Kristal

Naam, etymologie.

Kristal in zuivere gekristalliseerde vorm heet bergkristal. Kristal, Duitse Kristall, Engelse crystal stamt uit Frans cristal en dit uit Latijns crystallum: kristal of ijs en dat uit Grieks krystallos: ijs, extreem koud, van kryos: ijskoud, vorst. Dit is de naam voor de bergkristal omdat men die in de hoogste graad bevroren achtte dat door hemels vuur uit water gemaakt was en zo koud bevroren dat het niet meer ontdooien kan. Plinius meent dit te kunnen bewijzen omdat de crystallus meestal in de buurt van gletsjers gevonden wordt.

Men denkt dat het gedurende de loop van vele jaren van sneeuw of ijs gemaakt is. Men meende dat het op de hoogste toppen van de Alpen, waar het gevonden werd, zo sterk bevroren was dat het niet meer kon smelten. Als je deze steen in de zon zet neemt het vuur op en wel zoveel dat als er touw op geworpen wordt dat dit het touw in brand zet. Theofratus noemde het “krystallos”. Ook Plinius de Oudere maakt er melding van. De naam ‘kwarts” is in 1529 ingevoerd door Georgius Agricola.

Vondel, Bruyloftsbed van Pieter Cornelsz. Hoofd en Helionora Hellemans;

‘..Het hart der bruid, dus lang tot koudkristal gevroren

Ontlaad nu, ’t aanschijn daagt en mengelt rijp met rozen’.

Vondel, Ter bruiloft van Peter de Graef;

‘Zo Venus straal het hart eens kwam te ontdooien

Dat harder dan het bergkristal bevroor’.

Maerlant: ‘Cristallus zegt men algemeen is van oud ijs steen geworden. Maar daartegen spreekt Solinus en zegt dat het kristallen zijn, aldaar ijs nooit bevriest. Ze zeggen die hiervan verstand hebben, wrijft men deze steen stuk en geeft men het veel te drinken aan vrouwen die de melk verdroogt dat hij zijn macht aan zich getuigt. Ook is hij voor zieken ogen goed omdat hij ze goed genezen doet’.

Megenberg; ‘Cristallus die steen wordt uit ijs want dat verhard in veel jaar. Toch weerspreekt dat Solinus en spreekt dat men de kristallen vindt in veel landen daar nimmer geen vorst noch geen ijs heen komt. Een ronde kristal wanneer die aan de zon staat dan ontsteekt het een tonder net zoals de beril. De steen heeft ook die aard wanneer men het stoot en het mengt met honing en welke vrouw dat drinkt die een kindje zuigt die vermeerdert het de melk. De steen is goed tot de ogen.’

Albertus Magnus; Als u vuur wil ontsteken. Neem de kristal steen en doe het niet onder de zonnecirkel, dat is te zeggen tegen de zon en doe het niet bij een ding dat verbranden kan en onmiddellijk zal het bij zonneschijn in vuur zetten. En als het gedronken wordt met honing bevordert het melk.’

In de oudheid zouden de Romeinse dames het kristal gebruikt hebben om hun handen mee af te koelen, mogelijk omdat het vrij goed geleidt, veel beter dan glas. Daardoor is het verschil tussen glas en kristal ook uit te vinden. Steek de punt van een kristal tegen de tong, dan voelt het koud aan, is het glas dan voel je warmte.

Vorm.

Bergkristal is de kleurloze en meest voorkomende variant van het mineraal kwarts (siliciumdioxide, SiO₂) Het is een heldere steen met een waterige kleur. Doorzichtig tot doorschijnend, kleurloos tot roze, geel, blauw, paars en vrijwel zwart en ondoorzichtig. De kleur die sommige kwartskristallen vertonen is te danken aan de aanwezigheid van geringe hoeveelheid vreemde bestanddelen.

Zo is de rookkwarts (kleur van bruine rook) rookbruin tot donkergrijs zwart gekleurd door organische stoffen.

