Hyena

Hyaena, Latijn, komt van Grieks huaina wat zwijn betekent (hus: zwijn) vanwege de borstelige rug. Hyena, in oud-Hoogduits was het ijena en hienna. Het Duits heeft nu Hyane, in Engels is het hyena en Frans heeft hyene.

Uit Buffon.

Vorm.

De gestreepte hyena, Hyaena hyaena, (Hyaena striata, (gestreept) komt voor van India tot Zuid West Azië en Oost-Afrika waar het vervangen wordt door de gevlekte hyena.

Het haar van dit dier is tamelijk lang en zelfs gaan er lange manen langs de rug. De zeer onregelmatige donkerbruine of zwartachtige strepen staan op een geelachtige of grijze ondergrond, de markering wordt wel minder bij ouder worden. Wordt een 100-120cm lang met een staart van 25-35cm bij een gewicht van 25-55kg. Leeft meestal alleen of in families die daarna weggejaagd worden, de gevlekte meest in groepen.

Ze hebben vreeslijk sterke kaken waarmee ze gemakkelijk de sterkste beenderen kunnen verbrijzelen. Kadavers zijn hun hoofdvoedsel, ze komen na de gieren. Lang werd gedacht dat ze zelden gezonde dieren aanvielen, hoewel dit lang niet zeker is.

De hyena heeft een korte en zeer ruige staart en een brede, platte kop. Het is ongetwijfeld een van de lelijkste dieren. Het gelaat is afschrikwekkend, boosaardig en dom tegelijk. Het geschreeuw is een afschuwelijk gehuil. Het begint op een toon als het jammeren van een mens en eindigt op het geluid dat veel lijkt naar iemand die veel moeite doet om te braken.

Ze kunnen bij achtervolging wel een snelheid halen van vijftig km, meestal gaan ze een 8km per uur en kunnen dat uren volhouden

Mannetjes en vrouwtjes zijn vrijwel niet uit elkaar te houden.

Eten.

Overdag verbergt ze zich in rotskloven, in zelf gegraven holen of in dicht struikgewas. Ze verlaten hun schuilplaats niet voor het volkomen nacht geworden is. Hun geliefkoosd voedsel zijn de krengen die ze reeds op grote afstand bespeuren en die met huid en haar, beenderen en al verslonden worden. Door honger gekweld sluipen ze ook in weinig bevolkte streken om de menselijke woningen. Wanneer ze hier niet door de honden verjaagd wordt, waarvoor ze steeds op de vlucht gaan, doorsnuffelen ze puin- en afvalhopen en verslinden zelfs oud leer, met bloed doordrenkte aarde en andere onnoembare dingen. Maar ze roven ook schapen, geiten of dergelijk dier dat zich niet verdedigt.

Bijbel.

Het is een opvallend beest wiens geluid en gewoonten goed opgemerkt worden. Toch zijn er maar een paar Bijbelse opmerkingen en dan nog tamelijk onzeker.

Gewoonlijk neemt men aan dat Zeboim, een plaatsnaam, ontleend is van een Hebreeuwse wortel die hyena betekent. Deze naam is aan drie steden gegeven in verschillende tijden.

Een stad die met Sodom verwoest is, Deuteronomium 29:23.

Een vallei in Benjamin, ten noorden van Jeruzalem, de oostelijke hoek van de heuvels van Juda.

Een stad die ooit gebouwd is op de vlakte bij Lydda, Nehemia 11:34.

Een veel besproken woord is’ tsabua’ wat gevlekt of gestreept betekent en dat in Jeremia 12:9 gevonden wordt. Dat wordt meestal vertaald als ‘een bont gevederde vogel’. Het Arabische woord voor hyena, doubba, zou op dit woord lijken.

Jesaja gebruikte tweemaal het woord ‘iyyim’ wat ook een probleem voor de vertalers was. Die stelden het voor als ‘wilde beesten van de eilanden’, ‘wolven’ of ‘hyena’s’. Of als een naam voor de jakhals omdat zijn grondvorm ‘huiler’ betekent. Dat kan ook toegeschreven worden aan de hyena, die wordt tenslotte ook lachende hyena genoemd. Het zijn passages waaruit je kan besluiten dat het onreine dieren zijn van de wildernis en verlatenheid. Wat de hyena dan ook is. De hyena wordt gevonden bij oude tomben, iyyim wordt altijd parallel gevonden met tsiyyim en’ vertaald als ‘wild beest van de desert’ het zijn mogelijk scheldnamen voor de hyena en jakhals.

