zwartekunst was ze geleer: Op een tijd heeft ze geordonneerd En liet zijn dochters verstaan, 510 Dat zij de vader zou doodslaan En dan zo wou zij komen bedrijven En maken hem weer jong van lijf. Die maagden waren dus wel vrolijk En dachten: ‘mocht onze vader zo 515 In lang lijf leven voert, Wij zouden wel hebben dat ons behoort, Beert dan hij ons stierf En onze neef het rijk verwierf. Ze geloofden Medea’ s woorden 520 En gingen daartoe en vermoorden Op hoop dat hij zou vernieuwen. Toen moest Medea dat hof schuwen: Want al dat volk van het land Wilde ze doden met de brand. 525 Ze vloog vandaan over het meer. Die maagden waren treurig zeer En leden van rouw grote nood, Dat ze de vader hadden gedood. Jason het rijk alleen bewaart. 530 Medea doolde in vreemde aart: Niemand kon vernemen dat, Waar ze was of waar ze zat. Zo lang was Jason alleen, Dat zijn land algemeen 535 Wilden dat hij huwelijk deed, Zo dat hij bij zijn lands raad Nam een wijf, heet Creusa. Haer vader was, als ik versta, Die rijke koning grote Creon. 540 Hij liet een rijke bruiloft doen, Als wel betaamt zulke heer. Dat bericht ging gelijk wijd en ver, Dat Jason had een wijf genomen. Medea heeft het ook vernomen. 545 Ze werd onverstandig in haar zin, Omdat Jason alreeds haar minne Had vergeten en veranderd: Ze dacht, ze was kwalijk behandeld En meende, ze wilde ook voortaan 550 Het kwaadste doen dat ze kon. Twee kinderen had ze gekregen Van Jason, de dappere degen: Die sloeg ze dood beide tezamen In schenden van de vader: 555 Zij at en dronk het kinderen bloed En wordt razend en verwoed. Doch makte ze naar haar zin Een hemd, dat zei de koningin Zond, en toen ze het aandeed 560 Verbrande ze gelijk op de plaats. Dus heeft Medea hem beloond, Dat hij haar aldus had gehoond En gedaan als zulke hinder. Daarom verloor hij wijf en kinderen, 565 En Medea, dat verstaat Wordt ook beloond van haar daad, Dat ze liet die maagden slaan Hun vader dood op goede waan. Maar Creusa die kwam kwalijk toe 570 In deze zaak, ik zeg u hoe, Want ze wist klein noch groot Dat Jason had een bedgenoot; Maar vertrouw, zal men te recht meten, Zo was ze dat schuldig te weten, 575 Alzo hiervoor geschreven staat In het eerste boek, daar men verslaat, Hoe men vlijtig zal onderzoeken De mans stand in allen hoeken, Eer men aan de dans zal gaan. 580 Heeft ze daarom niet misdaan Omdat ze daarvan niets wist, Ze heeft immer niet gemist Ze heeft een anders wijf man Genomen; daar misdeed ze aan. 585 Die menige gaat met ziende ogen Daar hij ongeval moet gedogen. Wie wil hij de schuld geven, Dan zijn eigen gekke leven? Had hij wijs zijn bedacht, 590 Hij had hem voor den val gewacht. Een man, die is alzo verdoold Dat hij een goed wijf zonder schuld Van hen jaagt, die hem is echt, En haalt een ander in het gerecht 595 Daar zijn wijf te zitten plag, Die heeft geleefd zijn eren dag. Als hij zo openbaar zit In overspel, al vuil besmet, En weigert de trouw van zijn wijf, 600 Die hij zwoer bij zijn lijf, Zo is hij immer openbaar Geschonden wettig en waarlijk. Alle goede eerbare mannen Zullen hem ontberen dan, 605 Van geen zaken zal men hem prijzen, Hij zal met recht geen vonnis wijzen Noch getuigen over geen zaak. Deze man ik bloot laak Veel meer een wijf, die haar man 610 Verdrijft en haalt een anderen aan. Dat mag men nergens tonen. Doch moet men veel bij wijlen gedogen; Waar toch heimelijk wordt gezondigd En den lieden niet gekondigd 615 En houden het gezamenlijk verholen Als ze immer zullen dolen, Daar is doch te lijden mede. Het is, God betert! Veel een zede, Dat die mannen doen bij tijden 620 Dat hun wijven niet graag lijden: Doch houden zij het graag uit de ogen Als ze heimelijkste mogen. Vertrouw, in zulk aanstoken En word dat huwelijk niet gebroken. 625 Menig man een vriendinnetje heeft, Daar hij mede in vreugde leeft, Die nochtans zijn wijf gunt Voor alles dat leeft in de tijd. Zo is noch menige eerbare geheeld, 630 Die een goed wijf beveelt Zijn lijf, hart, gemoed en zin In reine deugdelijke minne En wilde niet om al de wereld Dat ze kreeg misval, 635 Dan dat hij ze graag ziet En lieflijk tot haar gunsten vliedt. Zijn wijf gunt hij niet te min. Had ze zo’ n redelijke zin, Dat ze goedaardig wilde merken 640 En liet die eerlijke werken Blijven zonder gerucht van mond, Daar ze erg grote zonde Aan doen, als ze anders zeggen Dan de waarheid mach beleggen. 645 Maar menige is zo boos van aard, Ze liet het niet om duizend paarden Ze zou ze eggen wat haar vergenoegde, Weder het goed of kwalijk voegt. Ze denkt ook in haar eigen gemoed, 650 Dat ze daaraan niet misdoet, Dat ze de goeden stelt zijn eer En niet kreeg ter zwakheid verlangen. Laat dat een man bij wijlen doet God te eren in zijn gemoed Dan dat in deugden te volbrengen, Ze zal dat wenden naar haar staat En maken daarvan een gekke daad: Want wat de man genoeglijk denkt, 660 Daarvan het genoegen krenkt. |
|
Alsoe voer David, die heylighe man, Dair ic u wat wil segghen van. Het gheviel op enen pas, Dat die heilighe Gods arke was 665 Tot Aminadaps inden hove, Diese daer hielt in groten love, So dat David ende mit hem Alle die van Jherusalem Om die arke toghen uut, 670 Diese mit sanghe ende gheluut Binnen Jherusalem hebben ghebracht. David dede dair toe sijn macht, Dat alle die paepschip vander stede Grote devocie daer toe dede. 675 Hy toech uut sijn overste cleyt Van ynnentliker oetmoedicheit, Om die ander exempel te gheven Dat sy so oick souden leven, Alsoe hi daer een coninc was. 680 Deen die sanck ende dander las Gode te love ende te eren, Dat hi die arke dede keren. Barsbiens ghinc die coninc groot Ende in linnen clederen bloot 685 Speelde hi voer dat heylichdoem Mitter harpe ende andere zom. Als die arcke die stat ghenaect, Sach sijn wijff, dat hi so naect Ende vrolick voerder casse ghinc. 690 Hoir vader die was Saul, die coninc, Ende sy was Nycol gheheten. Daer sy in een veynster was gheseten, Scimpte si van verren dair mede Om dat hi die devocie dede 695 Ende meynde slechs dat hi so speelde Van ghecker minnentliker weelde. Doe die arcke was gheset Inden tempel, nader wet, Ende David quam ten pallais in, 700 Sprac si uut enen wreden sin: ‘Hoe gloriose ende hoe fijn Heeft die coninc huden ghesijn, Doe hi al naect ghinc spelen Baersbiens ende bloter kelen, 705 Dat him die maechden mochten sien Ende tot sijnre lieften vlyen! Hoe ghenoechlic maecte hi hem Den vrouwen van Jherusalem!’ Ay hoert die valsche, nydighe woerde, 710 Die David daer van Nycol hoerde. Hoer vader had in sinen gheest Davids vyant altoes gheweest: Des droech sy hem altoes enen stillen nijt. David sprac mit eernsten vlijt: 715 ‘Du hebs uut dinen bosen moede Mi ghestraft om tslechte goede Ende hoe du dunckes in sinen sin, So spreecstu loghen meer noch min; Mer die maechden, die ic huden 720 Ghefestieert hebbe voerden luden, Die sal ic noch veel hogher eren Ende du suls mijnre feest ontberen, Du suls sonder vruchte sterven Ende Gode ghene kinder erven.’ 725 Wat heeft hoir nu gheholpen dat, Dat sy dat quade tonghenblat Onredelic roerde opten man? Seker si sijn daer qualic an Ende doncken my gheckelic beraden, 730 Die hem selven soe beschaden Ende allen vrede van hem trecken, Als sy den man in toerne verwecken, Dien sy sculdich sijn te wijcken. Willen sy ymmer hem gheliken, 735 Dat doet ymmer die bose gheest, Diese daer in starcket meest, Om dat si Gode vertoernen sullen. Wat sijn beter brieff of bullen, Dan dat die Overste selve sprack 740 Doe Yeve sijn ghebode brack? Hij sprac: ‘Du selte altoes sijn Onder den man in diensteliken schijn. Du selte him oetmoedelic eren: Want hi sal dijn lijff beheren.’ 745 Elck mercke dese hoghe saken, Off sy God niet lueghenaer maken Soe wanneer sy hier boven gaen. Ende die dat doet, wat hoerter aen? Verbuert hi niet, dat hout my vreemde. 750 So comen sy sommighe sonder scheemde Ende roepen lude dan: ‘En verboert hi niet, die man Die sinen gueden wive misdoet?’ Misdoen dat hevet menighen moet. 755 Tskeysers rechten segghen stijff: ‘Dat een man sloeghe sijn wijff Doot off dat hise verleemde, So waert rechte ende beteemde, Datmen tlijff mitten live betale; 760 Mer die leemte machmen wale Betalen mit alsulken lede Off ghelt daer voir na slants zede.’ Waert oick dat hi van hoer scheyde Sonder recht, mit onbescheyde 765 Ende een ander openbaerlic By hem sette, ic seg u waerlic, Dat hy ewelic is gheschant, Waer hi keert in enich lant Ende men machen mit rechte wael 770 Dwinghen dat hise weder hael. Wil hi him ghetroesten der schande, Hi machse slaen over alle hande, Sonder bruecke teghen den heer; Mer hi verliest der werlt eer 775 Ende wye dat doet, ic segghe u dat mede, Dat is een boef in alle sijn lede Ende alle guede eerbaer man Souden hem billijcx scuwen dan. Anders en can des mannes lijff 780 Niet bruekich worden teghen twijff. Wes hi doet moet hoer ghenoeghen. Willen sijt ymmer anders vueghen Dant God selver heeft gheset, Soe moeten sy bij wilen let 785 Ende grote onghevueghe lijden, |
Alzo voer David, die heilige man, Daar ik u wat wil van zeggen. Het geviel op een pas, Dat die heilige Gods ark was 665 Tot Abinadab in de hof, Die het daar hielt in grote lof, Zo dat David en met hem Alle die van Jerusalem Om die ark uittrokken, 670 Die ze met gezang en geluid Binnen Jerusalem hebben gebracht. David deed daartoe zijn macht, Dat alle priesters van de stede Grote devotie daartoe deden. 675 Hij trok uit zijn overste kleed Van innerlijke ootmoed, Om die ander voorbeeld te geven Dat ze zo ook zouden leven, Alzo hij daar een koning was. 680 De een die zong en de ander las God te loven en te eren, Dat hij die ark liet keren. Blootsvoets ging die koning groot En van linnen klederen bloot 685 Speelde hij voor dat heiligdom Met de harp en andere soms. Toen de ark de stad genaakte, Zag zijn wijf, dat hij zo naakt En vrolijk voor de kas ging. 690 Haar vader die was Saul, de koning, En zij was Mikal geheten. Daar ze in een venster was gezeten, Schampte ze van ver daarmee Omdat hij die devotie deed 695 En meende slechts dat hij zo speelde Van gekke beminnelijke weelde. Ten die ark was gezet In de tempel, naar de wet, En David kwam ten paleize in, 700 Sprak ze uit een wrede zin: ‘Hoe glorieus en hoe fijn Is die koning heden geweest, Toen hij al naakt ging spelen Blootsvoets en blote kelen, 705 Dat hem die maagden mochten zien En tot zijn liefden vlieden! Hoe genoeglijk maakte hij hem De vrouwen van Jerusalem!’ Aai hoor de valse, nijdige woorden, 710 Die David daar van Mikal hoorde Haar vader was in zijn geest Davids vijand altijd geweest: Deus droeg ze hem altijd een stille nijd. David sprak met ernstige vlijt: 715 ‘U hebt een boos gemoed Me gestraft om het rechte goede En hoe u denkt in uw zin, Zo spreekt u leugens meer of min; Maar die maagden, die ik heden 720 Gefeliciteerd heb voor de lieden, Die zal ik noch veel hoger eren En u zal mijn feest ontberen, U zal zonder vrucht sterven En God geen kinderen erven.’ 725 Wat heeft haar nu geholpen dat, Dat ze kwade tongenblad Onredelijk roerde op de man? Zeker ze zijn daar kwalijk aan En denken mij gek beraden, 730 Die zichzelf zo beschadigen En alle vrede van hem trekken, Als ze de man in toorn verwekken, Dien ze schuldig zijn te wijken. Willen ze immer hem gelijken, 735 Dat doet immer die boze geest, Die ze daarin sterkt het meest, Om dat ze God vertoornen zullen. Wat zijn beter brief of bullen, Dan dat die Overste zelf sprak 740 Toen Eva zijn gebod brak? Hij sprak: ‘U zal altijd zijn Onder de man in dienstbare schijn. Du zal hem ootmoedig eren: Want hij zal uw lijf beheren.’ 745 Elk merkt deze hoge zaak, Of ze God niet leugenaar maken Zo wanneer ze hierboven gaan. En die dat doet, wat hoort eraan? Verbeurt hij niet, dat houdt me vreemd. 750 Zo komen zij sommige zonder schaamte En roepen luid dan: ‘En verbeurt hij niet, die man Die zijn goede wijf misdoet?’ Misdoen dat heeft menige moed. 755 Tot keizers rechten zeggen stijf: ‘Dat een man sloeg zijn wijf Dood of dat zij ze verlamde, Zo was het recht en betaamde, Dat men het lijf met het lijf betaalde; 760 Maar die leemte mag men wel Betalen met al zulke leden Of geld daarvoor naar lands zede.’ Was het ook dat hij van haar scheidde Zonder recht, met onbescheiden 765 En een ander openbaar Bij hem zette, ik zeg u waarlijk, Dat hij eeuwig is geschonden, Waar hij keert in enig land En men mag hem met recht wel 770 Dwingen dat hij ze weer haalt Wil hij zich troosten van de schande, Hij mag ze slaan over alle handen, Zonder breuk tegen den heer; Maar hij verliest de wereld eer 775 En wie dat doet, ik zeg u dat mede, Dat is een boef in al zijn leden En alle goede eerbare mannen Zouden hem billijk schuwen dan. Anders kan de mans lijf 780 Niet gebroken worden tegen het wijf. Wat hij doet moet haar genoegen. Willen zij het immer anders voegen Dan het God zelf heeft gezet, Zo moeten ze bij wijlen leed 785 En groot ongenoegen lijden, |
|
