Dieren fabels

VVoudt Van vvonderlicke Sinne_Fabulen der Dieren, Kunstich met levendighe ende aerdighe groote schoone Beelden uyt-ghedruckt,

In devvelcke alle redelicke Menschen, met een sonderlijcke gheneuchte ende vermakelickheydt des ghemoedts, konnen sien ende leeren even als in eenen klaren Spieghel, de seer groote ghelickheyt ende over-een-kominghe tusschen de onredelicke Dieren, ende de onverstandighe ofte vvereltsche Menschen, levende na den lust van hunne dartele vleeschelicke gheneghentheden.

Te samen ghestelt door

STEVEN PERRET.

VVederom met Sinne-rijcke Ghedichten op ‘t nieu by-ghevoecht, verbetert, ende vermeerdert door

ADRIAEN vande VENNE, Schilder.

[Vignet, met de afbeelding van Fama met hoorn en vleugels, vliegend boven de zee, en volgende randtekst:]

Behovt v goede Faem,

Al waert v al ontgaen,

Want blyft ghy sonder Naem,

Soo ist met v gedaen.

TOT ROTTERDAM,

By Isaack van VVaesberge, op ‘t Steyger, by de Marckt, inde Fame, 1633.

Voor Abraham van VVaesberghe.

[2] Toe-gheeyghent aen de edele mogende heeren de ghecommitteerde raden ter admiraliteyt tot Rotterdam.

Mitsgaders

Aen de E. Achtbare, Wyse, Voorsienighe Heeren Balliu, Burgemeesters, Schepenen, ende Vroetschappen der selver Stadt.

Mijn Heeren,

Ghelijckerwijs onder de groene ende vermakelicke wijngaert-bladeren seer soete ende lieflijcke druyven verborghen liggen. Alsoo zijn oock onder de vermakelicke ende gheneuchlicke Fabulen seer soete ende profytige exempelen begrepen, dienende tot onderwysinge van ‘t gemeene leven der menschen: want een Fabel, volgens ‘t ghetuyghenisse Augustini, is anders niet dan een sekere spreuck ende vertellinghe, dewelcke alhoewel die gheen kracht van waerheyt en heeft, nochtans soodanighen ghelijckenisse ende onderwysinghe mede brengt, waer door de waerheyt kan ontdeckt werden; Over sulckx by Schryvers der wereltsche wijsheyt, gelijck met namen Horatium spreeckt dՠeene Muys tot dՠander, ende het Weselken praet met het Vosken; tot wat eynde? Namentlicken op dat door de verdichte spreucke van de onredelicke Dieren sekere waerachtige beduydenisse op ‘t leven der redelicker Dieren, dat is, der Menschen soude mogen genomen worden: Derhalven diergelijke spreucken vintmen oock selfs in de H. Bybelsche boecken, gelijck onder anderen in het boeck der Rechteren Cap. 9. Alwaer de Boomen onder malkanderen beraetslagen om eenen Koninck te maken, ende gaen henen ende spreken tot den Vygheboom, tot den Wijnstock ende meer andere Boomen. Het welck alhoewel het een merckelicke verdichtede vertellinghe is, evenwel nochtans met een krachtighe ende beweechlicke beduydinge van waerheyt uytghesproken is. Over sulckx Agellius Lib. 2 Cap. 29 niet tկnrechte van den Fabelschryver van Phrygien betuycht hoe dat hy ten allen tyden ende van eenen yghelicken niet tՠonrechte ghehouden is gheweest voor een bysonder wijs ende verstandich man. Ia Aristoteles verheft syne Fabulen soo seer, dat hy uytdruckelicken derft segghen. Dat de ghene die een lief hebber is der Fabulen, oock een lief hebber is der wijsheyt. Dit dan alles seer neerstelick by my aengemerckt zijnde, en heb ick niet konnen nalaten dese weynighe Fabulen met groote ende schoone Figueren na konst uytghedruckt ten dienste onser Landtsaten weder met nieuwe ghedichten in onse Tale uyt te gheven. Ende boven al ben ick schuldich deselve uwe Ed. Mog. Ende uwe E. Achtb. VVyse te dediceren, eensdeels om myne gheneghentheyt daer mede te betoonen, eensdeels onder de beschuttinge van uwe Ed. Heeren Name het selfde in des te meerder handen mach komen. Hier mede Ed. Mog. Ende Achtb. VVyse Heeren

Zijt in de bewaringhe des Allerhoochsten bevolen, Datum Rotterdam. 1633.

Uvve Ed. Mog.ende E. Achtb. VVyse

Alleronderdanichste Dienaer.

A. van VVaesberghe.

[3]

[vignet met bloemen, mannen en dieren]

Voor-reden.

Adriaen vande Venne, Schilder, en Teyckenaer.

Aen de Vernuftighe Kunst-lievende Lesers.

WEet-gierighe Verstanden; Door beweginge van aenporrende Vrienden (die de kunstighe Platen van de Fabulen der Dieren hebben uyt de vergetenheyt, van het duyster willen weder in ‘t licht brengen), heb ick my selven van de stomme beweghende nutte Schilder-kunst wat ontledicht; om dieswille, datmen tot yder wetenschap, een gheheel Mensch van noode heeft. De reden-kunst, ofte Posie, heb ick door een aengheboren natuere en liefde vervolcht, tot ick een gedeelte, of eenen vingher heb van deselve ghekreghen; op hope de gheheele hant te bevatten. Ghelijck ick mede de Schilder-kunst op soodanighe wyse heb naghespoort: Want, Reden-kunst, en Beelden-kunst, moeten nootsakelick by een; ende voeghen, en moeten te samen, ghelijck de Ziel by het Lichaem. Gheen Schilder kan sonder Potschen Gheest, noch gheen Pot kan sonder Schilderschen Gheest yets teelen, voldragen, baren, ende op-voeden, op dat het door de wackere Faem mach op-varen, tot lof van de ghene die het onsterffelicke hebben doorlevend.

Het is over lang bekent, dat dese kunstighe Sinne-Dieren eerst zijn gheteyckent, en ghesneden in ‘t kleyn, by den wijdt-beroemden kunstrijcken Marcus Geraerts, tot Brugghe; Ghelijck den loffelicken Carel van Mander daer van verhaelt. Maer, ten tyde dat dese aerdighe leersame Schilders wercken ghedaen zijn, heeft de Rijm-kunst noch onghebakert, ende niet recht ghekoestert gheweest; maer hadde de borsten ghesoghen van vreemde ende uytlantsche onrymighe woorden! Doch, sedert eenighe jaren herwaerts, is de lof-weerde Posie, of Wijs-kunst, eerst tot haer Duyts verstant ghekomen; ende het schijnt, dat de Hollantsche ende Zeeusche Lucht deselve Weet-kunst wat soeter, ende opender, ende meerder heeft verlicht van de vreemde lisperijen, en duystere dompen. Het schijnt dat het mede alsoo met de Schilder-kunst gheschiet, ghelijck de ervarentheyt ghenoechsaem laer en laer vertoont, op wat Trap datse ghekomen is.

Nu, komende tot de Sinne-Fabulen der Dieren; die zijn voor onse tyden, by den Heydenen, in groot-achting gheweest; ghelijck Plato oordeelt; datmen door eerlicke Fabelen de loop des levens behoort te stieren: Hy wijst-aen, dat de Voedsters de teere Jeucht met soodanighe lieffelicke Sinne-wetende-Fabels behooren te queecken; want, een Kint is ghelijck een schoon wit pampier: setmen daer yets fraeys, of wat leelickheyt op, het blijfter in staen.

Onsen Heere Salichmaker Iesu Christi, heeft meest de duystere ooghen op-gedaen door ghelijckenisse, ghelijck als ons de H. Schriftuere, soo wel Oude, als Nieuwe Testament, in volheyt aen-wijst.

Het moet nu, hedensdaechs, noch alsoo in de kroel van de vvoelende vveerelt ghedaen vverden; men siet dat de gheneghentheyt des verstants ghemeenlick tot Fabelen streckt, ende reckt na yets dat Mallicheyt met Bevallicheyt heeft. Hier is dan Reden-mal toebereyt met de Sausse van Wijsheyt. Sonder twyfel, soo yemandt in dit Woudt met voordacht sich vvil vermeyden, men sal vinden dat de onvernuftighe Beesten, vernuftighe Menschen sullen maken. Dat de Beelden aen-vvysen, sullen de Ghedichten aen-prysen.

Het loom verstandt vvilt dickmael vvel aen-gheleydet vvorden, maer niet met gheweldt ghetrocken zijn. De Kunst is ghelijck een Zeyl-steen, die sware Gheesten kan na haer trecken. Het is geschiet, by oude tyden, datter Paerden, Honden, en Voghels zijn beweecht, en ghetrocken door Schilder-kunst. Daerom ist niet vreemt datmen Ziel-rijcke Menschen lockt! Wel aen dan, ghy onbenyde Kunst-soeckers, laet uwe herten, ende lanteernen van uwe hoofden naspooren datter behoort gevonden te werden. Indien ghy wat vindt dat sticht, ende verlicht; soo moet dit VVoudt een lustighe VVwandel-Tuyn wesen, voor de ghene, die somwijl door strammicheyt vvat onlustich zijn. Ghy dan, aensiet, en denckt! en smaeckt al eer ghy het laeckt. Versmaet niet dat u kan baten; en prijst dat lof-weerdich is. Soo hier ondertusschen vvat te berispen valt, ghedenckt dat het verbetert kan vverden: Daer toe van my alle de Kunst-gunstige werden ghebeden, eenighe mis-streken te decken, ende vergoeden, tot haer eyghen voordeel, en welvaert.

In ճ Graven-Haghe desen 16 Februarij 1633.

[4]

In Redenrijck, o Mensch, ghy Fabels schoon sult vinden,

Dit Boeck, leest met verstant, soo gկyt Reden beminden.

Den avthevr tot den leser.

Den Mensch die na het vleesch, sal teghen Reden streven,

Is tՠwonder datmen die hier met een Beest ghelijckt.

Want is ‘t dat Godt den Mensch met Reden schoon verrijckt,

En hy daer na niet doet, veel snooder is sijn leven

Dan Ezel, Leeuw, of Beer; oock Godt sal eyghen gheven

Loon, na verdienst, en doen: hierom o Mensch! neemt waer

Dat door onreden snoot, u niet tooren swaer

Druckt van Godts straffe handt, waer voor het al moet beven.

Hierom door reden dempt, u vleesch en bloet hoovaerdich,

Op dat ghy krijcht van Godt syner ghenaden goet.

Betoomt u wellust eys, en breydelt u ghemoet,

Dat ‘t onvoorsichtich, niet en leeft als Beest onaerdich.

Ghebruyckt u Ziels verstant, ‘t welck Godts beeltծis vroet,

Op dat gy ԳHemels throon, door deucht mocht werden waerdich.

Psalm VIII.

O Godt!ghy hebt het al tot nut des Mensch gaen maken,

Waer hy sijn ooghen went, ‘t is alles hem dienstbaer,

VVant daer en is gheen Beest onder des Hemels daken

Dat hy niet beven doet, soo hy is wijs voorwaer.

Voor-bereydinghe op de Sinne-fabulen der dieren.

Hier sietmen, door de Kunst, veel Tam en Wilde Dieren;

Hier leertmen, door de Kunst, aen Menschen goe manieren:

Hier voedtmen dom verstant; hier laeftmen doffen Gheest;

Hier is nu yder een vermaeckt door menich Beest.

Siet wat hier binnen schuylt! Siet wat hier is verholen!

Gaet door een open VVoudt, daer Sinne_Dieren dolen:

Daer sult ghy nu en dan haer meeningh wel verstaen,

En watter dient ghemijdt, en watter dient ghedaen.

Leert, swacke Menschen, leert wat Beesten al vermeughen!

Hier schijnt een leughen waer, en waerheyt schijnt een leughen;

De Fabels zijn ghewis. ‘luyt Reden in het hooft.

‘Gheen Wetenschappe-schat vvert nimmer vvech gherooft.

‘Wy sien, met vvonder aen, al vvat daer is gheschapen,

‘Daer in vvy, dach en dach, ons (blyven) op vergapen;

‘Men noemt de Beesten stom. Wy nemen dit besluyt:

‘Dat van een drooghe stronck komt selden groene spruyt.

‘Menschout een kleyne Vliegh, daer sult ghy dan bemercken

҇Groot vvonder in het oogh. O Schepsels! Hemels vvercken!

‘Die, buyten ons begrijp, zijn krachtich uyt-ghebeelt!

‘En Godt, met Godt, door Godt vvert alles voort-gheteelt.

‘Wie Godes grooten Naem tot noch toe niet kan lesen,

҅’t en teer, en enckel Gras, dat sal ghetuyge wesen.

‘Ghy dan, wanneer ghy siet, of Beest, of eenich Kruyt,

‘Gaet, soeckter Reden in, en treckter VVijsheyt uyt.

Aen-sprake Van het Tytel-beelt, tot de Kunst-lievende, en Reden-soeckende Lesers.

Komt hier, al wie na Kunste vraecht,

En evenstaech na Kunst jaecht.

Komt hier, al wie de Reden prijst,

En innerlick veel gunst bewijst.

Komt hier, al wie de Kunst verschoont,

En die verciert en hooch beloont.

Komt hier, al wie de waerheyt eert,

En leughens haet, en valscheyt weert,

Komt Hier, al wie den Hemel kiest,

En Aerdtschen aerdt, en pracht verliest!

Komt, jonck en oudt, men vangt u hier

In ‘t leersaem Net van yder Dier.

Al schijn ick stom, ick gheeft bescheyt,

Wat menich Beest tot Menschen seyt.

A.v. V.

Met neerstich ondersoeck kooptmen Verstant.

Kunst om Gunst.

Leert, en Eert.

Aensien doet ghedencken..

Woud van wonderlijke geestige fabels van dieren, kunstig met levendige en aardige grote en mooie beelden uitgedrukt.

Waarin alle redelijke mensen, met een bijzondere geneugte en vermakelijkheid van gemoed, kunnen zien en leren net als in een heldere spiegel de zeer grote gelijkheid en overeenkomst tussen de onredelijke dieren en de onverstandige of wereldse mensen die leven naar de lust van hun dartele vleselijke genegenheden.

Tezamen gesteld door

STEVEN PERRET.

Wederom met geestige gedichten opnieuw gevoegd, verbetert en vermeerdert door

ADRIAEN vande VENNE, schilder.

[Vignet, met de afbeelding van Fama met hoorn en vleugels, vliegend boven de zee, en volgende randtekst:]

Behoud uw goede Faam,

Al was het u al ontgaan,

Want blijft ge zonder naam,

Zo is het met u gedaan.

TE ROTTERDAM,

Bij Isaack van Waesberge, op ‘t Steyger, bij de Marckt, in de Fame, 1633.

Voor Abraham van Waesberghe.

[2] Toegeëigend aan de edele mogende heren de gecommitteerde raden ter admiraliteit te Rotterdam.

Mitsgaders

Aan de Edele Achtbare, Wijze, Voorzienige Heren Baljuw, Burgemeesters, Schepenen en Vroedschappen van dezelfde Stad.

Mijn Heren,

Gelijkerwijs onder de groene en vermakelijke wijngaardbladeren zeer zoete en lieflijke druiven verborgen liggen, alzo zijn ook onder de vermakelijke en genoeglijke fabels zeer zoete en profijtelijke voorbeelden begrepen die dienen tot onderwijzen van ‘t gewone leven der mensen: want een fabel, volgens de getuigenis van Augustinus is niet anders dan een zekere spreuk en vertelling die alhoewel die geen kracht van waarheid heeft, nochtans zodanige gelijkenis en onderwijzing mee brengt waardoor de waarheid kan ontdekt worden. Van zulks bij schrijvers van de wereldse waarheid met name Horatius spreekt de ene muis tot de andere en het wezeltje praat met het vosje: tot wat doel? Namelijk opdat door de verdichte spreuk van de onredelijke dieren zekere waarachtige betekening op ‘t leven der redelijke dieren, dat is, de mensen zou mogen genomen worden. Derhalve diergelijke spreuken vindt men ook zelfs in de H. Bijbelse boeken, gelijk onder anderen in het boek der Richteren kapittel 9 waar de bomen onder elkaar beraadslagen om een koning te maken en gaan heen en spreken tot de vijgenboom, tot de wijnstok en meer andere bomen. Het welke, alhoewel het een opmerkelijke verdichte vertelling is, evenwel nochtans met een krachtige en beweeglijke betekenis van waarheid uitgesproken is. Van zulks Agellius Lib. 2 kapittel 29 niet ten onrechte van de fabelschrijver van Phyrgië betuigt hoe dat hij te alle tijden en van iedereen niet ten onrechte gehouden is geweest voor een bijzonder wijs en verstandig man. Ja, Aristoteles verheft zijn fabels zo zeer dat hij uitdrukkelijk durft zeggen dat diegene die een liefhebber is der fabels ook een liefhebber is der wijsheid. Dit dan alles zeer naarstig door mij opgemerkt zijnde heb ik niet kunnen nalaten deze weinige fabels met grote en schone figuren naar kunst uitgedrukt ten dienste van onze landzaten weer met nieuwe gedichten in onze taal uit te geven. En boven al ben ik verschuldigd dezelfde u Edele Mogende en u Edele Achtbare Wijze op te dragen, eensdeels om mijn genegenheid daarmee te betonen en eensdeels onder de beschutting van u Edele Heren Naam hetzelfde in des te meer handen mag komen. Hiermee Edele Mogende en Achtbare Wijze Heren

Zijn in de bewaring der Allerhoogste bevolen, Datum Rotterdam. 1633.

U Edele Mogende en Edele Achtbare Wijze

Aller onderdanigste Dienaar.

A. van Waesberghe.

[3]

[Vignet met bloemen, mannen en dieren]

Voorreden.

Adriaen vande Venne, Schilder en Tekenaar.

Aan de Verstandige Kunstlievende Lezers.

Weetgierige Verstanden, door beweging van aanporrende vrienden (die de kunstige platen van de fabels der dieren uit de vergetelheid van het duister hebben willen weer in ‘t licht brengen), heb ik me zelf van de stomme bewegende nuttige schilderkunst wat vrij gemaakt om dieswille dat men tot elke wetenschap een gehele mens nodig heeft. De redenkunst of poëzie heb ik door een aangeboren natuur en liefde gevolgd tot ik een gedeelte of een vinger van die heb gekregen op hoop de gehele hand te bevatten. Gelijk ik mede de schilderkunst op zodanige wijze heb nagespoord. Want redenkunst en beeldenkunst moeten noodzakelijk bijeen voegen en moeten tezamen gelijk de ziel bij het lichaam. Geen schilder kan zonder poëtische geest, noch geen poet kan zonder schilders geest iets telen, voldragen, baren en opvoeden op dat het door de wakkere Faam mag opvaren tot lof van diegene die het onsterfelijke hebben doorleefd.

Het is al lang bekend dat deze kunstige geestelijke dieren eerst zijn getekend en gesneden in ‘t klein bij de wijdberoemde kunstige Marcus Geraerts te Brugge. Gelijk de loffelijke Carel van Mander daarvan verhaalt. Maar, ten tijde dat deze aardige leerzame schilders werken gedaan zijn is de rijmkunst noch ongebakerde en niet recht gekoesterd geweest, maar had de borsten gezogen van vreemde en buitenlandse niet rijmende woorden! Doch, sinds enige jaren herwaarts is de lofwaardige poëzie of wijskunst eerst tot haar Dietse verstand gekomen en het schijnt dat de Hollandse en Zeeuwse lucht die weetkunst wat zoeter en opener en meer heeft verlicht van het vreemde lispelen en duistere dampen. Het schijnt dat het mede alzo met de schilderkunst geschiedt gelijk de ervaring voldoende helder en helder vertoont op wat trap dat ze gekomen is.

Nu, komende tot de geestige fabels der dieren, die zijn voor onze tijden bij de Heidenen in grote achting geweest, gelijk Plato oordeelt, dat men door eerlijke Fabels de loop des levens behoort te bestieren. Hij wijst aan dat de voedsters de tere jeugd met zodanige liefelijke geest wetende fabels behoren op te kweken, want een kind is gelijk een schoon wit papier, zet men daar iets fraais of wat lelijkheid op, het blijft erin staan.

Onze Heer Zaligmaker Jezus Christus heeft meest de duistere ogen opengedaan door gelijkenissen gelijk als ons de H. Schrift, zo wel Oude als Nieuwe Testament, in volheid aanwijst.

Het moet nu hedendaags noch alzo in het kroelen van de woelende wereld gedaan worden, men ziet dat de genegenheid van het verstand gewoonlijk tot de fabels strekt en reikt naar iets dat malligheid met bevalligheid heeft. Hier is dan reden mal toebereid met de saus van wijsheid. Zonder twijfel zo iemand in dit woud met voorbedacht zich wil vermeien zal men vinden dat de onverstandige beesten verstandige mensen zullen maken. Dat de beelden aanwijzen zullen de gedichten aanprijzen.

Het lome verstand wil vaak wel aangelijnd worden, maar niet met geweld getrokken zijn. De kunst is gelijk een magneet die zware geesten kan naar haar trekt. Het is geschied in oude tijden dat er paarden, honden en vogels zijn bewogen en getrokken door schilderkunst. Daarom is het niet vreemd dat men ziel rijke mensen lokt! Welaan dan, gij niet benijde kunstzoekers, laat uw harten en lantarens van uw hoofden nasporen dat er behoort gevonden te worden. Indien gij wat vindt dat sticht en verlicht, zo moet dit woud een lustige wandeltuin wezen voor diegene die soms door stramheid wat onrustig zijn. Gij dan, aanziet en bedenkt! En smaakt al eer gij het laakt. Versmaat niet dat u kan baten en prijst dat lofwaardig is. Zo hier ondertussen wat te berispen valt, gedenkt dat het verbeterd kan worden. Daartoe van mij alle de kunstgunstige worden gebeden enige misstreken te dekken en vergoeden tot hun eigen voordeel en welvaart.

In ‘s Graven-Haag deze 16 februari 1633.

In redenrijk, o mens, ge fabels schoon zal vinden,

Dit boek, lees het met verstand, zo ge ooit reden beminde.

De auteur tot de lezer.

De mens die naar het vlees tegen reden zal streven,

Is wonder dat men die hier met een beest vergelijkt.

Want is ‘t dat God de mens met reden schoon verrijkt,

En hij het daarna niet doet, veel snoder is zijn leven

Dan ezel, leeuw of beer; ook God zal eigen geven

Loon naar verdienste en doen: hierom, o mens! Neem waar

Dat door onrede snood, u niet toorn zwaar

Drukt van Gods straffe hand waarvoor het al moet beven.

Hierom door reden dempt uw vlees en blode hovaardigheid,

Opdat ge krijgt van God zijn genaden goed.

Betoomt uw wellust eis en breidelt uw gemoed,

Dat ‘t onvoorzichtig niet leeft als een beest onaardig.

Gebruikt uw ziel verstand wat Gods beeltenis verstandig,

Op dat ge de Hemelse troon, door deugd mag worden waardig.

Psalm VIII.

O God! Gij hebt het al tot nut der mens gaan maken,

Waar hij zijn ogen went, ‘t is alles hem dienstbaar,

Want daar is geen beest onder de hemelse daken

Dat hij niet beven doet, zo hij is wijs voorwaar.

Voorbereiding op de geestrijke fabels der dieren.

Hier ziet men, door de kunst, vele tamme en wilde dieren;

Hier leert men, door de kunst, aan mensen goede manieren:

Hier voedt men dom verstand; hier laaft men doffe geest;

Hier is nu iedereen vermaakt door menig beest.

Ziet wat hierbinnen schuilt! Ziet wat hier is verholen!

Ga door een open woud daar geestrijke dieren dolen:

Daar zal ge nu en dan hun mening wel verstaan,

En wat er dient gemeden en wat er dient gedaan.

Leert, zwakke mensen, leert wat beesten al vermogen!

Hier schijnt een leugen waar en waarheid schijnt een leugen;

De fabels zijn gewis zegt reden in het hoofd.

‘Een wetenschap schat werd nimmer weg geroofd.

‘Wij zien met wonder aan al wat daar is geschapen,

‘Waarin wij dag en dag ons (blijven) op vergapen;

‘Men noemt de beesten stom. Wij nemen dit besluit:

‘Dat van een droge stronk komt zelden een groene spruit.

’Aanschouw een kleine vlieg, daar zal ge dan bemerken

‘Groot wonder in het oog. O schepsels! Hemelse werken!

‘Die buiten ons begrip zijn krachtig uitgebeeld!

‘En God, met God, door God wordt alles voortgeteeld.

‘Wie Gods grote naam tot nog toe niet kan lezen,

De teer en enkel gras dat zal getuige wezen.

‘Gij dan, wanneer gij ziet of beest of enig kruid,

‘Ga, zoek er reden in en trek er wijsheid uit.

Aanspraak van het titelbeeld, tot de kunstlievende en reden zoekende lezers.

Komt hier, al wie naar kunst vraagt,

En even staag naar kunst jaagt.

Komt hier, al wie de reden prijst,

En innerlijk veel gunst bewijst.

Komt hier, al wie de kunst verschoont,

En die versierd en hoog beloont.

Komt hier, al wie de waarheid eert,

En leugens haat en valsheid weert,

Komt hier, al wie de hemel kiest,

En aardse aard en pracht verliest!

Komt, jong en oud, men vangt u hier

In ‘t leerzaam net van elk dier.

Al schijn ik stom, ik geef bescheid,

Wat menig beest tot de mensen zegt.

A.v. V.

Met vlijtig onderzoek koopt men verstand.

Kunst om gunst.

Leerr en eert.

Aanzien doet gedenken

1. Van ‘t Paerdt, ende de Zeughe.

Waerdigher ist, met Eere vroom te sterven,

Dan tլeven quaet, en oneer te verwerven.

Een overmoedich Paerdt, dat tot den dienst sijns heeren,

Was rijckelick verciert, met gulden Krijchs ghewaedt,

Hem op den trotschen Kop, een rijke Pluyme staet,

Soo luchtich onvertsaecht ten Oorloch tradt vol eeren,

Een vuyle Zeughe siend; dit schoone Paerdt braveeren,

Hovaerdich en soo trots, sei laci arme beest,

Ghy keert niet soo verheucht, van dees bebloede feest

VVant, die den oorloch volcht, kan ‘t ongheval niet weeren.

Dit hoordՠhet paerdt, en sloech op ‘t vuyle beest sijn ooghen,

Twelck groote vreuchden schiep, te wentլen in de mis,

Hem seyd, om dՠeeren-krans, my veel waerder is

Arbeyt vol moeytՠen smert, vroom-moedelick te dooghen,

Als tլeven soo als ghy, die nerghens na gaet pooghen,

Dan u te maken vet door vuyle lusten snoot,

Verbeydend; al verdwaest, een achteloose doot:

Wie luy de weeldՠbemint, en soeckt gheen eers verhooghen.

Verklaring.