Mogelijk was er ooit een gebruik om lichamen voor de hyena’s achter te laten waarna daags er na geen spoor meer van te zien was. Zulke gewoonten maakten het beest afschrikwekkend voor de Israëlieten en verklaart mogelijk dat het zo weinig voorkomt. Mogelijk is dit hetzelfde als bij honden, 2 Koningen 9:35.

Christelijk.

Hij wordt als een beeld van de lasterziekte gezien die de levende, noch de doden spaart, naar hen steekt, schopt, bijt en de rug openhaalt. Naar zijn kleurverandering en sekseverandering is het een zinnebeeld van iemand waarop men geen staat kan maken.

De H. Macarios genas een jonge hyena van zijn blindheid, hij is zo de heilige die ‘iemand de ogen kan openen’.

Bestiaria.

Shakespeare, “As You Like It”. iv, 1, 156.

“I will laugh like a hyen’. ’Ik zal lachen als een hyaena en dit juist als gij slaap hebt’.

Uit Maerlant wat wel een hyena is. Chama is een beest waar Plinius van spreekt in zijn verhaal dat hij de wolf gelijkt wel, maar dat gespikkeld is zijn vel. Uit Ethiopië zijn ze gekomen deze beesten die wij noemen al vindt men ze in een ander land. Pompeus Julius vijand was de eerste die ze door wonderlijkheden bracht te Rome in de stad.

Uit Maerlant; ‘Iena is een beest, in doodsgraven is haar feest en waar doden gedolven zijn’.

(773) De hyena kan men gerust grafdier noemen want zowel Plinius als Solinus zeggen dat dit dier in de graven van gestorven mensen woont. De hyena voedt zich met menselijk vlees zoals andere dieren van gras leven. Een hyena is een wreed, vals en onbetrouwbaar beest, als de wolf in vertering en verzadiging.

P. de Beauvais: ‘Er bestaat een beest dat hyena genoemd wordt. De wet verbiedt dat men van hem eet omdat het een smerig dier is. Over hem zegt de profeet Jeremia: ‘Het hol van de hyena is de erfenis van hem die onzuiver leeft’.

Physiologus zegt dat de hyena twee naturen heeft; hij gedraagt zich soms als man en soms als vrouw, daarom is het een smerig beest.

Hij is het zinnebeeld van de zonen van Israël die in het begin God dienden en zich daarna overgaven aan de pleziertjes van de wereld en aan de lust en aanbaden afgodsbeelden. En daarom zegt de profeet dat Synagoge op dit smerig beest lijkt. ‘Jij Christen, wie je ook bent, als er geldzucht in je schuilt, dienbaarheid aan geldzucht is de wortel va alle kwaad volgens de apostel die zegt: ‘Zij die zo zijn lijken op de hyena, want ze zijn man nog vrouw, trouw nog ontrouw’, maar ze zijn zoals Salomon zegt; ‘de mens met een dubbel hart die standvastig nog waarachtig is in zijn wandel net zomin als de hyena die dan de mannelijk en dan de vrouwelijke vorm heeft. Tegen hen zegt onze Heer in het evangelie; ‘Ge kunt niet zowel God als de duivel dienen.’

Maerlant; ‘Plinius schrijft het en Solinus dat hem twee (geslacht) dingen toe behoren, want het is beide hier en zo’. (773) Het is in zijn soort dat die van sekse verandert want hij is nu en dan manlijk, dan weer vrouwelijk en daarom een onzuiver beest. Ze gaan niet alleen samen met hun eigen soort, maar ook met leeuwen, honden tijgers en wolven. Al bij Aristoteles wordt gezegd dat ze elk jaar van sekse veranderen. In de bestiaria zijn de woorden van Jacobus (i. 8, merkwaardig genoeg toegeschreven aan Salomo): “Een dubbelzinnig mens is onstabiel in al zijn wegen” en de uitspraak van Christus: “Niemand kan twee heren dienen, ” worden aangehaald als teksten, waarvan de gewoonten van de hyena de waarheid illustreren en bevestigen. In de apocriefe brief van Barnabas (ix. 8) wordt gezegd: ‘Noch zult gij eten van de hyena; dat is, nogmaals wees geen overspeler, noch een verderf van anderen; ook niet zo zijn. En waarom zo? Want dat wezen verandert elk jaar van soort, en is soms mannelijk en soms vrouwelijk.

