Motten

Uit www.2.nrm.se

Naam, etymologie.

Tinea: Latijn voor bederven, verzwakken of verderven.

Mot. In midden-Nederlands was het motte, in midden-Hoogduits Mott (nu Motte, Engels moth) oud-Noors motti. Dit stamt van een Indo-Germaans woord dat een knagend, bijtend ondier betekent. Via de Lutherbijbel, Mattheus 6: 19, etc. werd het mot.

Vorm.

Dit is een groep van vlinders die om hun geringe grootte en tere bouw de naam van klein vlinders verkregen hebben.

Daartoe behoren de bladrollers wiens larven in door haar zelf samengerolde bladeren leven, daarvan eten en er zich in verpoppen.

De eikenbladrollers kunnen zelfs behoorlijke schade aan eiken toe brengen doordat de rupsen knoppen en bladeren afvreten.

Bergmann’s bladroller doet veel kwaad aan rozen wiens knoppen door de rupsen vernield worden

De lichtmotten hebben wormvormige larven met acht paar poten.

Sommige leven in vet, aan huiden en dergelijke als bijvoorbeeld de grote meelmot,= Pyralis farinalis (van het vuur en in meel voorkomend) Ze verbergen zich daarbij onder een spinsel. Flour moth.

De vlindertjes zijn zeer klein en van boven geelachtig en beneden asgrauw gekleurd. Hiertoe behoort ook de wasmot, Galleria mellonella, wiens larven gangen graven in honinggraten, zich met was voeden en soms de ondergang van zo’n volk zijn.

De rups van de koolzaadmot vreet de hauwen van koolzaad uit.

Zeer rijk aan soorten is het geslacht van de motten wiens zestien potige larven ook op wormpjes lijken. Sommige van deze rupsjes zijn zo klein dat ze zoals bijvoorbeeld de rozenmijnrups in het inwendige van de bladeren spiraalvormige gangen uitvreten zonder de opperhuid aan beide zijden te beschadigen.

Uit www.2.nrm.se

Tinea pellionella (kleren, pelzen) In onze huizen maakt de pelsmot of kledermot zich zeer gehaat. Engels clothes moth. Haar rupsen knagen gaten in wollen goederen, leer en in bontwerk. Ze vervaardigen uit de afgeknaagde haren kokers om het lichaam dat ze met zich meedragen. De haren dienen tevens als voedsel.

Heeft op de vleugels wat donkere vlekken.

Nemapogon granella (Tinea granella,) (granen) de rupsen van de witte korenmot, Engels grain moth, gespikkeld kroeskopje, vreten als ‘witte korenworm’ de graankorrels op de graanzolders uit en spinnen die bij elkaar. Nadat ze volwassen geworden zijn spinnen ze draden over het graan, maar verpoppen zich meestal in reten en kieren van vloer en balken nadat ze een cocon in de vorm van een graankorrel vervaardigd hebben. De naam krroeskopje verwijst naar de kopbeharing, die ten eerste prominent aanwezig is en vooral boven de ogen nogal krult (kroes).

Andere motrupsen leven van bladeren zoals de spinselmotten die na overwinterd te hebben een aantal bladeren met haar spinsel omgeven en die afvreten waarna ze andere takken opzoeken om hetzelfde te herhalen. Ze laten alleen de nerven en de opperhuid aan een kant over. Ze worden wel trekmaden genoemd.

Bij de vedermotten, Pterophoridae, zijn de bovenvleugels in twee en de ondervleugels in meerdere delen gesleten die op witte veertjes lijken. De rupsen leven op verschillende bomen en struiken. Ze worden meestal niet schadelijk omdat ze slechts in gering aantal voorkomen.

Bijbel.

Job 13:28: ‘door overmacht is mijn hulsel ontredderd. Het hangt om mij heen als mijn onderkleed’, het is door motten gegeten. Het Hebreeuwse woord voor de mot is ‘ash’. De schade ontstaat door de wormen. Jesaja 51:8: ‘Want als een kleed verteert hen de mot en als wol verteert hen de worm’.

Christelijk.

Gelijk een mot zelf uit laken groeit wanneer het in dikke en mottige lucht hangt en er geen wind onder speelt en niet wordt uitgeslagen alzo groeit uit een goed werk de mot van ijdele glorie. Hij wordt verdreven door welriekend gebed. De mot eet langzaam. Bij Jesaja 50:9 en 51:8 wordt door het zinnebeeld van de knagende mot een langzaam oordeel te verstaan gegeven.

Bestiaria.

Shakespeare ‘Coriolanus’, i, 3, 94;

“Yet, they say, all the yarn she spun in Ulysses absence did but fill Ithaca full of moths’. ‘Maar men zegt dat al het garen dat zij in Odysseus afwezigheid spon Ithaca alleen al van motten vervuld heeft”.

De mot is een worm van kleren, het wordt gebroed uit vergane kleren als die te lang in dichte luchten zijn. En vooral als er geen wind blaast of ontvouwen zijn in pure lucht. En toch is het een gevoelig beest, hij verbergt zichzelf in het kleed zodat hij niet gezien wordt.

Het is al vanouds een verderfelijke gast, voor gewaden en papieren. Horatius:

‘Die zijn spreien aan de motten geeft ten beste.

Tot ze eindelijk in de kift verrotten op het leste’.

Martialis:

‘Hoe veel geleerden geven.

