Ratten

Uit Buffon.

Naam, etymologie.

Rat. In midden-Nederlands was het ratte of rot, in oud-Hoogduits rato (nu Ratte) in oud-Engels raet. (nu rat) Oorspronkelijk was het de naam voor de zwarte rat of pestrat. In Germaans betekent het woord een knaagdier en is verwant met Latijnse rodo: (rodere, radere) ik knaag, dit van oud-Indisch radati: hij krabt of knaagt.

Vorm.

Rattus rattus, (Mus rattus) de zwarte rat, huisrat, dekrat of scheepsrat, black rat, is kleiner en slanker dan de bruine rat. Hij is zestien tot drieëntwintig cm van de ene punt tot de achterkant waarbij dan nog een vijfentwintig cm bij komt voor de vrijwel kale staart.

Het gewicht is verschillend, om en nabij twee ons.

De oren zijn fijn behaard, de pootjes roze.

De kleur is verschillend, van geheel zwart tot bruin en wat witachtig of grijs van onderen.

Het is een waterbewoner en het liefst in warme streken. Het meest komen ze voor bij havens en de wateren die daarmee in verbinding staan.

Het is een nachtdier en goede klimmer, komt boven in de graanpakhuizen voor.

Eet alles wat eetbaar is.

Het dier is niet smerig en poetst zichzelf geregeld.

Ze planten zich wel het hele jaar door voort. In het nest dat opgebouwd is uit stro, papiersnippers en dergelijke werpt het vrouwtje drie tot vijfmaal per jaar vijf tot tien jongen. Na een draagtijd van eenentwintig dagen worden de zachtroze jongen geboren, doof, blind en onbeholpen. Maar een drie maanden later zijn ze geslachtsrijp.

Voorkomen.

Deze rat komt over de gehele wereld voor. Komt een rat in de sagen voor, dan is het deze rat. Ze kwam in Europa niet in het wild voor en wordt pas eerst in de middeleeuwen vermeld. Zwarte ratten kwamen uit het oosten en gingen over Azië naar Europa en bereikten Engeland in de Middeleeuwen en brachten de plaag met zich mee, mogelijk met de kruisvaarders. Maar waarschijnlijk waren ze er al eerder met de Romeinen. Ze waren al aanwezig in Mesopotamië, lang voor de ziekte bij de Filistijnen. Waarschijnlijk kwamen ze met schepen mee uit India. Ook in de Ilias worden ze al vermeld samen met de pest.

De rat werd eerst pas door A. Magnus als Duits dier beschreven. De zwarte rat komt meestal voor in de woningen, stallen en bergplaatsen. Gessner noemt haar een dier dat menigeen beter kent dan hem lief is. Vooral op de oude, houten schepen waren ze een ramp. Gedurende lange zeereizen vermenigvuldigden ze zich dikwijls op ontzettende wijze, vooral als ze genoeg voedsel konden vinden zodat het verblijf op het schip bijna ondraaglijk was.

Uit Buffon.

Rattus norvegicus (uit Noorwegen, onduidelijke naam) is de bruine of waterrat, brown rat.

Die is veel groter dan de zwarte, veertig tot vijftig cm, inclusief de twintig cm lange staart bij een gewicht van vierhonderd tot vierhonderd vijftig gram.

Hij heeft een kortere staart en oren dan de huisrat, borstelig geelachtig haar dat op de rug met zwart dooreengemengd is en bleker wordt naar het onderlijf.

De bruine- of waterrat heet in vroeg Hoogduits Wasserratz, het is onze waterrot, Engelse waterrat, een woord wat overgedragen werd op mensen omdat hij een goede zwemmer is, een waterrot, een ervaren zeeman, vergelijk landrat.

Dit dier blijft aan de kanten van de sloten, grachten en staande wateren, riolen die veilige schuilplaats en voldoende voeding bieden. Hij nestelt in riolen en achter beschoeiingen.

Hij is vlug in het zwemmen, duikt wel en vangt vis, maar eet ook wortelen en kruiden en is vooral een liefhebber van druiven.

De waterrat kwam uit Perzië, via de Kaspische Zee en zwom in grote massa’s, men spreekt van legers, in 1717 bij Astrakan over de Wolga en verspreidde zich binnen enkele jaren over het westen, bereikte in 1750 Oost-Pruisen, in 1809 Zwitserland. Toch tekende Gessner er al een in zijn dierenboek die in 1553 verschenen is. Hij werd in 1732 over Indië naar Engeland gebracht.

