Kruisbek

Loxia curvirostra (Loxia; kruisvormig, en gekromde snavel)

Naam, etymologie.

Kruisbek, kruisvink, kruiskanarie of scheervink heet in Friesland dennenpapegaai, in Duits Kreuzschnabel, in Engels crosbill en in Frans bec-croise des sapins.

Vorm.

De papegaai van het noorden.

De snavel is in het oog lopend, fors, dik en hoog. Zowel de boven- als ondersnavel zijn bijna volkomen halfcirkelvormig gebogen en kruisen elkaar slechts weinig. Ze kunnen zich met de snavelspitsen aan bomen vasthouden en gaan met de kop naar boven of beneden. Met die snavels kunnen ze de dennenappels gemakkelijk openbreken en de zaden eruit pikken.

De kop, de keel, de gorgel, de borst en de buik zijn min of meer levendig rood en van voren met een tint die tussen die van menie en aalbessen afwisselt, op de wangen met een grijsachtig en op de keel met een asgrauw waas overtogen. De veren van de rug zijn grijsrood, de anderen met rode grijsachtige zoom. Het wijfje is altijd grijsgroen.

Totale lengte is zeventien cm en een staartlengte van zes cm.

De kruisbek komt hier wel eens voor op zijn zwerftochten, maar broedt in het zuiden. Ze houden zich in streken op waar veel voedsel te vinden is. Als ze hier een goede oogst verwachten maken ze voorbereiding om zich voort te planten. Ze broeden hun eieren zelfs in de winter uit, omdat in die tijd de zaden van de naaldbomen rijp zijn. Het is een opvallend kenmerk In de winter is het een schitterend gezicht, de rode vogeltjes zijn dan als kerstballen in een met sneeuw bedekte boom.

Ze zijn zindelijk, maar door de hars kunnen ze zich bevuilen. Hun lichaam is vaak zo vol met hars dat het lang duurt voordat na hun dood verrot.

Zingen.

Wanneer in de dennenwouden de zaden zich overvloedig ontwikkeld hebben hoort men het ‘gop, gop’, ‘griep griep’ of ‘tsok tsok’ van deze vogels, ook wel het gezang van het mannetje, de lokroep is ‘keup keup keup, dat door velen als aangenaam wordt ervaren. Het zingen bestaat uit een luid voorgedragen strofe waarop verscheidene kwelende, zwakke en niet ver hoorbare tonen volgen.

Folklore.

De vogel zou, naar het volksgeloof, de kruisdoornachtige dorens van Christus naar het kruis gedragen hebben. Twee nog groene jonge kruisbekken streken neer op het kruishout van de stervende Christus en wendden krachtige pogingen aan om de nagels uit de bebloede handen te wrikken. Door hun overmatige en tevergeefs inspanningen werden hun snavels krom terwijl het verenpak zich rood kleurde met ’s Heilands bloed. Sindsdien draagt hij het teken van het kruis.

Of men ziet er iets vreemds in en het bijgeloof voorspelt gruwelijke gevolgen van zo’n hemels teken. Besmettelijke ziekten moeten ze achter zich aan slepen.

Plinius verhaalt dat de kruisbek de ziekten van de mensen, vooral de geelzucht tot zich trekt. Vandaar dat men in Tirol de vogel met de snavel in de kamer van de zieke brengt waarbij men met spanning afwacht of hij niet creperen zal. Men gelooft vooral dat het bij kinderen werkt en dat de vogel in zware gevallen, door zijn dood, als offer aan het kind heeft gegeven.

De Zwitserse boeren schrijven hem bovendien nog de eigenschap toe hun reumatische aandoeningen te kunnen overnemen zoals bij ons een hondje in bed een jichtlijder van de pijn zou bevrijden. De rechtse kruisbekken moeten door de mannelijke en de linkse de vrouwelijke smarten verminderen. Bovendien behoedt een kruisbek in de kooi het Zwitserse vee voor ‘betsjoening’.

De mannetjes en wijfjes zijn beiden in het eerste en tweede jaar grijsgroen van kleur, maar worden daarna rood. Om die kleur hield men ze in oude tijden voor de dienaren van de roodgebaarde Donar, de dondergod naar wiens gevreesde donderbeitel zijn zonderling gevormde snavel gevormd zou zijn. Het was een geliefde kooivogel, niet alleen vanwege zijn liefelijke gezang maar ook omdat hij het inslaan van de bliksem zou weren.

Loxia pytyopsittacus, L. (papegaaiachtig) is de grote kruisbek, een vorm van de vorige. De lengte is achttien cm.

Zie verder: http://www.volkoomen.nl/ en : http://volkoomenoudeherbariaenmedisch.nl/