Sidderrog

Uit www.mondomaldive.com

Torpedo marmorata. (gemarmerd)

Naam, etymologie.

Rog, in midden-Nederlands was het roche, in midden-Noord Duits Roche of Ruche en in oud-Engels reohhe.

Beverwijck, Stompvis wordt onder andere plaatsen gevangen bij Marseille in Frankrijk en bij Venetië en Genua in Italië, het heeft enige gelijkenis met onze rog. Theophrastus, Aristoteles, Galenus, Plutarchus, Plinius, Averroë, Albertus, Bellunensis en verschillende andere getuigen dat deze vis zo dapper verdooft dat hij zelfs door het net of iets anders waar hij mee gevangen wordt zijn kracht uitgeeft en de vissershanden doof maakt en haar gevoel beneemt of een schudden en beven daarin verwekt waarom het bij de Venetianen Tremolo en bij die van Genua Tromriza genoemd wordt net zoals door de Spanjaarden Tremielga, door de Duitsers Zitterling, Zitterfisch, Schleffer of Krampfisch omdat het kramp verwekt. Zo kunnen wij hem in onze taal kramp of stompvis noemen die in het Latijn de naam heeft van Torpedo. De olie daar deze vis levend (want als hij dood is heeft hij die kracht niet) in gestikt is verdooft het gevoel en neemt alzo de pijn weg’.

Sidderen.

De trilrog, sidderrog of elektrische rog die narke (vandaar narcotisch) genoemd wordt bij de Grieken en torpedo bij de Romeinen. Dat woord betekent verstarren omdat het levende wezens die het aanraakt verlamt. Zo heet het nog in Spanje en behoort het tot de Torpedininae.

De uitvinder van de beweeglijke zeemijn noemde deze, als metafoor, torpedo.

Het dier verschijnt weinig in de literatuur maar staat wel op oude Griekse vazen afgebeeld. Als de vis in hun droom voorkwam geloofden de Grieken dat er onheil op komst was.

Vorm.

Deze vis is geheel schijfvormig met een vosrode rug waarop vijf blauwzwarte oogvlekken op voorkomen die in een vijfhoek staan. Gemarmerd met bruine en gele vlekken en een witte buik. Ze worden tot een meter lang. Leeft op de grond en meestal verborgen onder een laagje zand.

Bij het vangen werpt de sidderrog zich op zijn prooi en slaat zijn borstvinnen er omheen, vervolgens wordt die verlamd door een elektrische schok. Dat kan een schok zijn van een vijftig volt bij een vijftig ampère sterkte, grotere dieren leveren meer volt, tot 200.

Ze zijn sinds overoude tijden berucht wegens hun vermogen om elektrische schokken uit te delen. Hoewel de werking van de tril- kramprog of sidderrog aanmerkelijk zwakker is dan die van de sidderaal kan hij toch pijnlijke schokken geven. Eerst nadat herhaalde ontladingen hem afgemat hebben kan men hem veilig uit het water halen. Onder water zijn de schokken het hevigst en duidelijkst waarneembaar. Krachtige mannen werden door de ontladingen geheel verlamd en stortten neer.

Bestiaria.

Uit Maerlant; ‘Torpede, zoals Plinius zegt, is een vis die in de modder ligt en elke vis die zwemmen wil waar hij in stil de grond ligt verliest zijn macht en wordt traag en dan vangt hij ze in listen. Men voert zijn lever ver om lieden te kwaad maken. Ja, hij is van zulke macht wie hem zo wil doden met een speer dat zijn armen en zijn leden verslappen en vertragen hem mede en komen zijn voeten aan zijn vel, hij wordt al mat al was hij snel, zijn lucht van zijn lijf verzwaart beide, mannen en wijven. Plinius en Isidorus mede spreken dit voor waarheden.’

Torpedo heeft kracht genoeg om bij de eerste aanraking de haak te betoveren en de lijn te bezweren, de roede te beheksen en de hand te verstijven van hem die hengelt. Vanuit zijn giftige aderen verspreidt de torpedo een uitvloeiing die door de lijn naar de hand van de visser kruipt en die vergiftigt. Dat stolt zijn bloed zodat hij de hengel moet laten vallen. Hij die op torpedo’s wil vissen moet zijn hand zalven met de olie van Nenuphar, (waterlelie) dan is hij beschermd.

De ouden waren bekend met de bijzondere schok die de torpedo afgaf. Aristoteles zegt: ”de torpedo verdooft de schepsels die het wil overwinnen en overweldigt hen door de kracht van de schok dat het in zijn lichaam heeft’.