De tocht wordt ook in de naam weerspiegeld. In Duits heet die ook wel Wanderratt, in Kymrisch is het Ilygoden ffengig: Franse muis, nieuw-Iers heet het francach en galluch: Gallische muis.

Overal ontstond de strijd tussen de nieuwe bruine en de zwarte rat, de laatste verloor meestal. De bruine vermenigvuldigde zich op plaatsen waar ze rijkelijk voedsel en beschutting vond op schrikbarende wijze.

In het noorden is het de rot die we tot de trekdieren moeten rekenen. Die gaan alle achttien of twintig jaar te velde en maken paden in de grond, twee vingers diep. Die gaan ze in een standvastige rechte lijn zonder af te wijken. Komen ze bij een rots gaan ze er omheen en vervolgen de weg aan de andere kant weer in een rechte lijn. Als ze een hooiberg ontmoeten gaan ze er in een rechte lijn onderdoor en vervolgen hun weg. Een meer wordt recht overgestoken.

Mythologie.

De bijnaam van Apollo is rattendoder. Crinis, een van zijn priesters had zijn plichten niet naar behoren vervuld. Toen zond Apollo een zwerm ratten op hem af. Toen de priester ze zag komen kreeg hij berouw en Apollo schonk hem vergiffenis. Hij doodde de ratten met pijlen. In de tempel te Chrisa was een standbeeld van Apollo met een muis aan de voeten van de God die daarna Apollo Smintheus genoemd werd. De Egyptenaren en Phrygiers aanbaden ratten (welke?). De rat symboliseerde de uiterlijke vernietiging en het oordeel omdat ze altijd het beste brood uitzocht voor haar maaltijd. Omdat ze door het knagen voor het eten zeer schadelijk en verderfelijk is en vele dingen tot onbruik maken hebben de Egyptenaren het beeld van een muis tot symbool verheven van een Goddelijk oordeel, een oordeel van de ondergang, van de verwoesting. Al in het begin van de Ilias wordt over de zwarte dood gesproken en werd er afgevraagd waarom Apollo zo boos over hen was.

Bijbel.

Jesaja 2:20: ‘te dien dage zal de mens zijn zilveren en gouden afgoden, die hij zich gemaakt had om daarvoor neer te buigen, voor de ratten en de vleermuizen werpen, bij zijn vlucht in de rotsholten en in de bergspleten’.

In Hebreeuws betekent het woord akbar of achbar een muis, een afeter van de akkers, Leviticus 11:29, 1 Samuel 5:6, Jesaja 66:17, een soort van dieren die niet gegeten mochten worden, Leviticus 11:29. Het is wel een algemeen begrip, het kan voor een hele groep van knagers gelden, van muizen tot ratten, zelfs hamsters.

Het verbod van Leviticus 11:29 zal wel voornamelijk slaan op de zwarte rat, de drager van gevaarlijke ziektes, de vernietiger van eten en goederen. Vele eeuwen later sprak Jesaja over de straf van hen die zwijnenvlees aten, gruwelijke beesten, en muizen’, Jesaja 66:17. Dan komt de muis nog voor in Samuel 6:4. Dit hoofdstuk verhaalt het terugbrengen van de Ark door de Filistijnen na de dodelijke ziekte, builen, dus mogelijk builenpest bij de Filistijnen. De genoegdoening die ze Hem moesten geven: ‘Naar het aantal van de stadsvorsten der Filistijnen, vijf gouden builen en vijf gouden muizen, want eenzelfde plaag treft allen, ook uw stadsvorsten’. In deze passage worden ratten niet als de schuldige aangewezen, maar het lijkt toch dat ze het verband zien want ze zonden toch de ark met de gouden modellen van ratten en builen terug. De muizen zullen hier wel zwarte ratten geweest zijn. De bacillen die verantwoordelijk zijn voor de plaag werden pas in 1894 geïdentificeerd en een paar jaar later werd de vreemde methode van vervoer gevonden. Het is voornamelijk een ziekte van zwarte ratten die overgebracht wordt door vlooien die op hen zitten. De vlo die op ratten leeft, Xenopsylla cheopis, verlaat de rat als die sterft, hetzelfde als de kattenvlo die zonder gastheer onmiddellijk de mens aanvalt en bijt. De rattenvlo komt bij de mens, wat op zich niet zo erg is, maar er is een kans dat hij de builenpest meedraagt, een bacterie die de ratten infecteert. De rat sterft, de vlo verdwijnt van de rat en springt op een langskomende mens, die wordt gebeten en geïnfecteerd, wordt ziek, de vlo springt….…. In de middeleeuwen was er veel straatvuil en veel ratten, ook veel pest. De muis neemt gauw de pestbacillen over en aan hun kadavers infecteren ratten zich. Hun verspreid liggende kadavers zijn al eeuwen in de Oriënt het teken dat de builenpest in aantocht is. De herkenning en samenhang tussen ratten, (muizen) en pest is zeer oud, ze zijn de boden van de pestbrengers waarvoor in Indië Rudra en Sjiwah, in Griekenland Apollo en in Noord Europa Uller (Haller) gold. Herodotus verhaalt van een schaar muizen waardoor Sanherib op de vlucht geslagen werd. Mogelijk was dit ook de ‘Plaag’.