Alsoo het snoot ghemoedt, van veel verachte mensen,

In weelden geyl verslenst, in boosheyt al verkeert,

Die leven steets alsoo ‘t wellustich vleesch begheert,

BespottendՍ ongherijmt der vromer wenschen,

Verwondert niemant sich, want haer ghemoet boosaerdich

Paert metten vromen niet, die steets manhaftich soeckt

DՍ onsterffelickheyt, en hem soo in deucht verkloeckt,

Dat hy grootmoedich is den naem van Leeuwe waerdich.

Galat. VI.

Wel wijs een yeder sal sijn eygen werck beproeven,

Dan ware roem in sich, en niet in ‘t ander heeft,

En grontvest niet te vast op yemandt die daer leeft,

Want gaet de ziel ontdeckt, en boosheyt sal bedroeven.

Een vroom Ghemoedt, krijcht Eer, en Goedt.

Plvtarchvs.

Themistocles, ende Adimanthus, hebben malkander alsoo gheantwoort, op ghelijcke maniere, als het Paerdt het Swijn, ende het Swijn ghedaen heeft teghen het Paerdt. Want, als Darius, met sijn dappere gheweldighe Heyrkracht, den Griecken overquam, ende Adimanthus Themistoclem met grooter blyschap willich na den slach sach haesten, soo riep hy: Het jammert my, dat ghy soo moedich ten stryde rennet, in perijckel des doots! Daer op antwoordt hem Themistocles: Ick wil liever met eeren Ridderlick, en Heldt-roemich in den Krijch sterven, dan sonder eer te leven, ghelijck als ghy armen Ԣlooden Maffaert doet. Alsoodanighe ledighe Eer-verachters, slachten de Bijl; als die rust, soo roest de selveծ

Versoek, maeckt Kloeck.

Paerdt, en Zeughe.

Het kloeck, en moedich Paerdt verciert,

Daer ‘t rijck gewaet rontomme swiert;

Treedt na den Krijch met heeten moedt,

Tot voordeel van sijns Heeren bloedt.

Een loome Zeugh, en vuyl bedeckt,

Heeft leppich, schits, den Hengst begheckt,

En riep: Ghy dwaes en deftich Peert,

Veel sorch, en angst volcht dynen steert;

‘t Is al moy-weer, soo lang de noot

Dijn kracht, en pracht niet heel ontbloot!

Swijcht, roept de Ros, ‘t fy traghe Swijn:

Deucht wil by dom, noch luyheyt zijn.

҅en wacker hooft, en rappe voet,

‘Crijcht Hemels eer, en ‘t Aerdtsche goet.

‘VVel hem, die weckt de goede Faem,

‘Daert’t Vaderlant van houdt een naem.

Het is een dapper Heldt, die traecheyt van hem weert,

En neerstich (om veel lof) de ondeucht van sich keert.

Godt maeckt Moedt.

Een vroom Ghemoedt, krijcht Eer en Goedt.

Een wijs, en wacker Hooft baert Roem.

1. Van ‘t paard en de zeug.

Waardiger is het met eer dapper te sterven,

Dan te leven kwaad en oneer te verwerven.

Een overmoedig paard dat tot de dienst van zijn heer,

Was rijkelijk versierd met gouden krijgsgewaad,

Hem op de trotse kop een rijke pluim staat,

Zo luchtig onversaagd ten oorlog trad vol eren,

Een vuile zeug ziet dit schone paard braveren,

Hovaardig en zo trots zei ai arm beest,

Gij keert niet zo verheugd van dit bebloede feest

Want die de oorlog volgt kan ‘t ongeval niet weren.

Dit hoorde het paard en sloeg op ‘t vuile beest zijn ogen,

Wat grote vreugde schiep te wentelen in de mest,

Hem zei, om de erekrans me veel waardevoller is

Arbeid vol moeite en smart, dapper moedig te gedogen,

Als te leven zoals gij die nergens naar gaat pogen,

Dan u te maken vet door vuile lusten snode,

Wachtend, al verdwaasd een achteloze dood:

Wie lui de weelde bemint zoekt geen eer te verhogen.

Verklaring.

Alzo het snode gemoed van veel verachte mensen,

In weelde geil verslenst, in boosheid al veranderd,

Die leven steeds alzo ‘t wellustig vlees begeert,

Bespottend ongerijmd de dappere wensen,

Verwondert niemand zich, want hun gemoed boosaardig

Paart met de dapper niet, die steeds manhaftig zoekt

De onsterfelijkheid en hem zo in deugd verkloekt,

Dat hij grootmoedig is de naam van leeuw waardig.

Galaten VI.

Wel wijs zal iedereen zijn eigen werk beproeven,

Dan ware roem in zich en niet in ‘t ander heeft,

En grondvest niet te vast op iemand die daar leeft,

Want gaat de ziel onbedekt boosheid zal het bedroeven.

Een dapper gemoed krijgt eer en goed.

Plutarchus.

Themistocles en Adimanthus hebben elkaar alzo geantwoord, op gelijke manier als het paard en het zwijn en het zwijn gedaan heeft tegen het paard. Want toen Darius, met zijn dappere geweldige legerkracht de Grieken overkwam en Adimanthus Themistocles met grote blijdschap willig naar de slag zag haasten zo riep hij: Het jammert me dat ge zo moedig ten strijde rent in gevaar van de dood! Daarop antwoordt hem Themistocles: Ik wil liever met eer ridderlijk en heldhaftig in de strijd sterven dan zonder eer te leven gelijk als gij arme ‘bange gekke doet. Al zodanige ledige eer verachters slachten de bijl; als die rust zo roest die.

Verzoek maakt kloek.

Paard en zeug.

Het kloek en moedig paard versierd,

Daar ‘t rijk gewaad rondom zwiert;

Treedt na de strijd met heet gemoed,

Tot voordeel van zijn heren bloed.

Een lome zeug en vuil bedekt,

Heeft volle mond schets met de hengst gek gestoken,

En riep: Gij dwaas en deftig paard,

Veel zorg en angst volgt uw staart;

‘t Is al mooi weer, zo lang de nood

Uw kracht en pracht niet heel ontbloot!

Zwijg, roept het ros, het zij trage zwijn:

Deugt wil bij dom, noch luiheid zijn.

҅en wakker hoofd en ‘t voet,

‘Krijgt Hemels eer en ‘t aardse goed.

‘Wel hem die wekt de goede Faam,

‘Daar ‘t vaderland van houdt een naam.

Het is een dappere held die traagheid van hem weert,

En vlijtig (om veel lof) de ondeugd van zich keert.

God maakt moed.

Een dapper gemoed krijgt eer en goed.

Een wijs en wakker hoofd baart roem.

II. Van den Arent, en de Slack.

Den ghenen die soeckt, al te hooch te vlieghen,

Sietmen sich dick door lagher val bedrieghen.

Te kruypen soo by dՠaerd, het overmaten quelde

De Slack, en milt belooft veel wonders aen den gheen,

Die hem van dՍ Aerde op ten Hemel voerden heen,

Ia meerder, dat van hem hy sich als dienaer stelden.

Den Arent dacht, (die ‘t hoort) dat hy hem sou verghelden,

Verheft hem fluckx, na wensch, tot in ‘t ghewolck, verheucht,

Hy dacht dat desen staet, hem was veel meer gheneucht,

Dan soo te kruypen slecht in dՠEensaem laghe Velden.

De Slack hooch in de Lucht, die leyt een vrolick leven,

En meynden nimmer weer te komen op der Aert:

Maer doen den Arent sprack, betaelt my metter vaert,

Na u beloftլ eer ick tot toorn wordՠghedreven.

Waer door de Sleck, bevreest, den Arent badt met beven,

Van hem te schelden quijt, die hem heeft al verstoort

Tusschen sijn klauwen wreet, gram-moedelick vermoort:

Dus niemant looft het gheen hy nummer en kan gheven.

Verklaring.

Soo even sulck gheval den Mensche sal beproeven,

Die, door eer-sucht, altijt vervolcht den hoochsten staet,

VViens dwase lust sich niet door reden temmen laet,

Onspoet sal sulck een Ziel ghestadelick bedroeven.

Maer die in syn beroep, wel wijs hem kan vergnoeghen,

En danckbaer looft den Heer, van ‘t gheen dat hy hem gheeft:

Luc. XII

Den ghenen die vernoecht, is met sijn Ampt te vreden,

En niet door hoovaerdy de hoocheyt soeckt te seer,

Dees steets vol deuchtՠen goet, men bloeyen siet in Eer:

Maer smadich eyndt de ghen; die lieft dՠhoovaerdicheden.

Hoochmoedich Mal, komt voor den Val.

Cuspinianus.

Iustiniano den tweeden, is ‘t aldus gegaen; Als hy uyt het Roomsche Rijck verjaecht, ende gantsch vernedert was; soo heeft hy Trebellium, den Koninck in Bulgaria, versocht, ende instantelick ghebeden, dat hy hem wilde weder in sijn Rijck helpen, soo wilde hy hem daer voor met groot ghelt en goedt vereeren. Trebellius, op dat versoeck, dede sijn best, soo met volc, als met ghelt; dien volghende dat hy behielt de overwinninge, ende bracht Justianum wederom aen de Keyserlicke Staet: over sulckx begheerden daerom het beloofde ghelt. Maer, als Justianus sijn belofte niet heeft na-ghekomen, soo greep Trebellius hem onverwacht aen, ende nam hem sijn ghelt, en landt, en eer, en goedt, en ‘t gheheel ҋeyserdom. Daerom seitmen te recht, dit spreeck-woort; Belofte maeckt schult. Veel beloven, en weynich geven, is een smaet voor de Wysen, ende een vreucht voor de Sotten.

Die dwaelt, die daelt.

Arent, ende Sleck.

Een traghe Sleck, vol dwase lust,

Verdwaelt, en stijcht, en schout de rust;

Ootmoedich sy den Arent bat

Met soet ghesmeeck, en schijn van schat.

Den Arent, die na hoocheyt siet,

Ontseyt de Sleck haer bede niet,

En neemt het Dier met snelle vlucht,

Swiert, heen en weer, door ruyme Lucht:

Vertoont, de Sleck, en kleyn, en groot,

Van boven na der Aerden kloot.

Ten laetsten eyscht den Arent loon,

Het slyme-Beest heeft niet gheboon;

Dies is het Huys en Sleck verplet.

‘Hoveerdich zijn, doet groot belet!

‘Wie tracht na macht, en kracht, en pracht,

“Die maelt, die dwaelt, die daelt onsacht.

Alwaer een slechten Quant, in pracht, te moedich klimt;

Sijn hoocheyt maeckt hem dwaes, sijn laecheyt hem beschimt.

Die Stijcht, die Sijcht.

Hoochmoedich Mal, komt voor den Val.

VVie hem te seer verheft, sal vernedert worden.

II. Van de arend en de slak.

Diegene die zoekt al te hoog te vliegen,

Ziet men zich vaak door lage val bedriegen.

Te kruipen zo bij de aarde het overmatig kwelde

De slak en milt belooft veel wonderen aan degene,

Die hem van de aarde op ten hemel voeren heen,

Ja meerder, dat hij zich als dienaar van hem stelden.

De arend dacht, (die ‘t hoort) dat hij hem zou vergelden,

Verheft hem fluks, naar wens, tot in de wolken, verheugd,

Hij dacht dat deze staat hem was veel meer genoeglijk,

Dan zo te kruipen slecht in de eenzame lage velden.

De slak hoog in de lucht die leidt een vrolijk leven,

En meende nimmer weer te komen op de aarde:

Maar toen de arend sprak, betaal me met een vaart,

Naar uw belofte, eer ik tot toorn wordt gedreven.

Waardoor de slak, bevreesd, de arend bad met beven,

Van hem te schelden kwijt, die hem heeft al verstoord

Tussen zijn klauwen wreed, grammoedig vermoord:

Dus niemand looft hetgeen hij nimmer kan geven.

Verklaring.

Zo even zulk geval de mens zal beproeven,

Die door eerzucht altijd vervolgd de hoogste staat,

Wiens dwaze lust zich niet door reden temmen laat,

Tegenspoed zal zo’n ziel gestadig bedroeven.

Maar die in zijn beroep wel wijs hem kan vergenoegen,

En dankbaar looft de heer van hetgeen dat hij hem geeft:

Lucas XII

Diegenen die vergenoegd is met zijn ambt tevreden,

En niet door hovaardij de hoogheid zoekt te zeer,

Dies steeds vol deugd en goed men bloeien ziet in eer:

Maar met smaad eindigt diegene die houdt van hovaardij.

Hoogmoedige mal komt voor de val.

Cuspinianus.

Justinianus de tweeden is ‘t aldus vergaan. Toen hij uit het Romeinse rijk verjaagd en gans vernederd was zo heeft hij Trebellius, de koning in Bulgaria, verzocht en instantelijk gebeden dat hij hem wilde weer in zijn rijk helpen, zo wilde hij hem daarvoor met groot geld en goed vereren. Trebellius, op dat verzoek, deed zijn best, zo met volk als met geldt; dien volgende dat hij behield de overwinning en bracht Justianus wederom aan de keizerlijke staat. Daardoor begeerden hij daarom het beloofde geld. Maar, toen Justianus zijn belofte niet heeft nagekomen, zo greep Trebellius hem onverwacht aan en nam hem zijn geld en land en eer en goed en ‘t geheel keizerdom. Daarom zegt men te recht dit spreekwoord; Belofte maakt schuld. Veel beloven en weinig geven is een smaad voor de wijzen ende een vreugde voor de zotten.

Die dwaalt die daalt.

Arend en slak.

Een trage slak, vol dwaze lust,

Verdwaalt en stijgt en schuw de rust;

Ootmoedig ze de arend bad

Met zoet gesmeek en schijn van schat.

De arend, die naar hoogheid ziet,

Ontzegt de sak haar bede niet,

En neemt het dier met snelle vlucht,

Zwiert, heen en weer, door ruime lucht:

Vertoont de slak klein en groot,

Van boven naar de aarde kloot.

Ten laatsten eist de arend loon,

Het slijmige beest heeft niets geboden;

Dus is het huis en slak geplet.

‘Hovaardig zijn doet groot belet!

‘Wie tracht naar macht en kracht en pracht,

‘Die maalt, die dwaalt, die daalt hard.

Al waar een slechte kwant in pracht te moedig klimt;

Zijn hoogheid maakt hem dwaas, zijn laagheid hem beschimpt.

Die stijgt die zijgt.

Hoogmoedig mal komt voor de val.

Wie hem te zeer verheft zal vernederd worden.

III. Van den Leeuw, ende van ‘t VVildt-Vercken.

Het quaet dat dՠeen sal in dees Werelt lijen,

Een ander weer sal tot gheluck ghedijen.

Eenmael den stouten Leeu, in synen wech quam teghen,

Een overdul VVildt-Swijn, tot vechten al ghereet,

‘t VVelck alst ontrent hem quam, sprack trots met woorden wreet:

Sa fluckx stelt u te weer, ick ben tot strijt gheneghen.

Den Leeu al onverstsaecht sijn kracht oock wilde pleghen,

VVant waent door dit beroep, hem schadelick ghehoont:

Dՠeen d’ ander springt op ‘t lijf, en niet en wert verschoont,

Elck toont om ‘t beste waer sijn kracht in was gheleghen.

Een Gier, aldaer ontrent, siendՠdit verwoedich stryden,

Stelt met bekoort ghemoedt sich op de tacken groen,

En diende al verheucht dees dulle Beesten bloen,

VerhopenՍ goeden buyt, begon sich te verblyden,

VVant sach haer soo verhit, malkand’en niet vermyden:

Maer eyndich keert de hoop, van ‘t gheen hy ydel wacht

Want gheen van beyden wint, het was kracht, teghen kracht:

Een yder, dick sijn siel, veel moeyt; en smaet doet lyden.

Verklaring.

Dit even alle daegh, men siet in allen Staten,

Maer meest in die verwaent, den Heer niet vreesen quaet;

VVant die, in ydel hoop, steets op den Mensche staet,

Die lieven twist en strijt, en soete vrede haten:

Wat is ‘t dat meer verweckt, den twist en ‘t bloedich vechten

Onder de Menschen? dan de nijt, en giericheyt.

En eyghen min, die ons soo vele quaets bereyt;

Datճ dՍ oorsaeck, waerom Godt ons straft als boose Knechten.

Apocal. II

Die vroom de sond; verwint, op dՠAerdՠde grootst sal wesen,

En die in ongheval, Godts troost alleen behaecht,

Die Lijdtsaem, in ‘t ghemoedt, dՠonwaerde smaet verdraecht,

Dees voor de tweede doot, sich nimmer hoeft te vresen.

Die Gist, die Mist.

Sabellicus.

‘Hircanus, ende Artistobulus, doen sy teghen malkanderen Oorlochden, so hoopte Herodes een goede beet of ghedeelte van den eenen, of van den anderen te krygen; boven dien, noch het Joodse Rijck: want hy voorseker dachte, dat een van beyden verslaghen soude blyven. Maer sijn ydele hoop is machteloos vervallen. Als die twee Kampers langhe met malkanderen gestreden hadden, ende beyde moede wierden, soo hebben sy te samen van den Oorloch af-ghelaten. Men seyt in ‘t gemeen’ ‘met eene mes hout ‘t ander in de schee. Als mede, soo is ‘t quaet te beyden, ende te loeren op ander Luyden misval, of sterven; soo heeft de Gier-voghel gedaen, als deselve innerlick verlangde na de stucken die daer vallen souden vande Leeu, of het VVildt-Vercken.

Begheerlick, is deerlick.

VVildt-Vercken, Leeu, en Gier.

De kloecke Leeuw, met straf ghemoedt,

En ‘t wilde Swijn, gheheel vervvoedt,

Die kampen fel in ‘t ruyme velt;

Een yeder sich te weere stelt.

De graghe Gier siet na de strijt,

En lacht, ter wijl het Vercken krijt,

Om dat hy meent, of Leeu, of Swijn,

Een proy, of aes voor hem te zijn.

Maer swijn en Leeu vermoeyt en mat,

Verlaten weer het vecht-ghevat.

Eylaes!de Gier die sit bedroeft,

Om dat hy heeft vergheefs ghetoeft.

‘VVie gretich haeckt na yemants doot,

‘Die dwaelt, en draelt, en raeckt in noot.

‘t t Gaet noyt onvast: die veeltijts gist,

Ach!in ‘t ghemeen, hy veeltijts mist.

Wie aen onrecht gheluck sijn oogh; en herte bint;

Die vangt niet dat hy jaecht, noch soeckt niet dat hy vint.

Verlanghe maeckt Banghe.

Die Gist, die Mist.

‘t Is quaet wachten op ander Luyden doot.

III. Van de leeuw en van ‘t wild varken.

Het kwaad dat d’ een zal in deze wereld lijden,

Een andermaal zal het tot geluk gedijen.

Eenmaal de dappere leeuw in zijn weg kwam tegen,

Een over dol wild zwijn, tot vechten al gereed,

‘t Welk als het omtrent hem kwam, sprak trots met woorden wreed:

Sta fluks u te verweer, ik ben tot strijd genegen.

De leeuw al onversaagd zijn kracht ook wilde plegen,

Want waant door dit beroep, hem schadelijk gehoond:

‘De een de ander springt op ‘t lijf, en niets werd verschoond,

Elk toont om ‘t beste waar zijn kracht in was gelegen.

Een gier, aldaar omtrent, ziet dit verwoed strijden,

Stelt met bekoort gemoed zich op de takken groen,

En diende al verheugd deze dolle beesten bloeden,

Verhopend goede buit, begon zich te verblijden,

Want zag hem zo verhit, elkaar niet mijden:

Maar eindelijk keert de hoop van hetgeen hij ijdel wacht

Want geen van beiden wint, het was kracht tegen kracht:

En elk, vaak zijn ziel, veel moeite en smaad doet lijden.

Verklaring.

Dit even alle dagen men ziet in alle staten,

Maar meest in die verwaande die de Heer niet vrezen kwaad;

Want die in ijdele hoop steeds op de mens staat,

Die houden van twist en strijd en zoete vrede haten:

Wat is ‘t dat meer verwekt, dan twist en ‘t bloedig vechten

Onder de mensen? Dan de nijd en gierigheid.

En eigen min die ons zo veel kwaads bereidt;

Dat is de oorzaak waarom God ons straft als boze knechten.

Apocalyps II

Die vroom de zonde overwint op de aarde de grootste zal wezen,

En die in ongeval Gods troost alleen behaagt,

Die lijdzaam in ‘t gemoed de onwaarde smaad verdraagt,

Deze voor de tweede dood zich nimmer hoeft te vrezen.

Die gist die mist.

Sabellicus.

Hircanus en Artistobulus, toen ze tegen elkaar oorloogden, zo hoopte Herodes een goede beet of gedeelte van de ene of van de andere te krijgen; boven dien noch het Joodse Rijk, want hij voor zeker dacht dat een van beiden verslagen zou blijven. Maar zijn ijdele hoop is machteloos vervallen. Toen die twee kampers lang met elkaar gestreden hadden en beide moede werden zo hebben ze tezamen van de oorlog afgelaten. Men zegt in ‘t algemeen’ ‘Met het ene mes houdt ‘t ander in de schede. Als mede, zo is ‘t kwaad te wachten en te loeren op ander luiden misval of sterven; zo heeft de giervogel gedaan toen diezelfde innerlijk verlangde naar de stukken die daar vallen zouden van de leeuw of het wild varken.

Begeerlijk is deerlijk.

Wild varken, leeuw en gier.

De kloeke leeuw, met straf gemoed,

En ‘t wilde zwijn, geheel verwoed,

Die kampen fel in ‘t ruime veld;

En elk zich te verweren stelt.

De grage gier ziet naar de strijd,

En lacht, terwijl het varken krijt,

Omdat hij meent of leeuw of zwijn,

Een prooi of aas voor hem te zijn.

Maar zwijn en leeuw vermoeid en mat,

Verlaten weer het vecht geval.

Eilaas! De gier die zit bedroeft,

Omdat hij heeft vergeefs getoefd.

‘Wie gretig haakt naar iemands dood,

‘Die dwaalt en draalt en raakt in nood.

‘t Gaat nooit zeker: die vaak gist,

Ach! in ‘t algemeen, hij vaak mist.

Wie aan onrecht geluk zijn oog en hart bint;

Die vangt niet dat hij jaagt, noch zoekt niet dat hij vindt.

Verlangen maakt bang.

Die gist die mist.

‘t Is kwaad wachten op ander luiden dood.

IIII. Van den Vos ende den Raven.

Een Vleyer, vliet voorsichtich na vermoghen;

VVant meest daer van den hoorder wert bedroghen.

Den Raven, had eertijts een vet stuck kaes ghenomen,

Op een ghetackten Boom hy dat te nutten docht,

Den schalcken Vos, die ‘t sach, heeft met een list ghesocht,

Hem dat t’ ontloeren, dus is hy tot hem ghekomen:

Al vleyend; hy begon sijn veeren schoon te romen,

Ja voechden daer noch by, gheen Voghel beter songh,

Dat hem ‘t ghehoor daer van, aldaer te komen drongh,

‘t Pluymstrijckich hert, en sal gheen valsche leughen schromen.

Den Raven, in dees lof nam sonderlingh behaghen;

Maer meest omdat hy waent, sijn sangh soo vrolick soet,

Begint te quelen, en sijn beck wijdt open doet,

Daer uyt de kaes ontviel, die fluckx wiert wech ghedraghen

Van Vos-neef, die ‘ te laet sijn dwaesheyt doet beklaghen

Den Raven, die ‘s ontbloot van sijn ghewonnen kost,

En onverzadicht, hy dien smaet verdraghen most;

De Vleyers, meest altijt, naճ weerelts kind’ren jaghen.

Verklaring.

Den Vleyer, in sijn doen en woorden onghestadich,

Betoont te zijn u vrient, soo langh ‘t gheluck u lacht:

Maer met een valsch ghelaet, hy bezicht al sijn macht,

T’ bedrieghen u, soo hy kan, met sijn list verradich;

Vlucht ‘s Vleyers honich-gal, dewijl het is soo schendich.

En looft den waren vrient, die u na waerheyt raet,

Die meer u welvaert mint, dan eyghen winst of baet,

VVant wie den Vleyer lieft, in ‘t eynde wert ellendich.

Ecclesia VII.

Meer ghelt te zijn berispt, van wijsheyt vol verstande,

En lyden door goet raet, om beters wil een quaet,

Dan die van Vleyers snoot, door hun gheveynst ghelaet,

Sich dwaes bedrieghen doet, tot eeuwich smaet en schande.

Snoode Vleyers, maken Schreyers.

Dion.

Den Eer-gierige Keyser Anthonini, syne hovelingen hebben geweest listige doorslepen Vossen. Want al so haest als de Keyser eenich gelt, of ander kostelicke fraeyicheyt ter handen quam, so hebben die Linckers den Keyser (die in mildicheyt, ende in ‘t wech-schencken alle Keysers en Koninghen verre te boven ginck) prijslick gheroemt; welcken schijnroem den goeden Keyser soo vvel behaechde, dat hy die schalcke Pluymstrijckers sijn beste in-komen heeft gheschoncken tot vereering. ԍen bevint altijts, dat stoute onbeschaemde Luyden, hebben het meesten-deel van de Werelt.’Siet, de Vos heeft door vleyen verkregen, het ghene den slechten Raven heeft moeten ghebreck hebben.

List, Quist.

Vos, en de Raven.

Besiet de Vos, die linckt en vleyt,

Al om het gheen hy niet en heyt.

Want, hy bejaecht een verre Kaes,

Voor graghe lust, en moedich Aes.

De Raven sit de Vos te hoogh.

En buytens monts, en uyt der oogh.

O!schoonste Dier, roept slimme Vos,

En mits, soo laet de Voghel los.

Eylaes!hy dacht het was om ‘t jock!

Maer prysendՍ krijcht de vette brock.

Och!vreest, wanneer een Smeecker praet,

‘Weest onder schijn van heus ghelaet;

’Of dat hy met een diepe klacht,

‘Of dat hy schits uyt-mondich lacht.

‘Scenckt Vrienden, denckt vry datter noch

‘t VVerelts woel staech woont bedroch.

Weest yeder-een ghetrou, betrout oock yeder niet;

Een Smeeckers loose tonge baerdt schadelick verdriet.

Streelen, doet Queelen.

Snoode Vleyers, maken Schreyers

Schone VVoorden, zijn snoode Boeven-netten.

IIII. Van de vos en de raven.

Een vleier vleit voorzichtig naar vermogen;

Want meest daarvan de hoorder wordt bedrogen.

De raaf had eertijds een vet stuk kaas genomen,

Op een vertakte boom hij dat te nuttigen docht,

De schalkse vos, die ‘t zag, heeft met een list gezocht,

Hem dat te onthalen, dus is hij tot hem gekomen:

Al vleiend; hij begon zijn veren schoon te roemen,

Ja voegde daar noch bij geen vogel beter zong,

Dat hem ‘t gehoor daarvan aldaar te komen drong,

‘t Pluimstrijkend hart zal geen valse leugen schromen.