Mogelijk een van de meest interessantste literaire gebruiken van dit beest verschijnt in een van Plato’s dialogen waar Socrates vergezeld wordt door zijn verlegen gespreksgenoot naar een krampvis of torpedo: “als je me een kleine grap toestaat”, zegt Menno, “denk ik dat je precies lijkt, niet alleen in vorm maar ook in andere aspecten op die brede zeevis die krampvis genoemd wordt, want die verstijft ook een persoon die hem ook aanraakt of beroert. Je schijnt hetzelfde met mij gedaan te hebben en hebt me verstijfd’. Door de schok zou het spraakvermogen verloren gaan. Toch werd het gebruikt om er jicht mee te behandelen waarbij de patiënt op een rog moest gaan staan.

Van Beverwijck ‘Zodanige lamheid is het die enige goudsmeden of spiegelmakers krijgen door het behandelen van het kwikzilver als mede door de stompvis die torpedo genoemd wordt en als die met een stok of iets anders van verre aangeraakt wordt lamheid maakt zoals Plinius verhaalt in 32. 1. Hiervan zijn ook deze verzen van de poëet Claudianus in 3. Eprigr.

‘Is het niet een zeldzaam werk, de stompvis een zeldzaam beest. Doet zaken wonder vreemd en boven onze geest. Al is hij in de zee, hij zwemt met zware leden. Al komt hij op het strand, hij gaat met trage schreden. Hij toont geen wreed gebaar, ten minsten in de schijn. Maar in zijn holle borst daar is een slim venijn. Wie maar tot hem komt of hem bestaat te wrijven. Die zal van begin af aan zijn handen zien verstijven. Daar komt, men weet niet wat, gerezen uit de vis. Dat aan de mens als de winter is. Het kruipt door het gehele lijf en laat het bloed bevriezen. Zodat de flinkste man zijn krachten moet verliezen. Ja, ofschoon men het niet aanraakt maar vist het met de roe. Noch wordt de mens verkleumd en niemand weet hoe. Daar komt een slim vergif uit deze vis gerezen. Daarvan nooit een geestig kwant tevoren heeft gelezen. Die sluipt eerst in de haak en zo verder in de draad. Totdat het door het riet tot naar de vanger gaat. Die krijgt een stijve arm en kan zich niet bewegen. Zodat hij met zijn vangst volledig is verlegen. Het gaat hier anders toe dan hij wel had gedacht. Zijn hand is zonder klem, zijn vingers zonder kracht. Hij kan, eilaas! die zo niet aan zijn makker langen. De visser is gevist, de vanger is gevangen. Wel vrienden vist bedacht en met rijpe zin. Want al wat iemand vangt heeft geen voordeel in.

Rog.

Roggen waren de mensen wel gezind. Het plaatje laat zien hoe een grote rog komt aanzwemmen om een man te helpen die door kleine hondshaaien in de diepte zal worden getrokken.

Vorm.

De rog is eigenlijk een platgeslagen haai en is er nauw mee verwant. Het is een soort schild, de rugzijde is zwak gewelfd, de omtrek scheef vierkant of elliptisch.

Hun ogen zitten op de rugzijde van de kop, de neusgaten, de mond en de kieuwopeningen bevinden zich aan de buikzijde.

De rugvinnen zijn klein en zitten bijna altijd aan de wortel van de staart.

Uit es.wikipedia.org

De zeer grote borstvinnen omgeven de schijfvormige romp, de staart is dun en zweepvormig als een rat, en bij de stekelrog, Raja clavata, (knotsvormig) met verscheidene rijen doornen bezet.

In de mond liggen vele rijen van spitse tanden.

Men vindt ze in alle zeeën en ze zwemmen in de tijd van het kuit werpen zo hoog, dat men ze met harpoenen kan steken.

Genoemde vis leeft met acht andere soorten in de Noordzee, hij zoekt tijdens het gure jaargetijde grotere diepten op, maar nadert in de zomer de kusten.

Zijn eieren hebben een leerachtige schaal en dezelfde gedaante als die van de haaien.

De stekelrog wordt gewoonlijk vijftig tot honderd cm lang en breed en is een geduchte vijand van platvissen en andere zeedieren die zich op de zeebodem ophouden. Af en toe vliegt hij even op met wiekende vleugels maar blijft meestal rustig liggen op de bodem. De prooi wordt met snelle vleugelslag overmeesterd, hij omhult hem met zijn borstvinnen en pakt hem met zijn bek.

Zijn vlees is eetbaar. Er zijn er die vijftig kg zwaar worden.

Bestiaria.

