Leven van Sinte Amand de patroon der Nederlanden
Over Leven van Sinte Amand de patroon der Nederlanden
Gillis de Wevel uit 1366, zijn geboorte, visioenen, duivel, zijn gebeden, reis naar Schotland en daarna naar Rome en dan naar onze streken, bekeringen, kerken maakte mirakels en zijn einde, Uit; https://www.dbnl.org/tekst/weve002leve01_01/weve002leve01_01_0002.php Door; Nico Koomen.
|
Van Amands Vader ende Moeder, ende hoe hi gheboren was, ende hoene Sente Machuut kerstin dede. Na dat Ons Heere was gheboren, Ende men screef, nu wilt hooren, 't Kaernacyoen siere ghedinkenesse Vijf hondert .L. ende daer toe sesse, So was keyser Julius sekerlike Van al gader den roomschen ryke. Doe was 't folc zeere doove In grooten twifele van den gheloove, Up eerderyke, in vele landen, Ende Onse Heere die 't becande Sende een deel boden huut, Dat si den volke overluut [2] Predicken souden der Ewangelien woort, Daer vele lieden naer hebben ghehoort, In Vrankeryke, gheloovet dies, So datter Gods wet seere in wies. Van danen sijnre eenighe commen In Gasscoengen hebbic vernomen, Ende hebben daer wel gheleert Die lieden, ende ter Gods wet bekeert. Een van die dese salicheit gaf huut, Dat was mijn heere Sente Machuut, Ende sijn gheselle Sente Brandaen; Si hebben beede so vele ghedaen Met predickene ende ooc met pinen, Datter Gods wet begonste scinen, Ende si miraculen, die Onse Heere Daer dede ghescien door haer heere, So worder vele ghedoopd saen, Ende hebben kerstin gheloove ontfaen. Nu was daer een casteleyn, Die over vele lands was sofereyn, Dese hiet Baland, ende was Edel ende machtich, ghelooft das, Maer een deel was hi van daghen, Eene vrouwe haddi, die van maghen Wel gheboren was, van grooten gheslachte, Hem beeden was dicken onsachte, Ende si waren sonder kind; T'eenen tyde hebben sy ghesind Om Sente Machuut ende Sente Brandaen, Ende daden hem al daer verstaen Dat si kerstin wilden wesen; Daer worden si ghedoopt met desen, Ende bleven voort goede kerstin liede. T'eenen tide daer naer ghesciede, Dat Sente Machuut, die heere groot, Verwecte een kint van der dood, Al bi den casteele, ende daer quam Balant, die casteleyn, die dat vernam, Ende battene ten hetene saen, Mids sinen gheselle Sente Brandaen. Sy daden't ende sijn met hem comen Te siere sale, hebbic vernomen, Daer se die vrouwe wel ontfinc, Weet dat men daer heten ghinc. Als die maeltijt leden was Badt die weert sinen gasten na das, Dat si Jhesus Christus, onsen vader, Wilden bidden beede gader Dat hi hem verleende eene vrucht, Bi den welken si sonder ducht Mochten wesen van haren goede, Dat het sonder hoor niet en stoede. Die goede lieden seiden schiere: ‘Wi bidden Gode, die es goedertiere Up dat hu salicheit mach sijn, Ende sijn heere in den fijn Niet gheflankiert bi mach wesen, Dats hu wille ghescie van desen.’ Ende daer naer baden sijs mede Elc in eene heymelike stede Gode harde ootmoedelike. Daer quam die hinghel van hemelryke, Ende dede hem lieden verstaen, Dat die vrouwe soude ontfaen Vrucht, ende dat soude wesen Vul van duechden huutghelesen Dit daden si Balante hooren Dat hem een kint soude werden gheboren, Ende dat soude sijn helich ende goed, Dies was hi blyde in sinen moet, Ende danctes Gode harde zeere. Daer na ghevielt als Onse Heere Wilde, ende die tijt vulquam, Quam 't kint ter weerelt, als ic vernam. Sente Machuut hevet 't kint harde saen Selve metter hand kerstin ghedaen, Ende ghaf hem sinen name Amand. Het wart 't scoonste, dat men vant, Ende wies in duechden alle daghen, Dies waren sy blyde, als sijt saghen, Vader ende moeder, ende danctens Gode, Ende hilden seere wel sine ghebode, Ende leedden een salich leven voor dan, Dus was gheboren die salighe man, .............(ontbreekt 50 verzen) Dat hi sal moghen in Christus name Van allen evele gheven boete. Hi wert helich, salich ende soete, Dat vertoocht Ons Heere wel. Doe wert daer bliscip ende spel Als dit Sente Machuut hadde gheseit, Ende allen vaer ter heerden gheleyt, Ende het wert vonden seker waer Also Sinte Machuut seide aldaer [5] |
Van Amandus Vader en Moeder en hoe hij geboren was en hoe hem Sint Machutus christen maakte. Nadat Onze Heer was geboren, En men schreef, nu wil het horen, De vleeswording zijn gedachtenis Vijfhonderd 50 en daartoe zes, Zo was keizer Julianus zeker Van het hele Roomse rijk. Toen was 't volk zeer doof In grote twijfel van het geloof, Op aardrijk, in vele landen, En Onze Heer die 't bekende Zond een deel boden uit, Dat ze het volk overluid [2] Prediken zouden de Evangeliewoord, Daar vele lieden naar hebben gehoord, In Frankrijk, geloof het dus, Zo dat er Gods wet zeer in groeide. Vandaar zijn er enige gekomen In Gascogne heb ik vernomen, En hebben daar wel geleerd De lieden en ter Gods wet bekeerd. Een van die deze zaligheid gaf uit, Dat was mijn heer Sint Machutus, En zijn gezel Sint Brandanus; Ze hebben beide zo veel gedaan Met prediken en ook met pijnen, Dat er Gods wet begon te schijnen, En ze mirakelen, die Onze Heer Daar liet geschieden door hun eer, Zo worden er vele gedoopt gelijk, En hebben christen geloof ontvangen. Nu was daar een kastelein, Die over vele lands was soeverein, Deze heet Baland en was Edel en machtig, geloof dat, Maar een deel was hij van dagen, Een vrouwe had hij, die van verwanten Goed geboren was, van groot geslacht, Hen beiden was het vaak hard, En ze waren zonder kind; Te een tijd hebben ze gezonden Om Sint Machutus en Sint Brandanus En deden hen al daar verstaan Dat ze christen wilden wezen; Daar worden ze gedoopt met deze, En bleven voort goede christenlieden. Te een tijd daarna geschiede, Dat Sint Machutus, die heer groot, Verwekte een kind van de dood, Al bij een kasteel, en daar kwam Baland, die kastelein, die dat vernam, En bad hem te eten gelijk, Mits zijn gezel Sint Brandanus. Ze deden het en zijn met hem gekomen Tot zijn zaal, heb ik vernomen, Daar ze die vrouwe goed ontving, Weet dat men daar eten ging. Toen die maaltijd geleden was Bad de waard zijn gasten na dat, Dat ze Jezus Christus, onze vader, Wilden bidden beide tezamen Dat hij hem verleende een vrucht, Waarbij ze zonder ducht Mochten wezen van hun goed, Dat het zonder erfgenaam niet stond. Die goede lieden zeiden snel: ‘We bidden God, die is goedertieren Op dat uw zaligheid mag zijn, En zijn heer in het fijne Niet gefaald bij mag wezen, Dat uw wil geschiedt van deze.’ En daarna baden ze hen mede Elk in een heimelijk plaats God erg ootmoedig. Daar kwam de engel van hemelrijk, En liet hen verstaan, Dat die vrouwe zou ontvangen Vrucht, en dat zou wezen Vul van deugden uitgelezen Dit lieten ze Baland horen Dat hem een kind zou worden geboren, En dat zou zijn heilig en goed, Dus was hij blijde in zijn gemoed, En dankte het God erg zeer. Daar na gebeurde het zoals Onze Heer Wilde, en die tijd vol kwam, Kwam 't kind ter wereld, zoals ik vernam. Sint Machutus heeft het kind erg gelijk Zelf met de hand christen gedaan, En gaf hem zijn naam Amandus. Het werd de mooiste die men vond, En groeide in deugden alle dagen, Dus waren ze blijde, toen ze het zagen, Vader en moeder, en danken God, En hielden zeer goed zijn gebod, En leidden een zalig leven voort dan, Dus was geboren die zalige man, .............(ontbreekt 50 verzen) Dat hij zal mogen in Christus naam Van alle euvel geven boete. Hij werd heilig, zalig en lief, Dat toonde Onze Heer wel. Toen werd daar blijdschap en spel Toen dit Sint Machutus had gezegd, En alle gevaar ter aarde gelegd, En het werd gevonden zeker waar Alzo Sint Machutus zei aldaar [5] |
|
Eene miracle, die God door Sente Amande te sinen vij. jaren, van eenen knecht, die hi ghenas. Dit scone kint, dese jonghe Amand, Wart t'sinen vij. jaren becant Over die vroetste van sinnen daghen, Daer men af hoorde ghewaghen, Ende daer toe vul duechden mede. Nu hoort wat Onse Heere dede Door 't kint als 't was vij. jaer. Baland, sijn vader, hadde voorwaer Groot goet ende beesten echt, So dat hi hadde eenen knecht, Die sijn vee te wachtene plach. So dat gheviel up eenen dach Dat die knecht slapen soude Up 't velt, ende hi wert also houde Ghefenijnt van eenen diere quaet, So dat die knecht, dat verstaet, Swal so groot dat elken man Of grees, diene daer sach an. Maer eenighe hebben up ghenomen Ende sijnre mede in den casteel comen, Daer Amand ende sijn vader was, Die zeere drouve worden das, Dat die knecht hadde sulc grief, Ende Amand, die met Gode lief Was, ende vercoren mede, Dede an Christum sijn ghebede, Ende daer na in corten stonden Taste hy die felle wonden, Daer in commen was 't fenijn, Ende als quam den vingher sijn [6] Daer die felle bete stond Wat daer een gaetkin cleene ende ront, Ende dat fenijn liep al duere, Dies die knecht up die huere Wart ghenesen ende al ghesont Wien't te voren so nouwe stont, Ende wel na was up die doot. Dus wart daer die bliscip groot, Beede in moeder ende in vader, Ende in die lieden alle gader, Dies Gode dancten harde zeere, Ende daden den kinde groote heere; Si spraken huut eenen monde ghemeene: ‘Al es Amand jonc ende cleene, God heeftene tilic vercoren, Ter saligher tijt was hi gheboren.’ Dus wies dit kint in duechden alteen, Ende wert recht een levende steen, Daer ons Sente Pieter af seghet In sine epistele, daer het in leghet: ‘Sticht up gheestelike levende steenen, Gheestelic ghestichte mach staen gheen.’ Up dit fondament sonder waen Heeft dit kint metsen bestaen, Dies so moeste sijn werc wesen, Wul van gracien ende huutghelesen. Het ghinc ter scole ende leerde wel, Al sijn ghedochte was niet el Dan Gode te dienen, t'allen stonden, Een hydel woort hadde men niet vonden Commende van hem t'eenigher tijt: In weldoene haddi groot delijt, Zeer caritatich ende hoetmoedich zeere Waest, en de minde Gode, Onsen Heere, Jhesum Christum, so huter maten Dat hi hem selven recht heeft ghelaten Ende verloochent, also ons Marcus In de Euwangelie, ende seghet aldus: ‘Wie Jhesus Christus volghen wille, Verlooghene sijns selves ende zwighe stille, Ende hebbe betrouwe ende penitencie ontfa, Aldus mach men volghen Christus na.’ Amand hevet dit wel verstaen, Te sinen vij. jaren, ende ane ghevaen. |
Een mirakel die God door Sint Amandus te zijn 7 jaren, van een knecht die hij genas. Dit mooie kind, deze jonge Amandus, Werd te zijn 7 jaren bekend Over de verstandigste van zijn dagen, Daar men van hoorde gewagen, En daartoe vol deugden mede. Nu hoort wat Onze Heer deed Door 't kind toen 't was 7 jaar. Baland, zijn vader, had voorwaar Groot goed en beesten echt, Zodat hij had een knecht, Die zijn vee te wachten plag. Zodat gebeurde op een daag Dat die knecht slapen zou Op 't velt, en hij werd alzo gauw Vergiftigd van een kwaad dier, Zodat die knecht, dat verstaat, Zwol zo groot dat elke man Afgrijzen had, die hem daar aanzag. Maar enige hebben opgenomen En zijn er mede in het kasteel gekomen, Daar Amandus en zijn vader was, Die zeer droevig worden dus, Dat die knecht had zulke grief, En Amandus, die met God lief Was, en uitverkoren mede, Deed aan Christus zijn gebed, En daarna in korte stonden Taste hij die felle wonden, Daarin gekomen was 't venijn, En toen kwam zijn vinger [6] Daar die felle beet stond Wat daar een gaatje, klein en rond, En dat venijn liep al door, Dus die knecht op die uur Werd genezen en al gezond Wie het tevoren zo nauwe stond, En wel bijna was op de dood. Dus werd daar de blijdschap groot, Beide, in moeder en in vader, En in die lieden allemaal, Dies God dankten erg zeer, En deden het kind grote eer; Ze spraken uit een mond algemeen: ‘Al is Amandus jong en klein, God heeft hem tijdig uitverkoren, Ter zaliger tijd was hij geboren.’ Dus groeide dit kind in deugden al gelijk, En werd recht een levende steen, Daar ons Sint Petrus van zegt In zijn epistel, daar het in ligt: ‘Sticht op geestelijk levende stenen, Geestelijk gesticht mag staan geen.’ Op dit fundament zonder waan Heeft dit kind metten bestaan, Dus zo moest zijn werk wezen, Vol van gratie en uitgelezen. Het ging ter school en leerde wel, Al zijn gedachten was niet anders Dan God te dienen, te allen stonden, Een ijdel woord had men niet gevonden Komen van hem te eniger tijd: In goed te doen had hij grote vreugde, Zeer liefdadig en ootmoedig zeer Wad het, en beminde God, Onze Heer, Jezus Christus, zo uitermate Dat hij zichzelf recht heeft gelaten En verloochent, alzo ons Marcus In het Evangelie, en zegt aldus: ‘Wie Jezus Christus volgen wil, Verloochent zichzelf en zwijgt stil, En heeft berouw en penitentie ontvangt, Aldus mag men volgen Christus na.’ Amandus heeft dit wel verstaan, Tot zijn 7 jaren en aangevangen. |
|
Hoe Amand ter scholen ghinc ende hoe hi weder t'huus quam. Amand hevet hem ghegheven T'allen duechden in dit leven, Ende was recht een exemplare, Ghesend van Gode in 't openbare Van den lieden, om dat si souden An hem leeren reghele houden, Ende merken, in hare ghedochten, Waer si Gode by vinden mochten, Ende commen t'alre salichede. Het ghinc jonc ter scolen mede, Ende leerde alle cleergye so, Dats vader ende moeder worden vro, Ende dat men gheenen meester vant, Die hem te leerne bewant In die jeghennoode daer omtrent; Dies heftene die vader ghesent In die stede van Atheine, Die scole van allen grooten cleerken, [8] Ende Amand, dat muechdi merken, Vernam so wel ende leerde mede, Dat menne voort trac t'elker stede Ende prijsden sinen sin voorwaer, Nochtans en haddi maer xij. jaer, Dus was hi daer zeere verheven, Ende leedde drie jaer sijn leven In de scole, ende in de leeringhen, Eens ghevielen also die dinghen. |
Hoe Amandus ter school ging en hoe hij weer thuiskwam. Amandus heeft zich begeven Te alle deugden in dit leven, En was recht een voorbeeld, Gezonden van God in 't openbaar Van den lieden, om dat ze zouden Van hem leren regel houden, En merken, in hun gedachten, Waar ze God bij vinden mochten, En komen te alle zaligheid. Het ging jong ter school mede, En leerde alle geestelijkheid zo, Dat de vader en moeder worden vrolijk, En dat men geen meester vond, Die hem te leren onderwond In die tegenwoordigheid daar omtrent; Dus heeft hem de vader gezonden In die plaats van Athene, De school van allen grote klerken, [8] En Amandus, dat mag je merken, Vernam zo goed en leerde mede, Dat men hem voortrok te elke plaats En prees zijn zin voorwaar, Nochtans was hij maar 12 jaar, Dus was hij daar zeer verheven, En leidde drie jaar zijn leven In de school, en in het leren Eens gevielen alzo die dingen. |
|
Van eenen visioene dat Amande te voren quam. Daer Amand in studacien sat, Daer hi hem selven te male vergadt, Want een visioen dede hem onsochte, Daer hi niet lichte huut commen mochte, Maer in 't hende, als hi verscoot, Was hy by na van vreesen dood, Dies worden die clercke in vare, Ende ondersochtem wat hem ware, Maer Amand, die gheerne afleyde, Sprac vriendelike aldus ende seide: ‘Lieve ghesellen, mi en es niet el, Dan mi toequam een ghedochte fel.’ Doe leiden si hem dat te voren, Dat sijt van hem wilden hooren, Waer by hi was so t'onghemake. Node quam hi an die sake, Maer in 't hende sprac hi aldus: ‘D'almoghende God, Onse Heere Jhesus, Moete alle saken ten besten keeren, Want ic ontsie mi zwaerrer deeren, Dat kerstinhede sal sijn in noode, [9] Want ic sach Ons Heeren bode, Den inghel van hemelryke, Seere claghen, ende bitterlike Weenen, ende driven mesbaer. Oec so hoordic hem voorwaer Segghen, in sine droefhede, Dat dat soete kerstinhede Ontfaermelike soude dolen, Want den herden, die 't bevolen Es, die slaen den scapen zwike, Hier an merkic sekerlike Dat Ons Heere verbolghen es Up die herden, des sijt ghewes, Ende 't bediet van den herden dat sijn Dat eerscip groot, dat niet fijn En es, noch ghewillich mede Om te sterkene kerstinhede, Ende dat si die scapen cleene Laten onberaden, dat's 't ghemeene Folc, van den gheloove goet, Daer Christus om sturte sijn bloet, Hieromme bennic in grooten vare.’ Voort gaf Amand te kennene dare Vele saken, die souden ghescien, Die d'inghele hem leerde voorsien, Dies den cleerken wonderde al, Ende screven die worde groot ende smal, Ende hilden se in grooter helicheden, Ende over prophesye mede. Als hem dit ghesciede voorwaer En haddi maer xv. jaer. Sijn vader sende om hem eenen bode, Dies hi soude laten noode, Hine soude toot hem varen ghereet; Vader ende moeder, als men weet, Waren blide, al sonder waen, Ende hebbene lieflike ontfaen. Daer bleef hi eenen corten tijt, Ende sijn ghepeins dat wart so wijt Om te ghecrighene Gods hulde, Dat hi hem selven niet en verdulde, Want hy hem in penitencie gaf, Ende in so grooten duechden hi claf Dat Jhesus Christus, door sine liefde, Ghenas den menighen van grieve, |
Van een visioen dat Amandus tevoren kwam. Daar Amandus in studie zat, Daar hij zichzelf helemaal vergat, Want een visioen deed hem hard, Daar hij niet licht uit komen mocht, Maar in ’t einde, toen hij verschoot, Was hij bijna van vrees dood, Dus worden die klerken in gevaar, En onderzochten hem wat hem was, Maar Amandus, die ze graag afleidde, Sprak vriendelijk aldus en zei: ‘Lieve gezellen, mij is niets anders, Dan me toekwam een felle gedachten.’ Toen legden ze hem dat tevoren, Dat ze het van hem wilden horen, Waarbij hij was zo te ongemak. Node kwam hij aan die zaak, Maar in 't einde sprak hij aldus: ‘De almogende God, Onze Heer Jezus, Moet alle zaken ten beste keren, Want ik ontzie me zware deer, Dat christelijkheid zal zijn in nood, [9] Want ik zag Onze Heer bode, De engel van hemelrijk, Zeer klagen, en bitter Wenen, en drijven misbaar. Ook zo hoorde ik hem voorwaar Zeggen, in zijn droefheid, Dat die lieve christelijkheid Ontfermend zou dolen, Want de herder, die 't bevolen Is, die slaan de schapen zwak, Hieraan merk ik zeker Dat Onze Heer verbolgen is Op die herders, dus wees zeker, En 'de betekenis van de herders dat zijn Dat heerschap groot, dat niet fijn En is, noch gewillig mede Om te versterken christelijkheid, En dat ze de kleine schapen Laten onberaden, dat is 't algemene Volk, van het geloof goed, Daar Christus om stortte zijn bloed, Hierom ben ik in groot gevaar.’ Voortgaf Amandus te kennen daar Vele zaken, die zouden geschieden, Die de engel hem leerde voorzien, Dus de klerken verwonderde al, En schreven die woorden groot en klein, En hielden ze in grote heiligheid, En voor profetie mede. Als hem dit geschiede voorwaar En had hij maar 15 jaar. Zijn vader zond om hem een bode, Dat hij zou laten node, Hij zou tot hem gaan gereed; Vader en moeder, als men weet, Waren blijde, al zonder waan, En hebben hem lieflijke ontvangen. Daar bleef hij een korte tijd, En zijn gepeins dat werd zo breed Om te krijgen Gods hulde, Dat hij zichzelf niet verdoolde, Want hij zich in penitentie gaf, En in zo grote deugden hij klom Dat Jezus Christus, door zijn liefde, Genas menigten van grieven, |
|
Hoe Amand wert scuwende die hoochheit der werelt, ende hem gaf ter aermoede ende ter penitencien. Broeders, d'Ewangelie wildijd weten, Sijn commen van hoghen hute decreten, Al hebben se bescreven de Euwangelisten, Si commen huten monde van Jhesum Christe, Want hi se selve sprac of dede, Eer men se in ghescrifte lede. Hieromme soude elc kerstin poghen, Hoe hi se soude achtervolghen moghen, Ghelijc dat Sente Amand dede, Als ghi moghet hooren te deser stede. Het gheviel up eenen dach, Also ic hu vertellen mach, Dat dese jonghe man Amand Dese Euwangelie gheschreven vand, Daer Onse Heere seghet aldus, Bi den Euwangeliste Matheus: ‘Dat es dat die lieden heeten hooch, [11] Dat het voor Gode niet en dooch.’ Oec spreect hi in een ander stede, Dat der weerelt groote hoochede, In droefhede nemet hende, Ende valter by in meswende. Als hi dit al hadde verstaen, Wert hi peinsende harde saen, Hoe hi de hoocheit scuwen mochte, Ende setter toe al sijn ghedochte, Om te volbringhen die woorde, Die hi in d'Ewangelie hoorde, So datti niet vinden en conste Up datti bleve in 's vaders woenste, Hine soude de hoocheit anevaen Moeten, ende ten dienste staen Der weerelt fel ende loos, Die den mensche bedrieghet altoos; Als dit ansach die jonghe man, Vinc hi dese bedinghe an: ‘Ave vinculum caritatis, Et in judicio equitatis, et cetera.’ |
Hoe Amandus begon te schuwen de hoogheid der wereld en begaf zich gaf ter armoede en ter penitentiën. Broeders, het Evangelie, wil je weten, Zijn gekomen van hoge uit decreten, Al hebben ze beschreven de Evangelisten, Zo komen uit de mond van Jezus Christus, Want hij ze zelf sprak of deed, Eer men ze in geschriften legde. Hierom zou elk christenen pogen, Hoe hij ze zou achtervolgen mogen, Gelijk dat Sint Amandus deed, Als gij mag horen te deze plaats. Het gebeurde op een dag, Alzo ik uu vertellen mach, Dat deze jonge man Amandus Deze Evangelie geschreven vond, Daar Onze Heer zegt aldus, Bij de Evangelist Matheus: ‘Dat is dat die lieden heten hoog, [11] Dat het voor God niet deugt.’ Ook speekt hij in een ander plaats, Dat der wereld grote hoogheid, In droefheid neemt een einde, En valt erbij in misgaan. Als hij dit al had verstaan, Werd hij peinzend erg gelijk, Hoe hij de hoogheid schuwen mocht, En zette er toe al zijn gedachten, Om te volbrengen die woorden, Die hij in het Evangelie hoorde, Zodat hij het niet vinden kon Op dat hij bleef in 's vaders woonplaats, Hij zou de hoogheid aanvangen Moeten, en ten dienste staan Die wereld fel en loos, Die den mens bedriegt altijd; Als dit aanzag die jonge man, Ving hij dit bidden aan: ‘Ave vinculum caritatis, Et in judicio equitatis, et cetera.’ |
|
Dit es die oracie, die Amand dede in sijns vaders huus, eer hi wech sciet. Dit groeten, dat hi hier in 't lattijn Seide, willic hem, die hier sijn In dietscher talen ontbinden vort. Nu verstaet mine wort: ’ Ic groetu Jhesum, bant van karitaten, Ende jugie der gherechticheit, van maten Vul van goedertierheden in 't ghedooghen, Als ons die propheten wel toghen, [12] Die van hu orconde gheven, Waer bi ghi quaemt in dit leven, Hets sonderlinghe goet te verstane; Die wille, gha Balaam boucken ane, Daer aldus in staet ghescreven: Als ghi Adame had ghegheven, Sinen wille, groot ende smal, Sonder eenen boom boven al, Dien bevaeldi dat hi liete, Heere, dies quam hi in verdriete Bi den viant, dien bedroghen Hadde, ende qualike gheloghen, So dat hi verbrac hu ghebod, Dies ghi gram waert, Heere God, Ende daettene, in feller wise, Jaghen huten paradyse, Den inghel metten zweerde baer. Aldus levende di menich jaer, In droefheden ende in allenden. Heere God, als hi hem bekende Mesdadich, sendi sinen sone Sed, omme te wetene 't gone Hoe langhe dat hi soude messen Huwer grondeliker ontfaermenessen. Sed, sijn kint, dat dede wel Sine boodscap an den inghel snel, Die hem in ghescriften sach, Daer vele van prophecyen anclaf, Als men alle daghe mach lesen In der propheten bouc van desen, Want die propheten sijn meest comen Van Sedte, Adaems sone, hebbic vernomen. Huut desen ghescrifte, seght Balaam, [13] Dat Sed tote sinen vader quam, Ende troostene zeere ende liede das Dat Onse Heere God Messyas Eenen tijt adde daer toe vercoren, Dat sijn eenighe sone soude gheboren Sijn, van eender maghet sonder werre. In lijcteekene soude eene sterre Commen ter weerelt onversien, Dan soude men seker sijn van dien Dat bi den kinde, al sonder messe, Soude vloyen die ontfaermenesse. Als Adaem sinen sone verstoet, Dancte hi Gode, ende sijn moet Wort verblijt ende zeere verhuecht. Heere God, voort bi huwer duecht Stont in die Scriftuere ghescreven, Dat die sterre eerst soude gheven Claerheit ende haer verbaren In orienten, als men t'waren De waerheit wel heeft bevonden, Want van den eersten stonden Dat dese scriftuere vonden was, Coes men xij. manne na das, Die wijste ende die men meest achte, Dat si die sterre souden wachten. Als er een staerf sette men mede Eenen anderen in sijn stede. Magusoy, dits ware sprake, Heet men se; in deser ghelike sake, Vergaderden sy in elken jare, Na den custe, ende quamen dare, Up eenen berch, in lieghe hu niet, Die men Victoriale hyet, [14] Ende alsi vergadert waren met, Daden si daer haer ghebet, Dit daden die jonghe na die houde, Ende ontbeiden welken tijt dat soude Die sterre commen in 't openbare, Die der weerelt belovet ware, So dat up eenen tijt ghevel, Dat si waren vergadert wel Up den berch Victoriale; Daer saghen sy al te male, In die middele was so ane Te siene in eens kints ghedane, Ende boven eens crucen ghelike. Daer sprac een sterre cortelike, Ende beval den drien coninghen te hand Te vaerne in der Juedenland, Ende wat si offeren souden Gode Gaf hem die inghele daer ghebode; Bi desen vooren si van daer, Ende waren up den wech twee jaer. Die sterre voren in haren ganc, Dat hem ghebrac aet no dranc, Ende quamen te Bedlehem, sonder saghe, Als ghi out waert xiij. daghe, Heere Jhesus Christus daer offerden sy, Dat claerlike es 't gheloove van mi, Merre wierooc ende gout, Dat was teeken omme ons behout, Want bi den mirre ic versta Onse salighede alse daer na Wel scheen, doe ghi hu leven Voor onse mesdaet wildet gheven, Daer die Scrifture mede vulquam, [15] Die ons bescrijft die wise Balaam, Daer hi seghet dat Seth sijn vader Trooste ende seide dat al te gader Sine grondeloose ontfaermesse Laghe in eens kints gheboornesse. In 't wierooc versta ik ooc mede Huwe almoghende godlichede, Die oynt was, sonder beghin, Ende daer alle helichede es in. Voort in 't offeren van den goude, Versta ic uwe macht menichfoude, Uwe rijcheit, ende dat ghi heere Van der weerelt blijft emmermeere, Ende ghi waert conijnc van hemelryke, Oynt ende sult bliven eenpaerlike Een God vulmaect in drien persoonen: Vader, Helich Geest ende Sone, Sonder beghinsel ende sonder hende. Heere God, nu biddic hu dat ic vende Moete uwe groote ontfaermicheit, So dat ic weten moet bescheit, Wat saken dat ic sal anegaen, Want ic in sorghen ben bevaen, Ende ontsie nu der sonden algader. Ontghinghe ic moeder ende vadere, Ende in ander saken ben ic becoort, Omme te vulcommene dat woort Van der Euwangelien leere, Hoort de oetmoedicheit van Onsen Heere. [16] |
Dit es die oratie die Amandus deed in zijns vaders huis eer hij weg scheidde. Dit groeten, dat hij hier in 't Latijn Zei, wil ik hen, die hier zijn In Dietse taal ontbinden voort. Nu versta mijn worden: ’ Ik groet u Jezus, band van liefdadigheid, En rechter der gerechtigheid, van maten Vul van goedertierenheid in 't gedogen, Als ons die profeten wel tonen, [12] Die van u oorkonde geven, Waarbij dat ge kwam in dit leven, Het is bijzonder goed te verstaan; Die wil, ga Balaam boeken aan, Daar aldus in staat geschreven: Als gij Adam had gegeven, Zijn wil, groot en klein, Zonder een boom boven al, Dien beval hij dat hij liet, Heer, dus kwam hij in verdriet Bij de vijand, die hem bedrogen Had, en kwalijk gelogen, Zodat hij verbrak uw gebod, Dus gij gram werd, Heer God, En deed hem, in felle wijze, Jagen uit het paradijs, De engel met het zwaard bloot. Aldus leefde hij menig jaar, In droefheid en in ellende. Heer God, toen hij zich bekende Misdadig, zond hij zijn zoon Seth, om te weten datgene Hoe lang dat hij zou missen Uw grondeloze ontferming. Seth, zijn kind, dat deed wel Zijn boodschap aan den engel snel, Die hem in geschriften zag, Daar veel van profetie aankleeft, Als men alle dagen mag lezen In der profeten boek van deze, Want die profeten zijn meest gekomen Van Seth, Adams zoon, heb ik vernomen. Uit dit geschrift, zeg Balaam, [13] Dat Seth tot zijn vader kwam, En troostte hem zeer en belijden dat Dat Onze Heer God Messias Een tijd had daartoe uitverkoren, Dat zijn enige zou geboren Zijn, van een maagd zonder weren. In tekens zou een ster Komen ter wereld onvoorzien, Dan zou men zeker zijn van dien Dat bij het kind, al zonder missen, Zou vloeien die ontferming. Toen Adam zijn zoon verstond, Dankte hij God, en zijn gemoed Wordt verblijd en zeer verheugd. Heer God, voort bij uw deugd Stond in die Schrifturen geschreven, Dat die ster eerst zou geven Helderheid en zich zou openbaren In Oriënt, als men te waren De waarheid wel heeft bevonden, Want van de eerste stonden Dat deze schriftuur gevonden was, Koos men 12 mannen na dat, Di wijste en die men meest achtte, Dat ze die ster zouden wachten. Als er een stierf zette men mede Een anderen in zijn plaats. Magiërs, dit zijn ware woorden, Heet men se; in deze gelijke zaak, Verzamelden ze elk jaar, Naar de kust, en kwamen daar, Op een berg, ik lieg u niet, Die men Victoriale heet, [14] En toen ze verzameld waren, Deden ze daar hun gebed, Dit daden de jonge naar de oude, En wachten welke tijd dat zou Die ster komen in 't openbaar, Die de wereld beloofd was, Zodat op een tijd geviel, Dat ze waren verzameld wel Op de berg Victoriale; Daar zagen ze allemaal, In et midden was zo aan Te zien in een kind ‘s gedaante, En boven een kruis gelijk. Daar sprak een ster kort, En beval de drie koningen gelijk Te gaan in de Jodenland, En wat ze offeren zouden God Gaf hem die engel daar gebod; Bij deze voeren ze van daar, En waren op de weg twee jaar. Die ster voor in hun gang, Dat hem ontbrak at nog drank, En kwamen te Bethlehem, zonder sage, Als hij oud was 13 dagen, Heer Jezus Christus daar offerden ze, Dat helder is 't geloof van mij, Mirre, wierook en goud, Dat was teken om ons behoudt, Want bi den mirre ic versta Onze zaligheden als daarna Wel scheen, Toen gij uw leven Voor onze misdaad wilde geven, Daar de Schriftuur mede voldeed, [15] Die ons beschrijft die wijze Balaam, Daar hij zegt dat Seth zijn vader Troostte en zei dat alle tezamen Zijn grondeloze ontferming Lag in een kind geboorte. In 't wierook versta ik ook mede Uw alvermogende goddelijkheid, Die ooit was, zonder begin, En daar alle heiligheid is in. Voort in 't offeren van het goud, Versta ik uw macht menigvuldig, Uw rijkheid, en dat gij heer Van de wereld blijft immermeer, En gij was koning van hemelrijk, Ooit en zal blijven eenparig Een God volmaakt in drie personen: Vader, Heilige Geest en Zoon, Zonder begin en zonder einde. Heer God, nu bid ik u dat ik vinden Moet uw grote ontferming, Zodat ik weten moet bescheid, Wat zaken dat ik zal aangaan, Want ik in zorgen ben bevangen, En ontzie nu de zonden allemaal. Ontging ik moeder en vader, En in ander zaken ben ik bekoord, Om te volkomen dat woord Van de Evangelie leer, Hoort de ootmoedigheid van Onze Heer. [16] |
|
Hoe Ons Heere Amant ontboot dat hi twee vadren hadde, ende gaf hem cuere te volghene welc hi wilde. Als die jonghe Amand hadde ghedaen Sine bedinghe, so daelde saen Een der inghelen, Ons Heeren bode, Die Amand seide: ghemint van Gode Bestu door sine ghestadichede, Ende hi heeft ghehoort uwe bede, So dat hi di by mi laet weten Dat du hebs al onvergheten Twee Vaderen, die een die es Jhesus Christus, des sijt ghewes, Die di wan met sinen bloede, Ende loste huter helscher gloede Dit es dijn gheestelike vader Die di gaf vleesch, bloet ende ader D'ander es dijn vader vleeschelike. Besie den welken wiltu slaen swike, Ende volghen den wille sijn, So Jhesus Christus, den heere mijn, Of dinen weerliken vader? God set in dinen wille algader Met desen henden sine woorde D'inghel ende Amand, die 't hoorde Wert peinsende om dese saken, Ende hi seide dese vriendelike sprake: ‘Na dat Christus wille kennen mi Over dat ic sine sone si, Ende dat hi mi wan met sinen bloede, So dincke mi dat ic wissel goede Doe, an dat ic minen vader late, Ende an volghen die rechte strate, [17] Ende den weghe van daer boven Minen vader van hoghen love. Hier up willic letten, dat verstaet, Want es ons allen ane gaet; Die apostelen seggen, om dat wy Gods kinderen sijn, so hevet hi Ghesent in onse herten al gader, Sijn soons gheest, roupende: vader! Want in onse bedinghe, wats ghesciet, Ne waren wi so coene altoos niet Te segghene in eenigher wijs: Onse vader, die in den hemel sijs, En ware by 's gheest toedoene, Die in ons heeft sine woene, Ende omme te prouvene daer by Van Gode, onsen heere, dat hi Ons te kinderen heeft vercoren, So gaf hi ons sinen gheest voren, Omme te tooghene des vader Wille in den sone al gader.’ |
Hoe Onze Heer Amandus ontbood dat hij twee vaders had en gaf hem keur te volgen welke hij wilde. Toen die jonge Amandus had gedaan Zijn bidden, zo daalde gelijk Een der engelen, Onze Heer bode, Die Amandus zei: bemind van God Bent u door zijn gestadigheid, En hij heeft gehoord uw bede, Zodat hij u bij mij laat weten Dat u hebt al niet vergeten Twee Vaders, de ene is Jezus Christus, dus wees gewis, Die u won met zijn bloed, En verloste uit de helse gloed Dit is uw geestelijk vader Die u gaf vlees, bloed en ader De ander is uw vader vleselijke. Bezie welke wil u slaan te bezwijken, En volgen de zijn wil, Zo Jezus Christus, mijn heer, Of uw wereldlijke vader? God zet in uw wil allemaal Met deze doen zijn woorden De engel en Amand, die 't hoorde Werd peinzend om deze zaken, En hij zei deze vriendelijke woorden: ‘Na dat Christus wil me kent Over dat ik zijn zoon ben, En dat hij me won met zijn bloed, Zo lijkt me dat ik wissel goed Doe, aan dat ik mijn vader verlaat, En navolg de rechte straat, [17] En de weg van daarboven Mijn vader van hoge lof. Hierop wik ik letten, dat verstaat, Want het ons allen aangaat; De apostelen zeggen, om dat wij Gods kinderen zijn, zo heeft hij Gezonden in ons hart allemaal, Zijn zoons geest, die roept: vader! Want in ons bidden, wat er geschiedt, Nee waren we zo koen altijd niet Te zeggen in enigerwijs: Onze vader, die in de hemel zijt, Tenzij bij de geest toedoen, Die in ons heeft zijn woonplaats, En om te beproeven daarbij Van God, onze heer, dat hij Ons te kinderen heeft uitverkoren, Zo af hij ons zijn geest tevoren, Om te tonen de vader Wil in de zoon zijn helemaal.’ |
|
Hoe Amand van sinen vader ende moeder sciet te sinen xv. jaren. Nu hoort ende verstaet mijn bediet, Ic wille keeren daer ic 't liet Van Amante, den jonghen man, Die te sinen xv. jaren sciet van Vader ende moeder, ende oec mede Van aller erdscher weeldicheden, Ende sciet huut sijns vaders casteel, Daer hi hem bi verloochende gheel, Ende vulbrachte die salighe woorde, [18] Die hi in de Ewangelie hoorde, Ende es rechte voortghegaen Tote Tours, hebbic verstaen. Daer wert hi sittende clusenare, Als ic hu segghen sal hier nare, Maer eerst willic hu doen bediet Hoe Amands vadere hem gheliet, Als hem boodscip quam te voren Dat sijn kint dus was verloren. Hi wart een die droufste man, Die ter weerelt yet lijf ghewan, Ende mesliet hem al te zeere; So dede sijn moeder vele meere, Ende alle die ghene van den lande. Maer sy rieden dat men sande Boden huut, die besochten dat Of menne bevonden t'eenigher stat, Maer dat was pine om niet Want God niet wilde dat ghesciet, Dus bleven si in drouven live; Nu hoort voort wat ic bescrive. |
Hoe Amandus van zijn vader en moeder scheidde op zijn 15de jaren. Nu hoort en verstaat mijn betekenis, Ik wil keren daar ik 't liet Van Amandus, de jonge man, Die te zijn15 jaren scheidde van Vader en moeder, en ook mede Van alle aardse weelderigheid, En scheidde uit zijn vaders kasteel, Daar hij hem bij verloochende geheel, En volbracht die zalige woorden, [18] Die hij in het Evangelie hoorde, En is recht voortgegaan Tot Tours, heb ik verstaan. Daar werd hij zittende kluizenaar, Als ik u zeggen zal hierna, Maar eerst wil ik u doen aanduiden Hoe Amandus vader zich gedroeg, Toen hem boodschap kwam tevoren Dat zijn kind dus was verloren. Hij werd een van de droevigste man, Die ter wereld ooit lijf won, En misdroeg hem al te zeer; Zo deed zijn moeder vele meer, En al diegene van het land. Maar ze rieden aan dat men zond Boden uit, die onderzochten dat Of men hem vond te enige plaats, Maar dat was moeite om niet Want God niet wilde dat geschiedt, Dus bleven ze in droevig lijf; Nu hoort voort wat ik beschrijf |
|
Hoe Amand clusenare ghinc sitten buten Tours, ende hoe die bisscop hem anesprac. Ghi hooret hier voren dat Amand, Scuwede ende vloet sijns vaders land, Ende es commen bi Tours, der stede, Daer hi vant, dat es waerhede, Eene cluse niet al te groot, Daer niewinghe in was doot Een sonderlinghe helich man, Daer die lieden spraken van [19] Grooten wonder menich bediet, Ende als dat kint dit ane siet Eist al heymelike by nachte ghegaen Tote den bisscop, ende dede hem verstaen Dat hi clusenare wilde sijn. Die bisscop seide: ‘Lieve vrient mijn, Daer toe sidi te jonc van daghen, Ghi sout qualike ghedraghen Die penitencie, die aermoede, Al hebdijs den wille goede.’ - ‘Helich vader, men siet alle daghe, Dat een riet ontstaet die vlaghe, Die hem toecommen groot ende zwaer, Ende een groot boom, die valt daer, Metten selven winde ter neder, Ende ne mach niet upcommen weder. In deser manieren, so sprac Amand, Ben ic den riede ghelijc bicant, Ende ic hope in Onsen heere Messias, Dat hi sal mi ghehelpen das Te vulcommene minen wille.’ Als dit die bisscop hoorde, niet stille Ne zweech hi, maer sprac den jonghen man, Met vriendeliker talen, aldus an: ‘Lieve sone, nu laet mi hooren Van wanen dat ghi sijt gheboren, Ende of ghi hebt moeder ende vader, Ende van uwen levene die sake al gader.’ Als Amand dese bede heeft ghehoort, Sprac hi oetmoedelike dese woort: ‘Helich vader, in biechten stille Willic vulcommen uwen wille. Ende hi ghinc hem vertellen met allen, [20] Wat hem van joncs was ghevallen, Ende hoe dat sijn vader hiet Baland, Die casteleyn was soffisant In 't land, dat Aquitaengen hiet, Maer nu ne noemt men 't also niet, Want het die name heeft verloren, Gasscoengen mach men 't nu noemen horen, Want also heeten 't die liede al. Nu hoort van Amande, die groot ende smal Den bisscop vriendelike heeft gheseyt Van dies hi hem te voren heeft gheleyt, Dies die goede man was zeere blyde, Want hi hadde t'anderen tyden Van siere dueghet hooren spreken, Dies en wilde hi hem niet ghebreken Laten van sinen wille goet, Maer Amand bat hem met ootmoed Dat hi te negheenen stonden Ontploke huut sinen monde Van dies hi van hem hadde ghehoort. Die bisscop seide: ‘Nemmermeer woort Ne suldi dat van mi verstaen, Want ic hebt in biechten ontfaen.’ Aldus hes hi in die cluse comen, Daer hi penitencie heeft ghenomen, Al ic hu mach segghen hier. Binnen al den jare sach hi vier, Hoe cout dat was, ende nochtan Ne hadde hi maer twee rocx an, Daer dien j. af was van hare, D'ander grijs ondierbare, Oec bat hi so vele over sijn knien, Dat mer ghezwel mochte sien [21] Wassen, also hert ende also dicke Dat men 't afsniden mochte met sticken. Borne ende broot, dat was sijn spise, Ende dat soberlic ende bi avise; Die coude eerde was sijn bedde, Dit dede hi om die hooghe wedde Te ghecrighene van Onsen Heere. De viant, die plachene seere Te tempteerne in sijn ghedochte, Maer hi wederstont al dat hi mochte, Ende sprac sine biechte ghetidelike Jeghen den bisscop, diene vriendelike Quam visenteren te menigher stond. Vele aermoeden, make ic hu cont, Ghedooghede die jonghe man te Tours, Ende dede sinen live cranc sarcoers. |
Hoe Amandus kluizenaar ging zitten buiten Tour, en hoe die bisschop hem aansprak. Gij horde hier voren dat Amandus, Schuwde en vloed zijn vaders land, En is gekomen bij Tours, de plaats, Daar hij vond, dat is waarheid, Een kluis niet al te groot, Daar net in was dood Een bijzonder heilig man, Daar de lieden spraken van [19] Grote wonder menige betekenis, En als dat kind dit aanziet Is het al heimelijk bij nacht gegaan Toe den bisschop, en deed hem verstaan Dat hij kluizenaar wilde zijn. Die bisschop zei: ‘Lieve vriend van mij, Daartoe ben je te jong van dagen, Gij zou het kwalijk verdragen Die penitentie, die armoede, Al heb je de wil goed.’ - ‘Heilige vader, men ziet alle dagen, Dat een riet ontkomt de vlagen, Die hem toekomen, groot en zwaar, En een grote boom, die valt daar, Met dezelfde wind ter neder, En mag niet opkomen weder. In deze manieren, zo sprak Amand, Ben ik het riet gelijk bijna, En ik hoop in Onze heer Messias, Dat hij ze me helpen dat Te volkomen mijn wil.’ Als dit de bisschop hoorde, niet stil Nee zweeg hij, maar sprak de jonge man, Met vriendelijke woorden, aldus aan: ‘Lieve zoon, nu laat me horen Vanwaar dat ge bent geboren, En of gij hebt moeder en vader, En van uw leven de zaken helemaal.’ Als Amandus deze bede heeft gehoord, Sprak hij ootmoedige deze woorden: ‘Heilig vader, in biechten stil Wil ik volkomen uw wille. En hij ging hem vertellen geheel, [20] Wat hem van jongs af was gebeurd, En hoe dat zijn vader heet Baland, Die kastelein was soeverein In 't land, dat Aquitanië heet, Maar nu nee noemt men 't alzo niet, Want het die name heeft verloren, Gascogne mag men 't nu noemen horen, Want alzo noemen 't die lieden al. Nu hoort van Amandus, die groot en smal Den bisschop vriendelijk heeft gezegd Van dat hij hem tevoren heeft gelegd, Dus die goede man was zeer blijde, Want hij had te andere tijden Van zijn deugd horen spreken, Dus wilde hij hem niet ontbreken Laten van zijn goede wil, Maar Amandus bad hem met ootmoed Dat hij te nee geen stonden Opende uit zijn mond Van dit hij van hem had gehoord. Die bisschop zei: ‘Nimmermeer woord Nee, zal je dat van mij verstaan, Want ik heb het in biechten ontvangen.’ Aldus is hij in die kluis gekomen, Daar hij penitentie heeft genomen, Als ik u mag zeggen hier. Binnen het hele jaar zag hij vier, Hoe koud dat was, en nochtans Nee, had hij maar twee rokken aan, Daar de ene was van haar, D' ander grijs en goedkoop, Ook bad hij zo veel over zijn knieën, Dat men er gezwel mocht zien [21] Groeien, alzo hard en alzo dik Dat men 't afsnijden mocht met stukken. Water en brood, dat was zijn spijs, En dat sober en bij advies; Die koude aarde was zijn bed, Dit deed hij om de hoge wedde Te krijgen van Onze Heer. De vijand, die plaagde hem zeer Te verleiden in zijn gedachten, Maar hij weerstond al dat hij mocht, En sprak zijn biecht getijden Tegen de bisschop, die hem vriendelijk Kwam visiteren te menige stond. Veel armoede, maak ik u bekend, Gedoogde die jonge man te Tours, En deed zijn lijf zwakke hulp. |
|
Hoe die duvel Amante tempteerde ende hoene Amand wederstont. Hier naer gheviel Amande dat Daer hi in sine selle sad, Ende van zwaren temptacien Ghedooghede hi vele tribulacien, Maer hi verwan al openbare, Ende veronweerde die duvele scare, So dat si an hem en vonden el niet, Dan gracie ende duecht, wats ghesciet. Dies waren si seere buten keere, Ende pogheden nouwe ende seere Hoe sine ghebrochten te sijnder hand, Ende hoe siere toeghinghen wert hu becant. Een duvel quam tote hem openbare, [22] Ghelijc of hi Christus ware, Maer Amand verkendene saen, Want hem die Helighe Gheest dede verstaen, Dies looc hi sine ooghen toe, Entie duvel sprac tote hem doe: ‘Amant, ic ben Christus, waer bi Luucstu dijn hooghen?’ Doe seide hi: ‘Ic ne wille Gode hier beneven Niet sien, maer in 't ander leven.’ Als die viant dat verstoet, Vloot hi henen metter spoet, Ende ne dorste nemmermeere Te hem doen weder ghekeere. Also houde als hi wech was Viel de helighe man, gheloovet das, In bedinghen neerenstelike, Ende dancte Gode van hemelryke Dat hi hem der heeren jonste, Voort hy dese bedinghe begonste. |
Hoe de duivel Amandus verleidde en hoe hem Amandus weerstond. Hierna gebeurde Amandus dat Daar hij in zijn cel zat, En van zware verleiding Gedoogde hij vele tribulatie, Maar hij overwon al openbaar, En verontwaardigde de duivelse schaar, Zodat ze aan heen vonden anders niet, Dan gratie en deugd, wat er geschiedt. Dus waren ze zeer buiten zichzelf, En probeerde opnieuw en zeer Hoe ze hem brachten tot hun hand, En hoe ze er toegingen wordt u bekend. Een duivel kwam tot hem openbaar, [22] Gelijk of hij Christus was, Maar Amandus herkende hem gelijk, Want hem die Heilige Geest liet verstaan, Dus sloot hij zijn ogen toe, En de duivel sprak tot hem toe: ‘Amandus, ik ben Christus, waarom Sluit u uw ogen?’ Toen zei hij: ‘Ik nee wil God hier benevens Niet zien, maar in 't ander leven.’ Als die vijand dat verstond, Vloog hij heen met een spoed, En nee durfde nimmermeer Tot hem doen weerkeren. Alzo gauw als hij weg was Viel de heilige man, geloof dat, In vlijtige bidden, En dankte God van hemelrijk Dat hij hem de eren gunde, Voort hij dit bidden begon. |
|
Hoe Amand sijn orisoen dede te Gode ende hem pijnde den wech te leerne van salicheden. Ave benigne Jhesum. Hoort mensche ende en wes niet dom, Ende verstaet deser bedinghen bediet, Al en hoorstuse in latine niet. Ic wilse hu in vlaemsche toghen, Want alle lieden lattijn niet en moghen Verstaen, noch commen hebben dies ghebod: ‘Ic groete hu, goedertiere God, Die van der ghebenedider maghet, Vriendelike ghewonden laghet, [23] Daer toe ghesoocht ende ghenoet. Ten achtensten daghe bem ic vroet, Waerdi besneden naer die wet, Die den Jueden was ghesed, Ende waert gheheeten Jhesum. Desen name en es niet crom, Maer ewech leven ende zalichede, Vulmaectheit ende verwinlichede Mach men verstaen in desen name. Heere, dies biddic dat hu bequame Moete sijn dese ghedinckelichede Van huwer speter kintschede, Bi den welken dat ic moete Vinden den wech rechte ende soete, Daer ic salichlic in mach leven, Dies moetti mi, Christus, macht gheven.’ |
Hoe Amandus zijn gebed deed tot God en hem pijnde de weg te leren van zaligheid. Ave benigne Jezus. Hoort mens en wees niet dom, En verstaat de betekenis van dit bidden, Al hoort u het in het Latijn niet. Ik wil ze u in Vlaams tonen, Want alle lieden Latijn niet mogen Verstaan, noch kunnen hebben dit gebod: ‘Ik groet u, goedertieren God, Die van der gezegende maagd, Vriendelijk gewonden lag, [23] Daartoe gezoogd en opgevoed. Ten achtste dag ben ik bekend, Was je besneden naar de wet, Die de Joden was gezet, En werd geheten Jezus. Deze naam is niet krom, Maar eeuwig leven en zaligheid, Volmaaktheid en onverwinnelijkheid Mag men verstaan in deze naam. Heer, dus bid ik u dat het u bekwaam Moete zijn deze gedachtenis Van uw peter kindsheid, Waarbij dat ik moet Vinden de weg recht en lief, Daar ik zalig in mag leven, Dus met hij mij, Christus, macht geven.’ |
|
Hoe Sente Amand ons bewijst drie manieren van bedinghen, daer men naest mede mach commen te Gode. Nu hoort, goede lieden, dat ic hu In exemplen wille leeren nu, Bi dat Amand selve seide, Ende daer na in ghewerken dede. Wi sijn sculdich onsen vader Te biddene so neerenstelike algader, In oetmoedicheit sonder cesseren, Ende dat metter vreesen Ons Heeren, Recht ghelijc dat ons Adaem gaed Huten ende in dat verstaet, Ende niet en rust te negheere tijt. Dese helighe man, die de werelt wijt [24] Hadde ghelaten, heeft ons ghewijst Drie manieren, die gheprijst Van bedinghen sijn, ende wel ontfaen Voor Gode, ende wilt hooren saen: Eerst doet hy wel sijn bedinghe, Die met siere herten meeninghen, Ende met begheerten, vul van gracien, Van der opperster contemplacien, Hem heeft gheworpen met allen sinnen In dat hi Jhesum Christum minne, Bedu die minne eenparichede Es voor Gode ghenoughelichede. Noch doet hi wel, sonder loos, Sine bedinghe, die hem altoos In ontfaermicheden heeft gheset, Up sinen hevenkerstin, want haer ghebed Roupt altoos voor Onsen Heere Ghenadicheit ende bidt seere. Darde waerf doet hi wel sine bedinghe Sonder uphouden sonderlinghe, Die in den hemel scat ghesonden heeft Met aelmoesenen, die hi gheeft Hier den aermen, want sekerlyke Die aelmoesene bidt in hemelryke, Weder hi heet, oft drinct, of slaept, Of spreect, of zwighet, ofte gaept, Ende ne rust te negheenen stonden. Nu hoort voort wat ic hu bevonden Hebbe van desen helighen man, Wie alle duechden wiesen an. [25] |
Hoe Sint Amandus ons bewijst drie manieren van bidden, daar men naast mee mag komen tot God. Nu hoort, goede lieden, dat ik u In voorbeelden wil leren nu, Bij dat Amandus zelf zei, En daarna in werken deed. We zijn schuldig onze vader Te bidden zo vlijtig allemaal, In ootmoedigheid zonder verminderen, En dat me de vrees van Onze Heer, Recht gelijk dat ons Adam gaat Uit en in, dat verstaat, En niet rust te nee geen tijd. Deze heilige man, die de wereld wijdt [24] Had gelaten, heeft ons gewezen Drie manieren, die geprezen Van bidden zijn, en goed ontvangen Voor God, en wil het horen gelijk: Eerst doet hij goed zijn bidden, Die met zijn hart bedoelingen, En met begeerten, vol van gratie, Van der opperste beschouwingen, Hem heeft geworpen met alle zinnen In dat hij Jezus Christus mint, Omdat die minne eenparig Is voor God genoeg heiligheid. Noch doet hij wel, zonder loos, Zijn bidden, die hem altijd In ontferming heeft gezet, Op zijn even christenen, want hun gebed Roept altijd voor Onze Heer Genadigheid en bidt zeer. Derde maal doet hij wel zijn bidden Zonder ophouden vooral, Die in de hemel schat gezonden heeft Met aalmoezen, die hij geeft Hier de armen, want zeker Die aalmoezen bidt in hemelrijk, Weder hij eet of drinkt of slaapt, Of speekt, of zwijgt of gaapt, En niet rust te geen stonden. Nu hoort voort wat ik u bevonden Heb van deze heilige man, Wie alle deugden groeien aan. [25] |
|
Hoe die bisscop van Tours badt over sinen maech Amande, ende hi wert ghenesen bi den bede. Hem gheviel up eenen dach Dat de bisscop, die sijns plach, Es ter cluse tote hem comen, Ende bad hem, hebbic vernomen, Te biddene Gode, Onsen Heere, Over eenen persoon, die zeere Lach ende qual van ziecheden groot, Ende en conste leven, no commen ter doot. Dit was des helichs bisscops maech, Die helighe Amand, die niet traech Was, hevet vriendelike ghedaen Sine bedinghe, ende alsoo saen Es die bisscop ten sieken commen, Daer hi groot wonder heeft vernomen, Want hi vantene al ghesond, Ende wel ghenesen, te diere stond Vraghede hi, hoe dat was ghesciet, Dat hi ware ghesont, ende hine liet In zwaerer siecheden so bevaen. Die man, die andworde saen: ‘Recht nu ter tijt quam te mi Een jonc man, ic en weet wie hi si, Ende streec sijn hand over minen lichame, Ende ic ghenas van al der mesquame. Doe ic worden was ghesond, Seide hi mi selve metter mond, Dat die bede van den helighen man, Die ghi selve spraket an, Ende baed te biddene neerenstelike Gode, onsen Heere van hemelryke [26] Over mi, ende hevet verbeden mie: Die seide, ic kende dien Woorden, vray ende waerachtich, Ende dat die man voor Gode machtich Es dien icx badt, dat es mi cond, Want ic kende van hem den grond, Heer icx hem bat, ende sijn helichede.’ ‘Dies gaen wi (die bisscop seide) Ic sal hu leeden tote den man, Daer alle doghet clevet an.’ Met desen sijn sy ter clusen comen, Daer si Amande hebben vernomen, Ende dancten hem van diere saken; Hi seide met oetmoedegher spraken: ‘Ghi, goede liede, dankes Onsen Heere, Want ic in negheenen keere Macht hebbe, dies ghi legghet Up mi dus ende van mi segghet.’ Dusdane miraculen, sonder waen, Hevet Ons Heere vele ghedaen, Door den clusenare Amant; Ende als men te Tours dat ondervand, Brochte men te Tours vele lieden, Crupele ende blinde, die ghesciede, Dat si ontfinghen ghesondichede Bi sijnder gracieuser bede. Lasersche lieden quamen ooc daer, Ende die met kinde ghinghen zwaer, Ende so wie dat hadden eenighe mesquame, Up dat si toten helighen man quamen, Ende hi voor hemlieden badt, Alle ghenasen si ter stat. [27] Dus woendi te deser steden Viij. jaer met oetmoedicheden, Daer hi vele temptacien ontstoet, Ende Onse Heere, door sine oetmoet, Toochde vele miraculen, door hem t' allen stonden, Die ic niet alle can vermonden. Sente Jan seghet te eender stede: ‘Die allame, daer die siele mede Haer werc te doene pleghet, Es dat so neder werpt ende leghet Haer in 't aenschijn Gods, ende soo niet En verheffe, so wats ghesciet, Ende sy in den eenighen wille Van Christus, lude ende stille.’ Dese woorde heeft Amand ghehoort, Ende wertter omme seere becoort, In dat men hem dede so groote heere, Ende voert recht een deel buten keere, Want hi hem duchte dat hi mochte Hem dies verheffen in sijn ghedochte, Ende daer bi verliesen saen Die gracie, die hi hadde ontfaen, Dies viel hi in bedinghen, An Maryen sonderlinghen, Der moeder Ons Heeren, ende bad hare Dese ghebede, nu hoorter nare. |
Hoe de bisschop van Tours bad over zijn verwant Amandus en hij werd genezen bij de bede. Hem geviel op een dag Dat de bisschop, die hem plag, Es ter kluis tot hem gekomen, En bad hem, heb ik vernomen, Te bidden God, Onze Heer, Over een persoon, die zeer Lag en kwelde van grote ziektes groot, En kon niet leven, nog komen tot de dood. Dit was de heiligs bisschop verwant, Die heilige Amandus, die niet traag Was, heeft vriendelijk gedaan Zijn bidden, en alzo gelijk Is die bisschop ten zieke gekomen, Daar hij groot wonder heeft vernomen, Want hij vond hem geheel gezond, En goed genezen, te die stond Vroeg hij, hoe dat was geschied, Dat hij was gezond, en hij hem liet In zware ziektes zo bevangen. Die man, die antwoorde gelijk: ‘Recht nu ter tijd kwam tot mij Een jonge man, ik weet niet wie hij is, En streek zijn hand over mijn lichaam, En ik genas van alle miskwam. Toen ik geworden was gezond, Zei hij me zelf met de mond, Dat die bede van den heiligen man, Die gij zelf sprak aan, En bad te bidden vlijtig God, onze Heer van hemelrijk [26] Over mij, en heeft verbeden mij: Die zei, ik ken die Woorden, fraai en waarachtig, En dat die man voor God machtig Is die ik bad, dat is me bekend, Want ik kende van hem de grond, Heer, ik hem bad, en zijn heiligheid.’ ‘Dus gaan we (de bisschop zei) Ik zal u leiden tot de man, Daar alle deugd kleeft aan.’ Met deze zijn ze ter kluis gekomen, Daar ze Amandus hebben vernomen, En dankten hem van die zaken; Hij zei met ootmoedige woorden: ‘Gij, goede lieden, dank het Onze Heer, Want ik in geen keer Macht heb, die gij legt Op mij en dus van me zegt.’ Dusdanige mirakels zonder waan, Heeft Onze Heer veel gedaan, Door den kluizenaar Amandus; En als men te Tours dat ondervond, Bracht men te Tours vele lieden, Kreupelen en blinden, die geschiede, Dat ze ontvingen gezondheid Bij zijn gracieuze bede. Melaatse lieden kwamen ook daar, En die met kind gingen zwaar, En zo wie dat had enige miskwam, Op dat ze tot de heilige man kwamen, En hij voor hen bad, Alle genazen ze ter plaatse. [27] Dus woonde hij te deze plaats 8 jaar met ootmoedigheden, Daar hij vele verleidingen weerstond, En Onze Heer, door zijn ootmoed, Toonde vele mirakelen, door hem t' allen stonden, Die ik niet allen kan verwoorden. Sint Jan zegt te een plaats: ‘Dat werktuig, daar die ziel mede Haar werk te doen pleegt, Es dat ze neder werpt en legt Zich in 't aanschijn Gods, en zo niet En verheft, zowat er geschiedt, En ze in de enige wil Van Christus, luid en stil.’ Deze woorden heeft Amandus gehoord, En werd er omme zeer bekoord, In dat men hem derf zo’ n grote eer, En voer recht een deel buiten zichzelf, Want hij zich duchtte dat hij mocht Hem dus verheffen in zijn gedachten, En daarbij verliezen gelijk De gratie, die hij had ontvangen, Dus viel hij in bidden, Aan Maria vooral, De moeder Onze Heer, en bad haar Dit gebed, nu hoort ernaar. |
|
Dits een orisoen, dat hi dede te Marien der moeder Gods, door die temptacie van den viand. O onbesmette lelye puere, Roose Maria, reyne figuere, Vrouwe, moeder, ende suver maghet, Jeghen dat natuere ghedraghet, [28] Brochti ter weerelt uwen lieven soone, Onsen behoudere, die ghewoone Es regierende moghendelike Beede hemel ende eerderyke. Desen coninc, onsen behoedere, Bidt voor mi, want ghi sijn moedere Woort, met eenen woorde alleene, Ende bi siere gracien wort ghemeene, Sine godlichede in uwen lichame Ontfangende, te onser vramen, Ende als ghi ontfanghen hadt dat kint So trouwede ghi Joseppe sind T'eenen wetteliken man, Die hu noynt smette leyde an. Redene es, waer by God woude, Maria, dat van hu wesen soude, Dat ghi niet heeten sout alleene Eene maghet, maer in 't ghemeene, Of dat men hu doden soude onder de steene, Als het quame der weerelt an, Dat ghi kint droughet sonder man, Echt om dat hi wilde, te waren, Dat hu Joseph soude bewaren, Ende gehulpich sijn ter noot; Voort, om dat die viand soude messen Te wetene Christus ghebornesse, Ende hi niet ne wiste, noch vername Dat hi van der maghet quame. Maria, door dese ghedinckelichede, Biddic hu dat ghi doen wilt hu bede An Jhesum Christum, uwen kinde, Dat hi mine sinne so vaste binde, Dat ic niet ne worde in dole, Noch ghesend ter duvelen scol [29] |
Dit is een gebed dat hij deed tot Maria, de moeder Gods, door die verleiding van de vijand. O onbesmette pure lelie, Roos Maria, reine figuur, Vrouwe, moeder, en zuivere maagd, Tegen dat de natuur draagt, [28] Bracht ge ter wereld uw lieve zoon, Onze en behouder, die gewoon Is te regeren vermogend Beide, hemel en aardrijk. Deze koning, onze behoedere Bidt voor mij, want gij zijn moeder Werd, met een woord alleen, En bij zijn gratie werd algemeen, Zijn goddelijkheid in uw lichaam Ontvangen, te onze baten, En toen gij ontvangen had kind Zo trouwde gij Jozef sinds Tot een wettige man, Die u nooit een smet aanlegde. Reden is, waarbij God wilde, Maria, dat van u wezen zou, Dat gij niet heten zou alleen Een maagd, maar in 't algemeen, Of dat men u doden zou onder de stenen, Als het kwam de wereld aan, Dat gij kind droeg zonder man, Echt omdat hij wilde, te waren, Dat u Jozef zou bewaren, En behulpzaam zijn ter nood; Voort, om dat di vijand zou missen Te weten Christus geboorte, En hij niet wist, noch vernam Dat hij van de maagd kwam. Maria, door deze gedachtenis Bid ik u dat gij doen wilt uw bede Aan Jezus Christus, uw kind, Dat hij mijn zin zo vaste bindt, Dat ik niet nee worde in dolen, Noch gezonden ter duivelen school. [29] |
|
Hoe Maria Amande ontboot dat hi trecken soude in Scolland, bi den inghel Gabrieele. Als Amand hevet ghehend Dese bedinghe, so heeft ghesent Maria den inghel Gabriel, In die cluse, die seere snel Was, omme sine boodscip te doene. Hi seide: ‘Amand, nu wes coene, Want der inghelen troost al gader, Maria, Gods moeder, al bi den vader Ontfanghen der upperster drievoudichede, Hevet ghehoort uwe bede, Dies heeft so verbeden an haer kind, Dat hi mi hier heeft ghesind, Om dat ic hu sal doen verstaen. Ghi sult huut deser clusen gaen, Ende worden moonc ende gheselle Met hem sevenen, die van der hellen Vreese hebben, ende scuwen daer omme Die weerelt quaet, niet als de domme, Maer met vulmaecter penitencien sy; Die een hier af heet Lieven, Hi es helich ende met Gode vercoren. D'ander es hute Gascoengen gheboren Ende heet Poulijn, by siere name: Sijn leven es Gode seere bequame. Die derde es Vedast gheheeten; Felix, die vierde, recht na propheten Sijn sine woorde huut sinen monde. Die vijfste heet Albanus, die t'alre stonden Niet en sesseert in duechdelicheden. Den sesten heet men Sampsoen mede, [30] Sente Machuut, die was sijn maech, Dese was noynt in weldoene traech. Den sevensten heet men Hilarijs; Van desen, wes seker dat, waer hijs Dat hi es helich ende in Gode Ghestadich ende houdende sine ghebode. Nu gaet Amand ende wert mede Een vervuldere der salicheden; Ghi sult die achtende muenc sijn In 't wout, dat men heet Crapadijn, Vindi se, ende staed in dat land Dat verre ende na heet Scolland.’ |
Hoe Maria Amandus ontbood dat hij trekken zou in Schotland, bij de engel Gabriël. Toen Amandus heeft geëindigd Dit bidden, zo heeft gezonden Maria de engel Gabriel, In de kluis, die zeer snel Was, om zijn boodschap te doen. Hij zei: ‘Amand, nu wees koen, Want de engelen troost helemaal, Maria, Gods moeder, al bij de vader Ontvangen de opperste Drievuldigheid, Heeft gehoord uw bede, Dies heeft ze verbeden aan haar kind, Dat hij mij hier heeft gezonden, Om dat ik u zal doen verstaan. Gij zal uit deze kluis gaan, En worden monnik en gezel Met hen zeven, die van der hellen Vrees hebben, en schuwen daarom Die kwade wereld, niet als de domme, Maar met volmaakte penitentie zijn; Die ene hiervan heet Lieven, Hij is heilig en met God uitverkoren. De ander is uit Gascogne geboren En heet Poulijn, bij zijn naam: Zijn leven is God zeer bekwaam. De derde is Vedast geheten; Felix, de vierde, recht naar de profeten Zijn zijn woorden uit zijn mond. De vijfde heet Albanus, die te alle stonden Niet vermindert in deugdelijkheid. De zesde heet men Samson mede, [30] Sint Machutus die was zijn verwant, Deze was nooit in weldoen traag. De zevende heet men Hilaris; Van deze, wees zeker dat, waar hij is Dat hij is heilig en in God Gestadig en houdt zijn gebod. Nu gaat Amandus en wordt mede Een vervulden der zaligheid; Gij zal de achtste monnik zijn In 't woud, dat men heet Crapadijn, Vind je ze, en staat in dat land Dat ver en na heet Schotland.’ |
|
Hoe God Amande weten liet bi den inghele dat hi soude gaen in Scollant. Met desen heeft Gabriel ghehent Sine boodscip, ende es ghewent In hemelryke, sonder waen, Ende Amand heeft onboden saen Den bisscop van Tours ter stede, Die saen quam door sine bede; Daer heeft hi hem vertrocken die woorde, Die hi van den inghel hoorde, Dies de bisscop wart t'onghemake, Maer hine dorste niet om die sake Steken no segghen jeghen dat ghebod, Dat bevolen hadde Onse Heere God, Nochtanne vreesde hi hem van dien Dat der stede mochte messcien, Te meer als die goede man Gheruumt ware, ende van dan, Dies bat hi hem dat hi woude [31] Voor hem bidden, ende dat hi soude Over die stede doen ghebede; Hi sout gheerne doen Amand seide. Dus hevet die bisscop die cluse ondaen, Ende die helighe man esser huut ghegaen Recht bi nachte, wildijt weten, Als hiere vij. jaer hadde gheseten. Menighen bosch, menighe heyde Doorghinc hi, heer hi quam ter stede, Daer hi sine ghesellen vant, Daer hem die inghele af dede becant, Ende xxiiij. jaer was hi hout, Doe hi moonc wert in ’t wout. |
Hoe God Amandus weten liet bij de engel dat hij zou gaan in Schotland. Met deze heeft Gabriel geëindigd Zijn boodschap, en is gewend In hemelrijk, zonder waan, En Amandus heeft ontboden gelijk Den bisschop van Tours ter plaatse, Die gelijk kwam door zijn bede; Daar heeft hij hem verhaald die woorden, Die hij van den engel hoorde, Dus de bisschop werd te ongemak, Maar hij durfde niet vanwege die zaak Steken nog zeggen tegen dat gebod, Dat bevolen had Onze Heer God, Nochtans vreesde hij hem van dien Dat der plaats mocht misgaan, Te meer als die goede man Geruimd was, en vandaar, Dus bad hij hem dat hij tijdje [31] Voor hem bidden, en dat hij zou Over die plaats doen gebed; Hij zou het graag doen zei Amandus. Dus heeft de bisschop die kluis geopend, En die heilige man is er uit gegaan Recht bij nacht, wil je het weten, Als hij er 7 jaar had gezeten. Menig bos, menige heide Doorging hij, eer hij kwam ter plaatse, Daar hij zijn gezellen vond, Daar hem de engel af deed bekend, En 24 jaar was hij boud, Toen hij monnik werd in ’t woud. |
|
Hoe Sente Amand quam in Scollant daer hi vant sine ghesellen, also hem God weten liet. Nu, eenen dach, so es comen Dese helighe Amand, hebbic vernomen, In 't wout, dat hiet Capadijn, Maer nu es verandert den name sijn, Doch als hi in die bosscagye quam Vele wilder diere hi vernam, Die als goedertiere lammerkine Bi hem leden sonder eenighe pine Te doene, dies dancti Onsen Heere, Maer een deel was hi buten keere, Dat hi ne vant wech no strate, Die hem wijsde, te ziere bate Te vindene van dat hi sochte, So dats Gode Onsen Heere af dochte, Ende hevet sinen inghele ghesent, Die den moncken dede bekent [32] Alle sevene, dat si souden Gaen ten hende van den woude, Ende ontfanghen daer vriendelike Haeren gheselle, sonder ghelike, Vul van duechden ende helichede. Weet dat elkerlijc gheerne dede, Ende sijn so verre commen, Dat se Amand hevet vernomen. Daer hoorde men gheestelike woort, D'een jeghen den anderen bringhen voort, Ende een onthalen vul der ootmoedicheden, Ende menich gracieus ghebede, Ende danckende ende Gode lovende, dat si daer Vergadert waren in 't openbaer; En wiste hoe vertellen alle die saken, Van dies si onderlinghe spraken, Maer ic dar mi dies vermeten Datter alle ydelheit was vergheten Te ghewaghene, of daer sonde Of mochte commen t'eenigher stonde. Dus hebben sy Amande gheleet Te haren crochte, daer hi ghereet Met hem die ordine heeft ontfaen. Nu willic hu doen verstaen, Ghi goede liede, te diere tijt, Ne waeren niet, die droughen abijt, Ende mooncke hieten ghecostumeert, Dat si woenden vaste ghemuereert Noch groote cloosteren hadden, daer sy Eenighe weelde hadden by, Of van renten waren voorsien, Maer in wostinen mochte men sien Hare woensten in holen onder d'eerde. [33] Sine wilden niet dat hem deerde Of bename eenighe goede memorie Van den eerdschen goede die hidel glorie, Want si duchten hem der woort, Die men in de Ewangelie hoort, Daer Onse Heere aldus seghet: ‘Mensche, daer du dine herte leghet, Dat es dijn God ne twivels niet.’ Voort doet de Ewangelie bediet, Dat die lieden gaderen 't eersche goed, Ende et es hem altoos in den moet. Dat goet dat si gaderen daer Es haer afgod seker voorwaer; Legghet in scrinen of in anderen steden, Si slutere haer herte vaste mede, So dat si niet moghen bi gheenen keere Hem stellen ter weerdicheit Ons Heeren, Noch ter behoudenessen van harer sielen, Ende varen daer by ten helschen kiele. Dese Ewangelie hadden doe voor hooghen, Die hem wilden in 't moncscap poghen Te levene, ende te leedene haren tijt. Noch vint merre in bosscagien wijt In Romenien, die des pleghen, Ende dit leven niet en es jeghen, Maer vele meer moncken sijn, Die meer minnen cleen ghepijn, Ende ledich te sine met ghenouchten, Ende van allen weelden behoufte Te hebbene, ende ooc groot ghemac, Daer toe te sine onder tac Van groeten woensten met dicken mueren, Ende wel ende vul gheladen die scueren, [34] Ende van grooter renten te sine voorsien, Dan si sulke hoordene souden plien. Hier af hebdi ghehoort ghenouch Nu zwighet, ic sal hu segghen voort Wat levene, dat leedde in de hoordene Amand, ende die ghesellen sine. |