Als gheviel in ouden tijden, Doe Asswerus, die grote heer, Den hoff hilt mit rijcker eer Buten Nynyve, die grote stat. 790 Hi was coninc, verstaet dat, Over hondert ende twintich lande. Sijn have was groot ende menigherhande. Enen wijngaert had hi maken doen Van goude, gheamelgeert groen, 795 Ende van costeliken dinghen Dede hi tvelt al omme ringhen. Gulden laken, van rijcker cost, Hinghen daer in schoonre lost Op dat velt, dat zeer was groot, 800 Also die coninc dat gheboot. Dit hoff gheduyrde hondert daghe, Ende wort rijcker alle slaghe. Int leste vielt op enen dach, Datmen den coninc vrolic sach 805 Ende hadde redelic wael ghedroncken, Soe dat alle oetmoet was ghesoncken Ende gheerde die vrouwen te besien. Daer wort om ghesent mittien Aldaer die coninghinne was 810 Mit horen vrouwen op enen pas, Dat sy quamen rechtevoirt Mit den vrouwe van hogher boert Bijden coninc in sijn hoff Om him te doen der vroechden loff, 815 Want hi dat gheerde in sinen sin. Vasti heete die coninghinne Ende was hoveerdich van moede. Si sprac: ‘Tvergae te goede 820 Ic en comer niet,’ sprac Vasti. ‘Die coninc doe mit sinen mannen, Wy vrouwen willen tsamen spannen, Ic en heb aldair te schaffen niet.’ Die bode aldus van dane schiet 825 Ende seyde den coninc dese antwoirde. Doe dat die coninc hoerde, Dat Vasti sijn ghebot versmade, Riep hi alle sijn vorsten te rade Ende gaf him te kennen dit, 830 Dat sijn wijff sijn ghebot versit, Wes daer een rechte off soude wesen? Si ghingen alle te rade mit desen Ende overdroeghen mit gheraem, Datmen haer die crone naem 835 Ende maecte een ander coninghinne, Want sy, na hoer alre sinne, Des conincx bedde hadde verboert, Om dat syen hadde verstoert Ende sijn ghebot versmaet. 840 Die coninc volchde horen raet. Vasti most die crone begheven Ende wort der goeder Hester ghegheven. Dus most sy ontghelden das, Dat sy overhorich was. 845 Dit was een die meeste vrouwe, Die leefde inder werlt schouwe. Dat die coninc woude voeghen, Daer liet haer Hester mede ghenoeghen. Dus bleef sy hoechlic gheeert 850 Ende in groten love ghemeert, So dat die heylighe scrifture Van hoir scrivet schone figure. Die ander in ellenden bleeff, Om dat sy mit onwaerde keeff 855 Ende horen heer wort verbolghen, Dien sy schuldich was te volghen. Goede wive, die schaemte draghen, Sullen horen mannen behaghen In allen zaken die hi bouwet. 860 Ist dat sy him ontruwet Dat hi zondicht off misdoet, Selve hi dat beteren moet Mitten live off mitter ziele; Mer dat sy veel stiet hoer hiele 865 Off haer hersen daer om ghinc breken, Daer en kan sijs niet bi wreken. Hi en is hoer gheen beteringhe Sculdich van alsulke dinghen; Mer voer Gode, gheloift my des, 870 Sijn sonde so veel meerre es, Als hi min heeft vander schande Hier neder inden eertschen lande; Mer doet si anders yet dan wael, Des moetsi voer him staen te tael. 875 Laet u dit gheen wonder dencken: Ic soude so node vrouwen crencken In horen recht, als anders yemant, Want ic weet wel, ten is nyemant In mijnre aert op enighen hoff, 880 Die die vrouwen so groot loff Heeft ghesproken, als ic doe; Mer ic ga der reden toe Ende spreke rechtveerdighe woert, Wiese gaerne off node hoert. 885 Oick so en wert hier niet ghehindert Der vrouwen staet, noch eer ghemindert, Al leert men hem den rechten ganck, Hoe si in hoirs mannes dwanck Wael ende eerlic sullen leven 890 Ende alle wederstant begheven, Daer sien mede vertoernen mochten, So si hem sculdich sijn te vruchten. |
Als geviel in ouden tijden, Toen Ahasverus, die grote heer, De hof hield met rijke eer Buiten Ninive, die grote stad. 790 Hij was koning, versta dat, Over honderdtwintig landen. Zijn have was groot en menigerhande. Een wijngaard had hij maken doen Van goud, gelamelleerd groen, 795 En van kostbare dingen Liet hij het veld alom ringen. Gulden laken, van rijke kost, Hingen daar in schone lust Op dat veld, dat zeer groot was, 800 Alzo die koning dat gebood. Deze hof duurde honderd dagen, En wordt rijker alle slagen. In het leste viel het op een dag, Dat men den koning vrolijk zag 805 En had redelijk goed gedronken, Zo dat alle ootmoed was gezonken En begeerde die vrouwen te bezien. Daar wordt om gezonden meteen Aldaar die koningin was 810 Met haar vrouwen op een pas, Dat ze kwamen recht voort Met de vrouwe van hoge geboorte Bij de koning in zijn hof Om hem te doen de vreugde lof, 815 Want hij dat begeerde in zijn zin. Wasti heette die koningin En was hovaardig van gemoed. Ze sprak: ‘Het vergaat ten goede 820 Ik kom er niet,’ sprak Wasti. ‘Die koning toet met zijn mannen, Wij vrouwen willen tezamen spannen, Ik heb aldaar te schaffen niet.’ Die bode aldus vandaan scheidt 825 En zie de koning dit antwoord. Toen dat die koning hoorde, Dat Wasti zijn gebod versmaadde, Riep hij al zijn vorsten te rade En gaf hen te kennen dit, 830 Dat zijn wijf zijn gebod weersprak, Wat daar een recht van zou wezen? Zei gingen alle te rade hiermee En kamen overeen met beramen, Dat men har de kroon nam 835 En maakte een andere koningin, Want zij, naar hun alle zinnen, De konings bed had verbeurd, Om dat ze hem had verstoord En zijn gebod versmaat. 840 De koning volgde hun raad. Wasti moest die kroon opgeven En wordt de goede Hester gegeven. Dus most zij ontgelden dat, Dat ze weerspannig was. 845 Dit was een van de meeste vrouwe, Die leefden in de wereld aanschouw. Dat die koning wilde voegen, Daar liet zich Hester mede vergenoegen. Dus bleef ze hoog geëerd 850 En in grote of vermeerderd, Zo dat die heilige schrift Van haar schrijft mooie figuren. Die ander in ellende bleef, Omdat ze met onwaarde keef 855 En haar heer wordt verbolgen, Die ze schuldig was te volgen. Goede wijven, die schaamte dragen, Zullen hun mannen behagen In alle zaken die hij bouwt. 860 Is het dat zij hem ontrouw Dat hij zondigt of misdoet, Zelf hij dat verbeteren moet Met het lijf of met de ziel; Maar dat ze veel stoot haar hiel 865 Of haar hersen daarom ging breken, Daar kan zij het niet bij wreken. Hij is hoer geen verbetering Schuldig van al zulke dingen; Maar voor God, geloof me dus, 870 Zijn zonde zo veel meer is, Als hij minder heeft van de schande Hier neder in de aardse landen; Maar doet ze anders iets dan goed, Dus moet ze voor hem staan te woord. 875 Laat u dit geen wonder denken: Ik zou zo node vrouwen krenken In hun recht, als iemand anders, Want ik weet wel, er is niemand In mij aard op enige hof, 880 Die die vrouwen zo’n groot lof Heeft gesproken, als ik doe; Maar ik ga der reden toe En spreek rechtvaardige woorden, Wie ze graag of node hoort. 885 Ook zo wordt hier niet gehinderd De vrouwen staat, noch eer verminderd, Al leert men hun de rechten gang, Hoe ze in hun mannen dwang Goed en eerlijk zullen leven 890 En alle weerstand begeven, Daar ze hen mede vertoornen mochten, Zo ze hem schuldig zijn te vrezen. |
|
Thobyas, die heilighe oude, Die sijn dochter uut gheven soude, 895 Doe sy te varen was bereyt Mit horen man, in dat ghescheyt Sprac hi hoer toe in goeder leeren: ‘Du zulte dinen zwaghers eren, Dinen man salstu in lieften sien 900 Ende oetmoedelic ontsien, Tghesinde zulstu guetelic Regieren en[de] naernstelick Sulstu huus ende hof bewaren, Ende di selven alle dijn jaren 905 Sulstu so eerlick bewisen, Datti nyemant en mach misprisen.’ Dit is tleven der gueder wiven, Die him ter eren laten scriven: Doch ic en twivels niet een stro, 910 Die goede wiven en doen also, Die sijn van goeder edelre aert Ende ringhen nader eren gaert; Mar dese quade helle teven, Die om gheenre schande en gheven 915 (Mit oirlove allen gueden wiven Dat ic hier aff aldus scrive) Ende d[i]e huusbacken tubben, Die taertssche goet te samen scrubben Ende altoes hebben die handen vet, 920 Dese houdent voir hoir wet, Dat si altoes den schamelen man Mit quaden woerden legghen an, Off ander wiven van quaden name, Die verloren hebben die schame 925 Vallen altijt op hoir schelden, Ende dat sy selve souden ontghelden Dat tijden sy den armen ezel. Hi zwijcht, hi duuct als een wezel Ende soude gaerne in vreden curen; 930 Mer ten mach him niet ghebueren. Wandert hi mit goeden ghesellen, Altoes sullen sy hem quellen: Gaen die mannen ter taveerne, So volghen sy bij wijlen gaerne 935 Ende meynen, dat hi ymmer sal Hoirre beyder guet verteren al. Bij wilen doen si daer een spronck, Om te hebben een gueden dronck, So segghen si: ‘God houde u, heren!’ 940 Sitten sy dan wat lang ende teren, Soe en willen sy van dane niet scheiden, Die mannen en moetense thuuswart leyden. Is dan die man bij wijlen verbuyst, Soe neemt Ermegaert haer vuyst 945 Ende leytse hem in beyde sijn oghen. So seit Claes: ‘Dit moet ic doghen, Dit wijff en schaemt haer niet [e]en twinck.’ Is dit niet wail een eerlic dinck? Ghi, eerbaer vrouwen, nu besiet, 950 Ten hoirt tot uwer oerden niet. Wildi oick volghen sulken wiven, So laet u uuter schaemte scriven; Mer des moet ymmer God voerhoeden! Pijnt u altoes mitten goeden 955 Goede wercken te bestaen Ende uwer niste niet af te gaen Ende wilt uwen sinnen emmer keren Tot schaemt, tot doechden ende tot eren Ende vuecht u tot uwes mannes wille. 960 Is hi vertoernt op enighen til, So suldi hem sachtmoedich maken Mit gueden ende soeten saken, Als Hester mit Asswerus dede Ende Barsabee mit David mede. 965 Dese leefden also wael, Dat waer te scriven wonders tael, Soe conden sy die mannen eren. Nochtan hadden elck van desen heren Hondert off twee hondert wive, 970 Altoes bereyt te haren live. Die heylighe Jacob hadde wiven twee Ende twe ander, dat was mee Ende waren in enen huze al: Sij leefden vredelic sonder gheschal. 975 Die goede Rebecca, die was out, Heeft hairs selfs maghet versout, Dat sy bij Ysac wan een kint, Doe hi van ouderdoem was blint. Die vrouwen en hebbens ghene scande, 980 Dat sy hoer mannen goederhande Ende onderdanich hebben gheweest. Si deden so, datmenre off leest Ende noch doen sal also langhe Als die planeten gaen hoer ghanghe. 985 Ic hebse dicke horen prisen, Die horen mannen ere bewisen Ende him ontsien in redelicheit; Mar die horen mannen toern en[de] leyt Hebben ghedaen mit weder stribben 990 Ende over him lieghen ende dribben, Daer off en hoirdic nye, in twaren, Datmense prijsde van enen hare. Dit willen wy legghen onder die voet. Goede wiven sijn altoes guet 995 Ende bewisen gaerne hoir doechden In goeden wercken ende in vroechden, Alsser vele hebben ghedaen. Van sommighe sal ic u hier verslaen. |
Tobias, die heilige oude, Die zijn dochter uitgeven zou, 895 Toen ze te varen was bereid Met haar man, is dat geschied Sprak hij haar toe in goede leren: U zal uw zwagers eren, Uw man al u in liefde zien 900 En ootmoedig ontzien, Het gezinde za u goedaardig Regeren en naarstig Zal u huis en hof bewaren, En u zelf al uw jaren 905 Zal u zo eerlijk bewijzen, Dat u niemand mag misprijzen.’ Dit is het leven der goede wijven, Die zich ter eren laten schrijven: Doch ik twijfel niet een stro, 910 Die goede wijven doen alzo, Die zijn van goede edele aard En rennen naar de eren gaart; Maar deze kwade helle teven, Die om geen schande geven 915 (Met verlof van alle goede wijven Dat ik hiervan aldus schrijf) En die huisbakken tobben, Die het aardse goed tezamen schrobben En altijd hebben de handen vet, 920 Deze houden het voor hun wet, Dat ze altijd de schamele man Met kwade woorden aanleggen Of andere wijven van kwade naam, Die verloren hebben de schaamte 925 Vallen altijd op hun schelden, En dat ze zelf zouden ontgelden Dat tijgen ze aan de armen ezel. Hij zwijgt, hij duikt als een wezel En zou graag in vrede kuren; 930 Maar het mag he niet gebeuren. Wandelt hij met goede gezellen, Altijd zullen ze hem kwellen: Gaan die mannen ter taveerne, Zo volgen ze bij wijlen graag 935 En menen, dat hij immer zal Hun beider goed verteren al. Bij wijlen doen ze daar een sprong, Om te hebben een goede dronk, Zo zeggen ze: ‘God hoede u, heren!’ 940 Zitten ze dan wat lang en verteren, Zo willen ze vandaan niet scheiden, Die mannen moeten ze huiswaarts leiden. Is dan die man bij wijlen dronken, Zo neemt Ermegaert haar vuist 945 En legt ze hem in beide zijn ogen. Zo zegt Claes: ‘Dit moet ik gedogen, Dit wijf schaamt zich niet iets.’ Is dit niet wel een eerlijk ding? Gij, eerbare vrouwen, nu beziet, 950 Het hoort tot uw orden niet. Wil je ook volgen zulke wijven, Zo laat u uit de schaamte schrijven; Maar dat moet immer God verhoeden! Pijnt u altijd met de goeden 955 Goede werken te bestaan En van u niets niet af te gaan En wit uw zinnen immer keren Tot schaamte, tot deugden en tot eren En voegt u tot uw mans wil. 960 Is hij vertoornd op enige til, Zo zal je hem zachtmoedig maken Met goede en lieflijke zaken, Als Hester met Ahasverus deed En Batseba met David mede. 965 Deze leefden alzo goed, Dat was te schrijven wonderen taal, Zo konden zij die mannen eren. Nochtans hadden elk van deze heren Honderd off tweehonderd wijven 970 Altijd bereid tot hun lijf. Die heilige Jacob had twee wijven En twee anderen, dat was meer En waren in een huis al: Zij leefden vredig zonder geschal. 975 Die goede Rebecca, die was oud Heeft haar eigen maagd verzout, Dat ze bij Isaac won een kind, Toen hij van ouderdom was blind. Die vrouwen hebben geen schande, 980 Dat ze hun mannen goedertieren En onderdanig hebben geweest. Ze deden zo, dat men ervan leest En noch doen zullen alzo lang Als die planeten gaan hun gang. 985 Ik heb ze vaak horen prijzen, Die hun mannen eer bewijzen En hem ontzien in redelijkheid; Maar die hun mannen toorn en leed Hebben gedaan met tegenspartelen 990 En over hem liegen en kribben, Daarvan hoorde in niet, zeker, Dat men ze prees een haar. Dit willen we leggen onder de voet. Goede wijven zijn altijd goed 995 En bewijzen graag hun deugden In goede werken en in vreugde, Zoals er vele hebben gedaan. Van sommige zal ik u hier verslaan. |
|
Hier voermaels waren.II. ghebroeder 1000 Van enen vader ende ene moeder. Danaus die outste heyt Ende, also die geeste seit, Soe had hi vijftich dochteren die. Die jonxste had, als ic besie, 1005 Vijftich sonen, groot ghenoech. Egistus hi den name droech. Dese twee waren malcanderen hadt Ende hadden langhe crijch ghehadt. Om langhe vielt, dat si te samen 1010 Vriendelic elc bij anderen quamen, Om van soenliken saken Broederlike woerden te maken. Dit was in Danaus hoff, Dat sire woerden maecten off. 1015 Si overdroeghen int gheraem, Dat elke neve sijn nichte naem Ende mit sulken hilic Maecten sy alle dinghen ghelijc. Men reyde daer ter bruloft voert, 1020 Alst tot sulker feeste behoert. Nu hoert wat Danaus beval Sinen vijftich dochteren al Op haer lijff, dat elc soude Horen man mit herten boude 1025 Dootslaen totter eerster nacht, Als hi in slape waer ghelacht. Elker heeft hi enen bile ghegheven, Daer sy hem mede sullen nemen tleven, Ende wye des vaders opset brake, 1030 Daer over soude gaen die wrake, Want hi woudse selve doden, Wairt dat si braken sijn ghebode. Des nachts, als sy te bedde quamen Ende sy ghevrolict hadden tsamen, 1035 So dat den mannen slapens lust, Volbrochten si hoirs vaders kust Ende elke dochter sloech ter doot Horen ooms zoon ende beddeghenoot, Sonder alleen die waerde, goede 1040 Ypermestra van edelen moede, Die horen man al heeft gheseit Hoirs vaders wille ende heymelicheit: Want sy waechde liever tlijff, Dan sy altoes een boes wijff 1045 Heten soude hoir leven lanck. Dus verdiende sy den danck Ende waernde horen man te voren, Dat sijn lijff bleeff onverloren Ende hoir lijff in sdodes pande 1050 Onder hoirs vaders vrienden hande. Hynus, Ypermestren man, Mit grote yle hi dane ran Ende toech in een vreemde rijck, Daer bleeff hi wonen ewelick. 1055 Sijn wijff had hi gaerne ghehadt; Mer si en mocht niet uuter stadt: Want omtrent der midder nacht So heeft Danaus daer op ghewacht Ende ghinc tot allen dochteren aen 1060 Off sy alle hoer dinck hadden ghedaen. Doe vant hijt al omme bewaert; Mer Ypermestra, van goeder aert, Heeft hoirs vaders bot ghebroken. Die vader heeft tot haer ghesproken: 1065 ‘Hebstu liever dijns mannes lijff Dan dijns selves, onsalich wijff, Om enen nacht van corter feest, Die du by hem hebste gheweest?’ Si sprac: ‘Lieve vader mijn, 1070 Doe mijn lijff was worden sijn Ende ghi my hem hadt ghegheven, Doe most ic sijnre liefte pleghen: Wanttet doe al ghelike was. Hy is daer henen sijnre gas. 1075 Ic heb him sijn lijff ghebaet. Had ict ghelaten, dat waer quaet. Eer ic him noch hadde ghedoot, So bin ic noch liever inder noot. Wes ghi wilt, dat doet mit my, 1080 Ic bin my liever doot dan hi. Niet meer en weet ic u te segghen.’ Hi lietse in enen kercker legghen, Hi deedse quellen totter doot, Om dat sy liet dat hi gheboot. 1085 Dat was een edel salighe vrouwe, Die hoer man alsulke trouwe Bewijsde ende wiste wel te voren, Dat hoir lijff most sijn verloren. Ic hope seker datmen nu 1090 Wel vinden souden sulke tru Onder die goede eerbair wiven, Die him gaerne lieten ontliven Om die liefte van horen man. Daer en steect gheen twifel an. |