De raaf, in deze lof nam zonderling behagen;

Maar meest omdat hij waant zijn zang zo vrolijk zoet,

Begint te kwelen en zijn bek wijdt opendoet,

Daaruit de kaas ontviel, die fluks werd weggedragen

Van vos-neef, die hem te laat zijn dwaasheid doet beklagen

De raaf die nu ontbloot van zijn gewonnen kost,

En onverzadigd, hij die smaad verdragen moest;

De vleiers, meest altijd, naar ‘s werelds kinderen jagen.

Verklaring.

De vleier, in zijn doen en woorden ongestadig,

Betoont te zijn uw vriend zo lang ‘t geluk u toelacht:

Maar met een vals gelaat, hij gebruikt al zijn macht,

Te bedriegen u, zo hij kan, met zijn list verraderlijk;

Vlucht vleiers honinggal, omdat het is zo schendig.

En looft de ware vriend die u naar waarheid aanraadt,

Die meer uw welvaart mint dan eigen winst of baat,

Want wie den vleier lief heeft, in ‘t einde wordt het ellendig.

Ecclesia VII.

Meer geld te zijn berispt van wijsheid vol verstand,

En lijden door goede raad, om beters wil een kwade,

Dan die van vleiers snode, door hun geveinsd gelaat,

Zich dwaas bedriegen doet tot eeuwig smaad en schande.

Snode vleiers maken schreiers.

Dion.

De eergierige keizer Anthoninius, zijn hovelingen zijn geweest listige doorslepen vossen. Want al zo gauw als de keizer enig geld of ander kostelijke fraaiheid ter handen kwam zo hebben die linkerds de keizer (die in milddadigheid en in ‘t wegschenken alle keizers en koningen verre te boven ging) prijslijk geroemd; welke schijnroem de goede keizer zo goed behaagde dat hij die schalkse pluimstrijkers zijn beste inkomen heeft geschonken tot vereering. ԍen bevindt altijd dat stoute onbeschaamde luiden hebben het meeste deel van de wereld. ‘Ziet, de vos heeft door vleien verkregen hetgeen en de slechte raaf heeft moeten gebrek hebben.

List, kwist.

Vos en de raaf.

Beziet de vos, die linkt en vleit,

Al om hetgeen hij niet heeft.

Want hij bejaagt een verre kaas,

Voor grage lust en moedig aas.

De raaf zit de vos te hoog.

En buiten de mond en uit het oog.

O! Schoonste dier, roept slimme de vos,

En mits zo laat de vogel los.

Eilaas! hij dacht het was om ‘t jok!

Maar prijzend krijgt de vette brok.

Och! Vreest wanneer een smeker praat,

ҍeest onder schijn van heus gelaat;

‘Of dat hij met een diepe klacht,

‘Of dat hij steeds uitmondig lacht.

‘Denkt vrienden, denkt vrij dat er noch

‘t Werelds gewoel staag woont bedrog.

Weest iedereen getrouw, vertrouw ook iedereen niet;

Een smeker loze tong baart schadelijk verdriet.

Strelen doet kwelen.

Snode vleiers maken schreiers

Schone woorden zijn snode boevennetten.

V. Van Iupiter, en ‘t Serpent.

Niemant, behoort van yemant yet tՠontfanghen,

Of kennis eerst des Ghevers wel tՠerlanghen.

Jupijn, die eens door lust, tot Feesten was ghedreven,

Veel Goden ter bancket, en veel Godinnen noot.

En om haer op het hoochstլ te cieren, hy gheboot

Den Beesten altemael, met goeder stem verheven,

Dat yder na sijn macht ‘t gheselschap soude gheven

Een waerdich gift; en sey, dat niemandt dit en sou

Vergheten, ofte fluckx in gramschap yver wou

Hy den misbruycker doen in ballingschap steets leven.

De loose Slang, voor eerst quam vlytich haer vertoonen,

Met een seer schoone Roos, die sy ‘t gheselschap biet.

Maer Iupiter, en wou dees gift ontfanghen niet,

Want hy bekent het Beest, om yder een te hoonen

Gheneycht, en vol fenijn, dies sprack hy sijn offrande

Hem niet was aenghenaem, den boosen niet betaemt

TՠOntfanghen, daer men is in eer en deucht versaemt,

Maer wel die vroomheyt lieft, en haet ondeucht vol schanden.

Verklaring.

Den superstitieus, sal even dat gheschieden,

Die onder valsch ghelaet, Godt Offerhanden doet,

En daer-en-tusschen niet weet wat te vraghen vroet,

Soo veel boosheden hem het herte dwaes ghebieden.

Godt wil een reyn ghemoedt, dat liefdich is en deuchdich,

Dat uyt sijn Ziele steedts de sonden snoot verjaecht:

Aen die vernedert, sijn ellende swack beklaecht:

Maer noyt den boosen, sal ten Hemel in gaen vreuchdich.

Ecclesia. XXX.

Des sondaers offerhandլ sal Godt vermakelick wesen,

Den reuck door ‘t swert ghewolck, tot in den Hemel dringt,

Wanՠhy ‘t ootmoedich hert, wel wijs met reden dwingt,

Want een deucht-lieve Ziel van Godt wordt waert ghepresen.

Veel Giften, Vergiften.

Athenaevs.

Alexander Magnus, op syne rijckelicke Bruyloft, daer is het op de wyse van de Slang met de Roose, te presenteren, toeghegaen. Want, alsoo haest de gheruchten quamen, dat Alexander Magnus aen Statiram, Darius Dochter, vvilde houwelicken, soo hebben veel Groot-machtighe Potentaten groote kostelicke Gaven bereyt, ende teghen de Bruyloft-Feest Alexander daer mede vereert. Maer alsoo den wysen Alexander bemerckte, dat sommighe met een valsch, bitter hert haer geschenck op-offerden; soo heeft hy alsulcke niet willen ontfanghen, maer deselve Giften met den ghenen diese brachten, ԧantsch verworpen ende af-gheseyt. Daerom moetmen alle goede Giften met een goet-gunstich hert gheven aen syne verkoren Vrienden.’

Veel slaven om gaven.

Iupiter, en de Slanghe.

Een Aerdtsche Slang, voorsichtich loos,

Verheft sich met een verssche Roos

Ten Hemel op, met valschen schijn,

Versoet, en deckt haer boos fenijn.

Der Goden Voocht door-siet den sin,

En seyt: Onken dat maeckt onmin,

Vertreckt van hier ghy snoode Slang,

Of, siet! den Hemel maeckt u bang.

Fenijnich Dier, ghy kreuckt, en krenckt,

VVanneerje veel, of weynich schenckt.

‘Het gaet noch soo ghelijck het plach,

‘Men siet wat dat Gheschenck vermach;

‘Het breeckt de kracht, het buycht de kunst;

‘Een yeder schout vermomde gunst:

‘Een Vriendt die wort, eylaes! bevreemt,

‘Soo haest hy van syn vyandt neemt.

Siet Vrienden waerje neemt, en siet oock waerje gheeft,

‘Wie schade lijdt om baet, versekert dat hy heeft.

Die schenckt, die krenckt.

Veel Giften, vergiften.

Ghevende Vyanden, die nemen de Vryheydt.

V. Van Jupiter en ‘t serpent.

Niemand behoort van iemand iets te ontvangen of kennis eerst van de gever te verlangen.

Jupiter die eens door lust tot feesten was gedreven,

Veel Goden ter banket en veel Godinnen nodigt.

En om het op het hoogst te sieren hij gebood

De beesten allemaal met goede stem verheven,

Dat ieder naar zijn macht ‘t gezelschap zou geven

Een waardige gift en zei dat niemand dit zou

Vergeten of fluks in gramschap ijver wou

Hij de misbruiker doen in ballingschap steeds leven.

De loze slang voor eerst kwam vlijtig zich vertonen,

Met een zeer schone roos die ze het gezelschap biedt.

Maar Jupiter wou deze gift ontvangen niet,

Want hij bekent het beest om iedereen te honen

Geneigd en vol venijn, dus sprak hij zijn offerande

Hem niet was aangenaam, het de boze niet betaamt

Te ontvangen daar men is in eer en deugd verzameld,

Maar wel die van vroomheid houdt en haat ondeugd vol schande.

Verklaring.

Den superstitieus zal even dat geschieden,

Die onder vals gelaat God offerhanden doet,

En daartussen niet weet wat te vragen verstandig,

Zo veel boosheden hem het hart dwaas gebieden.

God wil een rein gemoed dat geliefd is en deugd,

Dat uit zijn ziel steeds de zonden snode verjaagt:

Aan die vernedert zijn ellende zwak beklaagt:

Maar nooit de boze zal ten Hemel in gaan in vreugde.

Ecclesia. XXX.

De zondaars offerande zal God vermakelijk wezen,

De reuk door de zwarte wolken tot in de Hemel dringt,

Wanneer hij het ootmoedig hart wel wijs met reden dwingt,

Want een deugd lieve ziel wordt van God waard geprezen.

Veel giften, vergiften.

Atheneus.

Alexander Magnus op zijn rijke bruiloft, daar is het op de wijze van de slang met de roos te presenteren toegegaan. Want alzo gauw de geruchten kwamen dat Alexander Magnus aan Statiram, Darius dochter, wilde huwen zo hebben veel grootmachtige potentaten grote kostelijke gaven bereid en tegen het bruiloftsfeest Alexander daarmee vereerd. Maar alzo de wijze Alexander bemerkte dat sommige met een vals, bitter hart hun geschenk opofferden zo heeft hij zulke niet willen ontvangen, maar die giften met diegenen die ze brachten, ԧans verworpen en afgezegd. Daarom moet men alle goede giften met een goedgunstig hart geven aan zijn uitgekozen vrienden.’

Veel slaven om gaven.

Jupiter en de slang.

Een aardse slang, voorzichtig loos,

Verheft zich met een verse roos

Te Hemel op, met valse schijn,

Verzoet en bedekt haar boos venijn.

De Goden voogd doorziet de zin,

En zegt: Adder dat maakt onmin,

Vertrek van hier gij snode slang,

Of ziet! De Hemel maakt u bang.

Venijnig dier, ge kreukt en krenkt,

‘Wanneer je veel of weinig schenkt.

‘Het gaat noch zo gelijk het plag,

‘Men ziet wat dat geschenk vermag;

‘Het breekt de kracht, het buigt de kunst;

‘Iedereen schuwt vermomde gunst:

‘Een vriend die wordt eilaas! Bevreemd,

Zo gauw hij van zijn vijand neemt.

Ziet vrienden waar je neemt en ziet ook waar je geeft,

‘Wie schade lijdt om baat verzekert dat hij het heeft.

Die schenkt die krenkt.

Veel giften, vergiften.

Gevende vijanden die nemen de vrijheid.

VI. Van ‘t ongheladen Peert, ende den gheladen Ezel.

Yder behoort, voor dՠeven-naesten, te sorghen,

En hem te helpen, ‘t zy avont, ofte morghen.

Eenmael een rijcken Boer, ter martwaert heen ginck treden:

Een ongeladen Peert hy leyden by der hant,

En eenen Ezel, soo gelaen met onverstant,

Dat hem door swaren last verswackten al de leden:

Dat hy ter aerden viel, en badt met vele reden.

Het Peert, dat hy hem doch wou helpen in sijn noot,

Het peert hem weygerd; dat, en spottich hem trots boot

Den Rug, en niet verhoort des Ezels gղechten beden:

Den Lantman al vergramt, die tշeygheren ginck hooren,

Dat tՠpaert den Ezel dee, die lach vermoeyt ter neer,

Van gramschap, en door spijt, ontlaet den Ezel weer,

En laedt daer met het Peert van achteren en van vooren.

Doch daer met niet vernoecht, geeft het wel duysenst slagen,

Met een ghekoopten stock, en hem vergolt wel; dat

Hy gheen medooghen, met den Ezel hadt ghehadt,

Die hem nu sach (verlicht) sijn sware lasten draghen.

Verklaring.

Soo onse vrient wy sien, tպy in ghevaer oft lijden,

En dat tot sijner hulp is middel by der handt,

VVel vlijtich men behoort, dat aen te wenden, want

Den deuchdelicken mensch, en sal sich nietverblijden

In syner naesten val, maer tracht met mededooghen,

Des even mensch syn quael, behulpich te verhoen.

Maer die in boosheyt leeft, en sal sulckx nimmer doen:

VVant hy syns broeders smaet, aensiet met blijde ooghen.

Lvc. VI, Gal. VI.

Bemint u Vyant, leeft in vast gheloof ghestadich,

Vernoecht den ghenen, selfs die ghy weet dat u haet,

V naesten hulp bewijst met woorden en met daet:

Die aldus leven sal, volbrengt Godts Wet weldadich.

Me-dooghentheyt, gheen Liefde scheyt.

Svetionivs.

Op sulcken maniere heeft het toe-ghegaen met Octavia, ende Poppoea Sabina, Neronis Wyven, ghelijck het met den gheladen Ezel, en ‘t ongheladen Peert is ghebeurt. Als het gheschiede dat Nero seer quelde ende mishandelde Octaviam; soo hadde Poppea (die Neroni seer lief was) met Octavia gantsch geen medelyden. Doe nu den selven Octavia haer soo gheweldichlicken beswaert vondt, ende de mishandelinghe niet lyden konde, en dat Nero oock merckte dattet haer het meeste leedt was, dat Poppoea geen medelyden met haer hadde, soo hielt hy op van Octavia hardt te quellen; ende begonste Poppoeu van gelijcken te laten proeven.

’Men vinter veel, die wel mogen lyden dat hares Naesten huys brant, als sy haer maer by de kolen moghen wermen. Waren de menschen malkander soo behulpich, als het eene been het ander, daer soude meer liefde in de VVerelt ghevonden werden.’

Doet Goet.

Ongheladen Peerdt, en den gheladen Ezel.

Het lijdtsaem Beest, dat Ezel hiet,

En datmen dus beladen siet,

Sucht wat het mach, kreunt wat het kan,

Om datmen sou, of nu, of dan,

Me-dooghendՍ zijn; en lichten af

Het gheen hem druckt, en dwingt te straf.

Een Bou-man, vol van heus bescheyt,

Heeft op ‘t leech Peerdt terstont gheleyt

De packen van des Ezels lijf.

Het vadsich Ruyn, dat weyghert stijf;

Waerom de Boer, met recht vergramt,

En heeft weer-wil. Terstont ghetamt.

En lonst, en beuckt, dat alles beeft!

Om dat het gheen me-lyden heeft

.’VVee die sijn Vriendt, of Naesten niet

‘In noot, of quael, wat bystant biet!

Een vroom en sacht ghemoedt, dat mede-lyden heeft,

Bewijst dat hy voor meer, als voor sijn selven leeft.

Gherief is Lief.

Medoghentheyt, gheen Liefde scheyt.

Helpt, om gheholpen te worden.

VI. Van ‘t ongeladen paard en de geladen ezel.

Ieder behoor, voor de evennaasten te zorgen,

En hem te helpen, ‘t zij avond of morgen.

Eenmaal een rijke boer ter marktwaard heen ging treden:

Een ongeladen paard leidde hij bij de hand,

En een ezel zo geladen met onverstand,

Dat hem door zware last verzwakte al de leden:

Dat hij ter aarde viel en bad met vele reden.

Het paard dat hij hem toch wou helpen in zijn nood,

Het paard hem weigerde dat en spottend hem trots bood

De rug en niet verhoort de ezels gerechte bede:

De landman al vergramt die het weigeren ging horen,

Dat het paard de ezel deed, die lag vermoeid te neer,

Van gramschap en door spijt ontlaadt de ezel weer,

En laadt daarmee het paard van achteren en van voren.

Doch daarmee niet vergenoegd geeft het wel duizend slagen,

Met een gekopte stok en hem vergold wel dat

Hij geen mededogen met de ezel had gehad,

Die hem nu zag (verlicht) zijn zware lasten dragen.

Verklaring.

Zo onze vriend we zien, hetzij in gevaar of lijden,

En dat tot zijn hulp is middel bij de hand,

Wel vlijtig men behoort dat aan te wenden, want

De deugdelijke men zal zich niet verblijden

In zijn naaste val, maar tracht met mededogen,

De even mens zijn kwaal behulpzaam te verhoeden.

Maar die in boosheid leeft zal zulks nimmer doen:

Want hij zijn broeders smaad aanziet met blijde ogen.

Lucas VI, Galaten VI.

Bemint uw vijand, leeft in vast geloof gestadig,

Vergenoegt diegenen, zelfs die ge weet dat u haat,

Uw naaste hulp bewijst met woorden en met daad:

Die aldus leven zal volbrengt Gods Wet weldadig.

Meedogendheid geen liefde scheidt.

Suetionius.

Op zulke manier is het toegegaan met Octavia en Poppea Sabina, Nero’s wijven, gelijk het met de geladen ezel en ‘t ongeladen paard is gebeurd. Als het geschiedde dat Nero zeer kwelde ende mishandelde Octavia zo had Poppea (die Nero zeer lief was) met Octavia gans geen medelijden. Toe nu dezelfde Octavia haar zo geweldig bezwaard vond en de mishandeling niet lijden kon en dat Nero ook merkte dat het haar het meeste leed was dat Poppea geen medelijden met haar had zo hield hij op van Octavia hard te kwellen en begon Poppoa van het gelijke te laten proeven.

‘Men vindt er veel die wel mogen lijden dat hun naaste huis brandt als ze zich maar bij de kolen mogen warmen. Waren de mensen elkaar zo behulpzaam zoals het ene been het andere, daar zou meer liefde in de wereld gevonden worden.’

Doe goed.

Ongeladen paard en de geladen ezel.

Het lijdzaam beest dat ezel heet,

En dat men aldus beladen ziet,

Zucht wat het mag, kreunt wat het kan,

Omdat men zou of nu of dan,

Meedogend zijn en lichten af

Hetgeen hem drukt en dwingt te straf.

Een bouwman, vol van heus bescheid,

Heeft op het lege paard terstond gelegd

De pakken van het ezels lijf.

Het vadsig ruin dat weigert stijf;

Waarom de boer met recht vergramt,

Heeft in weerwil terstond getemd.

En lost en beukt dat alles beeft!

Omdat het geen medelijden heeft.

‘Wee die zijn vriend of naaste niet

‘In nood of kwaal wat bijstand biedt!

Een vroom en zacht gemoed dat medelijden heeft,

Bewijst dat hij voor meer als voor zichzelf leeft.

Gerief is lief.

Meedogendheid geen liefde scheidt.

Helpt om geholpen te worden.

VII. Van de Huys-Rat, ende Oegster.

Die lecker wil altijt wellustich leven,

Wordt t’ eender tijdt tot ongheval ghedreven.

Een Huys-Rat dick, en vet, met spysen overvloedich

VVel leckerlick ghevoedt, in allerley wellust,

Die evenwel noch haer en vondt niet wel gherust,

Een nieu gherecht, voor haer te soecken was sy spoedich,

Om dat te kryghen, sy met sinnen ghelijckmoedich

Vertrock uyt haer onthoudt, en soo ‘t Gheval tempteert

Die nieuwe lucht, heeft haer haer nieuwe lust vermeert,

ToekomendՍ ongheval, was weynich sy verhoedich.

Nu komendՠop het Strant, sach sy met blyde sinnen

Een Oegster, die om lucht te scheppen open was:

Ghy zijt het dien ick soeck, sprack sy op ‘t selve pas,

Niet wanend; sy soo haest haer sou bedroghen vinnen,

Maer stekende haer hooft in dՏegster met verblyden:

Haer haestende, van vrees dit beetken tՠzijn ontbloot,

Sluyt haer de Oegster toe, de dwase Rat bleef doot,

Door geyle gulsicheyt, dit ongլuck sy moest lyden.

Verklaring.

Alsoo ghebeurt het veel, die haer wellustich wennen,

Te leven in de weeldլ vol vuyle gulsicheyt,

En wan sy moghen wel voldoen haer dertelheyt,

Van dese VVerelt sy haer de gheluckichstՠkennen.

Maer al die haer siel zijn van dit Grieckx vyer ontsteken,

En die in overvloet dees dwaesheyt volghen naer,

Dees vreesen Godt niet, door haer beesticheyt, voorwaer

Haer ziel, haer lijf, haer goedt, in ongheluck verbreken.

Hebr. XII, Eccles. XXIII en XXXVII.

De gulsicheyt voorwaer veel sieckten sal causeeren,

Hier door Esau verliest sijn eerst-gheboorten wis.

Maer die met maticheyt sijn lichaem voedendՠis,

Deed lengt sijn daghen, en hy leeft in alder eeren.

Ach! Lusten, Ontrusten.

Athenaevs.

Diogenes, toe-ghenaemt de Hont; die was alsulcken Slock-op, gelijck de onvernoechde leckertandighe Huys-Ratte. Hoewel hy, Diogenes, tot synen huyse ghenoech hadde te eten, soo was hy nochtans besmet met lecker-sucht, ende hadde sonderling groot verlanghen na versche Krabbekens, of Garnaet. Dies soo is hy na de Zee ghegaen, om aen den Oever yets te vangen, ende is aldaer ontlevent ghewerden. Eylaes! Een kleyn tonghe-lust werdt somtijts dier betaelt. Waren de sommighe met het ghene te vreden datse besitten, daer en soude soo veel mis-slagen niet ghedaen werden. Ghenoeghen is een grooten rijckdom, ende een treffelick wapen teghen onrust.ռo:p>

Al te Graech, is een Plaech.

Huys-Rat, en Oegster.

De VVeelde heeft een Rat ghevoedt,

Die by den heert is uyt-ghebroedt;

Alwaerse keur van brocken vont,

Voor ‘t snoepich lijf, en graghe mont;

Krijcht onderwijl een nieuwe lust,

En kiest de Strant, en VVater-kust;

Alwaer, te lucht, een Oegster leyt.

Voor Tonghen, schoon, en rau bereyt.

De Rat, die loert, en knabbelt wat,

Eylaes! die grijpt, die wert ghevat.

‘De gladde lust, en overdaet,

‘Verhindert goet, en meerdert quaet.

Sreeckt soete rust, en quetst verstant,

‘Laeckt siecktՠen sucht, en plaech in ‘t Lant!

‘Houdt maet, of laet: Dit is een leer;

҄’’Die ruymer wil, die doet het zeer.

Nieu-sucht, en leckerny, soeckt boven overvloet,

Door vunse dweepery, het gheen dat quel-lust broet.

Die Malt, die Valt.

Och! Lusten, Ontrusten.

Het zijn stercke beenen, die weelde kunnen draghen.

VII. Van de huisrat en de oester.

Die lekker wil altijd wellustig leven,

Wordt te eender tijd tot ongeval gedreven.

Een huisrat dik en vet, met spijzen overvloedig

Wel lekker gevoed in allerlei wellust,

Die evenwel zich noch niet vond goede rust,

Een nieuw gerecht, voor haar te zoeken was ze spoedig,

Om dat te krijgen ze met zinnen gelijkmoedig

Vertrok uit haar oponthoud en zo ‘t geval vernieuwt

Die nieuwe lucht heeft bij haar nieuwe lust vermeerderd,

Toekomend ongeval was weinig dat ze verhoedde.

Nu komend op het strand zag ze met blijde zinnen

Een oester die om lucht te scheppen open was:

Gij zijt het die ik zoek, sprak ze op dezelfde pas,

Niet wanend dat ze zich zo gauw bedrogen zou vinden,

Maar stekend haar hoofd in de oester met verblijden:

Zich haastend van vrees dit beetje te zijn ontbloot,

Sluit zich de oester toe, de dwaze rat bleef dood,

Door geile gulzigheid, dit ongeluk moest ze lijden.

Verklaring.

Alzo gebeurt het veel die hun wellustig wennen,

Te leven in de weelde, vol vuile gulzigheid,

En wanneer ze mogen goed voldoen hun dartelheid,

Van deze wereld ze zich de gelukkigste kennen.

Maar al die hun ziel van dit Grieks vuur zijn ontsteken,

En die in overvloed deze dwaasheid volgen na,

Dezen vrezen God niet, door hun beestachtigheid voorwaar

Hun ziel, hun lijf, hun goed in ongeluk breken.

Hebreeërs XII, Ecclesiasticus XXIII en XXXVII.

De gulzigheid voorwaar veel ziekten zal veroorzaken,

Hierdoor verliest Esau zijn eerste geboorte recht.

Maar die met matigheid zijn lichaam voedend is,

Doet verlengen zijn dagen en hij leeft in alle eren.

Ach! Lusten, verontrusten.

Athenaeus.

Diogenes, bijgenaamd de hond, die was al zulke slokop gelijk de onvergenoegde lekkerbek de huisrat. Hoewel hij, Diogenes, te zijn huis genoeg had te eten zo was hij nochtans besmet met lekkerzucht en had zonderling groot verlangen naar verse krabjes of garnalen. Dus zo is hij naar de zee gegaan om aan de oever iets te vangen en is aldaar ontlijfd geworden. Eilaas! Een kleine tong lust wordt somtijds duur betaald. Waren sommige met hetgeen tevreden dat ze bezitten, daar zouden niet zoveel misslagen gedaan worden. Vergenoegen is een grote rijkdom en een voortreffelijk wapen tegen onrust.’

Al te graag is een plaag.

Huisrat en oester.

De weelde heeft een rat gevoed,

Die bij de haard is uitgebroed;

Alwaar ze keur van brokken vond,

Voor ‘t snoepig lijf en grage mond;

Krijgt onderwijl een nieuwe lust,

En kiest het strand en waterkust;

Alwaar te luchten een oester ligt.

Voor tongen schoon en rauw bereidt.

De rat die loert en knabbelt wat,

Eilaas! Die grijpt die wordt gevat.

‘De gladde lust en overdaad,

‘Verhindert goed en vermeerdert kwaad.

‘Sreekt zoete rust en kwetst het verstand,

’Laakt ziekte en zucht en plaag in ‘t land!

‘Houdt maat of laat: Dit is een leer;

҄’De ruimer wil die doet het zeer.

Nieuwe zucht en lekkernij zoekt boven overvloed,

Door vunzige dweperij, hetgeen dat kwellust broedt.

Die maalt die valt.

Och! Lusten verontrusten.

Het zijn sterke benen die weelde kunnen dragen.

VIII. Van ‘t Peerdt ende den Ezel met hout gheladen.

Niemant sal sich op zijn gheluck beroemen,

Noch door arbeyt, sich ongheluckich noemen.

Den Ezel nacht en dach, hout op en neder laende,

En soberlick men hem sijn swaren arbeyt loont,

Eenmael siendՍ een schoon Peerdt, dat sich voor hem vertoont

VVel vet, en onghelaen, sich ongheluckich waende,

Te draghen menighen slach, die hem tot wercken maende,

Ghestadich sonder rust, en dat het Peerdt verblijt,

Soo sachten leven leyt; doch hoewel hy ‘t benijt,

Moest evenwel hy voort, te wercken, daer al slaende

Men hem wel kloeck toe dreef, en wrocht ghelijck als vooren,

Hoewel hy teghen hert, en al veel tragher doet,

Door dien hy sach het Peerdt, soo leckerlick ghevoet,

Gherust, en onbelaen, en hy door werck schier smooren.