Hoe Sint Amandus kwam in Schotland daar hij vond zijn gezellen, alzo hem God weten liet. Nu, een dag, zo is gekomen Deze heilige Amand, heb ik vernomen, In 't woud, dat heet Crapadijn, Maar nu is veranderd zijn naam, Doch toen hij in die bosschage kwam Vele wilde dieren hij vernam, Die als goedertieren lammetjes Bij hem gingen zonder enige pijn Te doen, dus dankte hij Onze Heer, Maar een deel was hij verdwaald, Dat hij vond gen weg nog straat, Die hem wees, tot zijn bate Te vinden van dat hij zocht Zodat God Onze Heer ervan dacht, En heeft zijn engel gezonden, Die het de monniken deed bekend [32] Alle zeven, dat ze zouden Gaan ten einde van het woud, En ontvangen daar vriendelijk Hun gezel, zonder gelijke, Vol van deugden en heiligheid. Weet dat elk het graag deed, En zijn zo ver gekomen Dat ze Amandus heeft vernomen. Daar hoorde men geestelijk woord, De een tegen de andere brengen voort, En een onthalen vol ootmoedigheden, En menig gracieus gebed, En dankten en God loofden, dat ze daar Verzameld waren in 't openbaar; En wisten hem te vertellen alle die zaken, Van dat ze onderling spraken, Maar ik durf me dat te vermeten Dat er alle ijdelheid was vergeten Te gewagen, of daar zonde Af mocht komen te enige stonde. Dus hebben ze Amandus geleid Te hun krochten, daar hij gereed Met hen de orde heeft ontvangen. Nu wil ik u doen verstaan, Gij goede lieden, te die tijd, Nee waren niet, die droegen habijt, En monnik heten gekostumeerd, Dat ze woonden vast ommuurd Noch grote kloosters hadden, daar ze Enige weelde hadden bij, Of van renten waren voorzien, Maar in woestijnen mocht men zien Hun woonplaats in holen onder de aarde. [33] Ze wilden niet dat hen deerde Of benam enige goede memorie Van het aardse goed die ijdele glorie, Want ze duchten hen het woord, Die men in het Evangelie hoort, Daar Onze Heer aldus zegt: ‘Mens, daar u uw hart legt, Dat is uw God nee twijfel niet.’ Voort duidt het Evangelie aan, Dat de lieden verzamelen het aardse goed, En het is hen altijd in het gemoed. Dat goed dat ze verzamelen daar Is hun afgod zeker voorwaar; Legt het in schrijnen of in anderen plaatsen, Ze sluiten er hun hart vast mede, Zodat ze niet mogen in geen keer Zich stellen ter waardigheid van Onze Heer, Noch ter behoudeneis van hun zielen, En varen daarbij ten helse kiel. Deze Evangelie hadden toen voor ogen, Die zich wilden in ’t monnikschap pogen Te leven, en te leiden hun haren tijd. Noch vindt men er meer in bosschage wijdt In Roemenië, die dat plegen, En dit leven niet zijn tegen, Maar veel meer monniken zijn, Die meer minnen kleine pijnen, En ledig te zijn met genoegen, En van alle weelde behoefte Te hebben, en ook groot gemak, Daartoe te zijn onder het dak Van grote woonplaatsen met dikke muren, En goed en vol geladen de schuren, [34] En van grote renten te zijn voorzien, Dan ze zulke orde zouden plegen. Hiervan heb je genoeg gehoord Nu zwijg, ik zal u zeggen voort Wat leven, dat leidde in de orde Amandus, en zijn gezellen. |
|
D'ordinancie van den cloostre, entie die si hilden Amand met sine ghesellen. Penitencie was haer fundament, Bedinghe haer murael omtrent, Goed ghepeins haer doormtre mede, Haer goet ghewerke was te dier stede Haer decsel van haren clooster goet, Haeren vloer was rechten ootmoet. Hare groote renten waren, sonder waen, Dat si Gods gracie hadden ontfaen. Ic duchte men nu up eerderyke Lettel vint des cloosters ghelike, Nochtan begheerden dese mooncke achtre El negheene ghestichten noch ander wachtere, Want siere wel in waren bewaert, Ende van allen meskieve onvervaert. Dat es recht, want wie sinen moet Sed, in rechter penitencien goet, Hets fondament boven allen saken, Daer men ghestichte up mach maken, Van gheesteliken levene ende daer by Gaven siere hem toe, gheloves mi, So seere met herten ende met sinne, Also ic hu sal doen bekinnen. Die eerste penitencie, die si daden, [35] Was dat si anriepen Gods ghenaden, Met weenenden ooghen, voor peinsende al Die passie van Christus groot ende smal, Ende dit was bloets hooves up eenen steen. D'ander was ooc dat haer negheen Niet en droech naest sinen live Dan een haer scaerp ende stive. Die derde penitencie, die elc dede, Was dat si ne spraken te gheere stede, Ende hielden silencie, sonder waen, Tote sijs orlof hadden ontfaen. 't Vierde point willic hu segghen, Up die eerde was haer legghen, Ende en hadden ander bedden sochte. 't Vijfste poeint was, haer negheen rochte Scoen te draghene an sinen voet. Die seste penitencie goet Was vele wakens in bedinghen. Die sevenste was ooc sonderlinghe, Het was dat si aten niet el Dan rachine, verstaet dit wel, Of appelen, of ander cruut, Al sulc alsi vonden daer huut, Ende droncken daer up boorne claer. Dese penitencie was voorwaer Een sterc fundament te haren werke. Nu hoort van haren mueren sterke, Dat was bedinghe, daer sy mede Voor wachten hare salighe stede. 't Eerst hilden si de ghetiden van den daghe, Ende die priesters, sonder saghe, Daden messe te harer tijt scone. Voort alse de duvel waende hoonen, [36] Waren si in bedinghen voorsien, Ende maecten eenen muer mettien Vaste staende up 't fundament. Haren dormter, si hu bekent, Was vaste ende rustelic zeere, Ende ghenoughelic Gode, Onsen Heere, Het was goet ghepeins, dat niet ne sciet Van hemlieden, no faelgieren liet 't Fundament; noch den muer mede Van der heligher vulmaecter stede. Hare goet ghewerke, si hu cont, Was 't decsel, dat up den cloester stont, Ende dat dect so wel, so waer dat si, Dat van alre saken blijft vry, Datter onder es bedect, Ende van alre quaetheit ontwect. Bi desen decsele, sonder waen, So moeste 't ghewerke vaste staen. Dien sconen vloer, daer si up ghinghen, Was dat si hem onderminghen Wilden metter oetmoedicheden, Dies bleef vele te suvere de stede, Want die mensche, die oetmoedich es Moet bliven suver, sonder mes. Nu es die clooster al vulmaect, Ende haer renten sijn ghestaect, Dats Gods gracie, die niet te glijt, Maer altoos meerst ende verblijt Den salighen clooster; dats den man, Die dit ghewerke volghet an, Want hem ne ghebreect rente no goed, Ende hi blijft wel ende vaste behoedt In deser vulmaecter saligher steden, [37] Dat es die mensche vul helicheden. Vaster clooster en mach niet sijn Dan es die man van levene fijn, Bedi hi ontstaet alle felle saken, Ende gheen meskief mach hem ghenaken. Hier bi moghdi merken al gader Dat leven van desen helighen vader Amand, ende sine ghesellen mede; Al waren si in die wilde stede, Was een clooster vaste ende goed, Ende van Gode wel behoedt, Want also ghi hebt ghehoort, Leeden si haer leven; nu hoort voort Van dat de manne vercoren seere, Ghesciede na dat Onsen Heere Hem te ghesellen hadde ghegheven, Die so helich waren in haer leven. |
De ordinantie van het klooster en die ze hielden, Amandus met zijn gezellen. Penitentie was hun fundament, Bidden hun moraal omtrent, Goed gepeins was hun slaapplaats mede, Hun goede werken was te die plaats Hun deksel van hun goede klooster, Hun vloer was rechte ootmoed. Hun grote renten waren, zonder waan, Dat ze Gods gratie hadden ontvangen. Ik ducht men nu op aardrijk Weinig vindt kloosters dergelijk, Nochtans begeerden deze monniken acht Anders geen gestichten noch ander wachter, Want ze er goed in waren bewaard, En van allen misgaan onvervaard. Dat is recht, want wie zijn gemoed Zet, in rechte goede penitentie, Het is een fundament boven allen zaken, Daar men gesticht op mag maken, Van geestelijk leven en daarbij Gaven ze zich ertoe, geloof me, Zo zeer met harten en met zinnen, Alzo ik u zal doen bekennen. Die eerste penitentie, die ze deden, [35] Was dat ze aanriepen Gods genaden, Met wenende ogen, voor peinsden ze al Dat lijden van Christus groot en klein, En dit was blootshoofds op een steen. De ander was ook dat van hen geen Niet droeg op zijn lijf Dan een haar scherp en stijf. De derde penitentie, die elk deed, Was dat ze niet spraken te geen plaats, En hielden stilzwijgen, zonder waan, Tot ze verlof hadden ontvangen. 't Vierde punt wil ik u zeggen, Op de aarde was hun liggen, En hadden geen andere zachte bedden. ’t Vijfde punt was, hen nee geen scheelde Schoen te dragen aan zijn voet. De zesde goede penitentie Was vele waken in bidden. Die zevende was ook bijzonder, Het was dat ze aten niet s anders Dan wortels, versta dit wel, Of appels, of ander kruid, Al zulke dat ze vonden daaruit, En dronken daar op de heldere bron. Deze penitentie was voorwaar Een sterk fundament tot hun werken. Nu hoort van hun sterke muren, Dat was bidden, daar ze mede Voor wachten hun zalige plaats. 't Eerst hielden ze de getijden van de dag, En die priesters, zonder sage, Deden mis in hun tijd mooi. Voort als ze de duivel waande te honen, [36] Waren ze in bidden voorzien, En maakten een muur meteen Vaste staan op 't fundament. Hun slaapkamer, is u bekend, Was vast en rustig zeer, En genoeglijk voor God, Onze Heer, Het was goed gepeins, dat niet scheidden Van hen, nog falen liet 't Fundament; noch de muur mede Van der heilige volmaakte plaats. Hun goede werken, is u bekend, Was 't deksel, dat op het klooster stond, En dat bedekt het zo goed, zo waar dat het is, Dat het van alle zaken blijft vrij, Dat er onder is bedekt, En van alle kwaadheid ontweken. Bij deze bedekking, zonder waan, Zo moest 't werk vaste staan. Die mooie vloer, daar ze op gingen, Was dat ze zich ondermengen Wilden met ootmoedigheid, Dus bleef veel zuiver de plaats, Want die mens, die ootmoedig is Moet blijven zuiver, zonder misgaan. Nu is het klooster geheel volmaakt, En hun renten zijn gestaakt, Dat is Gods gratie, die niet te vergaat, Maar altijd vermeerdert en verblijdt Dat zalige klooster; dat is de man, Die dit werk volgt aan, Want he ontbreekt rente nog goed, En hij blijft wel en vaste behoedt In deze volmaakte zalige plaats [37] Dat is die mens vol heiligheid. Vaster klooster mag niet zijn Dan is die man van leven fijn, Omdat hij ontgaat alle felle zaken, En geen misgaan mag hem genaken. Hierbij mag je merken helemaal Dat leven van deze heilige vader Amand, en sine gezellen mede; Al waren ze in die wilde plaats, Was het een klooster vast en goed, En van God goed behoedt, Want alzo gij hebt gehoord, Leiden ze hun leven; nu hoort voort Van dat de mannen uitverkoren zeer, Geschiede na dat Onze Heer Hen te gezellen had gegeven, Die zo heilig waren in hun leven. |
|
Hoe de viant Amande tempteerde in de ghelike van eenen man. Eens an eene morghenstont, Es de helighe Amand name cont, Ghegaen lesende sijn ghetiden, In die wostine an eene side, Ende de duvel, die dit kende, Quam hem bi, ende ghehende Recht in eens mans ghedane, Ende sprac hem deser ghelijc ane: ‘Helich vader, goeden troost Haddic te doene, want mi noost Groote saken in dit leven, Mochtijs mi goeden raet gheven, [38] Ic souds hu dancken sonder waen, Ende altoos te uwen ghebode staen.’ Die helighe Amand waende ghesien Hebben eenen man, ende bi dien Sprac hi vriendelike: ‘Lieve sone, Van wat mesquamen bestu ghewone Te sine ghemoyt, doet mi weten.’ Die viant es by hem gheseten, Ende sprac, met eenen valschen keere: ‘Ic diende met eenen grooten heere Hier voormaels in mine juecht, Die mi hoocheit ende alle duecht Dede, huut ziere goedertierhede. Eens voer hi huut ziere stede In anderen lande, omme sine bederve, Ende ic bleef t'huus in sijn erve, Ende betrouwet van allen goede. Dies wert ic so groot in minen moede, Ende met hooveerden so bevaen Dat ic gonen dede verstaen, Die dienden minen heere ryke, Ende met ghelooften, die ic dierghelike Hem gheloofde, dat si mi souden Over haren meester houden. Som hebben sijt ghedaen, Ende mijn meester hevet verstaen In den lande, al daer hi was, Ende es t'siere stede commen door das, Ende heeft mi, met grammen moede, Ghesteken huut sinen goede, Ende alle sijn knapen daer toe, Die mi ghevolghet hadden doe. Nu ben ic in allenden commen groot, [39] Bi miere hooveerden, sonder ghenoot, Ende in aermoeden, dat ic ne weet Van levene of stervene onderscheet; Hieromme biddic hu, goede vrient, Dat ghi mi mine saken sient, Ende sulken raet gheeft dat ic mach Noch ghesien den blyden dach, Waer bi ic comme jeghen minen heere Te paeyse, dies ic begheere seere.’ Amand hevet wel ghehoort, Ende verstaen des duvels woort, Maer altoos waendi nochtan Dattet hadde ghesijn een man. Dies sprac hi hem toe ende seide: ‘Mensche, es di dine hooveerdichede Berouwen, ende du wils ontfaen Penitencie, ende met ootmoeden gaen Tote dinen heere, ende voor hem vallen In sine ghenadicheit met allen, Ende voortan wachten t'aller stont, Dat hoveerdicheit niet en comt in dinen gront. Ic segdi seker, sonder waen, Dat di dijn meester sal ontfaen, Ende di vergheven dine mesdaden, Bi der moghentheit der ghenaden, Sprutende huten penitencien goet, Bi den verzouke van der ootmoet.’ Als die duvel dit verhoorde Gaf hi anderwaerf andwoorde: ‘Neen, goetman, dat en mach niet sijn, Dat mijn heere de mesdaden mijn Soude vergheven, om eenighe sake, Wat laghe hem an mine oomoedeghe sprake, [40] Of dat ic mi soude verslaen Met penitencien, die ic soude aengaen. Desen raet is min dan niet, Want men aldus ghescreven siet In die boucke van divine, Dat die mensche, die mesdaden sine, Ja, ende van moeder ende van vader In 't ende van sinen levene algader Sal moeten bringhen ten ordeele, Ende niet ontsteken eenighe percheele. Wat mach dan eenighe penitencie doghen, Of si die sonden niet decken en moghen, Entie ootmoedicheit wat soude so mi Ghedaen; ic segghe di redene twi Ic sal moeten, ten hutersten daghe, Van minen sonden liden die plaghe, Ende na dat ic dit voor weet wel, Prijs ic der weerelt ghenouchte ende spel Also langhe, alse mi mach ghebueren Voor die penitencie hardt ende stuere; Ende wie es ooc gheboren dan Ter weerelt, wijf ofte man, Hine es van sonden seere besmit, In di selven verneme dit, Want Adaem ende Eva mede Moesten rumen die scone stede, Bi verbuerten van haren sonden, Ende al dat leeft up ter stonden, Ende dat meinscheit heeft ontfaen Moet van der sonden, wilt verstaen, Loon hebben ende sijn besmet. Hier bi soudic hu raden bet, Beede hu ende uwen ghesellen, [41] Die hem in aermoeden dus quellen, Ende penitencie doet so groot, Dat ghi haedt ghenoughelic broot, Ende gaet met mi, ic sal hu gheven Goeds ghenouch, daer ghi dit leven Mede met vruechden liden sult, Dus so ne wordi niet verdult.’ Deser ghelike van deser sprake, Seide de viand vele, omme die sake, Dat hi Amande wilde bedrieghen, Hem was lettel om een lieghen. |
Hoe de vijand Amandus verleidde in de gelijkenis van een man. Eens op een morgenstond, Is de heilige Amandus naam bekend, Gegaan lezen zijn getijden, In die woestijn aan een zijde, En de duivel, die dit kende, Kwam bij hem, en ging Recht in een mans gedaante, En sprak hem in deze gelijk aan: ‘Heilig vader, goede troost Had ik te doen, want me noodt Grote zaken in dit leven, Mocht ge me goede raad geven, [38] Ik zou het u bedanken zonder waan, En altijd tot uw gebod staan.’ Die heilige Amandus waande te zien Hebben een man, en bij dien Sprak hij vriendelijke: ‘Lieve zoon, Van wat miskwam bent u gewoon Te zijn vermoeid, laat het me weten.’ Die vijand is bij hem gezeten, En sprak, met een valse keer ‘Ik diende met een grote heer Hier voormaals in mijn jeugd, Die me hoogheid en alle deugd Deed, uit zijn goedertierenheid Eens voer hij uit zijn plaats In andere landen, om zijn behoefte En ik bleef thuis in zijn erve, En vertrouwd van alle goed. Dus werd ik zo groot in mijn gemoed, En met hovaardij zo bevangen Dat ik diegene liet verstaan, Die dienden mijn heer rijk, En met beloften, die ik diergelijke Hen beloofde, dat ze me zouden Voor hun meester houden. Soms hebben e het gedaan, En mijn meester heeft het verstaan In het land, al daar hij was, En is tot zijn plaats gekomen door dat, En heeft mi, met grammen moede, Gestoken uit zijn goed, En al zijn knapen daartoe, Die me toen gevolgd hadden. Nu ben ik in ellende gekomen groot, [39] Bij mijn hovaardij, zonder gelijke, En in armoeden, zodat ik niet weet Van leven of sterven onderscheidt; Hierom bid ik u, goede vriend, Dat gij me mijn zaken ziet, En zulke raad geeft dat ik mag Noch zien de blijde dag, Waarbij ik kom mijn heer In vrede, dat begeer ik zeer.’ Amandus heeft wel gehoord, En verstaan het duivels woord, Maar altijd waande hij nochtans Dat het had geweest een man. Dus sprak hij hem toe en zei: ‘Mens, is uw hovaardigheid Berouwen, en u wil ontvangen Penitentie, en met ootmoed gaan Tot uw heer, en voor hem vallen In zij n genadigheid geheel, En voortaan wachten te alle tijd, Dat hovaardigheid niet komt in uw grond. Ik zeg je zeker, zonder waan, Dat ge uw meester zal ontvangen, En u vergheven uw misdaden, Bij de mogendheid der genaden, Spruit uit goede penitentie, Bij het verzoeken van de ootmoed.’ Toen de duvel dit hoorde Gaf hij andermaal antwoord: ‘Neen, goede man, dat mag niet zijn, Dat mijn heer de misdaden van mij Zou vergeven, om enige zaak, Wat lag hem aan mijn ootmoedige woorden, [40] Of dat ik me zou verslaan Met penitentie, die ik zou aangaan. Deze raad is minder dan niet, Want men aldus geschreven ziet In het boek van goddelijkheid, Dat de mens, die misdaden de zijne, Ja, en van moeder en van vader In ’t einde van zijn leven allemaal Zal moeten brengen ten oordeel, En niet ontsteken enige perceel. Wat mag dan enige penitentie gedogen, Of ze die zonden niet bedekken mogen, En die ootmoedigheid wat zou ze mij Doen; ik zeg u de reden waarom Ik zal moeten, ten uiterste dag, Van mijn zonden lijden die plaag En naar dat ik dit voor weet wel, Prijs ik de wereld genoegens en spel Alzo lang, als me mag gebeuren Voor die penitentie hard en zuur; En wie is ook geboren dan Ter wereld, wijf of man, Hij is van zonden zeer besmet, In u zelf verneem dit, Want Adam en Eva mede Moesten ruimen die mooie plaats, Bij verbeuren van hun zonden, En al dat leeft op ter stonden, En dat mensheid heeft ontvangen Moet van de zonden, wil het verstaan, Loon hebben en zijn besmet. Hierbij zou ik u aanraden te beter, Beide, u en uw gezellen, [41] Die zich in armoede dus kwellen, En penitentie doet zo groot, Dat gij at genoeglijk brood, En gaat met mij, ik zal u geven Goed genoeg, daar gij dit leven Mede met vreugde lijden zal, Dus zo word je niet verdoold.’ Deze gelijkenis van deze woorden, Zei de vijand veel, om die zaak, Dat hij Amandus wilde bedriegen, Hem was weinig om een liegen. |
|
Hoe de viant lien moeste wie hi was, ende waeromme datti die Kerstine so gheerne tempteerde. Als dit verhoorde die goede Amand, Besach hi zeere den viand, Ende mercte wel an sijn wesen, Ende Jhesus Christus sende hem te desen Sulc lijcteeken, daer hi mede Den viant kende te dier stede. Daer scoet hi hem an metter spoet, Ende heeftene gheworpen onder voet, Ende slouchene so zeere ende dwanc, Dat hi moeste sonder danc Lien selve, metter mont, Twi hi ghereet es t'aller stont Te bedrieghene de Kerstine. Hi seide: ‘Hets die natuere mine, Dat ic verhate alle duecht, Die redene waer bi ghi kennen muecht, Het es om dat mi God verstac Also ic hu hier voren vertrac. [42] Ende warp mi in grooter aermoeden, Enten Kerstinen menschen goede Heeft hi ter salicheit vercoren, Die ic bi hoveerden hebbe verloren. Hieromme so es altoos lieghen Mine natuere ende bedrieghen, In hopen, of ic, t'eenighen stonden, Eenighen mensche bedrieghen conde, Die helich ware ende vercoren dan, Ende ter blyscip gheroupen an, Daer ic hute ben ghesteken, Nochtan so moet mi ghebreken Dat ic nemmermeer mach comen Ter bliscip, die mi es ghenomen. Voort bi dat ic kende hu leven, Haddic gheerne an hu bedreven Dat ghi sout sijn te onsen ghebode, Ende veronweert van uwen Gode, Ende verloren hadt die scoen stede, Daer ic wilen was in de moghenthede.’ Hoe hi dit seide ende ander dinghen, Bat hi daer naer sonderlinghe Amande, dat hine varen liete, Want hi laghe in zwaren verdriete. Die helighe man heeft hem bevolen Dat sijn gaen ware in de colen Van der hellen, ende nemmeer Faelgieren soude sijn bitter seer, Ende hier mede heeft hine ghelaten Henen loopen siere straten. Dusdanige temptacien, sonder waen, Heeft hi vele wederstaen, In die wostine, daer hi in ghinc, Met duechden, die hi anevinc. [43] |
Hoe de vijand belijden moest wie hij was en waarom dat hij de Christenen zo graag verleidde. Als dit hoorde die goede Amand, Bezag hij zeer de vijand, En merkte wel aan zijn wezen, En Jezus Christus zond hem te deze Zulk teken, daar hij mede De vijand herkende te die plaats. Daar schoot hij hem aan met een spoed, En heeft hem geworpen onder de voet, En sloeg hem zo zeer en dwong, Dat hij moest tegen zijn wil Belijden zelf, met de wond, Waarom hij gereed is te alle tijd Te bedriegen de Christenen. Hij zei: ‘Het is mijn natuur, Dat ik haat alle deugd, Die reden waarbij gij het kennen mag, Het is omdat me God verstak Alzo ik u hier voren verhaalde. [42] En wierp me in grote armoede, En de goede Christenen mensen Heeft hij ter zaligheid uitverkoren, Die ik bij hovaardigheid heb verloren. Hierom zo is altijd liegen Min natuur en bedriegen, In hoop of ik te eniger tijd, Enig mens bedriegen kon, Die heilig waren en uitverkoren dan, En ter blijdschap aangeroepen, Daar ik uit ben gestoken, Nochtans zo moet me ontbreken Dat ik nimmermeer mag komen Ter blijdschap, die me is genomen. Voort bik dat ik kende uw leven, Had ik raag aan u bedreven Dat gij zou zijn tot ons gebod, En verontwaardigd van uw God, En verloren had die mooie plaats, Daar ik wijlen was in de mogendheid.’ Hoe hij dit zei en andere dingen, Bad hij daarna bijzonder Amandus, dat hij hem gaan liet, Want hij lag in zwaar verdriet. Die heilige man heeft hem bevolen Dat zijn gaan was in de kolen Van de hel, en nimmer Falen zou zijn bitterheid zeer, En hier mede heeft hij hem gelaten Henen lopen zijn straten. Dusdanige verleiding, zonder waan, Heeft hij veel weerstaan, In die woestijn, daar hij in ging, Met deugden, die hij aanving. [43] |
|
Hoe d'inghel van Hemelryke Amande te wetene liet, dat hi corts Priester wesen soude. Het gheviel als Amand daer Sijn leven gheleet hadde twee jaer, In dusghedanigher penitencie ende pine, Quam hem in die herte sine Die minne Ons Heeren, so onghegront, Dat sine ghesellen t'aller stont Wonder hadden, twi hi mochte, Vulbringhen sijn helighe ghedochte, Ende namen exemple in sijn leven, Ende hebben hem te meer ghegheven In duechden, ende in die vulmaecthede. Eens gheviel dat elc munc dede Messe, up eenen hooghen dach, Entie goede Amand, die dit sach, Halp hemlieden, so hi wel conste, D'een na den anderen, met goeder jonsten, Ende doe si alle sevene hadden ghedaen Messe, so sijn si ghegaen, Ter stede, daer si heten souden. Daer vonden si also houde Eene scone tafele, wel ghedect, Dies hadden si wonder onghemect, Wat dat wesen of sijn mochte, Ende vreesden hem in haer ghedochte Dat temptacie van den duvel ware, Maer een stemme sprac openbare, Ende seide: ‘Jhesus Christus ontbiet hu, Dat ghi met hem hetet nu, Ghi die messe hebt ghedaen, Ende sinen helighen lichame ontfaen [44] Want hi hu kent over sine meysenieden, Ende over sine goede weerde lieden, Ende Amande beveelt hi mede, Dat hi gaet sitten bi hu ter stede, Al es hi priester niet ghedaen, Hi sal cort die ordene ontfaen, Want Onse Heere begheerende es, Ende ooc heeft hi des, sijt ghewes, Heden ontfanghen Gods lichame, In sine siele, Gode bequame, Also wel als yement van hu.’ Doe ghinghen si sitten, dat segghic hu, Danckende Gode, ende vonden die sake In die spyse van goeder smake. Hier na ne ruste Amand niet, Voor dat hi priester was ghewiet, Ende dese salighe helighe heere Ontfinc priesterscip, met grooter heeren, Doe hi out was xxvj. jaer, Ende wert in gracien voorwaer Meersende, ende in duechden mede, In der ordenen salichede. |
Hoe de engel van Hemelrijk Amandus te weten liet dat hij gauw Priester wezen zou. Het geviel als Amandus daar Zijn leven geleid had twee jaar, In dusdanige penitentie en pijn, Kwam hem in dijn hart Die minne van Onze Heer, zo ongegrond, Dat zijn gezellen te alle tijd Wonder hadden, waarom hij mocht, Volbrengen zijn heilige gedachten, En namen voorbeeld in zijn leven, En hebben hem te meer gegeven In deugden, en in de volmaaktheid. Eens gebeurde dat elke monnik deed Mis, op een hoge dag, En die goede Amandus, die dit zag, Hielp hen, zo goed hij kon, De een na de andere, met goede gunst, En toen ze alle zeven hadden gedaan Mis, zo zijn ze gegaan, Ter plaatse, daar ze eten zouden. Daar vonden ze alzo gauw Ee mooie tafel, goed gedekt, Dus hadden ze wonder ongemerkt, Wat dat wezen of zijn mocht, En vreesden ze in hun gedachten Dat het verleiding van de duivel was, Maar een stem sprak openbaar, En zei: ‘Jezus Christus ontbiedt u, Dat gij met hem eet nu, Gij die mis hebt gedaan, En zijn heilige lichaam ontvangen [44] Want hij u kent over zijn manschappen, En over zijn goede waardige lieden, En Amandus beveelt hij mede, Dat hij gaat zitten bij u ter plaatse, Al is hij priester niet gedaan, Hij zal gauw die orde ontvangen, Want Onze Heer begeert het, En ook heeft hij dus, wees zeker, Heden ontvangen Gods lichaam, In zijn ziel, God bekwame, Alzo wel als iemand van u.’ Toen gingen ze zitten, dat zeg ik u, Dankten God, en vonden die zaak In die spijs van goede smaak. Hierna nee ruste Amandus niet, Voor dat hij priester was gewijd, En deze zalige heilige heer Ontving priesterschap, met grote eer, Toen hij oud was 26 jaar, En werd in gratie voorwaar Vermeerderd, en in deugden mede, In de orde der zaligheid. |
|
Exemple hoe wi souden begheren alle hemelsche dinghen ende erdsche dinghen. Sente Pauwels seghet dus: ‘Broeders, die sijt met Jhesus Verresen, souct alle dinghen Van daer boven sonderlinghe, Daer Christus sit ter rechter hand Van sinen vader moghende becant. [45] Ghi sult kennen dat Messias, Die onser alder behouder was, Niewers omme daelde beneden, Dan om onser alder salichede Te verkeerne, in blyscepen mede, Ende wilder omme smaken die doot, Om ons, bi der minnen scout, Weder te bringhene in ons behout, Ende paeys te makene jeghen sinen vader, Daer wi verstekene af waren alle gader.’ Dese epistele heeft Amand vonden, Ende wert an meer t'allen stonden Wert hi ter weerelt levende doot, Ende anesochte die blyscip groot Van daer boven van hemelryke, Met al siere herten berrendelike. Dat vier der minnen van Onsen Heere Begonste hem te wassen so seere Dat hi veronweerdde alle dinc, Dies de weerelt noynt bevinc, Ende scheen recht in sine ghebare, Als oft niet en twint en ware Gheacht, no gheprijst in sine ghedochte. Ay lacen! oft elc meinsche mochte Hem selven ghebreken in dien, Dat hi deser minnen wilde plien. Hoe cleyne soude der weerelt scat Gheprijst sijn door dat, Maer Gods rijcheit van daer boven Souddi begheeren ende loven, Ghelijc dat Sente Amand dede, Also ic hier te voren seide. Ic bidde hem allen, die dit ghedichte Lesen hooren, dat si niet lichte [46] Mi begripen in der saken, Al can ic niet wel mine sprake Vulbringhen in haren wille, Want ic kenne beede lude ende stille, Dat ic ben een jonc man, Ende ne soucker gheen winninghe an Van gelde noch van mieden mede, Maer dien loon der moghenthede Gods van hemelryke, sonder waen, Hopic dat ic sal ontfaen, Ende oec dien waeromme ic dichte meest, Es bi dat mine herte ghevreest Van haer selven es, dat so mochte Vallen in eenich quaet ghedochte, Huter ledicheit, daer ic in ware, Ende commen in der duvelen scare, Dies mi moete verden God, Die in allen saken doet sijn ghebod. |
Voorbeeld hoe we zouden begeren alle hemelse dingen en aardse dingen. Sint Paulus zegt dus: ‘Broeders, die zijt met Jezus Verresen, zoek alle dingen Van daarboven vooral, Daar Christus zit ter rechterhand Van zijn vader vermogend bekend. [45] Gij zal kennen dat de Messias, Die onze aller behouder was, Nergens om daalde beneden, Dan om ons aller zaligheid Te veranderen en in blijdschap mede, En wilde er om smaken de dood, Om ons, bij de minnen schuld, Weer te brengen in ons behoudt, En vrede te maken tegen zijn vader, Daar we van verstoken waren allemaal.’ Deze epistel heeft Amandus gevonden, En werd aan meer te allen stonden Werd hij ter wereld levend dood, En zocht aan die grote blijdschap Van daarboven van hemelrijk, Met al zijn brandende hart. Dat vuur der minnen van Onze Heer Begon hem te groeien zo zeer Dat hij verontwaardigde alle dingen, Die de wereld ooit beving, En scheen recht in zijn gebaren, Alsof het niets was Geacht, no geprezen in zijn gedachten. Aai helaas! of elk mens mocht Zichzelf ontbreken in dien, Dat hij deze minnen wilde plegen. Hoe klein zou de wereld schat Geprezen zijn door dat, Maar Gods rijkheid van daarboven Zou je begeren en loven, Gelijk dat Sint Amandus deed, Alzo ik hier tevoren zei. Ik bid hen allen, die dit gedicht Lezen horen, dat ze niet licht [46] Mij begrijpen in de zaken, Al ken ik niet goed mijn woorden Volbrengen in hun wil, Want ik beken beide, luid en stil, Dat ik ben een jonge man, En zoek er geen winst aan Van geld noch van loon mede, Maar dat loon der mogendheid God van hemelrijk, zonder waan, Hoop ik dat ik zal ontvangen, En ook die waarom ik dicht meest, Is omdat mijn hart vreest Van zichzelf is, dat het zo mocht Vallen in enige kwade gedachte, Uit de ledigheid waar ik in was, En komen in de duivelen scharen, Dus me moet bevorderen God, Die in alle zaken doet zijn gebod. |
|
Hoe Sente Amand eens sinen hongher claghede, ende hoe hem Christus sende sine lijftocht bi voghelen, Nu hoort voort van daer ic 't liet, T'eenen tide so es ghesciet Amand, den helighen priester, dat Daer hi in de wostine sat, Ende hem selven hadde ghegheven, Omme te leedene hermite leven, Soo hoe dat hi daer moenc was, Met sinen ghesellen, ghelovet das, Sijn leven ende sijn regement Was hermitelic bekent; [47] Voor Gode nu sad hi in de wostine, Ende dooghde van honghere groote pine; Dickent als hem dit ghevel Teech hijt den duvel quaet ende fel, Dat hiere hem wilde bedrieghen mede, Maer nu so quam hem, dat's waerhede, Die pine van honghere also groot, Dat hi waende bliven doot. Dies viel hi in bedinghen saen, Ende dede Gode sinen noot verstaen, Ende Jhesus Christus, si hu bekent, Heeft hem sine leeftocht ghesent, Bi voghelen vlieghende huter lucht. Waer af heeft dan die mensche ducht Dat hem yet ghebreken mach. Ic doe hu met waerheden ghewach, Wie Gode betrouwet met vullen gheloove Dat hine nemmermeer vint so doove, In eenighe sake groot of smal, Dat hi hem faelgieren sal, Want merct, men vint aldus bescreven, Dat een salich mensche mach gheven Ghebod den berghen dat si dalen, Ende ooc, sonder dwater, sonder ommehalen, Mach hi doen gaen van siere stede, Huut crachte van gherechtegher bede. Voghelen ende diere, sonder zwiken, Moeten den mensche vul ghelooven wiken, Als ghi exemple moghet nemen hier An Sente Amande; die voghelen ende dier Quamen altoos te sinen ghebode, Huut den moghenden consente van Gode Ende brochten hem, dies hi begheerde; Ende als hi oec hiet hadden dat hem deerde, [48] Van hevele of van quetsueren, Quamen si tote hem t'eenigher hueren, Van wat mesquamen dat elcken mesquam Ghesondichede hi daer nam. Dit was een helich moghende vader, Die sinen wille vulbrochte al gader, Mids den goeden gheloove sijn, Ende mids der abstinencien fijn, Daer hi sinen lichame mede dwanc. In dese oordene, sonder wanc, Was hi monc seven jaer, Ende dooghde menighe pine zwaer Van penitencien, van tribulacien, Van becueringhen ende van temptacien, Die hi algader wederstoet, Mids sinen gheloove vaste ende goed. |
Hoe Sint Amandus eens zijn honger klaagde en hoe hem Christus zond zijn lijftocht bij vogels, Nu hoort voort van daar ik 't liet, Te een tijd zo is geschied Amandus, de heiligen priester, dat Daar hij in de woestijn zat, En zichzelf had gegeven, Om te leiden heremiet leven, Zo hoe dat hij daar monnik was, Met zijn gezellen, geloof dat, Zijn leven en zijn regiment Was heremieten bekend; [47] Voor God nu zat hij in de woestijn, En gedoogde van honger grote pijn; Vaak als hem dit geviel Aanteeg hij het de duvel kwaad en fel, Dat hij er hem wilde bedriegen mede, Maar nu zo kwam hem, dat' s waarheid, De pijn van honger alzo groot, Dat hij waande dood te blijven. Dus viel hij in bidden gelijk, En deed God zijn nood verstaan, En Jezus Christus, is u bekent, Heeft hem zijn leeftocht gezonden, Bij vogels die vlogen uit de lucht. Waarvan heeft dan de mens ducht Dat hem iets ontbreken mag. Ik doe hu met waarheid gewag, Wie God vertrouw met vol geloof Dat hij hem nimmermeer vindt zo doof, In enige zaak groot of klein, Dat hij hem falen zal, Want merkt, men vindt aldus beschreven, Dat een zalig mens mag geheven Gebod de bergen dat ze dalen, En ook, zonder het water, zonder omhalen, Mag hij doen gaan van zijn plaats, Uit de kracht van gerechte bede. Vogels en dieren, zonder bezwijken, Moeten de mens vol geloof wikken, Als gij voorbeeld mag nemen hier Aan Sint Amandus; die vogels en dieren Kwamen altijd tot zijn geboden, Uit de vermogende toestemming van God En brachten hem, wat hij begeerde; En als hij ook iets had dat hem deerde, [48] Van euvel of kwetsingen, Kwamen ze tot hem te enige uren, Van wat miskwamen dat elk miskwam Gezondheid hij daar nam. Dit was een heilige vermogende vader, Die zijn wil volbracht helemaal, Mits zijn goeden geloof, En mits de abstinentie fijn, Daar hij zijn lichaam mee dwong. In deze orde, zonder fout, Was hij monnik zeven jaar, En gedoogde menige zware pijn Van penitentiën, van tribulatiën, Van bekoringen en van verleidingen, Die hij allemaal weerstond, Mits zijn geloof vast en goed. |
|
Hoe Amand verhiesch die pardoene, ende hoe hi herte hadde te Roome te gane, in 't jaer van gracien… Onse Heere Jhesus Christus sprac metten monde, Tote Sente Pieteren t'heere stonden: Tu es Petrus, et super hanc petram Edificabo ecclesiam meam, etc. ‘Du best Pieter ende upperste vader, Ic fundere up di algader, Dat werc van der heligher kerken, Ende ic gheloove di mede sterke, Die slotelen van hemelryke. Wat du binds up eerderyke, Dat wart in den hemel ghebonden, Ende wien ghi verlaet sine sonden, [49] Ende ontbint hier in dit leven, Daer boven werdet hem vergheven.’ Hute deser heligher woorden cracht, So hadde Sente Pieter de macht, Ende was erdsch God ghecoren, Ende alle die paeuse, nu wilt hooren, Es van hem die selve macht bleven. Nu hebben si som gracie ghegheven, Ende haer hooghen der ontfaermicheden Ontdaen up dat kerstinhede, So dat si aflate ende paerdoene mede Hebben ghelaten te menigher stede. Maer een aflaet boven algader Gaf een paeus, een helich vader, Ligghende ten hoghen Roome binnen, Daer hi teekene van grooter minnen Toghede der kerstinen volke ghemeene, Want die paerdoene ne sijn niet cleene, Wie dattere ten salighen tide mach comen, Als die jaerscare es ghenomen; Drie zielen machiere quite halen, Ende daer toe alle sonden betalen, Die meinsche ter weerelt doen mochte, Up dat hi quame met goeden ghedochte, Ende met berouwenessen in die kerken, Ende hi met ootmoedeghen serken Gaen mochte, ende visenteren Den helighen maertelaers ter heeren, Sente Pieters ende Sente Pouwels stede, Sente Michiels ende Sente Lauwereyns mede, Sente Sebastiaens ende t'Onser Vrouwen, Ende te velen anderen, daer men mach scouwen [50] Paerdoene, die sijn alle ghenoemt, Ende hi Sente Jans te Latranen comt, So en es mensche, die al vulseide Van den gracien die waerhede, Of die somme van den aflaten, Die ons de helighe paeus heeft ghelaten, Ende gheordineert te ondert jaren; Maer daer naer, hoort mi verclaren, Hevet die helighe kerke voorsien Den menschen sulke crancheit ghescien, Dat lettel yement so langhe leeft, Die sine macht behouden heeft, Die dese pardoene soude moghen behalen, Ende daeromme, in warer talen, Hebben sijt te .L. jaren gheset. Nu verstaet al onghelet Waer bi ic ditte hebbe ghescreven, Als Sente Amand moncs leven Leedde, ende in die wostine Ghedoghede penitencie ende pine, Ende hier in hadde ghesijn .vij. jaer, Ende .xxxj. jaer out was voorwaer, So quam dat jaer van gracien in, Ende lach ten ondert jaren meer no min. |
Hoe Amandus eiste het pardon en hoe hij harte had te Rome te gaan in 't jaar van gratie… Onze Heer Jezus Christus sprak met de mond, Tot Sint Petrus de heer ter stonden: Tu es Petrus, et super hanc petram Edificabo ecclesiam meam, etc. ‘U bent Petrus en opperste vader, Ik fundeer op u allemaal, Dat werk van der heilige kerk, En ik beloof u mede sterk, Die sleutels van hemelrijk. Wat u bindt op aardrijk, Dat wordt in de hemel gebonden, En wie gij verlaat zijn zonden, [49] En ontbind hier in dit leven, Daarboven wordt het hem vergheven.’ Uit deze heilige woorden kracht, Zo had Sint Petrus de macht, En was aardse God gekozen, En alle pausen nu wil horen, Is van hem diezelfde macht gebleven. Nu hebben ze soms gratie gegeven, En hen hoge ontferming Geopend op dat christelijkheid, Zodat ze aflaten en pardon mede Hebben gelaten te menige plaats. Maar een aflaat boven allemaal Gaf een paus, een heilig vader, Lag te hoge Rome binnen, Daar hij tekens van grote minnen Toonde het christenen volk algemeen, Want die pardoens nee zijn niet klein, Wie dat eer ter zalige tijd mag komen, Als die jaarschaar is genomen; Drie zielen mag hij er kwijt halen, En daartoe alle zonden betalen, Die de mens ter wereld doen mocht, Op dat hij kwam met goede gedachten, En met berouw in de kerk, En hij met ootmoed zerken Gaan mocht, en visiteren De heiligen martelaars ter heren, Sint Petrus en Sint Paulus plaats, Sint Michiels en Sint Laurentius mede, Sint Sebastiaans en te Onze Vrouwe, En te vele anderen, daar men mag aanschouwen [50] Pardon, die zijn alle genoemd, En hij Sint-Jan te Lateranen komt, Zo is een mens, die al vol zei Van de gratie die waarheid, Of die sommige van de aflaten, Die ons de heilige paus heeft gelaten, En geordineerd te honderd jaren; Maar daarna, hoor me verklaren, Heeft die heilige kerk voorzien De mensen zulke zwakheid geschieden, Dat weinig iemand zo lang leeft, Die zijn macht behouden heeft, Die deze pardon zou mogen behalen, En daarom, in ware woorden, Hebben ze het te 50 jaren gezet. Nu versta al zonder letten Waarom ik dit heb geschreven, Toen Sint Amandus monniken leven Leidde, en in die woestijn Gedoogde penitentie en pijn, En hierin had geweest 7 jaar, En 32 jaar oud was voorwaar, Zo kwam dat jaar van gratie in, En lag ten honderd jaren meer of min. |
|
Hoe Amand sinen ghesellen seide dat hi te Roome wilde, ende sijt hem seere blameerden. Als die helighe man Amand, Van desen paerdoenen 't ware bevand, Wert hi peinsende in sinen sinne Hute bedwanghe van grooter minnen, Die hi drouch te moeder ende vader, Dat hi last al te gader [51] Draghen wilde, ende ontfaen Penitencie, van dat si hadden mesdaen, Ende es met desen ghepeinse comen, Daer hi sine broeders heeft vernomen, Alle sevene van helighen levene goed. Amand, die vul was der oetmoet Sprac: ‘Jhesus Christus ontfaermichede Moete met ons sijn te deser stede!’ - ‘Amen,’ seiden si alle gader, ‘Mescomt hu hiet, lieve vader, Dat laet ons wesen bekent, Want menne an huwe ghedane vent, Dat ghi hiet hebt in den sin.’ - ‘Ic ne doe meer no min Anders dan alle goede saken, Maer ic wille hu allen vroet maken, Wat ic hebbe in mijn ghedochte. Ic bem die gheerne salicheit sochte, Ende behoudenesse van den ghonen, Die mi te helpene waren ghewone, Ende te voedene in mine jonchede, Ende voort met grooten aerbeide, Met pinen ende met sorghen ghemanc, Upbrochten mine juecht cranc. Omme die duecht, die si mi daden, So bem ic worden so beraden, Up dat uwer alder consent sy In penitencien te voughene mi, Ende dat wert in deser maniere Dat Jhesus Christus, die goedertiere, In de Ewangelie heeft ghegheven, Die Sente Matheus heeft bescreven, Van eenen scoonen jonghelinc, Die voor hem knielde omme eene dinc, [52] Ende vraghede hem om eewelike Te bezittene hemelryke, Ende Christus seide: ‘“Hout die ghebode, Die de wet ghebiet van Gode.”’; Hi seide: ‘“Heere, ic ne bracker noynt gheen.”’ Jhesus Christus seide: ‘“Doe een; Verloochene dijns selves, dijn cruce ontfa, Aldus moghestu mi volghen na, Ende winnen dat eewelike leven, Dat den salighen wert ghegheven.”’ Dat cruce soudic gheerne ontfaen, Ende in peelgrimagien gaen Ten hoghen Rome, over vader ende moeder, Om dat si waren mijn behoeder, In mine jonghe kintschede, Ende bringhen haer siele ter salichede, Want ic hebbe aldus verstaen Dat elc mensche, die daer mach gaen Met berouwenessen, met goeden ghedochten, Dat hi drie sielen quiten mochte, Ende daer toe alle sonden betalen, Die de weerelt mach verhalen, Daer toe die somme es sonder ghetal Van den paerdoene, dat nu ligghen sal, In dit jaer vul van gracien.’ Sente Lieven sprac: ‘Van condampnacien Moete hu behoeden Onse Heere God, Want men hoort dus sijn ghebod: ‘“Mensche belove ende vuldoe.”’ Lieve broeder, dies raetter toe, Ende hebt voor hooghen huwe ordene, Die ghi belovet, als 't es anscine, [53] Met herten, met siele, ende met live, Ende wacht hu dat hu niet en bedrive, Die duvel, no leede ten sotten hone.’ Amand seide: ‘God van den troone Moet mi wachten van mesdoene, Maer helpt mi bidden in orisoene, Ende souken an Gode, Onsen Heere, Door sine ootmoedicheit ende door sijn heere, Datti mi wille laten verstaen Wat saken dat ic mach angaen, So henen gaen, so hier bliven.’ Wat soude icker vele af scriven, Si hebben sine bede ghehoort, Ende worden biddende rechte voort, Met herteliker oetmoedichede. Nu hoort wat Onse Heere dede, Die sinen inghel sende daer, Die aldus sprac al openbaer: ‘Ghi, helighe broeders, met Gode vercoren, God ontbiet hu, nu wilt hooren Dat elc sal laten dese wostine, Ende gaen prediken den volken sine, Ende leeren hem die salighe wet, Daer hi in 't cruce om was ghesed, Ende ghi, Amand, t'Ons Heeren vrome, Gaet den wech ten hooghen Roome, Ende als ghi wederkeert voorwaer Sal hu God senden daer Ghi huut zwaren dolinghen Vele volcs sult moeten bringhen; Pays blive met hu algader, Doet dat hu heet God, ons vader.’ [54] |
Hoe Amandus zijn gezellen zei dat hij te Rome wilde en zij het hem zeer blameerden. Als die heilige man Amand, Van dit pardon 't ware bevond, Werd hij peinzend in zijn zin Uit bedwang van grote minnen, Die hij droeg te moeder en vader, Dat hij de last al tezamen [51] Dragen wilde, en ontvangen Penitentie, van dat ze hadden misdaan, En is met dit gepeins gekomen, Daar hij zijn broeders heeft vernomen, Alle zeven van goed heilig leven. Amandus, die vol was de ootmoed Sprak: ‘Jezus Christus ontferming Moete met ons zijn te dezer plaatse!’ - ‘Amen,’ zeiden ze allemaal, ‘Miskomt u iets, lieve vader, Dat laat ons wezen bekent, Want men aan u gedaan vindt, Dat gij het hebt in de zn.’ - ‘Ik nee doe meer of min Anders dan alle goede zaken, Maar ik wil u allen bekend maken, Wat ik heb in mijn gedachten. Ik ben die graag zaligheid zocht, En behouden van diegenen, Die me te helpen waren gewoon, En te voeden in mijn jonkheden, En voort met grote arbeid, Met pijnen en met zorgen gemengd, Opbrachten mijn zwakke jeugd. Om de deugd, die ze me deden, Zo ben ik geworden zo beraden, Op dat het uw aller toestemming is In penitentiën te voegen me, En dat wordt in deze manier Dat Jezus Christus, die goedertieren, In het Evangelie heeft gegeven, Die Sint Matheus heeft beschreven, Van een mooie jongeling, Die voor hem knielde om een ding, [52] En vroeg hem om eeuwig Te bezitten hemelrijk, En Christus zei: ‘“Houdt dat gebod, Die de wet gebied van God.”’; Hij zei: ‘“Heer, ik brak er nooit geen.”’ Jezus Christus zei: ‘“Toen een; Verloochende zichzelf, uw kruis ontvangt, Aldus mag u me navolgen En winnen dat eeuwig leven, Dat de zaligen wordt gegeven.”’ Dat kruis zou ik graag ontvangen, En in pelgrimage gaan Te hoge Rome, over vader en moeder, Omdat ze waren mijn behoeder, In mijn jonge kindsheid, En brengen hun zielen ter zaligheid, Want ik heb het aldus verstaan Dat elk mens, die daar mag gaan Met berouwen, met goeden gedachten, Dat hij drie zielen kwijten mocht, En daartoe alle zonden betalen, Die de wereld mag verhalen, Daartoe die som is zonder getal Van den pardon, dat nu liggen zal, In dit jaar vol van gratie.’ Sint Lieven sprak: ‘Van verdoeming Moet u behoeden Onze Heer God, Want men hoort dus zijn gebod: ‘“Mens geloof en voldoe.”’ Lieve broeder, dis raad ik ertoe, En hebt voor verhoogd uw orden Die gij beloofd, als het is in schijn, [53] Met hart, met ziel, en met lijf, En wacht u dat hu niet bedrijft, De duivel, nog leidt tot zot hoon.’ Amandus zei: ‘God van de troon Moet me wachten van misdoen, Maar helpt me bidden in gebed, En verzoeken aan God, Onze Heer, Door zijn ootmoedigheid en door zijn eer, Dat hij me wil laten verstaan Wat zaken dat ik mag aangaan, Zo henen gaan, zo hier blijven.’ Wat zou ik er veel van schrijven, Ze hebben zijn bede gehoord, En begonnen te bidden recht voort, Met hartelijke ootmoedigheid. Nu hoort wat Onze Heer deed, Die zijn engel zond daar, Die aldus sprak al openbaar: ‘Gij, heilige broeders, met God uitverkoren, God ontbiedt u, nu wilt horen Dat elk zal verlaten deze woestijn, En gaan prediken zijn volkeren, En leren hen die zalige wet, Daar hij in 't kruis om was gezet, En gij Amandus, tot 'Onze Heer baten, Gaat de weg ten hoge Rome, En als gij wederkeert voorwaar Zal u God zenden daar Gij uit zware dolingen Vele volk zal moeten brengen; Vrede blijft met u allemaal, Doet dat u zegt God, ons vader.’ [54] |
|
Hoe de .VIIJ. moncke Amand ende sine ghesellen scieden, ende elc ghinc prediken achter lande. Ay, die dit wel hebben ghehoort Spraken algader dese woort: Onse Heere seghet: ‘“Die 't wel weet Sijns Heeren wille, ende hem doet leet, Hi sal seere te blouwen wesen; Maer die knecht, die niet van desen Weet, al verbelchti sinen heere, Dien ne sal men niet blouwen seere.”’ Hier bi moghen wi verstaen Dat dese woorden ons anegaen; Want wi kennen Ons Heeren wille, Dies laet ons doen lude ende stille Sine begheerte in 't anscouwen, Dat wy niet en werden te blouwen, Met dusdanen woorden.’ Gode lof Segghende sciet elc, ende nam orlof, Ende elc ghinc daer ne d'avontuere brochte, Ende daer hi salichede wrochte Met predickene, ende met duechden groot, Ende met martelien ontfinghen die dood Some, ende eenighe waren mede Die worden besittende bisscops stede, Ende worden helighe confessoren; Nu wilt van Sente Amande hooren. |
Hoe de 8 monniken Amandus en zijn gezellen scheiden en elk ging prediken achter landen. Aai, die dit wel hebben gehoord Spraken allemaal deze woorden: Onze Heer zegt: ‘“Die 't wel weet Zijn Heren wil, en hem doet leed, Hij zal zeer te slaan wezen; Maar de knecht, die niet van deze Weet, al verbolgen zijn heer, Die zal men niet slaan zeer.”’ Hierbij mogen we verstaan Dat deze woorden ons aangaan; Want we kennen Onze Heer wil, Dus laat ons doen luid en stil Zijn begeerte in 't aanschouwen, Dat we niet worden geslagen, Met dusdanige woorden.’ God lof Zeggende scheidde elk, en nam verlof, En elk ging daar het hem avontuur bracht, En daar hij zaligheid wrocht Met prediken, en met deugden groot, En met marteling ontvingen de dood Sommige, en enige waren mede Die gingen bezitten bisschop plaats, En worden heilige belijders; Nu wilt van Sint Amandus horen. |
|
Hoe Amant te Roome waert ghinc, ende hoe hi bekeerde die stede van Nicena in sinen wech. Die heeft ghenomen sine vaert Te gane ten hooghen Roome waert, [55] Van sinen dachvaerden ic niet ne scrive, Maer bi den grosse dat ic blive, Als ic bescreven hebbe vonden In die matrilagye, die t'allen stonden Waerachtich es, ende sonder froude. Hi ghinc so verre met grooter laude, Dat hi in eene stede es comen, Daer hi die lieden heeft vernomen Vul van quader afgoderyen, Ende hi die se gheerne soude vryen, Wert hem doende een sermoen, Dies ic niet al verstaen mach doen, Maer 't grosse mach ic hu bedieden Van dies hi leerde den heydenen lieden. Hi seide aldus in sine sprake: ‘Ghi wanet hebben helighe saken, Onstervelic ende onbesmet, In onreyne dijnc, die ghi ghesed Hebt, ende ghegheven meinsche voormen, Of dieren, of beesten, ja woormen. Dese wildi over Gode minghen, Ende houdet over helighe dinghen; Waert dat sake dat het hadde leven, Ende beroeren mochte gheven, Ghi soudet houden over wonder, Ende hebben vaer daer af besonder. o Broeders, staed deser dolinghen of, Ende gheeft den almachteghen Gode lof, Die hu van nieute heeft ghemaect, Ende kent dat die dach noch naect, Daer af dat predicte Sente Jan, In die wostine voor menighen man, Ende seide dus, des nemet gome: An den wortele van den boome, [56] Es die haecx ghesed al nu, Om te vellene, segghic hu, Die niet draghet goet fruut, Die sal men saen houwen huut, Ende werpene in den viere.’ In deser wijs sprac die goedertiere Menich bediet van goeden woorden, Daer die heydene som na hoorden, Ende verstonden wel dbediet; Ende som, so waest so quaet diet, Dat sijt niet verstaen ne conden. Doch gheviel daer up die stonde, Dat daer wàs een ryke man, Daer groote moghentheit lach an, Ende was die meeste van der stede. Hi hadde langhe in sine lede Lam ghesijn ende onvermoghen. Hi sprac: ‘Soude mi niet helpen moghen Dijn God, daer du ons af wijs, Ende dien du gheefs so grooten prijs.’ Amand, die dit heeft ghehoort, Begonste aldus dese woort: ‘Sy twee ne moghen niet van eender stede Heere sijn, ende dat met vreden, Want elc wille wesen boven. Nu merct dat die duvel verscoven, Meester van deser stede es, Ende hoe soud moghen wesen des, Dat mijn God, die groote heere, Hem vernederen soude so seere, Dat hy soude helpen huter noode, Die hem houden an anderen afgoden, Ende daer sijn quade vule viant, Hover heere bekent es in dit land; [57] Dese sake ware onbequame, Maer wildi bekennen de Gods name Ende heeren ende benedien Jhesum, den Gods sone, die in Marien Daelde huut des vaders scoot, Omme te beterene onsen noot, Ende te brekene den fellen band, Die up ons hadde die viant; Sijn macht wort hu anscijn, Mids den doopsele goed ende fijn, Ende mids dat ghi d'afgoderye Te nieuten doed ende sijt kerstin vrye.’ Die man seide, sonder waen: ‘Ic wille kerstindom ontfaen, Ende belien des Heeren name, Up dat hi betert mine mesquame.’ |
Hoe Amandus te Rome waart ging en hoe hij bekeerde die plaats van Nice in zijn weg. Die heeft genomen zijn vaart Te gaan ter hoge Rome waart, [55] Van zijn dagvaarden ik niet schrijf, Maar bij het grote dat ik blijf, Als ik beschreven heb gevonden In die martelarij die te allen stonden Waarachtig is, en zonder fraude. Hij ging zo ver met grote laude, Dat hij in een plaats is gekomen, Daar hij die lieden heeft vernomen Vol van kwader afgoderijen, En hij die ze graag zou berijden, Begon hij te doen een preek, Die ik niet al verstaan mag doen, Maar 't grote mag ik u aanduiden Van dat hij leerde de heidenen lieden. Hij zei aldus in zijn woorden: ‘Gij waant te hebben heilige zaken, Onsterfelijk en onbesmet, In onreine dingen, die gij gezet Hebt, en gegeven menselijke vormen, Of dieren, of beesten, ja wormen. Deze wil je voor God mengen, En houd ze voor heilige dingen; Was het zaak dat het had leven, En beroering mocht geven, Gij zou het houden voor wonder, En hebben gevaar van bijzonder. o Broeders, sta deze dolingen af, En geef de almachtige God lof, Die u van niets heeft gemaakt, En erkent dat die dag noch naakt, Waarvan dat predikte Sint Jan, In die woestijn voor menige man, En zei dus, dus neem waar: Aan de wortels van de boom, [56] Is de bijl gezet al nu, Om te vellen, zeg ik u, Die niet draagt goede vruchten, Die zal men gelijk houwen uit, En werpen in het vuur.’ In deze wijze sprak die goedertieren Menig betekenis van goede woorden, Daar de heidenen soms naar hoorden, En verstonden wel de betekenis; En soms, zo was het kwaad volk, Dat ze het niet verstaan niet konden. Doch geviel daar op die stonde, Dat daar was een rijke man, Daar grote mogendheid aan lag, En was de grootste van de plaats. Hij had lang in zijn leden Lam geweest en onvermogen. Hij sprak: ‘Zou me niet helpen mogen Uw God, daar u ons van wijst, En die u geeft zo’ n grote prijs.’ Amandus, die dit heeft gehoord, Begon aldus dit woord: ‘Zij twee mogen niet van een plaats Heer zijn, en dat met vrede, Want elk wil wezen boven. Nu merkt dat de duivel verschoven, Meester van dezer plaats is, En hoe zou mogen wezen dus, Dat mijn God, die grote heer, Hem vernederen zou zo zeer, Dat hij zou helpen uit de nood, Die zich houden aan andere afgoden, En daar zijn kwade vuile vijand, Voor heer bekend is in dit land; [57] Deze zaak ware onbekwaam, Maar wil je bekennen de Gods naam En eren en zegenen Jezus, den Gods zoon, die in Maria Daalde uit de vaders schoot, Om te verbeteren onze nood, En te breken de felle band, Die op ons had de vijand; Zijn macht wordt u in schijn, Mits het doopsel goed en fijn, En mits dat gij de afgoderij Te niet doet en wees edele christen.’ Die man zei, zonder waan: ‘Ik wil christendom ontvangen, En belijden de Heren naam, Opdat hij verbetert mijn miskwam.’ |
|
Hoe Sente Amand hier doet sijn orisoen omme 't folc te bekeerne. Met dat Amand dit heeft ghehoort Viel hi in bedinghen rechte voort, Ende seide dus oetmoedelike: ‘Heere God van hemelryke, Ghi, die van den vader quaemt, Ende menschelike voorme naemt An Marien, uwer moeder, Om te wesene onse broeder, Ende woort gheboren overwaer In Augustius xlijste jaer, Dat hi keyser hadde ghewesen Na Julius, also wi lesen, [58] Ende doe was die weerelt in elke stede Vaste in payse ende hadde vrede. Doe hadden de Romeyne Eenen tempel scone ende reyne Ghemaect, in die heeren des vreden. Dies hoort twi si dit deden: Si hadden in haer bedwanc Al der weerelt ommeganc, Ende niewer hoorloghe no strijt. Nu gheviel up eene feesttijt, Die si hilden van Apoline, Den afgod, die plach te sine Die waerachtichste, die men vant, Dat si hem vragheden te hand Hoe langhe die vrede soude staen, Ende die duvel andwoorde saen: ‘“Die vrede daer ghi omme vraghet, Sal staen toot dat eene Maghet Een kint bringhet voort.”’ Doe verstonden si die woort, Om dat jeghen natuere ware, Dat een maghet kint bare, Dat die vrede altoos soude staen, Ende maecten eenen tempel saen, In 's vreden heere, als wi hooren, Maer tsnachts, als ghi waert gheboren, Viel al dien tempel daer neder, Ende nemmermeer makeden sine weder. Doe Augustius dat versach, Gheboot hi up ghenen dach, Keyserlike dat hi woude Dat niement heer heeten soude, [59] Want gheboren ware die heere, Die bliven soude emmermeere. Heere Jhesus Christus, nu biddic hu, Dat ghi diergelike doet vallen nu, Ende te nieute gaen desen temple, Waer bi sy moghen nemen exemple, Ende hu kennen over haren God, Ende gheeft den duvel sulc ghebod, Dat hi sine stede verliese Hier, ende nemmermeer en kiese 't Folk te bedrieghene in dit land, Ende doet hemlieden sijn becand Uwe macht al onghegrond, Ghelijc dat se den keyser was cont, Augustius, den machteghen man, Als ghe ter weerelt waert commen an, Also ic te voren hier seide. Nu hoort wat Ons Heere dede. |
Hoe Sint Amandus hier doet zijn gebed om 't volk te bekeren. Met dat Amandus dit heeft gehoord Viel hij in bidden recht voort, En zei dus ootmoedig: ‘Heer God van hemelrijk, Gij, die van den vader kwam, En menselijke vorm aannam Aan Maria, uw moeder, Om te wezen onze broeder, En werd geboren voor waar In Augustus 42ste jaar, Dat hij keizer was geweest Na Julius, alzo we lezen, [58] En toen was de wereld in elke plaats Vast in rust en had vrede. Toen hadden de Romeinen Een tempel mooi en rein Gemaakt, in de heren der vrede. Dus hoort waarom ze dit deden: Ze hadden in hun bedwang Al de wereld ommegang, En nergens oorlog nog strijd. Nu geviel op een feesttijd, Die ze hielden van Apollo, De afgod, die plag te zijn De waarachtigste, die men vond, Dat ze hem vroegen gelijk Hoe lang die vrede zou staan, En die duivel antwoorde gelijk: ‘“Die vrede daar gij om vraagt, Zal staan tot dat een Maagd Een kind brengt voort.”’ Toen verstonden ze dat woord, Omdat het tegen de natuur was Dat een maagd kind baart, Dat die vrede altijd zou staan, En maakten een tempel gelijk, In 's vrede heer, als we horen, Maar ‘s nachts, toen hij werd geboren, Viel al die tempel daar neder, En nimmermeer maakten ze het weder. Toen Augustinus dat zag, Gebood hij op die dag, Keizerlijk dat hij wilde Dat niemand heer heten zou, [59] Want geboren was die heer, Die blijven zou immermeer. Heer Jezus Christus, nu bid ik u, Dat gij diergelijke doet vallen nu, En te niet gaan deze tempel, Waarbij ze mogen nemen een voorbeeld, En u kennen voor hun God, En geef de duivel zulk gebod, Dat hij zijn plaats verliest Hier, en nimmermeer kiest 't Volk te bedrieg in dit land, En laat hen zijn bekend Uw macht al ongegrond, Gelijk dat het den keizer was bekend, Augustinus, de machtigen man, Als ge ter wereld waas aangekomen, Alzo ik tevoren hier zei. Nu hoort wat Onze Heer deed. |
|
Hoe dat d'inghel van hemelryke destrueerde bi Amands bede den tempel ende hoe 't folc bekeerde ten gheloove. Hi hevet sinen inghel ghesent, Die den temple tote up 't fundament Destrueerde, ende te nieute dede, Maer si 't folc niet en scaden, Doe sprac Amand: ‘Ghi lieden alle, Elc Gode te ghenaden valle, Ende wilt kerstijndom ontfaen, Ic sal hu vriendelike ontfaen. Laten ende bringhen huut al der noot, Want hiere omme ontfinc de doot, Om dat hi ons wilde bringhen Gheloovende aen waerachtighe dinghen.’ [60] Als die heydene ane saghen Dat die steene den tempel laghen Ghevellet overhoop ghinder, Seiden si meerder ende minder Dat si kerstin wilden sijn Ende ontfanghen 't doopsel fijn, Want si saghen wel al bloot, Dat het was miracule groot, Dat daer baerde door den sand, Ende die goede Sente Amand Hevet die heydene dus bekeert, Entie kerke ghefondeert, Papen ende clerken ghewiet. Dus wies Gods wet ghebenediet, Wie dat hadde eenighe mesquame Ende ghedoopt wart in Christus name, Die wart van alder saken ghesond, Entie ryke man, als ic verstond, Die lam was in alle sijn leden, Ghecreech sine ghesondichede, Dies gaf hi sine woenste daer, Die kerke af te makene voorwaer, Ende daer toe vele van sinen goede, Bi rade van Amande, vul der ootmoeden, Dus so meersde daer kerstinhede; Nisena hiet die stede Up dien tijt, maer ic ne weet In wat namen dat so nu steet, Maer goede kerstinen lieden Sijn si bleven, hoordic bedieden, Ende dese vercoorne helighe man Ghinc hem up eenen tijt an Met predicatien, om orlof Te nemene, maer daer of [61] Waren verdroeft vele van dien, Die dat sceeden noode wilden sien, Maer hi dede hem te verstane Dat hi gheporret ware omme te gane In peelgrimagyen, ten hooghen Roome, Ende voort seide hi, na dat ik gome, Die aflaten ende die pardoene, Ende dat hi niet ware so coene, Dat hi den wech achter liete. Dies waren die goede in verdriete, Ende baden hem dat hi in 't keeren, Daer te commene niet wilde ontbeeren; Dies heeft hi hem belof ghedaen, Up dattene God laet vulstaen, In ghesonden live, hi seide. In desen wijs es hi huter stede Ghegaen van Nisena Tote Rome, als ic versta, Maer dat hem daer tusschen ghevel, Dat ne mach ic niet vertrecken wel, Want altoos pijndi hoe hi mochte Den volke prediken, dat elc sochte Die eewelike salichede. Eenighe namen 't in vriendelicheden, Ende sijnre saen bi bekeert, Ende hi vant se som so ongheleert Dat si, in haer haercheit groot, Stonden om hem te bringhene ter doot, Maer sulke gracie was in Amande, Dat als die lieden quaderhande Hiet wilden mesdoen te hemwaert, Worden si so seere vervaert Dat si ghenade sochte te hant, Of vloon van den helighen sand. Ghi goede lieden wildijt hooren, Ic doe hu weten dat hier te voren Kerstinhede was seere smal, Maer heyden volc was overal Machtich ende moghende seere, Maer God, onse lieve Heere, Sturtede sine ontfaermichede, So dat soete kerstinhede Meersde altoos in allen landen, Met helighen lieden, die hi daer sande Te predickene, als Amand dede. Nu hoort, als ic hu hier te voren seide, Van desen vercoornen helighen man, Die te Roome es commen an. - ‘Ay Maria, vercoorne juecht, Ic bedancke uw van al der duecht, Fonteyne der ontfaermicheden, Als ic by rechte ben sculdich mede, Want ghi mi helpt in den sin, Van dat ic hu riep an in 't beghin, Ende ic kenne mi so broosch diet, Haddic uwe hulpe niet, Ne mochtic vulbringhen de sake, Die ic gheerne soude vulmaken, Dies biddic hu, Maria, vrouwe goede, Dat ghi mi voort helpt door hu ootmoede.’ [63] |
Hoe dat de engel van hemelrijk vernielde bij Amandus bede de tempel en hoe 't volk bekeerde ten geloof. Hij heeft zijn engel gezonden, Die de tempel tot op 't fundament Vernielde, en te niet deed, Maar ze 't volk niet beschadigde, Toen sprak Amand: ‘Gij lieden alle, Elk God te genaden valt, En wil christelijkheid ontvangen, Ik zal u vriendelijk ontvangen. Laten en brengen al uit de nood, Want hij er om ontving de dood, Om dat hij ons wilde brengen Geloof aan waarachtige dingen.’ [60] Toen de heidenen aanzagen Dat de stenen der tempel lagen Geveld overhoop ginder, Zeiden ze meer en minder Dat ze christen wilden zijn En ontvangen 't doopsel fijn, Want ze zagen wel al bloot, Dat het was mirakel groot, Dat daar openbaarde door de sint, En die goede Sint Amandus Heeft die heidenen dus bekeerd, En de kerk gefundeerd, Papen en klerken gewijd. Dus groeide Gods wet gebenedijd, Wie dat had enige miskwam En gedoopt werd in Christus naam, Die werd van alle zaken gezond, En die rijke man, als ik verstond, Die lam was in alle zijn leden, Kreeg zijn gezondheid, Dus gaf hij zijn woonplaats daar, De kerk van te maken voorwaar, En daartoe veel van zijn goed, Bij raad van Amandus, vol de ootmoed, Dus ze vermeerder daar christelijkheid; Nice heet de plaats Op die tijd, maar ik weet niet In wat naam dat het nu staat, Maar goede christenenlieden Zijn ze gebleven, hoor ik aanduiden, En deze uitverkoren heilige man Ging hem op een tijd aan Met predicatiën, om verlof Te nemen, maar daarvan [61] Waren bedroefd vele van die, Die dat scheiden node wilden zien, Maar hij liet hen te verstaan Dat hij gepord was om te gaan In pelgrimage, te hoge Rome, En voort zei hij hi, naar dat ik gok, Die aflaten en die pardon, En dat hij niet wars zo koen, Dat hij de weg achter liet. Dus waren die goede in verdriet, En baden hem dat hij in 't keren, Daar te komen niet wilde ontberen; Dus heeft hij hen belofte gedaan, Op dat hem God loet voldoen, In gezonde lijf, hij zei. In deze wijze is hij uit de plaats Gegaan van Nice Tot Rome, als ik versta, Maar dat hem daartussen gebeurde, Dat nee mag ik niet goed verhalen, Want altijd pijnde hij hoe hij mocht Het volk prediken, dat elk zocht Die eeuwige zaligheid. Enige namen 't in vriendelijkheid, En zijn er gelijk bij bekeerd, En hij vond ze soms zo ongeleerd Dat zei, in hun grote ergheid, Stonden om hem te brengen ter dood, Maar zulke gratie was in Amandus, Dat als die lieden te kwader handen Zeiden wilden misdoen tot hem waart, Worden ze zo zeer bang Dat ze genade zochten gelijk, Of vlogen van de heilige sint. Gij goede lieden, wil dit horen, Ik doe u weten dat hier tevoren Christelijkheid was zeer smal, Maar heidens volk was overal Machtig en vermogend zeer, Maar God, onze lieve Heer, Stortte zijn ontferming, Zodat lieve christelijkheid Vermeerderde altijd in alle landen, Met heiligen lieden, die hij daar zond Te prediken, zoals Amandus deed. Nu hoort, als ik u hier tevoren zei, Van deze uitverkoren heilige man, Die te Rome is aangekomen. - ‘Aai Maria, uitverkoren jeugd, Ik bedank u van alle deugd, Born van ontferming, Als ik bij recht ben schuldig mede, Want gij me helpt in de zin, Van dat ik u aanriep in 't begin, En ik ken zo’n broos volk, Had ik uw hulp niet, Nee mocht ik volbrengen de zaak, Die ik graag zou vervolmaken, Dus bid ik u, Maria, vrouwe goede, Dat gij me voorthelpt door uw ootmoed.’ [63] |
|
Hoe Amand sine bedinghe dede in Sente Pieters kerke ende hoene die costre meshandelde. Het es een teekin der wijsheden, Dat een si van sulker sede, Dat sine gheweerke ende sine woorde Altoos sijn van eenen acoorde; Dit doen ons die vroede verstaen. Nu laet ons up Amande gaen, Ende merken wel ende besien Oft hi yewers falt in dien, Dat sine woorde ende sine daden Niet en sijn heven ghestade. Seker ja sy, in allen keere, Dies es hi te prisene seere, Want hine predicte noynt dat woort, Hine settet in ghewerke voort, Als men van hem heeft vernomen. Nu es hi te hoghen Roome comen, Omme penitencie te doene daer, Ende in peelgrimagyen vorwaer. Hi es rechte voort ghegaen Te Sente Pieters, hebbic verstaen, In de kerke met devoticheden, Daer viel hi in sine ghebede, Met neerensticheden also groot, Dat hi hem vergadt al bloot, Ende mids ghedochten in sinen sinnen, Want hi wert ontsteken van minnen Van Gode, onsen lieven Heere, So dat hi recht in allen keere Alle eerdsche dinc daer bi vergadt. Hoort een deel hoe ende wat [64] Desen helighen vader ghesciede; Die kerke rumeden alle die lieden, Ende de costre, die es comen, Ende hevet sine slotele ghenomen, Om de kerke te slutene vaste, Als die en begheerde gheene gaste, Ende clopte lude ende riep mede: ‘Esser yement in, ga huut met vreden.’ Daer ne heeft hi niemende ghesien, Ende hi sloot die duere met dien Vaste toe, ende daer naer Ghinc hi al omme souken voorwaer In allen houcken, ende hevet vonden Sente Amande, die noch ten stonden Van hemselven niet ne weet, Want hi lach in sine bedinghe so heet, Als ic hu seide hier te voren, Dat hi sine sinne hadde verloren. Die costre wert verwoet van sinne, Ende seide: ‘Dief, waendy hier inne Hebben ghebleven desen nacht, Ende uwen tijt te stelene ghewacht, Dies moetti hebben quaden dach.’ Amand, die in bedinghen lach, Die en verporrede een let niet, Dies die costre hadde zwaer verdriet, Ende peinsde quaet in sinen moet, Ende wert slaende den man goed So seere over al sinen lichame, Dat hi hem dede groote mesquame, Ende emmer riep: ‘Dief! truwant! Het was gracie dat ic hu vand, Maer ghi sullet ontghelden seere.’ Ootmoedelike sprac die heere. [65] Ende boot sine onsculden groot, Maer die costre door dat hi bloot, Van cleederen stont ende naect, Heeft hi hem pijnlic ghemaect, Ende slouchene langhe ende onsochte, Dat hine bi der duere brochte, Ende stackene daer hute onwaerde, So dat hi viel up d'aerde, Ende quetste hem sonderlinghe, Maer danckende Gode alle dinghen Es hi ghereet upghestaen, Ende sinen wech och ghegaen, Ende die costre riep na hem altoos: ‘Hoordijt, truwant, dief ende loos, Valsch cuerliaen, hoe gheerne souddi Dieftelic hebben bedroghen mi.’ Menighe groote onweerdichede Dat hi tote den helighen man seide, Ende daer naer keerdi in de duere, Ende wildese sluten, maer up die huere Ghemoette hi Sente Pieteren saen, Die hem vraghede twi hi ghedaen Hadde sulke overdaet ende last, Die Gods vrient was vercoren vast. Voort so seidi hem al bloot Dat die maledictie groot Up hem soude vallen schiere, Of hine vonde den goedertieren Man, ende bade hem ghenade, Ende hijt ooc wilde ghestaden Te verghevene met ootmoede. Die costre seide: ‘Ay, heere goede, [66] Waer soude ickene moghen vinden, Of ickene te soukene wilde bewinden?’ Sente Pieter seide met dien: ‘Ic ga toot hem, volghet mien, Ende wes dies wel becant Dat es die helighe Amand, Die met Gode meer es ghemint, Dan yement die men nu levende kint.’ Aldus sprekende, hebbic vernomen, Sijn si tote Amande comen, Daer sprac Sente Pieter dus: ‘Amand, broeder, die soete Jhesus Moet hu ghestarken in die duecht, Met rechte ben ic zeere verhuecht, Dat ghi mi doet so groote heere, Ende hu ghemoyt hebt so seere, Om te visenteerne mine kerke. God, die loon es van goeden ghewerken, Sal hu wel ghelden daer 't hu bedaerft. Nu biddic hu, broeder, dese waerf Dat ghi wilt hooren mine bede, Ende desen costere, die hu mesdede, Wilt vergheven sine mesdaet, Want hine kende niet uwen staet.’ Amand, diene sach bekende, Also hem de Helighe Gheest insende, Viel neder over sine knien, Ende hi seide aldus mettien: ‘o Prince der apostelen allen, Hoe mach dese sake ghevallen, Dat ghi hu vernedert so seere Mi te biddene, lieve heere.[67] Beveelt ende ghebiet over mi, Ende wat uwen wille sy, Dat ne moet in mi niet bliven.’ Vele woorden mochtic scriven, Beede van talen ende wedertalen, Maer hoort dien slotele altemale, Gracie ende ootmoedicheit vulcomen Mochte men in hem beeden nomen, Maer die costre badt ghenade Amande, van allen sinen mesdaden, Dat hi hem vergaf vriendelike, Door den Heere van Hemelryke, Ende door Sente Pieters bede, Diene bi der hand nam te diere stede, Ende leedene in de kerke weder; Ende bleef met hem hier neder, Troostende vriendelike toten daghe, Ende Onse Heere, al sonder saghe, Sende hem manna, hemelsch broot, Mede te blusschene sinen noot, Ende vele inghelen quamen daer, Ende brochten licht scoone ende claer, Ende songhen ende dreven melodie, Dus daden sy solaes ende vye, Tote dat die dach up quam. Mettien Sente Pieter orlof nam, Ende ooc alle de inghelen mede Voeren met hem ter heliger stede, Daer boven in 't soete hemelryke, Maer eerst bevolene sine heghelike. In deser manieren es Amand bleven In Roome, ende heeft hem ghegheven Te behalene alle die pardoene, Entie aflate om rechte soene [68] Te ghecrighene van moeder ende vader, Ende hi, die vul minnen was al gader, Ende van alder duecht fondament, Wart bi den costre daer bekend, Want hijt huut jonsten dede al, Hi sach die maeltiden smal, Ende die groote aermoede mede, Die hi ghedoghede in de stede. |