Hier voormaals waren twee gebroeders 1000 Van enen vader en ene moeder. Danaus heet de oudste En, alzo het verhaal zegt, Zo had hij vijftig dochters die. De jongste had, als ik bezie, 1005 Vijftig zonen, groot genoeg. Aegyptus hij de naam droeg. Deze twee waren elkaar gehaat En hadden lange krijg gehad. Om lang viel het, dat ze tezamen 1010 Vriendelijk bij anderen kwamen, Om van verzoenlijke zaken Broederlijke woorden te maken. Dit was in Danaus hof, Dat ze er woorden van maakten. 1015 Ze kwamen overeen in het beramen, Dat elke neef zijn nicht nam En met zulk huwelijk Maakten ze alle dingen gelijk. Men bereide daar ter bruiloft voort, 1020 Als het tot zulke feesten behoort. Nu hoort wat Danaus beval Zijn vijftig dochters al Op hun lijf, dat elk zou Haar man met boude hart 1025 Doodslaan in de eerste nacht, Als hij in slaap was gelegd. Elk heeft hij een bijl gegeven, Daar ze hem mede zullen nemen het leven, En wie de vaders opzet brak, 1030 Daarover zou gaan de wraak, Want hij wilde ze zelf doden, Was het dat ze braken zijn gebod. ‘s Nachts, als ze te bed kwamen En ze vrolijk waren geweest tezamen, 1035 Zo dat de mannen slapen lust, Volbrachten ze hun vaders kunst En elke dochter sloeg ter dood Hun ooms zoon en bedgenoot, Zonder alleen die waardige, goede 1040 Hypermnaestra van edel gemoed, Die haar man alles heeft gezegd Haar vaders wil en heimelijkheid: Want ze waagde liever het lijf, Dan ze altijd een boos wijf 1045 Heten zou haar leven lang. Dus verdiende de dank En waarschuwde haar man tevoren, Dat zijn lijf bleef niet verloren En haar lijf in doodspand 1050 Onder haar vaders vrienden handen. Lynceus, Hypermnaestra man, Met grote gang hij vandaan rende En trok in een vreemd rijk, Daar bleef hij wonen eeuwig. 1055 Zijn wijf had hij graag gehad; Maar ze mocht niet uit de stad: Want omtrent de middernacht Zo heeft Danaus daarop gewacht En ging tot allen dochters aan 1060 Of ze alle hun ding hadden gedaan. Toen vond hij het alom waar; Maar Hypermnaestra, van goede aard, Heeft haar vaders gebod gebroken. Die vader heeft tot haar gesproken: 1065 ‘Hebt u liever uw mans lijf Dan u zelf, onzalig wijf, Om een nacht van kort feest, Die u bij hem hebt geweest?’ Ze sprak: ‘Lieve vader van mij, 1070 Toe mijn lijf was worden zijn En gij mij hem had gegeven, Toen moest ik zijn liefde plegen: Want het toen al gelijk was. Hij is daarheen zijn gang. 1075 Ik heb hem zijn lijf gebaat. Had ik het gelaten, dat was kwaad. Eer ik hem noch had gedood, Zo ben ik noch liever in de nood. Wes gij wil, dat doe met mij, 1080 Ik ben mij liever dood dan hij. Niet meer weet ik u te zeggen.’ Hij liet ze in enen kerker leggen, Hij liet ze kwellen tot de dood, Omdat ze liet dat hij gebood. 1085 Dat was een edele zalige vrouwe, Die haar man al zulke trouw Bewees en wist wel tevoren, Dat haar lijf moest zijn verloren. Ik hoop zeker dat men nu 1090 Wel vinden zouden zulke trouw Onder die goede eerbare wijven, Die zich graag lieten ontlijven Om die liefde van hun man. Daar steekt geen twijfel aan. |
|
1095 In Achayen was wijlneer Een ridder machtich, een edel heer, Die sinnich was ende wel ghedaen Ende was gheheten Orphaen. Sijn lant was wijt ende groot 1100 Ende hi en hadde gheen beddenoot, Die him sijn dinghen halp besorghen. Sijn rade quamen alle morghen Ende rieden him tallen tijden, Dat hi uut soude doen rijden 1105 Al omme soecken om een wijff, Die nutte waer voer sheren lijff. Nu plach die vorste tallen daghen, Als hi inden velde reet jaghen, Te riden voer eens mannes duer. 1110 Daer sach hi altoes sitten vuer Een schone maghet van goeder zede, Die alle hoirs vaders dinghen dede. Hij was van sinen wive verloost Ende die dochter was alle sijn troost. 1115 Arlamoen was svaders name. Die dochter was hem zeer bequame, Si was simpel ende saftmoedich, So rechte dueghent ende oetmoedich, Dat alle die stat van horen zaken 1120 Goede woerden plach te maken. Sy was gheheten Lympiose. Sy bloeyde in doechden als een rose. Had si niet guet gheweest van zeden, Si en haddet nymmermeer gheleden, 1125 Dat sij leet, als ghi sult horen Dese vorste hoech gheboren Dochte dick in sinen moet, Dat sulken wijff him waer goet, Die wijs waer ende goederhande, 1130 Want dat ghinghe voer sinen lande. Hij prijsde duecht voer die gheboerte Ende soeticheit voer hoghe woerde. Hi leyde horen vader an, Die was een schamel eerbair man, 1135 Van cleynen guede ende wail ghemint. Hi sprac: ‘Vrient, du hebste een kint, Lympiose, die guede maecht, Die minen sinnen soe behaecht, Dat icse wil by minen live 1140 Hebben tot enen echten wive.’ Arlamoen sprac: ‘Lieve heer, Nu misdoedi alte zeer, Dat ghi schimpens dus bestaet Mit uwen armen ondersaet.’ 1145 Orphaen sprack: ‘Zwijch, Arlamoen! Dat ic segghe dat wil ic doen, Het es my eernst ende gheen schimp.’ Die vader sprack in goeder ghelimp: ‘Heer, wat ghi wilt dat sy. 1150 Tghenuecht mijn dochter ende my. Wy sijn onder u gheseten: Ghi moecht ghebieden ende heten.’ Die heer deedse bij him comen Ende heeftse tenen wive ghenomen. 1155 Hi besliepse naden zede Mit hogher bruloft inder stede. Schone cleder ende dier ghelijck Dede hij hoer maken costelijck. Hi creech daer schone kinder by; 1160 Mar rechte voert soe dede hi Die kinder vander moeder bringhen, Om dat si niet soude singhen Noch vreuchde mitten kinder driven. Si mosten oick al van hoir bliven 1165 So verre, dat si niet en konde Hoer kinder sien in enighen stonde. Dit was die eerste vremdicheit. Daer na heeft hij tot haer gheseit: ‘Lympiose, lieve wijff, 1170 Ghi weet wel dat u selves lijff En is niet weerdich dese eer: Laet die costelicheit voert meer: Ghi moet u simpeliken cleden Ende helpen alle dinck bereden 1175 So wes hier inden hove valt.’ Die goede vrou was soe ghestalt Ende so oetmoedich end[e] soe vol doechde, Dattet hoir wail ghenuechde Wes hair hoir heer ghebieden woude. 1180 Si quam altoes alst wesen soude, Wast int brouwen oft in tbacken, Si maectet deech, sy nayde sacken, Inder koken sorchde sy mede Datmen alle dinck wael dede. 1185 Dair na sprack hoir die heer toe Ende seyde hoer selve, hoe Dat sy niet langher en mochte sijn Vrouwe in alsulken schijn. Sijn rade haddent also bewaert, 1190 Dat hij een wijff van hogher aert Tot sinen hove halen soude, Die sijn beddenoot wesen soude, Des sijn lant mocht hebben eer. Lympiose seyde: ‘Wel lieve heer, 1195 Ic hope dat ic so hebbe ghedaen, Dat ic danck hebbe begaen Aen allen uwen onderzaten, Sijn si groot off cleyn ghehaeten; Mer dat weet ic wail daer by, 1200 Dat ics waerdich niet en sy Te wesen u gheechte wijff: Want u vorstelike lijff Is waerdich veel hogher zaken, Ende hoe dat ghijt wilt mit mi maken, 1205 Dat ghenuecht my lude ende stille.’ Die heer sprac: ‘Tis mijn wille, Dat ghi die cameren op reydet Ende alle dinghen wael beleydet Teghen dat mijn wijff sal comen 1210 Ende sy heeft u aenghenomen, Dat ghi bij hoir sult moghen sijn Een dienster in joncfrouwen schijn. Diendi wael ende sydi tru, So sal si wael lonen u.’ 1215 Si sprac: ‘Heer,’ in soeter tael, ‘Trouwen, dat ghenoecht my wael. Wyen ghi wilt dat ic dien, Tis recht dat ic my daer toe lien. Ic wil dat sonder twifel, heer, 1220 Gaerne doen mit goeder gheer. Op dat ic bij u bliven mach, Willic hoer doen, nacht ende dach, Alle dat mijn vrou begaert, Want si is seker des wel waert.’ 1225 Limpiose ghinc van dan Ende dede groeve cleder an. Si ghinc sonder groot gheschal Ende bereyde die cameren al Teghen die coomste vander bruyt. 1230 Van vroechden was daer groot gheluyt. Men reyde disch, laken ende dwalen. Si reden om die bruut te halen, Die chierlic binnen wart ghebracht. Die heer sloecher op groten acht 1235 Ende ruynde een luttel mit haer. Doe Lympiose quam aldair Ende woude der vrouwen eeren, Sprack die vrouwe voer alden heren: ‘Moeder, ghi sult sitten hier 1240 Ende ic sal u dienen schier.’ Doe wort die guede Limpyose Root van schaemten als een rose Ende die heer sprac hoer toe: ‘Limpyose, nu weet ic hoe 1245 Ghi sijt ghesint ende bin des vroet, Dat ghi sijt schamel, wijs ende goet. Ic hebbe gheproeft u wijflic schijn. Dit is u dochter ende die mijn. Doe weder u cleder ane: 1250 Alle dit lant sal u sijn onderdane. Ghi sijt doeghendich ende rechtveerdich, Ghi sijt alre eren waerdich. En gheer nymmermeer gheen ander Wijff, waer dat ic hene wander.’ 1255 Dit wan Lympiose, die goede, Mit verdrach ende mit simpelen moede Ende mit onderdanigher doecht, Dat si hoechlijc bleeff verhoecht. Had si ghetoicht onwaerdicheit, 1260 Boesheit ende onwillicheit Ende hadde willen wederstaen Die bode die hi hadde ghedaen, So had hise te mael begheven Ende hadse slechs te mael verdreven. 1265 Mit duechden machmen bet verwinnen, Dan mit quade woerden te spinnen. Wat schaet goede woerden ghegheven, Die doen in gueden rusten leven Ende groet ghewin in bringhen 1270 In allen wereltliken dinghen? Si en costen doch niet veel te soeken Ende maken vrede in allen hoeken. Ende wat baet een haestelic woert, Dat een yghelic mensche node hoirt 1275 Ende daermen ghene dinghen en mach Mede beteren op enighen dach, Mer alle man worter bij ontsint, Vertoernt ende van redene blint Ende doet dinghen die nu staen, 1280 Des hi niet en hadde ghedaen En waren gheweest die quade woirde, Die hi mit onghenoechten hoerde. Mit goeden lijdzamighen sinnen Machmen alte veel verwinnen, 1285 Datmen niet en mach begaen Mit overmoedighen wederstaen. Waer onderdanicheit behoirt, Daer salmense altoes setten voert. So doen die vrouwen van hogher coomst, 1290 Die van doechden sijn die vroomst. Men machet mercken int ghevaerde, Dat edele vrouwen van hogher aerde Doen horen mannen veel meer Onderdanicheit ende eer, 1295 Dan tghemeyn volc doet. Die dit mercken si sijn vroet. Tsweert moet ymmer, na minen waen, Boven den spinrocken staen. Wil die duve den valke niet wiken, 1300 So moet si sonder vederen striken. |
1095 In Achaia was wijlen eer Een ridder machtig, een edele heer, Die zinnig was en goed gedaan En was geheten Orphaen. Zijn land was wijd en groot 1100 En hij had geen bedgenoot, Die hem zijn dingen hielp bezorgen. Zijn raad kwamen alle morgen En raden hem aan te allen tijde, Dat hij uit zou gaan rijden 1105 Alom zoeken om een wijf, Die nuttig was voor heren lijf. Nu plag die vorst te allen dagen, Als hij in de velden reed jagen, Te rijden voor eens man deur. 1110 Daar zal hij altijd voor zitten Een mooie maagd van goede zede, Die al haar vaders dingen deed. Hij was van zijn wijf verlost En die dochter was al zijn troost. 1115 Arlamoen was de vadersnaam. Die dochter was hem zeer bekwaam, Ze was eenvoudig en zachtmoedig Zo recht deugdelijk en ootmoedig, Dat de hele stad van haar zaken 1120 Goede woerden plag te maken. Ze was geheten Lympiose. Ze bloeide in deugden als een roos. Had ze niet goed geweest van zeden, Ze had het nimmermeer geleden, 1125 Dat zij leed, zoals ge zal horen Deze vorst hooggeboren Dacht vaak in zijn gemoed, Dat zo’ n wijd hem was goed, Die wijs was en goedertieren, 1130 Want dat ding voor zijn land. Hij prees deugd voor de geboorte En lieflijkheid voor hoge woorden. Hij legde haar vader aan, Die was een schamel eerbaar man, 1135 Van klein goed en goed gemind. Hij sprak: ‘Vriend, u hebt een kind, Lympiose, die goede maagd, Die mijn zinnen zo behaagt, Dat ik ze wil bij mijn lijf 1140 Hebben tot een echt wijf.’ Arlamoen sprak: ‘Lieve heer, Nu misdoe je al te zeer, Dat gij schimpens dus bestaat Met uwen armen onderzaat.’ 1145 Orphaen sprak: ‘Zwijg, Arlamoen! Dat ik zeg dat wil ik doen, Het is mij ernst en geen schimp.’ Die vader sprak in goede waarde: ‘Heer, wat gij wil dat is. 1150 Het vergenoegt mijn dochter en mij. Wij zijn onder u gezeten: Gij mag gebieden en het zeggen.’ Die heer deed ze bij hem komen En heeft ze tot een wijf genomen. 1155 Hij besliep ze naar de zede Met hoge bruiloft in de stede. Mooie kleren en diergelijk Liet hij haar maken kostbaar. Hij kreeg daar mooie kinderen bij’ 1160 Maar recht voort zo deed hij De kinderen van de moeder brengen, Omdat ze niet zouden zingen Noch vreugde met de kinderen drijven. Ze moesten ook al van aar blijven 1165 Zo verre, dat ze niet kon Haar kinderen zie in enige stonde. Dit was de eerste vreemdigheid Daarna heeft hij tot haar gezegd: ‘Lympiose, lieve wijf, 1170 Gij weet wel dat uw lijf En is niet waardig deze eer: At die kostbaarheid voort meer: Gij moet u eenvoudig kleden En helpen alle dingen bereiden 1175 Zowat hier in het hof valt.’ Die goede vrouw was zo gesteld En zo ootmoedig en zo vol deugden, Dat het haar wel vergenoegde Wat haar her gebieden wilde. 1180 Ze kwam altijd als het wezen zou, Was het in het brouwen of in het bakken, Ze maakte deeg, ze naaide zakken, In het koken zorgde ze mede Dat men alle dingen goed deed. 1185 Daarna sprak haar die heer toe En zei haar zelf, hoe Dat ze niet langer mocht zijn Vrouwe in al zulke schijn. Zijn raad had het hem alzo bewaard, 1190 Dat hij een wijf van hoge aard Tot zijn hof halen zou, Die zijn bedgenoot wezen zou, Dat zijn land mocht hebben eer. Lympiose zei: ‘Wel lieve heer, 1195 Ik hoop dat ik zo hebbe gedaan, Dat ik dank hebbe begaan Aan al uwen onderzaten, Zijn ze groot of klein geheten; Maar dat weet ik wel daarbij, 1200 Dat ik het niet waardig ben Te wezen uw echte wijf: Want uw vorstelijke lijf Is waardig veel hogere zaken, En hoe dat gij het met mij wil maken, 1205 Dat vergenoegt me luid en stil.’ Die heer sprak: ‘Het is mijn wil, Dat ge de kamers opruimt En alle dingen goed belegd Tegen dat mijn wijf zal komen 1210 En ze heeft u aangenomen, Dat ge bij haar zal mogen zijn Een dienster in jonkvrouwen schijn. Dien je goed en ben je trouw, Zo zal ze u wel belonen.’ 1215 Ze sprak: ‘Heer,’ in lieve taal, ‘Vertrouw, dat vergenoegt me wel. Wie gij wilt dat ik dien, Het is recht dat ik me daartoe leen. Ik wil dat zonder twijfel, heer, 1220 Graag doen met goed verlangen. Op dat ik bij u blijven mag, Will ik haar doen, nacht en dag, Alles dat mijn vrouwe begeert, Want ze is zeker dat wel waard.’ 1225 Lympiose ging vandaar En deed grove kleren aan. Ze ging zonder groot geschal En bereide al die kamers Tegen de komst van de bruid. 1230 Van vreugde was daar groot geluid. Men bereide dis, laken en dwalen. Ze reden om de bruid te halen, Die sierlijk binnen werd gebracht. Die heer sloeg er op grote acht 1235 En sprak een luttel met haar. Toen Lympiose kwam aldaar En wilde de vrouwe eren, Sprak die vrouwe voor al de heren: ‘Moeder, gij zal zitten hier 1240 En ik zal u dienen schier.’ Toen wordt die goede Limpyose Root van schaamte als een roos En die heer sprak haar toe: ‘Limpyose, nu weet ik hoe 1245 Gij bent gezind en ben dus bekend, Dat gij bent schamel, wijs en goed. Ik heb beproefd uw vrouwelijke schijn. Dit is uw dochter en die van mij. Doe weer uw kleren aan: 1250 Al dit land zal u zijn onderdanig. Ge bent deugdelijke en rechtvaardig, Gij bent alle eren waardig. En begeer nimmermeer geen ander Wijf, waar dat ik heen wandel.’ 1255 Dit won Lympiose, die goede, Met verdragen en met eenvoudig gemoed En met onderdanige deugd, Dat ze hoog beef verhoogd. Had ze onwaardigheid getoond, 1260 Boosheid en onwil En had willen weerstaan Die bode die hij had gedaan, Zo had hij ze helemaal begeven En had ze slechts helemaal verdreven. 1265 Met deugden mag men beter overwinnen, Dan met kwade woorden te spinnen. Wat schaadt goede woorden te geven, Die doen in goede rust te leven En groot gewin inbrengen 1270 In alle wereldlijk dingen? Ze kosten doch niet veel te zoeken En maken vrede in alle hoeken. En wat baat een haastig woord, Dat elk mens node hoort 1275 En daar men geen dingen mag Mede verbeteren op enige dag, Maar alle man wordt erbij ontzind, Vertoornd en van reden blind En doet dingen die nu staan, 1280 Dat hij niet had gedaan En waren niet geweest die kwade woorden, Die hij met ongenoegen hoorde. Met goede lijdzame zinnen Mag men al te veel overwinnen, 1285 Dat men niet mag begaan Met overmoedige weerstaan. Waar onderdanigheid behoort, Daar zal men ze altijd voorzetten. Zo doen die vrouwen van hoge afkomst, 1290 Die van deugden zijn de vroomste. Men mag het merken in het gevaar, Dat edele vrouwen van hoge aard Doen hun mannen veel meer Onderdanigheid en eer, 1295 Dan het gewone volk doet. Die dit merken ze zijn verstandig. Het zwaard moet immer, nar mijn waan, Boven de spinrokken staan. Wil de duif de valk niet wijken, 1300 Zo moet ze zonder veren strijken. |
|
Een eerloes wijff, in onsen tael, Ghelijct den veerlosen voghel wael. Wie sijn overhoeft wil verheren, Sijn saken dicke ten quaetste keren, 1305 Als den menighen dicke gheschiet, Die sijn overhoeft niet en ontsiet. Merct hoet Lots wive verghinck. Hoir man beval hoir een dinck, Woudsi leven wel hoer daghe 1310 Dat sy ymmer niet omme en saghe: Dat was doe si hem volchde na Uuten lande van Zodoma. Si en woude niet sijn onderdanich Ende om dat si was wederspanich 1315 Bleef si gheschent int openbair Ende wort een steen: noch staet si daer. Tvalt wael ende is dicke gheschiet, Alsmen den vrouwen wat verbiet, Alte gaerne doen si dat; 1320 Doch si en sijn niet ghelike nat, Die men mit enen water beghiet: Die een bedrupet ende dander niet. Men vint ghebreck in elken lande: Die een soect eer, die ander schande. 1325 Ic hope datter meer is ghevonden In doechden, dan in quaden zonden. Al [l. Van] eerbaer, goede, salighe vrouwen, Die hoer mannen in heiligher trouwen Goet ende ghehorich hebben gheweest, 1330 Soe ist redene datmen leest: Wantmenre billicx off sal ghewaghen In eren, totten ewighen daghen. Daer mede wort hoir loff ghemeert Ende worden naden doot gheeert 1335 In historien ende in geesten, Die die poeten van hem leesten, Daer sy mede worden verheven Als of sy noch waren int leven: Wantmen noch hoer leven kent 1340 Bijden scriften al omtrent. Daer om so waert schade groot, Datse verswelghen soude die doot, So datmen van hem niet en screve Ende hoer doecht vergheten bleve. 1345 Dat en woud hi niet ghedoghen, Die dit boecxkijn bracht voer oghen, Ende heeft sijn sin daer toe besneden, Om deser vrouwen loff te breden. |
Een eerloos wijf, in onze taal, Gelijkt den vederloze vogel wel. Wie zijn overste hoofd wil over heren, Zijn zaken vaak ten kwaadste keren, 1305 Als den menige vaak geschiedt, Die zijn overste hoofd niet ontziet. Merk hoe het Lots wijf verging. Haar man beval haar een ding, Wilde ze leven wel haar dagen 1310 Dat ze immer niet omzag: Dat was toen ze hem navolgde Uit het land van Sodom. Ze wilde niet onderdanig zijn En omdat ze was weerspannig 1315 Bleef ze geschonden in het openbaar En wordt een steen: noch staat ze daar. Het valt wel en is vaak geschied, Als men de vrouwen wat verbiedt, Al te graag doen ze dat; 1320 Doch ze zijn niet gelijk nat, Die men met een water begiet: Die een bedrupt en de ander niet. Men vindt gebrek in elk land: Die een zoekt eer, de ander schande. 1325 Ik hoop dat er meer zijn gevonden In deugden, dan in kwade zonden. Van eerbare, goede, zalige vrouwen, Die hun mannen in heilig vertrouwen Goed en gehoorzaam zijn geweest, Zo is het reden dat men leest: Want men billijk van zal gewagen In eren, tot de eeuwige dagen. Daarmee wordt hun lof vermeerderd En worden na de dood geëerd 1335 In histories en in verhalen, Die de poëten van hen lezen, Daar ze mede worden verheven Alsof ze noch waren in het leven: Want men noch hun leven kent 1340 Bij de schriften al omtrent. Daarom zo was het schade groot, Dat ze verzwelgen zou de dood, Zo dat men van hen niet schreef En hun deug vergeten bleef. 1345 Dat wilde hij niet gedogen, Die dit boekje bracht voor de ogen, En heeft zijn zin daartoe besneden, Om deze vrouwen lof te verbreiden. |
|
Ametus was der coninghen een 1350 Van Thessalijen. Na dat scheen, So seyden him die Goden te voren, Dat sijn lijff ware verloren Ende dat [hi] him reyde te sterven; Mer waert, dat hi conde verwerven 1355 Enen, die voer hem sterven woude, Sijn lijff hi dan behouden soude. Hij had een doechdentlijcke wijff, Alst wel scheen: want si hoer lijff Overgaff om tsijn te houden 1360 Ende voer daer heen in sdodes wouden. Atestes so was si ghenant, Die edel vrouwe, wail becant. Protheselaus, die edel vorst, Die eerst opt lant voer Troyen dorst 1365 Heerlic uuten schepe springhen, Dair die vyanden voer him ghinghen, Wort versleghen op dat sant. Hi hadde een groot rijcke lant: Want hi was coninc van Philasse. 1370 Doe hi van daen voer sijnre gasse, Soe liet hi sijnre liever vrouwen, Die him minde mit ganser trouwen, Een wassen beeld, him recht ghelijck. Dat begheerde si hertelijck. 1375 Si was rechtveerdich ende goet Ende droech enen zedighen moet. Si was trou, van rijcker schaem. Ladomya was hoer naem. Doe si die mare vernam al bloot, 1380 Dat hoir guede man was doot, Besloot sy hoer al heymelic Bij den beelde sijn ghelijc Ende nam dat vriendeliken inden armen. Menichwerven riep si: wacharmen! 1385 So datsi bijden beelde bleeff Ghestorven, als Ovidius screeff. Capaneus was een Griecx coninc. Hoert hier wonderlike dinck. Doemen voer Troyen soude varen, 1390 Voer hi mede mit sijnre scharen. Onder weghe quam hi aen Inder stede van Thebaen. Daer ghinc hi opter vesten spetsieren. Tweder dochte hem qualiken tieren 1395 Om te vorderen hoer ghevaerde, Soe dat hi toornlick daer om baerde. Den Goden en heeft hi niet gheroect Ende heeft Jupiter ghevloect. Jupiter hadde des groten toern 1400 Ende heeft Capaneus doot ghezworen. Te hant dede hi enen blixem comen: Die heeft Capaneus tlijff benomen. Hi hadde een eerbaer salighe vrouwe, Die him was guetlic en[de] ghetrouwe: 1405 Enalue so was sy gheheten. Het wort hoir ghedaen te weten. Si voer dairwaert hoirre vairde, Om him te hilpen ter aerde. Sij quam daer bij na zedelicheit, 1410 Ende als dat vuer was bereyt, Daermen sijn lichaem in soude Branden, spranc si also houde In dat vier ende liet haer daer Mede verbranden, dat was waer: 1415 Want doe Capaneus was ghebleven, En woude Enalue niet langher leven. Sulken trou heeft si bewijst, Datmense ewelic daer om prijst. Tis grote reden, dat ic noch scrive 1420 Van enen eerbaren, salighen wive, Die haren man was so ghetru, Dat hoir sijn schim was altoes nu. Hoe verre off langhe hi van hoir was, Nie en woude sy gheloven das, 1425 Wesmen van sijn ontrouwe seyde, Noch nie sy oick ghelove en leyde, Alsmen seyde dat hi was doot. Nochtan hadsy tvervolch soe groot Van groten vryers van hoirre conde, 1430 Dat sijse nauwelic weren en konde. Dit was die goede Penolopee. Hoir man was mede over zee, Voer Troeyen inder Turcken lant. Ulixes so was hy ghenamt. 1435 Hi was die subtijlste van rade Ende die die Troysschen deed meerre schade, Dan yemant die daer mede was, Soe ic in Darius boecken las. Thien jair laghen si voer die stat, 1440 Eer sise conden maken mat Ende doe si keerden te Griecken waert, Soe doelde Ulixes op die vaert Mit sinen schepen, vier off vive. Die ander verloren veel haer live 1445 In enen storm op eenre nacht, Dat een verrader al toebracht. Noch den tijt van thien jaren Heeft Ulixes altoes ghevaren Ende ghedoolt in menighen lande, 1450 Die [hi] versocht ende menigherhande. Bij wilen ruste hy een jaer off twee, Eer hi weder begreep die zee. Wes hem daer binnen wedervoer, Des waer te scriven een vreemde voer. 1455 Dus langhe wachte dit salighe wijff: Altoes hoepte sij op sijn lijff Ende nye en wiste sy waer hi bleeff. Nochtan sy menighen brieff screeff In menighe lande, ver ende voert, 1460 Off menre erghent off hadde ghehoirt. Die ghene, die hoer vyanden waren, En woudens langher niet ghesparen. Sij reden in hoer lant mit cracht Ende hebben veel quaets ghewracht, 1465 Om dat sise wouden versmaden: Want sy was also beraden, Dat sy liever sterven woude Wedue, dan sy hiliken zoude Eer si twaer hadde vernomen 1470 Van des horen man waer becomen. Horen zoon hadsi in een ander lant Bijden coninc Menelaus ghesant Ende wort een jonghe van .XX. jaren Doe hij te heyme quam ghevaren. 1475 Hi was starc ende vroom ter hant. Thelematus was hi ghenant. Lehartes, heer Ulixes vader, Dat was Penolopen berader. Hij hadse gaerne gheset te vreden. 1480 Om dat sij grote schade deden, Die hoghe mannen, die na hoir stonden, So had hi gaerne den raet ghevonden, Dat sij hijlic had aenghegaen, Want die hope waer ghedaen 1485 Van sinen soon: die guede oude En meende niet, dat hi soude Wederkeren ymmermeer. Hij dedet int beste, die goede heer, Dat hij hoer te hiliken riet, 1490 Om dat den jonghen gheen verdriet En worde ghedaen an sinen lande. Penolopen was goederhande Ende bat den vader, dat hi noch zweghe: Sij hadde ghevonden sulken weghe, 1495 Dat zij hoepte sonder strijt Wael te bliven langhe tijt. Hoer vryers dede si bidden stille, Dat sy een dinc om horen wille Deden, so woud si voerwaer 1500 Doen, dat wel ghedaen waer. Sij hadde een webbe ghescheert: Nu so was dit hoir begheert, Dat sise lieten onbecracht Des dat webbe waer volbracht: 1505 Dat werck en waer niet so groot, Men soud wel sonder wederstoot Binnen ses weken hebben ghedaen. Die heren namen die voirwaird an: Si soude in vreden leven socht, 1510 Thent dattet webbe waer volwrocht, Mit voirwairden, dat sy daghelijck Wercken soude redelijck. Dus wrochtsi naerstelijck alle daghe, Off yeman waer, die daer na saghe, 1515 Datmense niet begripen en mochte; Mer snachts, alsmenre minst om dochte, Ondeed sy weder alle das, Dat des daghes ghemaect was. Dus quamt, dattet webbe langhe duyrde. 1520 Hier en binnen sy vaste kuyrde; Mer tverdroot den luden zeer. Doch ten lesten, doe sy niet meer En mochte verhuden int bescheyde, Doe ghenct weder uuten gheleyde. 1525 Ses weken wercs hadde voirwair Langher gheduyrt dan drie jair. Si reden weder in hoer lant Ende hebbent zoer [l. zeer] gheschant. Noch en woude sijre niet an, 1530 Sij en wiste twaer van horen man. Doe ghevielt dat quam Ulixes Heymelic to Sybotes, Die sijn vye te hoeden plach. Sijn soon quam opten selven dach 1535 Ende es tot Sybotes huse gheraect. Daer wort kennisse ghemaect Mit groter vroechde, als reden was. Si ghinghen tsamen op enen pas, Daer sijns wijffs vrijers saten 1540 Ende van sinen guede aten Ende sloghense alle doot. Dus quam Penolope uuter noot. Sij ghinghen tsamen te heyme waert, Daer grote blijschap wart verbaert, 1545 Alsmen dat wael dencken mach: Wanttet en valt niet alle den dach, Datmen soe langhe wacht den man Als hi den huse is verre van. Die eerste bode, die daer quame, 1550 Dairmen sijn doot bij vername, Al wistmen half dat lueghen waer, Men sout al houden over wair. Doch die gueden doen hoir doecht Ende die jonghen doir hoir yoecht, 1555 Die een doet veel, die ander min: So menich mensche, so menich sin. Een goet wijff is veel eeren waert, Die wislic leeft ende schanden spaert. Eer is een duerbair schat. 1560 Houtse vast, ic rade u dat. O waerde vrouwen, weest ghetru. Laet u altoes wesen nu, Datmen den ghenen hoghe prijst, Die haer in sulker eer bewijst, 1565 Dat menre off scrijft in boecken. Die schone, witte, suvere doecken, Die ghi draghet int ghemeen, Laet die bliven sonder scheem. Hout tru, daer ghise mit wille 1570 Hebt ghegheven, lude off stille. |