‘t Gheschieden korts daer na, het Paerdt dat moest ten stryden,

Ghezadelt en ghetoomt, men het daer henen leyt:

Dit siet den Ezel, die sich fluckx tot werck bereyt,

VVant doen hy vreesden dat noch argher hy mocht lyden.

Verklaring.

De Fortuyn, immer was in voorspoet soo bestendich,

Niemant die niet in ‘t ent, beproeft haer stuersheyt heeft,

En dickwil het ghebeurt, die na lusten leeft,

Terstont een ongheval sijn groot gheluck is schendich,

En wanend ճ veyl te zijn, een bittղe smaet ellendich

Het komt bestormen ras, dat eeuwelijck hy blijft

Een arme slaef veracht, en wort soo snoot ontlijft,

Doch niemant wanhoopt, of sՠhem goet of quaet is sendich.

1 Corint. X.

Den ghenen die over-eyndt staet, moet voorsichtich pooghen,

Dat hem dՠeer giericheyt, door hoochmoet niet en velt,

Want die op sijn gheluck sich sal te seer verhooghen:

Godt fluckx door ongheval sijn groote waen versmelt.

Te sien op syn Minder, en doet gheen hinder.

Stobaevs.

Ghillas Agrigentinus, heeft syne knechten op ghelijcke wijse met Arbeydt (doch niet te veel) overladen, als dit onvernoechde Paerdt, ‘t welck de gheduldighe Last-draghende Ezel siet gaen. Want de selve knechten meenden dat het hun te swaer was, hebben dies-halven over haren Heer geklaecht, ende sich ghehouden, als of daer gheen knechten ter Werelt waren, die so veel onlijdelickheyt deden, als sy lieden: Maer, als sy eens by gheval met haren Heer reysden over wegh, ende datse onder weghe in de Herberghe by een Weert vernachten, die syne knechten veel strenger en harder liet oppassen, en dach, en nacht Ezels-werck deden, so bekende sy, dat haer Arbeyt nerghens na so swaer was, noch haren Heer soo onghenadich. Hebben doen voortaen van klaghen opghehouden.

Daerom is niemandt gheluckich in syn ghemoet, voor ende al eer hy een ongheluckiger (oft een die een soberlicker leven heeft) teghen syn selven weghet’.

Keert wroeghe van ghenoeghe.

Paert, en de Ezel met hout beladen.

Men siet, een Paert, verwaent, en fris;

Dat schoon in ‘t lijf, en draven is;

Braef opghetoyd, en sonder last,

Daer Stal-knecht, en noch meer op past.

Een Ezel koemter by ghegaen,

Met Pack, en hout heel overlaen;

Die siet, en sucht verscheyden reys!

Denckt! wat gheluck heeft Peerden-vleys!

Maer, als het Paert most zijn verheert,

En dat hem Spoor, en Zadel deert;

Soo neemt de Ezel weer ghedult,

En gheeft syn broos ghemoet de schult;

Draeght, en verdraeght met nieuwe lust.

҄’D Lijdsaemheyt baerd goede Rust,

’VVie stadich op syn minder let,

‘Mis-noeghen blijft dan heel verset.

Die op syn meerder siet, verkleynt, en schijnt vol pijn.

Die op syn minder siet, vergroot in al het syn.

Maet hout Staet.

Te sien op syn Minder, en doet gheen hinder.

Middelbaren Staet is oock de alder-beste.

VIII. Van ‘t paard en de ezel met hout geladen.

Niemand zal zich op zijn geluk beroemen,

Noch door arbeid zich ongelukkig noemen.

De ezel nacht en dag hout op en neer ladende,

En sober men hem zijn zware arbeid loont,

Eenmaal ziet een schoon paard dat zich voor hem vertoont

Wel vet en ongeladen en zich ongelukkig waande,

Te dragen menige slag die hem tot werken maande,

Gestadig zonder rust en dat het paard verblijdt,

Zo’ n zacht leven leidt; doch hoewel hij ‘t benijdt,

Moest evenwel hij voort, te werken daar al slaande

Men hem wel kloek toe dreef en wrocht gelijk als voren,

Hoewel hij tegen het hart en al veel trager doet,

Doordat hij zag het paard zo lekker gevoed,

Uitgerust en onbeladen en hij door werk schier smoren.

‘t Geschiedde kort daarna, het paard dat moest ten strijde,

Gezadeld en getoomd men het daarhenen leidt:

Dit ziet de ezel die zich fluks tot werk bereidt,

Want toen hij vreesde dat hij noch erger mocht lijden.

Verklaring.

De Fortuin immer was in voorspoed zo bestendig,

Niemand die niet in ‘t einde haar stuursheid beproefd heeft,

En vaak het gebeurt die naar lusten leeft,

Terstond een ongeval zijn grote geluk is geschonden,

En waant veilig te zijn, een bittere smaad ellendig

Het komt bestormen ras, dat eeuwig hij blijft

Een arme slaaf veracht en wordt zo snood ontlijfd,

Doch niemand wanhoopt of hem goed of of kwaad is gezonden.

1 Corinthiërs X.

Diegenen die overeind staat moet voorzichtig pogen,

Dat hem de eergierigheid door hoogmoed niet velt,

Want die op zijn geluk zich zal te zeer verhogen:

God fluks door ongeval zijn grote waan versmelt.

Te zien op zijn mindere doet geen hinder.

Stobaeus.

Chillas Agrigentinus heeft zijn knechten op gelijke wijze met arbeid (doch niet te veel) overladen als dit onvergenoegd paard wat geduldig de last dragende ezel ziet gaan. Want dezelfde knechten meenden dat het hun te zwaar was en hebben daarom over hun heer geklaagd en zich gehouden alsof daar geen knechten ter wereld waren die zo veel onlijdzaamheid deden als zij lieden, Maar toen ze eens bij toeval met hun heer reisden over weg en dat ze onderweg in de herberg bij een waard overnachten die zijn knechten veel strenger en harder liet oppassen en dag en nacht ezels werk deden, zo bekenden ze dat hun arbeid nergens na zo zwaar was, noch hun heer zo ongenadig. Hebben toen voortaan van klagen opgehouden.

Daarom is niemand gelukkig in zijn gemoed voor en aleer hij een ongelukkiger (of een die een sober leven heeft) tegen zichzelf opweegt.’

Keert wroeging van genoegen.

Paard en de ezel met hout beladen.

Men ziet een paard, verwaand en fris;

Dat schoon in ‘t lijf en draven is;

Braaf opgetooid en zonder last,

Daar stalknecht en noch meer op past.

Een ezel komt erbij gegaan,

Met pak en hout heel overladen;

Die ziet en zucht verscheidene malen!

Denkt! Wat geluk heeft paardenvlees!

Maar, als het paard moest zijn in het leger,

En dat hem spoor en zadel deert;

Zo neemt de ezel weer geduld,

En geeft zijn broos gemoed de schuld;

Draagt en verdraagt met nieuwe lust.

‘De lijdzaamheid baart goede rust,

‘Wie steeds op zijn mindere let,

‘Misnoegen blijft dan heel verzet.

Die op zijn meerdere ziet verkleint en schijnt vol pijn.

Die op zijn mindere ziet vergroot in alles het zijne.

Maat hout staat.

Te zien op zijn mindere doet geen hinder.

Middelbare staat is ook de allerbeste.

IX. Vanden Boer, ende den Satyr.

Een dubbel mensch, gheveynst in woort en daden,

Vol leughen is, en steets gheneycht tot quaden.

Een Satyr in een Bosch door groote kou verleghen,

Vondt tot syn groot gheluck, een Landtman die hy badt,

Dat hy hem vaerdich weer om uyt het Bosch (een padt)

Te comen, die terstond medogendՠwiert gheneghen,

Hem te verwarmen wel, en liet syn siel beweghen,

Hy voerdՠhem naer syn huys, doch onder weech, bestont

Hy in sijn handen kout, te aessemen metten mont,

En weest den Satyr oock, die tՠgoet bevont te plegen.

Maer doen sy waren tՠhuys, en byder vyere saten,

VViert yder vande Vrou een kop Paps voor gheset:

Den Boerman blies daer in, voor dՠhit en wees het met

Den Satyr, die dit siend' verwondert boven maten

Doen vaerdich Boermanճ huys al schromich ginck verlaten:

VVant achtend' quaet, dat uyt een mont quam hit en koudt,

Die Դwater in d' een hant, het vyer in dՠander houdt,

Sulc een behoortmen als vol dubbelheyt te haten:

Verklaring.

Men vinter vele die van dՠeven-naesten spreken,

Groot goet, en weer groot quaet, en al uyt eenen mont,

Den vromen die dit siet, haer sooծ verkeerden gront,

VVant een geveynsde ziel, sal steets de deucht ontbreecken.

In wat grooter ghevaer een mensche sich kan steecken:

Dan die sich vast betrout op eenen veynsaert quaet,

Die met een schoon ghesicht, bedeckt een boosen haet,

Voorwaer een Tygher, niet en is soo wreet van treken.

Eccles. XI Iaco. IIII.

Hun ongheluck toecomt, die dubbel is van herten

En die den rechten wech, met eygen-wil ontgaet,

Hy wert syns vyants buyt met ongeluck vol smerten,

Die synen naesten hoont met een geveynst ghelaet.

Dubbel-mondich, dubbel-grondich.

Sabellicvs.

Alsoo heeft Emanuel, de Griecxsche Keyser, hem in een sake koud, en warm, vrient, en vyandt bewesen. Op ghelijcke wijse als desen dubbel-mondighen Lompen Boer heeft betoont aen den onwetenden Satyr. Soo wanneer de Keyser Conradus, met syn Krijghs-macht in Palastinam trock, stelde hy hem gantsch ghedienstich en mildt aen, liet hem derhalven veel Meels, en andere behoefticheyden toe-voeren, doch hy menghde dat Meel met Kalck, daer van de Krijghslieden groote krancheyden, ende schade kreghen. Als Keyser Conradus dit ghewaer wiert, so heeft hy bevonden dat Emanuel vriendelick van woorden was, en vyantlick in wercken. Waer door hy hem met den synen van daer heeft ghevoordert, om dat aldaer ontrou woonde, onder schijn van weldaet.

҅envoudighe Menschen moeten haer wachten voor lieden, die het Uyer in d' een hant, en ‘t Water in d' ander hant draghen.

Schoon voor oogh, is dickmael valsch achter de rugghe.’

Veel gheweet, veel vermeet.

Boer, en Satyr.

Van ‘t wilde Bosch een Satyr sloop,

Die in een Boer syn Huysje kroop,

Gheheel verkild, en gantsch verkleund,

Dat hem het lijf, en tanden dreund;

De Huys-man, die oock kouw omvingh,

Fluckx deedՍ een soet, en kluchtich dingh:

VVant, hy blaest uyt, een warmen domp,

In yder vuyst, en grof, en plomp;

En oock, soo heeft den Boer een Nap,

Vol brandich heet, en dunnen Pap.

Gheblasen koel, met Lippՠen Mont;

Dat scheen te nieuw, en vreemden vont

Voor Satyrs Breyn; en die, ter vlucht,

VVeer koos, de ruym en koude Lucht.

‘VVacht u, en schouwt een dubbel Tong,

‘Wie sich kan buyghen recht, en krom.

Wie dubbel-mondich spreeckt, en dubbel-dinghen doet,

Schijnt dubbel-over quaet, of dubbel-over goet.

Bysonder maeckt VVonder.

Dubbel mondich, dubbel-grondich.

Veel Nieuws, en selden wat goets.

IX. Van de boer en de Satyr.

Een dubbel mens, geveinsd in woord en daden,

Vol leugen is en steeds geneigd tot kwaden.

Een Satyr in een bos door grote kou verlegen,

Vond tot zijn groot geluk een landman die hij bad,

Dat hij hem vaardig weer om uit het bos (een pad)

Te komen, die terstond meedogend werd genegen,

Hem te verwarmen goed en liet zijn ziel bewegen,

Hij voerde hem naar zijn huis, doch onderweg bestond

Hij in zijn handen koud, te asemen met de mond,

En wees de Satyr ook, die het goed bevond te plegen.

Maar toen ze thuis waren en bij het vuur zaten,

Werd elk van de vrouw een kop pap voorgezet:

De boer blies daarin voor de hitte en wees het mee

De Satyr die dit ziende verwondert boven maten

Toen vaardig boer mans huis al schromelijk ging verlaten:

Want achtend kwaad, dat uit de mond kwam hitte en koude,

Die het water in de ene hand en het vuur in de ander houdt,

Zulke behoort men als vol dubbelheid te haten:

Verklaring.

Men vindt er vele die van de evennaasten spreken,

Groot goed en weer groot kwaad en alles uit een mond,

De vrome die dit ziet zich zoՠn veranderende grond,

Want een geveinsde ziel zal steeds de deugd ontbreken.

In wat groter gevaar kan een mens zich steken:

Dan die zich vast vertrouwd op een veinzaard kwaad,

Die met een schoon gezicht bedekt een boze haat,

Voorwaar een tijger is niet zo wreed van streken.

Ecclesiasticus. XI Jacobus IIII.

Hun ongeluk toekomt die dubbel is van hart

En die de rechte weg met eigen wil verlaat,

Hij wordt de buit van zijn vijand met ongeluk vol smarten,

Die zijn naaste hoont met een geveinsd gelaat.

Dubbelmondig, dubbelgrondig.

Sabellicus.

Alzo heeft Emanuel, de Griekse keizer, hem in een zaak koud en warm, vriend en vijand bewezen. Op gelijke wijze als deze dubbelmondige lompe boer heeft betoond aan den onwetende Satyr. Zo wanneer de keizer Conradus met zijn krijgsmacht in Palestina trok stelde hij hem gans gedienstig en mild aan en liet hem derhalve veel meel en andere behoeften toevoeren, doch hij mengde dat meel met kalk waarvan de krijgslieden grote ziektes en schade kregen. Toen keizer Conradus dit gewaar werd zo heeft hij bevonden dat Emanuel vriendelijk van woorden was en vijandig in werken. Waardoor hij hem met de zijnen vandaar heeft gevorderd omdat aldaar ontrouw woonde onder schijn van weldaad.

҅’Eenvoudige mensen moeten zich wachten voor lieden die het vuur in de ene hand en ‘t water in de andere hand dragen.

Schoon voor oog is vaak vals achter de rug.’

Veel geweten, veel vermeten.

Boer en Satyr.

Van ‘t wilde bos een Satyr sloop,

Die in een boer zijn huisje kroop,

Geheel verkild en gans verkleumd,

Dat hem het lijf en tanden dreunt;

De huisman, die ook koude omving,

Fluks deed een zoet en kluchtig ding:

Want hij blaast uit een warmen domp,

In iedere vuist en grof en plomp;

En ook zo heeft de boer een nap,

Vol brandend heet en dunne pap.

Geblazen koel met lippen en mond;

Dat scheen te nieuw en vreemde vondst

Voor Satyrs brein en die ter vlucht,

Weer koos de ruime en koude lucht.

‘Wacht u en schuwt een dubbele tong,

‘Wie zich kan buigen recht en krom.

Wie dubbelmondig spreekt en dubbele dingen doet,

Schijnt dubbel over kwaad of dubbel over goed.

Bijzonder maakt wonder.

Dubbel mondig, dubbel-grondig.

Veel nieuws en zelden wat goeds.

X. Van ‘t Serpent Basiliscus, en van het VVeselken.

Een wijse raet, die is soo groot van machten,

Dat het verwint der booser helscher krachten.

Den Basilisque Slang, vol wreetheyt en boosheden,

Verkeert en vol fenijn, niemant ghenad' en doet.

VVwant wie dat hy besiet, vol smert flucx sterven moet,

Met sijn dootsapich ooch vernielt hy Land en Steden:

En hier van twijfelt wijs, door natuerlijcke Reden;

‘t VVeselken seer kleyn, doch voorsichtich kloeck voorwaer,

Dat hem toekomen sou dit doodelijck ghevaer,

Om van sijn vyant tՠzijn ghelaten steets met vreden,

Gaet in bequame wapens hem vrymoedich steecken.

Omhangendՠt’ gantsch lijf, met Ruyt een kruyt ghewis,

VViens deuchden boven maet ‘t fenijn seer teghen is,

Door dese wapens vroet, is wijt van hem gheweecken

Het overwreet serpent, tՠwelck meenden door dees treecken

Te bersten, want soo seer den reuck hem teghen was,

En liet het kleyne beest ghesont en wel te pas.

Dickwil een lichaem swack, door list, ‘t groot kan verbreken.

Verklaring.

Een yder die behoort, voorsichtich steets te trachten,

Naer wapens daer met hy sijn vyandt wederstaet,

De listicheyt, ontdoelt de alder grootste machten,

De wijsheyt die ontheelt, der boosen boos verraet,

‘t Vermoghen wederstaen een grooten vyants krachten,

Dat heeft de wijsheyt dick een kleyn lichaem gheleert,

Een wijse ziel het lijf, van ‘t quaet sich steets doet wachten,

Maer een onvroede ziel, het lichaem flucx onteert.

Luce XI, XXI. En XXII.

Een sterck voorsichtich man, het syn besit in vreden,

En leeft vernoecht, gherust, de eere hem verselt,

Maer als een meerder koemt, hem met ghewelt vertreden,

Die rooft hem al syn goet, en hem ter neder velt.

Wijsen Raedt, hindert quaet.

Ivstinvs.

De Knechten, ende Boeren, die in Scythia bleven, hebben alsoo ghedaen, ghelijck de doodt-stralende Basilisco, die door ‘t wijse VVeselken wert overmacht. Als het geschiede, dat de Heeren des Landts tegen de Manlijck-hertige Wijven, Amasones geheeten, krijghvoerden, soo zijn de Trouw-loose Knechten (om dat haer Heeren 7 Jaren lang uyt-bleven) Schijn-heeren gheworden, ende hebben hare vrome Meesters, als die weder keerden, verdreven. Derhalven de Heeren teghen de Knechten krijgh hebben moeten voeren, maer de Knechten, en Boeren hebben dickmaels ‘t Uelt behouden. Eyndelick is daer een Raedt-ghever by de Heeren gheweest, die vond goet, men soude haer niet meer met Wapen-macht aengrijpen, maer met Roeden, ende Gheesselen, dwinghen alsoo de moedighe Slaven. Desen Raedt hebben sy ghevolght, ende sich met Spies-roeden, ende Gheesselen toe-gerust, ende also teghen de Knechten, ende Boeren ghestreden, ende haer overwonnen, ende ‘t Landt inghenomen.

ҍenich ongeval, en aenstaende gewelt, kan met voorsichticheyt belet werden.

‘In voorspoet moetmen toesien; ende in teghenspoet geduldich wesen.’

Verstoort dat Moort!

VVeselken, en ‘t Serpent Baselisco.

Tkleyn Beesje, dat een VVesel heet,

Heeft al syn Leե’n met Ruyt bekleet;

Om dat, de krachten van ‘t Ruyte-groen,

Fenijn vergift, snood, en fel,

Die ‘t herte beswijmt, en straelt ghequel,

Koemt alle daegh, en loert, en swest,

Voor ‘t VVesel-dier, syn eyghen nest.

Het groot beleyt, van Դ kleyne Beest,

Heeft Slang, noch slach, noch vyer gevreest;

Brengt ‘t Haen-ghebroet in swaren noot,

VVat sterven doet, dat wert ghedoot!

‘Men kan ghewelt, en linckerny,

‘En veelderley snoo boevery,

‘Verdempen met een wijsen Raet.’

Voorsichtich zijn, verhindert quaet.

Gods ongheboghen Raet, rechtveerdich neder plet,

Die ‘t goede niet en doet, en die gheen quaet belet.

Die quelt, die smelt!

Wijsen Raedt, hindert quaet.

Als Meerder koemt, sal Minder wijcken.

X. Van ‘t serpent Basiliscus en van het wezeltje.

Een wijze raad die is zo groot van machten,

Dat het overwint de boze helse krachten.

De Basilisk slang, die vol wreedheid en boosheden,

Verandert en vol venijn, niemand genade doet.

Want wie dat hij beziet die vol smart fluks sterven moet,

Met zijn doodziend oog vernielt hij land en steden:

En hiervan twijfelt wijs door natuurlijke reden;

‘t Wezeltje zeer klein, doch voorzichtig kloek voorwaar,

Dat hem toekomen zou dit dodelijk gevaar,

Om van zijn vijand te zijn gelaten steeds met vrede,

Gaat in bekwame wapens hem vrijmoedig steken.

Omhangt het ganse lijf met ruit een kruid gewis,

Wiens deugden bovenmate het venijn zeer tegen is,

Door deze wapens verstandig is wijd van hem geweken

Het over wreed serpent, wat meende door deze streken

Te barsten, want zo zeer de reuk hem tegen was,

En liet het kleine beest gezond en wel te pas.

Vaak een lichaam zwak, door list ‘t grote kan breken.

Verklaring.

Iedereen die behoort voorzichtig steeds te trachten,

Naar wapens waarmee hij zijn vijand weerstaat,

De listigheid ontwricht de allergrootste machten,

De wijsheid die verhaalt de boze boos verraad,

‘t Vermogen weerstaan een grote vijand krachten,

Dat heeft de wijsheid vaak een klein lichaam geleerd,

Een wijze ziel het lijf van ‘t kwaad zich steeds doet wachten,

Maar een onverstandige ziel het lichaam fluks onteert.

Luce XI, XXI. En XXII.

Een sterk voorzichtig man heeft zijn bezit in vrede,

En leeft vergenoegd, gerust, de eer hem vergezeld,

Maar als een meerdere komt hem met geweld vertreden,

Die rooft hem al zijn goed en hem ter neder velt.

Wijze raad hindert kwaad.

Justinus.

De knechten en boeren die in Scythië bleven hebben alzo gedaan gelijk de dood-stralende Basiliscus die door ‘t wijze wezeltje werd overwonnen. Toen het gebeurde dat de heren des land tegen de manlijke hartige wijven, Amazones geheten, krijg voerden zo zijn de trouweloze knechten (omdat hun heren 7 Jaren lang uitbleven) schijnheren geworden en hebben hun dappere meesters toen die weder keerden verdreven. Derhalve de heren tegen de knechten krijg hebben moeten voeren, maar de knechten en boeren hebben vaak het veld behouden. Eindelijk is daar een raadgever bij de heren geweest en die vond het goed, men zou hen niet meer met wapenmacht aangrijpen, maar met roeden en gesels alzo de moedige slaven dwingen. Deze raad hebben ze gevolgd en zich met spitsroeden en gesels toegerust en alzo tegen de knechten en boeren gestreden en hen overwonnen en ‘t land ingenomen.

‘Menig ongeval en aanstaand geweld kan met voorzichtigheid belet worden.

‘In voorspoed moet men toezien en in tegenspoed geduldig wezen.’

Verstoor dat moord!

Wezeltje en ‘t serpent Baseliscus.

Het kleine beestje dat een wezel heet,

Heeft al zijn leden met ruit bekleedt;

Omdat de krachten van ‘t ruiten groen,

Venijn vergift, snood en fel,

Die ‘t hart bezwijmt en straalt kwelling,

Komt alle dag en loert en zwetst,

Voor ‘t wezeldier, zijn eigen nest.

Het groot beleid van ‘t kleine beest,

Heeft slang, noch slag, noch vuur gevreesd;

Brengt ‘t haan gebroed in zware nood,

Wat sterven doet dat werd gedood!

‘Men kan geweld en slinkse streken,

‘En veelvormige snode boeverij,

҄’Voorkomen met een wijze raad.

‘Voorzichtig zijn verhinderd kwaad.

Gods ongebogen raad rechtvaardig neder plet,

Die ‘t goede niet doet en die geen kwaad belet.

Die kwelt, die smelt!

Wijze raad hindert kwaad.

Als meerder komt zal minder wijken.

XI. Vanden Leeuvv, ende het Peert.

Voorsichtich, wijs, den mensch moet zijn ghestadich,

Die kan weեrstaen een valsch ghemoet verradich.

Den Leeuw, een beest seer fier, hoovaerdich trots van wesen,

Vont in een gansich beemd, een Paerdt ter weyden gaen:

Het welcke hy quam omtrent, het sprekendt lieflijck aen,

Beroemt zich Meester, die gheluckich kondt ghenesen;

De wonden allerley, hierom sprack hy by desen,

Soo ghyer eenich hebt, vrymoedich my dat seght:

VVant ick sal u daer van flucx helpen wel te recht,

Maer voor bedriegher te gelooven wilt steets vresen.

Het Paert die ‘tschalck ondeckt, antwoort hem Meester aerdich:

Ick ben verblijdt, dat ick van u ghevonden wert,

Ick heb aen mynen voet sooծ overgrooten smert,

Dat qualick ick kan gaen, toont hier u konst expaerdich,

Den Leeuw, die bockt quansuys, om ‘t quaet te kennen, vaerdich

Van’t Paert soo groten slach hy int gesichte kreech,

Die hem de Tanden breeckt, dat hy ter Aerden seech,

Gheveynsde valsheyt snoot, is sulcken jonste waerdich.

Verklaring.

Veel met een valsche ziel, sy uyterlick betoonen

Te zijn een waren vrient, in wesen en ghelaet,

Maer daerentusschen sy met list, vyandich hoonen,

Die op haer schijn betrout, en dat om eyghen baet,

Ghestadich groots ghemoet, voorsichtich, wijsen raet,

Is teghenweer, van dees verraderlicke treken.

Voorsichticheyt meer ghelt, dan groote macht oft staet.

Die wijs zijn quaet voorsiet sal ongheluck ontbreken.

Math. VII.

U van Propheten valsch onthout, met sorgh beladen

Dees snoode Zielen wijckt, dat goddeloos gheboeft,

Die met gheveynsden schijn u soecken af te raden,

Den rechten waren wech, ‘t welck uwe ziel bedroeft.

Fel, en Uals, koemt om hals.

Sabellicvs.

Alsoo archlistich is Cleopatra (tot haer eygen bederf) by Antiochum gekomen, ghelijck de graghe Leeuw, by het Paert. Want als Antiochus Gryphys Alexandrum in den krijgh hadde overwonnen, soo ontstack sy met een innerlicken doodelicken haet teghens Antiochum, doch sy liet sulckx niet blijcken, maer quam lieftallich, en vriendelick by Antiochum, al oft sy groot medլijden met hem had, dien volghende heeft sy hem in synen grooten dorst, een versche dronck Water aen-gheboden, daer in sy doodtlick Fenijn ghemenght hadde, ende hem alsoo te drincken ghegeven; Maer Antiochum bemerckende het perijckel, heeft die snoode Urouwe wech-verdreven, ende naderhandt laten ombrenghen.

ҍen behoort niet te bedrieghen, op datmen niet bedroghen wordt.

ҍet alsulcke Mate alsmen uyt-meet, werdtmen weder in-ghemeten.