Rattenvangers.

In Parijs werden er in de tijd van vier weken meer dan tienduizend ratten in een enkel slachthuis doodgeslagen. In een vilderij vlak bij die stad verslonden ze in een enkele nacht vijfendertig lijken van paarden zodat er alleen beenderen over bleven. Napoleon met zijn gevolg moest op 27 juni zonder ontbijt blijven omdat ratten de vorige nacht de keuken binnen gedrongen waren en alles opgegeten hadden. Terwijl hij een andere keer aan de dis zat kwamen ze in de eetzaal, de bedienden moesten letterlijk oorlog voeren om de gerechten van de tafel te kunnen nemen. Het plan om hoenderen op zijn eiland te vestigen moest opgegeven worden, de ratten haalden ze ‘s nachts uit de bomen.

In een stal waar paarden gevoerd werden leefde ratten ook van dit voer zodat er vele waren. In een vakantie werden de paarden in de stal opgesloten met een grote hoeveelheid voer. Toen dit wat lang duurde, waardoor de ratten vrijwel uitgehongerd waren, deed een knecht op een gegeven moment de staldeur open en werd aangevallen door de uitgehongerde meute die hem spoedig doodde en niets van hem over liet.

Tussen beide soorten bestaat grote vijandschap. De minder sterke zwarte delft het onderspit en vermindert in getal. Er is zo weinig vrees meer voor een grote rattenplaag zoals die in 1522 in Frankrijk geheerst heeft. Die maakte zelfs een vervolging door de burgerlijke rechter nodig. De rattenvangers van de oude tijd hebben geen werk meer. In 1404 werden op last van de Hertog van Gelre vijf honderdzevenenzestig ratten gevangen door een rattenvanger op een korenzolder. Hij kreeg daarvoor elf gulden. In 1440 werd er in Kleef twaalf kronen uitbetaald voor het doden van ratten.

Bij Postdam waren er in 1608 zoveel ratten, vooral in de stadsmolen, dat men geen raad meer wist. Een vreemd man vervoegde zich bij de raad en bood aan ze voor een beloning van tien thaler te verdrijven. Hij ontving er dadelijk twee, legde iets in de molen, de volgende morgen liepen alle ratten eruit en sprongen in de nabijgelegen beek. Een jaar daarna haalde hij de overige acht thaler op, sindsdien zijn er geen ratten meer in het stadje, noch in de molen.

Op een klein eilandje bij Rugen kwam ook een vreemd man die aanbood de zeer vele ratten te verdrijven. Voor een goede som gelds lokte hij ze allen weg en bracht ze door het water naar een ander eiland dat sindsdien Rattenort heet.

Aarde van het graf van de H. Ulrich verdrijft ratten (zie muizen). Dit werd op de proef genomen om de vele ratten uit Mosskirch te verdrijven. Dit mislukte. Toen bood zich in 1538 ook weer een onbekende man aan die het wel lukte.

In Mecklenburg zijn er twee manieren. De eerste is heel gemakkelijk. Op de hoofddeur van je woning schrijf je in de nacht van St. Medardus, 8 juni, de naam van die heilige en alle ratten lopen weg. De tweede is wat omslachtiger. De linkerachterpoot van een mannetjesrat trek je uit het levende dier en maak er een fluitje van. Blaas je erop dan komen alle ratten bijeen en kan je ze doodslaan.