Het voedsel aan de mug en mot, waar van zij leven!’

In Grieks wordt het blattarum genoemd.

‘Zo gij mij niet geeft vastgebonden boeken.

Zo plaats ik hen in afgelegen hoeken.

Tot voedsel voor de mug en mot.’

De boeken moesten dus ingebonden worden of in kastjes bewaard.

Symbool van ijdele glorie en te veel verbeelding van zichzelf.

Bestrijding.

Bladen van de bittere, kruidige sterk riekende dingen als laurier, ceder, cipres, polei, alsem, kamfer, citroenappelen en andere kruiden die tussen de kleren en boeken gezet worden voorkomen het eten van motten. Motten broeden in kleren, zo veel gauwer moet er een spin ingesloten worden.

Diegene die kleren verkopen zijn gewoon om die om de vogel te wikkelen die king fisher, ijsvogel, genoemd wordt of hangen die in de winkel als een geheim middel tegen motten. Kleren die gelegd zijn op een leeuwenhuid zullen nooit geen motten hebben.

Shakespeare, ‘The Merchant of Venice’;‘Thus hath the candle sing’d the moth’. ‘Zo heeft de kaars de mot verzengt’.

Maerlant; ‘Cariste, zegt ons Solijn, dat een soort vogel is die vliegen mag door een vuur en dat de vlammen hem niet hinderen, nog aan veren, nog aan pluimen, schaden mag en schuimen’.

Maerlant bij vliegen, ‘Plinius spreekt zonder bedriegen dat men in Cyprus vliegen vindt van vier voet lang en groter met zijn allen dan de onze zijn en heten pyralus en deze wonen in een oven en vliegen en maken geschal zonder schade midden in het vuur en dit is te verwonderen hier, alzo lang als ze zijn in de brand zijn ze levend en gezond, vliegen ze iets uit verder mede, ze blijven dood daar ter plaatse’.

Vondel, ‘Het Pascha.III’;

‘Mij dunkt gelijk de Muggen

Gij om de kaarse zwermt, tot dat gij Bedel-plugghen (bedelbendes)

U vleugels verbrand’.

De Heerlijckheyd van Salomon;

‘Ik heilige vuurvliege (=de pyraustes) in haar vlamme leve en zweve

Een nieuwe zomeruil, te stout in ’t licht gesmookt (een zomeruil is een soort vlinder)

Van hare lampkens ik mijn vlerkens te ere verschroock’( =verschroei)

Uit www.ancientsites.com

Pyraustes.

Ooit was er eens een insect die pyrausta genoemd werd. Het smelt als was in vuur en toch leeft het in de vlammen. Oiseau de feu.

Aristoteles sprak over een gevleugeld schepsel die hupt of kruipt door het vuur en sterft als die van het vuur weggenomen wordt. Hier geeft hij geen naam. Plinius herhaalt dit maar noemt het schepsel pyrallis (een woord dat Aristoteles voor een vogel gebruikte) ‘Vliegend te midden van de vlammen zien we kleine gevleugelde schepsels. Dit zijn de Pyrallis of Pyrotocon die ook gevonden wordt in de kopermijnen van Kreta: “pyrallis appellantur, a quibusdam pyrotoca, quae et in Creta’. Ze lijken wat op draken, maar hebben vleugels als insecten’.

Pyrallis komt op dezelfde manier voort als de meeste insecten. Het trekt zijn voeding van de vlammen en kan alleen blijven bestaan in het vuur’. Hij vliegt gelijk een mug om de kaars. Dan sterven ze. Waar vandaan; ‘hij zal nog eens in de kaars vliegen, hij vliegt gelijk een mug om de kaars’ ‘Die vliegt met kracht naar het minnevuur. Die volgt de vlieg in haar zwier.’ Dat wordt ook gezegd van het beestje Pyrausta, Aeschylus: ‘Magnopere metuo stultum pyrauste exitium’, ‘ik vrees het dwaze lot van de vuurvlieg te ondergaan’. Men heeft een spreuk wegens de korte vreugde van voorbijgaande wellust, ‘gaudium pyrauste gaudes; ‘uw vreugde duurt zo lang als die van een vuurvlieg’. Men brengt het over tot te driftige lusten en liefde in welke strikken iemand verstrikt is en door de hitte en vlam wordt verteerd zodat de wellust in het algemeen die te driftig is een overmatig iemand verteert.

Het insect waarnaar verwezen wordt is onbekend. De pyraustes is een insect die op een mot lijkt en over een verlichte kaars vliegt. Aelianus beschrijft de pyraustes als opbrandend boven het vuur waarin het vliegt en citeert Aeschylus” Ik vrees het gekke noodlot van de pyraustes”. Het is waarschijnlijk een gewone mot.

‘Zo springt in het brandende vuur

de vlieg peraustes met zijn vlammende vleugels

Zonder vuur sterft het, erin heeft het vreugde’.

Het leeft in dat waar alle andere dingen in vernietigd worden’. Naar Du Bartas.

Het purpermotje wordt Pyrausta purpuralis genoemd.

Christelijk.

Er is een soort vlinder dat midden door de vlammen heen vliegt zonder de vleugels te verbranden; aldus kan ook een ziel, die zich met kloekmoedige besluiten wapent, in de wereld leven zonder dat zij de geest der wereld aanneemt.

Zie verder: http://www.volkoomen.nl/ en : http://volkoomenoudeherbariaen...