Hoe Amandus zijn bidden deed in Sint Petrus kerk en hoe hem de koster mishandelde. Het is een teken der wijsheden, Dat een is van zulke zede, Dat zijn werken en zijn woorden Altijd zijn van een akkoord; Dit doen ons de vroede verstaan. Nu laat ons up Amandus gaan, En merken wel en bezien Of hij ergens faalt in dien, Dat zijn woorden en zijn daden Niet zijn even gestadig. Zeker ja zij, in alle keer, Dus is hij te prijzen zeer, Want hij predikte nooit dat woord, Of hij zette het in werken voort, Als men van hem heeft vernomen. Nu is hij te hoge Rome gekomen, Om penitentie te doen daar, En in pelgrimage voorwaar. Hij is recht voortgegaan Te Sint Petrus, heb ik verstaan, In de kerk met devotie, Daar viel hij in zijn gebed, Met vlijt alzo groot, Dat hij zich vergat al bloot, En mits gedachten in zijn zin, Want hij werd ontstoken van minnen Van God, onze lieven Heer, Zodat hij recht in allen keer Alle aardse dingen daarbij vergat. Hoor een deel hoe en wat [64] Deze heilige vader geschiede; De kerk ruimden alle lieden, En de koster, die is gekomen, En heeft zijn sleutel genomen, Om de kerk dicht te sluiten, Als die begeerde geen gasten, En klopte luid en riep mede: ‘Is er iemand, ga eruit met vrede.’ Daar heeft hij niemand gezien, En hij sloot de deur met dien Vast toe, en daarna Ging hij al om zoeken voorwaar In alle hoeken en heeft gevonden Sint Amandus, die noch ten stonden Van zichzelf niets weet, Want hij lag in zijn bidden zo heet, Als ik u zei hier tevoren, Dat hij zijn zin had verloren. Die koster werd verwoed van zin, En zei: ‘Dief, waande ge hierin Hebben gebleven deze nacht, En uw tijd te stelen gewacht, Dus moet he hebben kwade dag.’ Amandus, die in bidden lag, Die verroerde geen lid, Dus de koster had zwaar verdriet, En peinsde kwaad in zijn gemoed, En begon de goede man te slaan Zo zeer over al zijn lichaam, Dat hij hem deed grote miskwam, En immer riep: ‘Dief! trawant! Het was gratie dat ik u vond, Maar gij zal het ontgelden zeer.’ Ootmoedig sprak die heer. [65] En bood zon grote onschuld, Maar de koster door dat hij bloot, Van klederen stond en naakt, Heeft hij hem pijnlijk gemaakt, En sloeg hem lang en hard, Dat hij hem bij de deur bracht, En stak hem daar onwaardig uit, Zodat hij viel op de aarde, En kwetste hem bijzonder, Maar dankte God alle dingen Is hij gereed opgestaan, En zijn weg toch gegaan, En de koster riep na hem altijd: ‘Hoor je het, trawant, dief en loos, Valse cuerliaan, hoe graag zou je Diefachtig heb bedrogen mij.’ Menige grote onwaardigheid Dat hij tot de heilige man zei, En daarna keerde hij in de deur, En wilde ze sluiten, maar op dat uur Ontmoette hij Sint Petrus gelijk, Die hem vroeg waarom hij gedaan Had zulke overdaad en last, Die Gods vriend was uitverkoren vast. Voort ze zei hij hem al bloot Dat die maledictie groot Op hem zou vallen snel, Of hij vond hem die goedertieren Man, en bad hem genade, En hij het ook wilde gestadige Te verhevene met ootmoed. De koster zei: ‘Aai, heer goede, [66] Waar zou ik hem mogen vinden, Of ik hem te zoeken wilde bewinden?’ Sint Petrus zei met dien: ‘Ik ga tot hem, volg me, En wees dus wel bekend Dat is die heilige Amandus, Die met God meer is bemind, Dan iemand die men nu levend kent.’ Aldus sprekende, heb ik vernomen, Zijn ze tot Amandus gekomen, Daar sprak Sint Petrus dus: ‘Amandus, broeder, die lieve Jezus Moet u versterken in de deugd, Met rechte ben ik zeer verheugd, Dat gij me doet zo grote eer, En u bemoeid hebt zo zeer, Om te visiteren mijn kerk. God, die loon is van goede werken, Zal u wel vergelden daar ‘t u behoeft. Nu bid ik u, broeder, deze maal Dat hij wil horen mijn bede, En deze koster, die u misdeed Wilt vergeven zijn misdaad, Want hij kende niet uw staat.’ Amandus, die hem zag bekende, Alzo hem de Heilige Geest inzond, Viel neder op zijn knieën, En hij zei aldus meteen: ‘o Prins der alle apostelen, Hoe mag deze zaak vallen, Dat gij u vernedert zo zeer Mij te bidden, lieve heer.[67] Beveelt en gebied over mij, En wat uw wil is, Dat moet in mij niet blijven.’ Vele woorden mocht ik schrijven, Beide, van worden en wederwoord, Maar hoort die sleutel helemaal, Gratie en ootmoedigheid volkomen Mocht men in hen beiden noemen, Maar die koster bad genade Amandus, van al zijn misdaden, Dat hij het hem vergaf vriendelijk, Door den Heer van Hemelrijk, En door Sint Petrus bede, Die hem bij de hand nam te die plaats, En leidde hem in de kerk weer; En bleef met hem hier neder, Troostend vriendelijk tot de dag, En Onze Heer, al zonder sage, Zond hem manna, hemelsbrood, Mee te blussen zijn nood, En vele engelen kwamen daar, En brachten licht mooi en helder, En zongen en dreven melodie, Dus deden ze solaas en vrolijkheid, Totdat die dag op kwam. Metten Sint Petrus verlof nam, En ook alle engelen mede Voeren met hem ter heilige plaats, Daarboven in 't lieve hemelrijk, Maar eerst bevalen ze hem iedereen. In deze manieren is Amandus gebleven In Rome, en heeft zich begeven Te behalen alle dat pardon, En de aflaat om rechte verzoening [68] Te krijgen van moeder en vader, En hij, die vol minnen was helemaal, En van alle deugd fundament, Werd bij de koster daar bekend, Want hij het uit gunst deed al, Hij zag de maaltijden smal, En die grote armoede mede, Die hij gedoogde in die plaats. |
|
Hoe Amand huut Roome ghinc, ende hoe die Paeus boden huutsende, omme hem te soukene. Als Amand dus den lieden omtrent Sine duecht ende aermoede, wert bekent, Poghede elc om hem te doene lieve, Dies wert hi in swaren grieve, Ende es heymelic huut Roome ghegaen, Maer als die goede lieden hebben verstaen, Waren si droeve ende claeghden 't seere, So dat die Paeus, onser alder heere, Verstond van der grooter duecht, Ende werter seere met verhuecht, Die hinc an den goeden Amand, Ende sochte raet, dien hi vand, Waer hi den goeden man mochte vinden. Men riet hem dat hi soude sinden Boden huut om t'soukene den man, Daer so vele duechden lach an, Dien dedi souken al omme saen. Maer van den bode late ic nu staen Te scrivene, ende segghe hu voort Van Amande, die t'eere poort, [69] Die men Sans hiet voorwaer Quam, ende doe vant hi daer Vele kerstine in bedwanghe, Ende een deel ooc ghevanghen Om dat men se soude ontliven. Hi peinsde dat het soude bliven, Up dat hem God wilde helpen; Nu hoort hoe hijt mochte stelpen. |
Hoe Amandus uit Rome ging en hoe die Paus boden uitzond om hem te zoeken. Als Amandus dus de lieden omtrent Zijn deugd en armoede, werd bekend, Probeerde elk om hem te doen liefde, Dus werd hij in zware grief, En is heimelijk uit Rome gegaan, Maar toen de goede lieden hebben verstaan, Waren ze droevig en beklaagden 't zeer, Zodat de Paus, ons aller heer, Verstond van de grote deugd, En werd er zeer met verheugd, Die hing aan de goede Amandus, En zocht raad, die hij vond, Waar hij de goede man mocht vinden. Men raadde hem aan dat hij zou zenden Boden uit om te zoeken de man, Daar zo veel deugden aanlagen, Die liet hij zoeken al om gelijk. Maar van de bode laat ik nu staan Te schrijven, en zeg u voort Van Amandus, die te ene poort, [69] Die men Siena heet voorwaar Kwam, en toen vond hij daar Vele christenen in bedwang, En een deel ook gevangen Omdat men ze zou ontlijven. Hij peinsde dat het zou blijven, Op dat hem God wilde helpen; Nu hoort hoe hij het mocht stelpen. |
|
Hoe alle die ghevanghene verlost waren van der stede bi Amands bede, ende hoe d'inghel Amande verloste. Amand die Gode heeft ghebeden, Den moghensten van alder stede, Dat si hem die ghevanghene gaven, Daer vant hi se onghewillich ave, Want sijt hem al wederseiden; Hi dede te Gode sijn ghebede. Daer es de vanghenesse ontdaen alleene, Entie ghevanghene ghinghen huut ghemeene, Ende quamen tot hem ende dancten hem seere, Maer hi seide: ‘Danct Onsen Heere, Jhesus Christus, die hem liet doden, Om ons te bringhene huut allen noode, An der helighen crucen hout, Daer hi mede betaelde onse scout, Die wi sculdich waren alle, Ende wacht hu voort van den valle Der sonden, daer ghi hebt ghesijn; Ooc doet neerenstelic ghepijn Te houdene kerstin gheloove vast, Ende der penitencien last Neemt an, met ootmoedicheden, So sal God uwe beden [70] Hooren ende vriendelike ontfaen.’ Met vele woorden dusghedaen Troosti se ende scieden daer mede. Doe liep niemare in de stede, Dat alle die ghevanghene waren huut. Doe rees daer een groot gheluut Onder dat volc quader hande, Ende als elc die waerheit becande, Dat die helighe man hadde ghedaen, Hebben sine fellike ghevaen, Ende met hyser ghebonden vast; Pine ende groot overlast Moesti ghedooghen te diere huere, Ende bleef ghevanghen dien dach duere, Maer tsnachts, alsoo 't God ghebood, Losten d'inghel huter noot, Ende leedene so verre te dien stonde, Dat hi 's Paeus bode heeft vonden, Dien hi aensprac, in deser manieren: ‘Vrient, du soucts den goedertieren Amande, den helighen vader soete Van 's Paeus weghen, die alle boete Up eerderyke van sonden vergheven mach. God, die maecte nachte ende dach Moet hu bewaren beede gader; Gaet metten bode, helich vader, Want het si dien wille van Gode.’ Dus sciet de inghele, maer die bode, Die van den Paus, daer was comen Heeft die tale aenghenomen, Ende seide met grooter ootmoedicheden: ‘Helighe vader, door 's Paeus bede, [71] Biddic hu dat ghi wilt keeren, Ende namelike door den wille Ons Heeren, Ten hooghen Roome toten Paus Urbaen, Die hu vriendelike sal ontfaen, Want sine begheerte boven alle dijnc Es om hu te sprekene sonderlinc. |
Hoe alle gevangene verlost waren van de plaats bij Amandus bede en hoe de engel Amandus verloste. Amandus die God heeft gebeden, De vermogendste van de hele plaats, Dat ze hem die gevangenen gaven, Daar vond hij ze ongewillig van, Want ze het hem allen weerspraken; Hij deed tot God zijn gebed. Daar is de gevangenis geopend alleen, En de gevangenen gingen eruit algemeen, En kwamen tot hem en dankten hem zeer, Maar hij zei: ‘Dank Onze Heer, Jezus Christus, die hem liet doden, Om ons te brengen uit alle nood, Aan het heilige kruishout, Daar hij mee betaalde onze schuld Die we schuldig waren allen, En wacht u voort van de val Der zonden, daar gij in hebt geweest; Ook doe vlijtig moeite Te houden christen geloof vast, En de penitentie last Neem het aan, met ootmoedigheid, Zo zal God uw beden [70] Horen en vriendelijk ontvangen.’ Met vele woorden dusdanig Troostte hij ze en scheidde daar mede. Toen liep nieuws in de plaats, Dat alle gevangenen waren uit. Toen rees daar een groot geluid Onder dat volk kwader handen, En toen elk de waarheid bekende, Dat die heilige man had gedaan, Hebben ze hem fel gevangen, En met ijzer gebonden vast; Pijn en grote overlast Moest hij gedogen te dat uur, En bleef gevangen die dag door, Maar ‘’s nachts, alzo 't God gebood, Verloste hem de engel uit de nood, En leidde hem zo ver te die stonde, Dat hij de Paus bode heeft gevonden, Die hij aansprak, in dezer manieren: ‘Vriend, u zoekt de goedertieren Amandus, den heilige lieve vader Vanwege de Paus, die alle boete Op aardrijk van zonden vergeven mag. God, die maakte nacht en dag Moet u bewaren beide tezamen; Gaat met de bode, heilig vader, Want het is de wil van God.’ Dus scheidde de engel, maar die bode, Die van de Paus, daar was gekomen Heeft die woorden aangenomen, En zei met grote ootmoedigheid: ‘Heilige vader, door de Paus bede, [71] Bid ik u dat gij wil keren, En namelijk door de wil van Onze Heer, Te hogen Rome tot de Paus Urbanus, Die u vriendelijk zal ontvangen, Want zijn begeerte boven alle dingen Is om u vooral te spreken. |
|
Hoe Amand wederkeerde te Roome bi bevelenessen van den inghele, met 's Paeus bode. Amand andwoorde met woorden snel, Als die oetmoedich was ende niet fel: ‘Bode, ic ga metti vriendelike, Want jeghen Gode van hemelryke, Noch jeghen den wille, wats ghesciet, Van den Paeus sette ic mi niet, Maer ghebiede mi te haren ghebode, Dies gaen wy in de bewaernesse van Gode.’ Dus keerden sy te Roome waert; Wat ghesciede up die vaert, Ende onlanghe dat siere up ghinghen, Ne maghic niet te voren bringhen, Want de langhe tale ne voughet niet, Maer als Gods wille es, hets ghesciet, Dat sy te Roome binnen quamen, Daer si den goeden Paeus vernamen Urbanus, den helighem man, Die den bode aldus sprac an: ‘Vrient, es dit die helighe goede, Daer mi soo toe draghen die moede?’ - ‘Jaet, helich vader, sonder waen.’ Sprac die bode, ende dede hem verstaen Wat de Inghel hem beval, Ende wat hi sprac groot ende smal. [72] Daer nam die Paeus, met grooter ootmoet, Bi der hand den helighen Amand goet, Ende bad hem met grooter neerenstichede, Dat hi hem dade sine bede, Wat die bede was, moghedi hooren. Hi leyde hem eerstwaerven te voren, Sijn leven te wetene, ende wie hi ware; Dat berechte hi hem aldare, Vriendelike ende met ootmoede, Ende als 't verstaen hadde die Paeus goede Danctijs Gode ende bat seere Amande, den helighen heere, Dat hi hem wilde bliven by, Ende wat hi heeft, dat ghemeene sy. Amand andwoorde met ootmoedicheden: ‘Helich vader, behouden uwer bede, Biddic hu dat ghi mi verlaed, Want het ne ware niet mijn staed Te sine in sulker moghentheit groot, Maer mi ghenoughet toter doot Gode te dienene, met siele, met live, Ende dat ic daer in ghestadich blive.’ Urbanus sprac: ‘Seker nemmermeere, Ne twifelic in negheenen keere, Ghine soud Gode dienen wel bequame, Ende spreeden ende meersen sinen name, Al waerdi in meerderen state, Want al hu leven sie ic in maten Ootmoedich ende goedertiere, Ende ic hope hu in der gracien siere Ghenaden, Christus te bewaerne hevet.’ Die helighe Amand stond ende bevet, Daer hi verstond dese woorde, Maer vriendelike hi andwoorde; [73] ‘Helich vader, ende erdsch God, Over al kertisnhede gaet hu ghebod, Dies ne twifelic in negheenen keere, Maer ic bidde hu, door Onsen Heere, Dat ghi hu meer relaxeert te mi Te biddene niet meer dat niet ne sy Bate miere sielen noch der werelt ghemeene, Want die hoocheit acht ich cleene, Die men hier in dit leven heeft Jeghen 't goet dat Christus gheeft.’ Dusghedane tale, helich ende vroet, Spraken sy vele, maer die Paeus goed Leyde hem voor oghen bisscop te sine, Maer het was verloren pine, Doch bat hi hem een bede, Die hi hem in 't hende dede, Dat was om te blivene daer, Doch te minsten een half jaer. Dat willecuerdi vriendelike, Maer Ons Heere van hemelryke Verlichtene so met siere godheit, Dat al de weerelt van siere duechdelicheit Verblijdde, ende die Paeus boven al, Want sonder grond ende sonder ghetal Was sijn leven t'allen stonden; Nu hoort wat ic voort hebbe bevonden Van dat ghesciede desen helighen man. [74] |
Hoe Amandus wederkeerde te Rome bij bevel van de engel met de Paus bode. Amandus antwoorde met woorden snel, Als die ootmoedig was en niet fel: ‘Bode, ik ga met je vriendelijk, Want tegen God van hemelrijk, Noch tegen de wil, wat er geschiedt, Van de Paus zet ik me niet, Maar gebieden me te hun gebod, Dus gaan we in de bewaring van God.’ Dus keerden ze te Rome waart; Wat geschiede op die reis, En kort dat ze erop gingen, Nee, mag ik niet tevoren brengen, Want de lange taal voegt hier niet, Maar als het Gods wil is, het is geschied, Dat ze te Rome binnenkwamen, Daar ze de goede Paus vernamen Urbanus, de heilige man, Die de bode aldus sprak aan: ‘Vriend, is dit die heilige goede, Daar me zo toedraagt het gemoed?’ - ‘Ja het, heilig vader, zonder waan.’ Sprak die bode, en liet hem verstaan Wat de Engel hem beval, En wat hij sprak groot en klein. [72] Daar nam de Paus, met grote ootmoed, Bij de hand de heiligen goede Amandus, En bad hem met grote vlijt, Dat hij hem deed zijn sine bede, Wat die bede was, mag je horen. Hij legde hem de eerste keer tevoren, Zijn leven te weten, en wie hij was; Dat berichte hij hem aldaar, Vriendelijk en met ootmoed, En toen 't verstaan had die goede Paus Dankte hij God en bad zeer Amandus, de heilige heer, Dat hij hem wilde bij blijven, En wat hij heeft, dat algemeen is, Amandus antwoorde met ootmoedigheid: ‘Heilige vader, behouden uw bede, Bid ik u dat ge me over laadt Want het was niet mijn staat Te zijn in zulke grote mogendheid, Maar me vergenoegt tot de dood God te dienen, met ziel, met lijf, En dat ik daarin gestadig blijf.’ Urbanus sprak: ‘Zeker nimmermeer, Nee, twijfel ik in geen keer, Ge zou God dienen wel bekwaam, En verspreiden en vermeerderen zijn naam, Al was je in hogere staat, Want al uw leven zie ik in maten Ootmoedig en goedertieren, En ik hoop u in de gratie van zijn Genaden, Christus te bewaren heeft.’ Die heilige Amandus stond en beefde, Daar hij verstond deze woorden, Maar vriendelijk hij antwoorde; [73] ‘Heilig vader, en aardse God, Over al christenheid gaat uw gebod, Dat twijfel ik in geen keer, Maar ik bid u, door Onze Heer, Dat gij u meer relaxeert tot mij Te bidden niet meer dat niet Baat mijn ziel, noch de wereld algemeen, Want die hoogheid acht ik klein, Die men hier in dit leven heeft Tegen 't goed dat Christus geeft.’ Dusdanige woorden, heilig en verstandig, Spraken ze veel, maar die goede Paus Legde hem voor ogen bisschop te zijn, Maar het was verloren moeite, Doch bad hij hem een bede, Die hij hem in ’t einde deed, Dat was om te blijven daar, Doch te minsten een half jaar. Die stemde toe vriendelijk, Maar Onze Heer van hemelrijk Verlichten hem zo met zijn goddelijkheid, Dat al de wereld van zijn deugdelijkheid Verblijdde, en de Paus boven al, Want zonder grond en zonder getal Was zijn leven te alle stonden; Nu hoort wat ik voort heb bevonden Van dat geschiede deze heilige man. [74] |
|
Hoe God Amande ontboet daer hi messe dede voor den Paeus dat hi campioen soude sijn voor ’t gheloove. T'eenen tide soudi gaen doen an Die ghewade Ons Heeren ende messe plien, Daer die Paeus toe soude sien, Ende hooren met grooter devoticheden, Maer als Amand in sine ghebede Stont ende voor dat Sacrament, Ende hi sijn secrete hadde ghehend, Was daer ghehoort Ons Heeren bode, Die sprac: ‘Amand, ghemint van Gode Bestu, boven vele creatueren. God ontbiet hu, te deser hueren Dattu moets campioen sijn Om te meersene de wet fijn, Daer hi om sturte sijn bloet, Ende starken 't gheloove helich ende goed Van kerstinhede, dat binnen uwer tijt, Mids uwer hulpen wert ghewijt.’ Met desen liet vallen de bode ryke Eenen brief, ende voer in hemelryke, Ende Amand, die helighe vader Vulhende sijn messe algader, Ende daer hi hem ontgheerwen soude Quam die Paeus also houde, Ende knielde ootmoedelike voor hem, Hi seide: ‘Helich man, sonder lem, Ic hebbe verstaen die boodscip scoone, Die hu brochte van den troone Die inghel, Ons Heeren bode; Ghi sijt seere ghemint van Gode, [75] Dat es hier voor hoghen ende anscijn; Ic gheve hu up die macht mijn, Want ghijt bedt waerdich sijt Dan yement in de weerelt wijt.’ Amand was verdroevet seere, Als hi den Paeus, den goeden heere, Sach knielen voor hem ende hoorden spreken, Van dooghene dochte hem 't herte breken, Dies seide hi, met eenen moede bedroeft: ‘Helich vader, het niet behouft Dat die heere knielt voor den knecht,’ Dies toghede hi hier wel groot recht, ‘Staet up, vader, ende ghebied mi, Ic saelt doen, die hu knecht si, Uwen wille.’ Ende mettien Liet hi Urbanus den brief sien, Diene las ende verstond wel die woort, Als ic se segghen sal, nu hoort; |
Hoe God Amandus ontbood daar hij de mis deed voor de Paus dat hij kampioen zou zijn voor ’t geloof. Te een tijd zou gaan aandoen Dat gewaad Onze Heer en mis plegen, Daar de Paus zou toezien, En horen met grote devotie, Maar toen Amandus in zijn gebed Stond en voor dat Sacrament, En hij zijn geheim had geëindigd Was daar gehoord Onze Heer bode, Die sprak: ‘Amand, bemind van God Bent u, boven vele creaturen. God ontbiedt u, te deze uren Dat tu moet kampioen zijn Om te vermeerderen de fijne wet, Daar hij om stortte zijn bloed, En versterken 't geloof heilig en goed Van christelijkheid, dat binnen uw tijd, Mits uw hulp wordt verspreid.’ Met deze liet vallen de rijke bode Een brief, en voer in hemelrijk, En Amandus, de heilige vader Eindigde zijn mis allemaal, En daar hij hem ontkleden zou Kwam die Paus alzo gauw, En knielde ootmoedig voor hem, Hij zei: ‘Heilig man, zonder leemte Ik heb verstaan die mooie boodschap, Die u bracht van de troon Die engel, Onze Heer bode; Gij ent zeer bemind van God, [75] Dat is hiervoor hoog en te aanschijn; Ik geef op mijn macht, Want gij het beter waardig bent Dan iemand in de wereld wijdt.’ Amandus was bedroefd zeer, Toen hij de Paus, de goede heer, Zag knielen voor hem en hoorden spreken, Van gedogen dacht hem 't hart breken, Dus zei hij, met een bedroeft gemoed: ‘Heilig vader, het niet behoeft Dat de heer knielt voor de knecht,’ Dus toonde hij hier wel groot recht, ‘Sta op, vader, en gebied mij, Ik zal het doen, die uw knecht is, Uw wie.’ En meteen Liet hij Urbanus de brief zien, Die het las en verstond wel dat woord, Als k het zeggen zal, nu hoort; |
|
Hoe dien brief spreect die hem d'inghel brochte van Gode van hemelryke. ‘Ay, minen vrient, die ic ontbiede, Saluut in orcontscepen allen lieden, Die dese letteren sullen sien of hooren lesen, Dat ic hu macht gheve in desen, Waer ghi comt in elcke stad, Dat mine gracie si hu te bad, Ende bevele hu dat ghi welsaen Mijn gheloove doet verstaen, In een land woeste ende wilt mede, 't Welke heeft poort, doorp ende steden, [76] Vul van volcke up desen tijt, Dat dierghelike in de weerelt wijt Gheen aergher van gheloove leven mach. Maer het sal noch commen die dach Dattet van gheloove wert so fijn, Dat sine ghelike gheen ne sal sijn. Dat landscip wert noch wide becand, Ende strect recht an Vrankenland, Het sal meersen altoos ende dien, Ende minen name gheerne belien, Sonder twifele, t'eenighen stonden Wart dit saet voordan vonden. Vaert daerwaert, so ghi eerst moocht, Ende helpet bringhen in die duecht.’ Met desen nam den brief hende. Urbanus, die dit bekende, Sprac vriendelike met ootmoede: ‘Helich Amand, vader goede, Ic hebbe wel verstaen ende ghehoort Ons Heeren ontbieden ende sijn woort, Dies hi ghedanct moet sijn. Nu hoort den raet een deel mijn; Ghi sult met hu nemen lieden, Die vroet sijn ende connen bedieden Die wet, ende ooc gheven raed Wat hu bi wilen te doene staed, Want alleene waert hu te fel Te begripene, dat weetic wel.’ Amand andwoorde met woorden soete: ‘Ic hope an Christus, die es boete Van allen saken in dit leven Dat hi mi hulpen ghenouch sal gheven, Maer nochtanne ontsegghic niet Uwe hulpe, wat dats ghesciet, [77] Hets messelic ende het mochte so comen Dattet ons seere soude vromen, Want priesters ende clerke vroed Suldi ons senden, vader goed, Hopic als wijs hebben te doene.’ - ‘Dies mueghdi wel wesen coene,’ Sprac Urbanus, die helighe man. Dus so sciet elc anderen van, Met helighen groetene ende scoone, Bevelende Gode van den troone Elcanderen, met grooter oetmoedicheden; Nu hoort voort wat Amand dede. |
Hoe die brief speekt die hem de engel bracht van God van hemelrijk. ‘Aai, mijn vriend, die ik ontbied, Saluut in verkondiging allen lieden, Die deze letters zullen zien of horen lezen, Dat ik u macht geef in deze, Waar ge komt in elke stad, Dat mijn gratie is u te beter, En beveel u dat gij wel gelijk Mijn geloof doet verstaan, In een land woest en wild mede, 't Welke heeft poort, dorp en plaatsen, [76] Vol van volk op deze tijd, Dat diergelijke in de wereld wijdt Geen erger van geloof leven mag. Maar het zal noch komen die dag Dat het van geloof wordt zo fijn, Dat zijn gelijke geen zal zijn. Dat landschap wordt noch ver bekend, En strekt recht aan Vrankenland, Het zal vermeerderen altijd en dien, En mijn naam graag belijden, Zonder twijfel, te enigen stonden Wordt dit zaad voortaan gevonden. Vaar derwaarts, zo gauw ge kan, En help het brengen in de deugd.’ Met deze nam de brief einde. Urbanus, die dit bekende, Sprak vriendelijk met ootmoed: ‘Heilig Amandus, goede vader, Ik heb wel verstaan en gehoord Onze Heer ontbieden en zijn woord, Dus hij bedankt moet zijn. Nu hoort een deel mijn raad; Gij zal met u nemen lieden, Die verstandig zijn en kunnen aanduiden Die wet, en ook geven raad Wat u bij wijlen te doen staat, Want alleen was het u te fel Te begrijpen dat weet ik wel.’ Amandus antwoorde met lieve woorden: ‘Ik hoop aan Christus, die is boete Van allen zaken in dit leven Dat hij me hulp genoeg zal geven, Maar nochtans ontzeg ik niet Uw hulp, wat dat er geschiedt, [77] Het is onzeker en het mocht zo komen Dat het ons zeer zou baten, Want priesters en verstandige klerken Zal je ons zenden, goede vader, Hoop ik als wij het hebben te doen.’ - ‘Dus mag je wel koen wezen,’ Sprak Urbanus, die heilige man. Dus zo scheidde elk van de ander dan, Met heilige groeten en mooie, Bevalen God van de troon Elkaar, met grote ootmoedigheid; Nu hoort voort wat Amandus deed. |
|
Hoe dat Amand huut Rome sciet ende wederquam te Nisena, ende was daer een stic. Hi ghinc sinen wech rechte voort Hute Roome, der grooter poort, Den eenen dach voren, den anderen na, So dat hi gherochte voorwaer Te Nisena, daer ghi hier voren Een deel lesen of mocht hooren; Dit was die stad, die hi bekeerde, Ende die salighe wet in leerde. Die goede lieden waren blide, Ende ontfinghene seere in strie, Vele heeren, ende groote weerdichede Dede men hem in de stede, Dies hi lettel was verblijt, Doch bleef hi daer eenen tijt, Bi den beden van den ghemeenen Volcke, groot ende cleene, [78] Hem minden ghelijc haes selfs live. Nu hoort wat ic voort bescrive. Als hi daer eenen tijt hadde ghesijn, Ende ghecastiet met woorden fijn Van predicacien, die waren soete, Den lieden gaf hi gherechte boete Van penitencien ende weldaden Daer si in bliven ghestade. |
Hoe dat Amandus uit Rome scheidde en wederkwam te Nic, en was daar een tijdje. Hij ging zijn weg recht voort Uit Rome, de grote poort, Dn ene dag voren, de anderen na, Zodat hij raakte voorwaar Te Nice, daar gij hier voren Een deel lezen van mocht horen; Dit was die stad, die hij bekeerde, En die zalige wet in leerde. Die goede lieden waren blijde, En ontvingen hem zeer in die, Vele heren, en grote waardigheid Deed men hem in de plaats, Dus hij weinig was verblijd, Doch bleef hij daar een tijd, Bij den beden van het algemeen Volk, groot en klein, [78] Hem beminden gelijk hun eigen lijf. Nu hoort wat ik voort beschrijf. Als hij daar een tijd had geweest, En gekastijd met fijne woorden Van predicatiën, die waren lief, De lieden gaf hij gerechte boete Van penitentiën en weldaden Daar ze in blijven gestadig. |
|
Hoe Amand quam te Wasmens, ende hoe hi den bisscop seide wie hi was, ende dat hi wilde gaen in Vlaenderen. Doe nam hi orlof ende es comen So verre ghegaen, hebbic vernomen, Dat hi te Wasmens, in de stat quam, Daer hi den goeden bisscop vernam, Diene vriendelike ontfinc, Want hine kende sonderlinc In weldaden ende in duechden mede. Nu mooghdi hooren wat hi seide: ‘Vrient, Ons Heeren huutvercoren, Boven alle die nu sijn gheboren, Helich, simple ende ghestade, Ic bedancke nu uwer ghenaden, Dat ghi uwe oetmoedichede doet, Daer ghi mi in verblijt den moet So seere, dat ic niet ne can Hu vuldancken, helich man, Dit es in dat ghi hier sijt comen, Hebdi eenighe saken vernomen, Die ghi weet ende begeert, Ofte hebdi yet dat hu deert, Dat laet mi weten, helich vader, Ic bem de gone, die algader [79] Mi sal voughen te uwen wille, Beede lude ende daer toe stille.’ Amand dies bedancti hem seere, Ende bleef een stic bi den heere, Den bisscop, dien hi ondersochte Vriendelike hoe dat hi mochte Vulcomen den wille sijn, Ende vertrac hem die redene fijn. Hi toochde hem die lettere mede, Daer ic hu hier te voren afseide, Die hem ghesend was van Gode, Bi den inghel, sinen bode. Die bisscop, die dit wel verstoet, Wert seere verblijt in den moet, Ende sprac, met eenen bliden sinne: ‘Helich man, te desen tide So leveric mine macht al hu, Doet er mede, dies biddic hu, Al hu ghebod ende uwen wille.’ Amand, die ne sweech niet stille, Maer hi dancte den bisscop seere, Ende seide: ‘Helich vader, Heere, Dies hebbic noot, dies moghdi weten, Want dit volc is hier bi gheseten, Vul van ongheloove quaet, Daer mi die sin so seere toe staed, Omme te bringhene huten dole, Ende te leedene ter saligher scole, Van kerstinen ghelove goed. Priesters, clerken, die sijn vroet, Biddic hu dat ghi mi send, Als ghi dien tijt so verre bekend, [80] Ende God so vele heeft ghewrocht Datter een deel te gheloove es brocht.’ Die bisscop seide: ‘Ne twifeles niet, Ic werde ghereet als ghijt ghebiet, Met miere macht te uwen ghebode, In onderdanigheden van Gode.’ Dus bleef daer rustende Amand Eenen tijt, si hu becand, Ende daer naer sciet hi van daer, Ende quam hier in 't land voorwaer Predickende den lieden ende castien, Daer hi vand vele quadyen, Vul ongheloovicheden putertiere, Maer hi die was so goedertiere Verwandt algader met hootmoede. Nu verstaed van den vader goede; Hoe hi bekeerde Vlaenderenland Sal ic hu wel doen becand, Up dat ghiere na wilt hooren, Elc die levere sin ende hooren, Ende versta wat ic bediede. Het es een segghen onder de liede, Dat die goede Sente Amand Eerst bekeerde Vlaenderenland. Het was waer mooghdi hooren, Maer die van der Maghet was gheboren, Christus, onser alder behoeder, Was beleedere ende stierroeder Van der gracien ende van den ghesciene, Dies radic wel dat hem elc diene Met algader siere herten, Ende bekenne der grooter smerten, Die hi door onse sonden leet. Nu verstaed voort ’t onderscheet [81] Van beghinsel sonder hende, Hoe men eerst in Vlaenderen bekende, Kerstin gheloove goed ende vray, Ic saelt hu segghen, sonder delay, Ende scriven de waerheit sonder sy, Nu hoore elc, ende versta na mi. |
Hoe Amandus kwam te Vermandois en hoe hij de bisschop zei wie hij wa, en dat hij wilde gaan in Vlaanderen. Toen nam hij verlof en is gekomen Zo ver gegaan, heb ik vernomen, Dat hij te Vermandois, in de stad kwam, Daar hij de goede bisschop vernam, Die hem vriendelijk ontving, Want hij kende vooral In weldaden en in deugden mede. Nu mag ge horen wat hij zei: ‘Vriend, Onze Heer uitverkoren, Boven allen die nu zijn geboren, Heilig, eenvoudig en gestadig, Ik bedank nu uw genaden, Dat gij u ootmoedigheid doet, Daar gij me in verblijdt het gemoed Zo zeer, dat ik niet kan U geheel te bedanken, heilige man, Dit is in dat gij hier bent gekomen, Heb je enige zaken vernomen, Die gij weet en begeert, Of heb je iets dat u deert, Dat laat me weten, heilige vader, Ik ben diegene, die allemaal [79] Me zal voegen tot uw wil, Beide, luid en daartoe stil.’ Amandus die bedankte hem zeer, En bleef een tijdje bij de heer, Dn bisschop, die hij onderzocht Vriendelijk hoe dat hij mocht Volkomen zijn wil, En verhaalde hem die reden fijn. Hij toonde hem die letters mede, Daar ik u hier tevoren van zei, Die hem gezonden was van God, Bij de engel, zijn bode. Die bisschop, die dit wel verstond, Werd zeer verblijd in het gemoed, En sprak, met een en blijde zin: ‘Heilige man, te deze tijd Zo lever ik mijn macht al aan u, Doet er mede, dat bid ik u, Al uw gebod en uw wil.’ Amandus, die zweeg niet stil, Maar hij dankte de bisschop zeer, En zei: ‘Heilige vader, Heer, Dit heb ik nodig, dat mag je weten, Want dit volk is hierbij gezeten, Vol van kwaad ongeloof, Daar me de zin zo zeer toe staat, Om te brengen ui de doling, En te leiden ter zalige school, Van christenen geloof goed. Priesters, klerken, die zijn verstandig, Bid ik u dat ge me die zendt, Als gij die tijd zo ver bekend, [80] En God zo veel heeft gewrocht Dat er een deel te geloof is gebracht.’ Die bisschop zei: ‘Nee, twijfel niet, Ik ben gereed als gij het gebiedt, Met mijn macht tot uw gebod, In onderdanigheden van God.’ Dus bleef daar rusten Amandus Een tijd, is u bekend, En daarna scheidde hij van daar, En kwam hier in 't land voorwaar Prediken de lieden en kastijden, Daar hij vond vele kwaden, Vol ongeloof kwaadaardig, Maar hij die was zo goedertieren Overwon het allemaal met ootmoed. Nu versta van de goede vader; Hoe hij bekeerde Vlaanderenland Zal ik u wel doen bekend, Op dat g erna wilt horen, Elk die heeft zin en horen, En verstaat wat ik aanduid. Het is een zeggen onder de lieden, Dat die goede Sint Amandus Eerst bekeerde Vlaanderenland. Het was waar mag je horen, Maar die van de Maagd was geboren, Christus, ons aller behoeder, Was belijder en stuurman Van de gratie en van het geschieden, Dus raad ik wel dat hem elk dient Met helemaal zijn hart, En bekent de grote smart, Die hij door onze zonden leed. Nu versta voort ’t onderscheid [81] Van het begin zonder einde, Hoe men eerst in Vlaanderen bekende, Christen geloof goed en fraai, Ik zal het u zeggen, zonder uitstel, En schrijven de waarheid zonder sage, Nu hoort elk, en versta het na mij. |
|
Hoe Sente Amand quam te Winendale, ende sadt in den bosch. Dese helighe man, die es comen So verre dat hi heeft vernomen Dat hi quam in eene stede, Die men Winendale heet heden; Daer vant hijt woeste ende wilt, Sine woenste hi daer hilt Om dat hijt vand, sonder ghenoot, Van wildernessen also groot, Maer alle daghe was sijn gaen Daerne vele volcs mochte verstaen, Ende predicte dan een sermoen, Begripende gracieus ende coen Was Amand up die heydine. Hine liet door vreese no door pine, Hine seide der Ewangelien woort In doorpen, in weghen, ende in poort, Waer hi quam ende ghesach Dat eene vergaderinghe lach Van den volcke, daer wildi sijn, Dies hi ghedooghde menich ghepijn, Somtijt zuut ende noort mede, West oft oost, in elcke stede; [82] Waer hi quam hine spaerde niet, Hine seide van Christus dbediet, Maer crancken spoet hadde hi daer in, Dies was hi drouve in sinen sin, Ende claghedet Gode te velen stonden, Maer het es een segghen, ende het es vonden Dat als God wille, so heeft hi schiere Ghemaect een lammekin goedertiere Van den wulve quaet ende fel, Ende deser ghelike tooghdi wel, Want hi maecte van wulven menich lam, Heer Vlaenderen in kerstin gheloove quam. |
Hoe Sint Amandus kwam te Wijnendale en zat in het bos. Deze heilige man, die is gekomen Zo ver dat hij heeft vernomen Dat hij kwam in een plaats, Die men Wijnendale heet heden; Daar vond hij het woest en wild, Zijn woonplaats hij daar hield Omdat hij het vond, zonder genoot, Van wildernis alzo groot, Maar alle dagen was zijn gaan Daar hem veel volk mocht verstaan, En predikte dan een sermoen, Begreep gracieus en koen Was Amandus up de heiden. Hij liet het door vrees nog door pijn, Hij zei het Evangeliewoord In dorpen, in wegen en in poort, Waar hij kwam en zag Dat een verzameling lag Van volk, daar wilde hij zijn, Dus hij gedoogde menig pijn, Somtijds zuid en noord mede, West of oost, in elke plaats; [82] Waar hij kwam hij spaarde hem niet, Hij zei van Christus de betekenis, Maar zwak voorspoed had hij daarin, Dus was hij droevig in zijn zin, En beklaagde het God te velen stonden, Maar het is een zeggen, en het is gevonden Dat als God wil, zo heeft hij snel Gemaakt een lammetje goedertieren Van de wolven kwaad en fel, En dergelijk toonde hij wel, Want hij maakte van wolven menig lam, Eeer Vlaanderen in christen geloof kwam. |
|
Hoe dat twee leuwen quamen tote Amande, ende hoene d'inghel van hemelryke hiet gaen te Thoorout predeken. Doch gheviel up eene stond Dat dese helighe mans name cont, Te Winendale in wilde sadt; Daer quamen twee leeuwen, verstaed dat, Hem goedertierlike sitten bie, Die hem hilden compangie, Ende tooghden hem jonste ende samblandt. Doe sprac aldus die helighe Amand: ‘Vrienden, ghi tooghet mi groote ootmoet, Waer dit volc in dit land so goed, Ende het kennesse, ghelic dat ghi, Droughe van den Heere, die sende mi, Het soude te vriendeliker ontfaen Die boodscip, die ic hebbe ghedaen.’ Met datti dese woorde seide, Weende hi, ende viel in sijn ghebede, [83] So berrendelike, met heeten sinne, Huten bedwanghe van grooter minnen, Dat hi hem selven al vergad, Radeloos, drouve ende mat, Entie viant, die t'alre stonde Den mensche bedroghe up dat hy conde, Sprac hem an, met valschen keere: ‘Vrient, du hebs hu ghemoyt seere, Ende dine pine es al verloren, Keere weder danen du best gheboren, Ende verblide moeder ende vader, Want hier eyst om niet algader Dattu voorpeinst hadts ende gheghist, Van al 't al, hebstu ghemist.’ Dit seide hi om dat hi woude Dat die goede man laten soude 't Folc in ongheloove bederven, Ende als 't dan soude sterven, So soude die duvel entie sine Die sielen voeren ter helscher pine; Dit was sine meeninghe ende sinen wille. Nu hoort alle ende zwighet stille, Ende verstaet wat hier ghevel, God sende neder sinen inghel, Die den viand dede vlien, Ende Amand, die dit heeft versien, Dankedes Gode van hemelryke. Daer beval d'inghel hoghelike Hem dat hi up soude staen, Ende rechte voort te Thorout gaen. Daer soude hi vinden menighen man, Ende prediken een sermoen dan; God soude hem verleenen gracie. Doe sciet die inghel, sonder spacie. [84] Ende voer weder, danen hi was comen; Hoort voort wat ic hebbe vernomen. |
Hoe dat twee leeuwen kwamen tot Amandus en hoe de engel van hemelrijk zei te gaan te Torhout predeken. Doch geviel op een stond Dat deze heilige man naam bekend, Te Wijnendale in het wild zat; Daar kwamen twee leeuwen, versta dat, Hem goedertieren bijzitten, Die hem hielden gezelschap, En toonden hem gunst en enden of er niets aan de hand was. Toen sprak aldus die heilige Amandus: ‘Vrienden, gij toont me grote ootmoed, Was dit volk in dit land zo goed, En het erkende, gelijk dat gij, Droeg van de Heer, die me zond, Het zou te vriendelijker ontvangen Die boodschap, die ik heb gedaan.’ Met dat hij deze woorden zei, Weende hij en viel in zijn gebed, [83] Zo brandend, met hete zin, Uit bedwang van grote minnen, Dat hij zichzelf al vergat, Radeloos, droevig en mat, En de vijand, die te alle stonde De mens bedriegt op dat hij kon, Sprak hem aan, met valse keer: ‘Vriend, u hebt u vermoeid zeer, En uw moeite is al verloren, Keer weder vandaar u bent geboren, En verblijde moeder en vader, Want hier is het om niet allemaal Dat u voor gepeinsd had en gegokt, Van al 't al, heb u gemist.’ Dit zei hij om dat hij wilde Dat die goede man laten zou 't Volk in ongeloof bederven, En als 't dan zou sterven, Zo zou die duivel en de zijne Die zielen voeren ter helse pijn; Dit was zijn bedoeling en zijn wil. Nu hoort allen en zwijg stil, En versta wat hier geviel, God zond neer zijn engel, Die de vijand liet vlieden, En Amandus, die dit heeft gezien, Dankte God van hemelrijk. Daar beval de engel hogelijk Hem dat hij up zou staan, En rechte voort te Torhout gaan. Daar zou hij vinden menige man, En prediken een sermoen dan; God zou hem verlenen gratie. Toen scheidde de engel, zonder wachten. [84] En voer weer, vandaar hij was gekomen; Hoort voort wat ik heb vernomen. |
|
Hoe Sente Amand te Thorout quam, ende predicte, ende 't folc bekeerde. Dese huutvercoorne helighe Amand, Die stond up ende ghinc te hand Rechte voort te Thorout binnen, Elc merke wel in sinen sinne Dat Thorout ouder es, sonder waen, Binnen Vlaenderen nu ter stond, Sonder Ghend, doe ic hu cond, Want Ghend ende Thorout mede, Die Julius Cesar stichten dede, Alle beede up een jaer, Also ons wel vertrecken al claer Die coroniken, die 't ons bescriven, Maer daer of latic 't bliven, En hoort te deser materien niet, Ic keere weder, daer ic 't liet. Also ic 't in 't lattijn verstoet Was Thorout meerdere, si hu cont, Te dien tiden dan 't nu es mede. Nu es hi commen binder stede Amand, de helighe vader soete, Ende hi begonste rechte boete Te soukene van den volke ghemeene. Hy groette se groot ende cleene, Ende bat hen in vriendeliker bede, Dat men hem silencie dede, So dat men 't hem heeft ghedaen, Ende hi es t'heere stede ghegaen, [85] Ende begonste een sermoen te segghen, Daer ic hu 't grosse af mach legghen Voor ooghen, ende doen becand. Dit was 't beginsel van den sand. |
Hoe Sint Amandus te Torhout kwam en predikte en 't volk bekeerde. Deze uitverkoren heilige Amand, Die stond up en ging gelijk Recht voort te Torhout binnen, Elk merkt wel in zijn zin Dat Torhout ouder is, zonder waan, Binnen Vlaanderen nu ter stond, Zonder Gent, doe ik u bekend, Want Gent en Torhout mede, Die Julius Cesar stichten liet, Alle beide op een jaar, Alzo ons wel verhalen al duidelijk Die kronieken, die 't ons beschrijven, Maar daarvan laat ik het blijven, En hoort te dezer materie niet, Ik keer weder, daar ik 't liet. Alzo ik 't in 't Latijn verstond Was Torhout groter, is u bekend, Te die tijden dan 't nu is mede. Nu is hij gekomen binnen de plaats Amand, de heilige lieve vader, En hij begon rechte boete Te zoeken van het volk algemeen. Hij groette ze groot en klein, En bad hen in vriendelijke bede, Dat men hem stilte deed, Zodat men 't hem heeft gedaan, En hij is te ene plaats gegaan, [85] En begon een preek te zeggen, Daar ik u het grootste van mag uitleggen Voor ogen, en doen bekend. Dit was 't begin van de sint. |
|
Hoe Amand hier ontband die ewangelie den volcke, daer Sente Jan spreect van der penitencien. ‘In illo tempore venit Johannes Baptista Proedicans in deserto Judee, et cetera. Pays van daer boven si met ons allen, Broeders ghemeene, laet ons vallen Up die ewangelie van den daghe van heden, Alsoo 't predicte in waerheden Die goede Sente Jan-Baptiste, Die voorloopere was van Jhesus Christe. Ic salt hu allen doen verstaen, Wie dat penitencie wille ontfaen, Ende hem doen doopen in Jhesus bloet, Mach vinden altoos rechte ootmoet An Jhesum Christum, onsen behoedere, Want Maria, sine lieve moedere, Ne rust altoos te negheere stond Van biddene huut suverer grond, Vloyende huut gherechter minnen; Laet ons dit algader kinnen, Ende voughen ter duecht ons selven, So mach gracie up ons welven, Ende wilt penitencie ontfaen Van den sonden, die ghi hebt ghedaen, In 't onghelooveghe der afgode. Ic sal hu versekeren, als bode [86] Van minen meester Jesum Christe, Dat hu gheene sake sal gheberste, Also verre als het hu salich sy. Wilt ooc exemple nemen in mi, Dat ic mi liever liete dooden, Dan ic eenighe van uwen afgoden Anbeden soude ofte heeren, Want sine moghen niement deeren, No ooc helpen te gheere stond, Want meerct dit selve in uwen grond Dat niet salighere es dan kerstijn diet, Want hem God hemelryke belyet, Ende niet es pijnliker, sonder saghe, Dan onseker leven alle daghe; Niement es crancker dan dien 't so staed, Dat hi hem sijn vleesch verwinnen laed. Dese drie poeinte ontsienen hu allen, Dies biddic hu dat ghi hu wilt laten vallen Hu quade gheloove, daer ghi in sijt, Ende wert met mi algader verblijt.’ Dusghedane exemple ende predicacien vele Gaf hi hem te kennene in bispele, So dat saed up dat velt, up den steen, Begonsten te wortelen al in een, Daer af dat de euwangelie seghet, Die van Matheeuse bescreven leghet, Dat dat saed up den steen vernomen Qualike mach te pointe comen. Dit saed, Gods wort ende gracie bediet, Ende dit volc merct ende besiet Dat het vul ende hert was ghelijc den steen, Ontfinc dit saed groot ende cleene, Ende brochten vruchten wel twee vout, Also ghi hier na wel bekennen sout, [87] Wildi hooren die waerhede, Want daer Amand dit sermoen dede, Bekeerder .vii.c, bi ghetale, Die versochten alle te male Te ghecrighene kerstinhede. Nu hoort wat Sente Amand dede, Hi bad helcken dat si souden Hem in goeden state houden, Want hi soude senden sciere Omme den bisschop goedertiere Van Wassemens, den helighen man, Ende doen hem ghereeden dan Eene vonte, ende die wyen, Ende dwater daer in ghebenedien, Ende bringhen karisme, daer men mede Hu bringhen sal ten kerstinhede. |
Hoe Amandus hier ontbond het evangelie het volk, daar Sint Jan speekt van der penitentie. ‘In illo tempore venit Johannes Baptista Proedicans in dezerto Judee, et cetera. Vrede van daarboven is met ons allen, Broeders algemeen, laat ons vallen Op het evangelie van de dag van heden, Alzo 't predikte in waarheid Die goede Sint Johannes-de Doper, Die voorloopere was van Jezus Christus. Ik zal het u allen doen verstaan, Wie dat penitentie wil ontvangen, En hem laten dopen in Jezus bloed, Mag vinden altijd rechte ootmoed Aan Jezus Christus, onze behoeder, Want Maria, zijn lieve moeder, Nee, rust altijd te geen stond Van bidden uit zuivere grond, Vloeiend uit rechte minnen; Laat ons dit allemaal kennen, En voegen ter deugd ons zelf, Zo mag gratie op ons welven, En wilt penitentie ontvangen Van de zonden, die gij hebt gedaan, In 't ongeloof der afgod. Ik zal u verzekeren, als bode [86] Van mijn meester Jezus Christus, Dat u geen zaak zal ontberen, Alzo ver als het u zalig is. Wil ook voorbeeld nemen in mij, Dat ik me liever liet doden, Dan ik enige van uwe afgoden Aanbidden zou of heren, Want ze mogen niemand deren, Nog ook helpen te geen stond, Want merkt dit zelf in uw grond Dat niets zaligere is dan christenvolk Want hem God hemelrijk beloofd, En niets is pijnlijker, zonder sage, Dan onzeker leven alle dagen; Niemand is zwakker dan die ’t zo staat Dat hij hem zijn vlees overwinnen laat. Deze drie punten ontzien u allen, Dus bid ik u dat gij u wilt laten vallen Uw kwade geloof, daar gij in bent, En wordt met mij allemaal verblijd.’ Dusdanige voorbeeld en predicatiën vele Gaf hij hem te kennen in voorbeelden, Zodat zaad op dat veld, op de steen, Begon te wortelen al gelijk, Waarvan dat het evangelie zegt, Die van Matheus beschreven ligt, Dat het zaad op de steen vernomen Kwalijk mag te punt komen. Dit zaad, Gods woord en gratie betekent, En dit volk merkt en beziet Dat het vol en hard was gelijk de steen, Ontving dit zaad, groot en klein, En brachten vruchten wel tweevoudig, Alzo gij hierna wel bekennen zal, [87] Wild je horen de waarheid, Want daar Amandus deze preek deed, Bekeerde er 700 bij getal, Die verzochten allemaal Te krijgen christelijkheid. Nu hoort wat Sint Amandus deed, Hij bad elk dat ze zouden Zich in goede staat houden, Want hij zou zenden snel Om de bisschop goedertieren Van Vermandois, de heiligen man, En doen hem bereiden dan Een vont, en de wijn, En het water daarin zegenen, En brengen charisma, daar men mede U brengen zal ten christelijkheid. |
|
Hoe Amand ontboot den bisscop van Wasmens, ende hoe hi te Thorout quam. Als hi aldus hadde gheseit, Coes hi eenen man ghereyt, Die de boodscip dragen soude, Ende gaf hem een teekin also houde An den bisscop, die 't wel kende; Dus ghinc die bode met ghenende Tote Wasmens in de sciteit, Maer Amand bleef houdende pleyt, Predikende al sonder vaer Den eenen dach vooren, den anderen na, Tote dien sesten dach verleet. Doe quam die bisscop daer ghereet Te Thorout, met priesters ende clerke, Ende vand den sand troostende sterke [88] 't Folc, met predicacien soete. Die bisscop ghinc met goeder moeten, Daer hi Amande hevet vonden, Ende seide: ‘Vader, nu ter stonden, So bem ic commen t'uwen ghebode, Ghebenedijt sy die gracie van Gode, Die in hu so sterc hevet ghewrocht, Daer ghi dit bi toe hebt brocht. Nu beveelt mi uwen wille, Ic saelt doen.’ Doe en zweech niet stille Die helighe Amand, maer andwoorde saen: ‘Vader, dit volc willen ontfaen 't Doopsel, ende 't rechte van kerstinhede, Dies biddic hu, door mine bede, Dat ghi doet ghereeden algader, Datter toe behoort.’ - ‘Gheerne, vader!’ Sprac die bisscop, al sonder si, Gheen langher letten wasser by, Dan dat die priesters ende die clerke Hem ghinghen vaste doen te werke, Ende haelden cupen ende water daer inne. Die bisscop ghinc, met vroeden sinne, Ende dede datter toe behoorde. Wat souden ghequist vele woorden! Het werter ghedoopt in Christus name XI.c ende xxxiij, Gode bequame Was dese tijt ende dese stonden. Ooc hebbic voort wel bevonden Datter meer kerstine worden naer, Want Sente Amand, die bleef daer Eenen tijt houdende sine stede, Ende leefde in grooter helicheden. |
Hoe Amandus ontbood de bisschop van Vermandois en hoe hij te Torhout kwam. Als hij aldus had gezegd, Koos hij een man gereed, Die de boodschap dragen zou, En gaf hem een teken alzo gauw Aan den bisschop, die 't wel kende; Dus ging die bode met dat doel Tot Vermandois in de sociëteit, Maar Amandus bleef houden pleit, Prediken al zonder gevaar De ene dag voor, de andere na, Tot de zesde dag leed. Toen kwam die bisschop daar gereed Te Torhout, met priesters en klerken, En vond de sint troosten sterk [88] 't Volk, met lieve predicatiën. Die bisschop ging met goede moed, Daar hij Amandus heeft gevonden, En zei: ‘Vader, nu ter stonden, Zo ben ik gekomen op uw gebod, Gezegend is de gratie van God, Die in u zo sterk heeft gewrocht, Daar gij dit bij toe hebt gebracht. Nu beveel me uw wil, Ik zal het doen.’ Toen zweeg niet stil Die heilige Amandus, maar antwoorde gelijk: ‘Vader, dit volk wil ontvangen 't Doopsel, en 't rechte van christelijkheid, Dus bid ik u, door mijn bede, Dat gij doet bereiden allemaal, Dat ertoe behoort.’ - ‘Graag, vader!’ Sprak die bisschop, al zonder, Geen langer letten was erbij, Dan dat die priesters en die klerken Hem gingen vast doen te werk, En haalden kuipen en water daarin. Die bisschop ging, met verstandige zin, En deed dat ertoe behoorde. Wat zou verkwist vele woorden! Het werden er gedoopt in Christus naam 1100 en 33, God bekwaam Was deze tijd en deze stonden. Ook heb ik voort wel bevonden Dat er meer christenen worden daarna, Want Sint Amand, die bleef daar Een tijd hield zijn plaats, En leefde in grote heiligheid. |
|
Hoe Amand dede maken eene kerke te Thorout ende Dommeline maecte prochipape. Ooc predicte hi so neerenstelike Den volcke, dat si ghemeenelike Eene kerke daden ghereeden, Die hi dede wien heer hi sceedden Wilde van den volcke, ende liet Hem eenen pape, die Dommelijn hiet, Die helich was ende vroet ter cuere, Ende meersde in duechden sijn leven duere, Also ghi hier na wel sult hooren, Ende was huut Vrankerike gheboren. Dese ne conste de sprake niet Van desen lande, dies es ghesciet Hem, dat hi Amande bat seere, Door die minne van Onsen Heere Dat hijs hem verlaten soude. Amand, die dit verstond wel houde, Viel in bedinghen, dat es waerhede. Ootmoedelike hoort wat hi seide: ‘Heere Jhesus Christus, die van daer boven quaemt, Ende menschelike voorme naemt An Marien, der suver Maghet, Jeghen dat natuere ghedraghet, Om onse aerme keytivichede Te bringhene ter salicheden, Ende daer naer, door onsen noot, Hu liet passien ende bringhen ter doot, Door onse mesdaet, door onse sonden, Daer wi mede waren ghebonden, Bi den verbuerne van Adame. Heere, nu doet door onse vrame [90] Dat uwe moghentheit hier blike, Ende laet ghescien al dierghelike Dat jeghen natuere desen man Alle sprake mach commen an.’ Als hi ghehend hadde dese bede Sprac die pape, up die stede, Na die tale van den lande, Ende Amand gaf hem in die hande Die prochie, ende beval hem daere Van den volcke wel te nemene ware. Ooc liet hi hem een deel clergyen, Ende wasser eenich van al dien, Die niet verstonden die sprake, God sende se hem toe om die sake; Dus wies Gods wet ghebenedijt Te Thorout, des seker sijt, Ende was 't eerste, sonder waen, Dat van Vlaenderen kerstindom ontfaer Conste, ofte mochte daer toe comen, Bi gracien; nu hebdi vernomen Hoe dat Thorout wert bekeert, Ende eerst heeft kerstin gheloove gheleert, Ende van den prochepape Dommelijn, Hoe sine spraken verkeert sijn, Die daer naer met sijnder pine Vele lieden bekeerde als 't was anscine, Ende bleef goed herde sijn leven lanc, Ende heeft in duechden groot bedwanc, Want van siere helicheden suldi hooren, Maer hier gaed andere redene voren. In den bouc van Wijsheden Hebbic ghesien ende ghelesen mede, Dat men herde wel mach merken Van den meinsche an sine ghewerke, [91] Oft hi heeft consciencie goed, Ende weder hi sod es, ofte vroed, Want die tonghe des wisen toghet wel, Entie mond des dullen calt gheerne spel, Al dierghelike de ooghen van Gode Bescouwen gheerne sine ghebode, Wand die tonghe des beden es een Hout des levens, verstaet mijn meen, Maer die felle tonghe, die mach gheven Pine, arbeit in dit leven, Wanhope, dolinghe ongestade, Ende vermalendijtheit sonder ghenade. Dese prologhe hebbic gheseit Om dat so elcken mensche angheyt, Want vele lieden hebben die tonge so; Dat si nemmermeer werden vroo, Sine moeten quaet spreken ofte lieghen. Dese tonghe sal hemlieden bedrieghen, Maer die vroede heeft t'aller stond Sine tonge bedwonghen in sinen mond, So dat so niet can vulbringhen Dan duecht ende goede dinghen, Ende dit es ontfanghen ende ghesien van Gode, Ende hi maecter af sine boden, Die den lieden exemple gheven, Ende maecter af dat es bescreven Een houd des levens, daer men mede Comt ter euwigher salichede. Nu moghen wi werken allegader Dat Amand, dese helighe vader, Een van den vroeden gherekent sy, Want met siere tonghe so dede hi [92] Vele duechden in dit leven, Alle goede exemple heeft hi ghegheven, Ende ghetooghet dat hi van Gode Ghesend was, als minlic bode, Dus was hi recht een levende houd, Dies gaf hem God al sijn ghewoud. |
Hoe Amandus liet maken een kerke te Torhout en Dommeline maakte parochiepaap. Ook predikte hij zo vlijtig Het volk, zodat ze algemeen Een kerk lieten bereiden, Die hij liet wijden eer hij scheidden Wilde van het volk, en liet Hen een paap, die Dommeline heet, Die heilig was en verstandig ter keur, En vermeerderde in deugden zijn leven door, Alzo gij hierna wel zal horen, En was uit Frankrijk geboren. Deze kon de taal niet Van dit land, dus is geschied Hem, dat hij Amandus bad zeer, Door die minne van Onze Heer Dat hij hem verlaten zou. Amandus, die dit verstond wel gauw, Viel in bidden, dat is waarheid. Ootmoedig, hoort wat hij zei: ‘Heer Jezus Christus, die van daarboven kwam, En menselijke vorm aannam An Maria, de zuivere Maagd, Tegen dat natuur draagt, Om onze arme ellendige Te brengen ter zaligheid, En daarnaar, door onze nood, U liet lijden en brengen ter dood, Door onze misdaad, door onze zonden, Daar we mede waren gebonden, Bij het verbeuren van Adam. Heer, nu doet door ons baat [90] Dat uw mogendheid hier blijkt, En laat geschieden al diergelijke Dat tegen natuur deze man Alle talen mag aankomen.’ Toen hij geëindigd had deze bede Sprak die paap, op die plaats, Na die taal van het land, En Amandus gaf hem in die handen Die parochie, en beval hem daar Van het volk goed te nemen waar. Ook liet hij hem een deel kerken, En was er enige van al dien, Die niet verstonden die taal, God zond ze hen toe om die zaak; Dus groeide Gods wet gezegend Te Torhout, dat zeker is, En was 't eerste, zonder waan, Dat van Vlaanderen christendom ontving Kon, of mocht daartoe komen, Bi gratie; nu heb je vernomen Hoe dat Torhout werd bekeerd, En eerst heeft christen geloof geleerd, En van de parochiepaap Dommeline, Hoe zijn worden veranderd zijn, Die daarnaar met zijn moeite Vele lieden bekeerde als 't was in schijn, En bleef goed herder zijn leven lang, En heeft in deugden groot bedwang, Want van zijn heiligheid zal je horen, Maar hier gaat andere reden voren. In het boek van Wijsheden Heb ik gezien en gelezen mede, Dat men erg goed mag merken Van den mens in zijn werken, [91] Of hij heeft het geweten goed, En weder hij zot is of verstandig, Want ie tong der wijze toont het wel, En de mond der dolle kalt graag spel, Al diergelijke de ogen van God Aanschouwen graag zijn gebod, Wand de tong der beiden is een Houdt het leven, versta mijn bedoeling, Maar die felle tong, die mag geven Pijn, arbeid in dit leven, Wanhoop, doling ongestadig, En vermaledijd zonder genade. Deze proloog heb ik gezegd Omdat zo elke mens aangaat, Want vele lieden hebben die tong zo; Dat ze nimmermeer worden vrolijk, Ze moeten kwaadspreken of liegen. Deze tong ``al hen bedriegen, Maar die verstandige heeft te alle stond Zijn tong bedwongen in zijn mond, Zodat ze niet kan volbrengen Dan deugd en goede dingen, En dit is ontvangen en gezien van God, En hij maakt er van zijn boden, Die de lieden voorbeeld geven, En maakt ervan, dat is beschreven Een behouden des levens, daar men mede Komt ter eeuwige zaligheid. Nu mogen we werken allemaal Dat Amandus, deze heilige vader, Een van de verstandige gerekend is, Want met zijn tong zo deed hij [92] Vele deugden in dit leven, Alle goede voorbeeld heeft hij gegeven, En getoond dat hij van God Gezonden was, als minlijke bode, Dus was hij recht een levend behoudt, Dus gaf hem God al zijn geweld. |
|
Hoe Sente Amand ghinc te Ghend waert om 't folc te predickene, ende wat hem daer ghevel. Ghi goede lieden, nu wilt hooren, Ic hebbe hu hier ghelesen te voren, Hoe dat in 't beghinsel Vlaenderen bekeerde, Ende te Thorout eerst 't gheloove leerde, Ende hoe Amand eerst die kerke stichte, Die hi in Sente Pieters name verlichte, Daer af prochipape was Dommelijn, Die so helich was ende so fijn, Dat hi volghde in allen manieren Sinen meester goedertiere In duechden ende in weldaden, Ende in penitencien so ghestade, Dats Amand verblijdde seere, Ende danckets Gode, Onsen Heere, Ende nam orlof an 't folc ghemeene, Beede an groot, ende an cleene. Wat soude ghequist vele spraken, Het was hem allen leede saken 't Scheeden van hem, maer het moest sijn. Nu verstaet voort die waerheit fijn Waer hi belende rechte voort, Hi ghinc toot Ghend in de poort [93] Daer vand hi volc vulder quaetheden, Nu hoort algader wat hi dede. Hi es te Ghend binnen comen, Daer heeft hi sine wandelinghe ghenomen, Onder 't folc, om dat hi maerken Wilde, of God yet soude werken Moghen, ende gracie sturten Up dat hiere jeghen hurten Begonste, met predicatien soete. Christus onser alder boete Gaf hem te kennene sulc teekijn; at hi begheerde te doene ghepijn, Ende ghinc daer prediken ghemeene. Nu hoort er na groot ende cleene, Ende verstaed 't grosse van den bediede Dat hi seide voor dheydene lieden: ‘Broeders, hu gheloove es seere fel, Dit willic hu segghen bi redenen wel, Want al uwe gheloovelike saken Moeste een God selve maken, Want Mamet ende Appolijn Tervogant ende Jupetijn, Ende al dat ghi Gode heet sijn hier, Staen ende bernen in 't helsche vier, Ende waren lieden also ghi. Hier bi so moghen weten wi Dat si hemselven niet ghemaect Hebben, al sidi so ongheraect, Dat ghi aen hemlieden ghelooft. Hedt doet de duvel dat ghi so dooft, Want een God es boven al, Die 't maecte ende ontmaken zal Al dat yet lijf ontfinc. Ende desen kennen, in warer dinc, [94] Die Jueden, ende ghelooven in hem, Maer si hebben een groot lem, Bi dat si sijn van Abrahams gheslachte, Dat wilen God leedde bi machte Huut Egypten, door die Roode Zee, So dat si leeden al sonder wee, Ende hi sende hem propheten wijs, Die se leerde, maer mesprijs Daden si hem, ende namen hem 't leven; Hier naer als 't God wilde gheven, Sende God sinen eenighen sone Omme te bekeerne, maer de ghone Ne kendene niet, maer dadene vaen, Gheeselen, ende an een cruce slaen. Hier daden si huut haren moede Al dat hem God hye dede in goede, Doch bekennen si eenen God, Maer niet te rechte, na sijn ghebodt, Want Christus loochenen si den Gods sone, Hier bi so sijn si als die ghone, Die de afgoden anebeden, Al hebben si van der waerheden Een ghelike, si bliven verwerret, Ende van Gode seere ontverret. Maer kerstine hebben desen name Van Kerste, den Gods sone bequame, Die van boven quam beneden, Om alder weerelt salichede, Bi den helighen Gheest gheboren, Hute der maghet Marien vercoren, Sonder eenichs mans saed, Onbesmet der magheden staed. Nam hi vleeschs, ende quam dus voort Van den lieden ghesien, ghehoort, [95] Om dat hi se wilde bringhen Gheloovende an waerachteghe dinghen Ende sceeden souden van den afgoden, Ende sijns dancs, sonder sine noode, Wilde hi an 't cruce die doot smaken, Ende also hijt wilde cont maken, Es hi ten derden daghe verresen, Ende wandelde .xl. daghe na desen, Met sinen jonghers up eerderyke, Ende doe voor hi te hemelryke, Ende sende sine apostelen huut, Die weerelt te leerne wies luut Over algader es doorgaen, Ende die noch na dit leeren staen Hebben die rechte waerheit vonden, Ende den sekeren God in conden, Die alle saken heeft ghemaect; Dit es die wech, daer niement ontraect, Van diere in wandelen vroedelike, Want siere om hebben 't hemelryke. Hier bi biddic hu, broeders alle, Wilt Christus te ghenaden vallen, Hi sal hu vriendelike ontfaen, Ende vergheven dat ghi hebt mesdaen.’ Als Amand dese woorden hende, Weet dat hem daer menich bekende Besculdich, ende hebben saen Gheseit, dat si wilden ontfaen Doopsel ende 't rechte van kerstinhede. Nu moghdi hooren wat hi dede: ‘Ghi vrienden, Ons Heeren huutvercoren, Ter saligher tijt waerdi gheboren, [96] Hopic, in dat ghi begheerende sijt. Ghi sult ondbeiden eenen tijt, Ende ic sal senden, sonder wanc, Om den bisscop, die heer hiet lanc Vulcomen sal al uwen wille.’ Hier mede wasser een ghestille, Ende Sente Amand heeft dit vuldaen, Als hi hemlieden dede verstaen. Die bisscop die was goedertiere, Ende es comen herde schiere Te Ghend, als hi heeft ghehoort Amands ondbieden ende sijn woort. Daer doopte hi in Christus name .xiiij.c volks Gode bequame, Ende bleef daer resident eenen tijt, Midsgaders Amante, die gheen respijt, Ne gaf van te castidene die honden, Maer 't folc was so vul van sonden, Ende so groote menichte was haer ghetal, Dat si niet ten eersten en quamen al Ten helighen gheloove van kerstinhede, Wantter vele bleef in haer quaethede, Doch die selve diere kerstijn Waren ghedaen, dats waerheyt fijn, Maecten daer eene kerke, Scoone ende van dieren werke, Daer nu Sente Baefs clooster sy, Ende dit was, ghelooves mi, Bi bevelenessen van Amande, Ende dese staed noch wel becande Up die Scelde, in Onser Vrouwen name. Die bisscop van Wasmens Gode bequame, [97] Wide se selve ootmoedelike. Daer tooghede God van hemelryke Eene miracle, door den helighen man Sente Amande, houd hu daer an. |
Hoe Sint Amandus ging te Gent waart om 't volk te prediken en wat hem daar geviel. Gij goede lieden, nu wilt horen, Ik heb u hier gelezen tevoren, Hoe dat in 't begin Vlaanderen bekeerde, En te Torhout eerst 't geloof leerde, En hoe Amandus eerst die kerke stichtte, Die hij in Sint Petrus naam verlichte, Daar af parochiepaap was Dommeline, Die zo heilig was en zo fijn, Dat hij volgde in allen manieren Zijn meester goedertieren In deugden en in weldaden, En in penitentiën zo gestadig, Dat het Amandus verblijdde zeer, En dankte God, Onze Heer, En nam verlof aan het volk algemeen, Beide, aan grote en aan kleine. Wat zou verkwist vele woorden, Het was hen allen leed de zaak 't Scheiden van hem, maar het moest zijn. Nu verstaat voort die fijne waarheid Waar hij belande recht voort, Hij ging tot Gent in de poort [93] Daar vond hij volk vol kwaadheid, Nu hoort allemaal wat hij deed. Hij is te Gent binnengekomen, Daar heeft hij zijn wandeling genomen, Onder 't volk, om dat hij merken Wilde, of God iets zou bewerken Mogen, en gratie storten Op dat hij er tegen horten Begon, met lieve predicatie. Christus ons aller boete Gaf hem te kennen zulk teken; Dat hij begeerde te doen moeite, En ging daar prediken algemeen. Nu hoort erna groot en klein, En versta 't grote van de betekenis Dat hij zei voor de heidenen lieden: ‘Broeders, uw geloof is zeer fel, Dit wil ik u zeggen bij redenen wel, Want al uw geloof zaken Moest een God zelf maken, Want Mohammed en Apollo Tervogant en Jupiter, En al dat gij God heet te zijn hier, Staan en branden in 't helse vuur, En waren lieden alzo als gij. Hierbij zo mogen we weten Dat ze zichzelf niet gemaakt Hebben, al ben je zo ongesteld, Dat gij aan hen geloofd. Het doet de duivel dat gij zo verdooft, Want een God is erboven al, Die 't maakte en ontmaken zal Al dat iets lijf ontving. En deze kennen, in waar ding, [94] Die Joden, en geloven in hem, Maar ze hebben een grote leemte Bij dat ze zijn van Abrahams geslacht, Dat wijlen God leidde bij macht Uit Egypte, door de Rode Zee, Zodat ze gingen al zonder pijn, En hij zond hen wijze profeten, Die ze leerde, maar misprezen Daden ze hen, en namen hen 't leven; Hierna als 't God wilde geven, Zond God zijn enige zoon Om te bekeren, maar diegene Nee, kenden hem niet, maar lieten hem vangen, Geselen, en aan een kruis slaan. Hier deden ze uit hun gemoed Al dat hem God hen deed in goede, Doch bekennen ze een God, Maar niet terecht, naar zijn gebod, Want Christus verloochenen ze de Gods zoon, Hierbij zijn ze als diegenen, Die de afgoden aanbeden, Al hebben ze van de waarheden Een gelijke, ze blijven verward, En van God zeer ontgaan. Maar christenen hebben deze naam Van Christus, de Gods zoon bekwaam, Die van boven kwam beneden, Om de hele wereld zaligheid, Bij de heilige Geest geboren, Uit de maagd Marien uitverkoren, Zonder enig mans zaad, Onbesmet de maagd staat. Nam hij vlees, en kwam dus voort Van de lieden gezien, gehoord, [95] Om dat hij ze wilde brengen Geloof aan waarachtige dingen En scheiden zou van den afgoden, En tegen zijn wil, zonder zijn nood, Wilde hij aan 't kruis die dood smaken, En alzo hij het wilde en kon het maken, Es hij ten derde dag verrezen, En wandelde 40 dagen na deze, Met zijn jongeren op aardrijk, En toen voor hij te hemelrijk, En zond zijn apostelen uit, Die wereld te leren wijs en luid Over allemaal is doorgegaan, En die noch naar dit leren staan Hebben de rechte waarheid gevonden, En de zekere God in vonden, Die alle zaken heeft gemaakt; Dit is de weg, daar niemand verdwaald, Van die er in wandelen verstandig, Want ze er om hebben 't hemelrijk. Hierbij bid ik u, broeders alle, Wilt Christus te genade vallen, Hij zal u vriendelijk ontvangen, En vergheven dat gij hebt misdaan.’ Als Amandus deze woorden eindigde, Weet dat hem daar menig bekende Schuldig, en hebben gelijk Gezegd, dat ze wilden ontvangen Doopsel en 't rechte van christelijkheid. Nu mag je horen wat hij deed: ‘Gij vrienden, Onze Heer uitverkoren, Ter zaliger tijd was je geboren, [96] Hoop ik, in dat gij begerend bent. Gij zal wachten een tijd, En ik zal zenden, zonder dralen, Om den bisschop, die heer iets lang Volkomen zal al uw wil.’ Hier mee was er een stilte, En Sint Amandus heeft dit voldaan, Toen hij hem liet verstaan. Die bisschop die was goedertieren, En is gekomen erg snel Te Gent, als hij heeft gehoord Amandus ontbieden en zijn woord. Daar doopte hij in Christus naam 1400 volk God bekwaam, En bleef daar zitten een tijd, Mitsgaders Amandus, die geen respijt, Nee, opgaf van te kastijden de honden, Maar 't volk was zo vol van zonden, En zo’ n grote menigte was hun getal, Dat ze niet ten eerste en kwamen al Ten heilige geloof van christelijkheid, Want er velen bleven in hun kwaadheid, Doch die zelf die er christen Waren gedaan, dat is fijne waarheid, Maakten daar een kerk, Mooi en van dure werken, Daar nu Sint Baafs klooster is, En dit was, geloof me, Op bevel van Amandus, En deze staat noch wel bekend Op de Schelde, in Onze Vrouwe naam. Die bisschop van Vermandois, God bekwaam, [97] Wijde het zelf ootmoedig. Daar toonde God van hemelrijk Een mirakel, door de heilige man Sint Amandus, houdt u daaraan. |