Uit Maerlant,’Rais, dat is de rogs naam, een lelijke vis en onbekwaam en zeer zwaar om te verteren. Aristoteles zegt voor waar dat de zuidenwind ze doet dragen. Waar men van deze veel vindt zijn ze niet duur en weinig waard, maar als men er ver mee vaart, dan zijn ze goed en duur. Tegen andere vissen manieren die scherp getand als een zaag zijn heeft de rog zijn listen, hij heeft de rog een staart als een serpent van achteren. Aan de buik staat hem de mond, lelijk en onrein te alle tijden en bijna zo breed als lang’.

Pijlstaartrog. Uit iara.govemment.bg

Dasyatis pastinaca, (pastinaak-vormig) (Trygon), de pijlstaartrog, stingray, heeft een staart die voorzien is met een stevige benen staart die aan weerszijden voorzien is van weerhaakjes voorziene doren. Als je hem aanvat is hij gewoon de lange buigzame staart om je heen te slingeren en intussen de stekel in een wonde te drukken, ook slaat hij soms eenvoudig met de staart. De staartdoorn wordt, wanneer hij afbreekt, door een nieuwe vervangen. Wilde volkeren gebruiken deze punten als pijlpunten, zo al bij de oude Grieken. De wonden door die pijlen veroorzaakt zijn zeer pijnlijk en helen slecht. Je kan er zo van omvallen, het werkt direct en kan zelfs dodelijk zijn. Plinius verhaalt dat de stekel op de staart zo sterk is als ijzer en dat die een wapenuitrusting als een pijl kan doorboren. Steekt de vis de pijl in de wortel van een boom dan is die ten dode opgeschreven.

De staart is de helft van het lichaam, de rest is meer schotelvormig.

De kleur is van boven meestal grijs/bruin en aan de onderkant wit.

Komt aan de kusten voor, ook van de Noordzee, zelfs trekt het rivieren op.

Vleugelroggen.

Uit Maerlant; ‘Cervus marinus dat is min of meer het hert van de zee. Kiramidarium boek die zegt dat het dat zijn horens, die hij aan zijn hoofd groot heeft boven de zeebaren al bloot te steken pleegt. Zodat de vogels die moe zijn en over de zeevloed vliegen op zijn takken zullen rusten omdat ze van moeheid uitrusten en als ze denken vredig te zitten met laat hij hen zinken daar ter stede en laat de vogels in het water vallen, dus verteert hij ze met z’n allen’.

uit shark-references.com

‘Daar is de duivel!’ Grote opschudding onder het scheepsvolk. Ieder grijpt een wapen, overal ziet men lansen en harpoenen. Het was een grote vis die op een rog geleek maar twee hoornen had als een os, =Cephalopterus diabolus (duivelachtig). Franse lotte, devis fish (zie ook zeeduivels, Lophius piscatorius)

Hozemond, is misschien zo genoemd, omdat zijn bek aan een hoosvat deed denken.

De zeeduivel of hoornrog, reuzenrog heet ook wel manatia. Voortdurend vergezelde hem een witte vis die af en toe op verkenning uitging en zich vervolgens weer onder de reus verschool. Dat is de ‘loods van de duivel’ omdat hij hem tot gids dient en hem knijpt zo gauw hij vissen bespeurt, dan schiet de duivel er pijlsnel op af. Dat is het verhaal van een reiziger die Siam op het einde van de 17de eeuw bezocht.

Ze zijn zeven meter lang en negen meter breed bij een gewicht van vijfhonderd tot duizend kg

Bij New York doodde men er een wiens gewicht vijfduizend kg bedroeg. De verenigde krachten van twee span ossen, twee paarden en tweeëntwintig mensen waren ternauwernood voldoende om dit monster uit het water te halen.

Men verhaalt dat ze buitengewoon snel en sierlijk zwemmen en zich op een vreemdsoortige wijze als het ware springend door het water bewegen en dikwijls een van de vinnen boven het wateroppervlakte verheffen. Als zo’n een vis in de ankerketting verward raakt kan hij het vaartuig losrukken en dit vervolgens, kwaad over de last van het aan hem hangende anker met demonisch geweld heen en weer slepen.

De jacht op duivelvissen is gevaarlijk omdat zij in hun woede op het vaartuig aanvallen zodat die gevaar loopt om te kantelen.

Roggenstekers.

De mensen uit Weert heten rogstekers. Men verhaalt dat er oudtijds een vracht met onder andere een rog erop van Antwerpen naar Roermond reed. Bij Weert viel er een rog van de kar en bleef in het wagenspoor liggen. Een Weertenaar zag het hem onbekende gedrocht en liep verschrikt naar de stad om hulp te halen. Gewapend trok men erop uit, dreef de rog een spies door het lijf en voerde hem als oorlogsbuit zegepralend naar het stadje mee.

Zie verder: http://www.volkoomen.nl/ en : http://volkoomenoudeherbariaen...