Het was een algemeen geloof dat ze om de zeven jaar van sekse veranderen of dat elk dier vrouwelijk en mannelijk was. Aristoteles ontkent dit, anderen bevestigen dit. Plinius accepteerde Aristoteles ongeloof, maar het geloof bleef zo in tot de middeleeuwen bestaan.

Mulder: Aristoteles bestreed al dat hyena’s hermafrodiet zouden zijn. De misvatting ontstond doordat mannelijke en vrouwelijke exemplaren uitwendig slechts met grote moeite van elkaar onderscheiden kunnen worden: ook de vrouwtjes hebben een (pseudo-) penis.

Maerlant; ‘Beide hals en halsbeen zijn bij hem even stijf overeen zodat het niet omzien kan en keert zich telkens om dan’. Het is zo groot als een wolf en heeft aan de hals hard haar zoals een paard en heeft een zeer harde rug, zoals Plinius zegt. Aristoteles zegt dat ze in paardengestalten gaan. De hyena heeft de nek van een vipier, de rug van een olifant en kan zich niet buigen. (773) Zijn zeer stijve nek kan niet gebogen worden behalve als het hele lichaam draait. Zijn nek bestaat uit een enkel been, zonder gewricht waarin een bijzondere toverkracht zit.

Wat het gewrichtloze nekbeen betreft, dit denkbeeld is waarschijnlijk ontstaan uit de stijfheid van zijn nek die zodanig is, dat als het dier achter zich wil zien of iets zijwaarts wil grijpen, genoodzaakt is om zijn ganse lijf om te draaien.

Maerlant; ‘Waar kudden zijn in de woestijn gaat het ‘s nacht stilletjes en verstaat goed en hoort hoe van hun naam het woord is en leert die namen noemen, dan komt het veel ‘s nachts al roepende bij hun kooien en noemt hoe ze heten en als ze er dan uitkomen doodt hij ze omdat het ’t kon’. Komt hij ‘s nachts bij de huizen doet hij de stem van de mens na. Als hij spreekt als een mens dan moet je voor hem oppassen. (773) Plinius zegt dat als dit dier naar de stemmen van mensen luistert en de naam van een van hen leert dat hij hem dan roept met een geveinsde menselijke stem die hem naar de dood lokt. Hij bootst de mensenstem na en weet daardoor de schaapherders te betoveren, zodat ze vastgenageld blijven staan op de plek waar ze zich bevinden. En schaapherders vertellen dat hij bij stallen als een man spreekt en sommige mannen bij hun naam noemt en met hen buiten afspreekt. Hij doet vaak voor alsof hij de man is die honden uitlaat zodat hij ze kan pakken en eten.

Uit Maerlant; over de gevlekte hyena, Corocrotes is een beest als ons zegt Solinus geest en Jacob van Vitri nochtans die het geluid heeft als een man, zijn ogen open gelijk en geen tandvlees in de mond een tand heeft het, sterk en groot. Van kracht is geen zijn gelijke zo vreselijk is hij zonder waan want voor de tand mag niets staan. Dit dier is gekomen is beschreven van de wolf en van de teef.

Aristoteles heeft vermeld dat de hyena de honden aantrekt door het geluid van overgevende mensen na te doen. Vooral de gevlekte hyena, Crocuta crocuta, (saffraan-achtig) als die huilt wordt het wel tijgerwolf of lachende hyena genoemd. Hij komt van Z. Afrika tot Abessinië voor. Zijn gehuil lijkt op een afgrijselijk gelach en is huiveringwekkend. Dit dier is wel gevaarlijk voor de mens. Men verhaalt dat het vaak ’s nachts in de hutten van de Kaffers komt en de kinderen van hun ouders weg rooft. Zijn huilen is hypocriet: “je ogen zijn gevuld met tranen als de hyaena”. B. Johnson. Mogelijk verwijst dit naar het treurende gehuil van het beest. Als die huilt voelt hij zich zeer schuldig. Als de hyena treurt moet je oppassen.