Is de kleur zeer donker dan heet het morion, van Latijn mormorion. Morion is een rookkwarts die bij Plinius zo genoemd werd. Dit kan bij verhitting zijn kleur verliezen en wordt dan een soort bergkristal. Vele van deze kwartssoorten worden om hun prachtige kleuren als halfedelstenen geslepen. Bergkristal is de zuiverste vorm. Dit bestaat uit glasachtige, doorzichtige en soms ook gekleurde kristallen die in de vorm van regelmatige zeszijdige zuilen en van boven in een zeszijdige piramide eindigen. Naar de positie van de vlakken worden links- en rechts kwartsen onderscheiden. Tweelingen komen voor als de dauphine waar twee linkse of rechtse kwartsen aan elkaar zijn verbonden, de Braziliaan heeft een rechtse met een linkse kwarts. Verder hebben kwartsen met een bijzondere vorm aparte namen zoals scepter-, skelet of babylonkwarts waarbij de priasma’ s trapsgewijs of wentel trapsgewijs gerangschikt staan. Fantoom kwartsen (fantoom of geest) zijn in de groei af en toe bestoven met fijne kleideeltjes of iets dergelijks en zo verder gegroeid. Die vlakken zijn nu nog inwendig zichtbaar als een fantoom.

Het wordt in kloven en holten van rotsen gevonden die uit kiezelrijk gesteente zijn samengesteld. Daar gaan de kristalzoekers of ‘Strahler’ ze zoeken. Soms zijn ze zo klein dat ze met het blote oog niet te zien zijn terwijl ze ook de lengte van enkele meters kunnen hebben. In de Alpen, het St. Gothardsgebergte, ontdekte men eens een zogenaamde kristalkelder, -kamer die niet minder dan 50 000 kg bergkristal bevatte. Enkele kristallen wogen 600-700kg met een dikte van 50cm. De grootste ervan worden in het museum te Bern bewaard. Ze zijn diepzwart van kleur en daarbij spiegelend glad. Ze hebben een lengte van 69-87cm en een omtrek van 100-122cm. Ook te Chamouny, aan de voet van de Mont Blanc, zijn prachtige bergkristallen. De beroemdste mijn was die te Fischbach in het Visperthal. Daaruit is een kristal afkomstig dat zich in het museum voor Natuurlijke Historie van Parijs bevindt. Die heeft een lengte van rond 1 Nederlandse el, zeventig cm. In de collecties van diverse musea bevinden zich unieke geslepen bergkristallen. Het Smithsonian Institution Washington bezit een geslepen steen van 7000 kt en zelfs een bol bergkristal met een diameter van 33 cm en een gewicht van 48,5 kg (deze komt uit Birma en is in China geslepen).Brokken van zulke kristallen vind je wel tussen gerolde stenen op rivierbeddingen en alluviale gronden, bijvoorbeeld de Lochemse diamanten. Van bijzondere betekenis zijn voorkomens in de Alpen. Bergkristallen worden gevonden in Zwitserland (bijvoorbeeld bij Urim waar een kristal van 135 kg is gevonden in het gebied van de Sint-Gotthard en van de Grimsel), in Oostenrijk (in 1965 werd bij de Grossglockner in een holte een kristal van bijna 1000 kg gevonden). Bergkristallen komen ook voor in Duitsland, Tsjechië, Polen en Frankrijk.

De bergkristal uit de Alpen en van andere Europese vindplaatsen (Rijnkiezels) werden vroeger als goedkope edelsteen gebruikt. Totdat Madagaskar en Brazilië veel kristallen leverden in grotere stukken dan die hier bestonden. Op het eiland Madagaskar en Brazilië heeft men kristallen van 5m. in omtrek gevonden. Historisch bekende vindplaatsen zijn India en Sri Lanka (de omgeving van Tatnaputi). Iriserende kwartsen uit het gebied van de Poona in India en uit Myanmar zijn zeldzaamheden. Fraaie kristallen komen uit Kenia en Madagaskar, ook uit Brazilië (Minas Gerais), Goisas, Bahia en Frans-Guyana. In de VS komt bergkristal voor in pegmatieten, onder andere in Maine (bij Ausburn, New York, North Carolina, Arkansas (Crystal Peak) en Californië

Sinds de verbetering in de glasindustrie wordt het nu nog weinig meer gebruikt. Vroeger voor vazen, bekers, edelstenen, brillenglazen, kijkers en dergelijke.