҄ie somtijdts een ander meent te begrijpen, wert selver onversiens ghevat.’

Te Stout, dat rouwt!

Leeuvv, en Paerdt.

Aenschout de Leeuw, dat grousaem Dier,

Hy loerd, en veynst, en mijd ghetier.

En pocht op kunst, en groot gheweet,

Beroemt sich dat hy Doctor heet;

En breeckt de pijn, en heelt de quael,

De Swetsers tongh kan ‘t al te mael.

Een weydend’ Paerdt, met laf ghemoet,

Dat steendՠen hinckt, en klaeght syn voet,

En roept: o Leeuw!ick ben verblijt,

Dat ghy myn hulp, en trooster sijt!

Koemt, Dieren-heer, met Salf, en Smout;

Ben ick te bloo, weest ghy te stout;

En mits, soo krijght de Leeuw de slach,

Dat hy als doot ter aerden lach.

‘VVie and’e plaeght, die wert ghequelt,

‘VVie onrust baerd, die wert ontstelt.

Siet om, wanneer een Flinck syn loosen dienst aenbiet!

Listich maeckt quistich.

Fel, en vals, koemt om hals.

Die bedrieght, wert bedroghen.

XI. Van de leeuw en het paard.

Voorzichtig, wijs, de mens moet zijn gestadig,

Die kan weerstaan een vals gemoed verraderlijk.

De leeuw, een beest zeer fier, hovaardig en trots van wezen,

Vond in een gans beemd een paard ter weiden gaan:

Het welke hij kwam omtrent, het spreekt het lieflijk aan,

Beroemt zich meester die gelukkig kon genezen;

De wonden allerlei, hierom sprak hij bij dezen,

Zo ge er enige hebt, vrijmoedig me dat zegt:

Want ik zal u daarvan fluks helpen wel terecht,

Maar voor bedrieger te geloven wil steeds vrezen.

Het paard die de schalk ontdekt, antwoordt hem meester aardig:

Ik ben verblijd dat ik van u gevonden werd,

Ik heb aan mijn voet zo’n overgrote smart,

Dat ik kwalijk kan gaan, toon hier uw kunst buiten aardig,

De leeuw die bukt kwansuis om ‘t kwaad te kennen vaardig

Van ‘t paard zo’n grote slag hij in het gezicht kreeg,

Die hem de tanden breekt dat hij ter aarden zeeg,

Geveinsde valsheid snode is zulke gunst waardig.

Verklaring.

Veel met een valse ziel zij uiterlijk betonen

Te zijn een ware vriend in wezen en gelaat,

Maar daartussen ze met list vijandig honen,

Die op hun schijn vertrouwt en dat om eigen baat,

Gestadig groot gemoed, voorzichtig, wijze raad,

Is tegenweer van deze verraderlijke streken.

Voorzichtigheid meer geld dan grote macht of staat.

Die wijs zijn kwaad voorzien zal ongeluk ontbreken.

Matheus VII.

U van profeten vals onthoudt, met zorg beladen

Deze snode zielen wijkt, dat goddeloos geboefte,

Die met geveinsde schijn u zoeken af te raden,

De rechte waren weg wat uw ziel bedroeft.

Fel en vals komt om hals.

Sabellicus.

Alzo arglistig is Cleopatra (tot haar eigen bederf) bij Antiochum gekomen gelijk de grage leeuw bij het paard. Want toen Antiochus Gryphys Alexander in de krijg had overwonnen zo ontstak ze met een innerlijke dodelijke haat tegen Antiochus, doch ze liet zulks niet blijken, maar kwam lieftallig en vriendelijk bij Antiochus al of ze grote medelijden met hem had, dien volgende heeft ze hem in zijn grote dorst een verse dronk water aangeboden waarin ze dodelijk venijn gemengd had en hem alzo te drinken gegeven. Maar Antiochus merkte het probleem en heeft die snode vrouw weg verdreven en naderhand laten ombrengen.

‘Men behoort niet te bedriegen op dat men niet bedrogen wordt.

“Met al zulke maat als men uitmeet, wordt ‘Men weer ingemeten.

‘Die soms een ander meent te grijpen wordt zelf onvoorziens gevat.’

Te dapper, dat berouwt!

Leeuw en paard.

Aanschouw de leeuw, dat gruwzaam dier,

Hij loert en veinst en mijdt getier.

En pocht op kunst en groot weet,

Beroemt zich dat hij doctor heet;

En breekt de pijn en heelt de kwaal,

De zwetsers tong kan ‘t allemaal.

Een weidend paard met laf gemoed,

Dat steunt en hinkt en beklaagt zijn voet,

En roept: o leeuw! ik ben verblijd,

Dat ge mijn hulp en trooster zijt!

Komt, dieren heer, met zalf en smout;

Ben ik te blo, weest gij te stout;

En mits zo krijgt de leeuw de slag,

Dat hij als dood ter aarde lag.

‘Wie andere plaagt die wordt gekweld,

‘Die onrust baart die wordt ontsteld.

Ziet om wanneer een Flink zijn loze dienst aanbiedt!

Listig maakt kwistig.

Fel en vals komt om hals.

Die bedriegt wordt bedrogen.

XII. Vanden leughenachtighen Herder.

Die sich ghewent, tot leughen steets te spreecken,

Wan hy seght waer, men waerheyt waent tՠontbreecken.

Op een ghemarmert vleck, met loovich kruyt, en blomen,

Een Herder leyden steets, ter weydլ sijn schaepkens teer,

Dees dick door spotterny, bestondt te roepen seer

Aen andՠre Herders, als verbasich en vol schromen,

Dat hy van verde sagh een grooten VVolf komen.

Dies yeder daer naer liep van heynde en van veer.

Maer doen sy merckten tճpot, gheloofden hem niet meer.

Den spotter men siet dick sijn spottery onvromen.

Tՠgebeurde korts daer naer, een VVolf quam waerachtich,

Terwijl dees Herder in de schauw geseten was,

En laden op sijn rugh een Schaep, en vluchten ras.

Hy siende dit, liep toe, met hooghe stemme krachtich

Dit dickwil hadt ghedaen, sy dachten tճaem, het waer

Het oude deuntgen: dies sըem lieten int gevaer.

Die steets spotten waent, hem tեens bekoomt tկnsachtich.

Verklaring.

Soo ist met die sich steets tot lieghen sal begheven,

Hoewel hy waerheyt spreeckt, niemant hem gլoof en geeft,

Dies yder een sy vroet, alsoo bedacht te leven,

Dat op syn woort en doen, men vast betrouwen heeft:

Alsdan een yeder, sal hem achten ende eeren.

Maer die te liegen, en te spreken veel begheert,

Ghewenschte eer en roem, sal snoodich hy onbeeren,

Een leughenaer, altijdt veracht wert en onteert.

Proverb. X, XXI en XXIX.

Een Prince, die sch sal in logentael behaghen,

En die steets luystert, naer der vleyers tonghen glat,

Met ongheluck en quaet, hy vult syn Hof en Stadt,

TՂerou hem als een worm, tըert nacht en dach sal knaghen.

Leughen niet deughen.

Manvtivs.

Gelijck het de Leughenachtighe Herder is weder-varen; Alsoo ist ghegaen met dat Garnisoen, der Stadt Ampele, in Poloponeso. Want die hebben dicmael een gerucht ghemaeckt, al oft de Vyandt voor de Poort had geweest: Daer op de Burgerie inde Wapenen quam. Maer doen sy saghen datter gheen Vyant ontrent was, hebben sy met een gram mis-noeghen het Harnas weder neder gheleyt. Daer na ghevielt, dat de Uyant in der waerheyt aen-quam, Als de Soldaten de Burgerie weder op-riepen, soo meynden sy, dat het was ghelijck het te vooren placht te wesen, namelijck: Een versierde Schijn-onraedt! Oversulckx, hebben sy haer niet willen wapenen. Mits, soo koemt daedelick de Vyant aen, neemt sonder teghen-weer de Stadt in; Alsoo is Ongheloof en Leughen t’samen gheloont.

‘Daerom ist quaet, met de Waerheyt te spotten.

‘Wie syn Tongh niet kan bewaren, verliest syn eyghen selven.’

Waerheyt waen, moet vergaen.

Leughenachtighen Herder.

Een Herder, die de Schapen hoedt,

Voor ongheval, en teghenspoet.

Die was vergrilt met Tongh-gheneucht,

Vol waerheyt-schijn, vol schalcke vreucht;

Aelwaerdich riep hy overluyt:

Help! Mackers help!ontjaeght den buyt!

De woeste VVolf myn Kudde stoort!

Ach! ‘t is hier ruym twee-dubbel-moort!

Syn Mede-maets, verscheyde mael,

Die vonden niet dan Leughen-tael.

Daer na, de VVolf voor-seker quam,

En vat, en steelt het beste Lam!

Dien Leughen-mont riep: Helpme weer!

Maer, niemant acht syn krijten meer.

‘Een veyle Guyt, die stoft, en lieght,

‘Al deed’ hy recht, de Schijn bedrieght.

Het is een Wispeltuer, die met de VVaerheydt gheckt;

De schade maeckt hem bloot, en schande hem ontdeckt.

Bedroch leeft noch.

Leughen niet deughen.

Die andere verleydt, moet selver dwalen.

XII. Van de leugenachtige herder.

Die zich gewent tot leugen steeds te spreken,

Wanneer hij zegt waar, men waarheid waant te ontbreken.

Op een gemarmerd vlek met bebladerd kruid en bloemen,

Een herder leidde steeds ter weide zijn schaapjes teer,

Deze vaak door spotternij bestond te roepen zeer

Aan andere herders als verbaasd en vol schromen,

Dat hij van ver zag een grote wolf komen.

Dus ieder daarnaar liep van heinde en van ver.

Maar toen ze merkten het spotten geloofden hem niet meer.

De spotter men ziet vaak zijn spotternij onverstandig.

Het gebeurde kort daarna, een wolf kwam waarachtig,

Terwijl deze herder in de schaduw gezeten was,

En laadde op zijn rug een schaap en vluchtte ras.

Hij ziet dit, liep toe en met hoge stem krachtig

Dit vaak had gedaan, ze dachten tezamen, het was

Het oude deuntje: dus ze hem lieten in het gevaar.

Die steeds spotten want hem het eens bekomt te hard.

Verklaring.

Zo is het met die zich steeds tot liegen zal begeven,

Hoewel hij waarheid spreekt, niemand hem geloof geeft,

Dus iedereen is verstandig alzo bedacht te leven,

Dat op zijn woord en doen men vast vertrouwen heeft:

Alsdan iedereen zal hem achten en eren.

Maar die te liegen en te spreken veel begeert,

Gewenste eer en roem zal snood hij ontberen,

Een leugenaar altijd veracht wordt en onteert.

Spreuken X, XXI en XXIX.

Een prins die zich in leugentaal zal behagen,

En die steeds luistert naar de vleiers tongen glad,

Met ongeluk en kwaad, hij vult zijn hof en stad,

Het berouwt hem als een worm die het hart nacht en dag zal knagen.

Leugen niet deugen.

Manutius.

Gelijk het de leugenachtige herder is weervaren alzo is het gegaan met dat garnizoen der stad Ampele in Peloponnesos. Want die hebben vaak een gerucht gemaakt alsof de vijand voor de poort was geweest. Daarop de burgers in de wapens kwam. Maar toen ze zagen dat er geen vijand omtrent was hebben ze met een gram misgenoegen het harnas weer neer gelegd. Daarna gebeurde het dat de vijand in de waarheid aankwam. Toen de soldaten de burgerij weer opriepen zo meenden ze dat het was gelijk het tevoren plag te wezen, namelijk: een versierde schijnonraad! Daardoor hebben ze zich niet willen wapenen. Mits zo komt dadelijk de vijand aan en neemt zonder tegenweer de stad in. Alzo is ongeloof en leugen tezamen beloond.

‘Daarom is het kwaad met de waarheid te spotten.

’Wie zijn tong niet kan bewaren verliest zichzelf.’

Waarheid waan moet vergaan.

Leugenachtige herder.

Een herder die de schapen hoedt,

Voor ongeval en tegenspoed.

Die was begiftigd met tongen geneugte,

Vol waarheid-schijn, vol schalkse vreugde;

Al voor waar riep hij overluid:

Help! Makkers help! Ontgaat de buit!

De woeste wolf mijn kudde verstoort!

Ach! Het is hier ruim twee dubbele moord!

Zijn medemaats verscheidene maal,

Die vonden niets dan leugentaal.

Daarna de wolf voor zeker kwam,

En vat en steelt het beste lam!

Die leugenmond riep: Help me weer!

Maar, niemand acht zijn krijten meer.

҅’En veile guit die stoft en liegt,

‘Al deed hij recht, de schijn bedriegt.

Het is een wispelturige die met de waarheid gekscheert;

De schade maakt hem bloot en schande hem ontdekt.

Bedrog leeft nog.

Leugen niet deugen.

Die andere verleidt moet zelf dwalen.

XIII. Vanden Esel, ende vanden Haes.

Niemandt, en heeft soo weynich goets, ghewis,

Die nerghens nut noch vorderlijck voor is.

Den Leeuw, in een vreemt lant sich eenmael heeft ghevonden,

Een heyr te rusten toe, hy doen begheerich was,

‘t Viervoetighe ghediert, liet tot hem comen ras,

Die over berch, en dal, in alderijl bestonden

Tot hem te comen, en haer al te saem verbonden,

Sijn recht te houden staen, nu sijnde meest vergaert,

Heeft syn ghesworen eed haer al te saem verklaert,

En haer den krijch teghen de voghլen gaen verkonden.

Den trotsen Beer doen sprack, maer wat sal ons doch baten

Der Hasen bloode vrees, en ճ Esels luyheyt snoot,

Den leeuw antwoorden hem, der Hasen snelheyt groot,

Des Esels stercke stem, verschrickլijck boven maten:

Die komen ons, noch wel in desen krijch te baten,

Dեen om te gheven moet, en dՠander, sal ons snel

Een rassche bode zijn, dus is in yder wel

Yet wesen, waer wt men nut, yet dienstelijck kan vatten.

Verklaring.

Een boos en snoode ziel, door nijdicheydt ghedreven,

Soeckt steets syns naesten schand, en denckt waer met hy kan

Vernielen, tեenemael den recht en slechten man,

VVaer door hy middel soeckt, in haet hem te doen leven

Van synen heersscher, door veel vals en snoode reden,

Maer dicwil het ghebeurt, dat diemՠonwaerdich, acht

Voor groven bottert dom, dat beter die betracht

Al syn beroep, dan die sich roemt vol listicheden.

Esaie XXXIII.

Die syner naesten doen, altijt sal snoot misprijsen,

Om dat hy niet en is, archlistich vals en quaet,

Alleenich teghen God hy sich niet stellen gaet,

Maer sal grammoedich zijn ghestraft met groot afgrijsen.

Onnut in schijn, kan dienstich zijn.

Coellivs.

Op soodanighe maniere als de Leeuw wilde ghebruycken de Ezel, met de Haes. Even alsoo meynde Scipio Aemilianus, als hy teghen de Numantiners te velde lach, dat Cajus Metellus hem in den Krijgh gheen voordeel of proffijt dede. Want hy hield hem voor een rechte Geck, ende seyde: Soo Cajus Matellus Moeder noch eens baerde, het soude voorseker een Ezel zijn. Al wiert desen Metellus voor een ongheschickt Mensch ghehouden, so is hy nochtans Scipioni in de selve Oorloghe dienstich, ende gantsch proffijtelick gheweest.

‘Daer is niet, hoe slecht dat het is, of het koemt al te passe.

‘Men seyt: Alle baten helpen.

’Van pas is ras.

Van den Ezel, en de Haes.

De kloecke Leeuw, doet groot bevel,

Als Baes, en Vooght van ‘t Beeste-spel;

Roept Beer, en Hert, Kameel, en Stier,

En Swijn, en Haes, en ‘t Ezel-Dier,

Om sich ten Krijgh te rusten op.

De ruyghe beer, (te kort van kop)

Die sprack: Heer Leeuw; Hoort Koninck, dwaes.

Een Ezel dom, en blooden Haes,

En passen by de Krijghers niet;

Dՠeen is te traegh, en dՠander vliet.

VVel aen, seydՠLeeuw; Een ezel schrickt.

De vlugghe Haes, de baen verklickt.

‘Die VVallen wacht, is alsoo goet,

‘Als die in ‘t Velt haes-op gaen doet.

‘Het is vol dienst, en noodich-nut,

‘VVat goet kan doen, en quaet beschut.

Een dom, en lompen Beer, koemt alsoo wel te pas,

Als een die rend, en zeylt, en loopt alomme ras.

Noyt quaet, in baet.

Onnut in schijn, kan dienstich zijn.

Alle dingh koemt te pas.

XIII. Van de ezel en van de haas.

Niemand heeft zo weinig goeds, gewis,

Dat die nergens nuttig noch bevorderlijk voor is.

De leeuw in een vreemd land zich eenmaal heeft gevonden,

Een leger te rusten toe, hij toen begerig was,

‘t Viervoetige gedierte liet tot hem komen ras,

Die over berg en dal in allerijl bestonden

Tot hem te komen en zich tezamen verbonden,

Zijn recht te houden staan, nu zijn de meeste verzameld,

Heeft zijn gezworen eed hen al tezamen verklaard,

En hen de strijd tegen de vogels gaan verkondigen.

De trotse beer toen sprak, maar wat zal ons toch baten

De hazen bange vrees en de ezels luiheid snood,

De leeuw antwoorde hem, de hazen snelheid groot,

De ezels sterke stem, verschrikkelijk boven maten:

Die komen ons noch wel in deze strijd te baten,

De een om te geven moed en de ander zal ons snel

Een rasse bode zijn, dus is in ieder wel

Iets wezen waaruit men nut, iets dienstbaar kan vatten.

Verklaring.

Een boze en snode ziel, door nijdigheid gedreven,

Zoekt steeds zijn naaste schande en denkt waarmee hij kan

Vernielen, ten enenmale de rechte en goede man,

Waardoor hij middel zoekt en in haat hem te doen leven

Van zijn heerser, door veel valse en snode reden,

Maar vaak het gebeurt dat die men onwaardig acht

Voor grove botte dom, dat beter die betracht

Al zijn beroep dan die zich beroemt vol listigheid.

Jesaja XXXIII.

Die zijn naasten doen, altijd zal snood misprijzen,

Omdat hij niet is arglistig vals en kwaad,

Alleen tegen God hij zich niet stellen gaat,

Maar zal grammoedig zijn gestraft met groot afgrijzen.

Onnut in schijn kan dienstig zijn.

Coellius.

Op zodanige manier als de leeuw wilde gebruiken de ezel met de haas. Even alzo meende Scipio Aemilianus toen hij tegen de Numantiners te velde lag dat Cajus Metellus hem in de strijd geen voordeel of profijt deed. Want hij hield hem voor een echte gek en zei: Zo Cajus Matellus moeder noch eens baarde, het zou voorzeker een ezel zijn. Al werd deze Metellus voor een ongeschikt mens gehouden, zo is hij nochtans Scipio in dezelfde oorlog dienstig en gans profijtelijk geweest.

‘Daar is niets, hoe slecht dat het is, of het komt al te pas.

‘Men zegt: Alle baten helpen.’

Van pas is ras.

Van de ezel en de haas.

De kloeke leeuw, doet groot bevel,

Als baas en voogd van ‘t beestenspel;

Roept beer en hert, kameel en stier,

En zwijn en haas en ‘t ezel dier,

Om zich te strijd te rusten op.

De ruige beer, (te kort van kop)

Die sprak: Heer leeuw; hoort koning dwaas.

Een ezel dom en bange haas,

Passen bij de krijgers niet;

De een is te traag en de ander vliedt.

Wel aan, zegt de leeuw; Een ezel schrikt.

De vlugge haas de baan verklikt.

‘Die wallen bewaakt is alzo goed,

‘Als die in ‘t veld haas opgaan doet.

‘Het is vol dienst en nodig nut,

‘Wat goed kan doen en kwaad beschut.

Een domme en lompe beer komt alzo wel te pas,

Als een die rent en zeilt en loopt alom ras.

Nooit kwaad in baat.

Onnut in schijn kan dienstig zijn.

Alle ding komt te pas.

XIV. Den strijt vande viervoetige Dieren, en de Vogelen.

Yder behoort, met een ghemoet volhaerdich,

Altijt tot hulp der syner te zijn vaerdich.

Eenmael ‘t Ghevogelt vlugh, sloech teghen dՠaertsche Dieren,

Met vaste hope, van te overwinnen fris,

Een yder even braef, door eer gehedreven wis.

Syns vyants schande soeckt, op duystդerley manieren.

De Vliermuys, al verbaest, door dit overwoedich tieren,

Haer in der Dieren heyr al blood begheeft, want vreest

Dat by de Voghels waer de nederlaech gheweest.

Fy den Soldaet, die soo syn eere gaet ontcieren.

Den Arent vroom en sterck, met syn gheselschap moedich,

De Beesten hebben soo gheslaghen en ghemat,

Dat meesten-deel sy haer op vlucht begaven rat,

Om haer, voor’t snel vervolgh der Voghels, tպijn behoedich.

De Beesten, zijnd; haer heyr ontdaen, versochten spoedich

‘t Bestant, ‘twelck wert gemaeckt, doch dat met dees voorwaert,

Daer in de Vliermuys snoot, voor vyant wiert verklaert,

Van al de Voghels tճaem, door hare vlucht onvroedich.

Noch mocht niet vlieghen alst noch dach was op der Aerd.

Verklaring.

Die in Gheselschap heeft veel lust, en vreucht ghenoten,

De reden eyscht dat weer men quaet met hun verdraecht.

Die (boos) dit niet en doet, te recht wert hy verklaecht

Te zijn ondanckbaer snoot, van dՅere wijt verstoten.

Voorwaer heeft niet dien Mensch een over-schandich leven,

Die door de vrees verlaet, syn Vrient, in noot versmoort,

VVant dan ist, datmen meest met alder macht behoort

Hem by te staen, soo langh de Ziel in ons sal sweven.

Devterno. XXIII.

Want teghen ander, ghy ten Oorlogh uyt moet treden,

Voor al van Tyranny ghy u wel wachten moet.

Vol boosheyt ist vileyn, die teghen Recht yet doet,

Een rechte Soldaet, die is met syn besold te vreden.

Wie versmaet, werdt ghehaet!

Aelianus.

Hiero heeft hem alsoo ghedraghen tegen Themistoclem, ghelijck de Vliermuys tegen de Voghelen. Als Themistoclem tegen die van Persen Oorloghen wilde, soo begheerde hy van Hierone, dat hy sich by hem wilde vervoeghen, ende hem helpen strijden, tegen die van Persen. Maer, den bevreesden Hiero, sloech hem sulckx af, ende stelde sich ter syden buyten perijckel. Doen nu Themistocles de overwinninghe verkreegh, ende datmen groote Triumphen ende Schouw-spelen hielde, soo quam Hiero mede, hem by-voeghen, om deelachtich te zijn in de Ureughden-Feest. Maer Themistocles wees hem met aerdighe spottelicker-wijse wech; seggende: Dewijl ghy my in de Perijckel-srijdt niet hebt willen bystaen, so zijdy niet weerdich myn Met-gesel te wesen, in tijdt van vrede, ende vreughde.

‘Dese gheschiedenisse wijst aen; dat alle de ghene die wel doet, sal wel hebben.

҅’Ende die Honich wil eten, moet lijden dat hem de Byen steken.

‘Maer die laf, en blood is van ghemoet, die seght: Het is beter met schande vluchten, als met eeren doot te blijven.’

Schouw maeckt grouw.

Den strijt vande viervoetige Dieren, tegen de Vogelen.

Tghedierte, dat vier voeten heeft,

Het welcke sich te Velt begheeft,

VVat Voghel is, oft Ey-ghebroet,

Koemt strijdt, en pickt met kloecken moet.

De twist begon, door aerdse nijt,

Om dat t’ Ghevoghelt swierd te wijt.

‘Laegh by te hoogh, grof by te fijn:

ҋan selden heel eendrachtich sijn.)

De Vlier-muys, versmaet ontrouw,

Om dat de nood haer mijden souw.

‘t Ghevoghelt drijft ‘tViervoet-ghedruys

Ras op de vlucht, met Vliere-muys;

En sedert heeft dat vael ghedrocht

Den dach ghemijdt, en nacht ghesocht.

҄ie onheus doet, en neemt de vlucht,

ҏntmoet veel schand, en quaet gherucht.

Een Vluchter, bluts, en bloo, ontloopt syn eyghen eer,

Ontneemt syn goeden Naem, en ander noch veel meer.

Die vlucht, die sucht!

Wie versamet, werdt ghehaet.

Bloode Sluypers, syn stoute Verachters.

XIV. De strijd van de viervoetige dieren en de vogels.

Ieder behoort met een gemoed volhardend,

Altijd tot hulp de zijne te zijn vaardig.

Eenmaal ‘t gevogelte vlug sloeg tegen de aardse dieren,

Met vaste hoop van te overwinnen fris,

Iedereen even braaf door eer gedreven weten.

Zijn vijand schande zoekt, op duistere manieren.

De vleermuis, al verbaast, door dit overmoedig tieren,

Zich in het dieren leger al bang begeeft, want vreest

Dat bij de vogels was de nederlaag geweest.

Poe, de soldaat, die zo zijn eer gaat ontsieren.

De arend dapper en sterk met zijn gezelschap moedig,

De beesten hebben zo geslagen en afgemat,

Dat meestendeel ze zich op vlucht begaven ras,

Om hen voor het snel vervolg der vogels te zijn behoed.

De beesten zijn het van hun leger ontdaan, verzochten spoedig

‘t Bestand, wat werd gemaakt, doch dat met deze voorwaarde,

Daarin de vleermuis snood, voor vijand werd verklaard,

Van al de vogels tezamen, door haar vlucht onverstandig.

Noch mocht niet vliegen als het noch dag was op de aarde.

Verklaring.

Die in gezelschap heeft veel lust en vreugde genoten,

De reden eist dat waar men kwaad met hen verdraagt.

Die (boze) dit niet doet, terecht wordt hij beklaagd

Te zijn ondankbaar snood, van de eer wijdt verstoten.

Voorwaar heeft niet die mens een over schandelijk leven,

Die door de vrees verlaat zijn vriend, in nood versmoort,

Want dan is het dat men meest met alle macht behoort

Hem bij te staan zo lang de ziel in ons zal zweven.

Deuteronium. XXIII.

Want tegen andere ge ten oorlog uit moet treden,

Vooral van tirannie ge u wel wachten moet.

Vol boosheid is het vilein die tegen recht iets doet,

Een echte soldaat die is met zijn bezoldiging tevreden.

Wie versmaat wordt gehaat!

Aelianus.