Maerlant; ‘Vaak dat dier gebaren leert als van een die pijn heeft en zich de maag omkeert en als hij dan in zijn klagen vindt of dat een man was of een hond dan verbeet het die ter plaatse. Jachthonden komen waar het gaat en als dat het tot hun schade wordt dan hebben ze het bassen verloren. Alle dieren verdwalen in hun sporen en is het dat het ze die kan pakken dan verbijt het ze tezamen’. In de hyena is een zekere magische kracht die de geest van man en vrouw bezet of hun gevoel steelt. Als de hyena voor de jager uitvliegt en niet gevangen genomen kan worden draait ze met een bocht naar zijn rechterkant en draait door totdat de man voor hem is. Dit doet hij omdat hij zijn sporen en voeten wil ruiken, dan zal je zien dat de jager zo verdwaasd wordt dat hij niet in staat is om zijn hoofd te dragen of om op zijn paard te zitten maar ervan af valt. In het geval dat hij naar de linkerkant draait is het een teken dat de hyena moe is en dan wordt hij gauw gepakt.

Een vertaling van Plinius meldt dat het beest hyena wegvliegt voor de jager in een bocht draait via de rechterkant om het spoor van de man op te nemen, komt hij die niet achternagaat de man door met zijn bezigheid anders valt de man van zijn paard. Wat Plinius werkelijk zegt dat als de hyena rondgaat en de man zijn spoor oppikt en de ander dronken wordt en van zijn paard valt.

Maerlant; ‘En deze verandert in zijn kleuren, dit is een wonder van deze dieren’. Het midden van zijn rug is wat krom, geel van kleur en bespikkeld aan de andere kant met blauwe vlekken wat hem meer angstaanjagend maakt waarbij het lijkt alsof hij vele ogen heeft. De ogen veranderen van kleur naar de stemming van het beest, een duizend keer per dag. Dit beest heeft eindeloze vele manieren en verschillende kleuren in zijn ogen, zeer beweeglijke ogen.

Maerlant; ‘Dit beest draagt een steen, zijn gelijke is er geen, voorin het hoofd of in het oog en hierna, als ik van stenen getuig, zal ik ervan gewagen. Van de wolf grootte is het en gemaakt naar luipaard gelijk. Veel vindt men er in Afrika’. (773) Het heeft een edelsteen in zijn ogen of beter in zijn hoofd, de hyena of hyaenius, maar de ouden zeggen dat de oogappel in zo’n steen verandert en dat als iemand het onder zijn tong legt hij in staat is om te voorspellen en profeteren van dingen die komen.

Uit Maerlant; Zubo is van felle manieren, beide, de mensen en de dieren. Van de grootte dat de wolf is en met manen als een paard, zij het gewis, naar mensen geluid leert hij gebaren daarmee hoont het lieden te waren die wanen dat hij is een man dat en menig kwaad hij kan. Ook gaat hij in de doden graven en wrijft zijn vel daaraan, want hij bemint vlees van de man. Honden bedriegt het nochtans met zijn geluid en verscheurt ze mede, van hyena heeft het veel de zeden en schijnt van dat geslacht te wezen naar de manieren, als wij het lezen.’

Subtiel.

Het is een subtiel en zeer krachtig beest, de vrouwelijke is veel subtieler dan het mannetje en wordt daarom zelden gevangen. Als ze een man of hond slapend vindt vermoordt ze die als ze kleiner zijn dan haarzelf en rent weg als ze groter zijn. Een ervan kwam naar een man die in zijn hut sliep en legde haar voorpoot op zijn mond zodat hij in een dodelijke slaap verviel, daarna groef ze zoveel grond over hem heen als een graf en bedekte zijn hele lichaam met aarde, behalve zijn keel en hoofd waarop ze zat zodat hij stikte.