Als het als edelsteen gebruikt wordt heeft het de naam van simili diamant (similis: gelijk) en spreekt men van Arkansas-, Ierse-, Paphos diamanten, van diamanten van Fleurus, Bristol, Wight, Québec etc. Het wordt ook vaak met andere, gekleurde edelstenen verwisseld. Maar is daar van te onderscheiden door het lage soortelijke gewicht, 2.65. Het heeft wel een dubbele breking, kleurloos glas heeft dat niet.

Vervalsen. Uit zoom.nl

In zuivere toestand is het water helder.

Men slijpt het en brengt het onder de naam Zabeltitser, Boheemse-, of Oosterse diamant in de handel.

Uit www.etsy.com

Dikwijls is het gekleurd, nu eens fraai geel, Boheems topaas.

Uit nl.etsy.com

Dan weer bruin, rooktopaas.

Uit www.artfire.com

Of zwart, morion.

Door verhitting kan men het van zijn oorspronkelijke kleur beroven. Wanneer men het daarna snel laat afkoelen ontstaan er fijne scheuren die door breking van de lichtstralen de kleuren van de regenboog vertonen. (regenboogkwarts of iriserend kwarts, Duits Regenbogenquarz, ook voor geslepen bergkristal en glas die door breking iridisceren) Dikwijls zijn chloriet, asbest, rutiel, zwavelkies, goud, straalsteen en andere delfstoffen in bergkristal besloten. Vaak is die laatste groen van kleur.

Bewerken.

De bewerking gebeurt zoals andere kwartsgesteenten. Grote stukken worden door splijting verdeeld, kleine door middel van een amaril en olie en door middel van een koperen draad doorgezaagd. Dan kunnen er ook slechtere stukken uit verwijderd worden. Gevlekte of lelijk gekleurde stukken worden ontkleurd door ze voorzichtig te gloeien. Voor sieraden gebruikt men meestal de uiteinden omdat die helderder zijn dan de zuilen. Heeft een steen zijn bepaalde vorm ontvangen dan wordt die verder met amaril en water op een koperen of loden schijf geslepen en vervolgens met tripel, tinas, bolus of een ander fijn poeder gepolijst. Doorgaans geeft men aan zulke stenen de gedaante van briljanten, rozetten of tafelstenen. Het regenboogkwarts wordt echter half bolvormig (en cabochon) gesneden. Ze worden a jour of met een zwarte onderlaag gezet.

Regenboogkwarts is een vorm van het kleurloze bergkristal en is ook bekend als Irissteen of Irisdiamant. Het kenmerkt zich door talrijke onregelmatige barstjes in de steen waardoor er een kleurenspel ontstaat dat bekend is als iriseren. Kunstmatig wordt dit gemaakt door zuiver bergkristal te verwarmen en dan plotseling af te koelen. De zogenaamde Rijnkiezel is een grove glasimitatie van de zachter kleurende iriserende regenboogkwarts. Het heeft de naam aan naar de rolstenen van iridiserend bergkristal die van de Alpen door het stromende water meegenomen zijn en zich op verschillende plaatsen tussen het grind bevinden.

Waterdruppelkwarts zijn vormen van bergkristal waarin zich een groot vloeistof insluitsel bevindt met een libel die door het bewegen van de steen van de ene naar de andere kant bewogen kan worden.

Goudkwarts komt in sommige goudkwartsgroeven voor zoals in Californië, Montana, Oeral, Dauphine, Z. Afrika en Australië. Er bevinden zich haarvormige goudinsluitsels in die meestal door elkaar gewrongen zijn, ook kleine goudadertjes of korrels die de steen en eigenaardig voorkomen verlenen.