|
Hoe Sente Amand ghenas den man van den helschen viere. Een man quam daer in grooten seere, Want hi hadde zware deere, Beede in handen ende in voeten Van den helschen viere onsoete. Dese quam in de kerke ghegaen, Daer Sente Amand was ghestaen, Met vullen gheloove, ende riep hem an: ‘Gheneest mi, helich, salich man, Van Gode vercoren boven al die leven; Ghi moghet mi mine ghesonde gheven, Dat weet ic wel up dat hu voughet.’ Amand andwoorde: ‘Hu qualike voughet Dat ghi aldus met mi bordeert, Hebdi eenighe dinc, die hu deert, Claghet Christus ende roupt hem an, Hi es die hu ghenesen can. Maer ic ne bens machtich niet Om te beterne hu verdriet.’ Die man sprac: ‘Mi es kenlic, heere, Dat ghi mi moghet verblyden zeere, Ende ghehelpen, mids uwer bede, Wand die macht van der godlichede Es gheconsenteert in hu, Dies ne weest mi niet te scu, [98] Maer beveelt mi eenighe sake, Daer ic mi mede ghesond make.’ Amand, die dit wel versach Dat hi niet quite werden en mach Van den man, daer voor die lieden; Al waert hem leet dat ghesciede, Hi es in bedinghen ghevallen, Ende daer na voor hem allen: ‘Vrient, gaed ende dwaet dijn hande, Ende dine voete, ende comt te hande Tote mi in gheloove vulmaect, Ende verstaet mijn woort doe onghelaect, Dat ic di leere, als du suls comen Daer du water hebs vernomen, Sultu segghen: Ic doope mi hier, In sinen name, die water ende vier Maecte ende al eerderyke, Ende den mensch properlike Sciep, ende maecte na siere ghelijchede, Bi consente der drivoudichede, Den Vader, den Sone, den Helighen Gheest; Dan sultu hem bidden vulleest, Om te ghecrighene dine ghesonde, Ende ic sal recht nu ten stonden Gaen sijn in bedinghen voor di; Gaet ende keert weder tote mi.’ - ‘Gheerne, heer vader!’ seide de man, Ende mettien sciet hi van dan, Ende ghinc vuldoen Amands ghebod. Daer gaf hem onse heere God Sine ghesonde in al sijn leden, Door des goeds Amands bede, Ende hi quam weder harde saen. Voor Sente Amande ghesont staen. [99] Ende dancte hem ende liede das, Dat al bi siere bede was. Amand sprac met ootmoeden groot: ‘Vrient, de Heere die lied de doot, Door 's menschen verdriet ende sonden, Met vijf openen fellen wonden, Daer water ende bloet huut ran, Ende zwaerlike an den cruce stan, Die heeft hi ghenesen alleene, Dies gheeft hem lof ende prijs reene.’ Dus wert die man al ghesond, Ende bleef voortan t'alre stond Helich ende in goeden state. Alle dinc es goed teer mate, Dies willic hier af corten de sprake, Ende hu vertellen van anderen saken. |
Hoe Sint Amandus genas de man van het helse vuur. Een man kwam daarin met groot zeer, Want hij had zware deer, Beide, in handen en in voeten Van het helse vuur hard. Deze kwam in de kerk gegaan, Daar Sint Amandus in was gegaan, Met vol geloof, en riep hem aan: ‘Genees me, heilige, zalige man, Van God uitverkoren boven al die leven; Gij mag me mijn gezondheid geven, Dat weet ik wel op dat u voegt.’ Amandus antwoorde: ‘U kwalijk voegt Dat gij aldus met mij grapt, Heb je enig ding, die u deert, Klaag het Christus en roep hem aan, Hij is die u genezen kan. Maar ik ben het machtig niet Om te verbeteren uw verdriet.’ Die man sprak: ‘Me is bekend, heer, Dat gij me mag verblijd n zeer, En helpen, mits uw bede, Want die macht van der goddelijkheid Is toegestemd in u, Dus wees me niet te schuw, [98] Maar beveelt me enige zaak, Daar ik me mede gezond maak.’ Amand, die dit wel zag Dat hij niet kwijt worden mag Van de man, daar voor die lieden; Al was het hem leed dat geschiede, Hij is in bidden gevallen, En daarna voor hen allen: ‘Vriend, gaat en was uw handen, En uw voeten, en kom gelijk Tot mij in geloof volmaakt, En verstaat mijn woord toon zonder laken, Dat ik u leer, als u zal komen Daar u water hebt vernomen, Zal u zeggen: Ik doop me hier, In zijn naam, die water en vuur Maakte en al aardrijk, En den mens proper Schiep, en maakte naar zijn gelijkenis, Bij toestemming der Drievuldigheid, De Vader, de Zoon en de Heilige Geest; Dan zal ge hen bidden volstandig, Om te krijgen uw gezondheid, En ik zal recht nu ten stonden Gedaan zijn in bidden voor u; Gaat en keer weer tot mij.’ - ‘Graag, heer vader!’ zei de man, En meteen scheidde hij vandaar, En ging voldoen Amandus gebod. Daar gaf hem onze Heer God Zijn gezondheid in al zijn leden, Door de goede Amandus bede, En hij kwam weer erg gelijk. Voor Sint Amandus gezond staan. [99] En dankte hem en beleed dat, Dat het al bij zijne bede was. Amandus sprak met ootmoed groot: ‘Vriend, de Heer die leidde de dood, Door 's mensen verdriet en zonden, Met vijf open felle wonden, Daar water en bloed uit rende, En zwaar aan het kruis stond, Die heeft hij genezen alleen, Dus geef hem lof en prijs rein.’ Dus werd die man al gezond, En bleef voortaan te alle stond Heilig en in goeden staat. Alle ding is goed te een maat, Dus wil ik hiervan verkorten de woorden, En u vertellen van anderen zaken. |
|
Hoe Sente Amand bleef te Ghend eenen tijt. Dus bleef Amand te Ghend binnen, Leerende 't folc, met grooter minnen, Als dat die kerstindom ontfinghen, Begheerden voor alle dinghen Sijn gheselscip ende sijn bewisen. Dus bleef hi daer langhe in desen, Ende wiede papen ende clercken, Mids den bisscop, die ten werke Van allen duechden was bereet, Maer meer heydene, verstaed dbescheed, Blever noch doe in de stede, Dan her quam an kerstinhede Maer emmer wiest in lanc so bed, Ende emmer dween die heydene wet. [100] Dies hadde de viand grooten thooren, Ende brochte die Sarasine te voren Sulc ghedochte in nidicheden, Dat si besochten met valscheden Van den vercoornen helighen man, Hoe sine ghebrochten des levens van. Maer God, die alle dinc voorsiet, Ne wilde dies ghedoghen niet, Ende liet hem weten, sonder waen, Datti huter stede soude gaen, Ende predicken in een ander jeghennoode. Hi die was een minlic bode, Ende wilde Christuse verhooren niet. Maer hi nam orlof an 't kerstine diet, Die drouve waren van den ghesceede, Dus ghinc hi wech wel ghereede. |
Hoe Sint Amandus bleef te Gent een tijd. Dus bleef Amandus te Gent binnen, Leerde 't volk, met grote minnen, Als dat die christendom ontvingen, Begeerden voor alle dingen Zijn gezelschap en zijn bewijzen. Dus bleef hij daar lang in deze, En wijdde papen en klerken, Mits de bisschop, die ten werken Van allen deugden was gereed, Maar meer heidenen, versta het bescheidt, Bleven er noch toen in de plaats, Dan er kwam aan christelijkheid Maar immer groeide het hoe langer hoe beter, En immer verdween de heidenen wet. [100] Dus had de vijand grote toorn, En bracht de Saracenen (heidenen) tevoren Zulke gedachten in nijdigheid, Dat ze bezochten met valsheid Van de uitverkoren heilige man, Hoe ze hem brachten het leven van. Maar God, die alle dingen voorziet, Nee, wilde dat gedogen niet, En liet hem weten, zonder waan, Dat hij uit de plaats zou gaan, En prediken in een ander gebied. Hij die was een minlijke bode, En wilde Christus verhoren niet. Maar hij nam verlof aan 't christenen volk, Die droevig waren van het scheiden, Dus ging hij weg wel gereed. |
|
Hoe Sente Amand bekeerde 't folc tusschen Gend ende Curteryke. Tusschen Curtryke ende Gend, Castidi 't folc al omtrent, Ende brochter vele ten gheloove, Maer die menighe was so doove Dat sy niet wilden ontfaen Sine leeringhe, no verstaen Der Euvangelien bediet, Nochtan en wildijs laten niet Om des volcs salichede, Hine ghinc van steden te steden, Ende dooghde pine ende groot allende Van den menighen onbekende, [101] So dat hi vulbrochte met pinen Dat 't kerstin gheloove mochte scinen, Beede t'Inghelmenstre ende t'Aerlebeke. Ende weet dat doe niet langhe weke, Die van Corteryke ende senden schiere Om Sente Amande, die goedertiere Was, ende vul helicheden, Ende daden hem bidden met neerensticheden, Dat hi quam binnen der poort Predicken, ende orconden Gods woort, Ende leeren wilde de salighe wet Van hem, die in 't Cruce was ghesed. Amand, die ootmoedich was zeere, Dancte Gode, onsen Heere, Met blider herten herde saen, Ende es rechte voort ghegaen Tote Corteryke binnen, Daer hi was ontfaen met minnen, Ende ghedaen groote weerdichede. Nu hoort wat die helighe vader seide: ‘Kinder, de heere, die ghi mi doed, Die es wel weerdich, die heere vroet, Jhesus Christus, die heere mijn, Nu wilt hem onderdanich sijn, Ende wilt hem dienen, sonder loos. Hi sal hu in staden staen altoos.’ Daer riepen si huut ghemeenen monde: ‘Helich vader, nu ter stonden Gheven wi ons te uwen ghebode, Ende willen anebeden Gode, Die van boven quam beneden, Om onser alder salichede, Ende wert gheboren van der maghet, Boven dat natuere ghedraghet, [102] Ende voortan doen dat ghi ghebiet.’ Als die helighe man dit siet, Verblijdde hi seere in sinen sin, Ende seide aldus in 't beghin: ‘Broeders, alle gader ghemeene, Doet hu dwaen van sonden reene In de vonte, ende doopen, Wilt dese quade wet afknopen, Ende laet die afgoden vallen, So sal Gods gracie met hu allen Hu bescinen, metter claerhede Van der heligher drievoudichede.’ - ‘Dat es onse begherte al,’ Spraken si groot ende smal. Hier mede es hi voort ghegaen, Ende dede hem allen doepsel ontfaen, Ende stichtere eene cappelle scoone, In de heere Gode van den troone, Daer nu die canesye es, Des sijt seker ende ghewes. |
Hoe Sint Amandus bekeerde 't volk tussen Gent en Kortrijk. Tussen Kortrijk en Gent, Kastijdde hij 't volk al omtrent, En bracht er vele ten geloof, Maar menigeen was zo doof Dat ze niet wilden ontvangen Zijn lering, nog verstaan De Evangelie betekenis, Nochtans wilde hij het laten niet Om des volks zaligheid, Hij ging van plaats tot plaats, En gedoogde pijne en groot ellende Van menige onbekende, [101] Zodat hij volvracht met pijnen Dat 't christen geloof mocht schijnen, Beide, te Ingelmunster en Harelbeke. En weet dat toen niet lange weken, Die van Kortrijk en zonden snel Om Sint Amandus, die goedertieren Was, en vol heiligheden, En lieten hem bidden met vlijt, Dat hij kwam binnen de poort Prediken, en verkondigen Gods woord, En leren wilde de zalige wet Van hem, die in 't Kruis was gezet. Amandus, die ootmoedig was zeer, Dankte God, onze Heer, Met blijde hart erg gelijk, En is rechte voortgegaan Tot Kortrijk binnen, Daar hij was ontvangen met minnen, En gedaan grote waardigheid. Nu hoort wat die heilige vader zei: ‘Kinderen, de eer, die gij me doet, Die is wel waardig, die heer verstandig, Jezus Christus, die heer mijn, Nu wilt hem onderdanig zijn, En wil hem dienen, zonder loos. Hij zal u bijstaan altijd.’ Daar riepen ze uit algemene mond: ‘Heilige vader, nu ter stonden Geven we ons te uw gebod, En willen aanbidden God, Die van boven kwam beneden, Om onze alle zaligheid, En werd geboren van de maagd, Boven dat natuur draagt, [102] En voortaan doen dat gij gebied.’ Als die heilige man dit ziet, Verblijdde hij zeer in zijn zin, En zei aldus in 't begin: ‘Broeders, allemaal algemeen, Gaat u wassen van reine zonden In de vont, en dopen, Wilt deze kwade wet afknopen, En laat die afgoden vallen, Zo zal Gods gratie met u allen U beschijnen, met de helderheid Van de heilige Drievuldigheid.’ - ‘Dat os al onze begeerte,’ Spraken ze groot en klein. Hier mede is hij voort gegaan, En liet hen allen doopsel ontvangen, En stichtte er een mooie kapel, In de eer God van de troon, Daar nu die geestelijkheid is, Dus wees zeker en gewis. |
|
Hoe Sente Amand te Roeselaer trac ende bekeerde 't folc daer omtrent. Ghetidelike dedi sermoen, Nu willic hu voort verstaen doen Van den volke van Roeselare, Ende van der jeghennooden; die niemare Quam hem lieden, dat al omtrent Ten kerstinen gheloove ware ghewend, Oudenaerde, Duenze, Nevele mede, Tielt, Muelnebeke ende Ruselede, [103] Ende andere dorpe, die ic niet al Can ghenoemen noch ghetal, Die alle ten kerstinen gheloove waren comen, Om dat si dit hadden vernomen So ne wilden si niet achter bliven, Maer wilden die selve gheloove driven, Ende senden boden om Amande, Die daer quam, als hijt becande, Ende doopte se alle in Christus name, Die 't begheerden ende was bequame, Dies meersde 't gheloove voort ende voort, So dat alomme was ghehoort Van der niemare dat ghescal, Want si begheerden al over al In doorpen, in poorten, in elcke stede Te ghecrighene kerstinhede, Ende Amand, die helighe vader, Halper hem toe alle gader, Met herten, met siele ende met live. Dus bekeerde hijt, also ic scrive, Al Vlaenderen duere, met siere pine, Maer vele blevere in schine, Twifelende in 't gheloove fel, Als ic mach tooghen, verstaed wel, Want waer so dat was in elcke stede, Kerstin volc was, daer was heydin mede, Doch bi der gracien van Gode, Ende bi Amande, sinen bode, Diere hulpe ende sin toeleide, Wies de wet in so menighe stede Dat men al Vlaenderen duere, sonder waen, Kerstin gheloove mochte verstaen. Oost, west, suut ende noort Waest al kerstin weder ende voort, [104] Sonder Alst ende Gheeroudsberghe, Ende daer omtrent in grooten erghe Van gheloove so was bevaen Al dat volc, hebbic verstaen, Maer Sente Amand heeft se bekeert Daer naer, ende kerstin gheloove gheleert, Also ghi hier na wel sult hooren, Maer hier gaed andere redene voren, Van heere jeghennoode, sijt seker das, Daer 't ooc ongheloovich was. |
Hoe Sint Amandus te Roeselare trok en bekeerde 't volk daar omtrent. Tijdig deed hij de preek, Nu wil ik u voort verstaan doen Van het volk van Roeselare, En van die gebieden; dat nieuws Kwam hen lieden, dat al omtrent Ten christenen geloof ware gewend, Oudenaarde, Deinze, Nevele mede, Tielt, Meulebeke en Ruiselede, [103] En andere dorpen, die ik niet al Kan noemen noch getal, Die alle ten christenen geloof waren gekomen, Omdat ze dit hadden vernomen Zo nee wilden ze niet achterblijven, Maar wilden datzelfde geloof bedrijven, En zonden boden om Amandus, Die daar kwam, toen hij het bekende, En doopte ze allen in Christus naam, Die 't begeerden en was bekwaam, Dus vermeerderde 't geloof voort en voort, Zodat alom was gehoord Van het nieuws dat geschal, Want ze begeerden al overal In dorpen, in poorten, in elke plaats Te krijgen christelijkheid, En Amandus, die heilige vader, Hielp hen er toe allemaal, Met hart, met ziel en met lijf. Dus bekeerde hij zet, alzo ik schrijf, Al Vlaanderen door, met zijn pijn, Maar velen bleven erin schijn, Twijfelen in 't geloof fel, Als ik mag tonen, versta het wel, Want waar zodat was in elke plaats, Christenvolk was, daar was heiden mede, Doch bij de gratie van God, En bij Amandus, zijn bode, Die er hulp en zin toelegde, Groeide de wet in zo menige plaats Dat men al Vlaanderen door, zonder waan, Christen geloof mocht verstaan. Oost, west, zuid en noord Was het al christenen weder en voort, [104] Zonder Aalst en Geraardsbergen, En daar omtrent in grote erg Van geloof zo was bevangen Al dat volk, heb ik verstaan, Maar Sint Amandus heeft ze bekeerd Daarnaar, en christen geloof geleerd, Alzo gij hierna wel zal horen, Maar hier gaat andere reden voren, Van heer gebied, zij het zeker dat, Daar 't ook ongelovig was. |
|
Hoe dat Sente Amand bekeerde 't folc te Oedelem en te Knesselare, ende dat daer gheviel. Te Hoedelem ende te Knesselare, Ende die daer omtrent gheseten waren, Bleven in hare quaetheit vast, Dies nam Amand an 't last, Ende ghinc daerwaert met ghenent, So dat hi heere stede quam ghehend, Die men Sente Jorijs in Distele noomt, Ende het voort, ic wille ghijt goomt, Staet een kerke in Sente Amands name, Daer vant dese helighe man bequame Vele lieden in grooter feesten. Hi die binnen was van goeden keeste Mercte wel harer alder affare, Ende hi wert aldaer gheware Van eenen afgod; die daer stoed, Daer si om dreven den bliden moed, Dies wert hi gram in sinen sinne, Ende es ghegaen met grooter onminnen, Ende stac den afgod, so dat hi vel, Dies wart daer de menighe fel [105] Up hem, ende gram in 't ghedochte, Maer Amand, die goedertiere ende sochte Was, sprac hemlieden toe: ‘Ghi sotte lieden, segghet mi, hoe Laetti hu aldus verdwasen Van den duvel Sathanase, Ende doet hem dusghedane heere! Het sal uwer sielen deeren seere. Laet varen dit gheloove quaet, Ende hoort een deel na minen raet. Ghi sult upnemen een nieuwe sede, Ende keeren hu an kerstinhede, Ende doen hu doepen allegader In den name, dat Christus, ons vader, Hem liet crucen, door onse sonden, Ende ontfinc vijf felle wonden, Daer water ende bloet hute quam, Siner meinschelicheden daer ende nam, Maer die godlichede en hadde niet Dat hem deerde of gaf verdriet, Maer bleef altoos heven ghestade, Gherechtich God, vul van ghenaden, Vulmaect blivende in drie persoone, Vader, Helich Gheest, ende Soone; Dese wert gheboren van der Maghet, Jeghen dat natuere ghedraghet, Op dat hi ons wilde bringhen Hute allen scalkeliken dinghen, Ende huten bedwanghe van den quaden. Dies vindt die duvel t'sine rade, Om hu te bringhene int dued, Daer ghi sout houden dese wet, [106] Die ghi lieden hebt ontfaen, Ende al sinen wille ghedaen, Ghelike dat ghi tooghet hier. Het es een viand, die in 't vier Staed, ende berrent nu ter huere, Die ghi hier heert ende doet cure. Laet varen dit spel, ende anbeed hem, Dien genen die staerf in Jherusalem, Want hi hu huter noot mach bringhen, Ende ghehulpich sijn in alle dinghen.’ Met desen dat Amand dit seide, Christus daer sine gracie dede, Ende sende in sulken somighen memorie, Dat si begheerden te soukene de glorie Van daer boven, van hemelryke, Ende baden Amande ootmoedelike, Dat hi hemlieden dade verstaen Hoe si Gods gracie mochten ontfaen, Ende den duvel fel ontloopen, Die se in de quaetheit wilde knoopen. Maer eenighe waren, die dit saghen, Die so vaste in de bande laghen, Ende in 't strec van den viand, Dat si ne mochten, si hu becand, Niet ghenoughen hem ter doghed, Want si in quaetheden waren ghesoghet, Ende so vul der nidicheden Dat si hem onderspraken ter stede, Ende droughen over een ghemeene, Datter een soude gaen alleene, Ende halen scichten ende boghen, Die hi kende van goeder vloghe, Ende danne soudi commen sciere, Ende scieten den man goedertiere, [107] Die van der verradenesse niet wiste; Maer van onsen behoedere Jhesum Christe Stont hi ende predicte seere, Dies bescermden God, ons Heere, In deser wijs, als ghi mooght hooren. Als die man quam, die te voren, Om sinen boghe, was ghegaen, Ende hi ter stede soude staen, Den handboghe te spannene uptie pese, Om dat te sterkere soude wesen In de vloghe, ende te felre de scote mede. Hi sette t'een hende up die heede, Ende waende den boghe spannen saen, So es 't hende in de heerde ghegaen Eenen halven voet, gheloeft dies. Stappans daer een boom wies Van den boghe in der ghebare, Recht een deel oft een cruce ware; Dit mach men alle daghe sien 't Wonder, dat God daer liet ghescien, Want dien boem noch daer staed Voor die kerke; wie datter gaed, Ende vraghet om Sente Amands boom, Men sallene here wisen, nemes goom. Doe dit wonder ghevallen was, Wert die man verwoet na das, Die den boghe hadde ghehaelt, Ende sine quaetheit wert betaelt, Met pinen van den duvel, die in hem Drivende wert dat meeste lem, Dat noynt te voren was ghesien. Als 't folc dese sake sach ghescien, [108] Worden si alle buten keere, Ende seiden 't Amande, den grooten heere, Hoe die saken waren toecommen, Als hi dat vriendelike vernomen Hadde, sprac hi, in deser wijs: ‘Ghi goede lieden, meerct bi avijs Die doghet ende die voorsienichede ........... Van Jhesum Christum, die mi behoet Heeft, van saken, dies ic niet bemoet Ne hadde, noch ne wiste daer af niet, Maer na dat de sake es ghesciet, So willic volghen Christus natuere, Ende vergheven up dese huere Dat mi die man mesdan hadde gheerne, Ende hem allen, die te haren sceerne Daer toe rieden, vergheve ic 't mede, Want men leest ter menigher stede, Dat hi es van sinne vroet, Die vergeeft dat men hem mesdoed, Ende dat bi sinen wille puere, Want hier in tooghet Christus natuere.’ Met dat hi dese woorde sprac, Weet dat hi voort toten man trac, Ende beval den gheest harde saen Dat hi de stede liete staen, Suver, reyne ende onbesmit, Ende voere in den helschen pit, Ghedooghen pine ende seer, Ende wederkeeren nemmermeer Dat hi kerstin deeren mochte. Mettien wert die man sochte Ghenesen, ende riep aldus: ‘Ghenade mijns, soete Jhesus, [109] Die van boven neder quaemt, Ende menschelike voorme naemt, Ende wort gheboren van der Maghet, Jeghen dat natuere, ghedraghet, Ende daer naer smaket die bitter doot An dien cruce, door onsen noot, Om onse arme keytivichede Te bringhene ter eewigher salicheden.’ Met dien stond hi up al ghesond, Ende riep om doopsele, si hu cont, Ende die grondeloose ontfaermichede, Ende doe riep 't folc al te gader: ‘Helpt ons om doopsel, helich vader!’ Amand seide, hi daed gheerne, Ende dies ne stonde hem niet t'ontbeerne Ten alder eersten dat hy mochte. De menichte quam groot ende sochte Van al omtrent haer kerstinhede, Ende hi doopte se ter selver stede, Daer nu die kerke es ghestaen In Sente Amands name, wilt verstaen, Ende daer dien boom noch staed voren, Also ghi hier moghet lesen hooren, Die welke van der andboghe wies; Dit was waer, sijt seker dies. |
Hoe dat Sint Amandus bekeerde 't volk te Oedelem en te Knesselare en dat daar geviel. Te Oedelem en te Knesselare, En die daar omtrent gezeten waren, Bleven in hun kwaadheid vast, Dus nam Amandus aan de last, En ging derwaarts met dat doel, Zodat hij heer plaats kwam gegaan, Die men Sint-Joris-ten-Distel noemt, En het voort, ik wil dat ge het weet, Staat een kerk in Sint Amandus naam, Daar vond deze heilige man bekwaam Vele lieden in grote feesten. Hij die binnen was van goede geest Merkte wel hun aller affaire, En hij werd aldaar gewaar Van een afgod; die daar stond, Daar ze om dreven het blijde gemoed, Dus werd hij gram in zijn zin, En is gegaan met grote onmin, En stak dn afgod, zodat hij viel, Dus werd daar de menige fel [105] Op hem, en gram in 't gedachten, Maar Amandus, die goedertieren en zacht Was, sprak hen toe: ‘Gij zotte lieden, zeg me, hoe Laat ge u aldus verdwazen Van de duivel Satan, En doet hem dusdanige eer! Het zal uw zielen deren zeer. Laat varen dit kwade geloof, En hoort een deel naar mijn raad. Gij zal opnemen een nieuwe zede, En keren u aan christelijkheid, En laat u dopen allemaal In de naam, dat Christus, onze vader, Hem liet kruisigen, door onze zonden, En ontving vijf felle wonden, Daar water en bloed uit kwam, Zijn menselijkheid daar nam, Maar die goddelijkheid had niet Dat hem deerde of gaf verdriet, Maar bleef altijd even gestadig, Gerechtig God, vul van genaden, Volmaakt bleef in drie personen, Vader, Heilig Geest, en Zoon; Deze werd geboren van de Maagd, Tegen dat natuur draagt, Op dat hij ons wilde brengen Uit alle schalkse dingen, En uit het bedwang van de kwaden. Dus vindt de duivel tot zijn raad, Om u te brengen in het duel, Daar gij zou houden deze wet, [106] Die gij lieden hebt ontvangen, En al zijn wil gedaan, Gelijk dat hij hier toont. Het is een vijand, die in 't vuur Staat en brandt nu ter uur, Die gij hier eert en doet cure. Laat varen dit spel, en aanbid hem, Diegene die stierf in Jeruzalem, Want hij u uit de nood mag brengen, En behulpzaam zijn in alle dingen.’ Met deze dat Amandus dit zei, Christus daar zijn gratie deed, En zon in zulken sommigen memorie, Dat ze begeerden te zoeken de glorie Van daarboven, van hemelrijk, En baden Amandus ootmoedig, Dat hij hen liet verstaan Hoe ze Gods gratie mochten ontvangen, En de duivel fel ontlopen, Die ze in de kwaadheid wilde knopen. Maar enige waren, die dit zagen, Die zo vast in de banden lagen, En in de strik van de vijand, Dat ze niet mochten, si u bekend, Niet vergenoegen zich ter deugd Want ze in kwaadheden waren gezogen, En zo vol nijdigheid Dat ze zich bespraken ter plaatse, En kwamen overeen algemeen, Dat er een zou gaan alleen, En halen schichten en bogen, Die hij kende van goede vlucht, En dan zou hij snel komen, En schieten de man goedertieren, [107] Die van het verraad niets wist; Maar van onze behoedere Jezus Christus Stond hij en predikte zeer, Die hem beschermde God, onze Heer, In deze wijs, als gij mag horen. Als die man kwam, die tevoren, Om zijn boog, was gegaan, En hij ter plaatse zou staan, De handboog gespannen op de pees, Omdat het te sterker zou wezen In de vlucht, en te feller het schot mede. Hij zette het ten einde op de heide, En waande de boog te spannen gelijk, Zo is het ten einde in de heide gegaan Een halve voet, geloof dat. Gelijk daar een boom groeide Van den boog in die gebaren, Recht een deel o heft een kruis was; Dit mag men alle dagen zien 't Wonder, dat God daar liet geschieden, Want die boom noch daar staat Voor die kerk; wie dat er gaat, En vraagt om Sint Amandus boom, Men zal er heem heen wijzen, neem waar. Toen dit wonder gebeurd was, Werd die man verwoed na dat, Die de boog had gehaald, En zijn kwaadheid werd betaald, Met pijnen van de duivel, die in hem Drijvend werd dat meeste leed, Dat nooit tevoren was gezien. Toen 't volk deze zaak zag geschieden, [108] Worden ze alle uitzinnig, En zeiden 't Amandus, de grote heer, Hoe die zaken waren toegekomen, Als hij dat vriendelijk vernomen Had, sprak hij, in dezer wijs: ‘Gij goede lieden, merk nu bij advies Die deugd en die voorzienigheid ........... Van Jezus Christus, die me behoed Heeft, van zaken, die is niet vermoed Nee had, noch wist daarvan niet, Maar nadat de zaak is geschied, Zo wil ik volgen Christus natuur, En vergeven op dit uur Dat me die man misdaan had graag, En hen allen, die tot hun scherts Daartoe aanraden, vergeef ik 't mede, Want men leest ter menige plaats, Dat hij is van zin verstandig, Die vergeeft dat men hem misdoet, En dat bijzijn pure wil, Want hierin toont Christus natuur.’ Met dat hij deze woorden sprak, Weet dat hij voort tot de man trok, En beval de geest erg gelijk Dat hij de plaats liet staan, Zuiver, rein en onbesmet, En voer in de helse put, Gedogen pijn en zeer, En wederkeren nimmermeer Dat hij christen deren mocht. Meteen werd die man zacht Genezen, en riep aldus: ‘Genade mij, lieve Jezus, [109] Die van boven neder kwam, En menselijke vorm aannam, En werd geboren van de Maagd, Tegen dat natuur draagt, En daarna smaakte de bittere dood Aan dat kruis, door onze nood, Om onze arme ellendigheid Te brengen ter eeuwige zaligheid.’ Met dien stond hij op al gezond, En riep om doopsel, is u bekend, En die grondeloze ontferming, En toen riep 't volk allemaal: ‘Help ons om doopsel, heilig vader!’ Amandus zei, hij deed het graag, En dus stond hem niets te ontberen Ten aller eersten dat hij mocht. De menigte kwam groot en zocht Van al omtrent hun christelijkheid, En hij doopte ze terzelfder plaats, Daar nu de kerk staat In Sint Amandus naam, wil het verstaan, En daar die boom noch staat voor, Alzo gij hier mag lezen horen, Die van de handboog groeide; Dit was waar, zij het zeker dus. |
|
Hoe dat Amand eenen pape lied, diese regierde, ende hoe hi voorttrac ten casteele waert, dat nu Brugghe es. Amand, die volgde wel algader, Die woorden, die Christus, onse vader, Seegt, ende mildelike deelt in dit leven Die gracie, die hem es ghegheven, [110] Anderen lieden, dies hebben noot. Hem comt er af wijsdom groot, Want so wast in hem grouvelike, Ende hi comt er by te hemelryke. Nu mooghdi alle merken wel Dat Amand wrochte na dit exempel, Ende pooghde met pinen ende met arbeide Den meinsche te treckene na sine seden, Ende sine gracie te deelne ghemeene, Beede onder groot, ende onder cleene, Also ghi voren hebt ghehoort, Ende noch meer sult hooren voort, Want als dit wonder was ghesciet, Weet dat hi doe eenen pape liet, Regerende 't folc van daer omtrent, Ende es ghegaen met ghenent, Also hijt vand te sinen rade, Door 't felle Wout-Sonder-Ghenade, Want hem was ghedaen bekend Dat op twee milen of daer omtrent, Stond een casteel, staerc ende vast, Daer binnen lach menich fel gast, Die seere haetten Christus wed; Daerwaert heeft hi hem ghesed Te gane, ende als hi daer quam, Den casteel hi vernam, Staerc ende hutermaten groot, Maer hine mochte, bi gheere noot, Commen binnen starken mueren, Want men hilt, te diere huere, Den casteel besloten nouwe, Dies was Amand in grooten rouwe [111] Dat hi also van danen sciet. Desen casteel, verstaed dbediet, Stond, dat es die waerhede, Daer nu Brugghe staed, de stede, Anders wasser doe gheen ghestichte. Die materie ic voort dichte Up Amande, daer ic 't liet, Die van den casteele sciet, Ende ghinc voort metter vaert Den wech t'Oudenbuerghe waert. So langhe dat hi quam binnen der stede, Daer hi groote pine dede, Eer hijt ten gheloove brochte, Maer ten hende hi so wrochte, Mids der hulpen van Onsen Heere, Diere sijn gracie in sturtte seere, So dat ten gheloove van kerstinhede quam Dat omtrent Oudenbuerch weede nam. Met dat hi daer besich was Wert te Ghend, ghelooves das, Groote roeringhe omme 't ghone, Dat si die kerstine gheloove ghewoone Worden waren, begonsten benijt Te werdene van den heydenen, die despijt Hadden, om dat si bekeert Waren, ende ten kerstinen gheloove gheleert, Ende die viand, die t'alre stond Valsch ende quaet es in den grond, Merctte ende sach al die affare, Ende saeyde sijn saed dicken dare, Om dat gheloove soude faelgieren, Ende visierde in diere manieren, Also ic hu sal doen verstaen. Dat valscheit also ghedaen, [112] Was noynt ghesien nocht ghehoort, Want overal in de poort Worden alle met siecheden besmet, Die hem hielden an de heydene wet, Ende doe gaf hi hem te kennene mede Eenighe, die waren van siere sede, Datter niement ghenesen mochte, En ware dat hi den afgod versochte, Die Marcurius was ghenaemt. Doe wert den lieden alle becand, Ende sochten so verre te dien stonden, Dat si den afgod hebben vonden, Staende in den torre Blandijn; Daer sochten si den ootmoet sijn, Met offeranden menighertiere, Ende hi die valsch was in aller manieren, Want het een viand was van der hellen, Sesseerde dan haerlieder quellen, Alsi hem daer offerande brochten. Daer naer sprac hi, die helsche drochten: ‘Ghi goede lieden, dese quale Comt hu van den kerstinen altemale.’ Ende met desen so wies den nijt so groot, Dat die kerstine worden in grooter noot, Die om Amande hebben ghesend Te Oudenbuerch, huter stede van Ghend, Ende ondboden hem, ende claeghden seere Haren noot, ende al haer deeren. [113] |
Hoe dat Amandus een papen lied, die hij regeerde, en hoe hij voorttrok ten kasteel waart dat nu Brugge is. Amandus, die volgde wel allemaal, Die woorden, die Christus, onze vader, Zegt, en mild deelt in dit leven Di gratie, die hem is gegeven, [110] Anderen lieden, die het hebben nodig. Hen komt er af wijsheid groot, Want zo groeit in hem grof, En hij komt er bij te hemelrijk. Nu mag je allen merken wel Dat Amandus wrocht na dit voorbeeld En poogde met pijnen en met arbeid Den mens te trekken naar zijn zeden, En zijn gratie te delen algemeen, Beide, onder groot en onder klein, Alzo gij hiervoor hebt gehoord, En noch meer zal horen voort, Want toen dit wonder was geschied, Weet dat hij toen een paap liet, Regeren 't volk van daar omtrent, En is gegaan met dat doel, Alzo hij het vond tot zijn raad, Door 't felle Woud-Zonder-Genade, (boven Altre naar Brugge) Want hem was gedaan bekend Dat op twee mijlen of daar omtrent, Stond een kasteel, sterk en vast, Daarbinnen lag menige felle gast, Die zeer haatten Christus wet; Derwaarts heeft hij hem gezet Te gaan en toen hij daar kwam, Dat kasteel hij vernam, Sterk en uitermate groot, Maar hij mocht, bij geen nood, Komen binnen sterke muren, Want men hield, te dat uur, Het kasteel besloten nauwe, Dus was Amandus in grote rouw [111] Dat hij alzo vandaar scheidde. Deze kasteel, versta de betekenis, Stond, dat is de waarheid, Daar nu Brugge staat, de plaats, Anders was er toen geen gesticht. Die materie ik voort dicht Op Amandus, daar ik 't liet, Die van het kasteel scheidde, En ging voort met een vaart De weg te Oudenburg waart. Zo lang dat hij kwam binnen de plaats, Daar hij grote moeite deed, Eer hij het ten geloof bracht, Maar ten einde hij zo wrocht, Mits de hulp van Onze Heer, Die er zijn gratie in stortte zeer, Zodat het ten geloof van christelijkheid kwam Dat omtrent Oudenburg wende nam. Met dat hij daar bezig was Werd te Gent, geloof dat, Groote beroering om hetgeen, Dat ze het christenen geloof gewoon Worden waren, begonnen benijd Te worden van den heidenen, die spijt Hadden, om dat ze bekeerd Waren, en ten christenen geloof geleerd, En de vijand, die te alle stond Vals en kwaad is in de grond, Merkte en zag al die affaire, En zaaide zijn zaad vaak daar, Om dat het geloof zou falen, En versierde in die manieren, Alzo ik u zal laten verstaan. Dat valsheid alzo gedaan, [112] Was nooit gezien noch gehoord, Want overal in de poort Worden allen met ziektes besmet, Die zich hielden aan de heidenen wet, En toen gaf hij hem te kennen mede Enige, die waren van zijn zede, Dat er niemand genezen mocht, Tenzij dat hij de afgod verzocht, Die Mercurius was genaamd. Toen werden de lieden allen bekend, En zochten ze ver te die stonden, Dat ze de afgod hebben gevonden, Stond in de toren Blandijn; Daar zochten ze zijn ootmoed, Met offeranden menigerhande, En hij die vals was in alle manieren, Want het een vijand was van de hel, Eindigde dan hun kwellen, Als ze hem daar offerande brachten. Daarna sprak hij, die helse gedrocht: ‘Gij goede lieden, deze kwaal Komt u van de christenen allemaal.’ En met deze zo groeide de nijd zo groot, Dat de christenen worden in grote nood, Die om Amandus hebben gezonden Te Oudenburg, uit de plaats van Gent, En ontboden hem, en klaagden zeer Hun nood en al hun deren. [113] |
|
Hoe groote roeringhe was te Ghend, om eenen afgod, die stond in den torre Blandijn, ende hoene Amand velde. Hi, die vul ontfaermicheden was, Trac daerwaert, gheloovet das, Ende es te Ghend binnencomen, Daer hi groot paerlement heeft vernomen Van den volcke achter die poort, Waeromme dat was, nu hoort. Het was omme den torre Blandijn, Daer die afgod der Sarasijn In stont, die Marcurius hiet, Die duvel, ne cesseerde niet Van den lieden te doene quale, Om dat si souden commen ter sale, Daer die afgod ghemaect stoed, Ende hem offeren alderhande goed, Ende dan liet se de viand rusten, Om dat hem die quaetheit soude lusten Te bet, ooc plach hi, na minen verstane, In de beelde binnen te gane, Ende sprac jeghen die Sarasine. Nu quam daer een die hadde pine, Ende brochte daer sijn offerande, Maer de viand sprac te hande Uten afgod: ‘Laet staen mi Dattu niet ghesciet als mi. Ic bem ghebonden anxtelike Van den inghel van hemelryke, Om een mans wille, die mi plaghe Doet, en sal sijn in corten daghe [114] Hier ter stede, en ghesciede dit Noynt mi, dies biddic hu, dat ghi bidt Hem, dat hi mi late varen.’ Om dese woorden was die mare Achter de strate van den lieden, Also ghi mi hoort bedieden, Daer Amand ghegaen quam, Ende hi dien waeromme vernam, Es haestelike ten afgod ghegaen, Die hi in den torre vant staen, Die men Blandijn, by namen heet; Daer naer en letti langher niet, Hine begonste een sermoen, Voor die Sarasine doen, Van Jhesum Christum, onsen Heere, Ende hi castide se harde seere Van harer grooter twifelingen, In 't hende brochti toe die dinghen Van haren afgod Marcurius, Ende seide hemlieden: ‘Dat ghi dus Ghepijnt sijt, ende ghetorment, Dat willic dat hu werde bekend, Dat hu die duvel selve doet; Dit moghdi merken, sidi vroet, Want geen kerstin wijf no man So ne comt dese quale an. Dat willic hier voor uwen ooghen Hem doen lyen ende hu tooghen.’ Met desen ghinghen si alle saen Voor Marcurius, den afgod, staen, Ende Amand sprac: ‘Segt, viand fel, Ik, mane di, bi den God Emmanuel, Te segghene, wie den lieden dit quaet Doet.’ Hi sprac: ‘Ons meester raet, [115] Dat wi den lichamen doen verdriet, Om dat wi de siele scaden niet Ne moghen, voor dat si ons aenbeden, Hier bi quellen wi se in die leden, Dat si ons aenbeden sellen, Ende dan sesseren wy dat quellen, Dat wi se ghenesen wanen si dan.’ Doe sprac Amand den lieden an: ‘Siet an wien ghi hebt ghelooft, Nu en sijt nemmeer soo verdooft, Maer ghelooft an Gode, die 't maecte al, Ende die met allen sinen willen doen sal, Wildi, ic doe hu allen ghenesen. Doet wech dit beelde, ende na desen Sal ic hu doopen ende benedien.’ Die lieden liepen alle mettien, Ende bonden an't beelde vele linen; Doe trocken sy ende daden pine, Maer dat ne mochte dieden niet. Als die goede Amand dat siet, Beval hi de line te doene van, Ende hi sprac den viand dus an: ‘Gaet hute ende breect selve al ditte, Dat di toebehoort ende in den pitte Der hellen eewelike so vare.’ Hi brac beelde te hand aldare, Ende dede af, dat in den temple Gheven mochte quade exemple; Doe riepen die lieden alle ghemeene: ‘Het en es maer een God alleene, Dat es Christus, die Gods sone, Die t'alre moghentheit es ghewone. [116] Wy willen in hem ghelooven algader, Ende wi bidden hu, Amand, vader, Dat ghi ons huter noot wilt bringhen, Ende helpt ons ten kerstinen dinghen, Also verre als ghi moghet.’ Amand, die vul was der dooghet, Seide dat hijt gheerne dade, Ende hi ghinc voort met vroeden rade, Ende halp hem allen te kerstinhede; Nu hoort voort wat hi noch dede! Hi dede ghereeden harde saen Daer die afgod hadde ghestaen In den torre, die Blandijn hiet, Up die Scelde, in lieghe hu niet, Een nieuwe beghinsel van scoonen werke; Het was een clooster, die harde sterke Was, ende es nu ter stond, Ende dien hiet hi name cond Sente Pieterscloostre, ende hi Heet noch also, ghelooves mi. .xiii. moonke stelde hi daer, Ende ghehalp hemlieden voorwaer, Om groote aflate ende pardoene, Ende si waren in haren doene So vul van alder duechdelicheden, Dat die goede lieden bi ootmoedicheden, Ende bi caritaten hem so versaghen, Dat si nu gheene armoede ne claghen Durren, met rechter waerheden. Amand, die hilt daer sine stede, Als hi binnen der stede was, Maer ghetidelic, gheloovet das, [117] Ghinc hi predicken al omtrent, Ende visenteren, die waren ghewent Ten gheloove van kerstinhede, Dus meersde hi altoos in duechdelicheden. |
Hoe grote beroering was te Gent om een afgod die stond in de toren Blandijn en hoe Amandus die velde. Hij die vol ontferming was, Trok derwaarts, geloof dat, En is te Gent binnengekomen, Daar hij groot gesprek heeft vernomen Van het volk achter die poort, Waarom dat was, nu hoort. Het was om de toren Blandijn, Daar die afgod der Sarazijnen In stond, die Mercurius heet, De duivel, nee stopte niet Van dn lieden te doen kwalen, Omdat ze zouden kommen ter zaal, Daar die afgod gemaakt stond, En hem offeren allerhande goed, En dan liet ze de vijand met rust, Omdat hem die kwaadheid zou lusten Te beert, ook plag hij, naar mijn verstaan, In het beeld binnen te gaan, En sprak tegen die Saracenen. Nu kwam daar een die had pijn, En bracht daar zijn offerande, Maar de vijand sprak gelijk Uit de afgod: ‘Laat staan mij Dat u niet geschiedt als mij. Ik ben angstig gebonden Van de engel van hemelrijk, Om een mans wil, die me plaag Doet, en zal zijn in korte dagen [114] Hier ter plaatse, en geschiede dit Nooit mij, dus bid ik u, dat gij bidt Hem, dat hij me laat gaan.’ Om deze woorden was het bericht Achter de straten van de lieden, Alzo gij me hoort aanduiden, Daar Amandus gegaan kwam, En hij het waarom vernam, Is haastig ter afgod gegaan, Die hij in de toren vond staan, Die men Blandijn, bij namen heet; Daarnaar lette hij langer niet, Hij begon een preek, Voor die Sarrazin te doen, Van Jezus Christus, onze Heer, En hij kastijdde ze erg zeer Van hun grote twijfelingen, In ’t einde bracht hij toe die dingen Van hun afgod Mercurius, En zei hen: ‘Dat gij aldus Gepijnigd bent en gekweld, Dat wil ik dat het u wordt bekend, Dat u die duvel zelf doet; Dit mag je merken je verstandig, Want geen christen wijf nog man Zo komt deze kwaal niet aan. Dat wil ik hier voor uw ogen Hem doen belijden en u tonen.’ Met deze gingen ze alle gelijk Voor Mercurius, de afgod, staan, En Amandus sprak: ‘Zegt, felle vijand, Ik, vermaan u, bij de God Emmanuel, Te zeggen, wie den lieden dit kwaad Doet.’ Hij sprak: ‘Onze meester raadt, [115] Dat we de lichamen doen verdriet, Omdat we de ziel niet beschadigen Nee mogen, voordat ze ons aanbidden, Hierom kwellen we ze in de leden, Dat ze ons aanbidden zullen, En dan eindige we dat kwellen, Dat we ze genezen wanen ze dan.’ Toen sprak Amandus de lieden aan: ‘Ziet aan wie gij hebt geloofd, Nu wees nimmermeer zo verdoofd, Maar geloof aan God, die 't maakte al, En die met allen zijn wil doen zal, Wil je, ik doe u allen genezen. Doe weg dit beeld, en na deze Zal ik u dopen en zegenen.’ De lieden liepen allen meteen, En bonden aan het beeld veel lijnen; Toen trokken ze en deden moeite, Maar dat mocht werken niet. Toen die goede Amandus dat zag, Beval hij de lijn ervan te doen af, En hij sprak de vijand aldus aan: ‘Ga eruit en breek zelf al dit, Dat u toebehoort en in de put Der hel zo ga eeuwig.’ Hij brak het beeld gelijk aldaar, En deed af, dat in de tempel Geven mocht kwaad voorbeeld; Toen riepen die lieden algemeen: ‘Het is maar een God alleen, Dat is Christus, de Gods zoon, Die te alle mogendheid is gewoon. [116] We willen in hem geloven allemaal, En we bidden u, Amandus, vader, Dat gij ons uit de nood noot wilt brengen, En helpt ons ten christenen dingen, Alzo ver als gij mag.’ Amandus, die vol was van deugd, Zei dat hij het graag deed, En hij ging voort met verstandige raad, En hielp hen allen te christelijkheid; Nu hoort voort wat hij noch deed! Hij liet berijden erg gelijk Daar die afgod had gestaan In den toren, die Blandijn heet, Op die Schelde, ik belieg u niet, Een nieuw begin van mooi werk; Het was een klooster, die erg sterk Was, en is nu ter stond, En die heet bij naam bekend Sint Pietersklooster, en hij Heet noch alzo, geloof mij. 14 monniken stelde hij daar, En help hen voorwaar, Om grote aflaat en pardon, En ze waren in hun doen Zo vol van alle deugdelijkheid, Dat die goede lieden bi ootmoedigheid, En bij liefdadigheid zich zo voorzagen, Dat ze nu geen armoede nee klagen Durven, met rechte waarheid. Amand, die hield daar zijn plaats, Als hij binnen der plaats was, Maar tijdig, geloof dat, [117] Ging hij prediken al omtrent, En visiteren, die waren gewend Ten geloof van christelijkheid, Dus vermeerderde hij altijd in deugdelijkheid. |
|
Nu hoort van eenen orisoene ten helighen cruce, ende hoe daer naer miracle af ghevel. Ghi Gods vrienden, wilt nu verstaen, Eene redene willic anegaen, Om ons allen exemple te ghevene, Bi Amande, die in sinen levene Exemple was van alder duecht, Also ghi hierna hooren muecht, In menich point mocht ic 't doen hooren, Maer een willic hu laten te voren Weten, om dat yement mochte Comen daer by, up dat hijs rochte, Te gracien ende te salicheden Van der eeweliker salicheden. Amand, dese vercoorne man, Was van joncs ghewassen an, Dat hi plach eene costume goet, Ende die hi so vaste in den moet, Dat hi die niet en hadde onboren, Om gheene sake, noch vercoren Gheene dinc, die mochte sijn. Nu hoort hier af den rechten fijn, Hi plach van costumen, alle daghe, Eenwaerf, al sonder saghe, Te gane daer hi een cruce vand, Ende dan knielde hi al te hand, Met ootmoedicheden daer voren, Ende seide dese bedinghe; nu wilt hooren; [118] ‘o Cruce, du hebs ghevoucht an Gode Den meinsche, ende van 's duvels ghebode Versceeden, o cruce, du sijs die t'allen daghen Den salighen wachts van 's duvels plaghen; 't Vleesch van den Lamme onbesmet Hinc an di, cruce, door die wet Te staerkene, ende ooc mede Om ons te bringhene ter salicheden. o Cruce, du makets sonderlinghe Paeys tusschen hemel ende eerdsche dinghen, Ende verkeert die sake niet smal. o Cruce, noch dadi boven al, Ghi verlosset al te gader Eva, ons moeder, Adaem, ons vader. Ende al 't gheselscip, dat in quelle Was, in 't voorbouch van der hellen. o Cruce, du daets open mede Die poorte van der scoonder stede, Daer die salighe sielen in moeten. o Cruce, du best rechte boete, Ende scermscilt jeghen den quaden, Als hi den meinsche wille verraden. o Cruce, van di door de minne groot Wilde an di Christus ontfaen die doot, Dies sijn wi di sculdich te minnene seere, Door die liefde van Onsen Heere. o Cruce du best een teekin vermaert, Daer hem die duvel af vervaert, Want hi kend dat du waers beghin Dat ons de salicheit brochte in. o Cruce, ic bevele mi heden, In dijnre macht, ende moghenthede, [119] Die du van Christus hebs ontfaen, Daer hi aen di was ghestaen Naect, ende met hopenen wonden, Ende worts ghedweghen ten stonden, Met sinen precieusen bloede. Dit was di eerlic, o Cruce goede, Ende hi was an di ghenaghelt onsoete, Beede door hande ende door voete, Om dat hi niet wilde ontgaen Den sondare, maer ontfaen, Bi der minne, o Cruce, van di. Nu, helich Cruce, ic gheve mi, In die bescermenesse, nu voordan!’ Hier mede hende de salighe man Sine ghebede, ende waer hi conste, Leerde hijt den volcke, met goeder jonste, So dat die menighe heeft gheleert. Maer boven al heeft hem bekeert Te lesene, met grooter devoticheden, Een man in gracien dit ghebede. Nu hoort wat duechden, dies ghevel, Ende hoe een cruce hem halp wel, Ter noot daer hijs hadde te doene, Bi crachten van den orisoene. |
Nu hoort van een preek te heilige kruis en hoe daarna een mirakel van gebeurde. Gij Gods vrienden, wilt nu verstaan, Een reden wil ik aangaan, Om ons allen voorbeeld te geven, Bij Amandus, die in zijn leven Voorbeeld was van alle deugd, Alzo gij hierna horen mag, In menig punt mocht ik 't doen horen, Maar een wil ik u laten tevoren Weten, omdat iemand mocht Komen daarbij, opdat hij het raakte, Te gratie en te zaligheid Van der eeuwige zaligheid. Amandus, deze uitverkoren man, Was van jongs aan aangegroeid, Dat hij plag een goed gebruik, En die hij zo vast had in het gemoed, Dat hij die niet had laten ontbreken, Om geen zaak, noch uitverkoren Geen ding, die er mocht zijn. Nu hoort hiervan de rechte fijn, Hij plag van gebruik, alle dagen, Eenmaal al zonder sage, Te gaan daar hij een kruis vond, En dan knielde hij al gelijk, Met ootmoedigheden daarvoor, En zei dit bidden; nu wil het horen; [118] ‘o Kruis, u hebt gevoegd aan God Dn mens, en van 's duivels gebod Verscheiden, o kruis, u bent te alle dagen De zaligen wachter van 's duivels plagen; ’t Vlees van den Lam onbesmet Hing aan u, kruis, door die wet Te sterken, en ook mede Om ons te brengen ter zaligheid. o Kruis, u maakte vooral Vrede tussen hemel en aardse dingen, En veranderde die zaak niet klein. o Kruis, noch deed je boven al, Gij verloste al tezamen Eva, onze moeder, Adam, onze vader. En al ’t gezelschap dat in kwellen Was, in 't voorgeborchte van de hel. o Kruis, u deed open mede De poort van de mooie plaats, Daar die zalige zielen in moeten. o Kruis, u bent rechte boete, En beschermschild tegen de kwaden, Als hij de mens wil verraden. o Kruis, van u door de minne groot Wilde aan u Christus ontvangen de dood, Dus zijn we u schuldig te minnen zeer, Door die liefde van Onze Heer. o Kruis, u bent een teken vermaard, Daar zich de duvel van bang is, Want hij beken dat u was het begin Dat ons de zaligheid bracht in. o Kruis, ik beveel me heden, In uw macht, en mogendheden, [119] Die u van Christus hebt ontvangen, Daar hij aan stond Naakt, en met open wonden, En word gewassen ten stonden, Met zijn kostbare bloed. Dit was u eerlijk, o goed Kruis, En hij was aan u genageld hard, Beide, door handen en door voeten, Omdat hij niet wilde ontgaan De zondaar, maar ontvangen, Bij de minne, o Kruis, van u. Nu, heilig Kruis, ik geef me, In de bescherming, nu voortaan!’ Hiermee eindigde die zalige man Zijn gebed, en waar hij kon, Leerde hij het volk, met goede gunst, Zodat het menigeen heeft geleerd. Maar boven al heeft hem bekeert Te lezen met grote devotie, Een man in gratie dit gebed. Nu hoort wat deugden, dus geviel, En hoe een kruis hem hielp wel, Ter nood daar hij het had te doen, Bij krachten van het gebed. |
|
Hoe een coopman was bescermt van eenen cruce jeghen sine viande, mids eenen ghebede dat hi t'segghene plach. Het gheviel eenwaerven dat Dese man soude varen t'eere stad, Met sinen goede in coopmanscepen, Daer wart die viand so begrepen [120] In nide up hem, so dat hi toebrochte Dat menne omme te doodene soochte Van sinen vianden, die na hem quamen Ghereden, ende als si vernamen Dien man, rydende voor hem daer, Trocken si alle die zweerde baer, Om den man te nemene 't lijf, Ende si seiden: ‘Hoordijt, keytijf, Hu leven dat es nu ghedaen, Ende mettien so souden si slaen Up den man, ende nemen hem 't leven, Maer ons Heere, hi heeft ghegheven Den helighen Cruce sulke macht, Dat wederstond der gheenre cracht, Die met nyde waren bevaen, Ende den man wel waenden slaen, Ende dit was in deser wise, Dat 't helighe Cruce van grooten pryse Daer quam staen voor den man, Ende maecte recht een ghespan Dattene bescermde an elke syde; Maer een wasser so vul van nide, Dat hi eenen slach toebrochte, So dat hi 't helighe Cruce gheroochte, Also hi den man waende slaen, Ende mettien so es ghegaen Huten Cruce een vlamme so groot, Daer die man bi in sulker noot Wert, dat hi niet mochte sien, Ende alle die paerden worden mettien Vluchtich, ende liepen met haren heere, Die seere waren buten keeren, Ende al 't henden van grooten vare, Ende die man die voer van dare, [121] Met sinen ghesellen, sonder grief, In sijn behoud, ende dien lief Hadde dat was Sente Amand, Die dit verhiesch, ende heeft ghesand Om hem, ende sine ghesellen mede, Die daer quamen wel ghereden, Daer so heeft hi claer verstaen Hoe die zake was vergaen, Ende dat Cruce hem halp ter noot, Ende bescermde van der doot, Bi der gracien van den ghebede, Dat hi alle daghe dede, Daer so heeft de goede Amand, Om die wederpartie ghesand, Ende maecte daer een goet acoort, So dat si bleven ghevrienden voort Eewelic, vaste ende ghestade. Voort dedi bi Gods ghenade, Dat die man, die daer te voren, Sinen oghen hadde verlooren, Bi den lichte des Crucen goed Wert siende, ende hi sochte oetmoed An Gode, onsen lieven Heere, Ende wrochte voortan bi rade seere, Bi Amande, den helighen man, Die in lanc so meer gracien wiesen an. [122] |
Hoe een koopman was beschermd van een kruis tegen zijn vijanden, mits een gebed dat hij te zeggen plag. Het gebeurde een keer dat Deze man zou varen te een stad, Met zijn goed in koopmanschap, Daar werd de vijand zo begrepen [120] In nijd op hem, zodat hij toebracht Dat men hem om te doden zocht Van zijn vijanden, die na hem kwamen Gereden, en toen ze vernamen Die man, reedt voor hem daar, Trokken ze alle de zwaarden bloot, Om de man te nemen 't lijf, En ze zeiden: ‘Hoor jij, ellendige, Uw leven dat is nu gedaan, En meteen zo zouden ze slaan Op de man, en nemen hem 't leven, Maar onze Heer, hij heeft gegeven Het heilige Kruis zulke macht, Dat weerstond er die kracht, Die met nijd waren bevangen, En de man wel waanden te slaan, En dit was in deze wijze, Dat 't heilige Kruis van grote prijs Daar kwam staan voor de man, En maakte recht een gespan Dat hem beschermde aan elke zijde; Maar een was er zo vol van nijd, Dat hij een slag toebracht, Zodat hij 't heilige Kruis raakte, Alzo hij de man waande te slaan, En meteen zo is gegaan Uit het Kruis een vlam zo groot, Daar de man bij in zulke nood Werd, dat hij niet mocht zien, En alle paarden worden meteen Vluchtig, en liepen met hun heer, Die zeer waren uitzinnig, En al ’t einden van groot gevaar, En die man die voer vandaar, [121] Met zijn gezellen, zonder grief, In zijn behoud, en die het lief Had dat was Sint Amandus, Die dit verhoorde, en heeft gezonden Om hem, en zijn gezellen mede, Die daar kwamen goed gereden, Daar zo heeft hij helder verstaan Hoe die zaak was vergaan, En dat Kruis hem hielp in de nood, En beschermde van de dood, Bij der gratie van het gebed, Dat hij alle dagen deed, Daar zo heeft de goede Amandus, Om die wederpartij gezonden, En maakte daar een goed akkoord, Zodat ze bleven vrienden voort Eeuwig, vast en gestadig. Voort deed hij bij Gods genade, Dat die man, die daar tevoren, Zijn ogen had verloren, Bij het licht van de goede Kruis Werd ziende, en hij zocht ootmoed Aan God, onze lieve Heer, En wrocht voortaan bij raad zeer, Bij Amandus, de heiligde man, Die hoe langer hoe meer gratie groeide aan. [122] |
|
Van den coopman, die gherooft was van Baven, ende wat daer af ghevel. Hier voren hebdi wel ghehoort Hoe dat te Gend binder poort, In den clooster, die tSente Pieters heet, Sente Amand bleef, dien wel ghereet Altoos was, ende wacker mede, Daer eenich mensche van der stede Noot hadde van siere leere, Dies wert hire ghemint so seere Van den lieden alle gader, Dat sine hilden over vader. Nu wasser een coopman wel becande Met hem, die in vreemden lande, Om coopmanscepe te vaerne plach, So dat gheviel up eenen dach Dat hi huten lande soude varen, Ende hi nam orlof sonder sparen An den goeden Sente Amand, Die sine biechte hoorde te hand Vriendelike, ende bevallene schiere Jhesus Christus, den goedertieren. Dus voer hi henen in goeder trouwen, Ende gherochte in Haspegauwen, Daer up dien tijt grave af was Een jonc man, gheloovet das, Fel ende moordadich t'allen stonden, Dat siere ghelike noynt was vonden Van moordene ende van moordadicheden, Verre no na te gheenen steden. Dese jonghe man hiet Bave, Hi was van den Rine palesgrave, [123] Ende van den lande van Aspergauwen Was hi grave, wilt betrouwen. Heyden was hi van gheloove quaet, Van edelre comste, dat verstaet, Machtich van goede ende van maghen, Maer emmer moesti t'allen daghen Roven ende moorden plien. Nu quaemt so dal hi voorsien Den coopman heeft, daer ic af seide Binnen Tongherne, der stede, Daer sprac hi hem aldus an, Ende seide: ‘Ghi sijt een valsch man, Een dief ende een moordenare, Ende hebt gherooft dese ware, Die ghi te coopene hier hebt brocht, Die waerheit hebbic ondersocht, Ende weet wel den rechten fijn, Dies suldi mijn ghevanghene sijn, Ende hu goet cleene ende groot Sal mi bliven, maer die dood Suldi ontfanghen in corten daghen.’ Die man was commen in felre laghen, Ende hadde gheerne onsculde ghedaen, Maer hine mochte dies niet ontgaen. Daer dedene Bave, die felle man, Wech leeden ende hem slaen an Vele hysers, in eenen bloc mede Sluten, dus moeste hi ter stede Bliven ghevanghen in grooter noot, Ende ne hadde niet dan gheerstin broot Te hetene, ende boorne nauwe ghenouch Te drinkene, dit was onghevouch [124] Eenen man te hebbene om 't sine, Want dat hem Bave dese pine Dede, ne was om gheene sake Dan dat hi, in warer sprake, Sijn goet roeven ende ondhouden; Onverdient ende huten scouden Wildijt hem nemen ende doen, Dies hi te voren hadde gheploon. Nu hadde dese grave te voren Een hedel wijf, ende wel gheboren Ghehadt, die ter dood was comen, Niewinghe maer vervromen Ne mochte menne niet een twint. Eene jonfrouwe, een scoon kint, Hadde hi dat hem van hare was bleven, Maer het coos een ander leven Te leedene dan sijn vader dede. Hier mooghdi hooren wat dat seide Te sinen vader: ‘Hedel grave, heere, Ghi mesdoet hier an te seere, Dat ghi desen man neemt sijn goed, Ende sijt daer toe so fel ghemoet, Dat ghi hemselven hout ghevaen. Ic biddu dat ghine laet gaen, Hedel vader, door mine bede Onghegrieft van allen leden, Want het es scande ende onneere, Dat ghine om 't sine grieft dus seere, Ja, eenen man, die te gheender stond Quaet ne dede.’ - ‘Dochter, name cond Adeltruut, wel lieve minne,’ Sprac Bave, ‘met allen sinnen, Hebbic hu hoynt vercoren seere, Met rechte mochtijs hebben deere. [125] Up dat ic 't hu hier ontseide Van deser sake uwe bede, Uwen wille, die sals ghescien. Gaet toot hem,’ seide hi mettien, ‘En triveleertene, als ghi wilt, Ic bem met uwen woorden ghestilt.’ - ‘Vader, danc hebt!’ seide Adeltruut, Ende so ghinc al overluut, Daer so den ghevanghenen vand. ‘Vriend,’ seide so altehand, ‘Ghi ligghet hier te uwen meskieve, Dat sal ic door sine lieve, Beteren, daer ghi an gheloovet, Al eyst dat mijn vader doovet, Verghevet hem, dies biddic hu, Ende ooc bem ic begheerende nu, Dat ghi uwen God bidt voor mi, Want ic weet wel dat ghi Sijt een kerstijn salich man, Ende ic gheloove seke daer an, Dat es die helighe wet, Die ter weerelt es ghesed.’ Daer dancte haer die man seere, Ende lostene van allen deeren, Dies so hem ghebeteren mochte, Maer drouve bleef hi in 't ghedochte, Dat hi sijn goed achter hem laten Moeste, ende gaen siere straten, Bescaven, aerm ende bloot. Dus ghinc die man, ghedooghende noot, Tote hi te Ghend binnen quam, Daer hi Sente Amande vernam, [126] Dien hi claghede sijn mesval, Ende vertrac hem van al tal, Also ghi voren hebt ghehoort Van Baven, ende Adeltruden woort, Dat sone verloste ende wat so seide Te dogheden den soeten kerstinhede. Als Amand dit heeft verstaen, Es hi met vraghene anghegaen Den coopman, wat manne dat Bave Was; hi seide: ‘Een ryke grave, Jonc van daghen, scone van live, Staerc van leden, grof ende stive; In 't ansien die scoenste man, Die men vint, maer hi heeft an Die felste natuere, want hine gheeft Om gheene quaetheit, maer hi leeft In roovene ende in moordadicheden, Ende souket al omme, in allen steden.’ Dies wert Amand drouve seere, Ende wert weenende van grooten deere, Ende claghede aldus: ‘Wel soete God, Ghi hebt over alle saken ghebod, Ende waeromme ghedooghdi dan, Dat die overscone man, So bout es in sine quaethede, Ende so overgierich mede, Quaet te doene, hets scade groot, Heere, ic bidde hu, dat ic, voor mijn doot, Desen man mach ten gheloove bringhen, Want ic soudt prisen boven alle dinghen.’ Doe vraghdi van Adeltruden met dien; Die man seide: ‘Haer upsien Es vriendelic ende gracieus, Scone, wel wesende ende prieeus, [127] Oetmoedich, simpel ende ghestade, Subtijl, ghenendich, van vroeden rade, Ontfaermich, wetende ende milde, Ende daer toe es so die wel wilde Groote pine daer omme cueren, Ende het haer noch mochte ghebueren Te siene dat haer vader ende sijn land Commen mochte ter kerstener hand.’ Amand seide: ‘An Jhesum Christe, Dat mi sine gracie niet sal ghebersten, Want ic meene arbeit ende pine Daer omme te doene, dat het mach scinen, Verleene mi gracie de moghenthede Van der heligher drievoudicheden. ‘Amen,’ seide die coopman. Aldus sciet elc anderen van, Maer Amand troostene vriendelike, Ende badt hem door Gode van hemelryke, Dat hi hem niet ontstellen en woude, Want hem Christus noch versetten soude. |
Van den koopman die beroofd was van Bavo en wat daarvan gebeurde. Hiervoor heb je wel gehoord Hoe dat te Gent binnen de poort, In het klooster, die te Sint Pieters heet, Sint Amandus bleef, dien wel gereed Altijd was, en wakker mede, Daar enig mens van der plaats Nood had van zijn leer, Dus werd hij bemind zo zeer Van den lieden allemaal Dat ze hem hielden voor vader. Nu was er een koopman goed bekend Met hem, die in vreemde landen, Om koopmanschaap te varen plaag, Zodat geviel op een dag Dat hij uit het lande zou varen, En hij nam verlof zonder sparen Aan de goede Sint Amandus, Die zijn biecht hoorde gelijk Vriendelijk, en beval hem snel Jezus Christus, de goedertieren. Dus voer hij heen in goede trouw, En raakte in Haspengouw, Daar op die tijd graaf van was Een jonge man, geloof dat, Fel en moorddadig te allen stonden, Dat zijn gelijke nooit was gevonden Van moorden en van moorddadigheden, Ver nog nabij te geen plaatsen. Deze jonge man heet Bavo, Hij was van den Rijn palsgraaf, [123] En van het land van Haspergauw Was hij graaf, wil het vertrouwen. Heiden was hij van geloof kwaad, Van edele afkomst, dat verstaat, Machtig van goed en van verwanten Maar immer moes hij te allen dagen Roven en moorden plegen Nu kwam het zo dal hij voorzien De koopman heeft, daar ik van zei Binnen Tongeren, de plaats, Daar sprak hij hem aldus aan, En zei: ‘Gij bent een valse man, Een dief en een moordenaar, En hebt geroofd deze waar, Die gij te koop hier hebt gebracht, De waarheid heb ik onderzocht, En weet wel het rechte fijn, Dus zal je mijn gevangene zijn, En uw goed klein en groot Zal van mij blijven, maar de dood Zal je ontvangen in korte dagen.’ Die man was gekomen in felle lagen, En had graag onschuld gedaan, Maar hij mocht het dus niet ontgaan. Daar deed hem Bavo, die felle man, Weg leiden en hem aanslaan Veel ijzer, in een blok mede Sluiten, dus moest hij ter plaatse Blijven gevangen in grote nood, En had niets dan gerstebrood Te eten, en bronwater nauwelijks genoeg Te drinken, dit was ongenoegen [124] Een man te hebben om het zijne, Want dat hem Bavo deze pijn Deed, was om geen zaak Dan dat hij, in ware woorden, Zijn goed roeven en onthouden; Onverdiend en zonder schuld Wilde hij het hem nemen en doen, Dat hij tevoren had gepleegd. Nu had deze graaf tevoren Een edel wijf, en goed geboren Gehad, die ter dood was gekomen, Net maar verheugen Nee, mocht men hem niet iets. Een jonkvrouw, een mooi kind, Had hij dat hem van haar was gebleven, Maar het koos een ander leven Te leiden dat haar vader deed. Hier mag je horen wat dat ze zei Tot haar vader: ‘Edele graaf, heer, Gij misdoet hieraan te zeer, Dat gij deze man neemt zijn goed, En bent daartoe zo fel van gemoed, Dat gij hem zelf houdt gevangen. Ik bid u dat ge hem laat gaan, Edele vader, door mijn bede Onbeschadigd van alle leden, Want het is schande en oneer, Dat ging om zijn grief dus zeer, Ja, een man, die te geen stond Kwaad niet deed.’ - ‘Dochter, naam bekend Adeltruut, wel lieve minne,’ Sprak Bavo, ‘met allen zinnen, Heb ik u ooit uitverkoren zeer, Met recht mocht ge hebben de eer. [125] Opdat ik het u hier ontzei Van deze zaak uw bede, Uw wil, die zal geschieden. Ga tot hem,’ zei hij meteen, ‘En bevrijd hem, als gij wilt, Ik ben met uw woorden gestild.’ - ‘Vader, dank hebt!’ zei Adeltruut, En ze ging al overluid, Daar ze de gevangen vond. ‘Vriend,’ zei ze al gelijk, ‘Gij ligt hier te uw ongeval, Dat zal ik door zijn liefde, Beteren, daar gij aan gelooft, Al is het dat mijn vader doof, Vergeef het hem, dat bid ik u, En ook ben ik begerend nu, Dat gij uw God bidt voor mij, Want ik weet wel dat gij Bent en christen zalig man, En ik geloof zeker daaraan, Dat is die heilige wet, Die ter wereld is gezet.’ Daar dankte haar die man zeer, En verlost van allen deren, Dus zo hem verbeteren mocht, Maar droevig bleef hij in de gedachten, Dat hij zijn goed achter hem laten Moeste en gaan zijn straten, Schaven, arm en bloot. Dus ging die man, gedoogde nood, Tot hij te Gent binnenkwam, Daar hij Sint Amandus vernam, [126] Die hij beklaagde zijn misval, En verhaalde hem van al tot al, Alzo gij voren hebt gehoord Van Bavo, en Adeltruut woord, Dat ze hem verloste en wat ze zei Te gedogen de lieve christelijkheid. Toen Amandus dit heeft verstaan, Is hij met vragen aangegaan De koopman, wat man dat Bavo Was; hij zei: ‘Een rijke graaf, Jong van dagen, mooi van lijf, Sterk van leden, grof en stijf; In 't aanzien de mooiste man, Die men vindt, maar hij heeft aan Die felste natuur, want hij geeft Om geen kwaadheid, maar hij leeft In roven en in moorddadigheden, En zoekt alom, in allen plaatsen.’ Dus werd Amandus zeer droevig, En begon te wenen van grote deer, En klaagde aldus: ‘Wel lieve God, Gij hebt over alle zaken gebod, En waarom gedoog je dan, Dat die over mooie man, Zo bout is in zijn kwaadheid, En zo over gierig mede, Kwaad te doen, het is schade groot, Heer, ik bid u, dat ik, voor mijn dood, Deze man mag ten geloof brengen, Want ik zou het prijzen boven alle dingen.’ Toen vroeg hij van Adeltruut met dien; Die man zei: ‘Haar opzien Is vriendelijk en gracieus, Mooi, goed van wezen en kostbaar, [127] Ootmoedig, eenvoudig en gestadig, Subtiel, genadig en van verstandige raad, Ontfermend, wetend en mild, En daartoe is zo die wel wilde Grote pijn daarom keuren, En het haar noch mocht gebeuren Te zien dat haar vader en zijn land Komen mocht ter christelijke hand.’ Amandus zei: ‘Aan Jezus Christus, Dat me zijn gratie niet zal ontbreken, Want ik meen arbeid en pijn Daarom te doen, dat het mag schijnen, Verleent me gratie de mogendheid Van der heilige Drievuldigheid. ‘Amen,’ zei de koopman. Aldus scheidde elk vandaar, Maar Amandus troostte hem vriendelijk, En bad hem door God van hemelrijk, Dat hij hem niet ontstellen wilde, Want hem Christus noch verzetten zou. |
|
Exemple, die ons Amand alle leert ende prouvet bi sinen ghewerke. Nu hoort ghi lieden alle ghemeene, Beede groot ende daer toe cleene, Knapen, joncwive, vrouwen ende heeren, Eene duecht es te prisene seere, Die Amand ghetidelike seide, Ende daer hier af exemple dede. Ic wilt elc mensche hadde voor hooghen, Ende hier omme wilde poghen. Het soude te beter sekerlike Werden up al eerderyke. [128] Hi seide aldus, ende hi deet naer, Ic ne soude nemmermeer voorwaer Dinc willen begheeren, om dat si mi Orboorlic waren, up dat icker bi Minen hevenkerstin deeren mochte, Want ic hope in mijn ghedochte Dat mijns broeders winninghe si, Werc van vruchten ende bate mi.’ Elc cuwe dese woorde ende versta, Ende merke waer die redene ga, Ende set se in ghewerken voort, So mach Christus maken acoort Van den mesdaden alle gader Jeghen Gode, den hemelschen vader. Nu meerct oft Amand yet sochte, Daer sijn evenkerstin bi mochte Bate ontfaen, ende hi daer inne Ne sochte profijt no anders ghewinne, Dan den loon van onsen Heere, Ende dat hi daeromme pijnde seere, Also ghi hier voren hebt ghehoort, Ende noch meer sult hooren voort; Daer hi someghe menschen mede Commen met pinen ten kerstinhede. |
Voorbeeld, die ons Amandus allen leert en beproeft bij zijn werken. Nu hoort gij lieden algemeen, Beide groot en daartoe klein, Knapen, jonge wijven, vrouwen en heren, Een deugd is zeer te prijzen, Die Amandus tijdig zei, En daar hiervan voorbeeld deed. Ik wilde had elk mens het voor ogen, En hierom wilde pogen. Het zou te beter zeker Worden op al aardrijk. [128] Hij zei aldus, en hij deed ernaar, Ik nee zou nimmermeer voorwaar Ding willen begeren, om dat ze mij Oorbaar waren, opdat ik erbij Mijn even christen deren mocht, Want ik hoop in mijn gedachten Dat mijn broeders winning is, Werk van vruchten en baten mij.’ Elk van u deze woorden verstaat, En merkt waar de reden gaat, En zet ze in werken voort, Zo mag Christus maken akkoord Van den misdaden allemaal Tegen God, de hemelse vader. Nu merk of Amandus iets zocht, Daar zijn even christen bij mocht Baat ontvangen, en hij daarin Niet zocht profijt nog andere winst, Dan het loon van onze Heer, En dat hij daarom pijnde zeer, Alzo gij hiervoor hebt gehoord, En noch meer zal horen voort; Waarbij sommige mensen mede Komen met pijnen ten christelijkheid. |