Hiero heeft hem alzo gedragen tegen Themistocles gelijk de vleermuis tegen de vogels. Toen Themistocles tegen die van Perzen oorlogen wilde zo begeerde hij van Hiero dat hij zich bij hem wilde voegen en hem helpen strijden tegen die van Perzen. Maar de bevreesde Hiero sloeg hem zulks af ende stelde zich terzijde buiten de problemen. Toen nu Themistocles de overwinning verkreeg en dat men grote triomfen en schouwspelen hield zo kwam Hiero mede zich bijvoegen om deelachtig te zijn in het vreugdefeest. Maar Themistocles wees hem met aardige spotachtige wijze weg en zei: Omdat ge me in de moeilijke strijd niet hebt willen bijstaan zo ben je niet waard om mijn metgezel te wezen in tijd van vrede en vreugde.

‘Deze geschiedenis wijst aan dat al diegene die goed doet zal goed hebben.

‘En die honing wil eten moet lijden dat hem de bijen steken.

‘Maar die laf en bang is van gemoed die zegt: Het is beter met schande te vluchten dan met eren dood te blijven.’

Schuw maakt gruw.

De strijd van de viervoetige dieren tegen de vogels.

Het gedierte dat vier voeten heeft,

Wat zich te velde begeeft,

Wat vogel is of eieren gebroed,

Komt strijdt en pikt met kloeke moed.

De twist begon, door aardse nijd,

Omdat ‘t gevogelte zwierde te wijdt.

‘Laag bij te hoog, grof bij te fijn:

Dan zelden heel eendrachtig zijn.)

De vleermuis, versmaat ontrouw,

Omdat de nood haar mijden zou.

t Gevogelte drijft ‘t viervoetig gedruis

Ras op de vlucht, met vleermuis;

En sedert heeft dat vaal gedrocht

De dag gemeden en nacht gezocht.

‘Die onheus doet neemt de vlucht,

Ontmoet veel schande en kwaad gerucht.

Een vluchter, bluts en bang ontloopt zijn eigen eer,

Ontneemt zijn goede naam en ander noch veel meer.

Die vlucht die zucht!

Wie verzuimt wordt gehaat.

Bange sluipers zijn dappere verachters.

XV. Vanden Olyphant, ende den Draeck.

Meest wat den Mensch, voor quaet toekomt in ‘t leven,

Door eyghen daet, wert hem op ‘t hooft ghedreven.

Den Draeck, Bloet-suyper boos, vergiftigh om ghenaken,

Gaet nacht en dach bespien den Olyphant, om dat

Hy syn bloet-dorste keel met bloet mocht maken zat,

Het welck hem van dit Beest kan leckerlick vermaken.

En om diens groote kracht te boven te gheraken,

Soo bindt hy onverhoets diens voeten met syn stert,

En uyt dien langhen Snuyt hy suyght het bloet, met smert

Van dՏlyphant, ‘t welck dunckt hem wonder wel te smaken.

Terwijl den Draeck nu is den Olyphant dus schendich,

En poocht met lusten syn bloet-leckղe Keel tնersaen:

Allencxkens dՏlyphant syn krachten hem ontgaen,

Tot vyants onderganck, en syne doot ellendich,

VVant die bloet-droncken dwaes, sich niet by tijts is wendich,

Van ‘t sware beest, ‘t welck valt door ճ Vyants list vermoort,

En onder hem den Draeck verplettert en versmoort,

Der booser wreetheyt snoot, een wreede doot is endich.

Verklaring.

Soo vintmen vele, die met wreedՠverstaelde sinnen

Al gulsich suypen vreck des Even-naesten bloet,

En door een helschen nijt, ontrust in haer ghemoet,

Sy steedts met Zielen boos dկnnoosլen val beminnen,

Maer meesten-deel, men siet, dat hare boose wenschen

Zijn eyghen straffen snoot, en dat het ongheval

Haers naesten toeghedocht, haer selfs ghebeuren sal.

VVee die sich vint verselt, met wree bloet-dorste Menschen.

Prover. XI Esale XXXII, LVII.

‘t Quaet dat den boosen Mensch, die Godt niet lieft te vreesen,

dՏnnoosլen toe-bedenckt, hem op den kop koemt weer.

Maer die rechtveerdich, en vol deuchden lieft ghepresen,

Moet uyt syn Ziele, wijt, de nijt verjaghen weer.

Die andrղe quelt, lijd oock ghewelt.

Carionis.

Mahometus, de Turckse Keyser, heeft met het gheweldigh in-nemen van de machtighe Stadt Constantinopel, ghedaen op de wijse vanden wreeden Draeck, die den overmachtighen Olyphant heeft verdelght. Als Justinianus, Gouverneur van de Stadt, in de storm doodelick ghewond was, heeft hy syn quartier verlaten, door den harden aenval en perssinghe van de Turckse vyanden; Ende door syn kleyn-moedicheyt hebben syne Soldaten oock ghevolght. Als de Turcken dat ghewaer zijn gheworden, zijnse met gantscher macht aenghevallen, de Stadt in ellend, en jammer ghebracht. De Keyser Paleologus heeft mede willen de vlucht nemen, maer is in de Poorte doodt-gheslaghen ende verplet.

҄’Dt is des Werelts loop, groote worden kleyn, en kleyne worden groot.

‘Hoghe berghen konnen daelen, ende de Blixem treft meest steyle Toorens, oft verheven Klippen.’

VVijckt, oft swijckt!

Olyphant, en Draeck.

Een schrichich Draeck, heeft aengherant.

Het sachte Ruygh, van dՏliphant;

Daer’t felle Dier het doffe lijf

Van ‘t maffe Beest, omringelt stijf;

Schiet met vergif, steeckt vinnich uyt.

Een slingher-steert, en suyght de snuyt,

Soo langh, tot hem ‘t grof bloet verzaet,

En Olyphant syn leven laet!

‘Het gaet alsoo ter VVerelt noch,

‘Ter wreetheyt schuylt by loos bedroch;

‘Men quetst haer eer, men neemt haer goet.

‘Ghedenckt!al wie tyrannich plaeght,

‘VVert wederom in ‘t leste verjaeght.

‘VVee hem!die pranght syn Met-ghesel!

‘Noyt gaet het quaՠBloet-suypers wel.

Macht-dwinghers, vol ontsach, en die Bloet-dorstich schijnt.

Wanneerje hebt gheplaeght, soo wordje weer ghepijnt.

Prangh maeckt bangh.

Die and’ղe quelt, lijd oock ghewelt.

Met kracht buyghtmen Gheweldighe.

XV. Van de olifant en de draak.

Meest wat de mens voor kwaad toekomt in ‘t leven,

Door eigen daad wordt hem op ‘t hooft gedreven.

De draak, bloedzuiper boos, vergiftig om genaken,

Gaat nacht en dag bespieden de olifant, om dat

Hij zijn bloeddorstige keel met bloed mocht maken zat,

Het welk hem van dit beest kan lekker vermaken.

En om diens grote kracht te boven te raken,

Zo bindt hij onverhoeds diens voeten met zijn staart,

En uit die lange snuit zuigt hij het bloed, met smart

Van de olifant, ‘t welk denkt hem wonder wel te smaken.

Terwijl de draak nu de olifant schendt,

En poogt met lusten zijn bloed lekkere keel te verzadigen:

Geleidelijk aan de olifant zijn krachten hem ontgaan,

Tot vijand ondergang en zijn dood ellendig,

Want die bloed dronken dwaas zich niet bijtijds wendt,

Van ‘t zware beest, wat valt door ճ vijand list vermoord,

En onder hem de draak verplettert en versmoort,

De boze wreedheid snood, een wrede dood is het eind.

Verklaring.

Zo vindt men er veel die met wrede verstaalde zinnen

Al gulzig zuipen vrekkig de evennaasten bloed,

En door een helse nijd verontrust in hun gemoed,

Ze steeds met zielen boos de onnozele val beminnen,

Maar meestal men ziet dat hun boze wensen

Zichzelf straffen snood en dat het ongeval

Hun naasten toegedacht zichzelf gebeuren zal.

Wee die zich vindt vergezeld met wreed bloeddorstige mensen.

Spreuken XI Jesaja XXXII, LVII.

‘t Kwaad dat de boze mens, die God niet belieft te vrezen,

De onnozele toedenkt, op hem de kop komt weer.

Maar die rechtvaardig en vol deugden belieft geprezen,

Moet uit zijn ziel wijdt de nijd verjagen weer.

Die andere kwelt lijdt ook geweld.

Carionis.

Mohamed, de Turkse keizer, heeft met het geweldig innemen van de machtige stad Constantinopel gedaan op de wijze van de wrede draak die de overmachtige olifant heeft verdelgd. Toen Justinianus, gouverneur van de stad, in de storm dodelijk gewond was heeft hij zijn kwartier verlaten door den harde aanval en het persen van de Turkse vijanden. En door zijn kleinmoedigheid hebben zijn soldaten dat ook gevolgd. Als de Turken dat gewaar zijn geworden zijn ze met ganse macht aangevallen, de stad in ellende en jammer gebracht. De keizer Paleologus heeft mede willen de vlucht nemen, maar is in de poort doodgeslagen en verpletterd.

‘Dit is de wereldloop, grote worden klein en kleine worden groot.

‘Hoge bergen kunnen dalen en de bliksem treft meestal steile torens of verheven klippen.’

Wijkt of bezwijkt!

Olifant en draak.

Een verschrikkelijke draak heeft aangerand

Het zachte rug van de olifant;

Daar ‘t felle dier het doffe lijf

Van ‘t maffe beest, omringt stijf;

Schiet met vergif, steekt vinnig uit.

Een slingerstaart en zuigt de snuit,

Zo lang tot hem ‘t grof bloed verzadigd,

En olifant zijn leven laat!

‘Het gaat alzo ter wereld noch,

҄’De wreedheid schuilt bij loos bedrog;

‘Men kwetst haar eer, men neemt haar goed.

‘Gedenkt! Al wie tirannie plaagt,

‘Wordt wederom in ‘t leste verjaagd.

‘Wee hem! die prangt zijn metgezel !

‘Nooit gaat het kwade bloedzuipers wel.

Macht dwingers, vol ontzag en die bloeddorstig schijnt.

Wanneer je hebt geplaagd zo word je weer gepijnigd.

Prang maakt bang.

Die andere kwelt lijdt ook geweld.

Met kracht buigt men geweldige.

XVI. Van den ouden Oyevaer.

Natura eyst, de Reden gaet het prijsen

Dat longh men moet den Ouders hulp bewijsen.

Den Oyevaer te recht dees grooten lof is waerdich

Boven de voghels al, van ware trouwicheyt,

Want al syn doen, en laet, ons dat waerachtich seyt,

Sijn joncxkens onderhout, hy wit en net seer aerdich

In’t nest sonder ghevaer, en kost en dranck haer vaerdich

Met yver sorgh hy steets, in overvloet bereyt,

Van Գmerghens, tot dat weer den nacht syn nevel spreyt

Hy tot vernoegh van haer in slaven is volhaerdich

VVant al syn hoop is, dat sy aen hun jonghen doen.

De selve liefdՠen trou, bewijsen sullen weer,

En wan door ouderdom hy wert nu swack en teer,

Sy hem voor sorgh en moeyt vergheldingh sullen geven,

Ghelijck de reden eyscht, door liefdens wet ghedreven

Die ons beveelt soo seer het vaderlijck ghemoet

Te eeren, als dat ons in onse jonckheydt doet,

En naer des Hemels wet, haer steets behulpich, leven.

Verklaring.

ԴOnredelijcke beest, tշelcke u o mensch! gaet leeren

Sorchvuldich en vol deucht u kinders op te voen:

Voorsiende syn behoet, hy gaet syn jonghen eeren

Die in syn ouderdom hem dat weer mildich doen.

En u kinders; oock dit spieghel sy ten goede,

Ghelijck dees beesten doen u Ouders eert en dient,

VVant die daer in volhert, Godt eeuwich sal behoeden

Voor ongheval en smaet, hy is der vromen vrient.

Eccles. VII.

Wilt Vader, Moeder, bey eerwaerdich hulp bethoonen,

VVant om te leven, ghy door haer gheboren zijt;

Ghelijck sy in u jeucht u poochden om verschoonen,

En maeckt door troost in noot haer ouderdom verblijt.

Uoedՠom goed.

Valerivs maximvs.

Pera, Cinonis dochter, heeft haer in sulcken voeghen ghedraghen; ghelijck den ouden Oyevaer teghen syne ionghen heeft ghedaen. Doen haer Vader niet alleen oudt, maer oock ghevanghen was, soo dacht sy by haer selven, hoe dat sy van hem gheteelt, versorght, ende opghevoedt, ende wel uytghegheven was, ende daerom schuldich haren Uader in noodt weder by te staen. Dies sy versocht by de Rechters om by haer Vader te moghen komen; dat sy oock verkreegh. Heeft also uyt natuerlicke weder-liefde, een langhen tijt haren Uader met haer Borsten en Melck ghevoedt, ende by ‘t leven behouden.

‘Alle Salicheyt-lievende Kinderen, behooren beneffens de eerbiedicheydt tot haer Ouderen, haer altijts te verplichten met danckbaerheyt; ende overdencken en segghen alle daghe: Uan waer, en van wie ben ick ghekomen tot het ghene ick nu ben, ende noyt en was?’

Eert die u leert.

Ouden Oyevaer.

Aenmerckt eens, hoe den Oyevaer,

VVt liefde, neemt syn longhen waer;

Bevrijt haer voor verscheyde noodt.

En blijft ghetrou dot inder doodt.

Het longh-ghebroet wert staech gespijst.

Soo langh de Son, of daelt, of rijst,

‘Dat soet geaes, leert leucht verstaen,

‘VVat Teelders gunst doet wijsen aen.

‘Derbare leught die Gode lieft,

‘Mijn Ouders troost, en weer gherieft;

‘Als Broot-ghebreck, en meer ellend,

‘Den grijsen Tijdt haer oversend;

‘Gedenckt dan het voorleden goedt,

‘Doe Moeders sorgh u heeft ghevoedt.

‘Moet gunst om gunst, en deucht om deucht,

‘Soo leefje langhe in Rust, en Vreucht,

De Ouden wijsen aen, hoe dat ghy, fiere Jeucht,

Sult gheven Gunst om Gunst, en Weder-deucht om Deucht.

Dank duert lanck.

Uoedՠom goed.

Met VVel-doen kooptmen Vrientschap.

XVI. Van de oude ooievaar.

Natuur eist het, de reden gaat het prijzen

Dat jong men moet de ouders hulp bewijzen.

De ooievaar te recht deze grote lof is waard

Boven de vogels al, van ware trouwheid,

Want al zijn doen en laten ons dat waarachtig zegt,

Zijn jongen onderhoudt, hij wit en net zeer aardig

In ‘t nest zonder gevaar en kost en drank ze vaardig

Met ijver zorgt hij steeds, in overvloed bereidt,

Van ‘s morgens tot dat weer de nacht zijn nevel spreidt

Hij tot vergenoegen van zijn slaven is volhardend

Want al zijn hoop is dat zij aan hun jongen doen.

Dezelfde liefde en trouw bewijzen zullen weer,

En wanneer door ouderdom hij wordt nu zwak en teer,

Zij voor zijn zorg en moeite vergelding zullen geven,

Gelijk de reden eist, door liefde wet gedreven

Die ons beveelt zo zeer het vaderlijk gemoed

Te eren, als dat ons in onze jonkheid doet,

En naar de Hemelse wet hen steeds behulpzaam leven.

Verklaring.

‘t Onredelijke beest wat u o mens! Gaat leren

Zorgvuldig en vol deugd uw kinderen op te voeden:

Voorziende zijn behoed, hij gaat zijn jongen eren

Die in zijn ouderdom hem dat weer milddadig doen.

En uw kinderen; ook deze spiegel zij ten goede,

Gelijk deze beesten doen uw ouders eert en dient,

Want die daarin volhardt, God eeuwig zal behoeden

Voor ongeval en smaad, hij is de vrome vriend.

Eccles. VII.

Wilt vader, moeder beide eerwaardige hulp betonen,

Want om te leven ge door hen geboren zijt;

Gelijk zij in uw jeugd u poogden om verschonen,

En maakt door troost in nood hun ouderdom verblijdt.

Voedt om goed.

Valerius maximus.

Pera, Cinonis dochter, heeft zich in zulke voegen gedragen gelijk de oude ooievaar zijn jongen heeft gedaan. Toen haar vader niet alleen oud, maar ook gevangen was zo dacht ze bij zichzelf hoe dat ze van hem geteeld, verzorgd en opgevoed en goed uitgegeven was en daarom verschuldigd haar vader in nood weer bij te staan. Dus ze verzocht bij de rechters om bij haar vader te mogen komen; dat ze ook verkreeg. Heeft alzo uit natuurlijke wederliefde een lange tijd haar vader met haar borsten en melk gevoed ende in ‘t leven gehouden.

‘Alle zaligheid lievend kinderen behoren naast de eerbied tot hun ouders zich altijd te verplichten met dankbaarheid ende overdenken en zeggen alle dagen: Vanwaar en van wie ben ik gekomen tot hetgeen ik nu ben en nooit was?.

Eert die u leert.

Oude ooievaar.

Merk eens op hoe de ooievaar,

Uit liefde neemt zijn jongen waar;

Bevrijdt hen voor verschillende nood.

En blijft getrouw tot in de dood.

Het jonge gebroed wordt steeds gespijsd.

Zo lang de zon of daalt of rijst,

‘Dat zoete aas, leer licht verstaan,

‘Dat telers gunst doet wijzen aan.

‘Dierbare jeugd die God belieft,

‘Uw ouders troost en weer gerieft;

‘Als broodgebrek en meer ellende,

҄’En grijze tijd hen overzendt;

‘Gedenkt dan het voorleden goed,

‘De moeders zorg u heeft gevoed.

҄’Moet gunst om gunst en deugd om deugd,

Zo leef je lang in rust en vreugde,

De ouden wijzen aan hoe dat gij, fiere jeugd,

Zal geven gunst om gunst en weder deugd om deugd.

Dank duurt lang.

Voedt om goed.

Met goed doen koopt men vriendschap.

XVII. Vanden Cameleon.

Cameleon, van verwen ongestadich,

Den vleyer lyckt, in doen en woort verradich.

Den Cameleon is een beest seer kleyn van leden,

ԴVVelk dՍ ooghen hout altijd gestadich open staen,

Dit dier sich vande locht alleenich kan versaen,

En daer van voetsel neemt, ‘t zijn wonderlijcke Reden,

Sijn huyt is een couleur, den rugh vol herdicheden,

Maer het verandert al sijn gansche Lichaem bloot,

In alderley coleur, behalven wit, en root.

VVel quaet, verandertmen yet teghen Natuers zeden.

Van even soo’ ghemoet den vleyer wert bevonden,

Die naer dըumeur, en sin van andղe menschen leeft,

Naer dat hy siet dat die of vreucht, of droefheyt heeft,

Hy sich ghelaet oft hy was droef oft bly bevonden,

Maer noch in root, oft wit, hy sich niet kan verkonden

Te zijn verkeert, want ‘t zijn der deuchden teykens wis,

Schaemt, en rechtsinnicheyt, ‘t welck hem seer teghen is.

Die sich van Vleyers wacht, ontgaet veel snoode sonden.

Verklaring.

Pluymstrijcker onbeschaemt, Koppլaers en Roffianen,

Bedrieghers valsch van gront, die menghen haer int hof,

En met hun vleyich gift, besmetten ԳKonings lof,

Vervolghend; haer wellust, den wech sy listich banen,

Met yver sorch en moeyt, tot bloedich strijt en twisten,

Tusschen de gheen die zijn steets vrienden ende maets.

VVaerdoor sy hoopen, een van hunder beyden plaets.

Pluymstrijckers treecken snood, zijn vol doodլijcke listen.

Esaie V. Ozee VII.

Wee die het quaet, het goet, en ‘t goet, het quaet sal heeten,

En die de nare nacht, voor ‘t ware Licht bemint,

En die spreeckt teghen reen, ‘t gheenՠbeter hy sal weten,

Uan God hy werdt ghestraft, in thooren fel ontsint.

Onghestadich is onghenadich.

Aen Alcibiades heeftmen bevonden dierghelijcke eyghenschap. Even als desen Cameleon. Want hy heeft hem in de snoode Eer-sucht heftich bekommert, ende sich in de ghemeene Lof, en Roem gevoedet, ende syn ydel Leven onderhouden. Hy hinck de wimpel na alle winden; Allerley zeden, en manieren nam hy aen. By die van Athenen, leefde hy na haren aert! vriendelick in ghelaet en zeden: Met die van Persen onvriendelic, en oploopich, in brassen, drincken, en dierghelijcke dinghen meer. Met de Troyanen begaf hy hem tot vleyschelicke lusten. Maer hoe wel hy yder socht te lief-kosen, onder schijn van een aerdigh Man te zijn, soo heeft hy nochtans gheen deuchtsaemlick leven aen-ghenomen, ende heeft sich door ydelheydt ghevoed.

‘Het is by ervarentheyt kenlick, dat onghestadige Luyden weynigh bedyen, op de Werelt.

‘Veel veranderingh, is veel-tijdts onseker.’

Die blijft, beklijft.

Van de Cameleon.

Cameleon, dat ydel Beest,

Onvast in Huyt, en binnen-gheest;

Die Voeten scherp, de Staert ghekrult,

Dat met de VVint syn Maghe vult,

Dit wanckelbaer door schijnich Dier,

Dat Lucht, en Aerdt, en VVater, Vyer,

Haer verwen neemt bysonder aen.

Siet! Schijn-ghelaet behoutet staen.

҄’De Pluymen strijckt, en Lueghens praet,

‘Cameleons zijn ‘t met der daet!

‘Doe menich Prins, en grooten Heer,

‘Gestreeltmen door het Tonghen-smeer!

‘Men smeet een Klacht, of lichte Klucht,

‘Een broed Ghejock, of swaer Ghesucht!

‘Een VVagghel-muts, en VVapper-mont,

‘Is sonder schaemt, en sonder gront.

Veel schijnen hoogh vereert, door kostelick cieraet,

Al ist van buyten moy, van binnen is het quaet!

Geen Schijn, heeft zijn.

Onghestadich is onghenadich.

Veranderlicke Luyden bedijen selden.

XVII. Van de Cameleon.

Cameleon, van kleuren ongestadig,

De vleier lijkt in doen en woord verraderlijk.

De Cameleon is een beest zeer klein van leden,

Wat de ogen houdt altijd steeds open staan,

Dit dier zich van de lucht alleen kan verzadigen,

En daarvan voedsel neemt, ‘t zijn wonderlijke reden,

Zijn huid is een kleur, de rug vol hardheden,

Maar het verandert al zijn ganse lichaam bloot,

In allerlei kleuren, behalve wit en rood.

Wel kwaad verandert men iets tegen natuur zeden.

Van even zo’n gemoed de vleier wordt bevonden,

Die naar de humeur en zin van andere mensen leeft,

Naar dat hij ziet dat die of vreugde of droefheid heeft,

Hij laat zich of hij was droevig of blijde bevonden,

Maar noch in rood of wit hij zich niet kan verkondigen

Te zijn veranderd, want ‘t zijn de deugden tekens zeker,

Schaamte en rechtzinnigheid wat hem zeer tegen is.

Die zich van vleiers wacht ontgaat veel snode zonden.

Verklaring.

Pluimstrijker onbeschaamd, koppelaars en bordeelhouders,

Bedriegers vals van grond, die mengen zich in de hof,

En met hun vleiend gif besmetten konings lof,

Vervolgen hun wellust, de weg ze listig banen,

Met ijver zorg en moeite, tot bloedige strijd en twisten,

Tussen diegeen die zijn steeds vrienden en maats.

Waardoor ze hopen een van hun beider plaats.

Pluimstrijkers streken snood zijn vol dodelijke listen.

Jesaja V. Hosea VII.

Wee die het kwaad het goede en ‘t goede het kwade zal heten,

En die de nare nacht voor ‘t ware licht bemint,

En die spreekt tegen rede ‘t geen beter hij zal weten,

Van God hij wordt gestraft, in het horen fel ontzind.

Ongestadig is ongenadig.

Aan Alcibiades heeft men bevonden diergelijke eigenschap. Evenals deze Cameleon. Want hij heeft hem in de snode eerzucht heftig bekommerd en zich in de algemene lof en roem gevoed en zijn lege leven onderhouden. Hij hing de wimpel naar alle winden. Allerlei zeden en manieren nam hij aan. Bij die van Athene leefde hij naar hun aard! Vriendelijk in gelaat en zeden. Met die van Perzen onvriendelijk en rumoerig, in brassen, drinken en diergelijke dingen meer. Met die van Troje begaf hij zich tot vleselijke lusten. Maar hoewel hij ieder zocht te liefkozen onder schijn van een aardig man te zijn zo heeft hij nochtans geen deugdelijk leven aangenomen en heeft zich door ijdelheid gevoed.

‘Het is bij ervaring bekend dat ongestadige luiden weinig betijen op de wereld

.’Veel verandering is veeltijds onzeker.’

Die blijft, beklijft.

Van de Cameleon.

Cameleon, dat ijdele beest,

Onvast in huid en binnen geest;

De voeten scherp, de staart gekruld,

Dat met de wind zijn maag vult,

Dit wankelbaar doorschijnend dier,

Dat lucht en aarde en water, vuur,

Haar kleuren neemt bijzonder aan.

Ziet! Schijngelaat behoudt het staan.

‘Die pluimen strijkt en leugens praat,

҃ Kameleons zijn ‘t met de daad!

‘Doe menig prins en grote heer,

‘Streelt men door het tongensmeer!

‘Men smeedt een klacht of lichte klucht,

‘Een broedt een jok of zwaar gezucht!

‘Een waggelmuts en wappermond,

‘Is zonder schaamte en zonder grond.

Veel schijnen hoog vereert door kostbaar sieraad,

Al is het van buiten mooi, van binnen is het kwaad!

Geen schijn, heeft zijn.

Ongestadig is ongenadig.

Veranderlijke luiden betijen zelden.

XVIII. Iupiter, en de Honich Bye.

Niemandt behoort God dwaeslick yet te verghen,

Het gheen hem mocht tot gramschap ylich terghen.

De Honich-Bye, eenmael in offer naer ‘t betamen,

Veel Honich-raten soet, aan Iupiter sy brocht:

Op dat daer door sy kreech, het ghene sy versocht,

Teghen de ghene die haer soete Honich namen.

Sy badt, dat al de gheen, diese weer stelen quamen,

Zijnde van haer gheraeckt, moest lijden doodes quael,

De Goden, met dit ghebedt, spotten al te mael,

Dat om een Mans proffijt, soo veel men sou beschamen.

Iupiter al vergramt, door dees onrechte bede,

In’t by-zijn van de Gooծ, dit waerde vonnis gaf:

Dat, als voortaen de Bye sou yemandt steken straf,

Dat hem bleef in het Vlees (door over-wreede zeden)

Den Angel, dat de Bye het alsdan sterven dede.

Alsoo van dien tijdt af, sՂyes leven wierd ghestelt

In Synen Anghel, ‘t welck hun noch wel heftich quelt.

Een wijsen Rechter, noyt vergeten sal de Reden.