Haar en naaldstenen is bergkristal waarin haar of naaldvormige kristalletjes van verschillende mineralen voorkomen. Ze zijn meestal recht of wat gebogen die naar het mineraal waarvan ze gemaakt zijn hun eigen kleur bezitten en onder verschillende namen bekend zijn.

Liefdespijlen, fleches d’amour noemt men een licht gekleurde amethist waarin zich dunne goethiet kristalletjes bevinden.

Venushaar is een doorzichtige bergkristal waarin gele tot roodbruine insluitsels van rutiel aanwezig zijn.

Thetishaar is en bergkristal waarin groen gekleurde vezels van hoornblende in verschillende gebogen vormen, die niet zelden krulachtig in elkaar sluiten, aanwezig zijn.

Moskristal zijn die waarin groen gekleurde asbestvezeltjes als mosplantjes ingesloten zijn.

Gebruik.

Shakespeare Love’s Labour Lost 2,1,243:

‘Methought all his senses were lock’d in his eye’.

As jewels in crystal for some prince to buy’.

Who, tend’ring their own worth from where they were glass’d’.

Did point you to buy them, along as you pass’d’.

His face’s own margent did quote such amazes’.

That all eyes saw his eyes enchanted with gazes’.

I’ll give you Aquitaine, and all that is his’.

An ‘you give him for my sake but one loving kiss’.

Vanouds is het bergkristal bekend en zeer gezocht. De Grieken stelden het op prijs vanwege zijn helderheid. Theophrastus meldt dat men er de stenen voor zegelringen van sneed. De Romeinen maakten er verschillende weeldeartikelen van. Het is bekend dat Nero twee bekers van bergkristal bezat. In 1800 werd het van minder belang omdat de glasblazers en het glas slijpen op een hogere ontwikkeling kwamen. Het wordt nog gebruikt voor het vervaardigen van vals edelgesteente.

Uit de mooiste stukken slijpt men tafelgereedschap, lenzen voor verrekijkers en vergrootglazen, versierselen etc. Stukken van mindere waarde worden gebruikt voor de fabricatie van de fijnste glassoorten, bergkristal. Ook de waarzeggers maken er gebruik van.

Het bergkristal is versteend ijs, daardoor verjaagt het door gal veroorzaakte hitte. Nier lijders leggen het om de lendenen. Wanneer een vrouw een kind verwacht dan moet ze het met honing fijn gewreven innemen want daardoor wordt de melk vermeerderd.

Er is een gezegde: zo helder als kristal.

Uit; Lapidary or, the history of pretious stones, bij Thomas Nicols 1652.

Van het kristal en de pseudo-diamant .

Het kristal is een welbekende doorschijnende edelsteen als meest zuiver water gestold in een transparant perfect doorzichtig lichaam van zes zijden die in zijn uiteinde ze allemaal op één punt lijken te richten. Moge het de naam van een kostbaar juweel verdienen glorieuze doorschijnendheid en ongekleurde scherpzinnigheid en niet alleen met betrekking tot zijn eigen juiste en bijzondere schoonheid, maar ook daarvoor daardoor hebben we in de Heilige Schrift de heerlijkheid of vele heilige dingen die ons zijn ontdekt door emblemen. Had dit juweeltje evenzeer in duurzaamheid of hardheid als in de zuiverheid, uitmuntendheid en roem van zijn schoonheid geen ander juweel onder de hemel zou vergelijkbaar zijn met het beste kristal voor glorie. Wat de manier of de generatie van kristal is, de afleiding van het woord Crystallus zal ons dat duidelijk aantonen. Crystallus komt van de Griekse woorden die frigus vel gelu betekenen en die contraho betekenen. Zodat Crystallus niets anders is dan geel concretum, dat is dan gestold ijs. Van deze mening is Gregorius in zijn commentaar op het eerste hoofdstuk van de profetie van Ezechiël. Er is een groot verschil tussen het ijs en het kristal, het ijs zal in het water zwemmen, maar het kristal als zijnde zwaarder blijft rechtop: Diodorus Siculus lost dit verschil heel duidelijk op in het laatste einde van zijn derde boek waar hij zegt dat kristal een steen is die zijn oorspronkelijke vorm heeft van zuiver gestold water, niet door de kracht van kou. (Hoewel er in Prediker wordt gezegd flavit ventus aquilo & congelavit crystallum) Maar door een zekere goddelijke kracht van een verlevendigende, verkwikkende hitte die ervoor zorgt dat het zijn duurzaamheid behoudt en vaak zoveel verschillende verrukkelijke kleuren voor het oog ontdekt. Anselmus Boetius zegt, dat kristal het zuiverste deel van de aarde is, opgelost door water dat bij afwezigheid van het water stolt tot kristal, het is niet, zegt hij, zoals wordt verondersteld, gestold water, want dan zou het als ijs zijn opgelost met warmte en verteerd door vuur: maar het is zo verre van verterend in het vuur als het daarin lang gesmolten of verbrand is dan wordt het een kalk en zuivere aarde of een zout door de weldaad van wiens geest het wordt samengebald. Dit juweeltje geeft geen folie toe om zijn glorie af te zien. Het wordt ook niet vaak vervalst omdat grote hoeveelheden ervan op veel plaatsen worden gevonden. Kommen en kopjes van kristal staan ​​hoog in het vaandel bij prinsessen; een van deze van een voet in grootte is verkocht voor 100 kronen, Boetius 111.