|
Hoe Amand trac te Haspergauwen, ende in sinen wech bekeerde Aelst, Dendermonde, ende dland daer omtrent. Ghi hebt hier voren wel verstaen Die redene, die Amand ontfaen Heeft van Baven ende Adeltruut, Die den coopman ghehalp huut [129] Der vanghenessen, ende hem sprac Redene, die hi Amande vertrac, Ende voort hoe hi hem te wetene dede Haerrer beeder leven ende seide; Ende als 't Amand wel verstoed, Bleef hem voordan in den moet So seere, dat hi niet ne mochte Gherusten, maer al sijn ghedoochte Sette hi, omme te gane daer, Ende de woorden te makene maer Van dat hi menich waerven sprac, Die ic hu hier te voren vertrac. Doch dat hi up eene stond Daerwaert ghinc, ic maecs hu cond, Ende ghinc so verre dat hi quam Binnen Aelst, daer hi vernam 't Folc ongheloovich ende fel. Amand ne gheerde niet el Dan hoe hi se bekeeren mochte, Mids Gods gracie, diere in wrochte, So heeft hi also vele ghedaen Dat si gheloove hebben ontfaen, Ende daden hem doopen in Christus name. Dit wert Amande seere bequame, Ende ghinc al omme weder ende voort Predeken, ende orconden Gods woort Te Nieneve ende te Gheeraerdsberghe mede, Entie ommesaten, dats waerhede, Worden kerstijn al omtrent, Tusschen Braband ende Ghend, Hulst, Accele ende Dendermonde; Niet ne weetic hoe langhe dat stonden [130] Datter Sente Amand an wrochte, Maer in 't hende hijt volbrochte Dat het kerstin wert groot ende cleene, Vlaenderen duere alghemeene, Maer die van Aelst, des sijt vroet, Waren d'achterste, als ic verstoed, Die ten kerstinen gheloove quamen. Als si waren van alder blame Ghesuvert, ende gheloofden ganselike, So troc Amand van duechden ryke, So hi naest mochte metter vaert Den wech te Aspergauwen waert, Ende quam so verre in goeder trouwen, Dat hi gherochte in Aspergauwen, Daer Bave grave ende heere was, Als hi daer quam, gheloovet das, Wert hi predickende met woorden scoone, Hoe dat Christus van den troone Nederdaelde in deser noot, Om dat hi in woorden ende in exemple groot Al de weerelt wilde leeren, Hoe dat hem elc soude bekeeren Ter duecht ende ter salichede Van der eeweliker behoudicheden. |
Hoe Amandus trok te Haspengouw en in zijn weg bekeerde Aalst, Dendermonde en het land daar omtrent. Gij hebt hiervoor wel verstaan De reden, die Amandus ontvangen Heeft van Bavo en Adeltruut, Die de koopman hielp uit [129] De gevangenis en hem sprak Reden, die hij Amandus verhaalde, En voort hoe hij hem te weten deed Hun beider leven en zei; En toen 't Amandus wel verstond, Bleef hem voortaan in het gemoed Zo zeer, dat hij niet e mocht Rusten, maar al zijn gedachte Zette hij, om te gaan daar, En de woorden te maken waar Van dat hij menig maal sprak, Die ik u hier tevoren verhaalde. Doch dat hij op een stond Derwaarts ging, ik maak het u bekend, En ging zo ver dat hij kwam Binnen Aalst, daar hij vernam 't Volk ongelovig en fel. Amandus begeerde niets anders Dan hoe hij ze bekeren mocht, Mits Gods gratie, die erin wrocht, Zo heeft hij alzo veel gedaan Dat ze geloof hebben ontvangen, En lieten hen dopen in Christus naam. Dit werd Amandus zeer bekwaam, En ging alom weder en voort Predeken, en verkondigen Gods woord Te Ninive en te Geraardsbergen mede, En de omzaten, dat is waarheid, Worden christen al omtrent, Tussen Brabant en Gent, Hulst, Axel en Dendermonde; Niet weet ik hoe lang dat stonden [130] Dat er Sint Amandus aan wrocht, Maar in ’t einde hij het volbracht Dat het christen werd groot en klein, Vlaanderen door algemeen, Maar die van Aalst, dus wees bekend, Waren de laatste, zoals ik verstond Die ten christenen geloof kwamen. Toen ze waren van alle blaam Gezuiverd en geloofden gans, Zo trok Amandus rijk van deugden, Zo gauw hij mocht met een vaart De weg te Haspergauw waart, En kwam zo ver in goede trouw, Dat hij raakte in Haspergouw, Daar Bavo graaf en heer was, Toen hij daar kwam, geloof dat, Begon hij te prediken met mooie woorden, Hoe dat Christus van de troon Nederdaalde in deze nood, Omdat hij in woorden en in voorbeeld groot Al de wereld wilde leren, Hoe dat hem elk zou bekeren Ter deugd en ter zaligheid Van het eeuwige behoud. |
|
Hoe Sente Amand wert predekende te Tongherne, ende hoe Adeltruut tote hem quam. Hier af so wert groot ghescal Onder 't folc al over al, So dat Adeltruut heeft vernomen, Ende es tote Amande comen Al heymelike daer hi sprac [131] Helighe woorden, ende vertrac Van Christus Jhesus gheboornesse, Van siere doot ende verrisenesse, Ende van den doopsel van kerstinhede, Ende hoe salich de wet ware mede, Die de kerstine antierden scone, Ende hoe dat nemmermeer in den troone Gheene siele ne worde ontfaen, Sine waren eerst kerstin ghedaen. Daer hi dit predicte ende seide, Dat was te Tongherne binder stede, Daer Bave meest te sine plach, Ende sijn dochter, daer vele anlach, De welke die dit hoorde algader, Dat Amand seide, die helighe vader. Adeltruut, die 't wel verstoet, Onthilt vaste in haren moet, Ende ghinc daer so haren vader wiste, Dien so, met subtijlre liste, Die sake algader dede verstaen Van Amande, maer harde saen Andwoorde die felle man Bave, Dat hi daeromme niet en gave, Wat dat die man clappen conste, ‘Ende ic ne hebbe negheene jonste,’ Sprac hi, ‘te uwaert, dat ghi Dusdanighe saken bringhet voor mi?’ Doe wert Adeltruut drouve seere, Ende seide: ‘Ghenade, vader, heere, Laet doch den goeden man comen Hier ter stede, het mach ons vromen, Ende wilt hooren sine sprake, Het wert hu eene cleene sake, [132] Ende dies hu altoos mach scaden niet.’ Bave seide: ‘Doet dat ghi ghebiet, Maer ic segghe hu wel te voren, Doet hi mi eenighe saken hooren, Of spreect anders dan mijn begheeren, Ic sal hem eene lesse leeren, Dat hem beter ware, sonder waen, Hadde hi helderwaerts ghegaen.’ Bi desen woorden wert weenende seere Adeltruut, ende seide: ‘Vader, heere, Twi sidi so zeere ontweghet, Ende wat saken es datter hu anleghet, Dat ghi niet ne wilt ontfaen De Gods gracie, ende afstaen Der quaetheden, daer ghi te langhe In hebt gheleghen bi dwanghe; Wilt hu laten door mine bede, Ende laet den goeden man hier ter stede Commen spreken, ende tooghen Gods woort, Al eyst dat ghy se niet gheerne en hoort, Het mochte ghescien noch den tijt Dat ghire noch in soud werden verblijt.’ - ‘Dochter, dochter, by Mamette, Ghi dinct mi an die kerstine wette, Met al uwer herten ghekeert sijn,’ Sprac Bave, ‘maer ten trouwen mijn, Ne ware door uwen wille, hi Ne quamer niet, ghelooves mi, Maer ic soudene souken, ende saen Doen sterven, maer nu latic 't staen, Door uwen wille, door uwe lieve, Nu doeter mede hu gherieve..’ [133] |
Hoe Sint Amandus begon te prediken te Tongeren en hoe Adeltruut tot hem kwam. Hiervan zo werd groot geschal Onder 't volk al overal, Zodat Adeltruut heeft vernomen, En is toe Amandus gekomen Al heimelijk daar hij sprak [131] Heilige woorden, en verhaalde Van Christus Jezus geboorte, Van zijn dood en verrijzenis, En van het doopsel van christelijkheid, En hoe zalig de wet was mede, Die de christenen mooi hanteerden, En hoe dat nimmermeer in de troon Geen ziel wordt ontvangen, Ze waren eerst christen gedaan. Daar hij dit predikte en zei, Dat was te Tongeren binnen de plaats, Daar Bavo meest te zijn plag, En zijn dochter, daar veel aan lag, Die die dit hoorde allemaal, Dat Amandus zei, die heilige vader. Adeltruut, die 't wel verstond, Onthield het vast in haar gemoed, En ging daar ze haar vader wist, Die ze zo met subtiel list, Die zaak allemaal liet verstaan Van Amandus, maar harde gelijk Antwoorde die felle man Bavo, Dat hij daarom niet gaf, Wat dat die man klappen kon, ‘En heb geen gunst,’ Sprak hij, ‘tot u waart dat gij Dusdanige zaken brengt voor mi?’ Toen werd Adeltruut droevig zeer, En zei: ‘Genade, vader, heer, Laat toch de goede man komen Hier ter plaatse, het mag ons baten, En wilt horen zijn woorden Het is een u een kleine zaak, [132] En dat u altijd mag schaden niet.’ Bavo zei: ‘Doet dat gij gebied, Maar ik zeg u wel tevoren, Doet hij me enige zaken horen, Of speekt anders dan mijn begeren, Ik zal hem een les leren, Dat hem beter was, zonder waan, Had hij elders waart gegaan.’ Bij deze woorden begon zeer te wenen Adeltruut, en zei: ‘Vader, heer, Waarom ben je zo verontwaardigd, En wat zaak is het dat er u aanligt, Dat gij hem niet wilt ontvangen De Gods gratie, en afstaan De kwaadheid, daar gij te lange In hebt gelegen bij bedwang; Wil u het laten door mijn bede, En laat de goeden man hier ter plaatse Komen spreken, en tonen Gods woord, Al is het dat gij het niet graag hoort, Het mocht geschieden noch de tijd Dat gij er noch in zou worden verblijd.’ - ‘Dochter, dochter, bij Mohammed, Gij denkt me aan de christen wet, Met al uw hart gekeerd te zijn,’ Sprak Bavo, ‘maar vertrouw mijn, Was het niet door uw wil, hij Hij kwam er niet, geloof mij, Maar ik zou hem zoeken, en gelijk Laten sterven, maar nu laat ik het staan, Door uw wil, door uwe liefde, Nu doe er mee uw gerieve.’ [133] |
|
Hoe Adeltruut sende omme Amande dat hi quame tote Baven. Aldus heeft Adeltruut ghesend Om Amande, die met ghenent Daer quam ter jonfrouwen ghebode, Ende hi seide: ‘De moghentheit van Gode Moet bewaren dat ic hier vinde, Hem biddic dat hi hu gracie sinde Dat huwe siele moete behouden sijn.’ - ‘Amen,’ seide dat maghedijn Adeltruut, ende bat hem saen Dat hi hemlieden dade verstaen Die woorden van Gods moghentheden, Daer si bi ter salichede Commen mochten ende leeren, Waer si hem toe best bekeeren Souden moghen omme te sine Verlost huter helscher pine. Amand die andwoorde saen: ‘Jonfvrouwe, dat willic gheerne angaen, Om uwer alder salichede, Ende om die heere van Christus mede.’ Hoort hier beghinsel van Amande, Hi seide: ‘Ghi broeders goederande, Ende ghi, susteren, wilt mi hooren: Jhesus Christus was gheboren Van eender Maghet, sonder waen, Ende met eenen woorde ontfaen, Bi crachten van der Drievoudicheit, Dalende huut tsvaders moghentheit, In minnen van den Helighen Gheest, Die daer toe gaf vulleest, [134] Om dat mesval des menschen al Hadde ghegheven so zwaren val, Dat het niet oprechten ne mochte, En ware bi dat Gabriel brochte Die boodscip, so over scoone, Van den vader huten troone, Daer hi dus seide, als ic versta: Ave, plena gracia! Ende sekerlike het es waer, Van vul van gracien was so daer, In dat so den sone ontfinc, Daer 't gheslachte mede upghinc 's Menschen, dat so ghevallen was, Want Jhesus Christus wilde door das, Meinschelichede an hare ontfaen, Om de ghevallene te doene upstaen. Voort wandeldi up eerderyke .xxxij. jaer ende een half sekerlike, Daer hi toochde menich teekin Ten meinsche waert van minnen fijn, Met woorden ende met exemplen mede. Eens ghevielt dat hi t'heere stede Heten soude, met eenen man, Daer gherechtichede lach an, Ende hi seide daer in woorden dus, Als ons bescrijft Matheus, In eender eewangelien scoone: ‘‘Jhesus, de levende Gods sone, Wilde met Nicodemus heten, Ende daer hi bi hem was gheseten, Vraghde Nicodemus saen: ‘Heere, hoe sal moghen ontfaen Die salighen menschen hemelryke?’ Ende Christus andwoorde oodmoedelike; [135] ‘In dat die meinsche als hem bedaerf Gheboren woorde ander waerf.’ Daer vraghede Nicodemus: ‘Heere mijn, Hoe soude dat moghen sijn Dat een meinsche soude werden gheboren Van siere moeder, ende hem behooren Moeste te commene in haren lichame Anderwaerven, door sine vrame.’ Daer exponeerde Jhesus de saken, Als men der eewangelien cont hoort maken: ‘Nicodemus, ic ne segghe niet dat, Dat die meinsche in 't eerdsche vat Anderwaerven soude gaen, Ende daer gheboornesse ontfaen Van sijnder moeder lichame, Want het seker ware ombequame. Maer verstaet de exposicie van desen, Die meinsche die moet emmer wesen Anderwaerf gheboren, als ic seide, Sal hi besitten de scoone stede Van hemelryke, nu wilt hooren: Eerst, so moetti sijn gheboren Van vader ende moeder vleeschelike, Ende dien lichame properlike, Die hi van hem beeden ontfaet, Te stellene in al sulken staet, Dat hi negheenen tijt verliese, Daer hi de felle dood bi kiese, Ende daer af rekeninghe sal comen Ten hutersten, daer die jugie sal domen Elken, na die ghewerke sijn. Want verstaed die redene mijn, [136] Hoe die salighe menschen vercoren Anderwaerven moet sijn gheboren, Sal hi moghen behouden wesen; Dat's gheestelike te verstane in desen Dat daer boven in hemelryke Die vader woenende es gheestelike.’ Van allen creatueren sijn nu Commen ter weerelt, ende ic segghe hu, Dat elc anderwaerf moet ontfaen Gheboornesse, dat wilt verstaen, Gheestelike, na den vader, Die sinen wille al te gader Heeft ghesed in den Helighen Gheest, Ende sinen wille, die es meest Dat hute den helighen water vercoren Die meinsche anderwaerf si gheboren, Dat si metten bloede sijn ghedweghen, Dat den Sone was gheleghen Bi der herte, alsem Longius stac, In die side dat hem 't herte brac, Daer nu dwater bi es dbediet, Als men kerstine doopen siet; Die dus dan ghedoopt sijn Es anderwaerven, ghelooves mi, Na den vader gheboren menschelike, Ende dese moghen danne hemelryke Besitten, als Christus vertrac, Daer hi jeghen Nicodemus sprac. ‘Nu, broeders alle, wilt hu voughen,’ Sprac Amand, ‘ende laed hu ghenoughen Dat ghi kinderen heet van Gode, Want David seghet, die was sijn bode. [137] Daer hi huut Gods monde spreect, Also als 't in den souter leyt: Dominus dixit ad me: Filius meus es tu. Dit lattijn, dat segghic hu, Sal ic in dietsche ontbinden hier na, Het bediet als ic versta, Dat hi seide: Die kinder mijn So moghedi altoos ghestade sijn, Up dat ghier hu toe wilt gheven, Ende ic sal hu dat salighe leven Gheven, met mi, in hemelryke. Dit es dbedieden sekerlike, Ende 't grosse van des eewangelien woort, Die Sente Matheeus brochte voort, Na die parabele van Jhesum Christe.’ Voort vertrac Amand, bi liste, Ons Heeren leven ende sijn doot, Sine verrisenesse ende dat ter noot Van ons lieden algader was, Ende datti commen sal na das Gheven jugement, ten hutersten daghe, Den goeden wisen, sonder plaghe, In de scone sale daer boven, Ende die quaed sijn ende in ongheloove Sal hi wisen ter quader stede, Die vul es van deemsterheden. Hier mede hende hi sijn sermoen, Maer hi bat elken in sijn doen Te peinsene om siere sielen profijt, Wand dit leven overlijt, Ende het ne es negheene sekerhede, Maer een overliden der droefheden. [138] Als Adeltruut dit heeft verstaen Es so tote haren vader gheghaen, Ende bad hem in beden hertelike, Dat hi den wech van hemelryke Siere sielen wille laten wisen, Ende so begonste seere prisen Die woorden, die Amand hadde gheseit. Bave die andwoorde ghereyt: ‘Dochter, ic en bem beraden niet Dat noch te doene, maer besiet, Dat ghi doet dat hu ghenoughet, Ende dat hu si eerlic ende wel voughet, Want ic sette minen wille In den huwen, lude ende stille.’ Daer dede Adeltruut verstaen Haren vader, dat so aengaen Wilde 't doopsel ende kerstin wet, Dies wert Bave een deel ontsed, Maer hine seide een twint niet; Ende binnen desen so es ghesciet Dat Adeltruut tot Amande quam, Dien so predekende vernam, Ende leyde hem vriendelike te voren, Dat so wilde sijn gheboren Anderwaerven, na kerstin seden, Om te ghecrighene salichede. Als dit die helighe Amand verstoet, Wert hi verblijt in sinen moet, Ende ghehalp haer herde saen Dat so kerstin wert ghedaen, Ende bleef behoudende haren name; Ooc weet datter een deel quamen [139] Van den ghemeenen lieden mede, Die daer ontfinghen kerstinhede. Dus meersde Gods wet t'alre stond, Bi desen name vader cont, Ende hi bleef daer pinende seere, Om 't folc te bringhene ter leere Van salicheden, ende omme dat Bave Van siere quaetheit soude staen have. |
Hoe Adeltruut zond om Amandus dat hij kwam tot Bavo. Aldus heeft Adeltruut gezonden Om Amandus, die met dat doel Daar kwam ter jonkvrouw gebod, En hij zei: ‘De mogendheid van God Moet bewaren dat ik hier vind, Hem bid ik dat hij u gratie zendt Dat uw ziel moet behouden zijn.’ - ‘Amen,’ zei dat maagdje Adeltruut, en bad hem gelijk Dat hij hen liet verstaan De woorden van Gods mogendheden, Daar ze bij ter zaligheid Komen mochten en leren, Waar ze zich toe best bekeren Zouden mogen om te zijn Verlost uit de helse pijn. Amandus die antwoorde gelijk: ‘Jonkvrouw, dat wil ik graag aangaan, Om uw aller zaligheid, En om de eer van Christus mede.’ Hoort hier het begin van Amandus, Hij zei: ‘Gij broeders goederhanden, En gij, zusters, wil me horen: Jezus Christus was geboren Van eender Maagd, zonder waan, En met een woord ontvangen, Bij krachten van der Drievoudigheid, Daalde uit zijn vaders mogendheid, In minnen van den Heiligen Geest, Die daartoe gaf volledig, [134] Om dat misval der mensen al Had gegeven zo’ n zware val, Dat het niet oprichten mocht, En was bij dat Gabriel bracht Die boodschap, zo over mooi, Van de vader uit de troon, Daar hij dus zei, als ik versta: Ave, plena gracia! En zeker het is waar, Van vol van gratie was ze daar, In dat ze de zoon ontving, Daar 't geslacht mee opging 's Mensen, dat zo gevallen was, Want Jezus Christus wilde door dat, Menselijkheid aan haar ontvangen, Om de gevallene te laten opstaan Voort wandelde hij op aardrijk 32 jaar en een half zeker, Daar hij toonde menig teken Ten mensen waart van minnen fijn, Met woorden en met voorbeelden mede. Eens gebeurde het hij te een plaats Eten zou, met een man, Daar gerechtigheid aan lag, En hij zei daarin woorden aldus, Als ons beschrijft Matheus, In een mooi evangelie: ‘‘Jezus, de levende Gods zoon, Wilde met Nicodemus eten, En daar hij bij hem was gezeten, Vroeg Nicodemus gelijk: ‘Heer, hoe zal mogen ontvangen Die zalige mensen hemelrijk?’ En Christus antwoorde ootmoedig; [135] ‘In dat die mens als hem behoeft Geboren wordt andermaal.’ Daar vroeg Nicodemus: ‘Heer mijn, Hoe zou dat mogen zijn Dat een mens zou werden geboren Van zijn moeder, en hem behoren Moest komen in haar lichaam Andermaal, dor zijn baten.’ Daar exponeerde Jezus de zaken, Als men der evangelie bekend hoort maken: ‘Nicodemus, ik zeg niet dat, Dat de mens in 't aardse vat Andermaal zou gaan, En daar geboorte ontvangen Van zijn moederlichaam, Want het zeker was onbekwaam. Maar verstaat de verklaring van deze, Die mens die moet immer wezen Andermaal geboren, zoals ik zei, Zal hij bezitten de mooie plaats Van hemelrijk, nu wilt horen: Eerst, zo moet hij zijn geboren Van vader en moeder vleselijk, En dat lichaam proper, Die hij van hen beiden ontvangt, Te stellen in al zulke staat, Dat hij geen tijd verliest, Daar hij de felle dood bij kiest En daar afrekening zal komen Ten uiterste, daar die rechter zal oordelen Elke, naar zijn werken. Want versta mijn redenen, [136] Hoe die zalige mensen uitverkoren Andermaal moet zijn geboren, Zal hij mogen behouden wezen; Dat is geestelijk te verstaan in deze Dat daarboven in hemelrijk De vader woont geestelijk.’ Van allen creaturen zijn nu Gekomen ter wereld, en ik zeg u, Dat elk andermaal moet ontvangen Geboorte, dat wil verstaan, Geestelijk, naar de vader, Die zijn wil allemaal Heeft gezet in de Heiligen Geest, En zijn wil, die is meest Dat uit het heilige water uitverkoren Die mens andermaal wordt geboren, Dat ze met het bloed zijn gewassen, Dat de Zoon was gelegen Bij het hart, toen hem Longius stak, In de zijde dat hem ’t hart brak, Daar nu het water bij is betekent, Als men christenen dopen ziet; Die dus dan gedoopt zijn Is andermaal, geloof me, Naar de vader geboren menselijk, En deze mogen dan hemelrijk Bezitten, zoals Christus verhaalde, Daar hij tegen Nicodemus sprak. ‘Nu, broeders allen, wilt u voegen,’ Sprak Amand, ‘en laat u vergenoegen Dat gij kinderen heet van God, Want David zegt, die was zijn bode. [137] Daar hij uit Gods mond speekt, Alzo als 't in de psalm ligt: Dominus dixit ad me: Filius meus es tu. Dit Latijn, dat zeg ik u Zal ik in Diets ontbinden hierna, Het betekent zoals ik versta, Dat hij zei: Die kinderen van mij Zo mag je altijd gestadig zijn, Opdat ge u ertoe wilt geven, En ik zal u dat zalige leven Geven, met mij, in hemelrijk. Dit is de betekenis zeker, En 't grootte van het evangeliewoord, Die Sint Matheus bracht voort, Naar de parabel van Jezus Christus.’ Voort verhaalde Amandus, bij list, Onze Heer leven en zijn dood, Zijn verrijzenis en dat ter nood Van ons lieden allemaal was, En dat hij komen zal na dat Geven gerecht, ten uiterste dagen, De goede wijzen, zonder plagen, In de mooie zaal daarboven, En die kwaad zijn en in ongeloof Zal hij wijze ten kwade plaats, Die vol is van duisterheid. Hiermee eindigde hij zijn preek, Maar hij bad elk in zijn doen Te peinzen om zijn ziel profijt, Wand dit leven overlijdt, En het is geen zekerheid, Maar een overlijden der droefheid. [138] Als Adeltruut dit heeft verstaan Is ze tot haar vader gegaan, En bad hem in beden hartelijk, Dat hij de weg van hemelrijk Zijn ziel wil laten wijzen, En ze begon zeer te prijzen Die woorden, die Amandus had gezegd. Bavo die antwoorde gereed ‘Dochter, ik ben beraden niet Dat noch te doen, maar beziet, Dat gij doet dat u vergenoegt En dat het u eerlijk is en goed voegt, Want ik zet mijn wil In de uwe, luid en stil.’ Daar liet Adeltruut verstaan Haar vader, dat ze aangaan Wilde 't doopsel en christen wet, Dus werd Bavo een deel ontzet Maar hij zei er niets van; En binnen deze zo is geschied Dat Adeltruut tot Amandus kwam, Die ze predikende vernam, En legde hem vriendelijk tevoren, Dat ze wilde zijn geboren Andermaal, naar christen zeden, Om te krijgen zaligheid. Toen dit de heilige Amandus verstond, Werd hij verblijd in zijn gemoed, En hielp haar erg gelijk Dat ze christen werd gedaan, En bleef behouden haar naam; Ook weet dat er een deel kwamen [139] Van de gewone lieden mede, Die daar ontvingen christelijkheid. Dus vermeerderde Gods wet te alle stond, Bij deze naam de vader bekend, En hij bleef daar pijnende zeer, Om 't volk te brengen te leer Van zaligheid, en omdat Bavo Van zijn kwaadheid af zou staan. |
|
Hoe Adeltruut Baven so vele castide dat hi begonste naer haer hooren. Nu hoort ende verstaet in welker wise Dese maghet van hoghen pryse Haren vader wan gheestelike, Die haer ghewonnen hadde vleesschelike, So ne lietene gherusten niet, Maer altoos so hem weten liet Die helighe woorden, die so ontfinc, Daer so ten sermoene ghinc, Ende exponeerde se hem so vray Dat hi begonste eenen ommedray, Ende een beseffen te ghecrighene soo, Dat's Adeltruut een deel wert vroo, Ende gaeft te kennene Amande, Die haer leerde menigherande Scriftuere van Gods moghentichede, Ende weet dat so doe Baven seide, Haren vader, die bi deser dinc, Die gracie van Gode ontfinc, Ende heeft ontboden den goeden Amand Tote hem te commene al te hand, Die 't vriendelike ende gheerne dede, Maer als hi quam te diere stede, [140] Daer hi den jonghen grave sach, Ende hi sprac so hi luutst mach: ‘God, die almoghende sy, Moete gracie verleenen dy, Daer ghi moghet becliven mede Te commene ter eewigher salichede.’ - ‘Amen!’ seide de jonghe man, Ende Amand sprac hem dus an: ‘Het es tijt, ende ic wille di tooghen Den wech, daer du in bedrooghen Langhe onwetende hebs ghesijn, Ende ic sal di wisen dat padelkin, Dat hu ter salicheit leeden sal, Hier omme, hedel grave, voor al Radic hu an Christum te voughene hu leven, Die hu 't eewelike lijf mach gheven, Ende laet dese weerelt quaet, Want di hier onlanghe staet Te levene, du die stervelic best, Ende dat es ons allen an ghevest, Ende wee sal hem sijn ten stonden, Die comt gheladen met sonden Ten hutersten daghe daer God sal Doemen dese weerelt al. Nu werpt dese bordine van di, Want het licht te doene sy Up dat ghiere hu toe wilt voughen, Ende ghi sult Gode te bedt ghenoughen.’ Als Bave hoorde dese tale, Wert hem een berouwen wale, Maer hi gaf weder sulke woorde, Dat die helighe man wel hoorde [141] Dat hem wanhope dede wee, Dies seide hi Baven: ‘Nemmee, nemmee Ne moetti in wanhope leven, Want het staed aldus bescreven: Hets moghelic Gode van den steene Te makene Abrahams kinder reene. Ja, die hem willen te hem bekeeren, Als ons de ewangelien leeren, Si sullen gheliken loon ontfaen, Al eist dat si spade te werke gaen, Te priemen, te tiertschen, te noenen noch, Ja, te vesperen comen doch, Al bestu commen te diere houden, Wiltu beteren dine scouden, Du sult met hem loon ontfaen, Die al den dach hebben ghestaen, In haren neersteghen labuere.’ Die grave verstond wel ter cuere Wat dat hem die helighe vader seide, Ende hi andwoorde hem wel ghereyde: ‘o Helich man, uwen lichame Es vul van leeringhen bequame, Dies willic souken mine salichede, Ende penitencie doen, daer ic mede Gode ghenoughen, dien ic vergraemt Hebbe dicke, met saken onbetaemt, Ende werken altoos bi uwen rade, T'allen tiden vrouch ende spade.’ Mettien viel hi up Amands voete, Ende bat hem om rechte boete Te bewisene van sinen sonden, Daer hi mede was ghebonden So zwaerlike, dat sijns ghelyke Mensche gheen levede up eerderyke, [142] Ende als dit seide Bave, de heere, Weende hi so huutnemende seere. Dat die goede vader Amand Hem upnam bi der hand, Ende dedene bi hem sitten schiere, Daer gaf hi hem woorden goedertiere, Ende troostene, ende seide aldus: ‘Lieve kint, die soete Jhesus Ne quam ter weerelt niet, bi dien Dat hi den sondare wilde ontvlien, Maer liet hem an dien Cruce slaen, Om dat hine minlike ontfaen Wilde, als hi berouwen ontfinghe, Ende hem leet waren alle de dinghen, Die hi oynt yet mochte mesdoen. Ooc heeft hi gheseit in rechter soen Den priester te sine in sine stede Om te hoorne de waerhede, Ende penitencie te settene van des, Also hi kent dat behoorich es, Na die mesdaden van den sonden, Ende hier in so es ontbonden De mensche, up dat hi berouwen heeft, Want Christus es, die 't al vergheeft, Dies ghetroost hu ende wilt saen Tote mi te biechten gaen, Ic sal hu harde gheerne hooren.’ Daer ghinc Bave ende leyde hem te voren, Ende vertrac hem al sijn leven, Daer heeft Amand hem ghegheven Oflaet van sonden, up dat hi moet Hem doen doopen, ende voordan goet [143] Kerstijn gheloove blive goed ende ghestade, Ende hi sprac an, die Gods ghenade: ‘Hope dat ic negheenen keere Vergramen sal onsen Heere, Maer hic bidde hu dat ghi mi saen Helpt dat ic mach ontfaen Doopsel, ende mijn kerstinhede, Om te vulbringhene die salichede Miere sielen, want so heves noot.’ Amand was in vruechden groot, Als hi dese woorde verstoed, Ende settere toe sin ende moet Om te vulbringhene den goeden wille, Ende dancte Gode lude ende stille, Dat het comen was alsoo. Adeltruut, die seere was vroo, Dancte menichfout onsen Heere, Ende badt Amande herde seere, Dat hi haren vader soude doopen, Ende van der quader wet afcnoopen, Ende bringhen in 't salighe leven, Dat ons Christus heeft ghegheven. Amand hevet ghedaen sciere, Ende doe bleef heetende de goedertiere Bave, als hi hiet te voren, Hier na, so suldi meer horen, Van sinen levene Gode bequame, Ende hoe verheven es sijn name. [144] |
Hoe Adeltruut Bavo zo veel kastijdde zodat hij begon naar haar te horen Nu hoort en verstaat in welke wijze Deze maagd van hoge prijs Haar vader won geestelijk, Die haar gewonnen had vleselijk, Ze liet hem rusten niet, Maar altijd zo hem weten liet Die heilige woorden, die ze ontving, Daar ze ten preek ging, En uitlegde ze hem zo fraai Dat hij begon een omdraai, En een beseffen te krijgen zo, Dat Adeltruut een deel werd vrolijk, En gaf het te kennen Amandus, Die haar leerde menigerhande Schriftuur van Gods mogendheid, En weet dat ze toen Bavo zei, Haar vader, die bij dit ding, De gratie van God ontving, En heeft ontboden de goeden Amandus Tot hem te komen al gelijk, Die 't vriendelijk en graag deed, Maar toen hij kwam te die plaats, [140] Daar hij den jonge graaf zag, En hij sprak zo luid hij mocht: ‘God, die almogend is, Moet gratie verlenen u, Daar gij mag beklijven mede Te komen ter eeuwige zaligheid.’ - ‘Amen!’ zei de jonge man, En Amandus sprak hem aldus aan: ‘Het is tijd, en ik wil u tonen De weg, daar u in bedrogen Lang onwetende hebt geweest, En ik zal u wijzen het padje, Dat u ter zaligheid leiden zal, Hierom, edele graaf, vooral Raad ik aan Christus te voegen in uw leven, Die u 't eeuwig lijf mag geven, En laat deze kwade wereld, Want u staat hierin kort Te leven, u die sterfelijk bent, En dat is ons allen aan gevestigd, En wee zal hem zijn ten stonden, Die komt geladen met zonden Ten uiterste dag daar God zal Verdoemen deze wereld al. Nu werpt deze boord van u, Want het licht te doen is Opdat ge er u toe wil voegen, En gij zal God te beter vergenoegen.’ Toen Bavo hoorde deze woorden, Werd hem een berouw wel, Maar hij gaf weer zulke woorden, Dat de heilige man wel hoorde [141] Dat hem de wanhoop deed wee, Dus zei hij tot Bavo: ‘Nimmer, nimmer Nee moet je in wanhoop leven, Want het staat aldus beschreven: Het is mogelijk God van de stenen Te maken Abrahams kinderen rein. Ja, die hem willen te hem bekeren, Als ons de evangeliën leren, Ze zullen gelijk loon ontvangen, Al is het dat ze te laat te werk gaan, Te priemtijd te middag, te noen noch, Ja, te vesper komen toch, Al bent u gekomen tot uw ouderdom, Wil tu verbeteren uw schulden, U zal met hen loon ontvangen, Die al dn dag hebben gestaan, In hun vlijtige werk.’ Dre graaf verstond wel ter keur Wat dat hem die heilige vader zei, En hij antwoorde hem wel gereed: ‘o Heilig man, uw lichaam Is vol van bekwame leringen, Dus wil ik zoeken mijn zaligheid, En penitentie doen, daar ik mede God vergenoegen, die ik vergramde He vaak, met zaken onbetamelijk, En werken altijd bij uw raad, Te alle tijden vroeg en laat.’ Meteen viel hij up Amandus voeten, En bad hem om rechte boete Te bewijzen van zijn zonden, Daar hij mede was gebonden Zo zwaar, dat zijn gelijke Mens geen leefde op aardrijk, [142] En toen dit zei Bavo, de heer, Weende hij zo uitermate zeer. Dat die goede vader Amandus Hem opnam bij de hand, En liet hem bij hem zitten snel, Daar gaf hij hem woorden goedertieren, En troostte hem, en zei aldus: ‘Lieve kind, die lieve Jezus Nee kwam ter wereld niet, bij dien Dat hij de zondaar wilde ontvlieden, Maar liet hem aan het Kruis slaan, Omdat hij hem minlijk ontvangen Wilde, als hij berouw ontving, En hem leed waren alle dingen, Die hij ooit iets mocht misdoen. Ook heeft hij gezegd in recht verzoening De priester te zijn in zijn plaats Om te horen de waarheid, En penitentie te zetten van dit, Alzo hij kent dat behoorlijk is, Naar de misdaden van den zonden, En hierin zo is ontbonden De mens, opdat hij berouw heeft, Want Christus is het die 't al vergeeft, Die troost u en wil gelijk Tot mij te biechten gaan, Ik zal u erg graag aanhoren.’ Daar ging Bavo en legde hem tevoren, En verhaalde hem al zijn leven, Daar heeft Amandus hem gegeven Aflaat van zonden, op dat hij moet Hem laten dopen, en voortaan goed [143] Christen geloof blijven goed en gestadig, En hij sprak aan, die Gods genade: ‘Hoop dat ik in geen keer Vergramen zal onze Heer, Maar ik bid u dat gij me gelijk Helpt dat ik mag ontvangen Doopsel, en mijn christelijkheid, Om te volbrengen de zaligheid Mijn ziel, want ze heeft nood.’ Amandus was in grote vreugde, Toen hij deze woorden verstond, En zette er toe zin en moed Om te volbrengen de goede wil, En dankte God luid en stil, Dat het gekomen was alzo. Adeltruut, die zeer was vrolijk Dankte menigvuldig onze Heer, En bad Amandus erg zeer, Dat hij haar vader zou dopen, En van de kwade wet afknopen, En brengen in 't zalige leven, Dat ons Christus heeft gegeven. Amandus heeft het snel gedaan, En toen bleef heten de goedertieren Bavo, zoals hij heette tevoren, Hierna, zo zal je meer horen, Van zijn leven God bekwaam, En hoe verheven is zijn naam. [144] |
|
Hoe dat die van Aspergouwen bekeert waren bi Sente Amande. Als Sente Amand dus hadde bekeert Baven, ende die wet gheleert Van kerstinhede, ende ghedoopt was, Bat hi Amande, gheloovet das, Dat hi hem wilde pinen voort Den goeden lieden van der poort Te bringhene ter saligher wet, Die Christus Jhesus heeft gheset, Dat willecuerdi vriendelike, Maer hi sprac wel properlike Dat Bave soude doen ghebieden, Als een heere alle sine lieden, Te vergaderne in eene stede, Dat heeft hi ghedaen ghereede, Ende si quamen daer herde saen Alsi 't ghebod hadden verstaen. Doe Amand 't folc hadde vernomen, Sprac hi aldus: ‘Het sal vulcomen, Hedel grave, hu begheeren, Hopic an die gracie Ons Heeren, Want ic die lieden ghewillich sie, Ende die hu alle minnen dincke mie, Dies suldi hier spreken voren, Ende laten hem uwen wille hooren, Ende hebdijs te doene, ic ben hu by, Versta ic eenich point of si, Daer ghi hulpen in hebt te doene, Ghi moghet up mi wesen coene, Dat ic hu sal helpen gheerne.’ Bave sprac: ‘Ic ne dar niet weernen, [145] Helich vader, hu ghebod. Nu so moete mi onse heere God Helpen ende ghesterken mede,’ Ende met desen ghinc hi ter stede, Neffens Amante rechte staen, Ende hi seide dus: ‘Nu wilt verstaen, Ghi goede lieden, nu wilt hooren, Ic hebbe langhe gheweest verlooren, Ende ghedoolt al buten weghe, Verre van gracien ende sonder seghe, Ende ghi algader met mi. Nu was ons die donkerheit so bi, Van den weghe, daer wy in waren Gherocht, dat wi qualike van dare Huten weghe waren comen, Nemaer God die vernomen Hevet onse ellendichede Ende ons ghesend hier ter stede Eenen man, die es sijn bode, Die ons bi der hulpen van Gode Leeden sal in 't rechte padekijn, Daer wy buten hebben ghesijn Van der eewigher salicheden, Ende gherocht in donckerheden Waren, daer wy in verlooren Hadden ghesijn, nemaer vercoren Es dese helighe, salighe man, Die mi ghebrocht hevet dan In een vulcomen wech ende leven Daer hi hu af wille gheven Exemple, daer ghi bi moghet Commen huten quaden in de doghet, [146] Ende ten hutersten bliven behouden. Verliesdi desen wech bi uwen scouden, Dat wert hu een deel te fel, Want ghi wert verlooren, dat segghe ic hu wel, Nu kiest den wech bi vroeden rade, Ende ne bedinct hu niet te spade, Van daer hu profijt af mach ghescien, Ende doet so vele nu door mien, Dat ic hu bedancken mach als heere, Die hu mint ende vercoren heeft zeere, Ende doet voort dies goeds mans raet, Ic hope dat hi hu niet en wert quaet.’ Daer gaven si dus te verstane Dat si niet ghewillich te gane Ne waren, omme bi siere bede, Te commene an dat kerstinhede, Maer si wilden bliven algader An 't gheloove dat moeder ende vader Hem te voren hadde gheleert, Ende daer si in waren ghehuseert. Als die helighe Amand goed Dese woorden wel verstoet, Stont hi up ende sprac; ‘Ghi heeren, Wilt hier een exemple leeren, 't Welke es een parabole scoone In castigacien van den loone, Dies de meinsche mach ontfaen Van saken, dies hi wille angaen Buten redenen ende buten maten. Nu wilt mi hooren, ic sal na state Hu dbeste tooghen dat ic can. Hier es hu heere, die hedel man Bave, die grave es van den lande, Die uwer alder hooft es sonder scande, [147] Ende die commen es ten weghe, Daer hi buten was gheleghen, Ende om dat hi desen heeft vonden, So wille hi hu maken in conden Den selven, omme dat ghi mooght Ten weghe commen, daer ghi onttrocht In sijt, ende bliven voort meer Scuwende, ende dat bitter seer, Want also ic te voren seide In exemplen der waerheden, Hu heere, hu prince es hu hooft, Dit biddic hu dat ghi ghelooft, Gheliker wijs dat uwen lichame Een hooft heeft ende bequame Niet ne mach doen dan tshoovets wille, So ne sidi, no lude, no stille, Sculdich te doene dan hi ghebied, Want ghi in hu selven siet Exemplare ghenouch van desen; Merct hoe soude moghen wesen Die lichame wel ghegouverneert, Het ne ware bi den hoofde gheconsenteert, Ooc ne ware die lichame niet Gheene condicie, verstaet 't bedied, Et ne moet hem bi den hoofde toecomen, Maer die lichame die moete vromen Den hoofde, van dies hi vermach, Ende niet rusten nacht no dach, Maer altoos staen tes hoofts ghebode; Deser ghelike side van Gode, Sculdich uwen heere te sine, Ende quame hem toe eenighe pine, [148] Dat hu dat ware onbequame, Ghelijc oft ware up uwen lichame, Want ic wil hu noch bet tooghen, Hoe soude hu lichame moghen, Gaen of staen te sinen wille, Ende dat hu hooft laghe stille, Ende hem ne mochte verporren niet. 's Chelijcs es hu nu ghesciet, Hu hooft dat es hu prince goed, Die es gheleghen in rechter ootmoet, Ende en wille in hooveerden nemmermeer upstaen, Hoe sal dien lichame moghen gaen, Dat es te wetene bi hu allen, Ghine sult met hem moeten vallen, In rechter oetmoedicheit bi desen, Het es scult ende het moet wesen. Ooc meerct an hu selven alle die leden, Ende besied den dienst, die si besteden. Eerst die handen, die t'allen stond Spise ende dranc draghen ter mond, Ende justineerent 't hooft daer bi. Nu meerct die aermen of sy Niet ghereet sijn, als 't hooft ghebiet, Ja, si seker, want men hem siet Haestelike scieten voren, Ende beletten al den thooren, Als 't hooft in eenighe vreese es, Of si ontfanghen 't, sijt seker das, Smerte ende grief ter stede. Aensiet hu beene, ende hu voete mede, Of si den hoofde yet afgaen, Als het dienst wille hebben ghedaen, Of dat hiewers wille wesen Sy sijn ghereet, ende dat es bi desen [149] Dat die condicien van den sinnen vive In 't hooft altoos te gader bliven, Die lijf ende leden doen sijn onderdaen Den hoofde, ende dit wilt verstaen, Dat dit teekine van heerscepien sijn, Ende dat 't hooft es, ghelooves mi, Heere boven den leden ende den lichame. Al deser ghelike te uwer vramen Moetti uwen heere volgen mede, Want hi hu hooft es in elcke stede, Ende moet hu ghebieden, als hi begheert, Hebdi ooc yet van dat hu deert, Ghine vint an niemende hulpe, Dan an uwen heere, hi mach stulpen Al uwe mesquame ende deeren. Hier bi wilt volghen uwen heere, Ende wilt den selven wech gaen, Die hi voren heeft bestaen, So mooghdi met mi gheraken, Entie groote blyscip smaken Van den soeten ryke hier neven, Daer ne die inghelen met sanghe loven Den hooghen coninc, den weerden God, Die boven allen saken heeft ghebod, Entie oynt was sonder beghin, Ende daer alle vulmaectheit es in, Dat es Christus, die door ons staerf An dien Cruce, ende verwaerf Den pays tusschen sinen vader, Daer wy mede sijn algader Verlost huten helschen biten. Ja, die leven wille kerstin vite, [150] Also hu heere heeft begonnen, Nu wilt hu selven also jonnen Te commene te deser salichede, Des moete die Drievoudichede Ons allen vulbringhen t'samen, Bi siere moghender gracien, amen.’ Hier mede hende hi sine sprake, Ende God wrochte so in die saken, Mids Baven ende siere dochter goed, Die beede baden met ootmoet Den volke, dat si aneghingen Kerstine wet, ende ontfinghen 't Doopsele, ende 't rechte van den gheloove, Ende ooc ne waren si niet so doove, Sine stichten outare ende kerken, Ende voughden hem t'allen goeden ghewerken Mids dat Amand bestierde so wel, Ende dat hi sende boden snel, In allen landen van kerstinhede, Om clergye, dat si ter stede Van Tongherne souden comen. Weet datter saen vele was vernomen, Om dat si hoopten van ghewinne, Want het's natuere van tsmenschen sinne, Dat hi gheerne comt, daer hy Weet dat hiet te winnene sy Ende alsi doe commen waren, Gaf die grave, al sonder sparen, Elken na dat hi was weert, Ende ne hevet niet ghespaert Scat, no goed om dat si souden Ghetide ende ghestadicheit houden, Alsoo 't der heligher kerken behoort, Ende den volke wisen voort [151] Exemple, van daer sy mede Mochten commen ter salichede, Aldus ende in deser manieren So hevet Amand, die goedertiere, Die stede van Tongherne al bekeert, Ende kerstine gheloove gheleert. Hi ende Bave beede gader Bleven daer, als 't kint bi den vader, Ende regierden 't folc, in sulker maten, Dat het bleef in goeden state, Ende noch es up den dag van heden Bleven, in kersteliken seden. Daer naer dede Amand met ghenent, Dat dat volc van daer omtrent Quam ten gheloove ende wert kerstijn, Mids siere duecht groot ende fijn, Ende hi bleef daer door Baves bede Rustende te Tonghers binder stede. |
Hoe dat die van Haspengouw bekeerd waren bi Sint Amandus. Als Sint Amandus dus had bekeerd Bavo, en de wet geleerd Van christelijkheid, en gedoopt was, Bad hij Amandus, geloof dat, Dat hij hem wilde pijnen voort De goede lieden van der poort Te briengen ter zaliger wet, Die Christus Jezus heeft gezet, Dat stemde toe hij vriendelijk, Maar hij sprak wel proper Dat Bavo zou doen gebieden, Als een heer al zijn lieden, Te verzamelen in een plaats, Dat heeft hij gedaan gereed, En ze kwamen daar erg gelijk Toen ze 't gebod hadden verstaan. Toen Amandus 't volk had vernomen, Sprak hij aldus: ‘Het zal volkomen, Edele graaf, uw begeren, Hoop ij aan de gratie Onze Heer, Want ik de lieden gewillig zie, En die u allen minnen lijkt me, Dus zal je hier spreken voren, En laten hen uw wil horen, En heb je het nodig, ik ben u bij, Versta ik enig punt of ze, Daar gij hulp in hebt te doen, Gij mag op mij wezen koen, Dat ik u zal helpen graag.’ Bavo sprak: ‘Ik durf daar niet te verweren, [145] Heilig vader, uw gebod. Nu zo moet me onze Heer God Helpen en versterken mede,’ En met deze ging hij ter plaatse, Neffens Amandus recht staan, En hij zei aldus: ‘Nu wilt verstaan, Gij goede lieden, nu wilt horen, Ik ben lang geweest verloren, En gedoold al buiten de weg, Verre van gratie en zonder zege, En gij allemaal met mij. Nu was ons die donkerheid zo nabij, Van de weg, daar we in waren Geraakt, dat we kwalijk vandaar Uit de weg waren gekomen, Nee, maar God die vernomen Heeft onze ellendigheid En ons gezonden hier ter plaatse Een man, die is zijn bode, Die ons bi der hulpen van God Leiden zal in 't rechte padje, Daar we buiten hebben geweest Van de eeuwige zaligheid, En geraakt in donkerheid Waren, daar we in verloren Hadden geweest, nee maar uitverkoren Is deze heilige, zalige man, Die me gebracht heeft dan In een volkomen weg en leven Daar hij u van wil geven Voorbeeld, daar gij bij mag Komen uit het kwade in de deugd, [146] En ten uiterste blijven behouden. Verlies je deze weg door uw schuld, Dat wordt u een deel te fel, Want hij wordt verloren, dat zeg ik u wel, Nu kies de weg bij verstandige raad, En bedekt u niet te laat, Van daar hu profijt af mag geschieden, En doet zo veel nu door mij, Dat ik u bedanken mag als heer, Die hu mint en uitverkoren heeft zeer, En doet voort de goede man raadt, Ik hoop dat hij u niet wordt kwaad.’ Daar gaven ze dus te verstaan Dat ze niet gewillig te gaan Nee waren, om bij zijn bede, Te komen aan dat christelijkheid, Maar ze wilden blijven allemaal Aan 't geloof dat moeder en vader Hen tevoren had geleerd, En daar ze in waren gewend. Toen die goede heilige Amandus Deze woorden wel verstond, Stond hij op en sprak; ‘Gij heren, Wilt hier een voorbeeld leren, 't Welke es een mooie parabel In kastijden van het loon, Die de mens mag ontvangen Van zaken, dies hij wil aangaan Buiten redenen en buiten maten. Nu wil me horen, ik zal naar staat U het beste tonen dat ik kan. Hier is uw heer, die edele man Bavo, die graaf is van het lande, Die uw aller hoofd is zonder schande, [147] En die gekomen is ten weg, Daar hij buiten was gelegen, En omdat hij deze heeft vonden, Zo wil hij u maken bekend Dezelfde omdat gij mag Ten weg komen, daar gij verdwaald In bent, en blijven voort meer Schuwen, en dat bitter zeer, Want alzo ik tevoren zei In voorbeelden der waarheden, Uw heer, uw prins is uw hoofd, Dit bid ik u dat gij gelooft, Gelijker wijs dat uw lichaam Een hoofd heeft en bekwaam Niet mag doen dan de wil van het hoofd Zo niet zei, nog luid, nog stil, Schuldig te doen dan hij gebied, Want gij in u zelf ziet Voorbeeld genoeg van deze; Merkt hoe het zou mogen wezen Dat lichaam wel geregeld, Het was niet bij het hoofd toegestemd, Ook was het lichaam niet Geen conditie, versta de betekenis, Het moet het bij het hoofd toekomen, Maar het lichaam die moet baten Het hoofd, van dat hij vermag, En niet rusten nacht nog dag, Maar altijd staan ten hoofd gebod; Dezer gelijke ben je van God, Schuldig uw heer te zijn, En kwam hem toe enige pijn, [148] Dat u dat was onbekwaam, Gelijk of het was op uw lichaam, Want ik wil hu noch beter tonen, Hoe zou uw lichaam mogen, Gaan of staan tot zijn wil, En dat uw hoofd lag stil, En zich mocht verplaatsen niet. Insgelijks is u nu geschiedt, Uw hoofd is die goede prins, Die is gelegen in rechte ootmoed, En wille in hovaardigheid nimmermeer opstaan, Hoe zal uw lichaam mogen gaan, Dat is te weten, bij allen, Ge zal met hem moeten vallen, In rechte ootmoedigheid bij deze, Het is schuldig en het moet wezen. Ook merkt aan u zelf alle leden, En beziet de dienst, die ze plaatsen. Eerst de handen, die te allen stond Spijs en drank dragen ter mond, En berichten 't hoofd daarbij. Nu merkt die armen of ze Niet gereed zijn, als 't hoofd gebied, Ja, ze zeker, want men hen zet Haastig schieten naar voren, En beletten al de toorn, Als 't hoofd in enige vrees is, Of ze ontvangen 't, zij het zeker dat, Smarte en grief ter plaatse. Aanziet uw benen en uw voeten mede, Of ze het hoofd iets afgaan, Als het dienst wil hebben gedaan, Of dat ergens wil wezen Ze zijn gereed, en dat is bij deze [149] Dat die conditie van de vijf zinnen In ’t hoofd altijd tezamen blijven, Die lijf en leden doen zijn onderdaan Het hoofd, en dit wil verstaan, Dat dit tekenen van heerschappij te zijn, En dat ’t hoofd is, geloof me, Heer boven de leden en het lichaam. Al dezer gelijke tot uw baten Moet ge uw heer volgen mede, Want hij uw hoofd is in elke plaats, En moet u gebieden, als hij begeert, Heb je ook iets van dat u deert, Ge vindt aan niemand hulp, Dan aan uw heer, hij mag stelpen Al uw miskwam en deren. Hierbij wilt volgen uw heer, En wilt dezelfde weg gaan, Die hij voor heeft bestaan, Zo mag je met mij raken, En de grote blijdschap smaken Van het lieve rijk hier nevens, Daar hem de engelen met zang loven De hoge koning, de waardige God, Die boven alle zaken heeft gebod, En die ooit was zonder begin, En daar alle volmaaktheid is in, Dat is Christus, die door ons stierf Aan het Kruis, en verwierf De vrede tussen zijn vader, Daar we mede zijn allemaal Verlost uit het helse bijten. Ja, die leven wil christen vita, [150] Alzo uw heer is begonnen, Nu wil u zelf alzo gunnen Te komen tot deze zaligheid, Dus moet die Drievuldigheid Ons allen volbrengen tezamen, Bij zijn vermogende gratie, amen.’ Hiermee eindigde hij zijn woorden, En God wrocht zo in die zaken, Mits Bavo en zijn goede dochter, Die beide baden met ootmoed Het volk, dat ze aangingen Christenen wet, en ontvingen 't Doopsel, en 't rechte van het geloof, En ook nee waren ze niet zo doof Ze stichten altaren en kerken, En voegende zich tot alle goeden werken Mits dat Amandus bestuurde zo goed, En dat hij zond boden snel, In alle landen van christelijkheid, Om geestelijkheid, dat ze ter plaatse Van Tongeren zouden komen. Weet dat er gelijk veel was vernomen, Om dat ze hoopten van winst, Want het is de natuur van de mensen zin, Dat hij graag komt, daar hij Weet dat hij iets te winnen is En toen ze gekomen waren, Gaf die graaf, al zonder sparen, Elk naar dat hij was waard, En heeft niet gespaard Schat, no goed omdat ze zouden Getijde en gestadigheid houden, Alzo 't der heilige kerk behoort, En het volk wijzen voort [151] Voorbeeld, van daar ze mede Mochten komen ter zaligheid, Aldus en in dezer manieren Zo heeft Amandus, die goedertieren, Die plaats van Tongeren geheel bekeerd, En christenen geloof geleerd. Hij en Bavo beide tezamen Bleven daar, als 't kind bij de vader, En regeerden 't volk, in zulke maten, Dat het bleef in goede staat, En noch is op de dag van heden Gebleven, in christelijke zeden. Daarna deed Amandus met dat doel, Dat het volk van daar omtrent Kwam ten geloof en werd christen, Mits zijn deugd groot en fijn, En hij bleef daar door Bavo’ s bede Rusten te Tongeren binnen de plaats. |
|
Hoe Bave toebrochte dat Sente Amand bekeerde Sente Gheertruuden. Salmoen seit: ‘Casteit den vroeden, So sal hi di draghen minne goede, Maer wachti te sceldene den dullaert, Want hi soude hem niden te di waert.’ Elc mach dit prouven, dat dit waer es Bi redenen; exemplen nemet des In Amande, die Baven scalt seere, Ende brochter hem bi in grooter leere, So dat hi werty, behouden daer inne, Maer hi was so vroet van sinne, [152] Dat hiere hem bi wert minnende so Seere, dat hi nemmeer en was vroo, Hine moeste bi Amande wesen, Den dullen en slacht hi niet in desen, Die mer nu vele vinden mach, Als men se castiet nacht no dach Ne moghen si in rusten leven, Maer in nyde si hem gheven, Dat siere in 't hende by met allen, In den grond van der hellen vallen. Elc onthoude dit, ende wilt hooren, Van Baven, den hedelen man vercoren, Hadde eender jonfvrouw minne ghegheven, Heer hi quam in kerstinhede. Dese maghet was van hooghen gheslachte Eens graven dochter van grooter machte, 't Welke men Nivels hiet 't Graefscip, maer het ne was niet So moghende, no so ryke mede Als Baven landscip ende sijn stede, Maer om dat so was so scoone een wijf Minde se Bave in ziele ende in lijf, Als ghi hi heer moghet werden gheware, Gheertruut so hiet dese maghet care, Ende hets een segghen sekerlike Onder de lieden dat negheene breke, So en es van mi, daer mijn vrient es, Des sijt seker ende ghewes. Dese exposicie versta elc wale; Ende onthoude wel mine tale, Waer bi dat ic dit hebbe beghonnen. Ic segghe dat si twee wel jonnen D'een den anderen ende minnen, Dat mach men altoos bekinnen, [153] Want so waer die eene sy, Des anders herte esser by, Ende deser ghelike so es ghesciet Baven, door al dat hi sine wet liet, So ne mochte hi niet vergeten al Der grafenede, die niet was smal Van duechden ende van scoonheden, Maer hi sende haer an met beden, Ende met letteren ghescreven sinen staed, Ende dat so wilde den selven graed Volghen, dien hi hadde begonnen. Die maghet Gheertruut wilde jonnen, Dat so den grave dede lieve, Ende sende hem weder dese brieve: ‘Edel grave van grooter machte, Ryke ende hedel van gheslachte, Weet dat ic hebbe ontfaen Uwe letteren, daer ic in verstaen Hebbe een deel van uwen wille, Ende ic doe hu weten dat die sille Boven allen berghen hooghest sy, Dits te verstane dat mi 't Beghinsel hardst mach wesen, Dies biddic hu dat ghi te desen Souken wilt al sulken raet, Die orboorlic sy dat staed, Ende ic sal werken na uwen rade Beede vrouch ende spade.’ Als Bave dese letteren ontfinc, Was hi so blyde dat hi ghinc Tote Amande, den helighen vader, Ende vertrac hem algader [154] Van der grafenede Gheertruut, Ende harer beeder leven huut ende huut; Hoe si beede in grooter minnen Beseten waren, ende hare sinne Ne consten wel verscheeden niet, Voort hi hem daer weten liet Wat dat hi hare hadde ondboden, Dat so wilde haer afgode, Laten ende voughen ten kerstinhede. Daer tooghde hi de letter mede, Die hi van hare hadde ontfaen, Ende Amand, die 't wel heeft verstaen, Las die letteren, ende als hi vand, Watter in stond, wert hi te hand Seere verblijt in sinen sinne, Ende seide: ‘Bave, door de minne, Van Jhesus Kerste, die fondament sy Van minnen, so willic mi, Pinen tote Niveles der stede, Met hu ter hedelre grafenede, Ende besien of so wille comen Ter saligher wet, die haer vromen Mach, ende daer so mede sal Ontfanghen loon, die niet es smal, Ten hutersten, daer God gheven Sal dat eewelike leven. [155] |
Hoe Bavo toebracht dat Sint Amandus bekeerde Sint Gertrude. Salomon zegt: ‘Kastijdt de verstandige, Zo zal hij dragen goede minne, Maar wacht te schelden de dolle, Want hij zou hem nijdige tot u waart.’ Elk mag dit beproeven dat dit waar is Bij redenen; voorbeelden neen het dus In Amandus, die Bavo schold zeer, En bracht er hem bij in grote leer, Zodat hij werd, behouden daarin, Maar hij was zo verstandig van zin, [152] Dat hij er hem bij werd minnend zo Zeer, dat hij nimmer was vrolijk, Hij moest bij Amandus wezen, De dolle slacht hij niet in deze, Die men er nu vele vinden mag, Als men ze kastijdt nacht no dag Ne mogen ze in rust leven, Maar in nijd ze zich begeven, Dat ze er in het einde met allen, In den grond van de hel vallen. Elk onthoudt dit, en wil horen, Van Bavo, de edele man uitverkoren, Had een jonkvrouw minne gegeven, Eer hij kwam in christelijkheid. Deze maagd was van hoog geslacht Een graven dochter van grote macht, 't Welke men Nivelle heet 't Graafschap, maar het was niet Zo vermogend nog zo rijk mede Als Bavo landschap en zijn plaats, Maar omdat ze zo’ n mooi wijf Minde ze Bavo in ziel en in lijf, Als gij hij eerder mocht worden gewaar, Gertrude zo heet deze maagd dierbaar, En het is een zeggen zeker Onder de lieden dat geen ontbreekt, Zo is van mij, daar mijn vriend is, Dus wees zeker en gewis. Deze verklaring verstaat elk wel; En onthoud wel mijn woorden, Waarom dat ik dit heb begonnen. Ik zege dat zij twee wel gunde De een de andere en minnen, Dat mag men altijd bekennen, [153] Want zo waar de ene was, De ander zijn hart is erbij, En dezer gelijke zo is geschied Bavo, door al dat hij zijn wet liet, Zo mocht hij niet vergeten al De gravin, die niet was smal Van deugden en van schoonheden, Maar hij zond haar aan met beden, En met letters geschreven zijn staat, En dat ze wilde dezelfde graad Volgen, die hij had begonnen. Die maagd Gertrude wilde het gunnen, Dat ze de graaf liefde deed, En zond hem weer deze brief: ‘Edele graaf van grote macht, Rijk en edel van geslacht, Weet dat ik heb ontvangen Uw letters, daar ik in verstaan Heb een deel van uw wil, En ik doe u weten dat die syllabe Boven allen bergen de hoogste is, Dit is te verstaan dat me ’t Beginsel het hardst mag wezen, Dus bid ik u dat gij te deze Zoeken wil al zulke raad, Die behoorlijk is dat staat, En ik zal werken naar uw raad Beide, vroeg en laat.’ Toen Bavo deze letters ontving, Was hij zo blijde dat hij ging Tot Amandus, de heilige vader, En verhaalde hem allemaal [154] Van der gravin Gertrude, En hun beide leven door en door; Hoe ze beide in grote minnen Bezeten waren, en hun zinnen Niet konden scheiden, Voort hij hem daar weten liet Wat dat hij haar had ontboden, Dat zo wilde haaf afgod, Laten en voegen ten christelijkheid. Daar toonde hij de letter mede, Die hij van hare had ontvangen, En Amand, die 't wel heeft verstaan, Las die letteren, en toen hij vond, Wat erin stond, werd hij gelijk Zeer verblijd in zijn zin, En zei: ‘Bavo, door de minne, Van Jezus Christus, die fundament is Van minne, zo wil ik me, Pijnen tot Nivelle de plaats, Met u ter edele gravin, En bezien of ze wil komen Ter zaliger wet, die haar baten Mag, en daar zo mede zal Ontvangen loon, die niet is smal, Ten uiterste, daar God geven Zal dat eeuwige leven. [155] |
|
Hoe Bave ende Amand trocken te Nivele toot Gheertruden, om haer te doene bekeerne. Dus wert Bave verblijt zeere, Ende danckets Amande, den heere, Ende si maecten ghereesscip saen, Om dat si wilden gaen Te Nivele waert, maer Amand Ne wilde rydens niet sijn becand, Door dats hem seere bat Bave, Dus ghinc mede die ryke grave, Dies ghewoene was qualike, Maer door den heere van hemelryke, So wilde hiere hem toe voughen soo. Dus sijn si comen blyde ende vroo Tote Nivele, in de poort. Als Gheertruut dat heeft ghehoort, Heeft suse blidelike ontfaen, Ende Bave es haer an ghegaen, Met scoonder redenen, met woorden soete, Ende seide: ‘Vrouwe, siet hier boete, Die ic hu bringhe ende medicine Jheghen die dooghet ende eewelike pine, Daer uwe siele in mochte comen. Nu doet so dat hu mach vromen, Ende weerct voort dan, bi vroeden rade, So mooghdi scuwen alle scade Van der hellen donckerhede, Ende commen ter eeweliker salichede.’ Daer vraeghde Gheertruut harde schiere: ‘Heere grave, hoe sidi so goedertiere, Dat so wilt mi doen verstaen, Ende te wat scolen ghi hebt ghegaen, [156] Daer ghi so varinghe hebt gheleert?’ Bave sprac: ‘Mi es verkeert, Vrouwe, mijn wesen al te male, Maer stelt desen goeden man in tale, Ende hoort een deel van siere spraken, Hi sal hu wel die rechte sake Wisen ende maken cond, Hoe dat ghi voort t'alre stond Hu selven sult moghen regeren, Ende dat ghi wandelen sonder faelgieren Sult moghen in den wech scone, Die hu in den hooghen troone Leeden sal na dit leven, Dat hier onlanghe es ghegheven.’ Als Gheertruut dus hadde ghehoort Des graven tale ende sijn woort, Doe ghinghen si beede gader Tote Amande, ende so seide: ‘Vader, Wel so moetti commen sijn, Ic wille altoos den wille mijn Voughen in uwe salighe leere, Ende mi selven mede bekeeren, Na de wet ende na die sede, Die men pleeght in kerstinhede. Nu so wilt mi doen verstaen Wat dat ic best moghe anegaen, Om te ghecrighene miere sielen bate.’ Amand seide: ‘Ghi sult na state, Hopic vulbringhen uwen wille, Maer ootmoedicheit, die sille Es van allen goeden ghewerken Suldi aengripen, ende merken, [157] Hoe ende in welker manieren, Dat Jhesus Christus den goedertieren Beghinsel was der ootmoedicheit, Want hi dat woort selve seide: ‘“Ic ne quam niet om dat men soude Mi dienen, maer dat ic dienen woude.”’ Hier mach men claerlike verstaen Dat ootmoedicheit es eerst ghegaen, Ende ghespruut huten ryke hier boven, Daer die inghelen Gode loven. Voort Amand haer dede bekend Van dat men in Scriftueren vent, Hoe dat God die weerelt sciep, Ende daer naer den meincshe riep, Ende maecten na sine ghelike, Maer dat hi cort slouch zwike, Daer hi verbrac ons Heeren ghebod, Dies seere gram was onse heere God, Ende voorsprac ooc te waren Dat het ter hellen moeste varen, Dat van moeder ontfinc lijf, Om dat hier af een wijf Beghinsele was, als men mach lesen In Davids souter een werc van desen, Dat van den hemel besloten was, Die poorte bi Eva, ende na das Was ontdaen poorten ende veinsteren alle, Ende pays ghemaect van den valle, Bi Marien, der maghet soete, Die van allen saken gheeft boete. Dits te verstane dat so ontfinc, Bi ootmoedicheden, in warer dinc Een kint, daer pays bi was ghemaect, Van dat Eva hadde mesraect, [158] Ende ons brochte in sulker noot, So wilde Christus ontfaen de doot Om paeys te makene mede, Ende om t'ontslutene die scone stede, Daer die sielen in moghen gaen, Die hier ghenouch hebben ghedaen Van den mesgrype dat in Eva was. Doe seide hi voort: ‘Verstaed na das, Hoe dat Christus die doot ontfinc, Ende dat sijn gheest ter hellen ghinc, Ende sine vrienden haelden der huut, In teekine van den pays viertuut, Ende dat hi verrees ten derden daghe Van der dood, al sonder saghe, Ende voer toten hemel, toten vader, Die hem die macht gaf algader, Over tsmenschen gheslachte ten atente Dat hi soude ten jugemente Sitten, ende vonnessen gheven, Ende die verbuert hadde in dit leven Jugeren mochte te sinen ghevoughe.’ Nu sprac Amand: ‘Nu laet hu ghenoughen, Vrouwe, dat ghi moghet vulstaen, Ende vry ten jugemente gaen, Want het lichte si te doene, Hebdi mesdaen, biechte, soene Stater toe, want ons Heere Ne begheert sondaers doot niet zeere, Hine hevet liever dat hi ontfaet Boete hier van sijnder mesdaed Dan hi ten hutersten jugemente Ware ghewijst ten tormente Van der hellen deemsterheit.’ Als Amand dit vul hadde gheseit, [159] Viel hem Gheertruut up die voete, Ende bat hem om rechte boete Te ghecrighene, ende mede Om 'trechte van den kerstinhede Te helpene, ende hi andwoorde hare: ‘Gheerne, maghet, scone ende care, Uwen wille die saels ghescien, Ende hi ghereedder hem toe mettien, Ende volbrochte haren wille saen, Dus was so kerstin ghedaen, Ende bleef heetende also so hiet, Maer die minne en verghinc niet Tusschen Baven ende der jonfrouwen, Maer meerssende in gheesteliker trouwen, Was so altoos in elker huere, Sonder mesgrijp haer leven duere. Dus bleven si te Nivele binnen, Alle drie met grooter minnen, Bave, Gheertruut ende Amand, Ende bekeerden al dat land Ten gheloove van kerstinhede, Mids harer drien eendrachtichede. |
Hoe Bavo en Amandus trokken te Nivelle tot Gertrude om haar te doen bekeren. Dus werd Bavo verblijd zeer, En dankte Amandus, den heer, En ze maakten gereedschap gelijk, Om dat ze wilden gaan Te Nivelle waart, maar Amandus Niet bekend wilde reizen, Door dat hem zeer bad Bavo, Dus ging mede die rijke graaf, Die gewoon was kwalijk, Maar door de heer van hemelrijk, Zo wilde hij er hem toe voegen zo. Dus zijn ze gekomen blijde en vrolijk Tot Nivelle, in de poort. Als Gertrude dat heeft gehoord, Heeft e hen blijde ontvangen, En Bavo is haar aangegaan, Met mooie redenen, met lieve woorden, En zei: ‘Vrouwe, ziet hier boete, Die ik u breng en medicijn Tegen die gedoogd eeuwige pijn, Daar uw ziel in mocht komen. Nu doet zodat het u mag baten, En werkt vooraan bij verstandige raad, Zo mag je schuwen alle schade Van de hel donkerheid, En komen ter eeuwige zaligheid.’ Daar vroeg Gertrude erg snel: ‘Heer graaf, hoe ben je zo goedertieren, Dat he wil me laten verstaan, En te wat scholen gij hebt gegaan, [156] Daar gij zo vaardig hebt geleerd?’ Bavo sprak: ‘Mij is veranderd, Vrouwe, mijn wezen helemaal, Maar stelt deze goede man in woorden, En hoort een deel van zijn woorden, Hij zal u wel die rechte zaak Wijzen en maken bekend, Hoe dat gij voort te alle stond U zelf zal mogen regeren, En dat gij wandelen zonder falen Zal mogen in die mooie weg, Die u in de hoge troon Leiden zal na dit leven, Dat hier kort is gegeven.’ Als Gertrude dus had gehoord De graaf zijn taal en zijn woord, Toen gingen ze beiden tezamen Tot Amandus, en ze zei: ‘Vader, Goed zo moet je gekomen zijn, Ik wil altijd mijn wil Voegen in uw zalige leer, En me zelf mede bekeren, Naar de wet en nar de zede, Die men pleegt in christelijkheid. Nu zo wil me doen verstaan Wat dat ik het beste mag aangaan, Om te krijgen mijn ziel baat.’ Amandus zei: ‘Gij zal naar staat, Hoop ik, volbrengen uw wil, Maar ootmoedigheid, die wil Is van alle goede werken Zal he aangrijpen, en merken, [157] Hoe en in welke manieren, Dat Jezus Christus de goedertieren Begin was der ootmoedigheid, Want hij dat woord zelf zei: ‘“Ik kwam niet om dat men zou Mij dienen, maar dat ik dienen wilde.”’ Hier mag men duidelijk verstaan Dat ootmoedigheid is eerst gegaan, En gesproten uit het rijk hierboven, Daar de engelen God loven. Voort Amandus haar deed bekend Van dat men in Schrifturen vindt, Hoe dat God die wereld schiep, En daarna den mens riep, En maakte hem naar zijn gelijkenis, Maar dat hij gauw sloeg en bezweek, Daar hij verbrak onze Heer gebod, Dus zeer gram was onze Heer God, En voorsprak ook te waren Dat het ter helle moest varen, Dat van moeder ontving lijf, Omdat hiervan een wijf Begin was, als men mag lezen In Davids psalm een werk van deze, Dat van den hemel besloten was, Die poort bij Eva, en na dat Was geopend poorten en vensters alle, En vrede gemaakt van den val, Bij Maria, de lieve maagd, Die van allen zaken geeft boete. Dit is te verstane dat ze ontving, Bij ootmoedigheid, in waar ding Een kind, daar vrede bij was gemaakt Van dat Eva had misdaan, [158] En ons bracht in zulke nood, Zo wilde Christus ontvangen de dood Om vrede te maken mede, En om e openen die mooie plaats, Daar die zielen in mogen gaan, Die hier genoeg hebben gedaan Van het misgrijpen dat in Eva was. Toen zei hij voort: ‘Versta na dat, Hoe dat Christus de dood ontving, En dat zijn heest ter helle ging, En zijn vrienden haalden er uit, In teken van den vrede kracht, En dat hij verrees ten derden dag Van der dood, al zonder sage, En voer tot de hemel, tot de vader, Die hem die macht gaf allemaal, Over mensen geslacht ten attente Dat hij zou ten rechte Zitten, en vonnissen geven, En die verbeurd had in dit leven Berechten mocht tot zijn gevoeg.’ Nu sprak Amand: ‘Nu laat u vergenoegen, Vrouwe, dat gij mag volstaan, En vrij te gerecht gaan, Want het licht is te doen, Heb je misdaan, biecht, verzoen Sta ertoe, want onze Heer Nee begeert zondaars dood niet zeer, Hij heeft liever dat hij ontvangt Boete hier van zijn misdaad Dan hij ten uiterste gerecht Was verwezen ten kwelling Van de hel duisterheid.’ Als Amandus dit vol had gezegd, [159] Viel hem Gertrude op de voeten, En bad hem om rechte boete Te krijgen en mede Om 't recht van de christelijkheid Te helpen, en hij antwoorde hare: ‘Graag, maagd, mooi en dierbaar. Uw wil die zal geschieden, En hij bereidde hem toe meteen, En volbracht haar wil gelijk, Dus was ze christen gedaan, En bleef heten alzo ze heet, Maar die minne verging niet Tussen Bavo en de jonkvrouw, Maar vermeerderde in geestelijk trouw, Was ze altijd in elk uur, Zonder misgrijpen haar leven door. Dus bleven ze te Nivelle binnen, Alle drie met grote minnen, Bavo, Gertrude en Amand, En bekeerden al dat land Ten geloof van christelijkheid, Mits hun drie eendrachtigheid. |
|
Hoe Amand die reghele maecte van den vrouwen te Nivele enten clooster bestelde. Coninghinne der goedertierheden, Moeder Gods ende maghet mede, Bidt voor mi uwen lieven kinde, Dat hi mi gracie ende sin toesende, Bi den welken dat ic moete Vulbringhen dese materie soete, [160] Dewelke niet en es ghehoort Lesen vele in dietsche woort, Ende daer ic sin an wille legghen. Nu hoort alle an mijn segghen, Ghi hebt hier voren wel ghehoort Hoe dat Nivele, de ryke poort, Eerst in kerstinen gheloove quam, Ende dat die drie, als ic vernam, Amand, Gheertruut ende Bave, Die hem seere te duechden gaven, Bleven daer, in der steden, Regierende 't folc met salicheden, Stichtende cloosteren ende kerken, Voughende hem t'allen goeden ghewerken, So datter een clooster vulcomen was, Daer Gheertruut, gheloovet das, An leyde den meesten scat, Die men ghesien hadde voor dat, Ende als hi al was vulcomen So heeft so bi rade ghenomen Van den tween heeren een abijt, Ende wert nonne ter goeder tijt In dien clooster, ende ondboot saen Jonfrouwen, die so dede ontfaen Die ordene, ende als dit verstoet Adeltruut, Baven dochter goed, Quam so daer ende ontfinc schiere 't Abijt in der selver maniere, Dat in de ordene was ghegheven Ordinanchie ende onderdanichede, Wert Gode onsen heere so bequame, Dat Sente Adeltruut haren name, Ende dat Christus voor haer doot Door haer tooghde miraculen grood. [161] Amand die ansach dit leven, Dat die vrouwen hadden upghegheven, Ghenoughde hem wel te maten, Maer hi gheloofde dat na de staten Die saken niet vaste en mochten staen, Sine moesten bedwanc ontfaen, Ende een hooft hebben, 't welke mede Soude wesen Regend van der stede. Dies heeft hi ondboden schiere Van Wasmens den goedertieren Bisscop, die daer ghereet quam, Als hi die boodscip vernam. Daer was hi vriendelike ontfaen, Ende Amand heeft verhaelt Sine glose ende sijn dinken, Ende bad den bisscop sonder mijnken, Dat hi hem hier up gave raet. Die goede man seghet: ‘Na dien dat staet So dincke mi dat ware goed, Dat men core eene vrouwe vroet, Ende maecte se habdesse hier, Waerrer eenighe dan fier Van den nonnen of rebel, Dat so se corrigierde wel, Ende hadso danne niet de macht, So wildic met miere cracht Selve Upperreghent sal wesen, Of die na mi commen na desen.’ Amand seide: ‘Dits wel vonden, Nu laet ons besien nu ten stonden, Wie datter nutte toe mach sijn.’ Bave seide: ‘Ten trouwen mijn, [162] So soude mi dincken in minen sinne, Na dat ic mi in redenen bekinne, Dat het niement bet en behoort toe Dan vrouwen Gheertruden, want so Beghinsel si ende ooc mede So eyst haer land ende stede, Daer toe es so wijs ende vroet, Ende comt yement, die jeghen haer mesdoed, So mach so dat beteren bedt Dan yement, diere worde ghesed In den staet, dies niet en vermochte.’ Die bisscop seide: ‘Dit ghedochte, Edel man, dit es wel vonden, Dies laet ons gaen nu ten stonden, Ende vergaderen 't covent ghemeene. Daer zullen wi ontbieden die reene Vrouwen, ende segghen haer onsen raet.’ - ‘Dit dincke mi goed na dat staet,’ Seide Amand, die helighe vadre. Dus so ghinghen si te gader Alle drie, ende sijn comen In 't capitel, daer si vernomen Hebben vergadert groot ende cleene Van den jonfrouwen al ghemeene. Daer leide hem Amand te voren Van dies ghi hier mooght lesen hooren Van der onderdanichede, die si ghemaect Hadden, ende dat si gheraect Waren in eenen goeden weghe, Na dat die saken sijn gheleghen Om 't profijt van den covente. Voort bat hy hem dat si atente Wilden gheven, ende ghestade Van dies si worden waren te rade. [163] Daer seiden sij huut ghemeenen monde, Dat si wilden t'allen stonden Werken altoos bi sinen wille, Ende niet ontbeeren lude no stille. Doe coren si abdesse bi desen Gheertruden, die 't noode wilde wesen, Maer dat sijt alle ghemeene Haer baden groot ende cleene. Dus so moest so anegaen, Ende die bisscop die wilde se saen, Ende dede datter toe behoort. Abdesse so bleef so voort Haer leven lanc, ende tamelike Regierde so den clooster sekerlike, Also men noch voor oghen sien mach, Want en staet up desen dach Gheen clooster van vrouwen bet voorsien Dan segghen mach van dien, Wand dat lantscip ende die poort, Noch ten clooster toebehoort, Ende wie datter abdesse sy, Die esser vrouwe af, ghelooves mi, Ende mach doen al haren wille; Hier af willic maken een ghestille, Ende hu een deel laten hooren Van dat Gheertruut hadde vercoren Adeltruden, der maghet reene, So seere dat het al ghemeene Was, wat elc vermochte, Ende elc sette sijn ghedochte In minnen up anderen omme te ghevene Exemple van goeden levene, Daer si Gode bi mochten ghenaken, Ende bi dusdanigher saken [164] Worden si van Gode so vermint, Dat men van hemlieden kint Dat si met Gode sijn vercoren, Ende dat men menighe miracle hooren Mach, die hemlieden daer Gheviel, ende dat Ons Heeren maecte maer 't Goede leven dat si leedden Te gader beede, sonder sceeden; Recht als susteren waren si te gader, Dies hebbe danc, God ons vader. |