Verklaring.

God lieft niet, dat de Mensch door haet of nijt te draghen,

Vervolght sijns Broeders doot, of ondergank, en smaet,

Aen een wraeck-giere Ziel, heeft Godt gheen wel-behaghen.

En dick hem selfs ghebeurt, ‘t gheen ander hy wenst quaet.

VVel ydel is de gheen, die door ghebedt, bejaghen

VVaent van God, ‘t gheen syn Hert wraeckgierichlick begeert.

God lieft dՍ ootmoedighe Ziel, die met vernedert vraghen

Verghevinghe eyst van sondլ en hoochmoet van sich weert.

Proverb. XXX

Salomon niet en bidt aen God in zijn ghebeden,

Dat syn vyanden hy te niet doet en verflout,

Alleen hy bidt, dat hy mocht leven steeds in vreden

In dese Werelt, met een redլick onderhout.

Een Wraek-ghebedt, Zeghen belet.

Lvcae cap. 9.5.

Soo wraeck-ghierich waren de Leerlinghen Christi. Ghelijck dese Honich-Bye. Want doe de Heere Christus haer voor henen sont in Samariam, en dat de Samaritanen haer alleen niet en wilden herbergen, maer boven dien noch qualick bejegenden, ende onvriendelick afwesen; Soo baden sy Christum, dat hy hun macht wilde geven, dat sy het Uyer van den Hemel op haer mochten doen vallen; ende haer al te samen verdelgen, ende verbranden. Daer op hen Christus antwoorde: dat oock haer begheeren gantsch onbillick was; Ja, datse niet en wisten van wat Gheest sy lieden waren.

‘Alle de ghene die selver ghebreken hebben van sondesmetten; en moghen de onsuyverheydt niet bestrijden van andere sondaren, of veroordeelen die selve.

‘Men sal syn eyghen quaet benijden, en verdempen. Wel aen dan doet aldus: Verwint u selven; en leeft wel, en laet wel leven.’

Haet, schaet.

Iupiter, en de Honich-Bye.

De Koninc van de Byen tracht,

Tot hy een Gift ten Offer bracht,

Vol soeterny van Honich-raet,

Daer neffens by oock bitter gaet.

De Bye, die badt eerbiedich soet,

Niet dan uyt wraeck, en nijds-ghemoet;

Versocht, soo wie om Honich quam,

Dat hy, voor straf, hem ‘t Leven nam.

Maer, Iupiter, der Goden Voocht,

Sprack: Dijn versoeck niet veel en doocht;

Ach! felle Bye, ghy dient verplet,

Om datje sijt met quaet besmet!

VVanneerje straelt, of quetst, of lemt,

Dan heeft de Doot u kracht ghetemt.

҄ie bidt, en smeeckt, uijt, wraeck, en haet,

ҏntfanght dan Դgheen hem teghen gaet.

Wilt ghy, met u Ghebedt, den Hemel open sien,

Roept maer: O grooten God! dijn wille moet geschien.

Vermijdt de nijdt.

Een Wraeck-ghebedt, Zeghen belet,

Die andere jaeght, moet selver loopen.

XVIII. Jupiter en de honing bij.

Niemand behoort God dwaas iets te vergen,

Hetgeen hem mocht tot gramschap ijlings tergen.

De honing bij, eenmaal in offer naar ‘t betamen,

Veel honingraten zoet aan Jupiter ze bracht:

Op dat daardoor ze kreeg hetgeen ze verzocht,

Tegen diegene die haar zoete honing namen.

Ze bad dat al diegene die het weer stelen kwamen,

Zijnde van haar geraakt moest lijden doods kwaal,

De Goden, met dit gebed, spotten allemaal,

Dat om een mans profijt zoveel men zou beschamen.

Jupiter al vergramt, door deze onrechte bede,

In ‘t bijzijn van de Goden dit waardige vonnis gaf:

Dat, als voortaan de bij zou iemand steken straf,

Dat hem bleef in het vlees (door over wrede zeden)

De angel, dat de bij het alsdan sterven deed.

Alzo van die tijd af de bij zijn leven werd gesteld

In zijn angel, ‘t welk hen noch wel heftig kwelt.

Een wijze rechter nooit vergeten zal de reden.

Verklaring.

God houdt er niet van dat de mens door haat of nijd te dragen,

Vervolgt zijn broeders dood of ondergang en smaad,

Aan een wraakgierige ziel heeft God geen welbehagen.

En vaak hem zelf gebeurt ‘t geen ander hij wenst kwaad.

Wel ijdel is diegene die door gebed bejagen

Waant van God ‘t geen zijn hart wraakgierig begeert.

God houdt van de ootmoedige ziel die met vernedert vragen

Vergeving eist van zonde en hoogmoed van zich weert.

Spreuken XXX

Salomon niet bidt aan God in zijn gebeden,

Dat zijn vijanden hij te niet doet en verflauwd,

Alleen hij bidt dat hij mocht leven steeds in vrede

In deze wereld met een redelijk onderhoud.

Een wraakgebed zegen belet.

Lucas, kapittel 9.5.

Zo wraakgierig waren de leerlingen van Christus. Gelijk deze honing bij. Want toen de Heer Christus hen henen zond in Samaria en dat de Samaritanen hen niet alleen wilden herbergen, maar bovendien noch kwalijk bejegenden en onvriendelijk afwezen zo baden ze Christus dat hij hun macht wilde geven dat ze het vuur van de Hemel op hen mochten doen vallen en hen al tezamen verdelgen en verbranden. Daarop hen Christus antwoorde: dat ook hun begeren gans onbillijk was; Ja, dat ze niet wisten van wat Geest ze lieden waren.

‘Alle diegene die zelf gebreken hebben van zondesmetten mogen de onzuiverheid niet bestrijden van andere zondaren of veroordelen diezelfde.

‘Men zal zijn eigen kwaad benijden en dempen. Wel aan dan doet aldus: Overwin u zelf en leef goed en laat goed leven.’

Haat, schaadt.

Jupiter en de honing bij.

De koning van de bijen tracht,

Tot hij een gift ten offer bracht,

Vol zoetheid van honingraat,

Daarnaast ook bitter gaat.

De bij die bad eerbiedig zoet,

Niet dan uit wraak en nijdig gemoed;

Verzocht, zo wie om honing kwam,

Dat hij voor straf hem ‘t leven nam.

Maar, Jupiter, de Goden voogd,

Sprak: Uw verzoek niet veel deugd;

Ach! felle bij, ge dient verplet,

Om dat je bent met kwaad besmet!

Wanneer je straalt of kwetst of steekt,

Dan heeft de dood uw kracht getemd.

҄ie bidt en smeekt uit wraak en haat,

Ontvangt dan hetgeen hem tegen gaat.

Wilt gij met uw gebed de Hemel openzien,

Roept maar: O grote God! uw wil moet geschieden.

Vermijdt de nijd.

Een wraakgebed zegen belet,

Die andere jaagt moet zelf lopen.

XIX. Van de Pauvv, en de Nachtegael.

Yder behoort vernoeght, gherust te leven,

Met ‘t ghene Godt belieft aen hem te gheven.

De Pauw die boven-maet is trotsich en hovaerdich,

Aen Iuno, de Godin, die sy gheheylicht is,

Quam spreken, ende haer beklaghendՠwas ghewist,

Hoewel myn Pluymen zijn, seer overschoon en aerdich,

Nochtans en heb ick niet (sey sy) het gheen soo waerdich

Het Nachtegaeltje maeckt, dat is sooծ soet gheluyt,

Daer met hy Mensch en Goo’d, ten Bos kan locken uyt.

Ick bid u (sprack sy) gheeft myn oock soo’ Stemme vaerdich.

Maer Iuno lachten om dit Beest soo trots van wesen,

En sey dat niemandt ‘t al kan hebben naer syn sin,

Besiet u schoonen Staert, en spieghelt u daer in,

(Sey sy) die van elck een soo waerdich wert ghepresen,

Voor nijt ghy u behoort voorsichtelick te vresen.

VVort ‘t Nachtegaeltje om het hooren soet bemint,

Ghy zijt, door het ghezicht, van yder een besint.

Dus u vernoeghլick rust, quelt my niet meer naer desen.

Verklaring.

VVel hem die sich vernoecht op sՠHemels waerde gaven,

‘t Zy of den lieven Godt hem veel of weynich gheeft:

Maer, die in hunne ziel steeds onvernoeghլick leeft,

Door hoovaerdy en trots, zijn Eersucht domme slaven.

Ontsint en ongherust, sy steeds ghebreckich draven,

Vol nijdicheyt, die haer het Hert inwendich knaecht,

En steeds in overvloet, hy als gebreckich klaecht.

Dees leeft armoedich, hoewel hy is rijck van Haven.

Ioan. III. Psalm XXVIII.

Met ‘t gheen dat ons God gheeft, zijn wij daer met te vreden,

Want wy en hebben niet dan van syn milde handt.

Al ‘t gheen hy u ghebiedt, ontfangt met danckbaerheden,

Sonder dat teghens hem, ghy twist, in u verstandt.

Wilt u voeghen, tot vernoeghen.

In Adagis.

Gallinous, de soon Calliopes, had sulcken eygenschap, als de Pauw, hoewel hy niet alleen schoon van Lijf was, maer oock van ghedaente, ende goede Natuere, en daerenboven met sonderlinghe groote gaven des verstants was verciert, soo heeft hy de Goddine Calliope raet ghevraeht, hoe hy de sake soude aenvanghen, om de Kunst van Wel-singhen te leeren? Daer op de Goddinne antwoorde: Dat hy sich met de gaven soude verghenoegen laten, die hem gegeven waren, en na geen andere trachten, noch soecken te wenschen.

҄ie niet te vreden is, met ‘t gene hem God gheeft, is niet waerdich dat hy een zegen-rijck Leven heeft ontfangen.

҇hy begheerlicke Menschen-breyn; dat altijts bedompt is met Waggel-lust; dit moetje ghedencken; dat;

Ghenoech is meer als veel.

Aerdigh blijft waerdigh.

Paevv, en de Nachtegael.

De trotze Pauw, vol schoonen glans,

VVas op een tijdt verlieft bykans

Op ‘t kleyne Dier, de Nachtegael,

Die soetjes songh de Somer-tael.

Met droefheydt klaeght de grootse Pauw,

VVaerom haer stem gaet dof, en flauw!

En dat by al haer fraey cieraet

Gheen Aerdicheyt beneffens gaet.

De Nachtegael, riep gantsch verblijt;

O schoonste Pauw, blijft onbenijt!

Ick ben in ‘t kleyn te vreden, siet,

Maer by u ist vernoeghen niet!

Ҏatuere leert dat yeder een

‘In ‘t Kleyn, of Groot moet zijn te vreen.

‘In ‘t Middel-maet is gheen ghequel;

‘Wie sich vernoegt, leeft wis, en wel.

Die in syn kleyn Beroep, met groot genoegen leeft,

Smaeckt al het bitter soet, en eert al wat hy heeft.

Kleyn is Reyn.

Wilt u voeghen, tot vernoeghen.

Die met het syne te vreden is, leeft rijckelick.

XIX. Van de pauw en de nachtegaal.

Ieder behoort vergenoegd gerust te leven,

Met ‘t gene God belieft aan hem te geven.

De pauw die bovenmate is trots en hovaardig,

Aan Juno, de Godin, die ze geheiligd is,

Kwam spreken en zich beklaagde was gewis,

Hoewel mijn pluimen zijn zeer overschoon en aardig,

Nochtans heb ik niet (zei ze) hetgeen zo waardig

Het nachtegaaltje maakt, dat is zo’n zoet geluid,

Daarmee hij mens en Goden te bos kan lokken uit.

Ik bid u (sprak ze) geef me ook zo’n stem vaardig.

Maar Juno lachte om dit beest zo trots van wezen,

En zei dat niemand ‘t al kan hebben naar zijn zin,

Beziet uw schone staart en spiegelt u daarin,

(Zei ze) die van iedereen zo waardevol wordt geprezen,

Voor nijd ge u behoort voorzichtig te vrezen.

Wordt het nachtegaaltje om het horen zoet bemind,

Gij bent, door het gezicht, van iedereen bezint.

Dus u genoeglijk rust, kwel me niet meer na deze.

Verklaring.

Wel hem die zich vergenoegt op s’ Hemels waardevolle gaven,

‘t Zij of de lieve God hem veel of weinig geeft:

Maar die in hun ziel steeds onvergenoegd leeft,

Door hovaardij en trots, zijn eerzucht domme slaven.

Ontzint en ongerust ze steeds gebrekkig draven,

Vol nijd die hen het hart inwendig knaagt,

En steeds in overvloed, hij als gebrekkig klaagt.

Deze leeft armoedig hoewel hij is rijk van have.

Joannes III. Psalm XXVIII.

Met ‘t geen dat ons God geeft zijn wij daarmee tevreden,

Want we hebben niets dan van zijn milde hand.

Al ‘t geen hij u gebied ontvang het met dankbaarheden,

Uitgezonderd dat tegen hem ge twist in uw verstand.

Wilt u voegen tot vergenoegen.

In Adagis.

Callinous, de zoon van Calliope, had zulke eigenschap als de pauw, hoewel hij niet alleen schoon van lijf was, maar ook van gedaante en goede natuur en daarboven met zonderlinge grote gaven des verstand was versierd, zo heeft hij de Godin Calliope raad gevraagd hoe hij de zaak zou aanvangen om de kunst van goed zingen te leren? Daarop de Godin antwoorde: Dat hij zich met de gaven zou vergenoegen laten die hem gegeven waren en naar geen andere trachten, noch zoeken te wensen.

‘Die niet tevreden is met ‘t gene hem God geeft is niet waard dat hij een zegenrijk leven heeft ontvangen.

‘Hij begeerlijk mensenbrein dat altijd bedompt is met waggel-lust; dit moetje gedenken dat;

Genoeg is meer als veel.

Aardig blijft waardig.

Pauw en de nachtegaal.

De trotse pauw vol schone glans,

Was op een tijd verliefd bijna

Op ‘t kleine dier, de nachtegaal,

Die zoetjes zong de zomertaal.

Met droefheid klaagt de grootse pauw,

Waarom haar stem gaat dof en flauw!

En dat bij al haar fraaie sieraad

Geen aardigheid naast gaat.

De nachtegaal riep gans verblijdt;

O schoonste pauw, blijf onbenijdt!

Ik ben in ‘t klein tevreden, ziet,

Maar bij u is het vergenoegen niet!

‘Natuur leert dat iedereen

‘In ‘t klein of groot moet zijn tevreden.

‘In middelmaat is geen kwelling;

‘Wie zich vergenoegt, leeft zeker en wel.

Die in zijn kleine beroep met groot genoegen leeft,

Smaakt al het bittere zoet en eert al wat hij heeft.

Klein is rein.

Wilt u voegen tot vergenoegen.

Die met het zijne tevreden is, leeft rijkelijk.

XX. Van den Leeuvv, ende van de Muys.

Hoe hooch, yemant is, door ‘t Gheluck gheresen,

Een kleyne macht hem dick kan hulpich wesen.

Een stercken Leeuw eenmael tot rust sich hadt begheven,

In een belommert dal, met telghen groen beplant.

In eensaemheyt hy sich daer wel vernoeghlick vant;

Doch siende, metter yl, een Muys rontom hem sweven,

Hy greepse, die verbaest hem badt, met vreesich beven,

Dat hy hem door ghenaedՠhet leven laten wou:

En loofde, dat naer macht, hy’t hem verghelden sou.

Den Leeuw medoghendլ liet het kleyne Diertje leven.

ԴGhebeurde korts daer naer, soo wonder syn ons saken,

Den selven Leeuw int net wert, daer ontrent, ghevaen:

Hy bruldՠen tierde luyt, ‘t welck ‘t Muysje heeft verstaen,

Die quam gheloopen, oftse hem los konde maken.

Sy arbeyt soo behendլ den Leeuw quam uyt te raken,

Die boven maet verheucht, bedacht in sijn ghemoet:

Men is het niet al quijt, datmen den kleynen doet.

Een stercke Leeuw moest wel, des Muysjens hulpe, smaken.

Verklaring.

Ghy die, door het gheluck, int hooghst zijt opgedregen:

Veracht den kleynen niet, om syn verneerden staet:

Gedenckt, het wanckel ghլuck, soo licht het rat omslaet,

En dan, der, kleynen hulp, koempt wonder wel gelegen.

Hierom, den wijsen Mensch, door Godts ghenaedՠen zeghen.

Leeft soo, dat hy steedts blijft, bemint en onghehaet;

Maer die den Kleynen hoont, veracht, en oock versmaet,

Die is, den damp des Gլuckx, in’t hooft wel dwaes ghesteghen.

Proverb. XXVII

Veel waerder, men altijdt, een trouwen Urient sal achten,

Die ylich hulp bewijst, wel yver in den noot,

Dan grooten Rijckdom, daer soo eer men naer gaet trachten:

Want ‘t Gelt en maeckt gheen Vrient ghetrou, tot in der doot.

Ist Kleyn, ist Groot, ‘t lijdt somtijts noot.

Egnativs.

Balduino, den Koninck te Jerusalem, daer is het even alsoo mede afgheloopen, als met de Leeuw in ‘t VVarre-Net. Want, doen hy Admirata, des Turckschen Bassa Huysvrouw, ghevanghen hadde, ende dacht die selve te doode; so besinnede hy hem geheel anders, ende dacht, by hem selven; hy soude weynich profijt met haer doot uyt-rechten; maer beter doen soo hy haer los liet. Daer op hy de selve heeft vry laten gaen. Niet langhe daer na wierdt Balduinus van den Turcken selfs ghevanghen: Doen liet het Wijf niet af, of sy maeckte Balduinum mede los en vry, ende hielp hem met sonderlicke list uyt de Banden; tot een teycken van Danckbaerheyt.

‘Het is een danckbaer Mensch goet deucht doen.

‘Men kent gheen Vrienden, dan in noot.

‘Maer, ondanckbaerheyt is onlijdelick!

Belet ontset.

Leuevv, en de Muys.

Eens by gheval, de Leeuw verstrickt,

In’t Warre-net, alsoo beschickt

Door laghers list, voor’t onghediert,

Dat door het Velt, en VVouden swiert.

Eylaes!de Leeuw, die grimt en bruldt,

Dat schier de galm het Bos vervuldt.

Een kleyne Muys, koemt by gheval,

Aensiet de praem, en hoort gheschal,

Van ‘t grousaem Beest; en knaeght, en knarst

De stijve Strick, en Touwe te barst.

Des groote deucht de Leeuw ontfinck,

Om dat voortijdts de Muys ontginck

Van hem bevrijt voor pijn, en doot.

Ghy, benje kleyn, of benje groot,

‘Soo denckt ghewis: Terwijlje leeft,

Dat yder een wat noodich heeft.

Ghy Meeste, die men vint, doet aen de Minste deucht,

Om datje niet en weet, waer ghy toe komen meucht.

De noot ontbloot.

Ist Kleyn, ist Groot,ջt lijdt somtijts noot!

Niemant weet wat hem naer volghen kan!

XX. Van de leeuw en de muis.

Hoe hoog iemand is, door ‘t geluk gerezen,

Een kleine macht hem vaak behulpzaam kan wezen.

Een sterke leeuw eenmaal tot rust zich had begeven,

In een belommert dal, met twijgen groen beplant.

In eenzaamheid hij zich daar wel vergenoegd vond;

Doch ziende met een haast een muis rondom hem zweven,

Hij greep ze, die verbaast hem bad met vreselijk beven,

Dat hij hem door genade het leven laten wou:

En beloofde, dat naar macht, hij ‘t hem vergelden zou.

De leeuw mededogend liet het kleine diertje leven.

Դ Gebeurde kort daarnaar, zo wonderlijk zijn onze zaken,

Dezelfde leeuw in het net werd dar omtrent gevangen:

Hij brult en tierde luid, ‘t welk ‘t muisje heeft verstaan,

Die kwam gelopen of ze hem los kon maken.

Ze werkt zo handig, de leeuw kwam uit te raken,

Die bovenmate verheugd bedacht in zijn gemoed:

Men is het niet al kwijt dat men de kleinen doet.

Een sterke leeuw moest wel de muisje hulp smaken.

Verklaring.

Gij die door het geluk in het hoogste bent opgedragen:

Veracht de kleinen niet om zijn vernederde staat:

Gedenkt het wankele geluk, zo licht het rad omslaat,

En dan de kleinen hulp komt wonder wel gelegen.

Hierom de wijze mens, door Gods genade en zegen.

Leeft zo dat hij steeds blijft bemint en niet gehaat;

Maar die de kleinen hoont, veracht en ook versmaat,

Die is de damp van het geluk in het hoofd wel dwaas gestegen.

Spreuken XXVII

Veel waardevoller men altijd een trouwen vriend zal achten,

Die ijlings hulp bewijst, wel ijver in de nood,

Dan grote rijkdom daar zo zeer men naar gaat trachten:

Want ‘t geld maakt geen vriend trouw tot in de dood.

Is het klein is het groot, ‘t lijdt soms nood.

Egnatius.

Balduinus, de koning te Jeruzalem, daar is het even alzo mee afgelopen als met de leeuw in het warrige net. Want toen hij Admirata, de Turkse Bassa huisvrouw, gevangen had en dacht die te doden zo bezon hij zich geheel anders en dacht bij zichzelf; hij zou weinig profijt met haar dood uitrichten; maar beter doen zo hij haar los liet. Daarop heeft hij haar vrij laten gaan. Niet lang daarna werd Balduinus van de Turken zelf gevangen. Toen liet het wijf niet af of ze maakte Balduinus mede los en vrij en hielp hem met een bijzondere list uit de banden tot een teken van dankbaarheid.

‘Het is een dankbaar mens goed deugd doen.

‘Men kent geen vrienden, dan in nood.

‘Maar, ondankbaarheid is onlijdelijk!

Belet ontzet.

Leeuw en de muis.

Eens bij toeval de leeuw verstrikt,

In ‘t warrige net, alzo beschikt

Door lagers list, voor ‘t ongedierte,

Dat door het veld en wouden zwiert.

Eilaas! de leeuw die grimt en brult,

Dat schier de galm het bos vervult.

Een kleine muis komt bij toeval,

Aanziet het prangen en hoort geschal,

Van ‘t gruwzame beest en knaagt en knarst

De stijve strik en touw te barst.

De grote deugd de leeuw ontving,

Omdat voortijds de muis ontging

Van hem bevrijdt voor pijn en dood.

‘Gij, ben je klein of ben je groot,

‘Zo denk gewis: Terwijl je leeft,

‘Dat iedereen wat nodig heeft.

Gij Meeste die men vindt doet aan de Minste deugd,

Om dat je niet weet waar ge toe komen mag.

De nood ontbloot.

Is he klein, is het groot, ‘t lijdt somtijds nood!

Niemand weet wat hem na volgen kan!

XXI. Vande Vlieghe, en de Miere,

Prijswaerder ist, met arbeyt sich tեrneeren,

Dan leuy, veracht te leven vol oneeren.

De Vliegh eenmaal verweet, de Mier, dat sy verschoven

In eensaemheyt, veracht moest leven in het wout,

Van weynich graens ghegaert, ghy u slecht onderhoudt,

En dats u steedse kost (seyt sy) niet waert om loven:

Maer ick die leef altijt in Coninclicke hoven,

En weeldich ick my voe, met spijs en dranck naer lust,

Der Princen leckerny, mijn graech den honger blust,

Soo dat ick in mijn lust, den Prince gae te boven.

De sorchdraghende Mier seer naerstich om te sparen,

Dit hoorend; schemper lacht, en dչdel Vliegh bespot:

Tis waer seyt sy, gըebt van veel leckerny t’ghenot:

Maer denckt, dat ghy dat koopt met duysterley beswaren.

In uwe hoochste weeld’kont ghy u niet bewaren,

Noch van het dreyghendՠmes, noch yet daer mյ met slaet.

De Spinnekop, voor u, haer net bereyden gaet.

Onsalich is de weeldլ mits in soo veel ghevaren.

Verklaring.

VVel dwaes is die steeds soeckt, door geyle weeld ghedreven,

Om in soo veel ghevaer, syn leckղe keel t'oldoen:

Maer wijs die sich vernoecht, soeckt matelijk te voen

Met ghemeenen kost, 't welck syn arbeyt hem sal gheven:

Maer fy die door wellust, soo gierich soeckt te leven,

Dat hy lijt, om syn buyck, veel smaet in ‘s Princen hof,

Veel grager, smaken wis, die boersche spijsen grof,

Van een arbeydich mensch, die stil in rust sal sweven.

Proverb. XVI.

Veel meerder ghelt het kleyn, met eer en deucht ghekomen,

En dat te brucken, soo ons Godt het selver raet,

Dan boos verkreghen schat, en prachtighe rijckdomen,

Die gierich is, en leuy, in ongheluck vergaet.

Arbeyt wint, weelde slindt.

Cvspinianvs.

Tusschen Maximianum, ende Diocletianum, zijnder sulcke redenen ghevallen, op de maniere vande Vlieghe ende Mieren. Soo wanneer, als Maximianus aenvinck Diocletiano wijs te maken, dat het beter was, op syn Boers te leven, dan op syn Hoofs. Soo heeft Diocletianus het Keyser-Rijck, met alle syn Majesteyt verlaten, ende op ‘t Uelt in een Hutte sich met slechte Kost en Dranck laten vernoegen; Tot den welcken Maximianus namaels quam, ende prees, en roemde hem selven boven Diocletianum, om dat hy dagelijckx heerlicken met volheyt leefde, met Keyserlijck eten, en Drincken; ende dat Diocletianus synen Buyck met slechte grove spijse vervulde. Daer op hem Diocletianus antwoorde: als dat hy met alsulcke gheringhe Kost wel te vreden was.

‘Kostelicke Brasseren zijn haer leven niet seker.

‘Daer en teghen hebben de sobere Arbeyders het sekere kosje.’

Vlieghe, en de Miere.

De stoute Vlieg, die hoocheydt prijst,

Daer weelde leuy, en lecker spijst;

Swierd eens in’t ruym, aen boom-gheplant,

Alwaer sy kriel van Mieren vant,

Die besich zijn, met wijs beleyt,

Om voor-baet, door de neersticheyt;

Terwijle dat de Somer-lucht

Gheeft volheyt van verscheyden vrucht.

Maer dwase Vlieg, bespot de vlijt.

VVaer op de Mier met re’n verwijt,

Seyt, leghe Vliegh: Ghevaer, en kouw,

Die brenghen u in noot, en rouw.

҅en leuyen Bloet, die slaept, en kijckt.

Ҕerwijl syn Tijdt, en Leven wijckt.

ӄe staghe sorgh, voor alle quaet,

Maeckt dat het Schip niet onder gaet.

Wie sich, met vreese Gods, tot neersticheyt ghewent,

Uerkrijght een Zeghen-vloet, en daghelijckxse Rent.

Sparen, doet vergaren.

Arbeyt wint, Weelde slint.

Ledicheyt is Moeder van Ellende!