Admetus was een der koningen 1350 Van Thessalië. Na dat het scheen, Zo zeiden hem de Goden tevoren, Dat zijn lijf was verloren En dat hij zich bereide om te sterven; Maar was het, dat hij kon verwerven 1355 Een, die voor hem sterven wilde, Zijn lijf hij dan behouden zou. Hij had een deugdelijk wijf, Als het wel scheen: want ze haar lijf Overgaf om het zijnen te behouden 1360 En voer daar heen in de doods wouden. Alcestis zo was ze genaamd, Die edel vrouwe, goed bekend. Protesilaus, die edele vorst, Die eerst op het land van Troje durfde 1365 Heerlijk uit het schip springen, Daar die vijanden voor hem gingen, Wordt verslagen op dat zand. Hij had een groot rijk land: Want hij was koning van Philas. 1370 Toen hij vandaan voer zijn gang, Zo liet hij zijn lieve vrouwe, Die hem minde met ganse trouw, Een wassen beeld, hem recht gelijk. Dat begeerde ze hartelijk. 1375 Ze was rechtvaardig en goed En droeg een zedig gemoed. Ze was trouw, van rijke schaamte. Laodomia was haar naam Toen ze dat bericht vernam al bloot, 1380 Dat haar goede man was dood, Besloot ze zich al heimelijk Bij het beeld zijn gelijke En nam dat vriendelijk in de armen. Menigmaal riep ze: o wee! 1385 Zodat ze bij het beeld bleef Gestorven, als Ovidius schreef. Capaneus was een Griekse koning. Hoort hier wonderlijk ding. Toen men voor Troje zou varen, 1390 Voer hij mede met zijn scharen. Onderweg kwam hij aan In de stad van Thebe. Daar ging hij op de vesting spazieren. Het weer dacht hem kwalijk tieren 1395 Om te bevorderen hun vaart, Zodat hij toornig daarom gebaarde. De Goden heeft hij niet geraakt En heeft Jupiter vervloekt. Jupiter had dus grote toorn 1400 En heeft Capaneus dood gezworen. Gelijk liet hij een bliksem komen: Die heeft Capaneus het lijf benomen. Hij had een eerbare zalige vrouwe, Die hem was goedaardig en getrouw: 1405 Euadne zo was ze geheten. Het wordt haar gedaan te weten. Zo voer derwaarts haar vaart, Om hem ter aarde te helpen. Ze kwam daarbij na zedelijkheid, 1410 En als dat vuur was bereid, Daar men zijn lichaam in zou Branden, sprong zij alzo gauw In dat vuur en liet haar daar Mede verbranden, dat was waar: 1415 Want toen Capaneus was gebleven, En wilde Euadne niet langer leven. Zulke trouw heeft ze bewezen, Dat men ze eeuwig daarom prijst. Het is grote reden, dat ik noch schrijf 1420 Van een eerbare, zalig wijf Die haar man was zo getrouw, Dat haar zijn schim was altijd nu. Hoeverre of lang hij van haar was, Niet wilde ze geloven dat, 1425 Wat men van zijn ontrouw zei, Noch niet ze ook geloven wilde, Als men zei dat hij was dood. Nochtans had ze het vervolg zo groot Van grote vrijers van haar bekende, 1430 Dat zij ze nauwelijks weren kon. Dit was die goede Penelope. Haar man was mede over zee, Voor Troje in de Turkije. Odysseus zo was hij genaamd. 1435 Hij was die subtielste van raad En die die van Troje deed de meeste schade, Dan iemand die daar mede was, Zo ik in Darius boeken las. Tien jaar lagen ze voor die stad, 1440 Eer ze hen konden maken mat En toen ze keerden te Griekenland waart Zo doolde Odysseus op de vaart Met zijn schepen, vier of vijf Die ander verloren veel hun lijf 1445 In een storm op een nacht, Dat een verrader al toebracht. Noch de tijd van tien jaren Heeft Odysseus altijd gevaren En gedoold in menige landen, 1450 Die bezocht en menigerhande. Bij wijlen ruste hij een jaar of twee, Eer hij weer begreep die zee. Wat hem daarbinnen wedervoer, Dat was te schrijven een vreemd voer. 1455 Dus lang wachtte dit zalige wijf: Altijd hoopte ze op zijn lijf En niet wist ze waar hij bleef. Nochtans ze menige brief schreef In menige landen, ver en voort, 1460 Of me er ergens van had gehoord. Diegene, die haar vijanden waren, En wilden langer niet sparen. Zij reden in haar land met kracht En hebben veel kwaads gewrocht, 1465 Omdat ze zich wilden versmaden: Want ze was alzo beraden, Dat se liever sterven wilde Weduwe, dan ze huwelijken zou Eer ze het ware had vernomen 1470 Van waar haar man was bekomen. Haar zoon had ze in een ander land Bij de koning Menelaus gezonden En wordt een jongen van 20 jaren Toen hij thuiskwam gevaren. 1475 Hij was sterk en dapper ter hand. Telemachus was hij genaamd. Lehartes, heer Odysseus vader, Dat was Penelope’ s aanrader. Hij had ze graag gezet tot vrede. 1480 Omdat zij grote schade deden, Die hoge mannen, die naar haar stonden, Zo had hij graag de raad gevonden, Dat zij een huwelijk had aangegaan, Want de hoop was gedaan 1485 Van zijn zoon: die goede oude En meende niet, dat hij zou Wederkeren immermeer. Hij deed het in het beste, die goede heer, Dat hij haar ten huwelijk aanraadde, 1490 Om dat den jongen geen verdriet En wordt gedaan aan zijn land. Penelope was goedertieren En bad de vader, dat hij noch zweeg: Zij had gevonden zulke wegen, 1495 Dat zij hoopte zonder strijd Wel te blijven lange tijd. Haar vrijers liet ze bidden stil Dat ze ding om haar wil Deden, zo wilde ze voorwaar 1500 Doen, dat wel gedaan werd. Zij had een web geschoren: Nu zo was dit haar begeerte, Dat ze lieten haar zonder kracht Tot dat de web was volbracht: 1505 Dat werk was niet zo groot, Men zou wel zonder weerstand Binnen zes weken hebben gedaan. Die heren namen die voorwaarde aan: Ze zou zacht in vrede leven, 1510 Tot dat de web geheel was gewrocht, Met voorwaarden, dat ze dagelijks Werken zou redelijk. Dus wrocht ze naarstig alle dagen, Of er iemand was, die daarnaar zag, 1515 Dat men ze niet begrijpen mocht; Maar ‘s nachts, als men er het minste om dacht Ontdeed ze weer alle dat, Dat op de dag gemaakt was. Dus kwam het, dat de web lang duurde. 1520 Hierbinnen ze vast kuurde; Maar het verdroot de lieden zeer. Doch tenslotte, toen ze niet meer En mocht verhoeden in het bescheid, Toen ging het weer uit de geleide. 1525 Zes weken werk het voorwaar Langer geduurd dan drie jaar. Ze reden weer in haar land En hebben het zeer geschonden. Noch wilde ze er niet aan, 1530 Zij wist het ware van haar man. Toen gebeurde het dat Odysseus kwam Heimelijk tot Sybotes, Die zijn vee te hoeden plag. Zijn zoon kwam op dezelfde dag 1535 En is tot Sybotes huis geraakt. Daar wordt kennis gemaakt Met grote vreugde, als reden was. Ze gingen tezamen op een pas, Daar ze vrijers van zijn wijf zaten 1540 En van zijn goed aten En sloegen ze alle dood. Dus kwam Penelope uit de nood. Zij gingen tezamen huiswaarts, Daar grote blijdschap werd openbaard, 1545 Als men dat wel denken mag: Wan het valt niet alle dag, Dat men zo lang wacht op een man Als hij ver van het huis is. Die eerste bode, die daar kwam, 1550 Daar men zijn dood bij vernam, Al wist men half dat het leugen was, Men zou het al houden voor waar. Doch die goeden doen hun deugd En die jonge door hun jeugd, 1555 De een doet veel, de ander minder: Zo menig mens, zo menig zin. Een goed wijf is veel eren waard, Die wijs leeft en schande spaart. Eer is een duurbare schat. 1560 Houdt ze vast, ik raad u dat. O waarde vrouwen, weest getrouw. Laat u altijd wezen nu, Dat men diegenen hoog prijst, Die zich in zulke eer bewijst, 1565 Dat men ervan schrijft in boeken. Die schone, witte, zuivere doeken, Die gij draagt in het algemeen, Laat die blijven zonder schande. Houdt trouw, daar ge ze met wille 1570 Hebt gegeven, luid of stil. |
|
Herimones, die schone waerde, Was van also ghetruwer aerde, Dat sy al bleeff dair sy eerst was, Daer sy namaels mede ghenas. 1575 Hoir oudevader hadde hoir ghegheven Enen man van jonghen leven, Arestis, Agamennons zoen, Die goeder daden was ghewoen. Die oudevader was machtich des 1580 Ende tghenoechde Herymones Ende gheloefde him hoir trouwe. Hoir vader was in vreemder ouwe, Menelaus, die edel man, Ende en wist alhier niet van. 1585 Den jonghen Pyrrus, Achilles zoon, Heeft hi gheven sijn dochter schoon, Ende loefde voer die maecht, Dat sy sal doen wes him behaecht. Die vader haeldeze mit cracht 1590 Ende heeftse Pirrus thuus ghebracht. Daer was sy eenen jaer off twee In groot ghedruc ende hertelic wee. Haer herte en scheyde nye daer aff, Daer sij den eersten truwe gaff. 1595 Alle hair vrunden en condense nye Daer toe ghebringhen, dat sy ye Pirrus woude vruntschap doen. Arestis, die vorste choen, Creechse daer na, des sijt ghewes, 1600 Bij wisen rade van Pallades. Doe sij was daer sij wesen soude, Doe leefde sij vrolic totter oude. Dus salmen trouwe houden vast Ende laten dat om ghenen last, 1605 Die den mensche mach overvallen. Ghi en sult gheen vreemde paerden stallen Ende jaghen die uwe uut: Want coemter off een gheluut, Dat ghij tonrecht anevaet, 1610 Soe crijchdi twoert der misdaet. Mar ist mit eren dat ghi doet Ende stille, na edelre minnen gloet, Ende alle dinck reynlick wart gh[e]coect, So dat gheen vuyl daer uut en smooct, 1615 So ist te beter te verdraghen, Want dair uut en comt gheen mishaghen Onder eerbair goede menschen. Daer om so woud ic gaerne wenschen, Dat guede liefte bleve verholen, 1620 Die in zueticheit wert ghestolen Sonder dorpelike daet, Ende datsy in reynen moede staet: Want des en machmen niet ontberen, Sullen die wapen staen in eeren. 1625 Saken indmen alrehande, Die dicke vrienden te vyande Hebben ghemaect int aertsche dal, Ende men sonderlinghe schuwen sal, Dair guede luden in echtscap sitten. 1630 Si bringhen toern ende hitten, Onrust ende wedermoet, Soe datmen bij wilen doet, Dat nutter after waer ghelaten: Sij doen deen den anderen haten. 1635 Daer om salmense ymmer schuwen. Dat eerste is, lichtelic te betruwen, Dat vrouwen draghen inden sin. Coemter yemant tot hem in, Die heymelic brinct enighe mare, 1640 Sijn sij loghen ofte ware, Dat die man erghent heeft gheweest, Also hem die clapper leest, Dat ghelooft sy wael te gronde, Als oft in die ewangelie stonde. 1645 Daer heeft menighe vrouwe mede Ghenuecht verloren ende vrede. Nochtan en willen sijs laten niet. Hem donct recht, dat hem goet gheschiet, Ende wetens hem groten danck, 1650 Die hem singhen desen zanck. Men vintse, diese daer toe winnen, So mit miede, so mit minnen, Off sy enighe dinghen saghen Van hoirre mannen in enighen laghen, 1655 Dat sy dan vluchts tot hem comen: Als sy wat nuwes hebben vernomen, Men salt wel teghen hoir verdienen. Dit is groot wonder wat si menen, Dat sy soe gaerne horen spreken, 1660 Dair sy hoir ruste mede breken. Men vintse veel der quader snoeren, Die hem gheneren mit sulker voeren Ende houden man ende wijff Dicwijl leven in een kijff, 1665 Die wael mit rusten souden sijn, [En] dede der clapper valsch venijn, Die al roeren dat quade blat Ende die vrouwen gheloven dat. Och, hoe qualic sijn sij beraden, 1670 Die hem selven soe beschaden! Het waer veel beter, dattet woert Nymmermeer en worde ghehoirt: Want daer en can niet guets off comen, Alsmen ducke heeft vernomen, 1675 Dan onvrienschap ende onminne Ende toernichliken sinne, Die des menschen hert so knaghen, Dat hi beter waer verslaghen Off scoenre doot in een graff, 1680 Dan te leven in sulken gheschaff. Want sulck gheloven lichtelick Is duck ende menichfoudelic Groet jammer ende schade gheschiet. Daer omme dat lichte gheloven vlyet! 1685 Men seit menichwarff ende dich: Wye balde ghelovet, die ghecket sich. |
Herimone, die schone waardige, Was van alzo getrouwe aard, Dat ze al bleef daar ze eerst was, Daar ze later mee genas. 1575 Haar grootvader had haar gegeven Een man van jong leven, Arestis, Agamemnons zoon, Die goede daden was gewoon. Die grootvader was machtig dus 1580 En het vergenoegde Herimone En beloofde hem haar trouw. Haar vader was in vreemde gebieden, Menelaus, die edele man, En wist alhier niet van. 1585 Den jonge Pyrrus, Achilles zoon, Heeft hij gegeven zijn dochter schoon, En beloofde voor die maagd, Dat ze zal doen wat hem behaagt. Die vader haal deze met kracht 1590 En heeft ze Pyrrus thuisgebracht. Daar was ze een jaar of twee In grote druk en hartelijk wee. Haar hart scheidde niet daarvan, Daar zij de eerste trouw gaf. 1595 Alle haar vrienden konden haar niet Daartoe brengen, dat ze ooit Pyrrus vriendschap wilde doen. Arestis, die mooie vorst, Kreeg ze daarna, dus wees zeker, 1600 Bij wijze raad van Pylades. Toen zij was daar zij wesen zou, Toen leefde zij vrolijk tot de ouderdom. Dus zal men trouw vasthouden En laten dat om geen last, 1605 Die de mens mag overvallen. Gij zal geen vreemde paarden stallen En jagen de uwe uit: Want komt ervan geluid, Dat gij te onrecht aanvangt, 1610 Zo krijg je het woord van de misdaad. Maar is het met eren dat gij doet En stil, na edele minnen gloed, En alle dingen rein was gekookt, Zo dat geen vuil daaruit smookt, 1615 Zo is het te beter te verdragen, Want daaruit komt geen mishagen Onder eerbare goede mensen. Daarom zo wilde ik graag wensen, Dat goede liefde bleef verholen, 1620 Die in lieflijkheid werd gestolen Zonder dorpse daad, En dat ze in rein gemoed staat; Want dat mag men niet ontberen, Zullen de wapens staan in eren. 1625 Zaken vindt men allerhande, Die dikke vrienden tot vijanden Hebben gemaakt in het aardse dal, En men vooral schuwen zal, Dar goede lieden in huwelijk zitten. 1630 Ze brengen toorn en hitten, Onrust en tegenspoed, Zo dat men bij wijlen doet, Dat nutter achter was gelaten: Zij doen de een de andere haten. 1635 Daarom zal men ze immer schuwen. Dat eerste is, licht te vertrouwen, Dat vrouwen dragen in de zin. Komt er iemand tot hen in, Die heimelijk brengt enige bericht, 1640 Zijn ze leugen of waar, Dat die man ergens heeft geweest, Alzo hem die klapper leest, Dat gelooft ze wel te gronde, Alsof het in het evangelie stond. 1645 Daar heeft menige vrouwe mede Genoegen verloren en vrede. Nochtans willen zij het laten niet. Hem dunkt recht, dat hem goed geschied, En weten hem grote dank, 1650 Die hem zingen deze zang. Men vindt ze, die ze daartoe winnen, Zo met loon, zo met minnen, Of ze enige dingen zagen Van hun mannen in enige lagen, 1655 Dat ze dan vlug tot hen komen: Als ze wat nieuws hebben vernomen, Men zal het wel tegen haar verdienen. Dit is groot wonder wat ze menen, Dat ze zo graag horen spreken, 1660 Daar ze hun rust mede breken. Men vindt ze veel de kwade snoeren, Die zich generen met zulke voeren En houden man en wijf Dikwijls leven in een kijf, 1665 Die wel met rust zouden zijn, En deed niet de klapper vals venijn, Die al roeren dat kwade blad En die vrouwen geloven dat. Och, hoe kwalijk zijn zij beraden, 1670 Die zichzelf zo beschadigen! Het was veel beter, dat het woord Nimmermeer wordt gehoord; Want daar kan geen goeds van komen, Als men vaak heeft vernomen, 1675 Dan onvriendelijkheid en onmin En vertoornde zin, Die de mensen hart zo knagen, Dat hij beter was verslagen Of mooie dood in een graf, 1680 Dan te leven in zulk geschafte. Want sommige geloven licht Is vaak menigvuldig Groot jammer en schade geschied. Daarom dat lichte geloven vliedt! 1685 Men zeg menigmaal en dicht: Wie gauw gelooft, die gekt zich. |