De bisschop van Autun sprak in het begin van de 15^de eeuw een banvloek over hen uit.

Odin.

Het wilde heir, de wilde jacht of de razende schaar, Engelse herlathing, is zo genoemd naar de mythische koning Herla die in noordelijk Frankrijk ‘de mesnee d’hellequin’ heet, naar Hell, de godin van de dood. Die wilde jacht was in de middeleeuwen wel bekend als Cains Jacht of Herodes jacht. Men geloofde dat deze twee laatste aanvoerders geen rust konden krijgen wegens de schandelijke moorden op Abel, op Johannes de Doper en op de Heilige Onschuldige. Men geloofde dat de ziel ontsnapte uit het lichaam in de vorm van een muis. Omdat Odin de aanvoerder was van de wilde jacht werd hij in de middeleeuwen vereenzelvigd met de rattenvanger van Hameln.

Een fluitspeler in veelkleurige kledij wilde het op zich nemen om de plaats te zuiveren van de vele ratten. Toen hij de voorwaarden had vastgesteld begon hij door de straten te spelen en wel zo dat al de ratten uit hun gaten werden gelokt totdat ze een aaneengesloten stoet vormden. Er was iets in de melodie die hen dwong mee te gaan totdat ze eindelijk de rivier de Weser bereikten en allen in het water verdronken. Toen ze allen dood waren weigerden de mensen van Hameln de beloning te betalen. Het was hem te gemakkelijk gegaan dus hij moest met minder genoegen nemen, nam hij dit niet aan zou hij in de gevangenis worden geworpen. Hij nam dit aan maar verscheen op de 26^ste juni opnieuw in de stad, ditmaal in jagerskostuum om nu al fluitende de kinderen uit de huizen te lokken met de vreemde melodieën van de toverfluit die vrolijk de fluitspeler volgden. De burgers waren niet bij machte het treurspel te voorkomen en toen zij als door toverkracht verlamd stonden voerde de speelman de kinderen uit de stad naar de Koppelberg die miraculeus openging om de stoet te ontvangen en zich niet eerder sloot dan dat het laatste kind van de honderd dertig binnen was.

Deze legende deed blijkbaar de zegswijze ontstaan ‘de speelman betalen’. De kinderen heeft men nooit meer gezien. Tot herinnering aan dit algemene onheil zijn sindsdien alle officiële besluiten gedateerd, ‘zoveel jaren na het bezoek van de Rattenvanger’.

(187A) Als je in Hameln komt zie je een rijk geornamenteerde, in renaissancestijl opgetrokken gebouw uit het jaar 1602. Naar de Bingelose straat toegekeerde zijde zie je dit inschrift:

‘Anno 1284

Am Dage Johannis et Pauli

War der 26 Junii

Dorch einen Piper met allerley Farve bekledet

Gewesen CXXX Kinder verledet

Binnen Hameln geborn

To Calvarie bi den Koppen verloren’.

Naar een latere omwerking van de sage zou Gottfried die bijgestaan werd door de trouwe Eckhart de beschermer en helper van de jeugd (zie Goethe’s gedicht ‘Der getreue Eckhart’) binnen de berg gekomen zijn om de rattenvanger te doden door hem een kruik voor de voeten te werpen waarin de tranen van de bedroefde ouders verzameld waren om daarna de kinderen terug te brengen in de armen van de overgelukkige ouders.

Er zijn er die de sage afleiden van de nederlaag van de burgers van Hameln bij het dorp Sedemunder in het jaar 1259 en hun gevangenneming door de bisschop van Minden. Een verkeerd begrepen gedenkteken aan de Koppelberg zou dan misschien aanleiding hebben gegeven tot dit verhaal.

Anderen brengen het in verband met de zogenaamde kinderkruistocht in het jaar 1211. Maar de huizen uit Hameln dateren uit het midden van de 16^de eeuw, terwijl de sage een driehonderd jaar daarvoor speelt.

Merkwaardig is het dat enige jaren daarvoor, 1280, te Drancy-les-Nouis, een dorp bij Parijs, iets dergelijks heeft plaats gevonden. Toen was het een Kapucijner monnik Angiomini die ut zijn mantelzak een kleine demon en een boekje nam waarmee hij aan het werk ging. In een ogenblik verzamelde zich een onnoemelijk aantal van die dieren bij hem. Hij voerde ze naar de rivier, trok zijn kleed uit en sprong in het water. Ze kwamen hem na en verdronken. Toen het beloofde loon hem niet gegeven werd haalde hij een kleine hoorn voor de dag en blies erop. Alle koeien, varkens, schapen, paarden, geiten, noem maar op, kwamen bij hem en volgden hem. Hij bracht ze weg en niemand weet waarheen.