Zijn schaduw maakt dat honden stoppen met blaffen en stil zijn als hij in de buurt komt. Een aanleiding tot dit geloof is dat de hyena zich volkomen dood kan houden als er een troep honden in de buurt is, de honden snuffelen eraan en gaan tenslotte weg. Dan springt de hyena op en sprint weg. Zijn schaduwvacht van avondkleur, zijn lachen dat onderbroken wordt door gesteun en gegrom zijn allemaal geestenwerk. Ze bewegen zich onzichtbaar en stil, nog stiller dan een wolf en nemen diegene te pakken die hem zien vooral in die nachten als er wolken voor de maan drijven. Hun adem kan gehoord worden voordat je ze ziet, het lijkt wat op het sniffen van een slapende wachthond.

Vondel, De Heerlijckheyd van Salomon;

‘Hoe in een ogenblik Hyeana’s teven blaffen

in ’t naderen met haar schaduw behendig weet af te schaffen’.

Gebruik.

De hyena haat de panter. Als van beiden de huiden tezamen hangen zal het haar van de panterhuid uit vallen, niet van de hyena.

Chaucer, in een van zijn poëmen, ‘Fortune’, legt een ander verhaal van Plinius over de hyena uit:

“Thee nedeth nat the galle of noon hyene’.

That cureth yen (ogen) derke fro hir penaunce’. (lijden)

Now seestow (zie je) cleer, that were in ignorance”.

Plinius zegt: “De gal van hyena geneest gezwollen ogen als het voorhoofd er mee in gezalfd wordt”.

Een aftreksel, gemaakt van de as van het merg van de linker poot die tegelijk gekookt wordt met het bloed van een wezel zorgt ervoor dat diegene die daar mee ingesmeerd wordt gehaat wordt door alle mensen. Als de nagels van het beest in zijn mouw gevonden wordt als hij verslagen is betekent dat de dood van enige van zijn achtervolgers.

Het achterste deel en de darmen van dit beest is van die kracht dat geen kapitein, prins of potentaat tegen je in zal gaan als je dit bij je hebt, maar je verzekeren van een goede reis en voorspoed in al je ondernemingen, ook dat je altijd gelijk hebt met de wet en rechtszaken. Een man die in hun huid gekleed is kan zonder angst of gevaar tussen zijn vijanden lopen.

Als de omtrek van je grond met de huid van een krokodil, een hyenahuid, of zeekalf omzet, zal er geen onweer, bliksem of hagel komen. Een vijgenboom wordt ook nooit getroffen door hagel of onweer, de reden hiervan wordt door filosofen opgegeven vanwege de bitterheid ervan, want de invloed van de hemel heeft geen vernietiging op bitter, alleen op zoete dingen.

Als de linkervoet en nagels in een linnen zak gebonden worden en zo onder de rechterarm gedragen zal hij vergeten wat hij zo heeft gehoord of heeft geweten.

De mest of vuil van een hyena, gemengd met zekere medicijnen, is zeer goed om de steken en bijten van serpenten en krokodillen te genezen.

Het eten van zijn hersenen zal je bijzonder dapper maken.

Zijn gal is zo giftig dat het als het ingenomen wordt onmiddellijk je dood betekent.

Vangen.

De Arabieren zoeken ze overdag in de schuilhoeken op en maken zich van de levende dieren meester. Men gebruikt geen wapens want men denkt die te onteren door ze tegen dit verachte dier te gebruiken. Veel Arabieren en Turken hebben angst om de hyena te doden omdat ze haar voor een betoverd wezen houden. Hiertoe draagt vooral haar nachtelijk gehuil bij. In Barbarije gaan tien of twaalf personen met evenzoveel honden van allerlei soort naar het hol van een hyena. Een van hen kleedt zich naakt uit en neemt een touw met een strik in de hand en gaat langzaam op het dier toe terwijl hij het op vleiende toon toespreekt om het daardoor, zoals men denkt, te betoveren. Nu slaat hij de strik om de nek van de hyena en geeft een ruk aan het touw om zijn makkers te laten weten dat het vastzit. Dan werpt hij een laken over de ogen van het dier en probeert achter het dier te komen om het voorwaarts te drijven, terwijl zijn vrienden van buiten in alle macht aan het touw trekken. Zodra de hyena de opening van het hol bereikt wordt hij door de honden afgemaakt.