|
Dat heeft enen goeden wive ghewerret, Die mit ghelove wart ghearret, Dair off ic scrive, suldi horen. 1690 Een machtich man alhier te voren Was gheseten in Griecken lant: Tholomanes was hi ghenant. Daer bij so woende een vrouwe dan, Die hadde enen gheraden man, 1695 Die oick veel lants hadde beseten Ende was Paschalis gheheten. Voer Troyen lach die goede heer, Daer hi ontfinck loff ende eer. Boecie hiet die eerbare vrouwe. 1700 Malcanderen waren sij ghetrouwe. Tholomanes was thuus ghebleven Ende heeft groot vervolch ghedreven Aen Boecia, die schone, Om van haer te werven lone 1705 Van minnen, die hi tot hoer droech, Ende Boecia al van handen sloech. Die woerden, die hi van minnen sprac, Suverlijck sij altoes brack Ende bracht ander woerden int spel, 1710 Des hem en ghenoechde nauwelic wel. Hoirre vrienscap gheerde hi zeder: Goede woerden gafsy him weder. Dat stont also enen langhe[n] tijt. Hij hoepte, waer sij hoirs mans quijt, 1715 Alle dinck dan waer te pas. Daer na, als Troyen ghewonnen was Ende die ghemeen luden vernamen, Dat die Gryecken thuuswert quamen, So quam Tholomanes alte hant 1720 Daer hi die goede Boecia vant, Ende sprac: ‘Vrouwe, ghi moech[t]wael sijn Vrolic ende in blijden schijn: Want Paschalis mit hem bringhet Een schone maghet, onbevlinghet, 1725 Van conincliken bloede gheboren, Dien hi tru heeft ghezworen.’ Boecia vraechde den droghenaer, Oft oick te gheloven waer? ‘Jaet,’ sprack hi, ‘bij onsen Goede, 1730 Ic soud u lieghen harde node. Het hebben my die ghene gheseit, Die daer aff weten guet bescheit Ende ghister mit hem aten. Hi heeftse noch after ghelaten 1735 Niet ver van heen, int ander lant, Ende hi sal hier wesen alte hant Ende sal u thyen, vrouwe mijn, Dat ghi hem ontru hebt ghesijn: Daer mede sal hi u verdriven 1740 Ende dander sal die vrouwe bliven.’ Boecia sprack mit goeden stade: ‘Wat rady my in rechten rade? Hoe sal ic dit an hem wreken, Datmen my niet en mach bespreken?’ 1745 Hi sprac: ‘Teerst dat hy comet in, Ontfancten mit enen blijden sin Ende gheeft hem drincken starck venijn, Wail ghemenghet mit gueden wijn, Ende scheynckt hem enen vriendelic groet, 1750 Dat hi willecoem wesen moet.’ Die vrouwe sprac: ‘Na dien dat hi Die valscheit heeft ghedocht an my, So saghic hem veel liever doot Dan levendich in sulker noot.’ 1755 Paschalis, die edele man, Die sine[n] wive alles goedes gan, Ende nye en docht sulken dinck, Als tgherucht over hem ghinck, Dat Tholomanes hadde gheloghen. 1760 Die mare quam te richt ghevloghen, Dat Paschalis was opt lant. Die vrouwe ghinc hem teghen te hant Ende ontfincken vriendelick. Hi was blide, mer droeflick 1765 Ghelyet hi, om dat hi te voren Sijn lieve vrienden hadde verloren, Die inder zee verdroncken waren. Doe die vrouwe sach dat ghebaren, Doe twivelde hoir ende meynde dat, 1770 Dat hi hoir waer gheworden mat. Si gaff hem drincken vanden wijn, Daer him off nakede sdodes pijn. Des anderen daghes was hi doet. Sijn vrienden haddens rouwe groet. 1775 Sij dede scicken int ander lant, Om te vernemen alte hant, Off daer die vrouwe ghecomen waer. Si vernamen wel aldair, Dattet al droch ende lueghen was, 1780 Dat ghesproken hadde die dwaes. Als dat Boecia hadde ghehoirt, Sprack si: ‘Och! ic hebbe vermoert Minen gueden man Paschail! Och! ich gheloefde him te wael, 1785 Die mi die loghene heeft gheseit! Minen man, die inder aerden leyt, Willic volghen onder tzant.’ Een zwaert soe nam si inder hant Ende heeft hoir wijflicheit doerboert. 1790 Was dat niet een valsche moert, Die Tholomanes hadde bedreven? Doch ten wort hem niet vergheven. Daer was een Porijas, Die Boecien broeder was. 1795 Hij hadde den rou int herte groot Om sijnre liever suster doot Ende oick sijns zwaghers Paschael. Hi vernam die zaken wael, Dat Tholomanes hadde ghebrouwen. 1800 Hi zwoer bij sijnre trouwen, Dat hi die ondaet hadde gheweven, Dat soude hem entelic costen tleven. Porias heeften eens verwacht, Dat hi soud rijden opter jacht 1805 Ende sloechen so mit sinen zwaerde, Dat hi doet viel opter aerden. Besiet, hoe heeft een licht gheloven Dese drie vanden live doen roven. |
Dat heeft een goed wijf verward, Die met geloof werd geërgerd, Waarvan ik schrijf, zal je horen. 1690 Een machtig man alhier tevoren Was gezeten in Griekenland: Tholomanes was hij genaamd Daarbij zo woonde een vrouwe dan, Die had een geraden man, 1695 Die ook veel land had bezeten En was Paschalis geheten. Voer Troje lag die goede heer, Daar hij ontving lof en eer. Boecia heet die eerbare vrouwe. 1700 Elkaar waren zij getrouw. Tholomanes was thuisgebleven En heeft groot vervolg gedreven Aan Boecia, die schone, Om van haar te verwerven loon 1705 Van minnen, die hij tot haar droeg, En Boecia al van handen sloeg. Die woorden, die hij van minnen sprak, Zuiver zij altijd brak En bracht andere woorden in het spel, 1710 Dat hem vergenoegde nauwelijks wel. Haar vriendschap begeerde hij sedert: Goede woorden gaf ze hem weer. Dat stond alzo een lange tijd. Hij hoopte, was ze haar man kwijt, 1715 Alle ding dan was te pas. Daarna, toen Troje gewonnen was En die gewone lieden vernamen, Dat die Grieken huiswaarts kwamen, Zo kwam Tholomanes al gelijkt 1720 Daar hij die goede Boecia vond, En sprak: ‘Vrouwe, ge mag wel zijn Vrolijk en in blijde schijn: Want Paschalis met hem brengt Een schone maagd, onbezoedeld, 1725 Van koninklijk bloed geboren, Die hij touw heeft gezworen.’ Boecia vroeg of het valse praatjes waren, Of het ook te geloven was? ‘Ja het,’ sprak hij ‘bij onze Goden, 1730 Ik zou u liegen erg node. Het hebben mij diegene gezegd, Die daarvan weten goed bescheid En gister met hem aten. Hij heeft ze noch achtergelaten 1735 Niet ver van heen, in het andere land, En hij zal hier wesen al gelijk En zal u aantijgen, vrouwe mijn, Dat ge hem ontrouw hebt geweest: Daarmee zal hij u verdrijven 1740 En de ander zal de vrouwe blijven.’ Boecia sprak met goeden stade: ‘Wat raad je aan in rechte raad? Hoe zal ik dit aan hem wreken, Dat men mij niet maan aanspreken?’ 1745 Hij sprak: ‘Ten eerste dat binnenkomt, Ontvang hem met een blijde zin En geef hem te drinken sterk venijn, Wel gemengd met goede wijn, En schenk hem een vriendelijke groet, 1750 Dat hij welkom wezen moet.’ Die vrouwe sprak: ‘Na dien dat hij Die valsheid heeft gedacht aan mij, Zo zag ik hem veel liever dood Dan levend in zulke nood.’ 1755 Paschalis, die edele man, Die zijn wijf alle goeds gunde, En niet dacht aan zulk ding, Als het gerucht over hem ging, Dat Tholomanes had gelogen. 1760 Dar bericht kwam te recht gevlogen, Dat Paschalis was op het land. Die vrouwe ging hem gelijk tegemoet En ontving hem vriendelijk. Hij was blijde, maar bedroefd 1765 Gedroeg hij, omdat hij tevoren Zijn lieve vrienden had verloren, Die in de zee verdronken waren. Toen die vrouwe zag die gebaren, Toen twijfelde ze en meende dat, 1770 Dat hij haar was geworden mat. Ze gaf hem te drinken van de wijn, Daar hem van naakte de doods pijn. De volgende dag was hij dood. Zijn vrienden hadden rouw groot. 1775 Zij deden schikken in het andere land, Om te vernemen al gelijk, Of daar die vrouwe gekomen was. Ze vernamen wel aldaar, Dat het al bedrog en leugen was, 1780 Dat gesproken had die dwaas. Als dat Boecia had gehoord, Sprak ze: ‘Och! Ik heb vermoord Mijn goede man Paschalis! Och! Ik geloofde hem te goed, 1785 Die mij die leugen heeft gezegd! Mijn man, die in de aarde ligt, Wil ik volgen onder het zand.’ Een zwaard zo nam ze in de hand En heeft haar vrouwelijkheid doorboord. 1790 Was dat niet een valse moord, Die Tholomanes had bedreven? Doch het wordt hem niet vergeven. Daar was een Porias, Die Boecia broeder was. 1795 Hij had de rouw in het hart groot Om zijn liever zuster dood En ook zijns zwager Paschalis. Hij vernam die zaken wel, Dat Tholomanes had gebrouwen. 1800 Hij zwoer bij zijn trouw, Dat hij die slechte daad had geweven, Dat zou hem eindelijk kosten het leven. Porias heeft hem eens verwacht, Dat hij zou rijden op de jacht 1805 En sloeg hem zo met zijn zwaard Dat hij dood viel op de aarde. Beziet, hoe heeft een licht geloven Deze drie van het lijf doen roven. |
|
Creusa gheloifde lichtelic, 1810 Dat Jason, die vorste rijck, Gheen wijff en hadde; mer sij wist na, Dat noch levende was Medea. Had sijt gheweten wel te voren, Si hadde des hilix al ontboren. 1815 Mer licht ghelove brachtse in sneven: Wanttet costede haer haer leven, Mit enen hemde, dat hoir sende Medea, daer si in verbrende. Wacht u hier voer, goede wijff! 1820 Behout u vrede ende u lijff. Licht ghelove en is niet te prisen, Het doet menich leyt op rijsen, Ende sonderlinghe ter heren hove Soe ist een duvel, tlicht ghelove. 1825 Theeft so menich quaet getymmert. Wye sijn herte is so belimmert, Dat hi lichtelic ghelooft, Dick worden sijn saken seer verdooft. Wye dat dat ghebrec heeft in, 1830 Vrijlic, hi heeft enen wisschelen sin, Ende is op him te vermoeden, Dat hi lichtelic vanden goeden Totten quaden soude gaen Ende doen dat qualic waer ghedaen, 1835 Als dese eerbair vrouwe dede, Die horen man ende hoir selven mede Scendelic vanden live rovede, Om dat sij lichtelic ghelovede. Een dinck pleghen noch die wive 1840 (Van vrouwen ic dat niet en scrive, Want wye dat doen en sijn niet waert Datmense heit van vrouwen aert), Dats, als die mannen gaen anderswair, So volghen si van verren nair 1845 Bij wijlen heymelic inder nacht, Om des mannes ganghes wacht. Die dat doet uut sulken gheer, Dier is also veel om hoir eer, Als der gheenre, die hoir man 1850 Sijn cleder mit stocken duwet an. Die doch is uuter eren boeck. Een man heeft enen zwaren vloeck, Die anden duvel is gheraect: Tghescrifte ons doch kondich maect, 1855 Dat een recht quaet bois wijff Is quader dan des duvels lijff. God die moetet hem versetten, Die daer sijn lijff moet teghen wetten. Doch ic hope int herte mijn, 1860 Datter niet meer quaet en sijn, Dan een die inder werlt leeft, Ende elck man meent dat hise heeft. Hoese heet en wet ic niet; Mer hem is wail leyde gheschiet, 1865 Die dat enighe juweel Heeft ghecreghen tsinen deel. Die mine danck ic altemael, Als sy blijde is ende spreket wael. He[ef]t anders yemant ghebrec hier in, 1870 Die zwighe al stil ende dwing sijn sin. Doet hem die quade een misval, Die goede salt verbeteren al, Daer alle doecht is off ghecomen; Die is guet te hulpe ghenomen. 1875 Ende ghedoechsame te sijn Radic alle die vrienden mijn: Want salich is hi, die can mijden. Heeft een eerbaer wijff oick lijden Mit enen quaden, zwacken man, 1880 Die isser zeker qualicken an. En weet hoir oick niet bet te raden, Dan sijt claghe der Goeds ghenaden Ende lijde des ont beter wort: Want dat sij dael [l. daer] veel teghen hort 1885 Ende mit wreden woirden kijft, Soet eerst was, soet altoes blijft. Si en kans mit quaetheit niet wel keren Hij en sal leysten sijn begheren; Ten baet gheen wachten noch oic hoeden 1890 Noch gheen schelden noch verwoeden. Goede, eerbair, salighe vrouwen, Laet uwe doecht in eren schouwen: Leeft oetmoedelijc ende sacht, Ende off u die rude verwacht, 1895 So en wilt niet weder dair om gremmen. Een zedich wijff sal hoir doch temmen Ende menghen wijflicheit mit schaemt, Soe blijft die ere onverlaemt. Is een man van boser yuecht, 1900 Ghemoet hem altoes mitter doecht: Ghi sulten daer mede bet verwinnen Ende God sal u te hogher minnen. Duechde tymmert die husen weder, Die die quaetheit werpt ter neder; 1905 Machmen mit doechden verwinnen yet, Die quaetheit en helpet niet. Het heeft die sulke inder nacht Ghelopen ende horen man verwacht, Daer sy luttel eren haelde: 1910 Wantmen die tollen daer betaelde, Diemen onderweghen vint. Bij nacht sijn alle luden blint. Ontschamelheit wandert mede. Vintsi dan schamelheit tsulker stede, 1915 Daer haer niet te sijn en behoirt, So wort si dan te hant versmoort: Wantsi en dar gheen woirde maken Noch claghen hoirs ghevallen zaken. |
Creusa geloofde licht, 1810 Dat Jason, die vorste rijk, Geen wijf had; maar zij wist daarna, Dat noch levend was Medea. Had zij het geweten wel te oren, Ze had dat huwelijke al ontbeerd. 1815 Maar licht geloven bracht ze in sneven: Want het koste haar het leven, Met een hemd, dat haar zond Medea, daar ze in verbrande. Wacht u hier voor, goede wijf! 1820 Behoudt uw vrede en uw lijf. Licht geloven is niet te prijzen, Het doet menig leed op rijzen, En vooral ter heren hof Zo is het een duivel, het licht geloven. 1825 Het heeft zo menig kwaad getimmerd. Wie zijn hart zo is belemmerd, Dat hij licht gelooft, Vaak worden zijn zaken zeer verdoofd. Wie dat dat gebrek heeft in, 1830 Vrij, hij heeft een wisselende zin, En is op hem te vermoeden, Dat hij licht van het goede Tot het kwade zou gaan En doen dat kwalijk was gedaan, 1835 Als deze eerbare vrouwe deed, Die haar man en zichzelf mede Schandelijk van het lijf beroofde, Om dat zij lichte geloofde. Een ding plegen noch die wijven 1840 (Van vrouwen ik dat niet schrijf, Want wie dat doen zijn niet waard Dat mens ze heet van vrouwenaard), Da is, als die mannen gaan anders heen, Zo volgen ze van verre na 1845 Bij wijlen heimelijk in de nacht, Om de man gangen wacht. Die dat doet uit zulk begeer, Die is alzo veel om haar eer, Als diegene, die haar man 1850 Zijn kleren met stokken aanduwt. Die toch is uit de eren boek. Een man heeft een zware vloek, Die aan de duivel is geraakt: Het geschrift ons doch bekend maakt, 1855 Dat een recht kwaad boos wijf Is kwader dan het duivels lijf. God die moet het hem verzetten, Die daar zijn lijf moet tegen wetten. Doch ik hoop in mijn hart, 1860 Dat er niet meer kwaad zijn, Dan een die in de wereld leeft, En elke man meent dat hij ze heeft. Hoe ze heet weet ik niet; Maar hem is wel leed geschied, 1865 Die dat enige juweel Heeft gekregen tot zijn deel. Die mijne dank ik altemaal, Als ze blijde is en goed spreekt. Heeft anders iemand gebrek hierin, 1870 Die zwijgt al stil en dwingt zijn zin. Doet hem die kwade een misval, Die goede zal het verbeteren al, Daar alle deugd van is gekomen; Die is goed te hulp genomen. 1875 En gedogen te zijn Raad ik alle vrienden van mij: Want zalig is hij, die kan mijden. Heeft een eerbaar wijf ook te lijden Met een kwade, zwakke man, 1880 Die is er zeker kwalijk aan. En weet haar ook niet beter te aanraden, Dan zij het klagen der Gods genaden En lijden totdat het beter wordt: Want dat zij daar veel tegen hort 1885 En met wrede woorden kijft, Zo het eerst was, zo het altijd blijft. Ze kan get met kwaadheid niet goed keren Hij zal lusten zijn begeren; Het baat geen wachten noch ook hoeden 1890 Noch geen schelden noch te verwoeden. Goede, eerbare zalige vrouwen, Laar uw deugd in eren aanschouwen: Leeft ootmoedig en zacht, En of u die ruwe verwacht, 1895 Zo wil niet weer daarom grommen. Een zedig wijf zal zich toch temmen En mengen vrouwelijkheid met schaamte, Zo blijft die eer niet verlamt. Is een man van boze jeugd, 1900 Ontmoet hem altijd met de deugd: Gij zal hem daarmee beter overwinnen En God zal u te hoger minnen. Deugd timmert de huizen weer, Die die kwaadheid werpt ter neder; 1905 Mag men met deugden iets overwinnen, Die kwaadheid helpt niet. Het heeft die sommige in de nacht Gelopen en haar man verwacht, Daar ze luttel eren haalde: 1910 Want men die tollen daar betaalde, Die men onderweg vindt. Bij nacht zijn alle lieden blind. Onbeschaamdheid wandelt mede. Vindt ze dan schamelheid te zulke plaats, 1915 Daar haar niet te zijn behoord, Zo wordt ze dan gelijk versmoort: Want ze daar geen woorden maken Noch klagen van haar gevallen zaken. |