In deze mythe is Odin de speelman, de tonen van zijn fluit verbeelden de fluitende wind, de ratten vertegenwoordigen de zielen van de doden die hem vrolijk volgen. De holle berg waarin hij de kinderen voert verbeeldt het graf. Zo wordt ook de Melkweg of het Pad der Zielen bij de Slaven het muizenpad genoemd en is Eckhart dezelfde als de ‘Warner’ die aan de Wilde Heir voorafgaat om iedereen te waarschuwen, vooral kinderen, om uit de weg te gaan. Zie in Goethe’ s Erlkonig waar het zieke kind de Erlkonig meent te horen als in het ‘durren Blattern sauselt der Wind’. De Wodansjacht, de Wilde Jacht waarin de zielen met stormen komen aanzetten.

Bisschop Hatto.

(209) Een andere Germaanse legende die haar oorsprong dankt aan dit geloof is het verhaal van bisschop Hatto. Er heerste armoe en hongersnood. Het volk kwam bij hem om wat te vragen van de massa die hij in zijn schuren had opgeslagen, hij gaf niets. Hij stuurde ze naar een schuur waar ze geen graan in zouden vinden waarop hij de schuur in brand stak. Ze werden als ratten verbrand waarop ze volgens zijn zeggen leken. ‘Hoor de graanmuizen eens piepen, nu zal het gebedel wel uit zijn of anders mogen de muizen mij bijten’ zei hij. Nauwelijks had hij deze duivelse woorden gezegd of duizenden ratten kwamen uit de brandende schuur tevoorschijn. Het kasteel werd bestormd door een groot aantal ratten. Dit zouden de zielen van de vermoorde boeren zijn geweest die de gedaante van ratten hadden aangenomen. Zijn pogingen tot ontvluchten was tevergeefs. Ze achtervolgden hem tot midden in de Rijn waar een stenen toren stond waarin hij trachtte te ontkomen aan hun tanden. Ze knaagden de stenen door en verslonden de bisschop. Men meent dat de rode gloed van de zonsondergang, boven de muizentoren bij Bingen aan de Rijn, de spiegeling is van het helse vuur waarin de slechte bisschop langzaam wordt geroosterd als straf voor zijn gruwelijke misdaad. Volgens andere stierf hij in 970 een natuurlijke dood en het verhaal zou verspreid zijn door wraakzuchtige monniken die hij gedwongen had te werken. Maar nog altijd spookt het bij Bingen’ s muizentoren.

In talrijke, meest in water staande torens in verschillende Europese landen zie je dit bijgeloof. In de tijd van hongersnood weigert een hardvochtige koning zijn onderdanen voedsel. Dat is in Polen koning Popiel, in Denemarken Snio, Bisschop Hatto in Bingen en andere koningen die door muizen achtervolgd op een hoge door water geïsoleerde toren vluchten en daar gepakt en opgegeten worden door de muizen.

De vorm van Hatto komt in de 14^de eeuw voor terwijl die van koning Popiel al een twee eeuwen eerder bekend was. In een van de oudste door Giraldus Cambriensis, (gestorven in 1220) verhaalde versie moest een door ontelbare kikvorsen vervolgde man op een kale boom vluchten waar hij verhongerde. Hieruit concludeerde men dat het waarschijnlijk een oude legende was. Dit zou een al bij Ammanius Marcellinus van Bourgondië en in de Ynglinga saga van de Scandinaviërs voorkomend volksgebruik zijn om tijdens hongersnood een voorname koning aan een kale boomtak op te hangen die als offer gebruikt werd. Dit zou de oorsprong van die verhalen zijn.

Bestiaria.

Hun staart zou venijnig zijn.

Shakespeare Macbeth, 1, 3; ‘Een zeemanswijf had in haar schoot kastanjes,

en snakte en snakte en snakte! Geef, zei ik,

Vort, oude heks! Riep dat gemeste kreng.

Haar man is schipper van de Tijger, na Aleppo,

Maar in een zeef, als rat zonder staart,

Zeil ik hem na, ik volg zijn vaart.