Van zijn namen.

In het Hebreeuws als Job 18; 17. dat wil zeggen, gemma nitidissima , wat als kristal wordt geïnterpreteerd. Aben Ezra geeft het met lapis pretiosus nitidus weer. De rabbijnen beschouwen het als vitrum, a puritate. In Latijn Crystallus. In het Italiaans Crystallo. In Duits Crystall. In het Spaans en Frans Crystall en in het Engels Crystall.

De soorten ervan.

De naam kristal kan worden gegeven aan alle edelstenen die zacht, doorschijnend en kleurloos zijn. Boetius maakt er vier soorten van. Eerst, Crystallus Montanus die buitengewoon zuiver, fatsoenlijk en mooi is en soms zeshoekig wordt aangetroffen en soms rond en bolvormig als vuurstenen die harder zijn dan anderen en zoals diamanten. 2. De tweede soort heet Iris. 3. Citrinus en. 4. Pseudo-adamas. 

Van de plaatsen.

De hoekige exemplaren zijn te vinden in verschillende delen van Europa zoals in de Alpen, in Duitsland, in Bohemen, in Hongarije, in Cyprus, in Portugal en in de velden van Pisania. De ronde of Pseudoadama’ s worden gevonden in de buurt van Arnhem, een stad van Geder &, in de buurt van Brussel en in Frankrijk, Bohemen en Silezië. Deze zijn soms zo hard en schitteren en zo voortreffelijk dat ze nauwelijks van de Oosterse diamant te onderscheiden zijn.

Van zijn aard en vermogens.

Het is koud en droog: als het met koorts onder de tong wordt gehouden lest het de dorst en zo ook in deze gevallen doet het veel ontspannen als het in de hand gehouden wordt en terwijl het warm wordt afgekoeld in helder water, enis het poeder ervan, gebrand of ruw, gedronken in wijn, goed tegen dysenterie en het witte, een drachme van zijn poeder genomen in de olie van zoete amandelen geneest degenen die sublimaat hebben genomen. Het wordt gebruikt, hetzij in poeder, hetzij in het zout ervan of de olie ervan, tegen alle verstoppingen van de darmen, tegen jicht, flauwvallen en alle hoofd-ziekten, zegt Boetius, Andr. Baccius en anderen.

Van zijn waardigheden en waarde.

Voor zijn waardigheid maakt het heilige gebruik dat ervan is gemaakt het zeer hoog aanzien en zijn eigen glorie en schoonheid prijzen zijn waarde en dienovereenkomstig wordt het gewaardeerd door vorsten en grote mannen en van degenen die weten hoe oordeelkundig te oordelen over dingen volgens hun voortreffelijkheid en intrinsieke glorie.

Zie verder: http://www.volkoomen.nl/ en : http://volkoomenoudeherbariaenmedisch.nl/