Hoe Amandus die regels maakte van de vrouwen te Nivelle en het klooster bestelde. Koningin der goedertierenheid, Moeder Gods en maagd mede, Bidt voor mij uw lieven kind, Dat hij me gratie en zin toezendt., Waarbij dat ik moet Volbrengen deze lieve materie, [160] Die niet is gehoord Lezen veel in Dietse woorden, En daar ik zin aan wil leggen. Nu hoort alle aan mijn zeggen, Gij hebt hier voren wel gehoord Hoe dat Nivelle, de rijke poort, Eerst in christenen geloof kwam, En dat die drie, als ik vernam, Amand, Gertrude en Bavo, Die zich zeer te deugden gaven, Bleven daar, in der plaats, Regeren 't volk met zaligheid, Stichtend kloosters en kerken, Voegden zich tot alle goede werken, Zodat er een klooster volkomen was, Daar Gertrude, geloof dat, Aanlegde de grootste schat, Die men gezien had voor dat, En toen het geheel was volkomen Zo heeft ze bij raad genomen Van de twee heren een habijt, En werd non ten goede tijd In dat klooster, en ontbood gelijk Jonkvrouwen, die ze liet ontvangen Die orde, en toen dit verstond Adeltruut, Bavo’s goede dochter, Kwam ze daar en ontving snel 't Habijt in dezelfde manier, Dat in de orde was gegeven Ordinantie en onderdanigheid, Werd God onze Heer zo bekwaam, Dat Sint Adeltruut haar naam, En dat Christus voor haar dood Door haar toonde grote mirakels. [161] Amandus die aanzag dit leven, Dat die vrouwen hadden opgegeven, Vergenoegde hem wel te maten, Maar hij geloofde dat naar de staten Die zaken niet vast en mochten staan, Ze moesten bedwang ontvangen, En een hoofd hebben, 't welke mede Zou wezen Regent van der plaats. Dies heeft hij ontboden snel Van Vermandois de goedertieren Bisschop, die daar gereed kwam, Als hij die boodschap vernam. Daar was hij vriendelijk ontvangen, En Amandus heeft verhaalt Zijn glossaria en zijn denken, En bad den bisschop zonder bedenken, Dat hij hem hierop gaf raad. Die goede man zei: ‘Naar dien dat het staat Zo lijkt me dat wasgoed, Dat men koos een verstandige vrouwe, En maakte ze abdis hier, Was er enige dan fier Van den nonnen of rebel, Dat ze die corrigeerde wel, En had ze dan niet de macht, Zo wil ik met mijn kracht Zelf Opperregent zal wezen, Of die na mij komen na deze.’ Amandus zei: ‘Dit is goed gevonden, Nu laat ons bezien nu ten stonden, Wie dat er nuttig toe mag zijn.’ Bavo zei: ‘Ten trouw mijn, [162] Zo zou ik denken in mijn zin, Naar dat ik me in redenen beken, Dat het niemand beter behoort toe Dan vrouwe Gertrude, want ze Begin is en ook mede Zo is het haar land en plaats, Daartoe is ze wijs en verstandig, En komt iemand, die tegen haar misdoet, Zo mag ze dat verbeteren beter Dan iemand, die er wordt gezet In de staat, di het niet vermocht.’ Die bisschop zei: ‘Dit gedachten, Edele man, dit is goed gevonden, Dus laat ons gaan nu ten stonden, En verzamelen 't convent algemeen. Daar zullen we ontbieden die reine Vrouwen, en zeggen hun onze raad.’ - ‘Dit lijkt me goed naar dat het staat,’ Zei Amand, de heilige vader. Dus zo gingen ze tezamen Alle drie, en zijn gekomen In 't kapittel, daar ze vernomen Hebben verzameld groot en klein Van den jonkvrouwen algemeen. Daar legde hen Amandus tevoren Van dat gij hier mag lezen horen Van de onderdanigheid, die ze gemaakt Hadden, en dat ze geraakt Waren in een goede weg, Na dat die zaken zijn gelegen Om 't profijt van het convent. Voort bad hij hen dat ze attentie Wilden geven, en gestadig Van dat ze worden waren te raad. [163] Daar zeiden ze uit algemene monden, Dat ze wilden te alle stonden Werken altijd bij zijn wil, En niet ontberen luid nog stil. Toen kozen de abdis bij deze Gertrude, die 't node wilde wezen, Maar dat ze het algemeen Haar baden groot en klein. Dus zo moest ze het aangaan, En die bisschop die wilde het gelijk, En deed dat ertoe behoort. Abdis zo bleef ze voort Haer leven lang, en betamelijk Regeerde ze het klooster zeker, Alzo men noch voor ogen zien mag, Want er staat op deze dag Geen klooster van vrouwen beter voorzien Dan zeggen mag van die, Wand dat landschap en die poort, Noch ten klooster toebehoort, En wie dat er abdis is, Die is er vrouwe van, geloof me, En mag doen al haar wil; Hiervan wik ik maken een stilte, En u een deel laten horen Van dat Gertrude had uitverkoren Adeltruut, de reine maagd, Zo zeer dat het algemeen Was, wat elk vermocht, En elk zette zijn gedachten In minnen op anderen om te geven Voorbeeld van goed leven, Daar ze God bi mochten genaken, En bij dusdanige zaken [164] Worden ze van God zo bemind, Dat men van hen erkent Dat ze met God zijn uitverkoren, En dat men menige mirakel horen Mag, die hen daar Geviel, en dat Onze Heer maakte maar 't Goede leven dat ze leidden Tezamen beide, zonder scheiden; Recht als zusters waren ze tezamen, Dus heeft dank, God onze vader. |
|
Hoe Amand ende d'ander een conincspel speelden te Nivele, ende hoe mer vraeghde gheestelike. Cum bonis ambula, dat seit Cattoen, Ende hoe dat daer af comt goed loen Mach men ooc bi redenen prouven, Want goed gheselscip mach ghenoughen Elcken meinsche bi te sine; Sonder sorghe ende sonder pine Mach mer af sceeden t'aller stont. Nu willic hu maken cont Bi wat redenen ic dit voortbringhe; Het gheviel eens soo die dinghen Dat een gheselscip vergadert was In eene stede, ende si na das Ne wisten wat doen van ledicheden, So datter een was die seide: ‘Laet ons corten onsen tijt, Ende sonder quaeddoen hebben delijt, Want daer dus goed gheselscip si God, onse heere, esser by, Ende begheert wel dat elc moet Corten den tijt, met solaesse goed.’ [165] Doe seiden si alle dat sijt gheerne daden. Dit was Amand, die met staden Dit woort brochte ten clooster binnen, Te Nivele daer in grooter minnen, Een gheselscip sadt vercoren Wie si waren mooghdi hooren. D'eerste was Amand, die goede, D'ander Gheertruud, d'abdesse, de vroede, De derde was Bave, die heere, Die vierde Adeltruut, dien seere Minde, want hi haer vader was; Die vijfste die bisscop, gheloovet das, Wien vul duechden was sijn leven, Entie seste was verheven, Bi haren weldoene prioresse. Dus saten dese persoone sesse Om te cortene haren tijt. Ic wille wel dat ghijs seker sijt, Dat si van gheender ydelhede Ne spraken, te diere stede, Maer die gracie Gods was hem by Dat si el niet sonder si Ne ontfinghen in 't ghedochte Dan dat onsondelic wesen mochte, Also ghi hier voren hebt ghehoort, Dat Amant brochte voort, Dat si den tijt van den daghe Souden corten, sonder saghe, Ende sonder eenighe quaethede. Daer droughen si over een ter stede, Dat si eenen coninc wilden maken, Oft eenighe coninghinne, die na de saken [166] Hem mochte heeten ende ghebieden, Als men pleecht noch onder de lieden Te speelne een spel dat coninc heet, Daer men die handen leeght ghereet D'een boven den anderen met ghewelt, Ende die dan daer .x. telt, Dat hi coninc si ghecoren, Of coninghinne, ende dat hi voren Spreect, ende dat hi ghebiet Mach men dan laten niet. Dus hebben sy dat spel begonnen, Nu hoort hoe sijt gheraken connen. Diere onderst lach dat was Amand, Ende hi telde een te hand, Twee so telde die Abdesse, Ende drie Bave, sonder messe, Die vierde dat was Adeltruut, Die de vijfste hand trac huut Was van Wassemens de bisscop vroet, De seste de Prioresse goed, Die sevenste Amand weder quam, Die Abdesse die achtende huut nam, Ende neghene so telde Bave, de heere, Maer die doe was buten keere Dat was Adeltruut doen so sach, Dat tienste tot up haer ghelach, Maer so tooghde maniere goed, Alse de gone die es vroet, Ende hem altoos wel can ghelaten, Ende ghevoughen in allen staten. Nu es Adeltruut coninghinne; Nu hoort hoe so sal beghinnen Te regierne hare dijnc. Baven so eerst anevinc, [167] Boven den anderen al te voren, Vraeghde so hem, als ghi sult hooren: ‘Hedel vader, nu comt te hove.’ - ‘Gheerne, vrouwe van grooten love,’ Seide Bave, ‘Wat ghebiedi?’ - ‘Heere, dat ghi segghet mi, Wat dienste dat ghi cont doen.’ - ‘Vrouwe, selden hebbic gheploon Eenighen dienst, dien ic mochte Mi beroemen in mijn ghedochte, Dies so wilt mi verlaten, Ende ghebiet mi voort na uwen state.’ - ‘Heere, so biddic hu saen, Dat ghi mi vriendelike doet verstaen, Wat saken dat die Minne si.’ Bave seide: ‘Ghelooves mi, Het es een edel sake, minne, Ende een vergaderinghe van twee sinnen, Ghevoucht te samen in eenvoudicheden Blivende met eenparicheden.’ - ‘Prouft mi exemple, vader, heere, Dies biddic hu door die eere.’ - ‘Gheerne, dochter, nu wilt weten, Die moghentheit Gods onghemeten, Dat merkic in den vader van den troone, Die hier verminde een Maghet scone Up eerderyke, dies sendi hare Sinen eenighen sone .I. care, Al bi minnen wilt verstaen, Dies es de sake so vergaen, Dat hi van hare wert gheboren, Ende verloste al dat was verloren [168] Hute eendrachticheden van sinne Vloyende, bi gherechter minnen.’ - ‘Heere, ghi hebt hu wel ghequijt God si bi hu t'aldre tijt,’ Sprac Adeltruut, ende vraeghde voort; Adeltruut toter Abdesse; ‘Vrouwe abdesse, vriendinne goed, Nu comt te hove ende doet Mi verstaen van uwer conste.’ Die vrouwe seide: ‘Eene woenste Can ic suveren om datter in soude Mijn lief Christus sijn stede houden. Dit huus es miere herten grond, Nu ghebiet mi voort t'alder stond, Ic ben te uwen ghebode ghereet.’ Doe vraeghde die coninghinne, Godweet: ‘Vrouwe abdesse, nu berecht mi, Wat saken meest te prisene sy Van der minnen in elke stede?’ - ‘Coninghinne, dat es Ootmoedichede, Daer men bi eerst te boven comt.’ - ‘Nu biddic hu dat ghi mi noemt Exemple, ende doet verstaen, Bi welker redenen, als ontfaen Maria hadde de boodscip scoone,’ Sprac d'abdesse, ‘huten troone, Bi den inghel, die van den vader quam, Die dus seide, als ic vernam: Ave plena gracia, Dominus tecum, et cetera. So andwoorde Maria, verstaet mi: Ecce ancilla Domini, [169] Fiat michi secundum verbum tuum. In desen woorden was so niet dom, Want soere in tooghde ootmoedichede, Ende ontfinc een kint daer mede, 'tWelke vulbrocht heeft die minne, Onghegront van allen sinnen.’ - ‘Vrouwe, ghi hebt mi wel betaelt, Metten salighen moetti sijn ghehaelt, In dat soete ryke hier boven, Daer die inghelen Gode loven. Adeltruut tote Amande; ‘Nu comt te hove, heere, door mine bede.’ - ‘Gheerne, vrouwe, in onderhooricheden, Wat ghebiedi mi,’ sprac Amant. ‘Heere, dat ghi mi doet becant Wat dienste dat ghi connet doen.’ - ‘Vrouwe, ic hebbe een stic geploen Weghen, die ic vinde quaet, Dat ic se make in goeden staet.’ - ‘Heere, so laet mi voort hooren, Wat es in minnen meest vercoren Van al dies in hu kenlic si.’ Amand seide: ‘Ontfaermicheit dinke mi.’ - ‘So exponeert mi in welker wise,’ Sprac die vrouwe van hooghen pryse. ‘Gheerne, vrouwe, na mijn verstaen; Doe den mensche was ontgaen De blyscip van der scoonder stede, Bi der spise, daer hi an mesdede, Ende gherechticheit hadde ghegheven Vonnesse van den verdoomden levene, [170] So dwanc ontfaermicheit ende minne Den vader, so dat hi sine sinne Van gherechticheden dalen liet, Ende hi wert minnende, als men siet, Der ontfaermicheden moeder, Ende sende in haer onsen broeder, Die an haer meinschelichede ontfinc, Daer dien pays mede overghinc, Ende gherechtichede wart ghestilt, Bi der ontfaermicheden ghewilt.’ - ‘Heere, ghi hebt dit wel ontbonden, God ghestarke hu voort t'allen stonden.’ Adeltruut toter Prioresse; ‘Vrouwe prioresse, ic moet hu vraghen Oft huwe ooghen heden saghen Eenighe saken, die ghi mint seere?’ - ‘Ja ic, vrouwe, Christus, onsen Heere.’ - ‘Nu biddic hu voort in goeder trouwen Dat ghi mi berecht, vrouwe, Hoe staerc dat de minne wesen mach?’ - ‘Vrouwe en leeft up desen dach, Mensche geen up eerderyke, Die mochte ghegronden properlike Die staerchede van der minnen.’ - ‘So doet mi exemple bekinnen, Bi wat redenen dat ghi dit seght.’ - ‘Ic bidde hu allen dat ghi leght Verstannesse hier an ende hoort na mi; Eerst prouve ic dat Christus minne si, Die daelde huut des Vaders scoot Hier neder, in onse aermoede groot, [171] Bi der minnen foorche starc, Ende daer naer vacht in een paerc Den camp up den Goeden Vriendach, Daer men bi bekennen mach Die staercheit van der minnen, Die hem halp ten verwinne, Bi den welken hi verloste al, Dat in de helle was groot ende smal.’ - ‘Ghi hebbet mi wel ghesolveert, Christus ghestarke hu in dat ghi begheert.’ Adeltruut tote den bisscop van Wasmens; ‘Heere bisscop, ic moete tote hu ooc comen Ic bidde hu dat ghi mi wilt nomen, Hoe dat uwes lieves name si?’ - ‘Maria, vrouwe, ghelooves mi.’ - ‘Dit hebben wi halle wel ghehoort, Nu biddic hu te segghene voort, Bi wat pointen dat die minne Ghestadich blivet in den sinne?’ Ende hi andwoorde: ‘Vrouwe vrie, Dit maghic hu tooghen bi poeinten drie: Wetenthede, Gracie ende Milthede, Dese houden de minne in hare stede.’ - ‘Toocht ons exemple, dies biddic hu.’ - ‘Gheerne, vrouwe, verstaet mi nu; Maria brochte bi wetendheden Den Gods sone ter menschelicheden, Ende so was so vul van gracien, Dat die vader in d'upperste contemplacie Huut minnen toe quam sulke luste, Dat sijn sone in haer soude rusten, [172] Mids gracien van den Helighen Gheest, Die daer toe mede gaf vulleest, Dat so den Heere van hemelryke Gaf siele ende lijf mildelike. Dus moghdi dese poeinte verstaen Dat si alle drie der minnen anegaen.’ - ‘Heere bisscop, weet dat mi ghenoughelic si, Dat ghijt so wel prouft, ghelooves mi.’ Een inghel vraeghde Adeltruden een questie; Met dat Adeltruut dese questie endt Heeft Christus daer sinen inghel ghesend, Die dus sprac in 't openbare: ‘Nu, coninghinne, maghet care, Ghi hebt hier herde wel ghevraeght, Dies daer boven harde wel behaecht Den gheselscepe goed vercoren, Nu willen si van hu selven hooren Een vraghen, ende dat es dat ghi Vriendelike berecht mi Waer die minne sal nemen hende.’ Adeltruut seide: ‘Als ic vinde In minen glose, so ne sal niet Die minne henden, wats ghesciet, Want mocht hende nemen die minne, So ne mocht niet staen, na minen sinne, Hemelryke, die scoone stede, Want so rust up die minlichede Van Jhesum Christum, onsen Heere, Maer een deel sal so faelgieren seere Ten utersten daghe daer God sal Doemen dese weerelt al, [173] Daer ne sal niement dorren tooghen, Minne hute vreesen, diere voor hooghen Wesen sal te diere tijt; Selve Maria, des seker sijt, Ende Jan euwangeliste, die helighe man, Sullen so groote vreese hebben van Den vonnesse, dat si minne, Vergheten sullen, in haren sinne.’ Als die inghel dit hadde ghehoort, Sprac hi aldus dese woort: ‘Pays moet met hu allen bliven, Ende salichede sal becliven An hu allen, die hier sijn. Nu blijft met Gode, den heere mijn.’ Dus nam orlof die inghel goed; Elkerlijc, die sijs wel vroet Dat dit niet en es gheseit Om eenigherande ydelheit. Maer exemple hu te ghevene Met goeden gheselcepe te levene. |
Hoe Amandus en de anderen een koningsspel speelden te Nivelle en hoe men er geestelijk vroeg. Cum bonis ambula, dat zegt Cato, En hoe dat daarvan komt goed loon Mag men ook bij redenen beproeven, Want goed gezelschaap mag vergenoegen Elk mens bij de zijne; Zonder zorgen en zonder pijn Mag men ervan scheiden te alle tijd Nu wil ik u maken bekend Bij wat redenen ik dit voortbreng; Het geviel eens zo die dingen Dat een gezelschap verzameld was In een plaats, en ze na dat Niet wisten wat te doen van ledigheden, Zodat er een was die zei: ‘Laat ons korten onze tijd, En zonder kwaad te doen hebben vrolijkheid, Want daar dus goed gezelschap is God, onze Heer, is erbij, En begeert wel dat elk moet Korten de tijd, met goede solaas.’ [165] Toen zeiden ze allen dat ze het graag deden. Dit was Amand, die met gestadige Dit woord bracht ten klooster binnen, Te Nivelle daarin grote minnen, Een gezelschap zat uitverkoren Wie ze waren mag je horen. De eerste was Amandus, die goede, De ander Gertrude, de abdis, die verstandige, De derde was Bavo, die heer, Die vierde Adeltruut, die hem zeer Minde, want hij haar vader was; Die vijfde de bisschop, geloof dat, Die vol deugden was zijn leven, En de zesde was verheven, Bij haar goed doen de priores. Dus zaten deze personen zes Om te korte hun tijd. Ik wil dat ge zeker bent, Dat ze van geen ijdelehid Nee spraken, te die plaats, Maar die gratie Gods was hen bij Dat ze anders niet zonder zijn Nie ontvingen in 't gedachten Dan dat niet zondig wezen mocht, Alzo gij hier voren hebt gehoord, Dat Amandus bracht voort, Dat ze den tijd van de dag Zouden korten, zonder sage, En zonder enige kwaadheid. Daar kwamen ze overeen ter plaatse, Dat ze een koning wilden maken, O een koningin, die na de zaken [166] Hen mocht zeggen en gebieden, Als men pleegt noch onder de lieden Te spelen een spel dat koning heet, Daar men die handen leegt gereed De een boven de andere met geweld, En die dan daar 10 telt, Dat hij koning is gekozen, Of koningin en dat hij voor Speekt, en dat hij gebied Mag men dan laten niet. Dus zijn ze dat spel begonnen, Nu hoort hoe zij het raken konden. Die er onderst lach dat was Amandus, En hij telde een te hand, Twee zo telde die Abdis, En drie Bavo, zonder missen, Die vierde dat was Adeltruut, Die de vijfde hand trok uit Was van Vermandois de bisschop verstandig, De zesde de Priores goed, Die zevende Amandus weer kwam, De Abdis die achtste uit nam, En negen zo telde Bavo, de heer, Maar die toen was uitzinnig Dat was Adeltruut toen ze zag, Dat de tiende op haar lag Maar ze toonde goede manieren, Als diegene die verstandig is, En zich altijd wel kan gelaten, En voegen in allen staten. Nu is Adeltruut koningin; Nu hoort hoe ze zal beginnen Te regeren haar ding. Bavo ze eerst aanving [167] Boven de anderen al tevoren, Vroeg ze hem, als gij zal horen: ‘Edele vader, nu komt te hof.’ - ‘Graag, vrouwe van grote lof,’ Zei Bavo, ‘Wat gebied je?’ - ‘Heer, dat gij me zegt, Wat dienst dat gij kan doen.’ - ‘Vrouwe, zelden heb ik gepleegd Enige dienst, dien ik mocht Mi beroemen in mijn gedachten, Dus zo wil me verlaten, En gebied me voort nar uw staat.’ - ‘Heer, zo bij ik u gelijk, Dat gij me vriendelijk doet verstaan, Wat zaken dat die Minne is.’ Bavo zei: ‘Geloof mij, Het is een edele zaak, minne, En een verzameling van twee zinnen, Gevoegd tezamen in eenvoudigheid Blijven met eenparigheid.’ - ‘Beproef me een voorbeeld, vader, heer, Dat bid ik u door de eer.’ - ‘Graag, dochter, nu wil weten, Die mogendheid Gods ongemeten, Dat merk ik in de vader van de troon, Die hier beminde een mooie Maagd Op aardrijk, dus zond hij haar Zijn enige zoon, een dierbare, Al bij minnen wil het verstaan, Dus is die zaak zo vergaan, Dat hij van haar werd geboren, En verloste alles dat was verloren [168] Uit eendracht van zinnen Vloeiend, bij gerechte minnen.’ - ‘Heer, gij hebt hu wel gekweten God is bij u te alle tijd,’ Sprak Adeltruut, en vroeg voort; Adeltruut tot de Abdis; ‘Vrouwe abdis, vriendin goed, Nu kom te hof en doet Me verstaan van uw kunst.’ Die vrouwe zei: ‘Een woonplaats Kan ik zuiveren omdat erin zou Mijn lief Christus zijn plaats houden. Dit huis is mijn harten grond, Nu gebied me voort te alle stond, Ik ben tot uw gebod gereed.’ Toen vroeg de koningin, God weet: ‘Vrouwe abdis, nu bericht mij, Wat zaken meest te prijzen zijn Van der minnen in elke plaats?’ - ‘Koningin, dat is Ootmoedigheid, Daar men bij eerst te boven komt.’ - ‘Nu bid ik u dat gij me noemt Voorbeeld, en doet verstaan, Bij welke redenen, als ontvangen Maria had die mooie boodschap,’ Sprak de abdis, ‘uit de troon, Bij de engel, die van de vader kwam, Die dus zei, zoals ik vernam: Ave plena gracia, Dominus tecum, et cetera. Zo antwoorde Maria, versta me: Ecce ancilla Domini, [169] Fiat michij secundum verbum tuum. In deze woorden was ze niet dom, Want ze erin toonde ootmoedigheid, En ontving een kind daar mede, 'Die volbracht heeft de minne, Ongegrond van allen zinnen.’ - ‘Vrouwe, gij hebt me goed betaald, Met de zaligen moet ge zijn gehaald, In dat lieve rijk hierboven, Daar die engelen God loven. Adeltruut tot Amandus; ‘Nu kom te hof, heer, door mijn bede.’ - ‘Graag, vrouwe, in onderhorigheden, Wat gebiedje mij,’ sprak Amandus. ‘Heer, dat gij ei doet bekend Wat dienst dat gij kan doen.’ - ‘Vrouwe, i hebbe een stuk gepleegd Wegen, die ik kwaad vind Dat ik ze maakt in goed staat.’ - ‘Heer, zo laat me voort horen, Wat es in minnen meest uitverkoren Van al dat in u kenbaar is.’ Amandus zei: ‘Ontferming lijkt me.’ - ‘Zo me uitlegt me in welke wijze,’ Sprak die vrouwe van hoge prijs. ‘Graag, vrouwe, naar mijn verstaan; Toen den mens was ontgaan De blijdschap van die mooie plaats, Bij de spijs, waaraan hij misdeed, En gerechtigheid had gegeven Vonnis van het verdoemde leven, [170] Zo dwong ontferming en minne Dn vader, zodat hij zijn zin Van gerechtigheden dalen liet, En hij werd minnend, als men ziet, De ontferming moeder, En zond in haar onze broeder, Die aan haar menselijkheid ontving, Daar die vrede mede overging, En gerechtigheden werd gestild, Bij de ontferming geweld.’ - ‘Heer, gij hebt dit goed ontbonden, God versterkt u te allen stonden.’ Adeltruut tot de Priores; ‘Vrouwe priores, ik moet u vragen O uw ogen heden zagen Enige zaken, die gij mint zeer?’ - ‘Ja ik, vrouwe, Christus, onze Heer.’ - ‘Nu bid ik u voort in goede trouw Dat gij me bericht, vrouwe, Hoe sterk dat de minne wezen mach?’ - ‘Vrouwe, er leeft op deze dag, Mens geen op aardrijk, Die mocht doorgronden proper Die sterkte van de minnen.’ - ‘Zo doe me voorbeeld bekennen, Bij wat redenen dat gij dit zegt.’ - ‘I bid u allen dat gij legt Verstand hieraan en hoort naar mij; Eerst beproef ik dat Christus minne is, Die daalde uit de Vaders schoot Hier neder, in onze armoede groot, [171] Bij der minnen kracht sterk, En daarnaar vocht in een perk De kamp op de Goede Vrijdag, Daar men bij bekennen mag De sterkte van de minnen, Die hem hielp ten overwinnen, Waarbij hij verloste al, Dat in de hel waren groot en klein.’ - ‘Gij heb me goed verlost, Christus versterkt u in dat gij begeert.’ Adeltruut tot de bisschop van Vermandois; ‘Heer bisschop, ik moet tot u ook komen Ik bid u dat gij me wilt noemen, Hoe dat uw lieve naam is?’ - ‘Maria, vrouwe, geloof mei.’ - ‘Dit hebben we allen wel gehoord, Nu bid ik u te zeggen voort, Bij wat punten dat de minne Gestadig blijft in de zin?’ En hij antwoorde: ‘Vrouwe edel, Dit mag ik u tonen bij drie punten: Bewustzijn, Gratie en Mildheid, Deze houden de minne in haar plaats.’ - ‘Toont ons voorbeeld, dat bid ik u.’ - ‘Graag, vrouwe, versta me nu; Maria bracht bij bewustzijn De Gods zon ter menselijkheid, En ze was zo vol van gratie, Dat de vader in de opperste contemplatie Uit minnen toe kwam zulke lust, Dat zijn zoon in haar zou rusten, [172] Mits gratie van den Heilige heest, Die daartoe mede gaf toestemming, Dat ze de Heer van hemelrijk Gaf ziel en lijf mild Dus mag je deze punten verstaan Dat ze alle drie der minnen aangaan.’ - ‘Heer bisschop, weet dat het me genoeglijk is, Dat gij het zo goed beproeft, geloof mei.’ Een engel vroeg Adeltruut een kwestie; Met dat Adeltruut deze kwestie eindigde Heeft Christus daar zijn engel gezonden, Die dus sprak in 't openbaar: ‘Nu, koningin, maagd dierbaar, Gij hebt hier erg goed gevraagd, Die het daarboven erg goed behaagd Het goede gezelschap uitverkoren, Nu willen ze van u zelf horen Een vragen, en dat is dat gij Vriendelijk bericht mij Waar die minne einde zal nemen.’ Adeltruut zei: ‘Als ik vind In mijn glossaria, ze nee zal niet Die minne eindigen, wat er geschiedt, Want mocht einde nemen die minne, Zo nee mocht niet staan, naar mijn zin, Hemelrijk, die mooie plaats, Want ze rust op die minnelijkheid Van Jezus Christus onze Heer, Maar een deel zo zal falen zeer Ten uitersten dag daar God zal Verdoemen deze wereld al, [173] Daar ne zal niemand durven tonnen, Minne uit vrees die er voor ogen Wezen zal te dier tijd; Zelf Maria, dus wees zeker, En Jan evangelist, die heilige man, Zullen zo’ n grote vrees hebben van Het vonnis, dat ze minne, Vergeten zullen, in hun zin.’ Toen de engel dit had gehoord, Sprak hij aldus deze woord: ‘Vrede moet met u allen blijven, En zaligheid zal beklijven Aan u allen, die hier zijn. Nu blijf met God, mijn heer.’ Dus nam verlof die goede engel; Elk, die is wel verstandig Dat dit niet is gezegd Om enigerhande ijdelheid. Maar voorbeeld u te geven Met goed gezelschap te leven. |
|
Hoe de heeren scieden te Nivele, ende hoe Bave sijn land bestelde, heer hi in penitencie trac. Inicium sapiencie timor Domini, Dit leest men, verstaet na mi, In den Bouc der Wijsheit, Ende sekerlike et es waerheit; 't Beghinsel ende 't fondament Van salicheden si hu bekent, Ende van alder vroetscip mede Es God de minne in elke stede, Ende te ontsiene sine wrake. Nu wilt een deel hooren de sake, [174] Waer omme ic dit lattijn began, Elc versta ende nemer exemple an. Dit gheselscip helich ende goed, Dat in vroetscepen sinen moet Stelde, ende in sulker minnen, Met grooter ontsienessen van sinne; Dat siere bi quamen in goeden levene, Ende hem voort dan wachten van snevene, Also ghi hier voren hebt ghehoort, Ende noch meer sult hooren voort. Ghi hebt hier voren wel verstaen Hoe dat te Nivele es vergaen Metten gheselscepe datter was, Daer scieden si, gheloovet das, Ende Bave nam orlof an hem allen, Maer Amande es hi te voete ghevallen, Ende badt hem dat hi voor hem bade. Amand seide: ‘Die Gods ghenaden Moeten hu bewaren t'alder stond.’ Wat holpt dat ic hu maecte cond Van den ghesceede alle die sprake, Elc ghinc daer hi sine sake Begheerende was, om dat hi mochte Te bet vulbringhen sijn ghedochte. Bave es te Aspergouwen ghegaen, Wat hi dede moghdi verstaen Herde saen hi ghebieden dede, Waerrer yement, die hi yet messeide, Oft mesdaen hadde dat hi quame Tote hem, hy soude te siere vramen Hem in restoore so voorsien, Dat hi der bate hem soude belien. [175] Dus dede hy sijn testament, Metter lauwer hand, si hu bekent, Also wi alle sculdich waren te doene, Up dat wi begheerden rechte soene Te hebbene van onser mesdaet, Maer wi setten ons toeverlaet An dat eerdsche goed so zeere, Dat wy ne connen, in negheenen keere, Daer af ghesceeden voor ten hende, Ende dan vallen wy in meswende Jeghen Gode, ende vergramene in desen, Want hi kent, mochten wi hier wesen Langhere, wy soudend behouden al, Ende niet keeren groot no smal. Nu latic dese tale staen, Elc bekenne hem, die 't mach angaen, Ende wilt weten oft waer sy; Ic wille keeren, ghelooves mi, Up Baven, daer ic 't liet te voren, Die restoor dede, als ghi moghet hooren, Ende beterde dies hi hadde mesgrepen Jeghen den menighen, dien't ghedrepen Wel mochte dat hi hem gaf, Ende weet dat hi mede claf, Met biddene, in grooter ootmoedichede, Over die mesdaedt, die hi dede, Tote der tijt ende der stonden, Dat hi ghenade hadde vonden. Elc onser spiegele hem in desen, Ende peinse dat hi besculdich wesen Mach van deser begripenesse, Ende bidden Gode om kennesse Te hebbene voor sine dood, Want het es eenen grooten noot [176] Te levene, oft te stervene mede, Also Sente Ambrosius t'eender stede Ons herde wel doet verstaen: ‘Wie dat in sonden heeft mesdaen, Ende dat niet bekennen en can, Dat hem pine naket an Ten hutersten, daer God sal domen Dese werelt.’ Nu wilt comen, Te ghenaden, binnen uwer tijt, Want onser negheen heeft respijt Langher dan Christus ghebiet. Nu keere ic weder daer ic 't liet Van Baven, die restoreerde al Van den mesgrype, groot ende smal, Dies hi te voren hadde gheploghen, Ende daer na gaf hi onghelooghen, Ende deelde den aermen al sijn goed. Voort so gaf hi, des sijt vroet, Sijn graefscip up sinen naesten maech, Dien hi kende dat niet was traech, Up alle duechdelike saken mede, Ende die 't profijt des lands ende stede Minde, ende ooc de kerstine wet Boven allen saken jonste bet, Dat hi dede eenighen anderen gheloove. Hier na so ne was hi niet doove, Maer dede goede wisselinghe. Voort bestierde hi sine dinghen Bave so wel, die hedel man, Dat hi vriendelike orlof nam An sine lieden alghemeene, Die alle woorden in grooten weene, [177] Om dat hemlieden woude ontfaren Bave haer heere, dien te waren Hemlieden trooste vriendelike Ende badt hem allen ootmoedelike, Dat si bliven wilden vast, In 't goede gheloove, hi soude last Over hem draghen, ende bidden seere Gode, onsen lieven Heere, Ende aldus hi van danen sciet Huter stede, ende ne wilde niet Ghedooghen dat yement ghegaen Met hem hadde, die verstaen Mochte hebben van sinen goeden wille. Nu hoort voort ende zwighet stille. |
Hoe de heren scheiden te Nivelle en hoe Bavo zijn land bestelde, eer hij in penitentie trok. Inicium sapiencie timor Domini, Dit leest men, versta na mij, In het Boek der Wijsheid, En zeker het is waarheid; 't Begin en 't fundament Van zaligheid is u bekend, En van alle vroedschap mede Is God de minne in elke plaats, En te ontzien zijn wraak. Nu wil een deel horen de zaak, [174] Waarom ik dit Latijn begon, Elk verstaat en neemt er voorbeeld aan. Dit gezelschap heilig en goed, Dat in wetenschap hun gemoed Stelde, en in zulke minnen, Met groot ontzien van zin; Dat ze erbij kwamen in goed leven, En hem voort dan wachten van sneven, Alzo gij hier voren hebt gehoord, En noch meer zal horen voort. Gij hebt hier voren wel verstaan Hoe dat te Nivelle is vergaan Met het gezelschap dat er was, Daar scheiden ze, geloof dat, En Bavo nam verlof aan hen allen, Maar Amandus is hij te voeten gevallen, En bad hem dat hij voor hem bad. Amandus zei: ‘De Gods genaden Moeten u bewaren te aller stond.’ Wat helpt het dat ik u maak bekend Van het scheiden alle die woorden, Elk ging daar hij zijn zaak Begeerde was, om dat hij mocht Te beter volbrengen zijn gedachten. Bavo is te Haspengouw gegaan, Wat hij deed mag je verstaan Erg gauw hij gebieden deed, Was er iemand die hij iets miszei, Of misdaan had dat hij kwam Tot hem, hij zou tot zijn baten Hem in herstelling zo voorzien, Dat hij de baat hem zou belijden. [175] Dus deed hij zijn testament, Me der lauwe hand, is u bekend, Alzo we alle schuldig waren te doen, Opdat we begeren rechte verzoening Te hebben van onze misdaad, Maar we zetten ons toeverlaat An dat aardse goed zo zeer, Dat we niet kunnen, in geen keer, Daarvan scheiden voor het einde, En dan vallen we in ongeval Tegen God, en vergramt in deze, Want hij kent, mochten we hier wezen Langer, we zouden het behouden al, En niet keren groot nog klein. Nu laat ik deze woorden staan, El bekent zich, die 't mag aangaan, En wit weten of het waar is; Ik wil keren, geloof me, Op Bavo, daar ik 't liet tevoren, Die herstelling deed, zoals ge mag horen, En verbeterde dat hij had misgrepen Tegen menige, die het begrepen Wel mocht dat hij hem gaf, En weet dat hij mede gaf, Met bidden, in grote ootmoedigheden, Over de misdaad, die hij deed, Tot de tijd en der stonden, Dat hij genade had gevonden. Elk van ons spiegels zich in deze, En peinst dat hij beschuldigd wezen Mag van deze vergrijpen, En bidden God om kennis Te hebben voor zijn dood, Want het is een grote nood [176] Te leven, of te stervene mede, Alzo Sint Ambrosius te een plaats Ons erg goed doet verstaan: ‘Wie dat in zonden heeft misdaan, En dat niet bekennen kan, Dat hem pijnt aankomt Ten uitersten, daar God zal verdoemen Deze wereld.’ Nu wil komen, Te genade, binnen uw tijd, Want van ons heeft geen respijt Langer dan Christus gebied. Nu keer ik weer daar ik 't liet Van Bavo, die herstelde al Van het misgrijp, groot en klein, Dies hij tevoren had gedaan, En daarna gaf hij ongelogen, En deelde de armen al zijn goed. Voort zo gaf hij, dus wees bekend, Zijn graafschap op zijn naaste verwant, Die hij kende dat niet was traag, Op alle deugdelijke zaken mede, En die 't profijt des lands en plaats Minde, en ook de christenen wet Boven allen zaken gunde beter, Dat hij deed enig ander geloof. Hierna zo nee was hij niet doof, Maar deed een goede wisseling. Voort bestuurde hij zijn dingen Bavo zo goed, die edele man, Dat hij vriendelijk verlof nam Aan zijn lieden algemeen, Die alle worden in grote wenen, [177] Om dat hen wilde ontgaan Bavo hun heer, die te waren Hen troostte vriendelijk En bad hen allen ootmoedig, Dat ze blijven wilden vast, In 't goede geloof, hij zou de last Over hem dragen, en bidden zeer God, onze lieven Heer, En aldus hij vandaar scheidde Uit de plaats, en wilde niet Gedogen dat iemand gegaan Met hem had, die verstaan Mocht hebben van zijn goede wil. Nu hoort voort en zwijg stil. |
|
Hoe Sente Bave quade cleederen andede, ende aenvinc die penitencie. Ic sal hu segghen wat hi dede, Hi es commen in een stede, Daer hi cochte laken schiere, Dat oodelic was ende ondiere, Dies hi eenen roc dede maken daer; Ende hi cochte ooc mede voorwaer, Eenen harinen roc, scaerp ende stijf, Dien dede hi an over sijn lijf, Ende den grisen roc daer boven, Voort dede hi, die men mach loven, Afscheeren hem selven al sijn haer, Om dat hi niet bekent voorwaer Wilde wesen, waer hi quame, Op dat men kende sinen name. [178] Sine andre cleederen gaf hi om Gode, Ende ghinc recht, als een Gods bode, Van steden te steden om sijn bejach, Die te voren so weeldich plach Te sin, ende in quaetdoene so bout, De dit om siere sielen behout. Dus wandelde hi eenen tijt, Van lande te lande, sonder delijt, So dat hi te Thoorout binnen quam, Daer hi den goeden pape vernam, Dien Dommelijn by namen hiet, Ende dien Amant die prochie liet, Bi dat hi so nutte was der saken. Doe quam Bave, ende hoorde sine sprake, Daer hi stont in een sermoen, Ende den volcke soude te wetene doen, Wat dat hem nuttelic ware in dit leven, Ende als Bave dit hadde beseven Beide hi toot sermoen was ghehend, Ende ghinc tote den goeden man, met ghenent, Ende bad hem in ootmoedigher beden, Dat hi hem wilde eene stede Triveleren, daer hi in mochte Vulcomen sine goede ghedoochte. Die pape Dommelijn andwoorde schiere: ‘Ic wiste gheerne die maniere, Hoe dat ghijt begheerende sijt?’ Bave seide: ‘Al den tijt, Dien ic mochte soudic gheven, Omme te leedene clusenaers leven.’ Dies wart de pape harde blide, Ende ontfinckene te dien tide, [179] Ende gaf hem in te woenene mede Al bi der kerken eene stede, Daer hi in bleef met ghestadeghen sinne, Dooghende penitencie, door Gods minne. Also ghi hier naer wel sult hooren, Maer hier sal andere redene voren Commen, dat wert hoe Sente Amand Wederkeerde in Vlaenderenland. |
Hoe Sint Bavo kwade klederen aandeed en aanving de penitentie. Ik zal u zeggen wat hij deed, Hij is gekomen in een plaats, Daar hij kocht lakens snel, Dat ordelijk was en goedkoop, Dus een hij rok liet maken daar; En hij kocht ook mede voorwaar, Een haren rok, scherp en stijf, Die deed hij aan over zijn lijf, En de grijze rok daarboven, Voort deed hij, die men mag loven, Afscheren zichzelf al zijn haar, Om dat hij niet bekend voorwaar Wilde wezen, waar hij kwam, Op dat men kende zijn naam. [178] Zijn andere kleren gaf hij om God, En ging recht, als een Gods bode, Van plaats tot plaats om zijn bejag, Die tevoren zo weelderig plag Te zijn, en in kwaad doen zo bout, Die dit deed om ziel behoudt. Dus wandelde hij een tijd, Van land tot lande zonder vreugde, Zodat hij te Torhout binnenkwam, Daar hij de goede paap vernam, Die Dommeline bijnamen heet, En die Amandus de parochie liet, Omdat hij zo nuttig was de zaken. Toen kwam Bavo, en hoorde zijn woorden, Daar hij stond in een preek, En het volk zou te weten doen, Wat dat hen nuttig was in dit leven, En toen Bavo dit had beseft Wachtte hij tot de preek was geëindigd, En ging tot de goede man, met dat doel, En bad hem in ootmoedige beden, Dat hij hem wilde een plaats Verlenen, daar hij in mocht Volkomen zijn goede gedachte. Die paap Dommeline antwoorde nel: ‘Ik wist graag de manier, Hoe dat gij dat begerende bent?’ Bavo zei: ‘Al de tijd, Die ik mocht zou ik geven, Om te leiden kluizenaars leven.’ Dus werd de paap erg blijde, En ontving hem te die tijd, [179] En gaf hem in te wonen mede Al bij de kerk een plaats, Daar hij in bleef met gestadige zin, Gedoogde penitentie, door Gods minne. Alzo gij hierna wel zal horen, Maar hier zal andere redenen voor Komen, dat wordt hoe Sint Amandus Wederkeerde in Vlaanderenland. |
|
Hoe Sente Amand eene collacie dede den nonnen te Nivele, heer hi sciet huten cloostre. Als Bave orlof hadde ghenomen An Amande, so es comen Die goede bisscop, ende nam orlof mede An al datter was met ootmoedicheden, Ende voer te Wasmens waert. Ic ne segghe niet van siere vaert, Maer hi bleef altoos in goeden state, Ende drouch sijn leven in sulker mate, Dat Gode seere ghenoughelic was. Nu hoort hoe dat Amand na das Schiet van Gherrtruden, der abdessen, Ende van Adeltruut, haerrer gheselnessen. Hi bat hemlieden te vergaderne al, Dat binnen hove was groot ende smal. Dat daden si met wille goed, Ende Amand ghinc metter spoet Voor hem allen segghen een sermoen, Daer ic hu 't grosse af sal doen Verstaen na mijn vermoghen; Hi seide: ‘Kinderen, wilt hu ghedooghen, Dat ic hu een deel moet segghen, Dies ghi in ghewerke sult legghen, [180] Wildi dese ordene vulcomen; Die ghi in gracie hebt an ghenomen, Dat wert in drien poeinten wilt hooren: D'eerste es Ootmoedicheit vercoren, Van allen beghinsele es so graed; 't Ander es Minne, dat verstaet; Dat derde poeint, ghelooves mi, Es Ontfaermicheit sonder sy. Ende dese poeinten moeten voor ooghen Hebben die in hoordenen sal dooghen, Want bi Ootmoedicheden eerst Wert die mensche seere ghemeerst Van duechden, ende clemter by In alle gracie, ghelooves mi, Beede hier in de waerlichede, Ende in die hemelsche salichede. In 't ander point, dat men heet Minne, Daer mach men wijsheit in bekinnen, Want huut minne vroetscip comt, Ende hatie den meinsche doemt, Dus souddi onderlinghe minne draghen, Ende wachten hu van der nijt plaghen. Dat derde poeint Ontfaermicheit es, Ende daer spruut hute, sijt seker des, Vulmaectheit ende onderhoorich wesen, Sonder dit bekennen, mach in desen Staet niement wel becliven, No na dit leven behouden bliven, Dus moetti ootmoedich sijn ende doen pine, Om ootmoedich jeghen anderen te sine, Ende wie hem meest vernederen can, Wert voor Gode meest gherekend dan. [181] Want ghi hier af orconde siet, In der eeuvanghelien bediet, Dat onse heere spreect metten monde: ‘“Wie hem verootmoedicht t'alder stonde Sal daer boven werden verheven, Ende die hem verheft in dit leven, Ende meest wilt sijn over recht, Die sal bliven uwer alder knecht.”’ Nu onthout ditte ende stelt hu in ootmoede, Ende poocht te levene als susteren goede, Voort moetti onderlinghe draghen Royale minne, ofte der plaghen Ne sullen in hu niet faelgieren. Hoort van plaghen hoe vele manieren, Datter hu of soude moghen rysen, Van gheender vroetscip sal men hu prisen, Dats d'eerste noot, ende daer toe mede Soude in hu wassen nidichede. Die derde plaghe, die es meest, Dats dat omtrent hu die quade gheest Luusschen soude ende bringhen hu voort Al datter quaetheit toe behoort; Dus draghet minne d'een ten anderen, So sal Gods minne bi hu wandelen. Ooc moetti mede ontfaermich wesen Up mallicanderen, ende neemt bi desen Exemple, dat Christus neder quam, Ende die bittere doot annam, Door ontfaermenesse, die hi ghecreech Dat die meinsche in tsviants ghedreech So langhe was, met pinen onsochte, Ende bi der vulmaectheit, die ’t toebrocht, Dat Christus bi der Ontfaermicheit Vulquam deser onderhooricheit, [182] Soo moeste de viant faelgieren al Van sijnder macht groot ende smal, God sal ten utersten ontfaermich wesen Up hu allen, wildi volghen na desen.’ Hier mede maecti een cort hende, Hem allen bat hi met ghenende, Dat si die woorden, die hi hadde gheseit, Wilden in onderhooricheit Nemen, ende werken daer naer. Met desen nam hi orlof daer An die abdesse al te voren, Ende an Adeltruden, hoghe gheboren. Voort an alle die daer waren, Ende ghinc vluechs, sonder sparen, Den rechten wech te Ghend waert. Ic ne sal niet van up die vaert Te wetene doen wat hem ghevel, Maer als hi te Ghend quam, segghic hu wel; Dat hi seere wel was ontfaen, Ende groote heere was hem ghedaen. Daer ghinc hi in den clooster goed, Die in den name van Sente Pietren stoed, Ende noch staed up den dach van heden. Vele gracieuser seden Plach hi daer men af mach sien, Noch vele teekine sijn van dien, Binnen den cloostre oft daer omtrent, Dies willic hu somich doen bekent. [183] |
Hoe Sint Amandus een preek deed de nonnen te Nivelle, eer hij scheidde uit het klooster. Toen Bavo verlof had genomen Aan Amandus, zo is gekomen Die goede bisschop, en nam verlof mede Aan al dat er was met ootmoedigheden, En voer te Vermandois waart. Ik zeg niets van zijn tocht, Maar hij bleef altijd in goeden staat, En droeg zijn leven in zulke maat, Dat God zeer genoeglijk was. Nu hoort hoe dat Amandus na dat Scheiden van Gertrude, de abdis, En van Adeltruut, haar gezel. Hij bad hen te verzamelen al, Dat binnen de hof was groot en klein. Dat daden ze met goede wil, En Amandus ging met een spoed Voor hem allen zeggen een sermoen, Daar ik u ’t grootte van zal doen Verstaan naar mijn vermogen; Hij zei: ‘Kinderen, wilt u gedogen, Dat ik u een deel moet zeggen, Die gij in werken zal leggen, [180] Wil je deze orden volkomen; Die gij in gratie hebt aangenomen, Dat wordt in drie punten wil het horen: De eerste is Ootmoedigheid uitverkoren, Van alle begin is ze de graad; 't Ander is Minne, dat verstaat; Dat derde punt, geloof me, Es Ontferming bijzonder die. En deze punten moeten voor ogen Hebben die in de orde zal gedogen, Want bij Ootmoedigheden eerst Wordt de mens zeer vermeerderd Van deugden, en klimt erbij In alle gratie, geloof me, Beide, hier in de wereldlijke, En in de hemelse zaligheid. In ’t tweede punt, dat men heet Minne, Daar mag men wijsheid in bekennen, Want uit minne wetenschap komt, En baat de mens verdoemt, Dus zal je onderling minne dragen, En wachten u van de nijd plagen. Dat derde punt Ontferming is, En daar spruit uit, wat zeker is, Volmaaktheid en onderhorig wezen, Zonder dit te bekennen, mag in deze Staat niemand goed beklijven, Nog na dit leven behouden blijven, Dus moet je ootmoedig zijn en doen pijne, Om ootmoedig tegen anderen te zijn, En wie hem meest vernederen kan, Wordt voor God meest gerekend dan. [181] Want gij hiervan oorkonde ziet, In der evangelie betekenis, Dat onze Heer speekt me de mond: ‘“Wie zich verootmoedigt te alle stonde Zal daarboven worden verheven, En die zich verheft in dit leven, En meest wil zijn voor recht, Die zal blijven uw aller knecht.”’ Nu onthoudt dit en stelt u in ootmoed, En poogt te leven als goede zusters, Voort moet je onderling dragen Royale minne, of de plagen Nee, zullen in u niet falen. Hoort van plagen hoe vele manieren, Dat er u of zou mogen komen, Van geen wetenschap zal men u prijzen, Dat is de eerste nood, en daartoe mede Zou in u groeien in nijdigheid. Die derde plaag, die is de grootste, Dat is dat omtrent u die kwade geest Inluizen zou en brengen u voort Al dat er kwaadheid toe behoort; Dus draag minne de een ten andere, Zo zal Gods minne bij u wandelen. Ook moet je mede ontfermend wezen Op elkaar, en neemt bij deze Voorbeeld, dat Christus neder kwam, En die bittere dood aannam, Door ontferming die hij kreeg Dat die mens in de vijand gedreig Zo lang was, met harde pijnen, En bij de volmaaktheid, die ’t toebracht, Dat Christus bij der Ontferming Voldeed deze onderhorigheid, [182] Zo moest de vijand falen al Van zijn macht groot en klein, God zal ten uitersten ontfermend wezen Op u allen, wil je volgen na deze.’ Hiermee maakte hij een kort eind, Hen allen bad hij met dat doel, Dat ze de woorden, die hij had gezegd, Wilden in onderhorigheid Nemen, en werken daarnaar. Met deze nam hij verlof daar Aan die abdis al tevoren, En aan Adeltruut, hooggeboren. Voort aan allen die daar waren, En ging vluchten, zonder sparen, De rechte weg te Gent waart. Ik zal niet van op die vaart Te weten doen wat hem geviel, Maar toen hij te Gent kwam, zeg ik u wel; Dat hij zeer goed was ontvangen, En grote eer was hem gedaan. Daar ging hij in het goede klooster, Die in de naam van Sint Petrus stond, En noch staat op de dag van heden. Vele gracieuze zeden Plag hij daar men van mag zien, Noch vele tekens zijn van dien, Binnen het klooster of daar omtrent, Dat wil ik sommige doen bekent. [183] |
|
Die miracle van Sente Amands boorne te Gend. Want binnen so staet een fonteyne, Die heet Sente Amands-boorne reene, Waer bi so desen name ontfinc, Willic hu segghen, ende ware dinc. Hi plach tsnuchtens up te stane, Ende up dien borne te sitten te gane; Daer so las hi sine ghetiden, Want het her scoone was an elcke side, Ende groene van boomen menighertiere. Daer quamen voghelen van alre manieren, Ende hilden daer haer deduut, Maer alsi maecten groot gheluut, Dat Amante yet beletten mochte, Sprac hi dus vriendelike ende sochte: ‘Hout silencie, ghi broeders mijn, Tote mine ghebede vulcomen sijn, Ende dan merghet hu ghenouch, Dies biddic hu door mijn ghevouch.’ Die voghelkine, bi Gods gracie, Verstonden 't wel, ende hilden spacie Van sanghe, ende van lude mede, Tote hi hende sine ghebede, Ende dan volghden si haer natuere. Dit gheviel te menigher huere; Voort gheviel van den boorne daer, Dat vrouwen, die ghinghen zwaer Met kinde, ter fonteyne quamen, Ende dwater met vullen gheloove namen, Ende droughen't t'huus toter stont, Dat hem aerbeyt van pinen was cont, Ende dronken't dan in haer ghedochte, Dat hem niet messchien en mochte, [184] Om datter so dickent Amant Of dranc, ende in stac sijn hand, Ende ooc so waest wel bevonden Datter vele te menigher stonden Mede triveleerden blidelike, Dien't stont ghescepen campelike. Ooc quamer sieken menicheen, Ende droncken daer of, maer negheen Ne bleef besmet van der mesquame, Up dat hijt nutte in Amands name. Dit tooghde Christus, door sijn heere, Als diene in minnen hadde seere. |
Dat mirakel van Sint Amandus bron te Gent. Want binnen zo staat een bron, Die heet Sint Amandus-bron rein, Waarbij het zo deze naam ontving, Wil ik u zeggen, een waar ding. Hij plag ’s morgens op te staan, En op die bron te zitten te gaan; Daar zo las hij zijn getijden, Want het erg mooi was aan elke zijde, En groen van bomen menigerhande. Daar kwamen vogels van alle soorten, En hielden daar hun genoegen, Maar al ze maakten groot geluid, Dat Amandus iets beletten mocht, Sprak hij dus vriendelijke en zacht: ‘Houdt stilte, gij broeders mijn, Tot mijn gebed volkomen is, En dan vermaak u genoeg, Dat bid ik u door mijn gevoeg.’ Die vogeltjes, bij Gods gratie, Verstonden 't wel, en hielden tijdje rust Van zang, en van geluid mede, Tot hij eindigde zijn gebed, En dan volgden ze hun natuur. Dit geviel te menige uur; Voort geviel van de bron daar, Dat vrouwen, die gingen zwaar Met kind, ter bron kwamen, En het water met vol geloof namen, En droegen het naar huis tot een tijd, Dat hen de arbeid van pijn was bekend, En dronken 't dan in hun gedachten, Dat hen niets misgaan mocht, [184] Omdat er zo vaak Amandus Van dronk en in stak zijn hand, En ook zo was het wel bevonden Dat er vele te menige stonden Mede te bevrijden blijde, Die het stond geschapen kampachtig. Ook kwamen er zieken menigeen, En dronken daarvan, maar geen Nee bleef besmet van d miskwam, Opdat hij het nuttigde in Amandus naam. Dit toonde Christus, door zijn eer, Als die hem in minnen had zeer. |
|
Van den levene dat Bave leedde te Thorout, ende hoe hi hem regierde. Nu hoort ic sal hu doen verstaen Van Baven, die heeft anghevaen Een leven, dat was ghenoughelic Gode. Hi tooghde recht dat hi goed bode Wilde sijn, als ghi moghet hooren, Want doe hi quam, dies ic te voren Vertrac, te Thorout binder stede, Bat hi den prochipape eene bede, Dat was dat hi hem leenen woude Eene woenste daer hi in wesen soude, Ende leeden clusenaers leven daer in. Als die pape verstont den sin, Heeft hijt vriendelike ghedaen, Ende leende hem eene cluse saen, Die al vaste an die kerke stoet, Daer leeddi een leven goet, Also ic hu mach doen becant. …………..[185] Biedende te hemel waert, Ende weenende so dat over den baert 't Water liep ghelijc eender beke. Dat plach hi over de sonden vleke, Dies hi te voren hadde gheploen. Voort plach hi menich orisoen Te lesene, met grooter devoticheden, Ende ooc so plach hi te vastene mede Alle daghe, te boorne ende te broode, Sonder 't sondaechs dat brac hi noode, Maer om dat hem die pape hiet, So ne mochte hijs laten niet, Want hine ghetidelike quam Visenteren, ende vernam Of hem yet ghebreken mochte. Sijn slapen dat en was niet sochte, Maer hert van steenen was sijn bedde, Dat dede hi om der sielen wedde, Ende om te ghecrighene gracie. Ooc gaf hi ghetideghe spacie Sine biechte te sprekene van sinen sonden. Nu hoort wat gheviel t'eender stonden, Daer hi sine biechte sprac Jeghen Dommelijn, ende vertrac. Sijn wesen verstont die goede man, Dat hem Amant ghebrocht hadde an Dat salighe leven huutvercoren, Dies hi begonnen hadde voren. Van dier tijt voort so ne wilde Dommelijn Sonder sijn gheselscip niet sijn, Maer visenteerdene, als hi mochte, Om te starkene sijn ghedochte, [186] Met heligher soeter visentacien, Ende met scoonen woorden van predicacien, Daer hine mede in sulker leere Brochte, dat hi minde so seere Onsen behouder Christum, ende ooc mede Marien, diene werden dede Meinsche, bi der ootmoedegher sprake, Dat hi vergadt al eerdsche sake, Ende wert recht als een gheest becomen. Also men dickent heeft vernomen, Dat weldoen seere es benijt. So hads de viant groot despijt, Ende lach hem an met temptacien groot, In 't welke hi hem dede so grooten noot, Dat hijt qualike mochte ghedraghen, Maer als hijt danne begonste claghen Dommeline, den pape goed, Was hi so wetende, ende so vroet, Dat hine trooste so hertelike, Mids der hulpen Gods vau hemelryke, Dat van hem die temptacie sciet, Ende ne mochte hem ghedeeren niet, Maer eenwaerven sprac hi van desen, Ende seide: ‘Mi doen in anxenen wesen Mine ghepeinse menighertiere.’ Daer op andwoorde die goede man schiere: ‘Gaet in de lucht wandelen bloot, Ende bringhet van winden vul uwen scoot, Ic sal hu dan doen verstaen Wat icker mede sal angaen.’ Bave seide: ‘Vader, ic ne can.’ Ende doe sprac weder die vroede man; [187] ‘Also ne moghdi verbieden niet Den ghepeinse, wats ghesciet, Sine sullen in dommen sinne gaen, Maer hu recht es dat wederstaen, Ende condi se ontsculen vulcomelike, So suldiere an winnen hemelryke, Metten salighen van daer boven, Daer dien loon es, wilt mi ghelooven’ Onghegront ende onbekent mede Van aller eerdscher menschelichede, Met dusghedanen exemplen ende leeren, Wijsde Dommelijn, die goede heere, Baven, so vele dat hine brochte Vulmaect wesende in ’t ghedochte. |
Van het leven dat Bavo leidde te Torhout en hoe hij zich regeerde. Nu hoort ik zal u doen verstaan Van Bavo, die heeft aangevangen Een leven, dat was genoeglijk voor God. Hij toonde recht dat hij goed bode Wilde zijn, als gij mag horen, Want toen hij kwam, dat ik tevoren Verhaalde, te Torhout binnen de plaats, Bad hij de parochiepaap een bede, Dat was dat hij hem lenen wilde Een woonplaats daar hij in wezen zou, En leiden kluizenaars leven daarin. Toen de paap verstond de zin, Heeft hij het vriendelijk gedaan, En leende hem een kluis gelijk, Die al vast aan de kerk stond, Daar leidde hij een goed leven, Alzo ik i mag doen bekend. …………..[185] Biedende te hemel waart, En weende zodat over de baardt 't Water liep gelijk een beek. Dat plag hij over de zonden vlekken Die hij tevoren had gepleegd. Voort plag hij menig gebed Te lezen met grote devotie, En ook zo plag hij te vasten mede Alle dagen, te bron en te brood, Zonder ’t zondags, dat brak hij node, Maar omdat hem de paap het zei, Zo mocht hij het laten niet, Want hij hem tijdig kwam Visiteren, en vernam Of hem iets ontbreken mocht. Zijn slapen dat was niet zacht, Maar hard van stenen was zijn bed, Dat deed hij om de zielen wedde, En om te krijgen gratie. Ook gaf hij tijdig ruimte Zijn biecht te spreken van zijn zonden. Nu hoort wat geviel te een stonden, Daar hij zijn biecht sprak Tegen Dommeline, en verhaalde. Zijn wezen verstond die goede man, Dat hem Amandus had aangebracht Dat zalige leven uitverkoren, Die hij begonnen had tevoren. Van die tijd voort zo nee wilde Dommeline Zonder zijn gezelschap niet zijn, Maar visiteerde hem, als hij mocht, Om te versterken zijn gedachten, [186] Met heilige lieve visitatie, En met mooie woorden van predicatie, Daar hij hem mede in zulke leer Bracht, dat hij minde zo zeer Onze behouder Christus, en ook mede Marian, die hem werden deed Mens, bij de ootmoedige woorden, Dat hij vergat al aardse zaken, En werd recht als een geest gekomen. Alzo men vaak heeft vernomen, Dat weldoen zeer is benijd. Zo had de vijand grote spijt, En lag hem aan met grote verleidingen, Waarin hij hem deed zo’ n grote nood, Dat hij het kwalijk mocht verdragen, Maar als hij het dan begon te klagen Dommeline, de goede paap, Was hij zo wetend, en zo verstandig, Dat hij hem troostte zo hartelijk, Mits de hulp Gods van hemelrijk, Dat van hem die verleiding scheidde, En mocht hem deren niet, Maar eenmaal sprak hij van deze, En zei: ‘Me laat in angst wezen Mijn gepeins menigerhande.’ Daarop antwoorde die goede man snel: ‘Gaat in de lucht wandelen bloot, En breng van winden vol uw schoot, Ik zal u dan doen verstaan Wat ik er mee zal aangaan.’ Bavo zei: ‘Vader, ik kan het niet.’ En toen sprak weer die verstandige man; [187] ‘Alzo nee mag je verbieden niet Het gepeins, wat er geschiedt, Ze zullen in domme zin gaan, Maar uw recht is dat weerstaan, En kon je verontschuldigen volkomen, Zo zal je er aan winnen hemelrijk, Met de zaligen van daarboven, Daar uw loon is, wil me geloven’ Ongegrond en onbekend mede Van aller aardse menselijkheid, Met dusdanige voorbeelden en leren, Wees Dommeline, die goede heer, Bavo, zo veel dat hij hem bracht Volmaakt te wezen in de gedachten. |
|
Hoe Amand ghinc visenteren in Vlaenderen al dat hi bekeert hadde, Overmoet maect dicwile dinne Betrouwen, in vrienden ende minnen, Daer ootmoedicheit dwinct den man Te minnene, ende te betrouwen dan. Exemple mach men hier af verstaen, Die Amands leven wille anegaen, Ende merken hoe hi hem minnen dede, Bi siere groote ootmoedichede, Waer hi ghinc ende waer hi quam, Al 't folc groote minne annam, Ende betrouden so wel dat si alle Haren wille in hem lieten vallen. Met dusgedanigher betrouwenessen Brocht hi die lieden in sulker kennessen Te Ghend, binder stede goed, Dat si met allen in rechter ootmoet [188] Bequamen, ende kerstijn leven So ghestadelike hebben upgheheven, Dats Amand wel woort gheware, Ende wert een sermoen doende dare, Daer hi mede nam orlof, Ende seide hem allen grooten lof, Ende bat hemlieden in grooter beden Te blivene in ghestadicheden. Daer riepen si huut eenen monde ghemeene: ‘Helich vader, ne laet ons niet alleene, Want wy bleven aerme weesen, Ende souden sijn in grooter vreesen.’ Amand seide: ‘Kindere,’ tote hem allen, ‘Gods gracie, die sal up hu vallen, Want hi hu in hoeden heeft ontfaen, Ende ic sal keeren harde saen, Haddic uwe broeders overghesien, Ende ghemerct ofte hem hiet messcien Mach, dies ic beletten conste, Dan makic weder mine woenste, Bi hu lieden ende bliven vast Tote mi Christus hier maect gast.’ Hier mede trooste hi 't folc seere, Ende ghinc huter stede die heere, Metgaders eenen gheselle goed, Die in helicheden stelde sinen moet. Nu verstaet waer dat hi ghinc, Den selven wech hi anevinc, Daer hi te voren 't folc hadde bekeert, Ende die salighe wet gheleert Al Vlaenderen duere van steden te steden, En in elc doorp, also wel mede, [189] Dies de lieden waren vro, Met sermoene dedi also, Dat die lieden worden vast In 't gheloove ende groot last Eer souden hebben willen liden, Dan si ghetwifelt te eenighen tiden Hadden, in 't gheloove goed. Dus quam Amand van sinne vroet Te Thoorout, als hi hadde ghesijn, Dland alomme dat woorden was fijn, In 't gheloove van kerstinhede, Ende als hi quam binder stede Van Thoorout, en't Dommelijn vernam, Weet dat hi haestelike tote hem quam, Ende viel hem saen up die voete, Daer seide hi die rechte boete: ‘Vader sidi ende medicine, Ende blusschere van der helscher pine, Gode ende ons sijt willecome, Hier es hu vrient, haddijt vernomen, Bave die heere, Hi woorde verblijt Om uwe comste, want hi langhen tijt Naer hu ghevraecht heeft oft ghi niet Hier soud comen. Heere, nu siet, Ende weet wel dat up den dach van heden Gheen heligher leeft van siere seden.’ Als Amand dit hadde verstaen, Es hi met Dommeline ghegaen Toter cluse, daer Bave in was. Doe hi daer quam, gheloovet das, Dat dat ontfaen was lievelic seere, Ende danckelic Gode, onsen Heere. [190] Voort verstond Amand na desen Baves leven, ende sijn wesen, Dies hem verwonderde in 't ghedochte, Hoe hi die gracie vulbringhen mochte, Ende die penitencie al ghedooghen, Na dat hi van joncs hadde voor oghen. Daer heeft Amand so vele ghebeden Baven, ende bi onderhooricheden Bevolen dat hi moeste gaen Huter cluse, ende laten staen Dat leven, maer dat hi soude Bi rade een ander reghele houden, Ende ware monc, also ic hu sal Hier namaels vertrecken al. Dus es Bave buten comen, Ende Amant hebbic vernomen, Wart visenterende die lieden goet, Die hi seer wel vand behoed, Bi den prochipape Dommelijn, Die se met predicacien fijn Hilt, ende brochte in goeden levene, Ende wel wachte van quaden snevene, Dies dancte Amand onsen heere Hertelike, ende huterlic, ende seere, Ende nam orlof an den goeden man, Ende an al den volke, daer hi van Schiet, met grooter ootmoedicheden, Ende ghinc so verre dat hi ter stede Van Ghend naecte harde naer, Midsgaders Baven, die mede daer Quam, ende wilde vulcomen al Amands wille groot ende smal. [1o1] Dus quamen si te Ghend binnen, Daer si ontfaen waren met minnen, Ende Amand leedde boven saen T'sente Pieters clooster, daer si ontfaen Waren herde lieffelike, Ende si bleven paysivelike, Hem daer rustende eenen tijt. Daer dede Bave an 't abijt Van der ordenen des cloosters goed, Ende stelde voordan sinen moed Om een leven, in sulker wise Te leedene, daer hi ten paradyse Christuse by anescouwen mochte; Vul penitencien niet sochte Was sijn staet, die hi uphief. Met allen lieden wert hi so lief, Beede huter oordenen ende daer inne, Dat hijs bedroeft wert in den sinne, Want si hem so vele reverencien daden, Dats hem vernoyde vrouch ende spade, Ende hadde liever ghehadt te sine In eenicheden in die wostine, Dan in sulker heeren ghehadt te levene. Hier af eyst tijt te beghevene Die sprake, ende nu voort an Te sprekene van den helighen man Amande, maer ic sal hier naer Te deser tuemen keeren weder voorwaer. [192] |
Hoe Amandus ging visiteren in Vlaanderen al dat hij bekeerd had, Overmoed maakt vaak dun Vertrouwen, in vrienden en minnen, Daar ootmoedigheid dwingt den man Te minnen, en te vertrouwen dan. Voorbeeld mag men hiervan verstaan, Die Amandus leven wil aangaan En merken hoe hij hem minnen liet, Bi zijn grote ootmoedigheid, Waar hij ging en waar hij kwam, Al 't volk grote minne aannam, En vertrouwden zo goed dat ze allen Hun wil in hem lieten vallen. Met dusdanige vertrouwen Bracht hij die lieden in zulke kennis Te Gent, binnen de goede plaats, Dat ze met allen in recht ootmoed [188] Bekwamen, en christelijk leven Zo gestadig hebben opgeheven, Dat het Amandus wel wordt gewaar, En begon een preek te doen daar, Daar hij mee nam verlof, En zei hen allen grote lof, En bad hen in grote beden Te blijven in gestadigheid. Daar riepen ze uit een mond algemeen: ‘Heilige vader, nee laat ons niet alleen, Want we bleven arme wezen, En zouden zijn in grote vrees.’ Amandus zei: ‘Kinderen,’ tot hen allen, ‘Gods gratie, die zal op u vallen, Want hij u in hoeden heeft ontvangen, En ik zal keren erg gauw, Had ik uw broeders over gezien, En gemerkt of hen iets misging Mag, die ik beletten kon, Dan maak ik weer mijn woonplaats, Bij u lieden en blijven vast Tot me Christus hier maakt gast.’ Hiermee troostte hij 't volk zeer, En ging uit de plaats die heer, Mitsgaders een goede gezel, Die in heiligheden stelde zijn gemoed. Nu versta waar dat hij ging, Dezelfde ving hij aanving, Daar hij tevoren 't volk had bekeerd, En die zalige wet geleerd Al Vlaanderen door van plaats tot plaats, En in elk dorp, alzo wel mede, [189] Dus de lieden waren vrolijk, Met preken deed hij alzo, Dat die lieden worden vast In 't geloof en groot last Eerder zouden hebben willen lijden, Dan ze twijfelden te enige tijden Hadden, in 't geloof goed. Dus kwam Amandus van zin verstandig Te Torhout, als hij had geweest, Het land alom dat geworden was fijn, In 't geloof van christelijkheid, En toe hij kwam binnen de plaats Van Torhout, en het Dommeline vernam, Weet dat hij haastig toe hem kwam, En viel hem gelijk op de voeten, Daar zei hij de rechte boete: ‘Vader ben je en medicijn, En blusser van de helse pijn, God en ons wees welkom, Hier ui uw vriend, had hij het vernomen, Bavo die heer, Hij wordt verblijd Om uw komst, want hij lange tijd Naar u gevraagd heeft of gij niet Hier zou komen. Heer, nu ziet, En weet wel dat op de dag van heden Geen heiliger leeft van zijn zeden.’ Toen Amandus dit had verstaan, Is hij met Dommeline gegaan Tot de kluis, daar Bavo in was. Toen hij daar kwam, geloof dat, Dan dat hij ontvangen was zeer lief, En dankte God, onze Heer. [190] Voort verstond Amandus na deze Bavo’ s leven, en zijn wezen, Dus hem verwonderde in zijn gedachten, Hoe hij die gratie volbrengen mocht, En die penitentie al gedogen, Na dat hij van jongs had voor ogen. Daar heeft Amandus zo veel gebeden Bavo, en bij onderhorigheid Bevolen dat hij moest gaan Uit de kluis, en laten staan Dat leven, maar dat hij zou Bij raad een ander regel houden, En werd monnik, alzo ik u zal Hierna een keer verhalen al. Dus is Bavo buitengekomen, En Amandus heb ik vernomen, Wart visiteren de goede lieden, Die hij zeer goed vond behoed, Bij den parochiepaap Dommeline, Die ze met fijne predicatie Hield, en bracht in goed leven, En wel wachtte van kwaad sneven, Dus dankte Amandus onze Heer Hartelijk, en uiterlijk, en zeer, En nam verlof aan de goede man, En aan al het volk, daar hij van Scheidde, met grote ootmoedigheden, En ging zo ver dat hij ter plaatse Van Gent naakte erg nabij, Mitsgaders Bavo, die mede daar Kwam, en wilde volkomen al Amandus wil groot en klein. [101] Dus kwamen ze te Gent binnen, Daar si ontvangen waren met minnen, En Amandus leidde boven gelijk Te sint Petrus klooster, daar ze ontvangen Waren erg liefelijke, En ze bleven vreedzaam, Zich daar rusten een tijd. Daar deed Bavo aan 't habijt Van der orde der goede klooster, En stelde voortaan zijn gemoed Om een leven, in zulke wijze Te leiden, daar hij ten paradijs Christus bij aanschouwen mocht; Vul harde penitentiën Was zijn staat, die hij ophief. Met alle lieden werd hij zo lief, Beide, uit de orde en daarin, Dat hij bedroefd werd in de zin, Want ze hem zo veel reverentie deden, Dat hes hem vermoeide vroeg en laat, En had liever gehad te zijn In eenheid in de woestijn, Dan in zulke eren gehad te leven. Hiervan is het tijd te begeven Die woorden, en nu vooraan Te spreken van de heilige man Amandus, maar ik zal hierna Te dezer thema keren weer voorwaar. [192] |
|
Hoe Amant ghinc sterken ende prediken alle vriendaghe buten Ghend, dat nu Sente Amandsberghe heet. Amand was recht in dit leven Te eenen exemplare ghegheven Den volke, up dat merken woude Sijn leven, ende dan reghele houden Na den state, daer het mede Mochte gheraken ter salicheden. Nu laet ons doch hebben voor ooghen Een deel sijns levens ende pooghen Dat wi in ons ontfanghen hiet Van menighen exemplen, die hi ons liet, Daer wi bi moghen commen In salighen levene, dat ons mach vromen. Menighe exemplen so hebbic vonden Van Amande, maer noch ten stonden So mach men een teekin sien Buten Ghend, daer men bi dien, Exemple van duechden bi leeren mach. Amand die wilde up den vriendach Ons allen wel te kennene gheven, Dat Christus door ons liet sijn leven An der heligher Crucen houd Up Calvarien, door onse scoud, Ende om dat die stede was so hooghe, Ende eenen berch hiet, so wildi toghen Ons in rechter ootmoedichede Dat wi heeren souden die stede, Ende hi ghinc sterken alle vriendaghe Buten Ghend, al sonder saghe, [193] T'eenen berghe die daer staet, Ende daer dien name noch afgaet, Dat het Sente Amands-berch sy. Nu verstaet die redene twi Dat dien berch dien name ontfinc, Daer Amand alle vriendaghe boven ghinc. Hi plach als hi daer boven quam, Ende hi daer eenich volc vernam, Te predikene van den passien groot, Die Christus leet ende hoe hi de doot Up den hoghen berch wilde ontfaen, Om dat hi voor ons moeste staen, Ende ghenouch doen van onser scoud. Dus was dien berch van onser behoud Een teekin, dies wilde de heere Den berch jonnen deser eeren, Ende quamere, als ic te voren seide, Alle vriendaghe, met grooter ootmoedicheden, So dats de lieden alle gheware Worden, ende maecten dare Eenen ganc, met ghepeinse goed, Ende stelden in devocien haren moed, So dat si alle vriendaghe annamen, Ende mede up den berch daer quamen, Om te hoorne Ons Heeren woort. Ooc daden si bedinghen voort Ter heeren der heligher passien Ons Heeren, Ende setten een cruce Gode t'heeren, Om dat si te meer devoticheden, Souden draghen te diere stede. Dus wert die stede, si hu becant, Sente Amantsberch ghenamt, Ende es nu eene groote woeninghe, Behooren t'Sente Baefs, dats ware dinghen, Daer men alle daghe doet messe, Ende mede in der ghedinkenessen Eenwaerf tsjaers predict men daer, Gode t'heeren ende Sente Amande voorwaer. Nu laet ons allen Gode voor hooghen Hebben dese exemplen ende poghen, Dat wi Christuse heeren der mede 't Vriendachs, met ootmoedicheden, Want elc up dien dach meest si Sculdich te wesene van sonden vry. |