Ik doe het, ik doe het, ik doe het’.

Waar de heksen de gedaante kunnen aannemen van een rat zonder staart.

Shakespeare; ‘Tempest, i, 2, 147;

‘Waar zelfs de ratten instinctief de oude boot verlaten hebben’.

Ratten verlaten het schip en voorspellen zo een scheepsramp. Omgekeerd heet het een goed voorteken te zijn.

Ratten dragen dan ook de zielen van de overledenen bij zich en weten zowat er gaat gebeuren. Verlaten ze het huis, dan zal dit zeker instorten. Komen ze in groten getale binnen, dan zal er een sterfgeval plaats vinden.

De liefde van de ouden jegens de jongen munt uit, ze durven zich dan zelfs tegen een kat te weer te stellen. De liefde van de jongen ten opzichte van de ouderen is ook zeer opmerkelijk. Een rot zag men eens een andere rot die oud en blind was bij het oor in een kamer leiden en bij hetzelfde gat blijven waaruit ze gekomen waren om in geval van onraad veilig weg te kunnen vluchten. Voor deze oude rot verzamelde zich de ziende die verzameld had wat er van de tafel gevallen was en dit bij haar brachten om te voeden waarna ze die rot weer aan het oor naar de gang leidde.

De jongere ratten brengen voedsel naar de ouderen omdat die een te groot en lomp lichaam gekregen hebben.

Maerlant; ‘Van muizen is een andere manier en heten ratten, maar die dieren zijn zo kwaad, als ze met wulpsheid ontsteken, horen wij spreken. Valt hun urine op iemands huid, al dat vlees moet uitrotten’. Als hun urine op een kale plaats van een mens valt maakt het dat het vlees tot de botten toe gaat rotten.

Maerlant; ‘Soms wel, zegt men, dat ze die staarten samengaan in grote partijen en samen sterven ze algemeen’. Soms vindt men een grote ratten, soms wel dertig, die met hun staarten in elkaar gevlochten zijn zodat ze zich niet meer bevrijden kunnen, dat is de rattenkoning, hoewel dit ook door sommigen niet geloofd wordt. Op Rugen spreekt het volk van een rattenkoning die een gouden kroon draagt, maar men gelooft niet dat het een dier is, het zou de duivel zijn. Van uit dit dier bestuurt de rattenkoning zijn rijk.

Door Gessner is de rattenkoning in 1563 beschreven als een bijzonder grote rat die zich onderhield door andere ratten te eten. Deze voorstelling ligt aan het reformatorische scheldwoord ten gronde bijvoorbeeld voor de paus, zo eerst in 1524. Shakespeare, Coriolanus 1,1,160: ‘Rome en zijn ratten raken weldra slaags’. Later kwam de betekenis van oude ratten die zich met de staarten in elkaar draaien en zich zo door hun jongen verplegen laten.

Het Tillermeer in Tirol is grenzeloos diep. Hierin is een huis verzonken. Aan de oever zat eens een boertje en klaagde bij zichzelf dat hij geen kinderen had. Twee ratten kwamen uit het water, de een gaf hem een rood kroontje voor hemzelf en de ander een wit voor zijn vrouw. Het huwelijk werd met kinderen gezegend en man en vrouw leefden nog lang en gelukkig. Het sprookje meldt niet waar de kronen vandaan kwamen, wel dat er zielen (kinderen) kwamen.

Rotten hebben schubbetjes op de staart waartussen enige haartjes uitkomen. Ronde, doorschijnende oren en een donkerbruine huid. De achterste poten zijn langer dan de voorste en zo beter geschikt tot het maken van holen en gaten. Hun aard is zeer roofzuchtig, in nood eten ze zelfs elkaar.

Uit Isaack van Waesberge, 1633.

‘Die lekker wil altijd wellustig leven,

Wordt te eender tijd tot ongeval gedreven.

Van de huisrat en de oester.

Een huisrat dik en vet, met spijzen overvloedig

Wel lekker gevoed in allerlei wellust,

Die evenwel zich noch niet vond goede rust,

Een nieuw gerecht, voor haar te zoeken was ze spoedig,

Om dat te krijgen ze met zinnen gelijkmoedig

Vertrok uit haar oponhoud en zo ’t geval vernieuwt

Die nieuwe lucht heeft bij haar nieuwe lust vermeerderd,

Toekomend ongeval was weinig dat ze verhoedde.