|
Het schiede te Ghent enen goeden wive, 1920 Die rackelic was van horen live, Ende van rouwen daer na starff Om die schande, die si verwerff: Want si was tsulker ste gheraect, Daer hoir tclaghen was ontmaect. 1925 Sij hadde veel bet hoir eer ghewacht, Dan hoir man op sulker yacht. Vrouwen sullen mit malcanderen Gaen, aldaer su eerlic wanderen Ende daermen veylighe straten vint, 1930 Op dat sy niet en worden gheschint Noch van hoirre eren beroeft. Ic segghe u twaer, des ghelooft. Men sal die mannen niet na gaen. Daer mocht die sulke bistaen, 1935 Hoerde hi daer off een queyncken, Hi soude om sijn voerdeel dencken Ende soude oic rijden uut om roven. Ic seg u twaer, wildijs gheloven: U en behoert niet wel te staen 1940 Daer die mannen bij wilen gaen. Het gaet die menighe sulken ganc Ende versmaet hoirs mannes dwanck: Sy wacht horen man quanshuys; Twaer hoir eerliker, bleefsy thuus. 1945 Elc goet wijff proeve dit In horen sin, off dat wel sit, Als sij sulke dinghen plyen, Dat sij sullen gaen besien, Daer si selve in vresen staen, 1950 Zwacke dinghen an te gaen. Sal een guet wijff die weghen leren, Die een man nauwelic gaet mit eren? Vertyet uwe dwase opset Ende wacht u selven voer die smette. 1955 Hout u ghemac: ghi sijts te wiser. Legghet uwen man gheen voetyser, Op dat ghi die niet en vergheet Ende selve dair inne treet, Dat u voet daer in so vest, 1960 Dat hijs nymmermeer en ghenest. Die menich wil den anderen doren, Het comt hem selven te groten toren. Wye dat schiet mit enen boghe Ende raect hem selven in sijn oghe, 1965 Die hadde schietens bet ontboren. Ic hebbe dicke segghen horen: Wye den anderen jaghen sal Die en mach selve niet rusten al, Ende die den anderen oick verlaecht 1970 Wort selve duck int net gheyaecht. Wat tSchyedam eens geschiede, Dat weten noch wel sommighe lyede, Hoe dair voir [l. voer] een eerbair wijff. Die manne vryede die maghet stijff, 1975 Soemen van Roseboem plach te singhen. Die maghet en achte niet sijn dinghen Ende seyde hoer vrouwe dat. Die vrouwe en was oic niet lat Ende maecte voerwaerde mitter deerne. 1980 Si seyde, sy soudet doen gheerne, Ende bescheyde hem ene stonde, Dat hise inden bedde vonde. Die maghet heeft also ghedaen: Die vrouwe is te bedde ghegaen 1985 Beneden, upter maghet stat, Ende als die weert vermoede, dat Alleman te bedde waer, So ghinc hi listelic aldaer, Ende meynt dat hi die maghet heeft, 1990 Daer hi vrolic mede leeft. Hi ghinc weder in sijn ghelach. Sinen heymelicken vrient hi aldair sach Ende seyde, hoe hi in sulken schijn Bij sijnre maghet hadde ghesijn. 1995 Hi seide: ‘Gaet ghi mede aldair Ende veinst u recht off icket waer: Ghi vint die duere noch open staen.’ Die ander is dair toe ghegaen. Luttel woerden soe maecte hi, 1000 Ende was oick der vrouwen bi. Si meende, twaer hair man gheweest, So dat hoir lief was totter feest. Dit werck begonde hem te openbaren. Nu merct, hoe si nu heeft ghevaren. 1005 Eerlois is sy nu gheworden. Si hadde gheslapen bet op horden Ende hadde der maecht hair bedde ghelaten. Die wissel stont op ghecker maten: Si waende verschalken horen man; 1010 Mer si bleef selve in die pan Ende wort gheschent in horen daghen, Dat seker billicx is te beclaghen. Die man was wel [e]en schennes waert, Doe hem wat heyls was verbaert, 1015 Dat hi dat enen anderen gonde. Het was boeflic ende sonde, Al hadt gheweest op ander maet: Want hi dubbelde die misdaet. Nu overdeynct wel dese dinck, 1020 Hoe der vrouwen dat verghinck, Dat sy horen man verdulde. Sij betaelde daer die schulde, Die sij der schanden schuldich was, Daer sy nie aff en ghenas. 1025 Hadsi in haer bedde ghebleven, Dese ondaet en waer niet bedreven. Dit is in corten jaren gheschiet. Ghelovets my, en lieghe u niet. Waren die luden niet bekent, 1030 Ic sette horen name int perkement; Mer tis beter aff ghebleven. Elck wachte him voer sulck sneven. In sulken droefliken stuck Sijn si wael ghevanghen duck, 1035 Die hoir mannen wouden verlaghen. |
Het geschiede te Gent een goed wijf, 1920 Die rakel was van haar lijf, En van rouw daarna stierf Om de schande, die ze verwierf: Want ze was tot zulke plaats geraakt, Daar haar te klagen was ontmaakt. 1925 Zij had veel beter op haar eer gewacht, Dan haar man op zulke jacht. Vrouwen zullen met elkaar Gaan, aldaar ze eerlijk wandelen En daar men veilige straten vindt, 1930 Op dat ze niet worden geschonden Noch van hun eer beroofd. Ik zeg u het ware, dus geloof het. Men zal die mannen niet na gaan. Daar mocht er zulke bijstaan, 1935 Hoorde hij daarvan een beweging, Hij zou om zijn voordeel denken En zou ook uitrijden om te roven. Ik zeg u het ware, wilde jij het geloven: U behoort niet goed te staan 1940 Daar die mannen bij wijlen gaan. Het gaat de menige zulke gang En versmaadde hun mannen dwang: Ze wacht haar man kwansuis; Het was haar eerlijker, bleef ze thuis. 1945 Elk goed wijf beproef dit In haar zin, of dat wel zit, Als zij zulke dingen plegen, Dat zij sullen gaan bezien, Daar ze zelf in vrees staan, 1950 Zwakke dingen aan te gaan. Zal een goed wijf die wegen leren, Die een man nauwelijks gaat met eren? Verzet uw dwaze opzet En wacht u zelf voor die smet. 1955 Houdt uw gemak: gij bent te wijzer. Leg uw man geen voetijzer, Op dat ge die niet vergeet En zelf daarin treedt, Dat uw voet daarin zo vast, 1960 Dat het nimmermeer geneest. Die menige wil de anderen verdorren, Het komt zichzelf tot grote toorn. Wie dat schiet met een boog En raakt zichzelf in zijn oog, 1965 Die had schieten beter ontbeerd. Ik heb vaak zeggen horen: Wie de andere jagen zal Die mag zelf niet rusten al, En die de anderen ook verlaagd 1970 Wordt zelf vaak in het net gejaagd. Wat te Schiedam eens geschiede, Dat weten noch wel sommige lieden, Hoe daar voer een eerbaar wijf. Die man vrijde die maagd stijf, 1975 Zo men van Rozenboom plag te zingen. Die maagd achtte niet zijn dingen En zei haar vrouwe dat. Die vrouwe was ook niet lat En maakte voorwaarde met de deerne. 1980 Ze zei, zij zou het graag doen, En bescheidde hen een stonde, Dat hij haar in het bed vond. Die maagd heeft alzo gedaan: Die vrouwe is te bed gegaan 1985 Beneden, op de plaats van de maagd, En als die waart vermoede, dat Alleman te bed was, Zo ging hij listig aldaar, En meent dat hij die maagd heeft, 1990 Daar hij vrolijk mee leeft. Hij ging weer in zijn gelach. Zijn heimelijk vriend hij aldaar zag En zei, hoe hij in zulke schijn Bij zijn maagd had geweest. 1995 Hij zei: ‘Gaat gij mee aldaar En veinst u recht of ik het was: Gij vindt de deur noch open staan.’ Die ander is daartoe gegaan. Luttel woerden zo maakte hij, 1000 En was ook de vrouwe bij. Ze meende, het was haar man geweest, Zo dat het haar lief was tot het feest. Dit werk begon zich te openbaren. Nu merk, hoe ze nu heeft gevaren. 1005 Eerloos is ze nu geworden. Ze had beter geslapen op horden En had de maagd haar bed gelaten. Die wissel stond op gekke maten: Ze waande te verschalken haar man; 1010 Maar ze bleef zelf in die pan En wordt geschonden in haar dagen, Dat zeker billijk is te beklagen. Die man was wel een schande waard, Toen hem wat heil was gebeurd, 1015 Dat hij dat een andere gunde. Het was boefachtig en zonde, Al had het geweest op een ander maat: Want hij verdubbelde die misdaad. Nu overdenkt wel dit ding, 1020 Hoe de vrouwe dat verging, Dat ze haar man duldde. Zij betaalde daar die schuld, Die zij de schande schuldig was, Daar ze niet van genas. 1025 Ha ze in haar bed gebleven, Deze slechte daad was niet bedreven. Dit is in korte jaren geschied. Geloof mij, ik lieg u niet. Waren die lieden niet bekent, 1030 Ik zette hun namen in het perkament; Maar het is beter achtergebleven. Elk wacht zich voor zulk sneven. In zulk droevig stuk Zijn ze wel vaak gevangen, 1035 Die hun mannen wilden verlagen. |
|
Het gheviel in ouden daghen, Datter was een coninc van Athenen Ende was gheheten, als wij menen, Ericheus ende hadde voirt 1040 Ene schone dochter, van hogher boort, Die daer Pocris was ghenant. Een machtich burgher, wail bekant, Van edelen arde ende gheslachte, Was hoir man in rechter achte. 1045 Chephalus was sijn rechte naem. Den dieren leyde hi menighen raem: Jachte ende weyden speel Hantierde hi dicke ende veel. So hi gaerne te jaghen plach, 1050 Ene Godynne hi gaerne sach, Die Aurora was gheheten. Bij wilen heeft hi hoer verweten, Dat sijn wijff hoer schoenre was. Seer vertoernde Aurora das 1055 Ende hiet hem tsinen wive gaen. Chephalus heeft also ghedaen Ende als hi der stadt begonde te naken, Soe dacht hi alrehande zaken, Ende zonderling, want hi bekende 1060 Dat hi sondelic in miswende Hadde gheleeft, so meynde hi, Off sijn wijff mocht wesen vry Van sulker zwackeliker daet. Hi volchde sijnre sijnre sinner raet 1065 Ende wil versoeken Pocris, Off si oick te gheloven is. Hi dede vreemde cleder aen. Aurora heeft[er t]hoir oic toeghedaen Ende wandelde sijn aengesicht, 1070 Datmens conde bekennen nicht. Hi quam des avonts heymelijck Ende sprac haer an wael smeykelick: Van liefte hi hoer leyde yoren; Mer si en wouder niet off horen. 1075 Hij boet haer goet ende groten schat; Hi en kondse niet maken mat. Doe boet hi haer des goets so veel, Dattet al ghinc uuten speel. Si bedacht haer lang ende wael 1080 Ende en gaff hem woert noch tael, Dat [l. Dan] si hoir woude beraden Ende antwoerden hem met goeden staden. Om dat sy nam dus haer beraet So wort sijn ghedachte quaet 1085 Ende sprac: ‘Nu sie ic wael te voren, Men soude u wel mit ghelde becoren. Ic bin Chephalus, besiet my nu, Ende hebbe beproevet u.’ Pocris schaemde hoer utermaten 1090 Ende heeft huus ende hoff ghelaten Ende streeck in eenre woestenye, Daer si was alre mannen vrye, So dat Dyana, die Godinne, Namse tot ene ghesellinne. 1095 Dyana gaff hoir enen hont, Dien gheen wilt voer en stont: Hi verliep allen honden, Die ter yacht lopen conden. Voert heeft si hoer een schut ghegheven. 1100 Daer heeft si wonder mede bedreven. Wat wilt dat si woude raken, Dat plach si daer mede te ghenaken, Niet dan sijt dairwairts boot. Rechtevoirt dat wilt sy schoot, 1105 Waer dat hoir die sinne toe stont: Al sach sijs niet, het wort ghewont. Daer na Pocris weder quam Bij horen man, als ic vernam, Ende werden verliket weder. 1110 Pocris gaff hem vruntlic zeder Hoer gheschut ende haren hont, Dat Chephalus dochte een goeden vont. Het viel, dat Themis, die Godinne, Mit enen toernighen fellen sinne 1115 Sende inder Theben lant Een vyantlic dier ende onbecant, Dat verdarff wijn ende coern, Soedat dat jaerschaer bleef verloren. Die heeft hem die Godinne beraden 1120 Om des, dat hem die Theben versmaden. Hier worden ghebeden totter jacht Veel hogher mannen van groter macht, Om dat felle dier te jaghen, Dat den luden plach te plaghen. 1125 Chephalus quam mede ter stonde Mit sinen gheschutte ende honde. Si yaechden dat dier mit groten hopen; Gheen honden en conde[n]t onderlopen. Ende doe baden si Chep[h]alus, dat hi. 1130 Sinen honden [l. hond] liet los ende vry. Hi dede also ende lieten schier. Hi onderliep te hant dat dier, Dat scheen dat hire neffen was. Als Cephalus vernemet das, 1135 Haeste hi hem dairwairts zeer Ende hadde te schieten groten gheer. Doe sach hi, dat elc stille stont, Beyde, dier ende hont, Ende waren elc in enen steen 1140 Verwandelt, als daer kenlic scheen. Chephalus plach hier na veel Omme te gaen mit weyde speel. Sijn schutte hadde hi zeer vercoren, Want hi sinen hont hadde verloren. 1145 Jaghen plach hi alle daghe. Nu hadde hi enen lusteliken haghe In eenre wildernissen uutghelesen, Daer hi in rusten plach te wesen. Twas daer groen ende vol van wonne: 1150 Daer en mochte comen gheen zonne. Daer plach hi tweder te roepen aen, Dat him die hetten mocht vergaen. Op enen tijt, als hi daer lach Ende verwachte den koelen dach, 1155 Soe quam een snelle daer ghegaen Ende hoirde hem tweder roepen aen. Die snelle woude wesen goet kint, Alsmenre huden vele vint. Hi liep haestelic tot Pocris huse 1160 Ende maecte tgoede coern te gruse. Hij dede Pocris te verstaen, Dat hi daer vuere waer ghegaen, Daer Chephalus veel vreuchden dreeff Mit sinen boel, die bij hem bleeff. 1165 Pocris ghinc der vrouwen ganc Ende gheloefde al des boeven sanck Ende dachte, si souden wachten soe, Dat hi des werden soude onvro. Op een tijt hij te woude liep. 1170 Pocris ene joncfrouwe riep Ende volchden Chephalus beyde. Doe sij quamen ander heyde, Liet sij der joffrouwen after Ende si wort des mannes wachter. 1175 Allene ghinc sy heymelic voort Inden bosch, dat nyemant en hoort, Ende meynt den man te vanghen daer, Die luttel dacht om sulck ghebaer, Als syen dair wail meynde vinden. 1180 Onder haghen ende onder linden Ende onder doorne menigherhande Croop si over voet ende over hande, Om den man te begripen aldair. Cephalus worts te hant ghewair 1185 Ende meynde, doe hi hoerde dat ristelen, Dat een dier daer woude nistelen. Sijn gheschut hi dairwairts schoot Ende heeft sijns selfs wijff ghedoot. Och, der doorheit vanden wive, 1190 Die soe berooft wort vanden live! Hadsi int wachten niet ghesneeft, Si hadde langhe mit vruechden gheleeft. |