Hoe Amandus ging versterken en prediken alle vrijdagen buiten Gent, dat nu Sint Amandsberg heet. Amandus was recht in dit leven Tot een voorbeeld gegeven Het volk, op dat het merken wilde Zijn leven, en dan regel houden Naar de staat, daar het mede Mocht geraken ter zaligheid. Nu laat ons toch hebben voor ogen Een deel zijns levens en pogen Dat we in ons ontvangen heet Van menige voorbeelden, die hij ons liet, Daar we bij mogen komen In zalig leven, dat ons mag baten. Menige voorbeelden zo heb ik gevonden Van Amandus, maar noch ten stonden Zo mag men een teken zien Buiten Gent, daar men bij die, Voorbeeld van deugden bij leren mag. Amandus die wilde op de vrijdag Ons allen wel te kennen geven, Dat Christus door ons liet zijn leven Aan het heilige Kruid hout Op Calvarie, door onze schuld, En omdat die plaats was zo hoog, En een berg heet, zo wilde hij tonen Ons in rechte ootmoedigheid Dat wij eren zouden die plaats, En hij ging versterken alle vrijdagen Buiten Gent, al zonder sage, [193] Te een berg die daar staat, En daar die naam noch van gaat Dat het Sint-Amands-berg is. Nu versta die reden waarom Dat die berg die naam ontving, Daar Amandus alle vrijdagen boven ging. Hij plag, als hij daarboven kwam, En hij daar enig volk vernam, Te prediken van het grote lijden, Die Christus leed en hoe hij de dood Op de hoge berg wilde ontvangen, Omdat hij voor ons moest staan, En genoeg doen van onze schuld. Dus was die berg van ons behoud Een teken, die wilde de heer Den berg gunnen deze eer, En kwam er, als ik tevoren zei, Alle vrijdagen, met grote ootmoedigheden, Zodat het de lieden allen gewaar Worden, en maakten daar Een gag, met goed gepeins, En stelden in devotie hun gemoed, Zodat ze alle vrijdagen aannamen, En mede op de berg daar kwamen, Om te horen Onze Heer woord. Ook daden ze bidden voort Ter heren der heilige lijden Onze Heer, En zetten een kruis God te eren, Omdat ze te meer devotie, Zouden dragen te die plaats. Dus werd die plaats, is u bekend, Sint Amantsberg genaamd, En is nu een grote woning, Behoren te Sint Baaf, dat is ware dingen, Daar men alle dagen doet mis, En mede in der gedenkenissen Eenmaal per jaar predikt men daar, God te heren en Sint Amandus voorwaar. Nu laat ons allen God voor ogen Hebben deze voorbeelden en pogen, Dat we Christus eren daarmee 't Vrijdag, met ootmoedigheden, Want elk op die dag meest is Schuldig te wezen van zonden vrij. |
[Deel II}
|
Hoe die priesters van Maestricht verdreven waren, doe die van Tongherne daer quamen. In Aspergouwen was doe 't hooft Heydin-Tongherne, des ghelooft, Ende van deser stat was grave Een edelman ende hiet Bave, Die bi Amands leerne quam Ten gheloove, ende doopsel annam, Ende al dat ten gheloove behoorde Wert bekeert bi tsgoeds mans woorde. Al was dit aldus ghesciet, Hine quam so clouc van danen niet, Maer hi bestelde se bi avise Met goeden priesters van pryse, Die van den volcke wel namen ware, Ende doe alder eerst schiet hi van danen; [2] Waer dat hi belende voort Hebdi hier voren wel ghehoort, Dies ne willics nemmermeer ondecken, Maer andere redene willic vertrecken Van den priesters, die bleven sijn Binnen Tongherne, alsi wel fijn Haerlieden vonden ende ghestade Dancten sijs der Gods ghenaden, Ende worden soukende al omtrent Ofter yemant was onbekent Volc van gheloove, dat sijt mochten Brochten ten kerstinen ghelooven, ende sochten Hare quade herde leven. Hier toe wilden hem dese priesters gheven So dat si aldoe vernamen Niemare van Maestricht ende quamen Daer ter stat met goeden wille, Ende worden sprekende niet stille Die woorden der ewangelien goed, So dat mer somighen moet Toe keerden ende ontfinghen saen 't Doopsel, maer als 't verstaen 't Commun hadde van der stede Woorden sy in grooter onvreden, Ende liepen in de wapine schiere, Daer iaghden si in feller manieren Die papen huut, ende die si mochten Ghecrighen, meshandelden si onsochte, Ende sloughen se dood oft also quaet. Dus moesten de priesters souken raet, Want si waren in grooter vreesen, Niet om hemselven, maer om die weesen, [3] Die si bachten hem moesten laten, Ende begonnen hadden goede staten. Dit waren die ghone die ten gheloove Commen waren ende nu verscroven Voor die honden moesten vlien, Dies droughen si overeen mettien Datter si twee souden gaen Toten hooghen Roome, ende doen 't verstaen Den paeus, onsen eerdschen vader. Als si dies eens waren algader Schieden si ende elc ghinc bi desen, Daer si orboorlic mochten wesen Ten dienste van Christus, onsen heere, Ende die twee die spoedden hem seere Al dat si mochten up die vaert, Den naesten wech te Roome waert, So dat si ten hooghen Roome quamen, Daer si den goeden Urbanus vernamen, Dien si vertrocken haren wille, Ende hi die 't hoorde ne zweech niet stille, Maer ontbood bisscoppen ende cardinale, Ende die prelaten altemale, Daer sinen specialen raet an stoet, Ende badt hemlieden met ootmoet Dat si hem berieden in welker wyse Dat hi mochte helpen bi avise Te beschermene 't gheloove goed, Daer Christus omme sturte sijn bloet. Doe wasser tale ende wedersprake, So dat in 't hende so drouch de sake Van den rade al overeen daer Dat men kiesen soude voorwaer [4] Eenen bisscop, die soude varen Te Maestricht ende niet sparen Den volcke te segghene hare salichede, Ende sine siegye daer houden mede. Waere ooc dat sake dat hi mochte Met gracien vulbringhen sijn ghedochte, Ende die lieden so upnamen Dat si ten kerstinen gheloove quamen Dat hijtter siegye soude saken, Ende een bisscopdom daer af doen maken. ls die paeus hadde ghehoort Desen raet, so vraghde hi voort Wie datter bisscop soude wesen, Daer ne andwoorde niement bi desen, Want si liever confessooren bleven Dan in avontueren stellen dleven, Ende woorden maertelaers ghecroont Door al dat Christus so hooghe loont. Als Urbanus dit ansach Seide hi aldus: ‘Wel groot gheclach Mach gherechticheit ten utersten daghe Over ons doen dat wy so traghe In Gods dienste sijn altoos, Ende in weldaden so roukeloos, Maer daer weelde ende ghemac si, Sïjn wy ghereet, dies duchtic mi Dat die wrake van Onsen Heere Up ons allen sal vallen seere.’ Wat die goede vader sprac of seide, Niement sinen mond daer ontdede, Om te troostene den goeden man, Doch ten hende so nam an [5] Een kardinael aldus de sprake: ‘Eerdsch God ende vader, na de sake So hebbic vonden goeden raet, Na dat hier ghescepen staet, Wi hebben verstaen dat Amand Groot volc bekeert heeft metter hand, Ende dat hi van deser sake beghinsel es, Dies soude mi behoorliken dinken des, Dat ghine ontboot ende maectene schiere Bisscop in 't lant, hi es so goedertiere Dat hijt hu noode ontsegghen soude.’ Doe seide de paeus: ‘Weet, dat ic woude Dat hijt sijn wilde door mine bede, Ende omme 't behout van kerstinhede, Want ic weet wel dat hy ware 't Meeste profijt entie beste orbare Boven al dat nu up eerderyke leeft, Want hi meest gracien van Gode heeft Bi dusghedanighen voorsienessen, So sende die paeus, des sijt ghewesse, Met bullen nederwaert te Ghend Om Amande, so als ic hu bekend Sal doen ende laten hooren, Maer hier gaet andere redene voren. |
Hoe die priesters van Maastricht verdreven waren toen die van Tongeren daar kwamen. In Haspengouw was toen 't hoofd Heidin-Tongeren, dat geloof, En van dezer plaats was graaf Een edelman en heet Bavo, Die bij Amandus leren kwam Ten geloof, en doopsel aannam, En al dat ten geloof behoorde Werd bekeerd bij de goede man woorden. Al was dit aldus geschiedt, Hij kwam er zo kloek vandaan niet, Maar hij bestelde ze bij advies Met goede priesters van prijs, Die van het volk wel namen waar, En toen allereerst scheidde hij vandaan; [2] Waar dat hij belende voort Heb je hier voren wel gehoord, Dit ne wil ik nimmermeer verhalen, Maar andere reden wil ik vertrekken Van de priesters, die gebleven zijn Binnen Tongeren, toen ze wel fijn Hun vonden en gestadig Dankten ze het der Gods genaden, En begonnen te zoeken al omtrent Of er iemand was onbekend Volk van geloof, dat zij het mochten Brachten ten christenen geloof, en verzachten Hun kwade harde leven. Hiertoe wilden hem deze priesters geven Zodat ze al toen vernamen Nieuws van Maastricht en kwamen Daar ter plaatse met goede wil, En begonnen te spreken niet stil Die woorden der goede evangelie, Zodat men er sommigen met moeite Toe keerden en ontvingen gelijk 't Doopsel, maar toen 't verstaan ’t Gewone had van der plaats Worden ze in grote onvrede, En liepen in de wapens snel, Daar jaagden ze in felle manieren Die papen uit, en die ze mochten Krijgen, mishandelden ze hard, En sloegen ze dood of alzo kwaad. Dus moesten de priesters zoeken raad, Want ze waren in grote vrees, Niet om zichzelf, maar om die wezen, [3] Die ze achter hen moesten laten, En begonnen hadden goede staten. Dit waren diegene die ten geloof Gekomen waren en nu verschoven Voor die honden moesten vlieden, Dus kwamen ze overeen meteen Dat er twee zouden gaan Tot het hoge Rome, en doen 't verstaan De paus, onze aardse vader. Als si dies eens waren allemaal Scheiden ze en elk ging bij deze, Daar ze oorbaar mochten wezen Ten dienste van Christus, onze Heer, En die twee die spoedden zich zeer Al dat ze mochten op die reis, Den naaste weg te Rome waart, Zodat ze ten hoge Rome kwamen, Daar ze de goeden Urbanus vernamen, Die ze verhaalden hun wil, En hij die 't hoorde zweeg niet stil, Maar ontbood bisschoppen en kardinalen, En die prelaten allemaal, Daar zijn speciale raad aan stond, En bad hen met ootmoed Dat ze hem aanraden in welke wijze Dat hij mocht helpen bij advies Te beschermen ’t goede geloof, Daar Christus om stortte zijn bloed. Toen waren er woorden en wederwoorden, Zodat in 't einde zo droeg men de zaak Van de rad al overeen daar Dat men kiezen zou voorwaar [4] Een bisschop, die zou gaan Te Maastricht en niet sparen Het volk te zeggen hun zaligheid, En zijn zetel daar houden mede. Was het ook de zaak dat hij mocht Met gratie volbrengen zijn gedachten, En die lieden het zo opnamen Dat ze ten christenen geloof kwamen Dat hij de zetel zou verzaken, En een bisschopdom daarvan doen maken. Toen de paus had gehoord Deze raad, zo vroeg hij voort Wie dat er bisschop zou wezen, Daar antwoorde niemand bij deze, Want ze liever belijders bleven Dan in avonturen stellen het leven, En worden als martelaars gekroond Door al dat Christus zo hoog beloont. Toen Urbanus dit aanzag Zei hij aldus: ‘Wel groot geklaag Mag gerechtigheid ten uiterste dag Over ons doen dat we zo traag In Gods dienst zijn altijd, En in weldaden zo roekeloos, Maar daar weelde en gemak is, Zijn we gereed, dus vrees is Dat die wraak van Onze Heer Op ons allen zal vallen zeer.’ Wat die goede vader sprak of zei, Niemand zijn mond daar opendeed, Om te troosten de goede man, Doch ten einde zo nam aan [5] Een kardinaal aldus de woorden: ‘Aardse God en vader, naar de zaak Zo heb ik gevonden goede raad, Na dat het hier geschapen staat, We hebben verstaan dat Amandus Groot volk bekeerd heeft met de hand, En dat hij van deze zaak een begin is, Dus zou me behoorlijk denken dus, Dat ge hem ontbood en maak hem snel Bisschop in 't land, hij is zo goedertieren Dat hij het u node ontzeggen zou.’ Toen zei de paus: ‘Weet, dat ik wilde Dat hij het zijn wilde door mijn bede, En om 't behoudt van christelijkheid, Want ik weet wel dat hij was 't Meeste profijt en het beste oorbaar Boven al dat nu op aardrijk leeft, Want hij de meeste gratie van God heeft Bij dusdanige voorzieningen, Zo zond die paus, dus wees gewis, Met bullen nederwaarts te Gent Om Amandus, zoals ik u bekend Zal doen en laten horen, Maar hier gaat andere redenen voor. |
|
Hoe God Amande ontboot, dat hi Sente Baves clooster stichten soude. Het es dicken wel bevonden Dat die meinsche t'allen stonden Meerst in gracien als hi hem gheeft In weldoene ende in duechden leeft, [6] Want vulmaectheit der duechden cracht Meerst in weldoene hare macht. Also merken mach alle daghe, Wie in Gods dienst niet en es traghe, Dat hi gheerne ter keerken gaet, Oft ten pardoene om aflaet, Of den aermen deelt sijn goed, Oft te sermoenen stelt sinen moet, Oft in eenighe duechtdachtichede, Hi meester altoos in gracien mede, Ende huter gracien so wast den mensche Lust, ende comt te meerderen weinsche Van eender duecht t'eere andere naer, Ende wert so clef vast voorwaer In duechdelicheden ende in weldaden, Dat hi niet en soude ten quaden Hem selven bewinden connen, Al waert dat hijs hem wilde jonnen, Ende gheven daer toe sinen tijt, Al 't selve es ghelijc, des seker sijt; Mach die meinsche in dit leven Hem so seere ter quaetheit gheven Dat hiere in wert ghebonden, So seere dat hi te negheenen stonden Hem daer hute ontbinden mach, Dit exemple sien wi al den dach. Nu laet ons allen in weldoene clemmen, Ende up die quaetheit ons vergremmen, So sal ons Christus senden by Sine gracie ende ons sal vry Bliven onse consciencie goed, Ende sonder quaetheit onsen moet. [7] Dit exemple van castiemente Neemt algader in uwen atente, Ende verstaet wel oft Amand niet Die duecht anvinc ende die quaetheit liet, Quade ghewerken achterbliven, Dies so moeste hi becliven In gracien ende in duechdachticheden, So men mach horen in vele steden Van hem lesen, maer boven al, Binnen Ghend ne sijn niet smal Die weldaden, die men mach sien, Dat God bi siere duecht liet ghescien Huter begheerten van den goeden Amand, Ende so hi meer, si hu becant, Duechden annam in dit leven, So hem God meer heeft ghegheven Gracien ende begheerten daer toe, Also ic hu redene mach tooghen doe Hi maecte dat die clooster goed, Die in den name van Sente Pieteren stoed Ende noch staet, hem voughende so Zeere in duechden wert hijs vroo, Ende dancte s Gode menichfout, Maer altoos meersde sijn ghewout In ghepeinsen, so dat sijn ghedochte Wert hoe hi vulbringhen mochte Noch eenen clooster ter selver stat, Daer Onsen Vrouwenkerke voor dat Ghemaect stont up die Scelt, Ende daer hi eerst bi Gods ghewelt, 't Folc ten kerstinen gheloove brochte. Daer hi dit dus ondersochte [8] Quam hem up eenen nacht te voren Een inghel die seide: ‘Nu wilt hooren, Amand, vader, ende verstaet mi, Christus wille dat vulcommen si Uwe begheerte, dies doet saen Beghinnen dwerc ende anegaen, Want in den clooster sal ghescien Vulmaecte ootmoedicheit, ende bidien Wert hi vermeerst ende verheven, Ende weet datter ooc sijn leven In leeden sal menich goed man, Daer groote helichede sal ligghen an.’ Doe nam orlof die inghel goed, Ende Amand stelde sinen moet Om te vulbringhene sine woorde, Die hi van Gods weghen hoorde, Ende hi begonste 't gestichte visieren, Also men noch sien mach die manieren, Ende die ordinancie van den werke, Maer als men daer an wrochte sterke, Ende dwerc begonde spoeden seere, So versaecht anders God, ons heere, Want Amand die wert ondboden Van den paeus, die sine boden Te Ghend sende binnen der stede Om Amande, dat's waerhede, Die hem tooghden die bullen saen, Daer hi bi mochte verstaen Dat hi tote hem soude comen, Ende als't Amand hadde vernomen, So ghereedde hy hem wel schiere, Maer eerst so coos die goedertiere [9] Goede persoone, wien hi bad Dat si ne waren traghe no lat, Sine holpen vulbringhen met spoede Dwerc, dat begonnen hadde die goede. Voort so verbat hi an Baven mede, Dat hi wilde te diere stede Sine woonste kiesen, by dien Datter te bed soude ghescien 't Upcomen van den werke goet. Bave, die vul was der ootmoet, Andwordde dat hijt gheerne dade, Maer doch so bat hi hem in rade Dat hi die oordene vervulde bet. Dat dede Amant al onghelet, Hi maecte een covent aldaer Van xi. moncken voorwaer, Bave daer die twaelfste was, Ende die xiijste die abt na das, Dus so was die hoordene vervult, Maer seker sine waren niet verdult, Want si uphieven een leven goed, Ende stelden hem in rechter ootmoet, Also ghi hier na wel sult hooren, Maer ic sal hu andere redene voren Vertellen ende doen verstaen, Dies willic 't hier nu laten staen. [10] |
Hoe God Amandus ontbood dat hij Sint Bavo’ s klooster stichten zou. Het is vaak wel bevonden Dat de mens te allen stonden Vermeerdert in gratie als hij hem begeeft In weldoen en in deugden leeft, [6] Want volmaaktheid der deugden kracht Vermeerdert in weldoen zijn macht. Alzo merken mag alle dagen, Wie in Gods dienst niet is traag, Dat hij graag te kerk gaat, Of te pardon om aflaat, Of den armen deelt zijn goed, Of te preken stelt zijn gemoed, Of in enige deugden, Hij vermeerdert altijd in gratie mede, En uit de gratie zo groeit den mens Lust, en komt te meerder wensen Van een deugd de ene na de andere, En wordt zo kleef vast voorwaar In deugdelijkheid en in weldaden, Dat hij niet zou ten kwade Zichzelf bewinden kunnen, Al was het dat hij zich wilde gunnen, En geven daartoe zijn tijd, Al ’t zelfde is gelijk, wat zeker is; Mag de mens in dit leven Hem zo zeer ter kwaadheid geven Dat hij erin wordt gebonden, Zo zeer dat hij te gen stonden Hem daaruit ontbinden mach, Dit voorbeeld zien we de hele dag. Nu laat ons allen in weldoen klimmen, En op die kwaadheid ons vergrammen, Zo zal ons Christus zenden bij Zijn gratie en ons zal vrij Blijven ons goede geweten En zonder kwaadheid ons gemoed. [7] Dit voorbeeld van zuiverheid Neemt allemaal in uw attentie, En versta wel of Amandus niet De deugd aanving en de kwaadheid liet, Kwade werken achterblijven, Dus zo moest hij beklijven In gratie en in deugdelijkheden, Zo men mag horen in vele plaatsen Van hem lezen, maar boven al, Binnen Gent nee zijn niet smal De weldaden, die men mag zien, Dat God bij zijn deugd liet geschieden Uit de begeerte van de goede Amandus, En zo hij meer, sis u bekend, Deugden aannam in dit leven, Zo hem God meer heeft gegeven Gratie en begeerten daartoe, Alzo ik u reden mag tonen doen Hij maakte dat goede klooster, Die in de naam van Sint Petrus stond En noch staat, zich voegde zo Zeer in deugden werd hij vrolijk En dankte God menigvuldig Maar altijd vermeerderde zijn geweld In gepeins, zodat zijn gedachten Werden hoe hij volbrengen mocht Noch een klooster terzelfder plaats, Daar Onze Vrouwenkerke voor dat Gemaakt stond op de Schelde, En daar hij eerst bij Gods geweld, 't Volk ten christenen geloof bracht. Daar hij dit dus onderzocht [8] Kwam hem op een nacht tevoren Een engel die zei: ‘Nu wilt horen, Amandus, vader, en versa me, Christus wil dat volkomen is Uw begeerte, dus laat gelijk Beginnen het werk en aangaan, Want in het klooster zal geschieden Volmaakte ootmoedigheid, en bij dien Wordt het vermeerderd en verheven, En weet dat er ook zijn leven In leiden zal menig goed man, Daar grote heiligheid zal aanliggen.’ Toen nam verlof die engel goed, En Amandus stelde zijn moet Om te volbrengen zijn woorden, Die hij vanwege Gods hoorde, En hij begon 't gestichte te versieren, Alzo men noch zien mag die manieren, En die ordinantie van het werk, Maar als men daaraan wrocht sterke, En het werk begon te spoeden zeer, Zo zag het anders God, onze Heer, Want Amandus die werd ontboden Van de paus, die zijn boden Te Gent zond binnen der plaats Om Amandus, dat is waarheid, Die hem toonden de bullen gelijk, Daar hij bij mocht verstaan Dat hij tot hem zou komen, En toen het Amandus had vernomen, Zo bereidde hij hem wel snel, Maar eerst zo koos die goedertieren [9] Goede personen die hij bad Dat ze niet waren traag nog lat, Ze hielpen volbrengen met spoed Het werk, dat begonnen had die goede. Voort zo bad hij aan Bavo mede, Dat hij wilde te die plaats Zijn woonplaats kiezen, bij dien Dat er te beter zou geschieden 't Opkomen van het werk goed. Bavo, die vol was de ootmoed, Antwoordde dat hij het graag deed, Maar doch zo bad hij hem in raad Dat hij die orde vervulde beert. Dat deed Amandus al zonder letten, Hij maakte een convent aldaar Van 11 monniken voorwaar, Bavo daar de twaalfde was, En de 13de die abt na dat, Dus zo was die orde gevuld, Maar zeker waren ze niet verdoold, Want ze hieven op een leven goed, En stelden zich in rechte ootmoed, Alzo gij hierna wel zal horen, Maar ik zal u andere reden voor Vertellen en doen verstaan, Dus wik ik 't hier nu laten staan. [10] |
|
Hoe Amant te Roome trac, ende daer was bisscop ghemaect van Maestricht. David leert menich ghebede goede, Die se met ootmoedigheit verstoede, Also men in den souter mach lesen; Een veersekin hebbic bi desen Ghenomen ter tueme van mi dus: Cor mundum crea in me, Deus! Ende om dat alle lieden niet verstaen 't Latijn, so willic 't in 't vlaemsche anegaen Te prononchiere 't rechte dbediet; Nu verstaet elc, ende ne begrype mi niet: Maect mijn herte suver, soete God! Ende verniewe in mi dijn rechte ghebod, So dat dijn gheest helich ende bequame In mine aderen sine woonste name. Nu willic Davitte volghen mede, Ende bidden Christuse te deser stede Om sinen gheest, die in mi vervulle Den sin, so dat ic niet en verdulle Mi selven, mine herte mi si Suver, ende van quaetheden vry, Ende sine gratie blive in mi vast, So dat ic ontstaen moghe 't last, Dies ic hier an hebbe ghenomen, Want ic ne doet door negheene vrome Van mieden, no van erdschen goede, Maer om te stellene mine moede In cortinghen van der Scriftueren, Ende dat hem niement t'eenigher huere, Daer bi exemple nemen mochte Die 't eewelike leven daer bi sochte [11] Dies ons God jonne te samen Die 't leest ende hooren te gader; amen. Nu willic te mijnder materien gaen Van Amande, die wel verstaen Heeft die boden, ende ghelesen Die bullen daer ghi of van desen Hoordet dat die paeus sende An hem, ende als hi bekende Den wille van den helighen vader, So ne lette hi niet al gader, Hine voorsach al met voorsienicheden Die ghebrekenessen van der stede, Ende bestelde 't al in sulker wyse Dat menne met rechte wel mag prisen, Ende als hijt al hadde voorsien, So nam hi orlof mettien An Baven voren ende daer naer mede Jeghen al 't ghemeene van der stede, Die seere droufden omme 't scheeden, Ende wildene een stic gheleeden Dat hi noode ghedooghen woude. Wat ware te beter dat ic soude Hu vertrecken die weghen al, Sine ruste was dickent smal, Ende sine maeltiden waren cranc, Doch al was dien wech wel lanc Gods gracie was hem so by Dat hi te Roome quam sonder sy Voor den paeus diene wel ontfinc, Ende vertrac hem alle dinc, Waeromme hine hadde ontboden daer, Ende bat hem om Gode daer naer [12] Dat hi de pine wilde anegaen, Ende van Maestricht daer ontfaen 't Bisscopdom, want hiere mede Meersen soude dat kerstinhede, Ende seere starken die salighe wet, Daer God in 't cruse om was gheset. Voort so liet hi Amande hooren Hoe hijt ghebeden hadde te voren Menighen prelaet, maer dat si daer Niet dorsten commen, so grooten vaer Hadden si van haren live. Amandt seide: ‘So ne sal 't niet bliven, Helich vader, ic ne sal vulbringhen Uwe begheerte van desen dinghen, Ende dat wert in hopen groot Dat mi Christus voor mine doot Die croone van martelien scoone Sal laten verdienen, ende ic ten troone Winnen sal moghen bi dien doene; Hier up so willic wesen coene, Ende angaen al hu ghebod.’ Urbanus sprac: ‘Die moghende God, Dien kenlic es uwer herten grond, Bevele ic hu voortan t'alre stont.’ Wat soude ghequist vele spraken, Urbanus wijddene in waren saken Amande selve, ende gaf hem daer Dat eenen bisscop toehoort voorwaer, Ende deden een stic bliven mede By hem te Roome binder stede, So dat kardinale ende legate, Bisscoppen ende vele prelaten [13] Namen exempele in sijn leven, Ende hebben hem te meer ghegheven Ter ootmoedicheden ende ter duecht, Daer sy mede bleven verhuecht, Ende woorden vonden ten hutersten daghe Wel bescud van 's duvels plaghe. |
Hoe Amandus te Rome trok en was daar bisschop gemaakt van Maastricht. David leert menig goed gebed, Die het met ootmoedigheid verstond, Alzo men in de psalm mag lezen; Een versje heb ik bij deze Genomen ter betamen van mij dus: Cor mundum crea in me, Deus! En omdat alle lieden het niet verstaan 't Latijn, zo wil ik het in het Vlaamse aangaan Te verklaren de rechte betekenis; Nu verstaat elk, en begrijp me niet verkeerd: Maakt mijn hart zuiver, lieve God! En vernieuw in ij uw rechte gebod, Zodat uw geest heilig en bekwaam In mijn aderen zijn woonplaats neemt Nu wil ik David volgen mede, En bidden Christus te dezer plaatse Om zijn geest, die in mij vervult De zin, zodat ik niet en verdool Me zelf, mijn hart me is Zuiver en van kwaadheid vrij, En zijn gratie blijft in mij vast, Zodat ik ontstaan mag de last, Die ik hieraan heb genomen, Want ik doe het door geen baten Van loon, nog van aards goed, Maar om te stellen mijn gemoede In kortingen van der Schrifturen, En dat hem niemand t 'eniger uren, Daarbij voorbeeld nemen mocht Die 't eeuwig leven daarbij zocht [11] Dies ons God gunt tezamen Die 't leest en hoort tezamen; amen. Nu wil ik tot mijn materie gaan Van Amandus, die wel verstaan Heeft die boden, en gelezen Die bullen daar gij of van deze Hoorde dat de paus zond Aan hem, en als hij bekende De wil van de heilige vader, Zo lette hij niet helemaal, Hij voorzag al met voorzienigheden Die gebreken van de plaats, En bestelde 't al in zulke wijze Dat men het met recht wel mag prijzen, En toen hij het al had voorzien, Zo nam hij verlof meteen Aan Bavo voren en daarna mede Tegen al 't algemeen van der plaats, Die zeer bedroefden om 't scheiden, En wilden hem een stuk geleiden Dat hij node gedogen wilde. Wat was te beter dat ik zou U verhalen die wegen al, Zijn rust was vaak weinig, En zijn maaltijden waren zwak, Doch al was die weg wel lang Gods gratie was hem zo nabij Dat hij te Rome kwam zonder problemen Voor de paus dien hem goed ontving, En verhaalde hem alle dingen, Waarom hij hem had ontboden daar, En bad hem om God daarna [12] Dat hij de pijn wilde aangaan, En van Maastricht daar ontvangen 't Bisschopdom, want hij er mede Vermeerderen zou dat christelijkheid, En zeer versterken die zalige wet, Daar God in ’t kruis om was gezet. Voort zo liet hij Amandus horen Hoe hij het gebeden had tevoren Menige prelaat, maar dat ze daar Niet durfden te komen. Zo’ n groot gevaar Hadden ze van hun lijf. Amandus zei: ‘zo zal het niet blijven, Heilig vader, ik zal het volbrengen Uw begeerte van deze dingen, En dat werd in hoop groot Dat me Christus voor mijn dood Die kroon van mooi martelen Zal laten verdienen, en ik de troon Winnen zal mogen bij dat doen; Hierop zo wil ik koen wezen, En aangaan al uw gebod.’ Urbanus sprak: ‘Die vermogende God, Die bekend is uw hart grond, Beveel ik u voortaan te alle tijd.’ Wat zou verkwist vele woorden, Urbanus wijdde hem in waren zaken Amandus zelf, en gaf hem daar Dat een bisschop toebehoort voorwaar, En liet hem een tijdje blijven mede Bij hem te Rome binnen de plaats, Zodat kardinalen en legaten, Bisschoppen en vele prelaten [13] Namen voorbeeld in zijn leven, En hebben zich te meer gegeven Ter ootmoedigheden en ter deugd, Daar ze mee bleven verheugd, En worden gevonden ten uiterste dag Goed beschut van 's duivels plaag. |
|
Hoe eene miracle gheviel t' Sente Baefs van eenen knecht, die God verwecte van der doot. Ghi hebt hier voren wel ghehoort Hoe dat Amant buter poort Van Ghend sciet ende te Roome ghinc, Ende hoe dat hi bestelde de dinc Van den cloostre, dat hijt beval Up Baven ende up eenighe persoonen al, Dat siere niet up en waren traghe, Neen, si niet, want alle daghe Daden si werken sterkelike, So dat up quam dapperlike 't Werc ende bina was vuldaen. Eens so soude Bave gaen Besien 't werc also hi plach, Ende men wrochte up dien dach An eene selle daer hi in soude Rusten ende silencie houden, Ende daer hi bi den werke stoet, So brochte de duvel in den moet Eenen knecht, die daer moortel drouch, Ende hi sprac groot onghenouch Up Baven, ende scaltene seere, Dat vriendelike verdrouch de heere, [14] Ende bat door die Gods minne Den knecht, dat hi sine sinne Bedwinghen soude ende niet ne seide Meer sulke ontbondene quaethede. Die knecht slachte als men noch siet Den menighen doen, die men pliet Te biddene omme te sine in weldaden, Ende dan aldereerst maket stade Omme te doene dobbel quaet. Deser ghelike was dies knecht staet, Want so hem Bave vriendeliker bat, So hi meer quaets seide door dat, Ende vlouctene in lanc so meer. Die viant, die menighen valschen keer Can, ende hem altoos es by Den gonen, die buten weghe sijn, Was daer bi den knecht mettien, Ende dede daer een wonder ghescien Also ic hu mag doen verstaen, Want die knecht soude sitten gaen Up eenen waghen ende alen steene Of moortele, maer daer quam een Hont gheloopen of hi huten sinne Hadde gheweest, also hem was inne Een quaet gheest, die hem jaghen Dede die paerden, die in den waghen Ghespannen waren, so dat si vervaert Worden ende liepen soo onghespaert Den walhop dat die knecht mettien Vallen moeste, ende dat men ghescien Sach daer dat paerden ende waghen mede Over hem liepen, so dat hi ter stede [15] Doot bleef ligghende sonder ghewelt. Mettien quam 't folc ende hebben vertelt Baven ende seiden: ‘Helich heere, Nu eyst up hem ghewroken seere Dat hi hu versprac al sonder scout.’ - ‘Christus die hebbe van al ghewout,’ Sprac die goede man, ‘maer sonder si, Dit es die leetste sake mi, Die mijn hooghen nie ghesaghen, Met rechte so mach over mi claghen Ontfaermicheit dat dus saen Gherechticheit wrake heeft ghedaen, Ende om dat ic occusoen ben van desen, So ne mach ic nemmermeer blide wesen; Voor Christus met ontfaermicheden gaet Te rade ende ootmoedicheit ontfaet, In restoore der mesdadicheit.’ Ende als Bave dit hadde gheseit Ghinc hi daer hine sach ligghen doot Den knecht, dies hi rouwe groot Hadde ende wert weenende seere, Ende biddende Gode, onsen heere, Met bernender minnen huter herten Diepe commende van grooter smerten Bi den rouwe van jammerheden, So dat Christus hoorde sine ghebede, Ende verwecte den man daer hi lach Doot, daer al 't folc toe sach, Ende hi sprac, dat men 't mochte hooren: ‘Helich vader huutvercoren, Hebt ootmoedicheit up mi Van dat ic ieghen hu mesdadich si, [16] Want ic kenne ende lie wel Dat sonder redene was dat ic fel In begrype te huwaert was, Dies ware ic verlooren ende ware door das Dat ghi mi met uwer bede Verlost hebt huter deemsterhede, Daer ic bi was harde ghehende Eer God sinen inghel sende, Die mi verloste bi uwen doene.’ Daer nam Bave in rechter soene Den knecht en kustene an den mont, Ende hiet hem voortan t'allerstont Gode dienen ende sijn onderdaen. Alse die van Ghend dit hadden verstaen Quamen si ende versochtene seere Baven, ende daden hem groote heere, Ende brochten hem chiereit menichfout, Ende van hate ende drancke als ghewout, Die hi ontfinc cleene ghenouchte, Want het en was niet sine behoufte, Ende bat hemlieden dat si niet meer Daerna quamen, want si hem seer Sine herte maecten met harer weelden, Ooc was hi die gone die niet ne hilde, Maer hi seide hemlieden sonder sy Dat huten clooster souden gaen hy, Ende henen trecken siere straten, Of si souden 't achterlaten; Maer wat hi seide in lanc so meere Pooghden si hem te doene heere, Ende reverencie ende weerdichede, Dies wert hi in grooter zeericheden. [17] Ende sochte an hem selven raet Hoe dat hi scuwen mochte den staet, So dat hem quam in sijn ghedochte Dat hi wel helder leeden mochte Goet leven, dat Gode soude ghenoughen, Up dat hiere hem wilde toevoughen. Met desen ghedochte es hi ghegaen Huten clooster sonder verstaen Van eenighen mensche waer hi quam, Eer dat Amant selve vernam, Dien vant, als gie sult hooren, Maer so drouve volc, als hy verlooren Was, ne hadde men niet ghesien Binnen Ghend, ende senden met dien Eenen bode te Roome waert, Die ghemoette up die vaert Den helighen man Sente Amand, Also ic hu hierna sal doen becant. |
Hoe een mirakel geviel t' Sint Baaf van een knecht die God opwekte van de dood. Gij hebt hier voren wel gehoord Hoe dat Amandus buiten de poort Van Gent scheidde en te Rome ging, En hoe dat hij bestelde dat ding Van het klosster, dat hij het beval Op Bavo en op enige personen al, Dat ze er niet op waren traag, Neen, zij niet, want alle dage Deden ze werken sterk, Zodat op kwam dapper 't Werk en bijna was voldaan. Eens zo zou Bavo gaan Bezien 't werk alzo hij plag, En men wrocht op die dag An een cel daar hij in zou Rusten en stilte houden, En daar hij bij het werk stond, Zo bracht de duivel in het gemoed Een knecht, die daar mortel droeg, En hij sprak met groot ongenoegen Op Bavo, en schold hem zeer, Dat vriendelijk verdroeg de heer, [14] En bad door de Gods minne De knecht, dat hij zijn zin Bedwingen zou en niet zei Meer zulke ongebonden kwaadheid. Die knecht slachtte als men noch ziet De menige doen, die men pleegt Te bidden om te zijn in weldaden, En dan allereerst maakt tijd Om te doen dubbel kwaad. Deze gelijke was die knecht staat, Want zo hem Bavo vriendelijker bad, Zo hij meer kwaads zei door dat, En vervloekte hem hoe langer hoe meer. De vijand, die menige valse keer Kan, en hem altijd is bij Diegene, die uit de zeg zijn, Was daar bij den knecht meteen, En deed daar een wonder geschieden Alzo ik u mag doen verstaan, Want die knecht zou zitten gaan Op een wagen en alle stenen Of mortel, maar daar kwam een Hond gelopen of die uitzinnig Had geweest, alzo hem was in Een kwade geest, die hem jagen Deed de paarden, die in de wagen Gespannen waren, zodat ze bang Worden en liepen ze ongepaard De wal op dat de knecht meteen Vallen moest, en dat men geschieden Zag daar dat paarden en wagen mede Over hem liepen, zodat hij ter plaatse [15] Dood bleef liggen zonder geweld. Meteen kwam 't volk en hebben het verteld Bavo en zeiden: ‘Heilige heer, Nu is het op hem gewroken zeer Dat hij u versprak al zonder schuld.’ - ‘Christus die heeft van alles geweld,’ Sprak die goede man, ‘maar bijzonder is, Dit is de leedste zaak van mij, Die mijn ogen ooit zagen, Met recht zo mag over me klagen Ontferming dat dus gelijk Gerechtigheid wraak heeft gedaan, En om dat ik de gelegenheid ben van deze, Zo mag ik nimmermeer blijde wezen; Voor Christus met ontferming gaat Te rade en ootmoedigheid ontvang, In herstel der misdadigheid.’ En toen Bavo dit had gezegd Ging hij daar hij hem zag liggen dood De knecht, dus hij rouw groot Had en begon zeer te wenen, En bad God, onze Heer, Met brandende minnen uit het hart Dat diep kwam van grote smart Bij den rouw van droefheden, Zodat Christus hoorde zijn gebed, En verwekte de man daar hij lag Dood, daar al 't volk toe zag, En hij sprak, dat men 't mocht horen: ‘Heilig vader uitverkoren, Hebt ootmoedigheid op mij Van dat ik tegen u misdadig was, [16] Want ik beken en belijd wel Dat het zonder reden was dat ik fel In begrip tot u waart was, Dus was ik verloren was het niet door dat Dat gij me met uw bede Verlost hebt uit de duisterheid, Daar ik bij was erg geëindigd Eer God zijn engel zond, Die me verloste bij uw doen.’ Daar nam Bavo in rechte verzoening De knecht en kuste hem aan de mond, En zei hem voortaan te aller tijd God dienen en zijn onderdanig. Als die van Gent dit hadden verstaan Kwamen ze en verzochten zeer Bavo, en deden hem grot eer, En brachten hem sierlijkheid menigvuldig En van eten en drank als ge wilde, Die hij ontving met kleine genoegen, Want het was niet zijn behoefte, En bad hen dat ze niet meer Daarna kwamen, want ze hem zeer Zijn hart maakten met hun weelde, Ook was hij diegene die er niet van hield, Maar hij zei hen zonder omwegen Dat ze uit het klooster zouden gaan, En henen trekken hun straten, Of ze zouden ‘t achterlaten; Maar wat hij zei, hoe langer hoe meer Poogden ze hem te doen eer, En reverentie en waardigheid, Dies werd hij in grote moeilijkheden. [17] En zacht aan zichzelf raad Hoe dat hij schuwen mocht die staat, Zodat hem kwam in zijn gedachten Dat hij wel helder leiden mocht Goed leven, dat God zou vergenoegen. Op dat hij er zich wilde toevoegen. Met deze gedachten is hij gegaan Uit het klooster zonder te verstaan Van enig mens waar hij kwam, Eer dat Amandus zelf vernam, Die hem vond, als ge zal horen, Maar zo’ n droevig volk, toen hij verloren Was, had men niet gezien Binnen Gent, en zonden met dien Een bode te Rome waart, Die ontmoette op die vaart De heilige man Sint Amandus, Alzo ik u hierna zal doen bekennen. |
|
Hoe Amant van Roome schiet ende te Pisen quam ende daer predicte. Laet hu ghedinken hier te voren Dat ghi van Amande mooght lesen hooren, Hoe dat hi te Roome bleef Ende wat saken hi daer bedreef; Dat hi bisscop was ghenomen, Daer 't niet toe ne ware comen Sonder dat hi hoopte in den troone Te besittene maertelaers croone, Ende als hi daer hadde ghesijn, So nam hi orlof met redenen fijn [18] Vooren an den paeus, onsen eerdschen vader, Ende an alle die prelaten algader, Ende quam neder tote eender stede, Die men Pisen noomt noch heden; Daer hadden die goede lieden ghehoort Van siere helicheden menich woort, Ende onthaeldene met grooter heeren, Daer toe baden si hem seere Dat hi der stede reverencie daden, Ende bleve een deel door sine ghenade Hem daer rustende, si hoopten dat Dat Gods gracie binder stat Te meer wassen soude altoos. Amant sprac met ootmoedegher voos: ‘Vrienden ons heeren, door uwen wille, Sal ic gheerne bliven stille Bi hu lieden, om dat ic hope Dat ghi te meer sonderlike drope Quite sult werden, ende voort an Sult wachten van sonden te meer dan.’ Dus bleef hi daer eene stond, Ende predicte seere, si hu cont, Up alle poeinte die hi wiste, Daer men die salicheit in quiste, Ende brochten 't folc in sulken levene Dat si hem hebben ghegheven Te scuwene die sonden quaet, Ende te soukene den hooghen graet, Die se daer toe mochte bringhen Te bescouwene hemelsche dinghen. [19] |
Hoe Amandus van Rome scheidde en te Pisa kwam en daar predikte. Laat u gedenken hier tevoren Dat gij van Amandus macht lezen horen, Hoe dat hij te Rome bleef En wat zaken hij daar bedreef; Dat hij bisschop was genomen, Daar 't niet toe was gekomen Zonder dat hij hoopte in de troon Te bezitten martelaars kroon, En toen hij daar had geweest, Zo nam hij verlof met redenen fijn [18] Voor aan de paus, onze aardse vader, En aan alle prelaten allemaal, En kwam neder tot een plaats, Die men Pisa noemt noch heden; Daar hadden die goede lieden gehoord Van zijn heiligheid menig woord, En onthaalden hem met grote eren, Daartoe baden ze hem zeer Dat hij der plaats reverence deed, En bleef er een deel door zijn genade Zich daar rusten, ze hoopten dat Dat Gods gratie binnen de stad Te meer groeien zou altijd. Amandus sprak met ootmoedige stem: ‘Vrienden onze Heer, door uw wil, Zal ik graan blijven stil Bij u lieden, omdat ik hoop Dat gij te meer bijzondere droefheid Kwijt zal worden, en voortaan Zal wachten van zonden te meer dan.’ Dus bleef hij daar een stond, En predikte zeer, is u bekend, Op alle punten die hij wist, Daar men die zaligheid in wist, En bracht 't volk in zulk leven Dat ze hem hebben gegeven Te schuwen die kwade zonden, En te zoeken de hoge graad, Die ze daartoe mocht brengen Te aanschouwen hemelse dingen. [19] |
|
Hoe dat Amant Baven vant te Mendonc in den brouke in eene hole beke ende ander dinc. Als hi aldus hadde ghewesen Te Pisen een stic, so quam binnen desen Die bode van Ghend binder stede, Ende vertrac hem alle die waerhede, Hoe 't met Baven was vergaen, Dat hi den dooden dede upstaen, Ende om dat men sijns te meer plach, So ontghinc hi up eenen dach, Ende dat niement en es bekent Waer waert dat hi es belent. Hoe die bode dit hadde gheseit Gaf hi eene lettere ghereyt Amande, die se overlas, Ende wert seere drouve door das. Als hi vernam watter in stoet So nam orlof die heere goet An alle de ghene van der stede, Ende es commen wel ghereden Te Ghend in Vlaenderenlant, Daer hi 't folc drouve vant Om dat Bave was ontgaen, Ende daden't Amande verstaen, Die de lieden trooste zeere. Nu hoort wat dede voort die heere Hi dede souken al omtrent Up iii milen ghehende Ghend, Ende wert selve soukende mede In bosscagien ende in wilden steden Baven, den heere, dies lettel wiste, Want den heere Jhesus Christe, [20] Hadde hi in 't ghedochte ende niet el. Nu hoort wat Amande ghevel, Hi sochte so verre dat hi quam In eenen bosch daer hi vernam, Die Mendonc bi name hiet, Ende was al te male een vliet, Ende een nederinghe van diepen broucken, Daer men niemende en soude souken, Want daer niemens wandelinghe en was, Maer Amand die peinsde voor das Dat hi daer wel mochte sijn Ende wilder omme doen ghepijn, So dat hi so verre woet ende quam Dat hi eene hole boucke vernam, Die zeere groot was ende wijt; Daer sach hi in te diere tijt Ende wert van Baven gheware, Die in bedinghen lach aldare, Dies hadde Amand blyscip groot, Ende seide aldus sonder ghenoot: ‘Helich man, hoe sijn die dinghen, Dat ghi hier maect uwe woeninghen, Ende laet uwen clooster varen, Door minen wille wilt dit sparen, Ende keert met mi in uwen clooster, Want het es vreeselike te siene In ordenen ghebonden vast Ende danne daer hute te werdene gast, Door eenighe saken die moghen wesen, Want men mach dit hooren lesen Dat Christus selve seghet met monde: ‘Waer die meinsche t'eenigher stonden [21[ Belofte doet van eenigher duechdelicheden Dat hi dat sculdich es te vulcommene mede, Ende waert so dat hijt verbrake, Dat's hem God bolghe om de sake.’ Als Bave Amande wel verstoet Viel hi ter eerden met grooter ootmoet, Ende claghede den heere sinen noot Van den knecht dat hi viel doot In wraken dat hi hem messeide, Ende dat God door sine ootmoedichede Hem weder sijn leven gaf, Daer 't folc hem pine dede af Met huutnemender grooter heeren Dat hiere in wert ghemoyt so seere, So dat hi der saken negheenen raet Ne wiste maer voughde hem in dien staet Om te scuwene die hoochede Van der weerelt verganghelichede; Dusghedane redene ende tale Hadden si onderlinghe, maer te male Bleef's Bave van al te Amands wille, Die ne weder leedde ten clooster stille, Daer hi voordan ghestadich bleef, Ende een helich leven bedreef, Also ic hier na sal doen bekinnen, Dies es costume noch te Ghend binnen, Dat si segghen: ‘Hoe blide was Sente Amand, Als hi Sente Baven vant Te Mendonc, in den broucke, Sittende in eenen holen boucke.’ [22] |
Hoe dat Amandus Bavo vond te Mendonk in het moeras in een holle beuk en ander ding. Als hij aldus had geweest Te Pisa een tijdje, zo kwam binnen deze Die bode van Gent binnen de plaats, En verhaalde hem alle waarheid, Hoe 't met Bavo was vergaan, Dat hij de doden liet opstaan, En om dat men hem te meer plag, Zo ontging hij op een dag, En dat niemand is bekend Werwaarts dat hij is beland. Toen de bode dit had gezegd Gaf hij een brief gereed Amandus, die het overlas, En werd zeer droevig door dat. Toen hij vernam wat erin stond Zo nam verlof die goede heer An alle diegene van de plaats, En is gekomen goed gereden Te Gent in Vlaanderenland, Daar hij 't volk droevig vond Om dat Bavo was ontgaan, En deden 't Amandus verstaan, Die de lieden troostte zeer. Nu hoort wat deed voort die heer Hij liet zoeken al omtrent Op 3 mijlen rond Gent, En begon zelf te zoeken mede In bosschage en in wilden plaatsen Bavo, de heer, die het weinig wist, Want de heer Jezus Christus, [20] Had hij in 't gedachten en niets anders. Nu hoort wat Amandus geviel, Hij zocht zo ver zodat hij kwam In een bos daar hij vernam, Die Mendonk bij naam heet, En was helemaal een vlied, En een verlaging van diep moeras, Daar men niemand zou zoeken, Want daar niemands wandeling was, Maar Amandus die peinsde voor dat Dat hij daar wel mocht zijn En wilder om doen pijn, Zodat hij zo ver waadde en kwam Dat hij een holle beuk vernam, Die zeer groot was en wijd; Daar zag hij in te die tijd En werd van Bavo gewaar, Die in bidden lag aldaar, Dus had Amandus blijdschap groot, En zei aldus zonder gelijke: ‘Heilig man, hoe zijn die dingen, Dat gij hier maakt uw woning, En laat uw klooster varen, Door mijn wil wil dit sparen, En keer met mij in uw klooster, Want het is vreselijk te zien In orde gebonden vast En dan daaruit te worden gezet, Door enige zaken die mogen wezen, Want men mag dit horen lezen Dat Christus zelf zegt met de mond: ‘Waar die mens t' enige stonden [21[ Belofte doet van enige deugdelijkheid Dat hij dat schuldig ei te volkomen mede, En was het zodat hij het verbrak, Dat hem God verbolgen zal om die zaak.’ Toen Bavo Amandus wel verstond Viel hij ter aarden met grote ootmoed, En klaagde de heer zijn nood Van de knecht dat hij viel dood In wraak dat hij hem miszei, En dat God door zijn ootmoedigheden Hem weer zijn leven gaf, Daar 't volk hem pijn deed van Met uitnemende grote eren Dat hij erin werd vermoeid zo zeer, Zodat hij der zaken geen raad Nee, wist maar voegde zich in die staat Om te schuwen die hoogheid Van der wereld vergankelijkheid; Dusdanige reden en woorden Hadden ze onderling, maar helemaal Bleef Bavo van al te Amandus wil, Die hem weer leidde te klooster stil, Daar hij voortaan gestadig bleef, En een heilig leven bedreef, Alzo ik hierna zal doen bekennen, Dis gebruik noch te Gent binnen, Dat ze zeggen: ‘Hoe blijde was Sint Amandus, Toen hij Sint Bavo vond Te Mendonk, in het moeras, Zitten in een holle beuk.’ [22] |
|
Hoe Amant eerst te Maestricht binnen quam om 't folc te bekeerne. Hoe Amand hadde ghesoocht Baven ende in den clooster brocht, So steldine in goeden staten, Ende bat den volcke dat si bi maten Jeghen hem altoos souden varen, Ende van der grooter hoocheit sparen, Die si ieghen hem hadden ghedreven, Want het niet ware na sijn leven Ghenoughelic no tamelic mede. Dus bleef Amand binder stede Reposerende eene stond, Ende predicte den volke, si hu cont, Menighe castigacie goed. Up eenen tijt nam hi met ootmoet Orlof ende es ghegaen Te Maestricht waert, al sonder waen, Om te vulcomene des paeus ghebode. Als hiere quam bat hi an Gode, Met ootmoedigher herten, ghelijc dat dede David in den souter dit ghebede: Docebo iniquos vias tuas, et cetera. Dit es dbediet als ic versta: ‘Ic sal den fellen den wech dijn Leeren, ende die nideghe sullen sijn Hem bekeerende tote dien Up dattu wils ghestarken mien, Ende mijn mont sal openbaren gherechtichede, Dies werden si verlost in salicheden, Die't hooren sullen ende daer naer werken; Christus, ghi moetter mi toe ghesterken, [23] Nu ontoe mine leppen, heere, Ende laet se meersen in dinen lof seere, Dies biddic di.’ Ende als hi dit gheseit Hadde, so stont hi up ghereyt Van daer hi gheknielt was, Ende ghinc te Maestricht na das, Daer hi fellike was ontfaen, Ende ooc lettel heeren ghedaen, Want sine leelike ansaghen, Dies hoort een deel hier ghewaghen Wat hem Amant te voren leide In een sermoen dat hi hem dede. In 't beginsel seide hi dus. ‘Pays verleene hu allen Christus, Ende sende hu toe sine gracie Huter upperste contemplacien, Bi den welken dat uwe sinne Moeten verkeeren te siere minnen, Ende ghecrighen sulc confoort, Dat sine leeringhe worde ghehoort, Ende daer na voort gheset mede In ghewerke der salicheden.’ Somighe die dese woorden verstoeden Vielen in propooste goede, Ende vele waerrer so ghedaen Dat si hem gheerne hadden mesdaen, Maer so vul gracien so was die man Dat si niet mochten commen an, Want Gods moghentheit so by Hem was, dat hi moeste vry Bliven altoos ende wel verwaert, Ende dat si keeren achterwaert [24] Moesten ende vlien van hem, Dus so bleef hi sonder lem. Amand, die dese quaetheit wiste, Riep an den Heere Jhesus Christe Dit veersekin, die wille versta: Lex domini immaculata, Ende voort also 't veers bewijst. Doe ghinc hi voort die heere verprijst In sijn sermoen, ende seide: ‘Ghilieden Sijt allegader doot in 't bedieden, Ende moet bederven ende mesvaren, Of ghine sult ander gheloove baren, Ende levende werden ende upstaen, Ja, sonder twifelen voortgaen Uwe hooghen draghende ten hemel inne, Ende merken die grondeloose minne, Die hu Christus heeft ghetoocht In vele exemplen, die ghi sien moocht. Eerst dat hi hu ghemaect heeft Na der voorme daer hi in leeft, Ende dat hu moet sijn onderdaen Al dat hu wesen heeft ontfaen; Bi desen soudi hem commen te ghenaden, Ende hebben berouwen van uwen mesdaden, Ende hem anbeden als heeren, Die hu brocht heeft ter grooter eeren, Ende peinst dat ghi edelre sijt Dan die beesten, die t'alre tijt Haer ooghen slaen nederwaert, Want die herde es haren aert, Maer God hevet ons verheven, Ende dat sien upwaert ghegheven, [25] Om dat wi souden merken van verren Den hemel ende die clare sterren, Ende ghedincken in onse memorie Dat ons bewijst ware die glorie, Ende ghegheven, up dat wy mochten Levende werden in ons ghedochte, Maer in 't gheloove daer ghi in sijt So slachti beesten in alder tijt, Ende en moghet den hemel ansien niet, Noch levende werden, wat's gheschiet; Nu ne wilt nemmeer gheliken beesten, Maer wilt hu voeden metten keesten, Ende vallen in rechter ootmoedicheden Bi der scriftueren der waerheden, Die ic hu sal doen verstaen Wildiere hooren toe gheven saen?’ - ‘Ja wi!’ riepen si ghemeenelike, Dies dancti Gode van hemelryke. |
Hoe Amandus eerst te Maastricht binnenkwam om 't volk te bekeren. Hoe Amandus had gezocht Bavo en in het klooster gebracht, Zo stelde hij hem in goeden staat, En bad het volk dat ze bij maten Tegen hem altijd zouden gaan, En van de grote hoogheid sparen, Die ze tegen hem hadden gedreven, Want het was niet naar zijn leven Genoeglijk nog betamelijk mede. Dus bleef Amandus binnen de plaats Rusten een stond, En predikte het volk, is u bekend, Menige goede kastijding goed. Op een tijd nam hij met ootmoed Verlof en is gegaan Te Maastricht wart, al zonder waan, Om te volkomen het gebod van de paus. Toen hij er kwam bad hij aan God, Met ootmoedig hart, gelijk dat deed David in de psalm dit gebed: Docebo iniquos vias tuas, et cetera. Dit is de betekenis zoals ik het versta: ‘Ik zal de felle de uw weg Leren, en de nijdige zullen zijn Hen bekeren tot dien Opdat u wil versterken mij, En mijn mond zal openbaren gerechtigheden, Dus werden ze verlost in zaligheid, Die 't horen zullen en daarnaar werken; Christus, gij moet er mij toe versterken, [23] Nu open mijn lippen, heer, En laat ze vermeerderen in uw lof zeer, Dat bid ik u.’ En toen hij dit gezegd Had, zo stond hij op gereed Van daar hij geknield was, En ging te Maastricht na dat, Daar hij fel was ontvangen, En ook weinig eer gedaan, Want ze hem lelijk aanzagen, Dus hoort een deel hier gewagen Wat hen Amandus tevoren legde In een preek dat hij hen deed. In ’t begin zei hij dus. ‘Vrede verleent u allen Christus, En zendt u toe zijn gratie Uit opperste beschouwing, Waarbij dat uw zin Moet veranderen tot zijn minnen, En krijgen zal comfort, Dat zijn leringen worden gehoord, En daarna voortgezet mede In werken der zaligheid.’ Sommige die deze woorden verstonden Vielen in goed opzet, En vele waren er zo gedaan Dat ze hem graag hadden misdaan, Maar zo vol gratie zo was die man Dat ze er niet aan mochten komen, Want Gods mogendheid zo nabij Hem was, dat hij moest vrij Blijven altijd en goed bewaard, En dat ze keren achteruit [24] Moesten en vlieden van hem, Dus zo bleef hij zonder leed Amandus, die deze kwaadheid wist, Riep aan de Heer Jezus Christus Dit versje, die wil versta: Lex domini immaculata, En voort alzo 't vers bewijst. Toen ging hij voort die heer geprezen In zijn preek, en zei: ‘Gij lieden Bent allemaal dood in 't bedienen, En moet bederven en misvaren, Of ge zal ander geloof baren, En levend worden en opstaan Ja, zonder twijfel voortgaan Uw hoog dragen te hemel in, En merken die grondeloze minne, Die u Christus heeft getoond In vele voorbeelden, die gij zien mag. Eerst dat hij u gemaakt heeft Naar der vorm daar hij in leeft, En dat u moet zijn onderdanig Al dat uw wezen heeft ontvangen; Bij deze zou je komen te genaden, En hebben berouw van uw misdaden, En hem aanbidden als heren, Die u gebracht heeft ter grote eren, En peinst dat gij edeler bent Dan de beesten, die te alle tijd Hun ogen nederwaarts slaan, Want die aarde is hun aard, Maar God heeft ons verheven, En dat zien opwaarts gegeven, [25] Om dat we zouden merken van verre De hemel en de heldere sterren, En gedenken in onze memorie Dat ons gewezen was de glorie, En gegeven, op dat we mochten Levend worden in onze gedachten, Maar in 't geloof daar gij in bent Zo slacht je de beesten in alle tijd, En mag de hemel aanzien niet, Noch levend worden, wat er geschiedt; Nu wilt nimmer gelikken beesten, Maar wilt u voeden met de christen, En vallen in rechte ootmoedigheden Bij de schrifturen der waarheden, Die ik u zal doen verstaan Wild je het horen en toegeven gelijk?’ - ‘Ja wij!’ riepen ze algemeen, Dus dankte hij God van hemelrijk. |
|
Hoe hi 't folc van Maestricht bekeerde met sijnder heligher predicacien. Als dit aldus was ghesciet Ootmoedelike hi te hemelwaert siet, Ende slouch sijn ooghen ter lucht inne, Ende hi si seide dus, met grooter minnen: ‘Te Deum Laudamus, ic love di seere, Ende benedien dinen name, lieve heere.’ Ende datter toe behoort mede Las hi al, ende doe sprac hi ter stede Den volcke vriendelike an, Ende leide hem voor hooghen van [26] Dat God heerst den hemel stichte, Ende met siere gracien verlichte, Dat hiere in voughde vij. cooren, Daer die inghelen in behooren Elc na sinen staet te sine, Maer hooveerde dede hem sulke pine Dat si rumen moesten die stede, Ende vallen in die allendichede Van der doncker hellen gront. Doe stichte (hi), dat si hu cont, Al die weerelt met eenen woorde, Ende voughder toe bi acoorde vij. planeten dat si souden Bi natueren al staende houden Al datter weerelt soude behooren, Ende tempereren, weet wel te voren, Die tijt drooghe, nat, heet ende cout, Dat crude ende vruchten menichfout Commen souden te haren saysoene. Het was hem moghelic te doene Die 't algader heeft ghepast. Doe hi sach sijn werc vast, Eerde ende water onder die lucht, Boomen ende menigherande vrucht, Vissche, voghelen ende wilde dieren, Seeuwen, fonteynen ende rivieren, Coren, gras ende blommen, So heeft hi daer naer ghenomen Van den suversten eerderyke, Daer hi af maecte properlike Den meinsche, om dat hi woude Dat hi die stede vervullen soude. [27] De welke die d'inghelen daer te voren Bi hooveerdyen hadden verloren. Dit dede God ons ten vlite, Ende den duvel ten despyte, Maer Adaem ende Eva mede Vielen saen in die droefhede Bi dat si na den duvel hoorden, Die se bi malicien verdoorde, Om dat hijs nijt hadde ende envye Dat die meinsche die singerye Besitten soude, sijt seker das, Daer hi hute ghesteken was, So es hi commen toten wive Om dat hi se crancst vant van live, Ende riet haer dat so soude heten Den appele, want so soude weten Quaet ende goet al 't onderscheet, Ghelijc dat God selve weet. Dit seide toot hare de viant fel; Eve plocte den appel snel, Ende at ende bootene Adame na dat, Die ooc van den appel at. Om dat si dit aneghingen, So moeste ghevallen die dinghen Dat si met grooter jammerheden Rumen moesten die scone stede, Ende die vader der drievoudicheit Heeft met grammen moede gheseit Dat al ter hellen moeste varen Dat ter weerelt quame, te waren, Dus so ne waren sy by maten, Maer vij. wilen in goeden state, [28] Maer vij. iij waerf ondert wilen, Bleef die mensche, sonder ghilen, Sonder troost ende ontfaermichede; Doch in 'thende God onthede, Sine hooghen ende hadde ontfaermenesse, Hi daelde neder, des sijt ghewesse, Hute der moghentheit van den Vader, Ende bi voorsienicheit algader Des Helichs Gheests, die noynt en schiet Van den Vader, no den Sone liet, Maer drie persoone in eenen God Bleven si altoos ende hebben ghebod Over al dat was ende wesen sal. An eene Maghet, die niet smal Van duechden was, so quam hi mede, Ende wert meinsche, dies onse sede Verandert es, bi dat hi ghebooren Wert van Marien, dies onsen thooren By verkeerden in blyscepen groot. Up eerderyke dooghdi grooten noot, Ende onweertscepe menichfout, Nochtan waest al in sijn ghewout; In 't hende moest also vergaen Dat hi die doot wilde ontfaen Ende betalen onse scout algader Om te vernoughene sinen Vader, Ende liet hem alle die leden sine Persequeren met grooter pinen. Te vij. ghetiden wildi hi tooghen Dat wi siere passien ghedincken moghen: Eerst dat hi ghevanghen was Te Mattentiden, sijt seker das, [29] Gheplact, bespuwet in 't haensichte; Ooc hebbene die quade wichte An eene calumme vaste ghebonden, Ende so ghegheeselt te dien stonden, Dat schriftuere seit over waer Dat hi ontfinc wonden daer vij. m. bi gherechten ghetale; Dit was te Priemtijt weet wale Dat hi aldus ghegheeselt was. Die Tierche-tijt was Messias Ghecroont met scerpen doornen fel, Daer hi bi wonden ontfinc wel .lxxij. in sijn hoofd soete, Daer ons medecine ende boete Bi ghevloyt es in dit leven; Daerna was hem anghegheven Een purpurijn cleet in mantels wise, Ende eenen stoc in scepters prise. Doe knielden si voor hem daer, Ende hietene coninc, dats seker waer Was, al ne wisten sijs niet, Want sijt daden door sijn verdriet Te meersene, maer hi wildet ghedooghen Om dat wijt souden hebben voor ooghen, Ende kennen in grooter ootmoedicheden. Doe leedde menne ter passien-stede, Daer hi sijn cruce selve drouch; Te Middaghe man an dien cruce slouch, Ende nagheldene door hande ende door voete, Daer hi viere wonden harde onsoete Ontfinc, die vijfste met grooter smerte Stac hem Longius in sijn herte, [30] Daer hute vloyen, dat's waerheit fijn .vij. rivieren, die nu sijn Bekent, spreedende in kerstenhede. Het sijn .vij. ghewerken der Ontfaermicheden, Daer elc kerstin om moet pooghen, Ende hem met desen beken sooghen; Dese .vij. vloeden bedieden meere .vij. sacramente, die onse Heere Huute siere sijtwonden loopen liet, Dat es ons de kennesse ende dbediet Wie dat kerstijndom ontfaet, Ende ter sacramente ghebode staet, Dat hi voor Gode es t'allen stonden Versoent ende in payse vonden, Ende dat Christus voor ons hallen In beternessen es ghevallen, Dies de vader vernoucht es wel, Ooc gaven hem die lieden fel, Daer hi hinc in sine pine Gheminghet galle met aysine, Om dat hi seide: ‘Ic hebbe dorst!’ Te Noenen verschiet Jhesus Korst, Die gheest voer hute lichame, Ende ghinc ter hellen, daer hi Adame Hute haelde ende d'andere die daer Gheleghen hadden in pinen zwaer, Menighen tijt in grooten mesbare. Maer alsi sijns worden gheware Songhen si ende dreven spel: Benedictus Dominus, Deus Israel, Die gheest sprac nu: ‘Sijt blyde, Comt met mi, ghebenedide. [31] Daer ghi sult bliven emmermeere In eeweliker rusten sonder seere.’ Doe leedde hy se in 't hemelsche hof, Daer si hem dienen ende singhen lof, Te Vespertyde was af ghedaen, Jhesus lichame, wilt verstaen, Ghedweghen suver ende reene. Doe was hi onder eenen steene, Te Complien, in 't graf gheleyt, Daer bleef in de meinschelicheit, Tote in der helighen Paesch-nacht, Dat bi der Drievoudicheden cracht Die gheest quam toten lichame, Die welke die verlost hadde Adame, Ende verwectene van der doot. Die Sone tooghde dus al bloot Ons allen dat wi souden ghedinken Der pinen, die hi moeste drinken Te .vij. ghetiden van den daghe, Om ons te lossene van der plaghe, Daer ons Adaem ende Eva in brochten, Dies keert hier toe uwe ghedochten, Gode te lovene ten .vij. ghetiden, Dat hi de pine wilde liden. Laet uwe dolinghe ende laet hu doopen, Ende wilt hu van den afgoden knopen, Die no helpen en mogen no deeren, Ende wilt volghen der saligher leeren, Die ons die schriftuere tooghet, Daer wy met rechte af sijn verhooghet. Scriftuere seit ende het es waer: Die hem doet doopen met gheloove claer, [32] Ende hem voort wachten willen van sonden, Hi wert voor Gode salich vonden, Al hebdi vele sonden ghedaen. Laet hu berouwen, God sal hu saen Ontfanghen ende vriendelike vergheven, Wildi voort in duechden leven.’ Hier mede so hende Sente Amand Sijn sermoen, ende alte hant Riep dat volc al te gader: ‘Doet ons doopen, helich vader, Want wi willen houden die wet, Daer God in 't cruce om was gheset.’ Amand verblijdde van der dinc, Ende hi seide: ‘Hemelsch coninc, Sceppere alder creatueren, Ghelooft, ghedanct in alder hueren Moete sijn uwen helighen name.’ Voort sprac hi met woorden bequame: ‘Vrienden ons Heeren, ghi sult bidden, Van hu ne sal ic niet sceeden Voor ghi kerstijn sijt ghedaen.’ Papen, clerken, ontboot hi saen, Ende stichte kerken ende cappellen, Wat soude icker vele af tellen, 't Folc wert ghedoopt binder stede, Eene kerke dedi ghereeden, Ende wide se in cortere tijt, Ende bleef daer houdende, des seker sijt, Die stede van den bisscopdomme, Menighe gracieuse blomme Huter scriftueren hi hem besprach; Al omtrent die stede hi trac, [33] Ende wijsde 't folc so ende leerden Dat si an Christuse hoorden, Ende woorpen de afgode ter nedere; Binnen Maestrecht keerdi weder, Ende hilt sine siegye daer. Hi was recht een exemplare, Daer men alle salicheit moocht (an) merken, Want hi volghde met ghewerke Die woorde, die hi den lieden leerde, Ende al 't folc sach dat hi hem keerde Te sulker duech, so volghden si naer Hem, dat was openbaer, Want men gheen volc doe vant, Dat bet gheloofde dan daer in ’t lant. |
Hoe hij 't volk van Maastricht bekeerde met zijn heilige predicatiën. Toen dit aldus was geschied Ootmoedig hij te hemelwaarts ziet, En sloeg zijn ogen ter lucht in, En hij zei dus, met grote minnen: ‘Te Deum Laudamus, ik loof u zeer, En zegenen uw name, lieve heer.’ En dat ertoe behoort mede Las hij al, en toen sprak hij ter plaatse Het volk vriendelijk aan, En legde hem voor de ogen van [26] Dat God heerst en de hemel stichtte, En met zijn gratie verlichte, Dat hij erin voegde 7 koren, Daar die engelen in behoren Elk naar zijn staat te zijn, Maar hovaardigheid deed sommige pijn Dat ze ruimen moesten die plaats, En vallen in die ellendigheid Van der donkere hellen grond. Toen stichtte hij, dat is u bekend, Al de wereld met een woord, En voegde er toen bij akkoord 7 planeten dat ze zouden Bi naturen al staande houden Al dat er wereld zou toebehoren, En temperen, weet wel tevoren, Die tijd droog, nat, heet en koud, Dat kruiden en vruchten menigvuldig Komen zouden te hun seizoen. Het was hem mogelijk te doen Die 't allemaal heeft gepast. Toen hij zag zijn werk vast, Aarde en water onder de lucht, Bomen en menigerhande vrucht, Vissen, vogels en wilde dieren, Zeeën, bronnen en rivieren, Koren, gras en blommen, Zo heeft hij daarna genomen Van het zuiverste aardrijk, Daar hij van maakte proper De mens, om dat hij wilde Dat hij die plaats vervullen zou. [27] De die d' engelen daar tevoren Bij hovaardigheid hadden verloren. Dit deed God ons ten vlijt, En de duivel ten spijt, Maar Adam en Eva mede Vielen gelijk in die droefheid Bij dat ze naar de duivel hoorden, Die ze bij kwaadheid verdorde, Omdat hij nijd had en boosheid Dat de mens die heerlijkheid Bezitten zou, zij het zeker dat, Daar hij uit gestoken was, Zo is hij gekomen tot het wijf Om dat hij ze het zwakste vond van lijf, En raadde haar aan dat ze zou eten De appel, want ze zou weten Kwaad en goed en al 't onderscheid, Gelijk dat God zelf weet. Dit zei toot haar de vijand fel; Eva plukte de appel snel, En at en bood het Adam na dat, Die ook van de appel at. Omdat ze dit aangingen, Zo moest gebeuren die dingen Dat ze met grote droefheid Ruimen moesten die mooie plaats, En de vader der Drievuldigheid Heeft met gram gemoed gezegd Dat al ter helle moeste varen Dat ter wereld kwam, te waren, Dus ze nee waren bij maten, Maar 7 maal in goede staat, [28] Maar 7, 3 maal honderd tijden, Bleef die mens, zonder grap, Zonder troost en ontferming; Doch in einde God opende, Zijn ogen en ontferming, Hij daalde neder, dus wees zeker, Uit de mogendheid van den Vader, En bij voorzienigheid allemaal Der Heilige Geest, die nooit scheidt Van de Vader, nog de Zoon verliet, Maar drie personen in een God Bleven ze altijd en hebben gebod Over al dat was en wezen zal. Aan een Maagd, die niet klein Van deugden was, zo kwam hij mede, En werd mens, dies onze zede Veranderd is, bij dat hij geboren Werd van Maria, dus onze toorn Daarbij veranderde in grote blijdschap. Op aardrijk gedoogde hij grote nood, En onwaardigheid menigvuldig, Nochtans was alles in zijn geweld; In 't einde moest het alzo vergaan Dat hij de dood wilde ontvangen En betalen onze schuld allemaal Om te vergenoegen zijn Vader, En liet hem al zijn leden Kwellen met grote pijnen. Te 7 tijden wilde hij tonen Dat we zijn lijden gedenken mogen: Eerst dat hij gevangen was Te priem tijd, zij het zeker dat, [29] Geplakt, bespuwt in 't aanzicht; Ook hebben hem die kwade lieden Aan en zuil vastgebonden, En zo gegeseld te dien stonden, Dat schriftuur zegt voor waar Dat hij ontving wonden daar 7 000 (?) bij recht getal; Dit was te Priemtijd weet wel Dat hij aldus gegeseld was. De Middag-tijd was Messias Gekroond met scherpe felle doornen, Daar hij bij wonden ontving wel 72 in zijn lieve hoofd, Daar ons medicijn en boete Bie gevloeid is in dit leven; Daarna was hem aangegeven Een purperen kleed als mantelvormig, En een stok in scepters prijs. Toen knielden ze voor hem daar, En noemden hem koning, dat is zeker waar Was, al wisten ze het niet, Want e het daden door zijn verdriet Te vermeerderen, maar hij wilde het gedogen Om dat wij het zouden hebben voor ogen, En kennen in grote ootmoedigheid. Toen leidde men hem ter passie-plaats, Daar hij zijn kruis zelf droeg; Te middag men hem aan het kruis sloeg, En nagelden hem door handen en door voeten, Daar hij vier wonden erg hard Ontving, die vijfde met grote smart Stak hem Longius in zijn hart, [30] Daar uit vloeide, dat is waarheid fijn 7 rivieren, die nu zijn Bekend, verspreidt in christenrijk. Het zijn 7 werken van Ontfermingheden, Daar elke christen om moet pogen, En hem met deze beken zogen; Deze 7 vloeden betekenen meer 7 sacramenten, die onze Heer Uit zijn zijdewonden lopen liet, Dat is ons d kennis en betekent Wie dat christendom ontvangt, En ter sacrament gebod staat, Dat hij voor God is te alle stonden Verzoent en in vrede gevonden, En dat Christus voor ons allen In verbetering is gevallen, Dat de vader vergenoegd is wel, Ook gaven hem die lieden fel, Daar hij hing in zijn pijn Gemengd gal met azijn, Omdat hij zei: ‘Ik heb dorst!’ Te Noen scheidde Jezus Christus, De geest voer uit het lichaam, En ging ter helle, daar hij Adam Uit haalde en de anderen die daar Gelegen hadden in zware pijnen, Menige tijd in grote misbaar. Maar toen ze hem worden gewaar Zongen ze en dreven spel: Benedictus Dominus, Deus Israël, Die geest sprak nu: ‘Wees blijde, Komt met mij, gezegende. [31] Daar gij zal blijven immermeer In eeuwige rust zonder zeer.’ Toen leidde hij ze in de hemelse hof, Daar ze hem dienen en zingen lof, Te Vespertijd was afgedaan, Jezus lichaam, wil het verstaan, Gewassen zuiver en rein. Toen was hij onder een steen, Te Complien (avond?), in 't graf gelegd, Daar bleef in de menselijkheid, Tot in de heilige Paasnacht, Dat bij der Drievuldigheid kracht De geest kwam tot het lichaam, Die die verlost had Adam, En verwekte hem van de dood. De Zoon toonde dus al bloot Ons allen dat we zouden gedenken De pijnen, die hij moest drinken Te 7 getijden van de dag, Om ons te verlossen van de plaag, Daar ons Adam en Eva in brachten, Dus keert hier toe uw gedachten, God te loven ten 7 getijden, Dat hij de pijn willen lijden. Lat uwe doling en laat u dopen, En wilt u van den afgoden knopen, Die nog helpen mogen nog deren, En wil volgen der zalige leer, Die ons die schriftuur toont, Daar we met recht van zijn verheugd. Schriftuur zegt en het is waar: Die hem laat dopen met helder geloof, [32] En hem voort wachten willen van zonden, Hij wordt voor God zalig vonden, Al heb je vele zonden gedaan. Laat het u berouwen, God zal u gelijk Ontvangen en vriendelijk vergheven, Wil je voort in deugden leven.’ Hiermee zo eindigde Sint Amandus Zijn preek en al gelijk Riep dat volk allemaal: ‘Doe ons dopen, heilige vader, Want we willen houden die wet, Daar God in 't kruis om was gezet.’ Amandus verblijdde van dat ding, En hij zei: ‘Hemelse koning, Schepper van alle creaturen, Gelooft, bedankt in alle uren Moet zijn uw heilige naam.’ Voort sprak hij met woorden bekwaam: ‘Vrienden onze Heer, gij zal bidden, Van u zak ik niet scheiden Voor gij christelijk bent gedaan.’ Papen, klerken, ontbood hij gelijk, En stichtte kerken en kappellen, Wat zou ik er veel van vertellen, 't Volk werd gedoopt binnen de plaats, Een kerk liet hij bereiden, En wijdde die in korte tijd, En bleef daar houden, dat zeker is, Die plaats van het bisschopdom, Menige gracieuze bloem Uit de schrifturen hij hen besprak; Al omtrent die plaats hij trok, [33] En wees 't volk zo en leerden Dat ze aan Christus hoorden, En wierpen de afgoden ter neder; Binnen Maastricht keerde hij weder, En hield zijn zetel daar. Hij was recht een voorbeeld, Daar men alle zaligheid mocht aanmerken, Want hij volgde met werken De woorden, die hij de lieden leerde, En al 't volk zag dat hij hem keerde Tot zulke deugd, zo volgende ze hem na Hem, dat was openbaar, Want men geen volk toen vond, Dat beter geloofde dan daarin ’t land. |