Nu komend op het strand zag ze met blijde zinnen

Een oester die om lucht te scheppen open was:

Gij zijt het die ik zoek, sprak ze op dezelfde pas,

Niet wanend dat ze zich zo gauw bedrogen zou vinden,

Maar stekend haar hoofd in de oester met verblijden:

Zich haastend van vrees dit beetje te zijn ontbloot,

Sluit zich de oester toe, de dwaze rat bleef dood,

Door geile gulzigheid, dit ongeluk moest ze lijden.

Verklaring.

Alzo gebeurt het veel die hun wellustig wennen,

Te leven in de weelde, vol vuile gulzigheid,

En wanneer ze mogen goed voldoen hun dartelheid,

Van deze wereld ze zich de gelukkigste kennen.

Maar al die hun ziel van dit Grieks vuur zijn ontsteken,

En die in overvloed deze dwaasheid volgen na,

Dezen vrezen God niet, door hun beestachtigheid voorwaar

Hun ziel, hun lijf, hun goed in ongeluk breken’.

Gebruik.

Met rattenmest genezen de dokters het afvallen van haar.

Vondel, Vermaeckelijcke Inleydinghe LXXXV;

De Kat en de Ratten;

‘Een stokoude Katten vel met kreupelheid behangen

Van oudheid Ratten noch Muizen kon vangen

’t Langstaartige gebroed als hier de snuif van kreeg

Haar honger boeten aan ’t meel en aan het deeg

Dit heeft de oude Kol tot in het hart verspeten

Om dat ze haar wakkerheid door de oudheid heeft vergeten

Maar evenwel bedacht ze een raad vol arg en list

Ze voegde zich bij ’t meel en verschool zich in de kist

Die dieren, die bij nacht naar gewoonte kwamen

Zij de een na de ander heeft verslonden al te samen

De magere armoe ver van de zatte weelde verkloekt

En in bittere nood en angst veel listen zoekt

Al hetgeen in weelde niet in onze gedachten kan roeren

Weet de armoede noch in nood scherpzinnig uit te voeren’.

Vondel, Vermaeckelijcke Inleydinghe XXXII;

De Vorsch, Ratt ende Adelaer;

‘De groene Vorsen leger bestond zeer fel te woelen

En met de Ratten krijg te voeren om de poelen

Doch, eindelijk afgemat, besloten tot een vre

De Vorsenkoning, noch de oorlog niet vergeten

De Veldenvorst belaagde en noodde hem te eten

Die, peinzende om geen wraak, schreed over de Vorse rug

Op dat hij over ’t meer hem strekken mocht geen brug

Maar midden in de stroom gezwommen en gekropen

De Vors uit oude haat de Veldrat heeft verzopen

’t Welk als de Arend zag, die deze buit heeft beloerd

En Vors en Rat omhoog tot hare roof gevoerd

De moordenaars nimmer meer haar straffe ontvluchten mogen

De straf treedt altijd de boze onder ogen

Zij volgt hem waar hij gaat, gelijk de schaduw ’t lijf

En altijd komt hem voor zijn goddeloos bedrijf

’t Vergoten bloed roept wraak, waar hij is gevloden

Ter tijd de levende is begraven bij de doden’.

Vondel, Vermaeckelijcke Inleydinghe LXVIII;.

Huysratte en oester;

‘Een Huisrat niet vergenoegt dat ze leefde als een vrije

En in een koopmans hadde alle lekkernije

Van suiker en banket, van wild en gebraad

En alles wat de is van een handelaars beslaat

Zo is ze van dartelheid beraden besloten te verhuizen

Aan ’t dorre en vochtige strand waar steeds de baren bruisen

Maar komende aan het meer en aan het natte zand

Dat alzins ligt verwaait, zij fluks een oester vand

Die gretig naar de vis van binnen heeft gegrepen

Maar de Oester heeft de schelp zachtkens dichtgeknepen

En ’s Ratten hoofd verplet, zo dat het zwarte beest

Op staande voet verworgt, zeer deelrijk gaf den geest

Wie in rustige staat en in een weelderig leven

Zijn lusten niet bedwingt, maar toch naar iets nieuws wil streven

Door dartelheid bekoort, al zelden wel bekijft

Uit ongebondenheid die hem tot weelde drijft’.

Zie verder: http://www.volkoomen.nl/ en : http://volkoomenoudeherbariaenmedisch.nl/