Des te gauwer en ook gemakkelijker zijn ze te vangen als de jager zijn gordel gebonden heeft met zeven knopen, zo ook in het touw van zijn zweep. Die jacht op de hyena moet op een precies tijdstip beginnen, namelijk als de maan door het teken gemini gepasseerd is. Als ze gevangen zijn moet de jager zeker zijn dat hij elk haar van de huid in zijn bezit heeft en er niet een mist, zo medisch belangrijk zijn ze. Wie zo jaagt met de geesten in de nacht en bang is voor zulke boemannen laat die een hoofdtand nemen van een hyena en draag die gebonden aan een linnen draad, hij zal vrij zijn van zulke fantastische illusies. En voor hen die onder hun zolen een hyenatong dragen is er niet een hond die hen zal bijten of toe blaffen.

Wanneer men iemand wil verbeelden die alle tegenstand en zwarigheid gemakkelijk te boven komt, dan tekende men hem omhangen met hyena huid, of met iets van de hyena bij zich.

In het Oosten wordt de hyena algemeen beschouwd als een incarnatie van de tovenaar en de Arabische folklore staat vooral vol met angstaanjagende verhalen over het doen en laten van tovenaars en heksen die deze vorm aannemen voor duivelse doeleinden. Het feit dat de hyena overdag zelden wordt gezien, maar de nacht afschuwelijk begint te maken met zijn kreten zodra het donker wordt bevestigd het populaire bijgeloof dat het schepsel een man is die zichzelf in dit smerige beest heeft veranderd onder de zon. Om deze reden heerst er een angst voor de hyena als griezelig en in staat om verwondingen toe te brengen door kwaadaardige en magische invloeden, heerst onder alle Afrikaanse en Aziatische volkeren waar dit dier zijn leefgebied heeft. Er wordt aangenomen dat honden hun schors en geur verliezen als de schaduw van een hyena op hen valt; hij die van zijn hersenen proeft wordt gek en de jager die hem doodt zal zeker worden achtervolgd door zijn wraakzuchtige geest.

In de architectuur wordt de hyena gewoonlijk voorgesteld als azende op de uitgestrekte vorm van een man, waarschijnlijk een lijk, dat hij uit een graf heeft gegraven; het symboliseert ondeugd die corruptie tegengaat.

Liefde.

De haren die uit de bek van dit beest groeien hebben amoureuze krachten, die haren maken dat een vrouw een man liefheeft als haar lippen er mee aangeraakt worden Als zijn rechtervoet afgesneden wordt met de linkerhand en je het zo draagt zal iedereen die je ziet, verliefd op je worden, behalve beesten. Ook de rechtervoet van een mus is goed voor een vrouw die niet van haar man houdt als ze die in haar neusgaten steekt.

Tovenaars.

De hyena is in Afrika het onderwerp van talrijke sagen en fabels. De Arabieren houden het voor zeker en gewis dat mensen door het eten van hyenahersens razend worden. Zij begraven de kop van het gedode roofdier om aan boosaardige tovenaars de gelegenheid tot het verrichten van bovennatuurlijke bezweringen te ontnemen. Zij zijn er vast van overtuigd dat hyena’s niets anders zijn dan vermomde tovenaars die overdag in menselijke gestalte rondwandelen maar ‘s nachts in hyena’s veranderen om alle rechtvaardigen te benadelen. Schiet niet op hyena’s want zijn helse geest zal je overvallen.

Als de deurposten van een huis ingesmeerd worden met hyenabloed, waar tovenaars met hun magische werk bezig geweest zijn, zal hun werk geen effect hebben, geen exorcisme, toverij of geesten zullen verschijnen of opgewekt worden Ook de heksen gebruiken het hart en lever van dit beest in vele toverwerken. Hij die veilig door de bergen wil gaan waar dit beest leeft moet in zijn hand wortel van de kolokwint dragen.

Zie verder: http://www.volkoomen.nl/ en : http://volkoomenoudeherbariaenmedisch.nl/