XXI. Van de vlieg en de mier,

Prijselijker is het met arbeid zich te neren,

Dan lui veracht te leven vol oneer.

De vlieg eenmaal verweet de mier dat ze verscholen

In eenzaamheid veracht moest leven in het woud,

Van weinig graan verzameld ge u slecht onderhoudt,

En dat u steeds kost (zegt ze) niet waard om loven:

Maar ik die leef altijd in koninklijke hoven,

En weelderig ik me voed met spijs en drank naar lust,

De prinsen lekkernij me graag de honger blust,

Zodat ik in mijn lust de prins ga te boven.

De zorg dragende mier zeer vlijtig om te sparen,

Dit hoorde schamper lacht en de ijdele vlieg bespot:

Het is waar zegt ze, ge hebt van veel lekkernij het genot:

Maar bedenk dat ge dat koopt met duistere bezwaren.

In uw hoogste weelde kan ge u niet bewaren,

Noch van het dreigend mes, noch iets waarmee men u slaat.

De spinnenkop voor u haar net bereiden gaat.

Onzalig is de weelde, mits in zo veel gevaren.

Verklaring.

Wel dwaas is die steeds zoekt door geile weelde gedreven,

Om in zo veel gevaar zijn lekkere keel te voldoen:

Maar wijs die zich vergenoegd zoekt matig te voeden

Met gewone kost wat zijn arbeid hem zal geven:

Maar zij die door wellust zo gierig zoekt te leven,

Dat hij lijdt om zijn buik veel smaad in prinsenhof,

Veel grager smaken zeker die boerse spijzen grof,

Van een arbeidend mens die stil in rust zal zweven.

Spreuken XVI.

Veel meer geld het kleine met eer en deugd gekomen,

En dat te gebruiken zo God het ons zelf aanraadt,

Dan boos verkregen schat en prachtige rijkdom,

Die gierig is en lui in ongeluk vergaat.

Arbeid wint, weelde verslindt.

Cuspinianus.

Tussen Maximianus en Diocletianus zijn er zulke redenen gevallen op de manier van de vlieg en de mier. Zo wanneer als Maximianus aanving Diocletianus wijs te maken dat het beter was op zijn boers te leven dan op zijn hof. Zo heeft Diocletianus het keizerrijk met al zijn majesteit verlaten en op ‘t veld in een hut zich met slechte kost en drank laten vergenoegen; Waartoe Maximianus later kwam en prees en roemde zichzelf boven Diocletianus omdat hij dagelijks heerlijk met volheid leefde met keizerlijk eten en drinken en dat Diocletianus zijn buik met slechte grove spijs vervulde. Daarop hem Diocletianus antwoorde: als dat hij met zulke geringe kost wel tevreden was.

‘Kostelijke brassers zijn hun leven niet zeker.

‘Daartegen hebben de sobere arbeiders het zekere kostje.’

Vlieg en de mier.

De stoute vlieg die hoogheid prijst,

Daar weelde lui en lekker spijst;

Zwierde eens in ‘t ruim aan boom geplant,

Alwaar ze krioelen van mieren vond,

Die bezig zijn met wijs beleid,

Om voor baad door de naarstigheid;

Terwijl dat de zomerlucht

Geeft volheid van verschillende vrucht.

Maar dwaze vlieg bespot de vlijt.

Waarop de mier met reden verwijt,

Zegt, lege vlieg, gevaar en kou,

Die brengen u in nood en rouw.

҅en luie bloed die slaapt en kijkt.

Ҕerwijl zijn tijd en leven wijkt.

ӄe stage zorg voor alle kwaad,

Maakt dat het schip niet onder gaat.

Wie zich, met vrees Gods, tot naarstigheid gewent

Krijgt een zegenvloed en dagelijkse rente.

Sparen doet vergaren.

Arbeid wint, weelde slinkt.

Ledigheid is moeder van ellende!

XXII. Vanden Hont, ende van ‘t Schaep.

Ghetuyghen vals, zijn yder mensche schadich,

Maer meest ‘t Gerecht, sy ongլijc doen verradich.

Een groote Dogghe wreet, verhonghert boven maten,

Om dat hy’t Schaep, een broot gheleent hadt, soo hy seght,

Treckt onbarmhertich, flucx het arme schaep voor reght,

Eyst stracx te zijn betaelt, oft moest het leven laten.

Het Schaep onnoosel dier, (oft hem doch wat mocht baten)

Heeft voor den Rechter, stracx den eys plat uyt ontkent:

Den dogՠhier door vergramt, sich tot ghetuyghen went.

‘t Recht dat op tuyghen vest, is twijfelachtich te vaten.

Den Dogghe, tuyghen drie heeft metter yl ghevonden,

Ghelijck de boos, wel steets vint sulcke boeven loos,

Den Gier, den Havick, en de VVolf hy verkoos,

Die yder, met hun wensch het Schaepken vleesch verslonden.

Dees voor den Rechter, stout des eysschers recht vermonden,

Die eyst doen flucx syn broot; oft dat het schaepken vleys

Volkomen sou voldoen, syn onrechtvaerdich eys,

De valsՠvint altijt, die syn valsheyt recht oorkonden.

Verklaring.

‘t Ghebeurdt noch allen daech, dկnnooselen seer smadich,

VVert vande boosheyt wreet, bevochten tot der doot,

En oft dat hy al klaeght, syn ongheval, en noot

Den Rechter, soo vint hy daer niet veel hulp weldadich.

‘t Gelt, jonst, en vrienden zijn het recht in allen schadich,

Hier door de boos; verkrijcht het geen syn ziel begeert,

En meest in desen tijt dees valsheyt snoot regeert,

De Schael, hangt al te seer, naer boose ԴGout verradich.

Proverb. XXV.

Een valsch ghetuyghen wert, ons wel te recht gheleken,

By een tweesnydendՠswaert: oft pijle scherp verstaelt,

Maer die dՍ onnoosլen, sal vol valsheyt wederspreken:

Sijn ziel rechtvaerdich, wis ter hellen neder daelt.

Qua Ghetuyghen, Reden buyghen.

Sallvstivs.

Iughurta, met Adharbal, hebben alsoo ghehandelt, als de Hondt met ‘t Schaep. Wanneer Adharbal te Roomen Iugurtham beschuldichde, dat hy ten onrechte hadde omghebracht synen Broeder, ende hem uyt syn Goedt met ghewelt gedreven: Soo heeft Iugurtha valsche ghetuyghen daer toe gekocht, en de Rechteren met groot ghelt de ooghen begoochelt, om dat sy den Adharbal syn rechtveerdighe sake souden teghen alle Recht krom-om wijsen, ende den Jugurtha het verkeert Vonnis laten uyt-spreken, tot haer voordeel, door middel van het ghelt.

‘Daer het gelt boven gerechticheyt heerschet, moet onnooselheyt jammerlick verdruckt werden.

‘Maer Schijn-recht, is geen Fijn-recht.

Omghekocht, is omghebrocht.

Hont, en Schaep.

Een Schaepje wiert voor Recht ghedaeght,

En van de Hont straf aengheklaeght,

Hoe dat het Schaep Broot schuldich was,

Eyst Lijf, en Goet, of ‘t Leven ras.

Daer op ontkent het Schaepje schult.

҅en lijdtsaem Hert dat lijdt ghedult.

De snoode Hont, heeft omghekocht

En VVolf, een Gier, en VVou hy brocht.

Op dat het Schaep wert overtuyght,

En ‘t Recht, eylaes!krom-om-ghebuyght.

Het Vonnis sprack, gheboghen uyt:

De Schapen-vacht wert nijders buyt.

‘VVee die besweert een valsche saeck,

‘Om dat hem wat profijt ghenaeck.

‘Och!wie mis-spreeckt, is fel, en dwaes:

‘Dy wert een boef, en Duyvels aes.

De veelheyt van den haet, doet Machteloosen pijn!

Nochtans, het rechte Recht mach niet gheboghen zijn.

Lijdt, en mijdt.

Qua Ghetuyghen, Reden buyghen!

Die Valsheyt zaeyt, sal Boosheyt maeyen.

XXII. Van de hond en van ‘t schaap.

Getuigen vals zijn ieder mens schadelijk,

Maar meest ‘t gerecht zijn ongelijk doen verraderlijk.

Een grote dog wreed, verhongerd boven maten,

Omdat hij ‘t schaap een brood geleend had, zo hij zegt,

Trekt onbarmhartig fluks het arme schaap voor gerecht,

Eist straks te zijn betaalt of moest het leven laten.

Het schaap onnozel dier, (of hem toch wat mocht baten)

Heeft voor de rechter straks de eis plat uit ontkent:

Den dog hierdoor vergramt zich tot getuigen went.

‘t Recht dat op getuigen vest is twijfelachtig te vatten.

De dog getuigen drie heeft die met een ijl gevonden,

Gelijk de boze wel steeds vindt zulke boeven loos,

De gier, de havik en de wolf hij verkoos,

Die ieder met hun wens het schaapje vlees verslonden.

Deze voor de rechter, stout de eisers recht verkondigen,

Die eist toen fluks zijn brood of dat het schaapje vlees

Volkomen zou voldoen, zijn onrechtvaardige eis,

De valse vindt altijd die zijn valsheid recht verkondigen.

Verklaring.

‘t Gebeurt noch alle dagen en de onnozele zeer smadend,

Wordt van de boosheid wreed bevochten tot de dood,

En of dat hij al klaagt zijn ongeval en nood

De rechter zo vindt hij daar niet veel hulp weldadig.

‘t Geld, gunst en vrienden zijn het recht in alles schadelijk,

Hierdoor de boze krijgt hetgeen zijn ziel begeert,

En meest in deze tijd deze valsheid snood regeert,

De schaal hangt al te zeer naar het boze goud verraderlijk.

Spreuken XXV.

Een valse getuigen wordt ons wel terecht vergeleken,

Bij een tweesnijdend zwaard of pijl scherp verstaalt,

Maar die de onnozele zal vol valsheid weerspreken:

Zijn ziel rechtvaardig zeker ter helle neder daalt.

Kwade getuigen reden buigen.

Sallustius.

Jughurta met Adharbal hebben alzo gehandeld als de hond met ‘t schaap. Wanneer Adharbal te Rome Jugurtha beschuldigde dat hij ten onrechte had omgebracht zijn broeder en hem uit zijn goed met geweld verdreven. Zo heeft Jugurtha valse getuigen daartoe gekocht en de rechters met groot geld de ogen begoochelt omdat ze de Adharbal zijn rechtvaardige zaak tegen alle recht zouden krom wijzen en Jugurtha het verkeerde vonnis laten uitspreken tot hun voordeel door middel van het geld.

‘Daar het geld boven gerechtigheid heerst moet onnozelheid jammerlijk verdrukt worden.

‘Maar schijnrecht is geen fijn recht.

Omgekocht is omgebracht.

Hond en schaap.

Een schaapje werd voor het gerecht gedaagd,

En van de hond straf aangeklaagd,

Hoe dat het schaap brood schuldig was,

Eist lijf en goed of ‘t leven ras.

Daarop ontkent het schaapje schuld.

҅en lijdzaam hart dat lijdt geduld.

De snode hond heeft omgekocht

En wolf, een gier en wouw hij bracht.

Op dat het schaap werd overtuigd,

En ‘t recht, eilaas! Krom omgebogen.

Het vonnis sprak, gebogen uit:

De schapenvacht werd nijders buit.

‘Wee die zweert een valse zaak,

‘Omdat hem wat profijt genaakt.

’Och! wie misspreekt is fel en dwaas.

‘Hij werd een boef en duivels aas.

De veelheid van den haat doet machtelozen pijn!

Nochtans, het echte recht mag niet gebogen zijn.

Lijdt en mijdt.

Kwade getuigen reden buigen!

Die valsheid zaait zal boosheid maaien.

XXIII. Vanden Ezel gheladen met Spijs.

Van ‘t Goet dat u Godt mildich heeft gegeven,

In reden, wilt daer matelick van leven.

Een Vreck, en groven Boer, besat veel goet en haven,

Om dat te meeren steeds, was als syns herten lust,

Als Bedelaer ghekleedt, hy nimmer was gherust,

En nau hy at, den dorst met water hy ginck laven.

Altijd vermoeyt, en mat, door syn gheduerich slaven,

Staech met een yver heet, om garen ‘t ydel goet.

VVaer by, dunckt u, datmen soo een ghelijcke moet,

Dan by een Ezel, die ellendich arm moet draven?

VVant dՠEzel is een slaef, van yder Mensch op Aerden,

Die Nacht, en Dach hy dient, met arbeyt, moeyt, en smert.

En dick, met leckղe spijs, hy wel gheladen wert,

En ander kostլick goet, seer rijckelick van waerden.

Doch voor syn selven, hy daer niet af weet te nemen.

Heeft Haver, Hoys ghenoech, doch Stekլen smaeckt hem meer.

By-een-gheschraepte goet des Ouders vol oneer,

Den Kindղen, al te licht, verquisten en vervremen.

Verklaring.

Die ongheluckich vreck is, even sal gheschieden,

Die vrolick leven kan, soo hy wil, en gheeert.

Maer ghiericheyt te seer syn herte gaet ghebieden,

Rechtvaerdich God oock dreyght, te straffen, dese Lieden,

Die (vreckթ sijns naesten last, en soo een Mensch, ghewis,

Die leeft tot niemants nut, sijn eyghen Straffer is.

Een wijs, en vroom Ghemoet, sal giericheyt ontvlieden.

Psalm LXI.

Indien dat God, o Mensch! u Rijckdom heeft ghegeven,

Die tլieven al te seer, u wel voorsichtich wacht,

Den Rijckdom dicwil doet de Ziel en Lichaem sneven:

En te verquisten tijdt, in ongheluck vol klacht.

Spaert matich, quist batich.

Sabellicvs.

Valerianus, die ellendige gevangen Keyser, is geweest veel ongheluckiger, als desen Ezel met Spijse beladen. Na dien hy van den Sapor, Konink van Perssen bekrijcht, gevanghen, ende met stricken gebonden, ende alsoo in slavernie ghebracht was, soo heeft hy als een armen Ezel, moeten heel swaren arbeydt doen, ende hem oock voor een Uoet-schabel moeten laten ghebruycken, als de Konink te Peerde wilde op-sitten; Boven dien is hy noch jammerlick gheslaghen, mitsgaders magerlick gespijst, soo langhe, tot dat hy in sulcken Ezellicken arbeyt, syn leven ellendich heeft gheeynt.

ҕeel te ruym is soo hinderlick, als al te nauw te leven.

‘Het syn sinneloose Menschen, die ellendighe weelde, en weeldighe armoede verkiesen.

‘Die sich selven niet en gunt, daer kan niemandt deucht van gheschieden.

Sonder Rust, sonder Lust.

Gheladen Ezel met spijs.

Aensiet eens hier den Ezel gaen,

En ‘t magher Beest wel vet belaen

Met soet Gheback, en Hasen-bout.

Capoenen vleys, Saucijen sout,

En heet Ghebraet, en koelen VVijn,

Voorts wat daer noch kan lecker zijn.

De Ezel niet van smullen weet,

Verkiest ellend, en Distels eet.

‘Doe menich Vreck, waeckt, vroet, en draeft,

‘En hoopt, en stroopt, en knoopt, en slaeft,

‘Loert op ghewin, en woeckert staegh,

‘Breydt ‘t nachts een strick, en vanght by daegh,

‘Bekommert sich voor ‘t helee Broot,

‘Een kantje brenght hem tot de Doot.

‘Hout dese Les voor wel gheseyt:

\VVeest niet te vreck, quist met bescheyt.

Te weynigh heeft ghebreck, te veel is onghesont.

Spaert matich voor de Ziel, quist batich voor de Mont.

Al te vreck, heeft ghebreck.

Spaert matich, quist batich.

Een Gierigaert verteert synselven.

XXIII. Van de ezel geladen met spijs.

Van ‘t goed dat u God milddadig heeft gegeven,

In reden, wil daar matig van leven.

Een vrek en grove boer bezat veel goed en have,

Om dat te vermeerderen steeds was zijn harten lust,

Als bedelaar gekleed hij nimmer was gerust,

En nauwelijks hij at, de dorst met water hij ging laven.

Altijd vermoeid en mat door zijn gedurig slaven,

Gestaag met een ijver heet om te vergaren ‘t ijdele goed.

Waarbij, denkt u dat men zo een vergelijk moet,

Dan bij een ezel die ellendig arm moet draven?

Want de ezel is een slaaf van elk mens op aarde,

Die hij nacht en dag dient met arbeid, moeite en smart.

En vaak met lekkere spijs hij goed beladen wordt,

En ander kostelijk goed, zeer rijk van waarde.

Doch voor zichzelf hij daarvan niet af weet te nemen.

Heeft haver, hooi genoeg, doch stekels smaken hem meer.

Bijeen geschraapt goed der ouders vol oneer,

De kinderen al te licht verkwisten en vervreemden.

Verklaring.

Die ongelukkig vrek even zal geschieden,

Die vrolijk leven kan, zo hij wil, en geerd.

Maar gierigheid te zeer zijn hart gaat gebieden,

Rechtvaardig God ook dreigt te straffen deze lieden,

Die (vrek) zijn naaste last en zo een mens zeker,

Die leeft tot niemands nut, zijn eigen straffer is.

Een wijs en vroom gemoed zal gierigheid ontvlieden.

Psalm LXI.

Indien dat God, o mens! u rijkdom heeft gegeven,

Die er van houden al te zeer, u wel voorzichtig wacht,

De rijkdom vaak de ziel en lichaam doet sneven:

En te verkwisten tijd in ongeluk vol klacht.

Spaart matig, verkwist batig.

Sabellicus.

Valerianus, die ellendige gevangen keizer, is veel ongelukkiger geweest als deze ezel met spijs beladen. Nadat hij van de Sapor, koning van Perzen beoorloogd, gevangen en met strikken gebonden en alzo in slavernij gebracht was zo heeft hij als een arme ezel heel zware arbeid moeten doen en hem ook voor een voet opstap moeten laten gebruiken als de koning te paard wilde opzitten; Bovendien is hij noch jammerlijk geslagen en mede mager gespijsd zo lang tot dat hij in zulke ezelachtige arbeid zijn leven ellendig heeft geëindigd.

‘Veel te ruim is zo hinderlijk als al te nauw te leven.

‘Het zijn geesteloze mensen, die ellendige weelde en weeldige armoede verkiezen.

‘Die zichzelf niets gunt daarvan kan niemand deugd geschieden.

Zonder rust, zonder lust.

Geladen ezel met spijs.

Bezie eens hier de ezel gaan,

En ‘t mager beest wel vet beladen

Met zoet gebak en hazenbout.

Kapoenen vlees, saucijzen zout,

En heet gebraad en koele wijn,

Voorts wat daar noch lekker kan zijn.

De ezel niet van smullen weet,

Verkiest ellende en distels eet.

‘De menige vrek, waakt, denkt en draaft,

‘En hoopt en stroopt en knoopt en slaaft,

‘Loert op gewin en woekert gestaag,

‘Bereidt ‘s nachts een strik en vangt bij dag,

‘Bekommert zich voor ‘t hele brood,

‘Een kantje brengt hem tot de dood.

‘Hou deze les voor goed gezegd:

‘Wees niet te vrekkig, verkwist met bescheid.

Te weinig heeft gebrek, te veel is ongezond.

Spaart matig voor de ziel, verkwist batig voor de mond.

Al te vrek heeft gebrek.

Spaart matig, verkwist batig.

Een gierigaard verteert zichzelf.

XXIV. Vanden eenighen voghel Phenix.

Sterckte vergaet, lonckheyt sal u begheven,

Maer, ware deucht, oneyndelijck sal leven.

Dեenighen Phenix, leeft drie hondert veertich laren,

En nimmer voet hy jongh, want sonder weerga leeft,

Dees als hy nu bemerckt, syn tyt te zijn vol-leeft,

Op een verheven Rots, hy vyer gaet vergaren:

Veel drooch vermolsemt hout, en andղe drooghe waren.

Het welck hy door de hit des Sons onsteecken doet,

En stelt sich dan daer op, met een bereyt ghemoet,

Om door een brave doot sich inde as tըerbaren.

‘t Ghebeurt oock korts daer naer, dat uyt de as komt vooren

Een worm, die metter tijt, krijcht ԳPhenix wesen wis,

Tot dat die eyndich weer een schoonen Phenix is,

Dus leeft dees voghel staech: ‘t welck wonder is om hooren,

Maer hier met Godt, o mensch! bethoont sijn groot vermoghen,

Die desen Phenix gheeft, door sijn wil dեenicheyt.

Alsoo oock naer ons doot, ons Godt seer goet bereyt,

De eeuwicheyt ons ziel, ten Hemel in-ghetoghen.

Verklaring.

Met desen Phenix, recht men Christus moet ghelijcken,

Die door een ware liefdլ om ons een bittղen doot

Gheleեn heeft, op dat hy ons lost van dըelsche noot,

En met de Salicheyt ons eeuwich sou verrijcken,

Dat Duyvel, Doot, noch Hel, ons niet en doen beswijcken,

Om met een liefdich hert, tot Godt te gaen vol eer;

VVant die in Christo sterft, herbaert sich selven weer,

En sal met Godes glans in dՈemel sich verrijcken.

Ephes. IIII.

Doen wy sterven, het vleesch verganckլijck ongheduerich,

Door Godes gheest, die ons in beter leven voet,

En leven wy altijt in Godes liefde vuerich,

Ghelijck een Phenix, dan ons Christ herleven doet.

O! Deughdelick blijft, als ‘t al ontlijft!

S. S. Patres.

Op ghelijcker wijse, van de Uogel Phenix, die hem selven eenich wel-rieckende houdt verghaderdt, ‘t welck der Sonnen hittenstrael aensteeckt, ende hem selven daer in verbrandt, ende uyt die selve Assche eenen nieuwe Phenix voort koemt. Alsoodanich heeft onsen Heer Salichmaker Iesus Christus voor hem selven dat hout des Cruyces verkoren, en is in het vyer der Liefde aen ‘t selve doorvlamt, ende gestorven; ende wederom, ontsterffelick, ten derden daghe onlijdelick, ende verheerlickt op-ghestaen; want Iesus Christus, die was, en is, en blijft Eeuwich, met God de Vader, ende Heylighen Gheest.

Anders gheen, als Een.

Salich

LIICK!

Eenighen Voghel Phenix.

Arabien den Phenix gheeft,

Die noyt en teelt, of longhen heeft,

Men seyt, hy leeft (en houtet waer)

Drie hondert ruym, en veertich laer;

VVert met der tijt syn leven zat,

Verkiest een Rotsՠop ‘t hoochste plat,

Aldaer de Doot (die bitter knaecht)

Met soeten reuck wert uytghejaecht.

Der Sonnen-strael ontsteeckt syn Nest,

Den Phenix brant tot As op ‘t lest;

VVaer uyt een VVorm tevoorschijn koemt,

Die yeder weer den Phenix noemt.

҅’Een wijs verstant, in kunst gheleert,’

Of die sich tot veel Deuchden keert,

҄’De klimt, en blijft ten Hemel in,

‘t Goet Eynde wijst een goet Begin.

Wie Uleys, en Bloedt verwint, en sterft terwijl hy leeft,

Blijft eeuwich in de Rust, daer Doot gheen kracht en heeft.

Gheen Lof wert Stof.

O! Deughdelick blijft, alst ‘t al ontlijft!

Een goet Leven, maeckt een salich sterven.

XXIV. Van de enige vogel Phoenix.

Sterkte vergaat, jonkheid zal u opgeven,

Maar ware deugd oneindig zal leven.

De enige Phoenix, leeft driehonderd veertig jaren,

En nimmer voedt hij jongen, want zonder weerga leeft,

Deze en als hij nu bemerkt zijn tijd te zijn vol-leeft,

Op een verheven rots hij vuur gaat verzamelen:

Veel droog vermolmt hout en andere droge waren.

Wat hij door de hitte der zon ontsteken doet,

En stelt zich dan daarop met een bereid gemoed,

Om door een brave dood zich in de as te herboren.

‘t Gebeurt ook kort daarna dat uit de as komt voren

Een worm die met de tijd krijgt Phoenix wezen zeker,

Totdat die eindelijk weer een schone Phoenix is,

Dus leeft deze vogel gestaag ‘t welk wonder is om horen,

Maar hiermee God, o mens! Betoont zijn groot vermogen,

Die deze Phoenix geeft door zijn wil de enigheid.

Alzo ook na onze dood onze God zeer goed bereidt,

De eeuwigheid onze ziel ten Hemel ingetogen.

Verklaring.

Met deze Phoenix, men recht Christus moet vergelijken,

Die door een ware liefde om ons een bittere dood

Geleden heeft op dat hij ons verlost van de helse nood,

En met de zaligheid ons eeuwig zou verrijken,

Dat duivel, dood noch hel ons niet doet bezwijken,

Om met een liefdevol hart tot God te gaan vol eer;

Want die in Christus sterft herleeft zichzelf weer,

En zal met Gods glans in de Hemel zich verrijken.

Efeze. IIII.

Toen we stierven, het vlees vergankelijk ongedurig,

Door Gods geest die ons in beter leven voedt,

Leven we altijd in Gods liefde vurig,

Gelijk een Phoenix, dan ons Christus herleven doet.

O! Deugdelijk blijf als ‘t al ontlijft!

S. S. Patres.

Op gelijke wijze van de vogel Phoenix, die zichzelf enig welriekend hout verzamelt wat de zonnehittestraal aansteekt en zichzelf daarin verbrandt en uit diezelfde as een nieuwe Phoenix voortkomt. Al zodanig heeft onze Heer Zaligmaker Jezus Christus voor zichzelf dat hout van het Kruis gekozen en is in het vuur der liefde daaraan doorvlamt en gestorven en wederom onsterfelijk, de derde dag onlijdelijk en verheerlijkt opgestaan; want Jezus Christus die was en is en blijft Eeuwig met God de Vader en Heilige Geest.

Anders geen als Een.

Zalig!

Enige vogel Phoenix.

Arabië de Phoenix geeft,

Die nooit teelt of jongen heeft,

Men zegt, hij leeft (en houdt het waar)

Drie honderd ruim en veertig jaar;

Wordt met de tijd zijn leven zat,

Verkiest een rots op ‘t hoogste plat,

Aldaar de dood (die bitter knaagt)

Met zoete reuk wordt uitgejaagd.

De zonnestraal ontsteekt zijn nest,

De Phoenix brandt tot as op ‘t lest;

Waaruit een worm tevoorschijn komt,

Die ieder weer de Phoenix noemt.

‘Een wijs verstand, in kunst geleerd,

’Of die zich tot veel deugden keert,

҄’De klimt en blijft de Hemel in,

‘t Goed einde wijst een goed begin.

Wie vlees en bloed overwint en sterft terwijl hij leeft,

Blijft eeuwig in de rust daar dood geen kracht heeft.

Geen lof wordt stof.

O! Deugdelijk blijf als het al ontlijft!

Een goed leven maakt een zalig sterven.