Het geviel in ouden dagen, Dat er was een koning van Athene En was geheten, als wij menen, Ericheus en had voort 1040 Een mooie dochter, van hoe geboorte, Die daar Procris was genaamd. Een machtig burger, goed bekend, Van edele aard en geslacht, Was haar man in rechte acht. 1045 Cephalus was zijn rechte naam. De dieren legde hij menige raam Jacht en weiden spel Hanteerde hij vaak en veel. Zo hij graag te jagen plag, 1050 Een godin hij graag zag, Die Aurora was geheten. Bij wijlen heeft hij haar verweten, Dat zijn wijf schoner dan zij was. Zeer vertoornde Aurora dat 1055 En zei hem tot zijn wijf te gaan. Cephalus heeft alzo gedaan En toen hij de stad begon te naken, Zo dacht hij allerhande zaken, En vooral, want hij bekende 1060 Dat hij bijzonder in misdoen Had geleefd, zo meende hi, Of zijn wijf mocht wezen vrij Van zulke zwakke daad. Hij volgde de raad van zijn zin 1065 En wil verzoeken Procris, Of ze ook te geloven is. Hij deed vreemde kleren aan. Aurora heeft het hare toegedaan En veranderde zijn aangezicht, 1070 Dat men hm kon herkennen nicht. Hij kwam s’ avonds heimelijk En sprak haar wel smekend aan: Van liefde legde hij haar tevoren; Maar ze wilde er niet van horen. 1075 Hij bood haar goed en grote schat; Hij kon haar niet mat maken. Toen bod hij haar zo veel goeds aan, Dat het al uitging het spel. Ze bedacht zich lang en goed 1080 En gaf hem woord noch taal, Dan dat ze zich wilde beraden En antwoorden hem met goede pozen. Omdat ze nam dus haar beraad Zo wordt zijn gedachte kwaad 1085 En sprak: ‘Nu zie ik wel tevoren, Men zou u met geld bekoren. Ik ben Cephalus, beziet me nu, En heb beproefd u.’ Procris schaamde zich uitermate 1090 En heeft huis en hof gelaten En streek in een woestenij, Daar ze was alle mannen vrij, Zo dat Diana, die godin, Nam ze tot een gezellin. 1095 Diana gaf haar een hond, Daar geen wild voor stond: Hij verliep alle honden, Die ter jacht lopen konden. Voert heeft ze haar een schot gegeven. 1100 Daar heeft ze wonder mede bedreven. Wat wild dat ze wilde raken, Dat plag ze daarmee te genaken, Niet dan zij het derwaarts bood. Recht voort dat wil ze schoot, 1105 Waar dat haar de zin toestond: Al zag zij het niet, het wordt gewond. Daarna Procris weer kwam Bij haar man, als ik vernam, En werden gelijk weer. 1110 Procris gaf vriendelijk sedert Haar geschut en haar hond, Dat Cephalus dacht een goede vondst. Het geviel, dat Themis, die godin, Met een toornige felle zin 1115 Zond in de Thebe land Een vijandig dier en onbekend, Dat bedierf wijn en koren, Zodat dat jaar opbrengst bleef verloren. Dus heeft hem de godin beraden 1120 Om dus, dat hem die van Thebe versmaden. Hier worden gebeden tot de jacht Veel hoge mannen van grote macht, Om dat felle dier te jagen, Dat den lieden plag te plagen. 1125 Cephalus kwam mede ter stonde Met zijn geschut en hond. Ze jaagden dat dier met grote hopen; Geen honden kon het onderlopen. En toen baden ze Cephalus, dat hij 1130 Zijn hond liet los en vrij. Hij deed alzo en liet hem schier. Hij onderliep gelijk dat dier, Dat het scheen dat hij er neffens was. Als Cephalus verneemt dat 1135 Haastte hij hem derwaarts zeer En had te schieten groot verlangen. Toen zag hij dat elk stil stond, Beide, dier en hond, En waren elk in een steen 1140 Veranderd, als daar kenbaar scheen. Cephalus plag hierna veel Om te gaan met weide spel. Zijn geschut had hij zeer verkoren, Want hij zijn hond had verloren. 1145 Jagen plag hij alle dagen. Nu had hij een lustige haag In een wildernis uitgelezen, Daar hij in rusten plag te wezen. Het was daar groen en vol van won: 1150 Daar mocht komen geen zon. Daar plag hij het weer aan te roepen, Dat hem de hitte mocht vergaan. Op een tijd, als hij daar lag En verwachte de koele dag, 1155 Zo kwam een snelle daar gegaan En hoorde hem het weer aanroepen. Die snelle wilde een goed kind, Als men er heden veel vindt. Hij liep haastig tot Procris huis 1160 En maakte het goede koren tot gruis. Hij liet Procris te verstaan, Dat hij daarvoor was gegaan, Daar Cephalus veel vreugde bedreef Met zijn boel, die bij hem bleef. 1165 Procris ging der vrouwen gang En geloofde al de boeven zang En dacht, ze zou hem wachten zo, Dat hij dus werden zou droevig. Op een tijd hij te woud liep. 1170 Procris een jonkvrouw riep En volgden Cephalus beide. Toen zij kwamen aan de heide, Liet zij der juffrouw achter En ze wordt de man wachter. 1175 Alleen ging ze heimelijk voort In het bos, zodat niemand het hoort, En meent de man te vangen daar, Die luttel dacht om zulk gebaar, Als ze hem daar wel meende vinden. 1180 Onder hagen en onder linden En onder dorens menigerhande Kroop ze over voet en over handen, Om de man te begrijpen aldaar. Cephalus wordt het gelijk gewaar 1185 En meende, toen hij hoorde dat ritselen, Dat een dier daar wilde nestelen. Zijn geschut hij derwaarts schoot En heeft zijn eigen wijf gedood. Och, de domheid van het wijf, 1190 Die zo beroofd wordt van het lijf! Had ze in het wachten niet gesneefd, Ze had lang met vreugde geleefd. |
|
Tis eene ghemeenlike zake, Dat dat den vrouwen dunct een wrake, 1195 Als si den man begripen moghen, Daer sij mede bezwaren haer doghen, Groten toerne hem beraden Ende hoir herte met drucke laden. Twaer seker wel een ghecke sake 1200 Te spreken daermen wijsheit sprake, Dat een wijff so is ghesint, Dat sy den toern voer vrede mint Ende doet haer leyt ende onverdrach, Des si wael vuerganck hebben mach 1205 Ende draghen rust ende vrede Ende ghenuecht telker stede. Ic love bet vreuchde ende ghemack, Dan toirn, leyd ende nijds ghewrack. Hij donct my dwaeslic sijn ghesint, 1210 Die onvrede voer vrede mint. Ghi, goede wive, verwaert u huus, Loopt niet int wilde, maect gheen confuus, Weset ende levet wijslic, denct om eer Ende weest oetmoedich onsen [l. uwen] heer, 1215 Also u God gheboden heeft. Ist dat u man ontruwelic leeft, Als u deynct in uwen sinne, Bewiset hem dair om ghene onminne. Verwint mit goetheit, off ghi moecht: 1220 Mit quaetheit blijfdi onghehuecht. Is hi der sondelicheit ghewoen, Hi moet selve betering doen, Ende ghij en sult daer niet om deyncken, U selven vander eer te creyncken. 1225 Blijft hem altoes guetelic bi: Ghi en moecht niet doen als hi. Veel te reysen eert den man; Daer crighen die vrouwen schanden van. Daer hi ghenuechte mede meert, 1230 Daer wordi alinghe mede onteert. Dat en suldi niet gheliken, Off ghi moet der eer bezwijcken. Het heeft inder ouder ee Veel gheweest, ende huden mee 1235 Wort ghehouden, ende al mit eren, Dat heydensche vorsten ende heren Ende oick ander mannen wael Wiven hebben bij ghetael, .XX., .XXX., .XL., hondert. 1240 Dat is waer, hoet u verwondert. In kersten ewe is menich man, Daer twee off drie wiven sijn an, Ende elc in smans huse teert. Dit es dicke ghedispenseert 1245 Mit mannen, die dat hebben ghedaen; Mer nye en heb ic verstaen, Noch horen spreken in enighen hoecken, Noch horen lesen in enighen boecken, Dat men ye dispenseerde, 1250 Dat een wijff twee mannen eerde. Daer om so volghet minen raet Ende die ghelikenisse laet: Want dat is recht also ghelijc, Als out arm ende jonc rijck, 1255 Ende schelen, gheliken dach ende nacht, Des mannes ende der wive cracht. Hier mede latic dese woert. Die wijs sijn hebbent wael ghehoort Ende die in duechden hem belegghen. 1260 Den quaden en machmen doch niet segghen. Ghy, eerbair wiven, doetet best, Dat was mijn eerst, dat blijft mijn lest, Dat ghi u selven hout in vreden, In eren ende in ghesonden leden 1265 Ende weest uwen man ghetru. Ende quijt hi hem qualic teghen u, Daer om en suldi u niet verdieden. Quamen enighe die u dat rieden, Die suldi schuwen talre tijt, 1270 Want si u maken svroechdens quijt. Ghedencket om uwes selves eer Ende om des oversten meesters leer. Denct om den hoghen waerden prijs, Die men in soe menigherwijs 1275 Legghet in u, salighe wiven, Daer die poeten soe veel aff scriven, Dat alle goeder wiven loff Hoghe floreert in elken hoff. Die goet van aerde sijn ende zedich, 1280 Ghetru, ghehoirsaem ende stedich, Die wijfflich sijn ende oic oetmoedich Ende van woerden honichvloedich, Simpel ende erenghier, Vredelic, wijs ende guedertier, 1285 Die en machmen niet so hoghe prisen Als hoer weldaden lustelic rijsen. Mit starcken ende wisen wiven Mach een huus wel staende bliven; Mar mitten ghecken scomperinnen 1290 Vervalt dat huus van buten ende binnen. Verstaet dit wel ende werckt hier na Ende volghet die overgoede Pompeya, Die mit Seneca, horen man, Sterven woude in een ghespan. 1295 Doet als die guede Sybelye dede, Die Aetsert hielt in goeden vrede. Gaet der edelre Hesters ganck Ende levet in uwes mans bedwanck, Daer ic een luttel voer afscrive. 1300 Volghet der Menyaden wive, Die bij horen wijsheit groot Hoer mannen losseden uuter doot. Doet na Judith, die edele vrouwe. Steect doet die boesheit ende onghetrouwe, 1305 Dat sy nieste wyde en vloeyen. Laet wijfflike staet in eren bloeyen, Datmen u mit rechte love Onder vorsten ende inder heren hove. Laet boesheit ganghen om haer broot. 1310 Bedect die boosheit in u schoot. Vlyet den valschen aenbringher boes, Die nye doecht noch waerheit en koes. Volghet der heyligher karitate Ende set u dinghen op goede mate. 1315 Die dat in reynicheit volhaert Es alre eren ende prisen waert. Recht als die grenate bloeyt, Can sy gheven lust ende moet; Pijn ende smert cansi verdriven; 1320 Onmoet en laet si nerghent clyven; Trouwe brinct si int gherecht Te mannes dienst, in eren slecht. Eer ende loff hebbe wijflic schijn! Rooff der sorghen, dit is dijn. Explicit, expliciat. Dexteramque meam Deus benedicat. |
Het is een algemene zaak, Dat dat de vrouwen dunkt een wraak, 1195 Als ze den man begrijpen mogen, Daar zij mede bezwaren hun de ogen, Groten toorn hem beraden En hun harten met druk laden. Het was zeker een gekke zaak 1200 Te spreken daar men van wijsheid sprak, Dat een wijf zo is gezind, Dat ze de toorn voor vrede mint En doet haar leed en onverdraaglijkheid, Dus ze wel voortgang hebben mag 1205 En dragen rust en vrede En genoegens te elke plaats. Ik loof beter vreugde en gemak, Dan toorn, leed en wraak. Hij lijkt me dwaas gezind, 1210 Die onvrede voor vrede mint. Gij, goede wijven, bewaart uw huis, Loop niet in het wilde, maakt geen confuus, Wees en leeft wijs, denkt om eer En wees ootmoedig uw heer, 1215 Alzo u God geboden heeft. Is het dat uw man ontrouw leeft, Als u denkt in uw zin, Bewijs hem daarom geen onmin. Overwin hem met goedheid, als ge mag: 1220 Met kwaadheid blijf je ongenoegen. Is hij de zonde gewoon, Hij moet zelf verbetering doen, En gij zal daar niet om denken, U zelf van de eer te krenken. 1225 Blijf hem altijd goedaardig bi: Gij mag niet doen als hij. Veel te reizen eert de man; Daar krijgen die vrouwen schande van. Daar hij genoegens mede vermeerderd 1230 Daar word je geleidelijk aan mee onteert. Dat zal je niet vergelijken, Of gij moet de eer bezwijken. Het heeft in de oude eeuw Veel geweest, en heden meer 1235 Wordt gehouden, en al met eren, Dat heidense vorsten en heren En ook ander mannen wel Wijven hebben bij getal, 20, 30, 40 en honderd. 1240 Dat is waar, hoe het u verwondert. In christen eeuw is menige man, Daar twee of drie wijven zijn aan, En elk in de mans huis teert. Dit is vaak gedispenseerd 1245 Met mannen, die dat hebben gedaan; Maar nooit heb ik verstaan, Noch horen spreken in enige hoeken, Noch horen lezen in enige boeken, Dat men ooit dispenseerde, 1250 Dat een wijf twee mannen eerde. Daarom zo volg mijn raad En die gelijkenis laat: Want dat is recht alzo gelijk, Als oud, arm en jong rijk, 1255 En verschillen, gelijk dag en nacht, De mannen en der wijven kracht. Hiermee laat ik deze woorden. Die wijs zijn hebben het wel gehoord En die in deugden zich leggen. 1260 De kwaden mag men het toch niet zeggen. Gij, eerbare wijven, doe het beste, Dat was mijn eerst, dat blijft mijn lest, Dat gij u zelf houdt in vrede, In eren en in gezonde leden 1265 En wees uw man getrouw. En kwijt hij zich kwalijk tegen u, Daarmee zal je u niet verdedigen. Kwamen enige die u dat aanraden, Die zal je schuwen te alle tijd, 1270 Want ze maken uw vreugde kwijt. Gedenk om uw eigen eer En om de overste meesters leer. Denk om de hoge waarde prijs, Die men in ze menige wijze 1275 Ligt in u, zalige wijven, Daar die poëten zo veel van schrijven, Dat alle goede wijven lof Hoog floreert in elke hof. Die goed van aard zijn en zedig, 1280 Getrouw, gehoorzaam en stadig, Die vrouwelijk zijn en ootmoedig En van woorden honing vloeien, Simpel en eren gierig, Vredig, wijs en goedertieren, 1285 Die mag men niet zo hoog prijzen Als hun weldaden lustig rijzen. Met sterke en wijze wijven Mag een huis wel staan blijven; Maar met gekke schampers 1290 Vervalt dat huis van buiten en binnen. Versta dit wel en werk hier na En volg die over goede Pompeia, Die met Seneca, haar man, Sterven wilde in een span. 1295 Doet als die goede Sibille deed, Die Aetsert hield in goede vrede. Ga de edele Hesters gang En leef in uw mans bedwang, Daar ik een luttel voor van schreef. 1300 Volg de Meniaden wijven, Die bij hun grote wijsheid Hun mannen verlosten uit de dood. Doe naar Judith, die edele vrouwe. Steek dood die boosheid en ontrouw, 1305 Dat ze niet verder vloeien. Laat vrouwelijke staat in eren bloeien, Dat men u met recht looft Onder vorsten en in de heren hoven. Laat boosheid gaan om haar brood. 1310 Bedek die boosheid in uw schoot. Vliedt de vals boze aanbrenger, Die geen deugd noch waarheid koes. Volg de heilige liefdadigheid En zet uw dingen op goede maat. 1315 Die dat in reinheid volhardt Is alle eren en prijzen waard. Recht als de granaat bloeit, Kan ze geven lust en moed; Pijn en smart kan ze verdrijven; 1320 Tegenspoed laat ze nergens beklijven; Trouw brengt ze in het gerecht Tot de mannen dienst, in eren recht. Eer en lof heeft de vrouwelijke schijn! Roof de zorgen, dit is van u. Maak het duidelijk, maak het duidelijk. God zegent mijn rechterhand. |
Zie verder; Volkoomen.nl