|
Hoe Amant te Maestrich sine syegie hielt van den bisscopdomme. Merct alle gader die waerhede Dat in 't beghinsel van kerstinhede Felre was regent te sine Dan 't nu es te wesene anschine, Want alle bisscoppen ende prelaten En waren niet in al sulken state Noch en hadden niet al sulke rijchede, Als daer men se nu bekent mede, Ghelijc dat ghi moghet verstaen, An Amande, die nu hevet ontfaen 't Bisscopdom, dat van Maestricht hiet, So en heete nu also niet, Want sinen name verandert si, Dies willic hu redene tooghen twy, [34] Maestricht was doe die hooftstat Van daer omtrent, ende door dat So hadso van den bisscopdomme Dien name, maer nu eyst soo commen Dat Ludeke die stat so es upgheheven Dat haer dien name es ghegheven, Ende dat siegye daer up leghet, Die eerst te Maestricht lach, als men seghet. Wie dat te Ludeke nu bisscop wert, Hine vintter seker niet so hert Als Amant in 't beghinsel dede, No so bloot van goede mede, Want hine vant 'er rente no have, Noch nouwe die hem t'etene gaven, Maer God, die alle dinc voorsiet, Die ne liet hem ghebreken niet Also hi negheenen mensche en doet, Die up hem stellet sinen moet, Want also ghi vooren hebt ghehoort, So vant hijt hart sonder acoort Te Maestricht als hiere binnenquam, Maer als 't folc sine leeringhe vernam, Ende het ghedoopt was al te gader, So daden si den Helighen Vader, Reverencie ende weerdichede, Ende baden hem met ootmoeden mede Dat hy van hem niet soude scheeden, Ende prelatiken staet leeden, Si souden hem gheven ghenouch, ............ Ende door dat Amant anesach 't Profijt datter anelach [35] Den ghemeenen kerstinhede, So willecuerde hi hem hare bede, Ende bleef daer resident eene stond, So dat dies helichs mans name cond Wert ghemint met al den lieden, Maer over al ghinc hi bedieden 't Vraye gheloove van Jhesum Kerste, So waer hi vant dats eenighe berste Mochte wesen daer omtrent. Dus brachte hy se met ghenent Ten kerstinen gheloove bi sier leere, Ende meersde sijn bisscopdom so seere Dat het spreedde verre ende by, Also men nu kent dat groot sy, Want het nu 't selve bisscopdom es Dat men van Ludike heet, sijt's ghewes. Hi levede een salich leven voort Blivende te Maestricht in die poort, Ende gaf recht exemple mede Van duechden ende van ootmoedicheden In vele pointen, die men mach Van hem lesen, want up elken dach Plach hy .vij. manieren van saken, Bi den welken dat hi Gode mach ghenaken; Wie se antiert, eyst wijf ofte man, Elc die nemere exemple an Ende onthout in sinen moet, Het ware siere sielen goet. Nu hoort, ic sal hu doen ghewach Der poeinten, die Amant plach: Eerst, tsnuchtens als hi upquam Van daer hi sine ruste nam, [36] So viel hi tslichts in devocien groot, Ende voor-peinsende van Ons Heeren noot Dat hi door onsen wille leet Ende dancte hem dies met onderscheet. Daer na viel hi in die bedinghen, Die hi dede sonderlinghe Over moeder ende vader, Ende over al kerstinheit algader, Ende voort over hem selven mede, Dattene God ghesterke ter salichede. Dat derde point, des sijt ghewesse, Was dat hi daghelics messe Dede, daer hi Gode bat over alle doode, Ende over hem allen, die waren in noode, Voort over al dat buten gracien ware Dat God in gracien openbare. Als hi messe dan hadde ghedaen Es hi met sermoene ghegaen Den volcke castien ende leeren Treckende ter minnen waert Ons Heeren, So dat volc wert bi desen Van alder twifelinghen ghenesen. Voort was hi in die kerke t'alder stont, Ende hilt die ghetiden, si hu cont, Voor-peinsende in sijn ghedochte Dat elc exemple nemen mochte Van allen die ter kerken behoorden An hem, ende bet doen bi acoorde. Ten sesten pointe mach men verstaen Dat hi vul duechden was, sonder waen, Want men haddene t'allen stonden Aelmoesene ghevende vonden [37] Van al dat hi ghecrighen mochte, Ende stelder toe al sijn ghedochte. In penitencien wilde hi hem gheven Alle daghe, om dat dit leven Toe treckende es ter quaetheden, Ende om Gode te vernoughene mede Van der scout van Hieven ende Adame, Dat si ons toe brochten t'onser onvrame. Vele miraculen ghevielen daer, Bi desen helighen man voorwaer Te Maestricht, binder poort, Daer ic een af wille bringhen voort, Omme dat ghi sijn moghet vroet Wat loone hi heeft die almoesene doet |
Hoe Amandus te Maastricht zijn woonplaats hield van het bisschopdom. Merkt alle tezamen de waarheid Dat in 't begin van christelijkheid Fel was regent te zijn Dan 't nu is te wezen in schijn, Want alle bisschoppen en prelaten En waren niet in al zulke staat Noch hadden niet al zulke rijkheid, Als daar men ze nu bekent mede, Gelijk dat gij mag verstaan, Aan Amandus, die nu heeft ontvangen 't Bisschopdom, dat van Maastricht heet, Zo heet het nu alzo niet, Want zijn naam veranderd is, Dus wil ik u redenen tonen waarom, [34] Maastricht was toen de hoofdstad Van daar omtrent, en door dat Zo had het van het bisschopdom Die naam, maar nu is het zo gekomen Dat Luik die stad zo is opgeheven Dat haar die naam is gegeven, En dat de zetel daarop ligt, Die eerst te Maastricht lag, als men zegt. Wie dat te Luik nu bisschop wordt, Hij vindt het zeker niet zo hard Als Amandus in ’t begin deed, Nog zo bloot van goed mede, Want hij vond 'er rente nog have, Noch nauwelijks die hem te 'eten gaven, Maar God, die alle dingen voorziet, Die liet hem ontbreken niet Alzo hij geen mens en doet, Die op hem stelt zijn gemoed, Want alzo gij voren hebt gehoord, Zo vond hij het hard zonder akkoord Te Maastricht toen hij er binnenkwam, Maar toen 't volk zijn lering vernam, En het gedoopt was allemaal, Zo deden ze de Heilige Vader, Reverentie en waardigheid, En baden hem met ootmoed mede Dat hij van hen niet zou scheiden, En prelaten staat leiden, Ze zouden hem geven genoeg, ............ En doordat Amandus aanzag 't Profijt dat er aanlag [35] De algemene christelijkheid, Zo stemde toe hij hen hun bede, En bleef daar resideren een stond, Zodat de heilige man naam bekend Werd gemind met al de lieden, Maar overal ging hij aanduiden 't Fraaie geloof van Jezus Christus, Zo waar hij vond dat het enige barst Mocht wezen daar omtrent. Dus bracht hij ze met dat doel Ten christenen geloof bij zijn leer, En vermeerderde zijn bisschopdom zo zeer Dat het verspreidde ver en nabij, Alzo men nu kent dat het groot is, Want het nu 't zelfde bisschopdom is Dat men van Luik heet, dat is zeker. Hij leefde een zalig leven voort Bleef te Maastricht in die poort, En gaf recht voorbeeld mede Van deugden en van ootmoedigheden In vele punten, die men mag Van hem lezen, want op elke dag Plag hij 7 manieren van zaken, Waarbij dat hij God mag genaken; Wie ze hanteert, is het wijf oe man, Elk die neemt er voorbeeld aan En onthoudt in zijn gemoed, Het wars de ziel goed. Nu hoort, ik zal u doen gewag De punten, die Amandus plag: Eerst, ‘s morgens als hij opkwam Vandaar hij zijn rust nam, [36] Zo viel hij in het licht in devotie groot, En voor-peinsde van Onze Heer noodt Dat hij door onze wil leed En dankte hem dus met onderscheidt Daarna viel hij in het bidden, Die hij deed vooral Over moeder en vader, En over al christenheid allemaal, En voort over zichzelf mede, Dat hem God versterkt ter zaligheid. Dat derde punt, dus wees zeker, Was dat hij dagelijks mis Deed, daar hij God bad over alle doden, En over hen allen, die waren in nood, Voort over al dat buiten gratie waren Dat God in gratie openbaar. Als hij mis dan had gedaan Is hij met preken gegaan Het volk kastijden en leren Trekken ter minnen waart van Onze Heer, Zodat het volk werd bij deze Van alle twijfelingen genezen. Voort was hij in die kerk t' aller stond, En hielt de getijden, is u bekend, Voor-peinsde in zijn gedachten Dat elk voorbeeld nemen mocht Van allen die ter kerke behoorden Aan hem, en beter doen bij akkoord. Het zesde punt mag men verstaan Dat hij vol deugden was, zonder waan, Want men hadden te allen stonden Aalmoezen gevende gevonden [37] Van al dat hij krijgen mocht, En stelde er toe al zijn gedachten. In penitentiën wilde hij hem geven Alle dagen, om dat dit leven Toe trekkende is ter kwaadheid, En om God te vergenoegen mede Van de schuld van Eva en Adam, Dat ze ons toebrachten tot onze onvrede Vele mirakelen gevielen daar, Bij deze heiligen man voorwaar Te Maastricht, binnen de poort, Daar ik een van wil brengen voort, Omdat gij zijn mag bekend Wat loon hij heeft die aalmoezen doet. |
|
Hoe Amant alle daghe .xii. aerme lieden t'etene gaf ende wat daer af gheviel. Het gheviel dat alle daghe Amant plach in aelmoesenen sonder saghe Te biddene met ootmoedicheden .xij. die aermste van der stede Te siere maeltijt, ende die dedi Nevens hem sitten ter tafelen vry, Daer hi selve te sittene plach, So dat gheviel up eenen dach Dat hiere .xij. hadde ghebeden, Ende als si quamen te siere stede So heeft hiere .xiij. voorsien. Ter tafelen dede hi se sitten mettien Ende ghinc selve dienen daer Voor hemlieden in teekene maer [38] Dat Christus hem dertierster sat, Up den wittendonderdach, ende at Daer hi sijn laetste mael dede, Ende in exemplen der waerheden So ne wildi selve sitten niet, Om dat hi die siegye vervullet siet, Nemaer als er maer .xij. en waren So sat hi in de middele daere. Nu hoort van Amande, den heere, Hi bat hem allen harde seere Dat si alle wel te ghemake daden, Ende trooste se seere ter Gods ghenaden, Met scoonen woorden ende met soeten, So dat si haten met goeder moeten, Sonder die aermste, die daer sat, Die dochte hem dat hi niet en hadt; Ende als hi dies wert gheware, So bat hi hem ootmoedelike dare Dat hi hate ende in dancke name, Ende begheerdi yet anders dander quame, Dat hijt seide, men sout hem bringhen Up dat men conste bi eenighe dinghen. Die meinsche sat in de middelwaert, Daer Amant toe sprac ter vaert, Ende hi andwoorde hem harde saen: ‘Menichwaerf hebdi mi ontfaen Vriendelike, met grooten ootmoede, Dat sal hu ghelden God, die goede, Ende nu hebbic te deser stont Wel ghehadt, dat si hu cont, Wat miere herten begheeren mach; Du hu moete bliven up elken dach [39] Gods gracie meersende t'alre tijt, Want ghi van Gode sijt ghebenedijt.’ Dus bleef tusschen hem beeden de tale, Ende men ontdiende alte male So dat die tafele al bloot lach, Ende als Amand dat ghesach Nam hi dbat metten watre saen, Ende ghinc die aerme helpen dwaen; So als die twaleve hadden ghedweghen, Ende up den dertiensten gheleghen Was die ghebuerte, wats ghesciet Ne conste hi den armen vinden niet, Dies haddi vremde in 't ghedochte Wat dat wonder bedieden mochte, Ooc so waest selsene hem allen, Die dit voor hooghen saghen ghevallen, Maer Amande bleeft meest in den moet. Tsnachts so lach die heere goed, Daer hi rustens soude plien, Daer heefti groote claerheit voorsien, Ende Christus sprac tote hem daer hi lach: ‘Amand, vriend, over menighen dach Hebstu mi ende minen boden Wel ontfaen ende ghetroost in nooden, Dies dijn loon wert sonder ghetal, Daer die blyscepe eewelike ghedueren sal, Maer ghisteren in den daghe doe ic hu weten, Was ic te diere tafelen gheseten, Ende sprac selve ieghen di, Daer du vriendelike ontfincs mi, Ende tooghdet mi ootmoedicheit groot, Dat sal ic di ghelden voor dine doot [40] In wat saken dat ghi begheert, Ende na dit lijf werddi gheheert Daer boven in't soete ryke scoone Met minen vader in den troone.’ Diere tale dancte hem Amand seere, Ende mettien schiet God, ons Heere, Van hem ende voer in hemelryke, Maer Amand bleef eenpaerlike Meersende in aelmoesenen voort an, Dies neemt exemple wijf ende man. |
Hoe Amandus alle dagen 12 arme lieden te eten gaf en wat daarvan gebeurde. Het gebeurde dat alle dagen Amandus plag in aalmoezen, zonder sage Te bidden met ootmoedigheden 12. de armste van der plaats Tot zijn maaltijd, en dat liet hij Nevens hem zitten ter tafel vrij, Daar hij zelf te zitten plag, Zodat gebeurde op een dag Dat hij er 12 had gebeden, En toen ze kwamen tot zijn plaats Zo heeft hij er 13 gezien. Ter tafel liet hij ze zitten meteen En ging zelf dienen daar Voor hen in teken maar [38] Dat Christus hem dertiende zat, `Op de Witte Donderdag, en at Daar hij zijn laatste maal deed, En in voorbeelden der waarheden Zo wilde hij zelf zitten niet, Omdat hij die plaats gevuld ziet, Nee maar als er maar 12 waren Zo zat hij in het midden daar. Nu hoort van Amandus, de heer, Hij bad hen allen erg zeer Dat ze allen wel te gemak deden, En troostte ze zeer ter Gods genaden, Met mooie woorden en met lieve, Zodat ze aten met goede moed, Zonder de armste, die daar zat, Die dacht hem dat hij niets had; En als hij dat werd gewaar, Zo bad hij hem ootmoedig daar Dat hij at en in dank nam, En begeerde hij iets anders dan er kwam, Dat hij het zei, men zou het hem brengen Op dat men kon bij enige dingen. Die mens zat in de midden waart, Daar Amandus toe sprak ter vaart, En hij antwoorde hem erg gelijk: ‘Menigmaal heb je mij ontvangen Vriendelijk, met grote ootmoed, Dat zal u vergelden God, die goede, En nu heb ik te dezer stond Wel gehad, dat is u bekend, Wat mijn hart begeren mag; Dat u moet blijven op elke dag [39] Gods gratie vermeerderen te alle tijd, Want gij van God bent gezegend.’ Dus bleef tussen hen beiden de woorden, En men deed weg helemaal Zodat die tafel al bloot lag, En toen Amandus dat zag Nam hij het bad met het water gelijk, En ging die arme helpen wassen; Zoals die twaalf hadden gewassen, En op de dertiende gelegen Was die beurt, wat er geschiedt Nee, kon hij den arme vinden niet, Dus had hij vreemd in 't gedachten Wat dat wonder betekenen mocht, Ook zo was het zeldzaam hen allen, Die dit voor ogen zagen gebeuren, Maar Amandus bleef meest in het gemoed. ‘s Nachts zo lag die goede heer, Daar hij rusten zou plegen, Daar heeft hij grote helderheid gezien, En Christus sprak tot hem daar hij lag: ‘Amandus, vriend, over menige dag Hebt u mij en mijn boden Goed ontvangen en vertroost in noden, Uw dijn loon wordt zonder getal, Daar de blijdschap eeuwig van duren zal, Maar gisteren in de dag doe ik u weten, Was ik te die tafel gezeten, En sprak zelf tegen u. Daar u me vriendelijk ontving, En toonde met ootmoedigheid groot, Dat zal ik u vergelden voor uw dood [40] In wat zaken dat gij begeert, En na dit lijf word je geëerd Daarboven in het lieve mooi rijk Met mijn vader in de troon.’ Die woorden dankte hem Amandus zeer, En meteen scheidde God, onze Heer, Van hem en voer in hemelrijk, Maar Amandus bleef eenparig Vermeerderen in aalmoezen voortaan, Dus neemt voorbeeld wijf en man. |
|
Hoe de duvel Baven persequeerde, ende hoe hi den viant wederstont. Met rechte mach ic een veers segghen, Ende te miere tuemen legghen Dat ons van Davitte eerst quam: Quia persecutus est inimicus animam meam, Bedi die viant volghet miere siele Om mi te leedene ter helscher kiele. - Dit mochte Bave in rechter waerheit Van hem selven hebben gheseit, Want daer hi in den clooster was, Oft daer hi in sine celle las Quam de viant te vele stonden, Ende tempteerdene met sulken sonden; Somtyden brochte hi hem te voren Die weelde, die hi hadde verlooren, Ende die hoovaerde, die hi was ghewoone, Leyde hi hem voor ooghen 't ghone, 't Ghemac ende die rijcheit groot, Dat hi hadde daer hi nu noot [41] Bi hem selven hadde ghenomen. Dan tempteerde hine homme huut comen, Maer als hi sach dat niet ne dochte Ghinc hi anders ende sochte Valsche treken, ende brochte voor hooghen Dat hi die pine niet ne soude ghedooghen Moghen, die hi up hadde gheheven, In dat salighe helich leven Van penitencien, ende als Bave sach Dat hem de viant dus an lach, Riep hi om hulpe an onsen Heere, Ende las dit veers, daer die viant seere Om vergraemt was, want hi kent Dat Christus den goeden hulpe toesent, Als hijt seegt ende in noode is: Eripe me de inimicis meis, Dat te desen veersen behoort Sal ic hu seggen in dietsche voort: ‘Maect mi vry van minen vianden, Bedi ic bem ghevloon hute haren banden, Ende roupe hulpe ende ghenade an di, Heere, dies wijst te doene mi Dinen wille, want du best mijn God, Die over mi altoos hebs ghebod.’ Met deser bedinghe sonder waen Heeft Bave den viant wederstaen, Metter hulpen ons liefs Heeren Dat hem temptacie niet conste ghedeeren, Maer die viant by nide fel Bedreef hi dicken ander spel, Also ic hu som sal laten hooren. Som wilen quam hi hem te voren [42] Ghelijc eenen drake verwoet, Ende beetene in anden oft in voet, Oft in eenich siere andere leden, Daer hine seere quetste mede, Ende dede hem sonderlinghen vaer, Ghelijc eenen leuwe quam hi daer; Ooc dickent om dat hi woude Dat die helighe man laten soude Die dooghet, die hi hadde upgheheven, By vreesen, die hi mochte gheven; Van allen beesten nam hi ghelike, Om dat hi waende dat in zwike Bave van vare soude comen, Maer neen hi niet als hijt vernomen Hadde ende bekent die waerheit, Wert hi met sterker ootmoedicheit, Ende met bedinghen weerende so Dat hi danne van hem vloo; Ende mids der crucen groote cracht Dat de viant neemt de macht, Dwanc hine so, dat hi nemmeere Hem dorste bi comen, in negheenen keere, Maer up eenen nacht, daer Bave ruste Quam de viant, also hem luste, Omtrent sine selle ghegaen, Ende dede wonderlic luut verstaen, Want hi grongierde als een hont, Daerna ghebaerdi, si hu cont, Als of hi een catte hadde ghesijn, Na der coe dede hi ghepijn Ende wreinsde als een paert mede. Daerna ghelijc den hesel hi dede, [43] Doe grongierde hi als 't een soghe ware, So dat hi na alle beesten affare Dreef dat Bave heeft ghehoort. Doe sprac hi ende seide dese woort: ‘Sekerlike dit betaemt di wel, Keytijf, na dat di ghevel, Dattu Gode gheliken wouts, Dat du 't luut van beesten houts, Want het was beestelike sekerlike Dat ghi uwen meester ghelike Wouds wesen, bedi het es recht Dat du ontgolds, ondiere knecht.’ Als die duvel dit verstoet Wert hi bescaemt in den moet, Ende ne mochte niet ghedooghen Dan lachter, ende es ghevloghen Wech, eride nemmermeer daer naer Ne keerde hi ter scellen voorwaer. Dus wert Bave voordan vry Van temptacien ende hy Stelde hem ter penitencien voort meer, Seerder dan hi dede noynt heer, Ende bat Gode met ootmoede groot Dat hine behoede in elker noot, Dat hi den viant mochte wederstaen, Die hem vele becueringhen hadde ghedaen. [44] |
Hoe de duivel Bavo vervolgde en hoe hij de vijand weerstond. Met recht mag ik een vers zeggen, En tot mijn thema leggen Dat ons van David eerst kwam: Quia persecutus est inimicus animam meam, Omdat die vijand volgt mijn ziel Om me te leiden ter helse kiele. - Dit mocht Bavo in rechter waarheid Van zichzelf hebben gezegd, Want daar hij in het klooster was, Of daar hij in zijn cel las Kwam de vijand te vele stonden, En verleidde hem met zulke zonden; Somtijds bracht hij hem tevoren De weelde, die hij had verloren, En die hovaardigheid, die hij was gewoon, Legde hij hem voor ogen datgene, 't Gemak en die rijkheid groot, Dat hij had daar hij nu noodt [41] Bij zichzelf had genomen. Dan verleidde hij hem eruit te komen, Maar als hij zag dat niet deugde Ging hij anders en zocht Valse streken, en bracht ze voor ogen Dat hij die pijn niet ne zou gedogen Mogen, die hij op had geheven, In dat zalige heilig leven Van penitentie, en als Bavo zag Dat hem de vijand aldus aanlag, Riep hij om hulp aan onze Heer, En las dit vers, daar die vijand zeer Om vergramd was, want hij kent Dat Christus de goeden hulp toezendt, Als hij zegt en in nood is: Eripe me de inimicis meis, Dat te deze vers behoort Zal ik u zeggen in Diets voort: ‘Maak me vrij van mijn vijanden, Omdat ik ben gevlogen uit hun banden, En roep hulp en genade aan u, Heer, die wijst te doen mij Uw wil, want u bent mijn God, Die over mij altijd hebt gebod.’ Met deze bidden zonder waan Heeft Bavo de vijand weerstaan, Met de hulp van onze lieve Heren Dat hem de verleiding niet kon deren, Maar die vijand bij nijd fel Bedreef hij vaak ander spel, Alzo ik u sommige zal laten horen. Somwijlen kwam hij hem tevoren [42] Gelijk een verwoede draak, En beet hem in de handen of in voet, Of in enige zijn andere leden, Daar hij hem zeer kwetste mede, En deed hem bijzonder gevaar Gelijk een leeuw kwam hij daar; Ook vaak omdat hij wilde Dat die heilige man laten zou De deugd, die hij had opgeheven, Bij vrees, die hij mocht geven; Van alle beesten nam hij gelijk, Om dat hij waande dat in bezwijken Bavo van gevaar zou komen, Maar neen, hij niet als hij het vernomen Had en bekend de waarheid, Werd hij met sterker ootmoedigheid, En met bidden verwerend zo Dat hij vandaan van hem vloog; En mits de kruis grote kracht Dat de vijand neemt de macht, Dwang hij hem zo dat hij nimmer Hem durfde bij de komen, in geen keer, Maar op een nacht, daar Bavo ruste Kwam de vijand, alzo hem lustte, Omtrent zijn cel gegaan, En liet wonderlijk luid verstaan, Want hij gromde als een hond, Daarna gebaarde hij, is u bekend, Als of hij een kat had geweest, Na de koe deed hij pijn En als veinsde een paard mede. Daarna gelijk de ezel hij deed, [43] Toen veinsde en gromde hij als 't een zeug ware, Zodat hij na alle beesten affaire Dreef dat Bavo heeft gehoord. Toen sprak hij en zei deze woorden: ‘Zeker dit betaamt u wel, Ellendige, na dat u geviel, Dat tu God gelijken wilde, Dat u 't geluid van beesten houdt, Want het was beestachtig zeker Dat gij uw meester gelijk Wilde wezen, omdat het is recht Dat u het ontgold, goedkope knecht.’ Toen de duivel dit verstond Werd hij beschaamd in het gemoed, En mocht het niet gedogen Dan lachen, en is gevlogen Weg, en nimmermeer daarnaar Nee keerde hij ter cel voorwaar. Dus werd Bavo voortaan vrij Van verleiding en hij Stelde hem ter penitentie voort meer, Meer dan hij deed ooit eerder En bas God met ootmoed groot Dat hij hem behoede in elke nood, Dat hij den vijand mocht weerstaan, Die hem vele bekoringen had gedaan. [44] |
|
Hoe hem Bave dê bespotten ende in eenen bloc slaen over sine sonden. Die de scriftuere wilden minnen, Die mach wel sijn vleeschs verwinnen, Want scuwe ledicheit boven al, Ende wachte hem voor der hooftsonden val, Kennende dat huut ledich te sine Comt cueringhe ende alle pine, Ende neme exemple an Baven, den heere, Die ledichede scuwede seere, Want hi hadde van den hooftsonden vaer, Ende was weenende altoos, daer Hi alleene wesen mochte, Voor-peinsende in sijn ghedochte Up een veers dat David seegt aldus: Turbatus est à furore oculus meus, Inveteravi inter omnes inimicos meos. Ghi, die wilt sijn van pinen los, Verstaet wat hier meende mede David, die aldus seide: ‘Mine oghen sijn verstoormt seere, Door den vaer van der hellen heere. Ende ic bem woorden wel becande Bi nyde onder mine viande.’ Nu laet ons allen voughen mede Te scuwene die ledichede, Ende der duvelen quaden nijt, Die om ons pooghen t'aller tijt Hoe dat si ons moghen bringhen In hooftsonden, daer onse dinghen Bi bekeeren mach in droefheden, Dat eerst begonnen was in salicheden. [45] Elc neme exemple, ic laet bliven, Ende wille voort van Baven scriven Up 't selve propoost dat ic van hem Hadde begonnen, ic 't seker bem Dat Bave, die heere, was de gone, Die hem altoos was ghewone Van ledicheden te wachtene seere, Ende sochte ootmoedicheit van onsen Heere In vele pointen, als men mach hooren, Maer een willic hu legghen te voren. Dies ghi hier voren mooght verstaen Dat een berch es ghestaen Buten Ghend, den welken men noemt Sente Amands-beerch, hoe dat toecomt Hoordet ghi hier voren lesen. Daer wilde Bave up eenen vriendach wesen, Also hi dickent te voren plach, Ende met dat hi daer ghinc, hi versach Den selven coopman, dien hi vinc In Aspengouwen, die ontghinc Bi Adeltruut, siere dochter goet, Ende die Amande maecte vroet Wat feldere manne dat Bave was, Also ic hu te voren las, Ende dattene Amand bekeerde daernaer Quam huut desen man, alsic versta, Want hijt hem eerst te wetene dede, Ende van Adeltruden die duechdelichede. So als Bave desen man heeft versien Viel hi neder over sine knien, Ende leide sijn hande te gader, Segghende: ‘Ghenade, lieve vader!’ [46] Ende biddende dat hi hem dade Eene bede door sine ghenade. Die man andwoorde: ‘Vrient mijn, Mochte hu dies te bet sijn, Al mijn vermoghen es hu ghereet, Maer God es, die 't wel weet, Dat mine macht so cleene sy Dat ic niet ben weert dat dus ghi Aldus voor mi knielen sout, Maer heeten mi wat ghi wout, Dat willic doende sijn altoos.’ Doe seide Bave: ‘Uwen voos Biddic hu dat ghi mi wilt trivileeren, Ende mine bede consenteeren In den name dat hu Christus moet Vulcommen al uwen wille goed.’ Dus lach hem Bave so vele an Met beden, dat die goede man Hem consenteerde al sinen wille, Dies ne zweech hi niet langhe stille, Maer telde hem dat hijt selve was, Die sijn goed roofde, ende door das Bade hi hem door sine mesdade Dat hine als eenen dief begaedde, Scoorde sijn haer, bonde sijn hande, Ende leeddene te siere scande Te sijnder scellen, ende daer onsoete In eenen stoc leyde met beeden voeten Over die sonde, die hi hadde ghedaen. Als die man hadde verstaen Baves tale, bat hi met sinne Dat hijt hem verliete door Gods minne, [47] Maer Bave seide hine daets niet, So door die tranen, die hi liet, Deet die man die 't deerde seere, Ende door dat so bat die heere; Hi scoer eerst sijn haer als eenen sot, Dies hilden die knechten haer spot Met hem, als sine leeden saghen, Sine handen bachten hem ghebonden laghen, Alst hoft een dief hadde ghewesen. Ten clooster leeddine met desen Al tote in de celle voorwaer, In eenen bloc moestine staen daer, Daer hi bleef tote Amand quam Diene huter vanghenessen nam, Also ghi hier na sult weten; Boorne ende broot was sijn heten, Ende ooc weende hi t'allen stonden In 't bekennen van sinen sonden. |
Hoe zich Bavo liet bespotten en in een blok slaan voor zijn zonden. Die de schrifturen wilden minnen, Die mag wel zijn vlees overwinnen, Want schuw ledigheid boven al, En wacht hem voor de hoofdzonden val, Ken dat uitledig te zijn Komt bekoringen en alle pijn, En neem voorbeeld aan Bavo, den heer, Die ledigheid schuwde zeer, Want hij had van de hoofdzonden gevaar, En was weende altijd, daar Hij alleen wezen mocht, Voor-peinsde in zijn gedachten Pp een vers dat David zegt aldus: Turbatus est à furore oculus meus, Inveteravi inter omnes inimicos meos. Gij, die wil zijn van pijnen los, Verstaat wat hiermee mede David, die aldus zei: ‘Mijne ogen zijn verstoort zeer, Door het gevaar van de hellen heer. En ik ben van woorden wel bekend Bij nijd onder mijn vijand.’ Nu laat ons allen voegen mede Te schuwen die ledigheid, En de duivelen kwade nijd, Die om ons pogen te aller tijd Hoe dat ze ons mogen brengen In hoofdzonden, daar onze dingen Bij veranderen mag in droefheid, Dat eerst begonnen was in zaligheid. [45] Elk neemt voorbeeld, ik laat het blijven, En wil voort van Bavo schrijven Op dezelfde opzet dat ik van hem Had begonnen, ik 't zeker ben Dat Bavo, die heer, was diegene, Die hem altijd was gewoon Van ledigheden te wachten zeer, En zocht ootmoedigheid van onze Heer In vele punten, als men mag horen, Maar een wil ik u leggen tevoren. Dat gij hier voren macht verstaan Dat een berg staat Buiten Gent, die men noemt Sint-Amands-berg, hoe dat toekomt Hoorde ge hiervoor lezen. Daar wilde Bavo op een vrijdag wezen, Alzo hij vaak tevoren plag, En met dat hij daar ging, hij verzag Dezelfde koopman, die hij ving In Haspengouw, die ontging Bij Adeltruut, zijn goede dochter, En die Amandus maakte bekend Wat felle man dat Bavo was, Alzo ik u tevoren las, En dat hem Amandus bekeerde daarna Kwam uit deze man, als ik versta, Want hij het hem eerst te weten deed, En van Adeltruut die deugdelijkheid. Zo toen Bavo deze man heeft gezien Viel hij neder op zijn knieën, En legde zijn handen tezamen, Zei: ‘Genade, lieve vader!’ [46] En bad dat hij hem deed Een bede door zijn genade. Die man antwoorde: ‘Vriend mijn, Mocht u dus te beter zijn, Al mijn vermogen is u gereed, Maar God is, die 't wel weet, Dat mijn macht zo klein is Dat ik ben niet waard dat dus gij Aldus voor mij knielen zou, Maar zeg me wat gij wilt, Dat wil ik doen altijd.’ Toen zei Bavo: ‘Uw stem Bid ik u dat gij mij wilt verlenen, En mijn bede toestemmen In de naam dat u Christus moet Volkomen al uw goede wil.’ Dus lag hem Bavo zo veel aan Met beden, dat die goede man Hem toestemde al zijn wil, Dus zweeg hij niet lang stil, Maar vertelde hem dat hij het zelf was, Die zijn goed roofde, en doordat Bad hij hem door zijn misdaad Dat hij hem als een dief begaafde, Scheurde zijn haar, bond zijn handen, En leidde hem tot zij n schande Tot zijn cel, en daar hard In een stok legde met beide voeten Over die zonde, die hij had gedaan. Als die man had verstaan Bavo woorden, bad hij met zin Dat hij hem verliet door Gods min, [47] Maar Bavo zei hem hij deed het niet, Zo door de tranen, die hij liet, Deed die man die 't deerde zeer, En doordat zo bad die heer; Hij scheurde eerst zijn haar als een zot, Dies hielden die knechten hun spot Met hem, toen ze zijn leed zagen, Zijn handen van achter hem gebonden lagen, Alsof het hof een dief had gewezen. Ten klooster leidde hij hem met deze Al tot in de cel voorwaar, In een blok moest hij staan daar, Daar hij bleef tot Amandus kwam Die hem uit de gevangenis nam, Alzo gij hierna zal weten; Bronwater en brood was zijn eten, En ook weende hij te allen stonden In 't bekennen van zijn zonden. |
|
Hoe die bisscop van Wassemens trac te Pevele die Jueden te bekeerne. Nolite fieri sicut equus et mulus, Quibus non est intellectus. Dese exemple ons bewijst David, die met rechte es gheprijst, Want hi groot leereere was sonder waen, Dies wilt dbediet hier af verstaen: ‘Neemt hu ware dat ghi niet Ghelijc en sijt den paerde yet Noch den mule, die stomme beesten Sijn, ende ne connen niet gheleesten [48] Dat si verstannesse hadden in hem, Daer si bliven souden sonder lem.’ Elc versta wat hier an leecht, Daer David dese exposicie seegt, Hi meende 't folc dat in 't gheloove Onverstandelic es ende doove, Ende nochtan hebben scriftuere vul, Ende die dan bliven als beesten dul, Wien mach men bet hier bi verstaen Dan die Jueden, sonder waen, Daer alle scriftuere onder es, Ende die nochtanne, sijt's ghewes, Dolende in 't gheloove bliven, Dus sijn si beesten in haer bedriven, Ghelike ghi hier sult hooren Hoe dat vele Jueden hier te voren Woenden te Pevele, in de stede, De welke die wilden bi harer wijshede Prisen haer gheloove boven wet, Die Jhesus Christus heeft gheset, So dat die bisscop helich ende goed Van Wasmens dit verstoet, Ende wert peinsende in sijn ghedochte Hoe hi se t'onder ghedoen mochte Of doen lien an kerstinhede, Ende meersen 't salighe gheloove daer mede. Nu hoort hoe hijt heeft bestaen, Tote Pevele es hi ghegaen, Daer hi die stede vervult vant Van Jueden, dies ghinc hi te hand Hemlieden bedieden dat in den troone Ware een God machtich in drie persoone.[49] De Vader eerst sonder beghin Was ende daer alle vroetscepe es in, Want hi eerst maecte hemelryke, Ende al dat leeft up eerderyke Es sijn hantgheweerke, dies souden wy In kennessen hem lovende sijn bi di. Daer na die Sone, die huten Vader quam Ende menschelike voorme nam an Van heere maghet, ende wort gheboren Om te verlossene dat was verloren, Bi siere doot an der crucen hout, Dies souden wi hem dienen bi rechter scout. Den Helighen Gheest, die noynt ne sciet Van den Vader no den Sone liet, Heeten wi die derde, want bi hem si Dat niet faelgiert ende blivet vry Al dat God hiet hevet ghemaect; Dies niet ghelooft, es zeere ontraect. Hier up exponeerdi so vele, Ende predicte den Jueden, die in ghequele Waren van verstannessen, ende niet Consten ghegronden 't salighe bediet, So datter somighe tote hem quamen, Ende argumente ieghen hem namen, Maer emmer bleef hi een te boven, Dies worden si al up verscroven, Ende beriepen eene prouve bi desen Van viere vroeden huut ghelesen Van der Juedscher wet gheboren Ende van .iiij. kerstinen ooc vercoren. Als dit die bisscop verstoet, Vraghedi met sinne vroet, [50] Welken tijt dat si den dach wouden Setten, hi ware diene soude Hayeren ende bringhen daer Vroede persoonen van scriftueren waer. Daer so coren si eenen dach, Die eenen tijt daer naer ghelach Dat elc soude sijn te diere stede Voorsien met goeder ghenendicheden, Ende wie datter t'onder soude gaen Dat hi moeste sijnder gheloove afstaen. Dit willecuerde die goede man, Ende schiet te Pevele dus van, Ende ghinc te Wasmens binnen, Daer hi ontfaen was met minnen Van sinen lieden, daer hi an vaert Nam wat hem te doene staet, So dat hem een vroede riet Dat hi sonder letten hiet An Amande sende met brieve, Dat hi quame door sine lieve, Ende door behoud van kerstinhede, Ende hem ontbode al den staet mede. Daer so nam hi met ghenent Penne, hint, ende paerkelment, Ende screef met haesten den wille sijn Met besceedigher begheerten fijn, Also die saken waren comen, Ende in welker wijs hijt up hadde ghenomen, Als hijt aldus hadde ghescreven Heeft hi met haeste die lettere ghegheven Eenen cleerc, ende bat hem seere Dat hi hem groeten soude den heere, [51] Ende bidden hem met ootmoedicheden Dat hi hem spoedde door sine bede. Dus so heeft die clerc ontfaen Die lettere, ende es wech ghegaen Tote Maestricht in de poort, Daer hi van Amande heeft ghehoort, Segghende dat hi in de kerke was, Daer waert so ghinc hi door das, Ende als hy in de kerke quam, Den helighen man hi vernam. Dien groetti met woorden soeten, Ende gaf hem die lettre, met goeder moeten, Lasse Amand, maer als hi verstoet Wert hijs verblijt seere in den moet, Want hi an Gode betrouwenesse ontfinc Dat ten besten soude commen die dinc, Ende bi desen es hi ghegaen Toter peyen, ende beval saen Den volcke dat si up den anderen dach quamen, Ende sinen wille aldaer vernamen. Dat daden si wel ghereet, Ende hi seide hem daer onderscheet, Ende predicacien van woorden soete Daer de siele bi hevet boete, Ende nam orlof, ende dede hem verstaen Waeromme hi heldre soude gaen. Eenen goeden man heeft hi gheset In sine stede, dien hi onghelet Badt den volcke dat si bi desen In goeder rusten wilden wesen, Ende wel houden sijn ghebode Dat hi hem bevale van Gode. [52] Daer so riepen si alle ghemeene: ‘Wi sullen't doen, vader reene!’ Mettien heeft hi sijn hant upgheheven, Ende hem allen die benedictie ghegheven Van Gods weghen van hemelryke, Met goeder jonsten ootmoedelike. Met desen es hi wech ghegaen, Ende schiet huter stede saen, Biddende Gode dat hy spare Al dat in die stede ware Blivende in 't gheloove goed, Ende hem stellende in rechter ootmoet. |
Hoe die bisschop van Vermandois trok te Sint Amandus die Joden te bekeren. Nolite fieri sicut equus et mulus, Quibus non est intellectus. Dit voorbeeld ons bewijst David, die met recht is geprezen, Want hij was een grote leraar zonder waan, Dus wil de betekenis hiervan verstaan: ‘Neem u waar dat gij niet Gelijk het paard iets bent Noch de muilezel, die stomme beesten Zijn, kunnen toe niet toestaan [48] Dat ze verstand hadden in hen, Daar ze blijven zouden zonder blaam.’ Elk versta wat hieraan ligt, Daar David deze uitlegging zegt, Hij meende 't volk dat in 't geloof Onverstandig is en doof, En nochtans hebben schriften vol, En die dan blijven als dolle beesten, Wie mag men beter hierbij verstaan Dan de Joden, zonder waan, Daar alle schrifturen onder is, En die nochtans, wees zeker, Dolend in 't geloof blijven, Dus zijn ze beesten in hun bedrijven, Gelijk gij hier zal horen Hoe dat vele Joden hier tevoren Woonden te Sint-Amands, in de plaats, Die wilden bij hun wijsheid Prijzen hun geloof boven de wet, Die Jezus Christus heeft gezet, Zodat die bisschop heilig en goed Van Vermandois dit verstond, En begon te peinzen in zijn gedachten Hoe hij ze te onder doen mocht Of doen belijden aan christelijkheid, En vermeerderen 't zalige geloof daar mede. Nu hoort hoe hij het heeft bestaan, Te Sint Amandus is hij gegaan, Daar hij die plaats vervult vond Van Joden, dus ging hij gelijk Hen aanduiden dat in de troon Was een God machtig in drie personen.[49] De Vader eerst zonder begin Was en daar alle wetenschap is in, Want hij eerst maakte hemelrijk, En al dat leeft op aardrijk Is zijn handwerk, dus zouden we In kennis hem lovend zijn daarom. Daarna de Zoon, die uit de Vader kwam En menselijke vorm aannam Van een maagd, en word geboren Om te verlossen dat was verloren, Bij zijn dood aan het kruishout, Dus zouden we hem dienen bij rechte schuld. De Heilige heest, die nooit nee scheidt Van de Vader nog de Zoon liet, Heten we de derde, want bij hem is Dat niet faalt en blijft vrij Al dat God iets heeft gemaakt; Die niet gelooft, is zeer verdwaald. Hierop zette uit zo veel, En predikte de Joden, die in kwelling Waren van begrijpen, en niet Konden doorgronden de zalige betekenis, Zo dat er sommige tot hem kwamen, En argumenten tegen hem namen, Maar immer bleef hij een te boven, Dus worden ze al op verschoven, En beriepen een proef bij deze Van vier uitgelezen verstandige Van der Joodse wet geboren En van 4 christenen ook uitverkoren. Als dit die bisschop verstond, Vroeg hij met verstandige zin, [50] Welken tijd dat ze de dag wilden Zetten, hij was die hen zou Halen en brengen daar Verstandige personen van schrifturen waar. Daar ze kozen een dag, Die een tijd daarna lag Dat elk zou zijn te die plaats Voorzien met goede doelen, En wie dat er t' onder zou gaan Dat hij moest zijn geloof afstaan. Dit stemde toe die goede man, En scheidde te Sint Amandus dus van, En ging te Vermandois binnen, Daar hij ontvangen was met minnen Van zijn lieden, daar hij aannam Nam wat hem te doen staat, Zodat hem een verstandige aanraadt Dat hij zonder letten zei Aan Amandus zond met brieven, Dat hij kwam door zijn liefde, En door behoud van christelijkheid, En hem ontboden al de staat mede. Daar zo nam hij met dat doel Pen, inkt, en perkament, En schreef met haast zijn wil Met bescheiden begeerten fijn, Alzo die zaken waren gekomen, En in welke wijze hij het had opgenomen, Toen hij het aldus had geschreven Heeft hij met haast die brief gegeven Een klerk, en bad hem zeer Dat hij hem groeten zou de heer, [51] En bidden hem met ootmoedigheden Dat hij hem spoedde door zijn bede. Dus zo heeft die klerk ontvangen Die brief, en is weggegaan Tot Maastricht in de poort, Daar hij van Amandus heeft gehoord, Zei dat hij in de kerk was, Derwaarts zo ging hij door dat, En toen hij in de kerk kwam, De heilige man hij vernam. Die groette hij met lieve woorden, En gaf hem die brief, met goede moed, Las het Amandus, maar toen hij verstond Werd hij verblijd zeer in het gemoed, Want hij van God vertrouwen ontving Dat ten beste zou komen dat ding, En bij deze is hij gegaan Tot het plein, en beval gelijk Het volk dat ze op de anderen dag kwamen, En zijn wil aldaar vernamen. Dat deden ze wel gereed, En hij zei hen daar het onderscheid, En predicatie van lieve woorden Daar de ziel bij heeft boete, En nam verlof, en liet hen verstaan Waarom hij elders zou gaan. Een goeden man heeft hij gezet In zijn plaats, die hij zonder letten Bad het volk dat ze bij deze In goede rust wilden wezen, En goed houden zijn gebod Dat hij hen beval van God. [52] Daar zo riepen ze algemeen: ‘We zullen 't doen, vader rein!’ Meteen heeft hij zijn hand opgeheven, En hen allen de zegening gegeven Vanwege God van hemelrijk, Met goede gunsten ootmoedig. Met deze is hij weggegaan, En scheidde uit de plaats gelijk, Bad God dat hij spaart Al dat in die plaats was Blijven in 't geloof goed, En zich stelde in rechte ootmoed. |
|
Hoe dat Vrankeryke eerst kerstin was, ende 't beghinsel van Arnoude. Na dat eerst Vrankeryke upquam, Ende conincryke name nam So was 't lant menich jaer In heydenen gheloove, weet voorwaer, Ja dat si hadden .iiij. coninghen Gheloofden an heydensche dinghen, So dat die vijfste daer na es comen Die Cleodius hiet, ende heeft ghenomen In huwelike eene vrouwe, Die ten kerstinen gheloove drouch trouwe, Die verbat an hem met ootmoet, Dat hi ontfinghe 't doopsel goet, Ende hi deet door die minne van hare, Regnerende vele jare 't Conijncryke met moghentheden, So dat hi brochte met sijnder bede [53] 't Folc ten gheloove binnen sinen lande, Dies gaf hem God al sonder scande Een teeken dat hy voeren soude Den scilt van aysuere ende van goude, Drie lelyen daer in wel ghepast, Elc neme dese exemple vast Dat God die heere es in den trone, Beteekende hier mede siere moeder scone, In dat so 't gheloove eerst began Ende dat so die lelye bewijsde an In exemplen der suverheden. Nu mercte Christus der vrouwen bede Dat so den coninc bi harer minnen Brochte kerstin gheloove inne, Ende datter sijn wet af meersen soude; Dus gaf hi exemple als of hi woude Beteekenen dat die lelie bi hare Ander waerf gheplant ware, Ghelijc dat so van Marien eerst Waren gheplant ende ghemeerst. Dit dede God in heeren der vrouwen, Ende een kint, dat ooc ghetrouwe Was der wet van kerstinhede, Verleende hi hare door hare bede, Daer die coninc croone up quam, Ende 't gheloove seere mede clam, Ende staercte die wet seere, Dies gaf hem Jhesus, onse heere, Een hoor dat ooc die croone drouch Na hem, ende pooghde in 't ghevouch Gode te dienene met sinne. Eene vrouwe nam hi met grooter minnen, [54] Daer hi eenen sone an ghecreech, Die den Sarasinen dede ghedreech, Ende dwanc se met siere moghenthede, Dat si namen an kerstinehede, Die die heydene stoocten, dat's waerhede, Ende die se eerst bestond met stryde. Hi meersde so sijn lant an elcke side, Lottarijs was des conincs name. Eenen sone wan hi, sonder blame, Die Daghebeert bi namen hiet, Die de vijfste was, ic en lieghe hu niet, Van die Vrancsche croone ontfinc In kerstinen gheloove, dat's ware dinc. Dese coninc hadde t'sinen rade Eenen rudder goet van daden In wapenen, so waert was te doene, Up Gode so was hi coene, Arnoud so was sijn name, Sijn leven was Gode bequame, Also men kennen mach alle daghe. Dese ruddre, als ic ghewaghe, Was ghewapent, verstaet al bloot, Van goude ende van keyle root, Van .vi. sticken ghefouttheert, Ooc wasser in gheordineert Een quaertier van selvere claer Vul erminen ghesaydt daer, Die welke waren van sabele zwert. Gheen beter rudder eerde tert Van levene, des seker sijt, Dan Arnoud was, bi siere tijt, [55] Also ghi hier na wel sult hooren. Hi hadde eene vrouwe hoghe gheboren, Ende twee jonghe rudders daer by Te kinderen, die waren seere vry, Van hedelen state waren si algader, Na den atoere van den vader, Dies hadde die rudder ghenouchte groot, Maer die niement en spaert, dats die doot, Quam toter vrouwen ende haelde se daer, Dies Arnoud rouwe heeft ontfaen So groot dat hi rudderliken moet Liet vallen, ende wert een priester goet. Dus waren in desen man vulcomen Die drie ordinen, hebbic vernomen, Die God, ons heere, selve visierde ............. D'eerste ordene dat's Huwelic, Dat God, onse heere van hemelrijc Ordineerde om dat hi waude Dat men die weerelt vervullen soude, Ende dat bi salijcheden ende by wette Also hi selve screef ende sette: Crescite et multiplicamini Et replete terram; hier by So was 't Huwelic eerst gheset, Daerna 't Priesterschap, die ons die wet Souden wisen ende leeren mede Ons te commene ter salichede; Voort om dat dese twee ordinen naect Onbehoet waren, so was ghemaect Rudderscip, om dat God woude Dat die ruddere bescermen soude [56] Weduwen ende weesen mede, Daer hi se wiste t'eenigher stede, Dat men hem onrecht wilde doen, Ooc moet die rudder campioen T'allen tiden sijn voor 't gheloove, Ende niet wesen alsoo doove, Hine houde die helighe kerke te rechte Jeghen heeren ende knechten, Hier up waren si gheordineert, Ende daeromme gordmen hem 't sweert, 't Welke heet van Gherechticheden. Nu maghic prouven te deser stede Dat Aernoud, die helighe man, Alle drie dese ordinen nam an; Ende wel hilt in sinen tijt. Alder eerst was hi, des seker sijt, Rudder ghemaect, daer hi in dede Trouwe ende gherechtichede, Ende noynt liet hi hem verblooden, Daer hi gherechticheit wiste in noode, Hine halp hare met siere macht; Ooc pijndy dach ende nacht Die kerke te houdene in hare heere. In uwelike was dese heere Na der wet van kerstinhede, Dat hi wel hilt, dat es waerhede, Als een ghetrouwe kerstin man. Hine ghinc suiker saken niet an Als 't folc heden 's daghes pliet, Want eyst so dat een nu siet, Daer hem toe draghet den sin, Een wijf, no meer no min, [57] Sal hijt door 't huwelic achter laten Sinen wille te doene, dese ommate Sal God, duchtic, wreken seere. Voort ontfinc dese helighe heere Priesterscip binnen sinen live Na der doot van sinen wive, Daer hi hem selven so in bestierde, Ende sijn leven so regierde Dattene God heeft vercoren Metten helighen confessooren, Also ghi hooren sult hier naer. Sine kinderen, dat es waer, Waeren hier in ghenooyet seere, Ende clagheden 't den coninc, haren heere, Die se trooste, ende ontboot schiere Arnoude, die seere was goedertiere. Daer vraghde Daghebeert, die coninc, Twi hi an gheghaen ware sulke dinc, Ende die weerelt dus hadde ghelaten. Arnoud andwoorde: ‘Coninc, na state So bem ic een meerdere heere nu Dan ic hu te voren was, segghic hu, Want ic diene nu eenen coninc vermoghen, Die moghender es, al ongheloghen, Dan alle die heeren van eerderyke, Want het's God selve van hemelryke, Dies sijt in payse ende begheerdi hiet Dat ic vermach, so ne spaert mi niet, Want ic blive in hu bedwanc Al duere ende duere mijn leven lanc.’ Als Daghobeert, die coninc, hoorde Van den heere Arnoud dese woorde, [58] So bat hy hem door ghenade Dat hi voort bleve t'sinen rade, Also hi te voren hadde ghesijn, Ende ooc beede die kindere sijn Bat hi te blivene in sijn hof, Hi soude meerderen haren lof. Dat consenteerden si alle gader, Beede die kinderen ende die vader, Dies de coninc blyde was zeere, Ende wert peinsende om Arnoud, den heere, Hoe dat hine best behouden mochte, So dat hi so verre besochte Dat hi te sinen rade vant Te sendene an den paeus, ende doen becant 't Helighe leven van den heere Arnoude, Ende bat hem door sine houde Dat hine bisscop woude maken Om dat hi mids diere saken Te bet soude in waerrer dinc Altoos bliven by den coninc. Die paeus Urbanus door 's conincs bede Ontboot her Arnoude, dat's waerhede, Te Roome te commene in corter tijt, Daer hine bisscop heeft ghewijt, Ende dede dat daer toe behoort. Te Meds, in de goede poort, Gaf hi hem de singerye Te besittene die vooghdie, Dat den bisscopdomme behoort. Wat soude ghequist vele woort, Dus wert heere Arnoud ghecoren Bisscop te sine, dies hi te voren [59] Vele min achte dan niet, Maer emmer eyst aldus ghesciet Bi den toedoene van den coninc. Dus so bleef hi bi deser dinc Omtrent den coninc t'sinen rade, Maer emmer meersde hi in weldaden Sijn leven duere, so dat hi bi desen Een helich sand es verresen, Ende es de selve Aernoud, Die te Houdenbuerch heeft ghewout, Ende die de vrouwen versouken gaen, Als si met kinde sijn bevâen. Bi rade van desen helighen heere, Die God hadde vercoren seere, So maecte Daghobeert, die conijnc, Die abdye in waerer dinc Die Sente Denijs heet noch heden, Ende gaf haer groote rijchede In de heere van Sente Denyse, Ende andere maerteleers van pryse, Die daer laghen, dat's waerheit fijn, Begraven in een capellekin, Ter selver stede, daer al nu De abdye staet, dat segghic hu. Die wille weten waeromme hijt dede, De Spieghel seghet hem die waerhede, Hier ne doe ic's gheen bediet, Want en hoort te deser materyen niet. Bi den vroeden rade, die de heere Arnoud gaf Den coninc, daer die deucht an claf Dickent om dbehoud van kerstinhede, So meersde onse wet daer mede, [60] Ende rees in machten bi siere duecht, Also ghi hier na hooren muecht, Want ic commen sal ter saken, Ende der redenen volghende naer Na der corniken segghen voorwaer. |
Hoe dat Frankrijk eerst christen was en 't begin van Arnoud. Na dat eerst Frankrijk opkwam, En koninkrijk aannam Zo was 't land menig jaar In heiden geloof, weet voorwaar, Ja dat ze hadden 4 koningen Geloofden aan heidense dingen, Zodat de vijfde daarna is gekomen Die Clovis heet, en heeft genomen In huwelijk een vrouwe, Die ten christenen geloof droeg trouw, Die bad aan hem met ootmoed, Dat hij ontving ’t goede doopsel, En hij deed het door de minne van haar, Regerende vele jaren ’t Koninkrijk met mogendheden, Zodat hij bracht met zijn bede [53] 't Volk ten geloof binnen zijn land, Dus gaf hem God al zonder schande Een teken dat hij voeren zou Het schild van lazuur en van goud, Drie lelies daarin wel gepast, Elk neemt dit voorbeeld vast Dat God de heer is in de troon, Betekende hiermee zijn mooie moeder, In dat zo 't geloof eerst begon En dat zo die lelie wees aan In voorbeelden der zuiverheden. Nu merkt Christus de vrouwen bede Dat ze de koning bij haar minnen Bracht christen geloof in, En dat er zijn wet van vermeerderen zou; Dus gaf hij voorbeeld alsof hij wilde Betekenen dat de lelie bij haar Andermaal geplant was, Gelijk dat ze van Maria eerst Waren geplant en vermeerderd. Dit deed God in eren der vrouwen, En een kind, dat ook getrouw Was de wet van christelijkheid, Verleende hij haar door haar bede, Daar ie koningskroon op kwam, En 't geloof zeer mede klom, En versterkte die wet zeer, Dues gaf hem Jezus, onze Heer, Een erfgenaam dat ook die kroon droeg Na hem, en poogde in 't gevoeg God te dienen met zin. Een vrouwe nam hij met grote minnen, [54] Daar hij een zoon aankreeg, Die de Sarazijn deed gedreig, En dwong ze met zijn mogendheid, Dat ze namen aan christenheid, Die die heidenen stopte, dat is waarheid, En die ze eerst bestond met strijd Hij vermeerderde zo zijn land aan elke zijde, Lotharius was de koningsnaam. Een zoon won hij, zonder blaam, Die Dagobert bij namen heet, Die de vijfde was, ik lieg u niet, Van die de Franse kroon ontving In christen geloof, dat is een waar ding. Deze koning had tot zijn raad Een ridder goed van daden In wapenen, zo was het te doen, Op God zo was hij koen, Arnoud zo was zijn naam, Zijn leven was God bekwaam, Alzo men kennen mag alle dagen. Deze ridders, als ik gewaag, Was gewapend, versta het al bloot, Van goud en van keel rood, Van 6 stukken gevormd, Ook was erin geordineerd Een kwartier van helder zilver Vol hermelijn gezaaid daar, Die waren van sabel zwart. Geen betere ridder eerder ter tijd Van leven, dat zeker is, Dan Arnoud was, in zijn tijd, [55] Alzo gij hierna wel zal horen. Hij had een vrouwe hooggeboren, En twee jonge ridders daarbij Te kinderen, die waren zeer edel, Van edele staat waren ze allemaal, Naar de aard van de vader, Dus had die ridder genoegen groot, Maar wat niemand spaart, dat is de dood, Kwam tot de vrouwe en haalde ze daar, Dus Arnoud rouwe heeft ontvangen Zo groot dat hij ridderlijk gemoed Liet vallen, en werd een goede priester. Dus waren in deze man volkomen Die drie orden, heb ik vernomen, Die God, onze Heer, zelf versierde ............. De eerste orde dat is Huwelijk, Dat God, onze Heer van hemelrijk Ordineerde om dat hij wilde Dat men die wereld vervullen zou, En dat bi zaligheden en bij wet Alzo hij zelf schreef en zette: Crescite et multiplicamini Et replete terram; hier by Zo was 't Huwelijk eerst gezet, Daarna 't Priesterschap, die ons die wet Zou wijzen en leren mede Ons te komen ter zaligheid; Voort omdat deze twee orden naakt Zonder hoede waren, zo was gemaakt Ridderschap, omdat God wilde Dat het ridderschap beschermen zou [56] Weduwen en wezen mede, Daar hij ze wiste te eniger stede, Dat men hen onrecht wilde doen, Ook moet die ridder kampioen Te allen tijde zijn voor 't geloof, En niet wezen alzo doof, Hem te houd die heilige kerk te recht Tegen heren en knechten, Hierop waren ze geordineerd, En daarom omgordde men het zwaard, 't Welke heet van Gerechtigheden. Nu mag ik beproeven te dezer plaatse Dat Arnoud, die heilige man, Alle drie deze orden aannam; En goed hield in zijn tijd. Aller eerst was hij, wat zeker is, Ridder gemaakt, daar hij in deed Trouw en gerechtigheid, En nooit liet hij zich bang maken, Daar hij gerechtigheid wist in nood, Hij hielp ze met zijn macht; Ook pijne hij dag en nacht Die kerk te houden in haar eer. In Huwelijk was deze heer Naar de wet van christelijkheid, Dat hij goed hield, dat is waarheid, Als een getrouwe christelijke man. Hij ging zulke zaken niet aan Zoals 't volk heden ’s daags pleegt, Want is het zodat een nu ziet, Daar hem toe draagt de zin, Een wijf, meer of min, [57] Zal hij het door 't huwelijk achter laten Zijn wil te doen, deze onmatigheid Zal God, ducht ik, wreken zeer. Voort ontving deze heilige heer Priesterschap binnen zijn lijf Na de dood van zijn wijf, Daar hij zichzelf zo in bestuurde, En zijn leven ze regeerde Dat hem God heeft uitverkoren Met de heilige belijders, Alzo gij horen zal hierna. Zijn kinderen, dat is waar, Waren hierin vermoeid zeer, En klaagden 't de koning, hun heer, Die ze troostte, en ontbood snel Arnoud, die zeer was goedertieren. Daar vroeg Dagobert, de koning, Waarom hij zulk ding was aangegaan, En de wereld dus had gelaten. Arnoud antwoorde: ‘Koning, naar staat Zo ben ik een grotere heer nu Dan ik u tevoren was, zeg ik u, Want ik dien nu een vermogende koning, Die vermogender is, al ongelogen, Dan alle heren van aardrijk, Want het 's God zelf van hemelrijk, Dus wees in vrede en begeer niet iets Dat ik vermag, zo spaar me niet, Want ik blijf in uw bedwang Al door en door mijn leven lang.’ Toen Dagobert, de koning, hoorde Van de heer Arnoud deze woorden, [58] Zo bad hij hem door genade Dat hij voort bleef tot zijn raad, Alzo hij tevoren had geweest, En ook beide zijn kinderen Bad hij te blijven in zijn hof, Hij zou vermeerderen hun lof. Dat stemden ze toe allemaal, Beide, de kinderen en de vader, Dus de koning blijde was zeer, En begon te peinzen om Arnoud, de heer, Hoe dat hij hem best behouden mocht, Zodat hij zo ver zocht Dat hij tot zijn raad vond Te zenden aan de paus, en doen bekend 't Heilige leven van de heer Arnoud, En bad hem door zijn houding Dat hij hem bisschop wilde maken Omdat hij mits die zaken Te beter zou in waar ding Altijd blijven bij de koning. Die paus Urbanus door 's konings bede Ontbood heer Arnoud, da is waarheid, Te Rome te komen in korte tijd, Daar hij hem bisschop heeft gewijd, En deed dat daartoe behoort. Te Metz, in de goede poort, Gaf hij hem de woonplaats Te bezitten de voogdij, Dat het bisschopdom toe behoort. Wat zou verkwist zijn vele worden, Dus werd heer Arnoud gekozen Bisschop te zijn, dat hij tevoren [59] Vele minder achtte dan niet, Maar immer is het aldus geschied Bij het toedoen van de koning. Dus zo bleef hij bij dit ding Omtrent de koning tot zijn raad, Maar immer vermeerderde hij in weldaden Zijn leven door, zodat hij bij deze Een heilige sint is verrezen, En is dezelfde Arnoud, Die te Oudenburg heeft gewoond, En die de vrouwen bezoeken ging, Als ze met kind zijn bevangen. Bij raad van deze heilige heer, Die God had uitverkoren zeer, Zo maakte Dagobert de koning, Die abdij in waar ding Die Sint Denijs (Dionysius) heet noch heden, En gaf de grote rijkheid In de eer van Sint Denijs, En andere martelaars van prijs, Die daar lagen, dat is waarheid fijn, Begraven in een kapelletje, Terzelfder plaats, daar al nu De abdij staat, dat eg ik u Die wil weten waarom hij het deed De Spiegel zegt hem de waarheid, Hier die ik geen betekenis, Want het behoort te dezer materie niet. Bij de verstandige raad die de heer Arnoud gaf De koning, daar de deugd aan kleefde Vaak om het behoudt van christelijkheid, Zo vermeerderde onze wet daar mede, [60] En rees in machten bij zijn deugd, Alzo gij hierna horen mag, Want ik komen zal ter zake, En der redenen volgen na Naar de kronieken zeggen voorwaar. |
|
Hoe Amand Baven verloste daer hy hemselven legghen dede. Doe Amand huut Maestricht sciet Christus hem te wetene liet Dat hi over Ghend soude gaen, Ende lossen Baven, die lach ghevaen. Als Amand dat bevelen hoorde Wonderde hem seere van den woorde, Maer bi der beveelnessen ghinc hi voort Tote Ghend in de poort, Daer verstond hi de waerhede Hoe dat Bave hemselven dede, Ende by wat redenen het toe quam, Mettie hi sinen ganc nam Tote den clooster daer hine sach; Daer mercte hi hoe dat hi lach In den bloc met beeden voeten, Ende weenende bitterlike ende onsoete Over sine sonden, ende mesdaet. Amand die sach al desen staet, Ende ghinc by hem sitten ter neder Vraghende voort ende weder Waeromme hi dede sulke sake; Bave seide: ‘In rechter wrake [61] Over die sonden, die ic dede Wilen heer, in mine kintshede, Met minen quaden fellen moet, Daer ic den menighen bi nam sijn goet, Dies mi God es bi rechte onvrient, Ende daer ic die doot in hebbe verdient.’ Amand seide: ‘Leght dit neder, Ende hout uwe hoordene weder, Want et es des menschen leven, Som wilen vallen, som wilen sneven, Maer als hi dan wille upstaen Es Christus ghereet, diene wille ontfaen; Ende diergelike es hu ghesciet, Want God mi selve te wetene liet Dat ghi hier voren waert in den val, Ende dat es nu vergheven al.’ Met dusghedanen woorden vroet ende sochte, Amand Baven daer hute brochte, So dat hi sinen wille dede. Amand bleef onlanghe te diere stede, Want hi was haestich up die vaert Te sine te Waesmens waert; Dies sciet hi van daer te heer, Ende ghinc voort sonder omme keer Toten bisscop in die schiteyt, Diene ontfinc wel ghereyt, Met opender herten, met blyder schiere, Ende dancte hem dies herde schiere Van dat hi so saen was comen, Ende vertelde hem dat hi hadde ghenomen Disputacie ieghen 't ongheloovighe diet, Maer dat ne dedi up hemselven niet, [62] Noch up die vroetscip, die hi conste, Maer up Gods gracie, die haer jonste Ghecoren hadde, bi der diviniteyt Van der moghender Godheyt, In hu, vader, seide die bisscop goede. Amand sprac doe al, de vroede: ‘Vader, dit es sonder nootsake Dat ghi hier segghet dus ghedane sprake, Maer laet ons Gode betrouwen van al, Sone sal sine hulpe niet wesen smal, Ende mids siere hulpen dincke mi Dat alle saken sonder vreese si.’ |
Hoe Amandus Bavo verloste daar hij zichzelf liggen liet. Toen Amandus uit Maastricht scheidde Christus hem te weten liet Dat hij over Gent zou gaan, En verlossen Bavo, die lag gevangen. Als Amandus dat bevelen hoorde Verwonderde hem zeer van de woorden, Maar bij het bevel ging hij voort Tot Gent in de poort, Daar verstond hij de waarheid Hoe dat Bavo hem zelf deed, En bij wat redenen het toe kwam, Met de hij zijn gang nam Tot het klooster daar hij hem zag; Daar merkte hij hoe dat hij lag In het blok met beide voeten, En weende bitter en hard Over zijn zonden, en misdaad. Amandus die zag al deze staat, En ging bij hem zitten ter neder Vroeg voort en weder Waarom hij deed zulke zaak; Bavo zei: ‘In rechte wraak [61] Over de zonden, die ik deed Wijlen eer, in mijn kindsheid, Met mijn kwade felle gemoed, Daar ik van menigeen bij nam zijn goed, Dus is me God bij recht onvriendelijk, En daar ik de dood in heb verdiend.’ Amandus zei: ‘Leg dit neder, En houdt uwe orde weer, Want het is de mensen leven, Soms vallen, soms sneven, Maar als hij dan wil opstaan Is Christus gereed, dien hem wil ontvangen; En diergelijke is u geschiedt Want God het me zelf te weten liet Dat gij hier voren was in de val, En dat is nu vergeven al.’ Met dusdanige verstandig en zacht, Amandus Bavo daaruit bracht, Zodat hij zijn wil deed. Amandus bleef kort te die plaats, Want hij was haastig op die vaart Te zijn te Vermandois waart; Dus scheidde hij van daar te eer, En ging voort zonder omkeren Tot de bisschop in die woonplaats, Die hem gereed goed ontving, Met open hart, met blijde sier, En bedankte hem dus erg snel Van dat hij zo gelijk was gekomen, En vertelde hem dat hij had genomen Disputatie tegen het ongelovige volk, Maar dat deed hij op hemzelf niet, [62] Noch op de kennis die hij kon, Maar op Gods gratie, die hun gunst Gekozen had bij de diviniteit Van der vermogende Godheid, In u, vader, zei die goede bisschop. Amandus sprak toen al, de verstandige: ‘Vader, dit is zonder nootzaak Dat ge hier zegt dusdanige woorden, Maar laat ons God betrouwen van al, Zo zal zijn hulp niet wezen smal, En mits zijn hulp lijkt me Dat alle zaken zonder vrees zijn.’ |
|
Hoe Amand ende de bisscop van Waesmens te Pevele quamen, ende hoe die Jueden met hem boerdeerde. Dus lieten si die sprake daer, Ende si voorsaghen hem voorwaer Van die bi hem souden wesen Ter disputacie, ende na desen Ghereedden si hem, ende sijn ghegaen Tote Pevele, moghdi saen verstaen, Binder stede, ghelooves mi, Die Sente-Amands nu gheheeten sy, Want van dien helighen man bequame Ghecreech die stede sident haren name, Also ic 't hu sal tooghen hier naer In scoonder redenen ende al waer. Als die goede lieden te samen Te Pevele binder stede quamen Daer si vonden Jueden vele, Die meesters hieten te haren spele [63] Ane saghen si deghene, diere quamen, Van kerstinen gheloove, om dat si vernamen Dat sy niet rykelike en waren ghecleet, Noch met costeliken paerden ghereet, Ne quamen no bont, no graeu ne brochten, Ende peinsden dat si niet vroet sijn en mochten, Also men up den dach van heden Vinden soude te vele steden, Onder 't folc, alsi an sien Goede persoone, die niet en plien Hooveerdicheit in haren sinne, Al laten sijt door die Gods minne Men rekent se niet vroet bi desen, Ende laet se sonder voort trecken wesen, Maer comt mijn heere ghecleet wale Met bonten, met grauwen, ende met sondale, Met grooten paerden, met grooten ghesmiden, Ende vele meysnieden bi siere siden, Met coeferen, met malen wel bewaert, Dese es meester in den aert, In looye oft in theologyen, Men seeght hi es vroet van clergyen, Nochtan weet God wel wat hi can. Maer comt yewer een aerm man, Sonder ghelt ende qualike ghecleet, Hoewel hi die scriftuere weet, Hine wert niewer voort ghetrect, Daer nes niement, die up hem mect. Aldus het den goeden lieden ghevel, Daer si quamen in de stat van Pevel, Met grooten scoppe in haer scheeren An saghen se die juedsche heeren, [64] Ende vermaten hem dat hare knechten saen, Die se t'onder souden hebben ghedaen, Ende dat het sonder noot ware Dat si ghemoyt hadden dare, Want weet wel ende het si hu becant Datter Juede was gheen in 't land, Die hiet vroet gheheeten was, Hine was daer ontboden door das. |
Hoe Amandus en de bisschop van Vermandois tot Sint Amandus kwamen en hoe die Joden met hen grapten. Dus lieten ze die worden daar, En ze voorzagen zich voorwaar Van die bij hen zouden wezen Ter disputatie, en na deze Breiden ze zich en zijn gegaan Tot Sint Amandus, mag je gelijk verstaan, Binnen de plaats, geloof me, Die Sint-Amandus nu geheten is, Want van die heiligen bekwame man Kreeg die plaats sinds zijn naam, Alzo ik 't u zaal tonen hierna In mooie redenen en al waar. Toen die goede lieden tezamen Te Sint-Amands binnen de plaats kwamen Daar ze vonden vele Joden, Die meesters heten tot hun spel [63] Aanzagen diegene, die er kwamen, Van christen geloof, omdat ze vernamen Dat e niet rijk waren gekleed, Noch met kostbare paarden gereden, Nee, kwamen nog bont, nog grauw brachten, En peinsden dat ze niet verstandig zijn mochten, Alzo men op de dag van heden Vinden zou te vele plaatsen, Onder 't volk, als ze aanzien Goede personen, die niet plegen Hovaardigheid in hun zin, Al laten ze het door de Gods minne Men rekent ze niet verstandige bij deze, En laat ze zonder voort te trekken wezen, Maar komt mijn heer goed gekleed Met bont, met grauw, en met sandaal, Met grote paarden, met groot smeedwerk, En vele manschappen bij zijn zijde, Met bedekking en met maliën goed bewaard, Deze is meester in de aard, In geloof of in theologie, Men zegt hij is verstandig van geestelijkheid, Nochtans weet God wel wat hij kan. Maar komt ergens een arme man, Zonder geld en kwalijk gekleed, Hoewel hij die schrifturen weet, Hij wordt nergens voorgetrokken, Daar is niemand die op hem mikt. Aldus het de goeden lieden geviel, Daar ze kwamen in de plaats van Pevele, Met grote schoppen in hun scherts Aanzagen ze die Joodse heren, [64] En vermaten zich dat hun knechten gelijk, Die ze te onder zouden hebben gedaan, En dat het zonder nood was Dat ze vermoeid hadden daar, Want weet wel en het is u bekend Dat er geen Jood was in 't land, Die niet verstandige geheten was, Hij was daar ontboden door dat. |
|
Hoe de conijnc van Vrankeryke voer te Pevele ter dachvaert, door die bede van Sente Amande. Die bisscop Arnoud heeft dit ghehoort, Ende gaeft den coninc te kennene voort, Ende verbat hem dat hi mede Varen wilde te diere stede, Dus voer die coninc bi dien Met bisscop Arnoude, om dat hi sien Ende hooren wilde den rechten gront Van der disputacien, dat si hu cont; Ooc ne wilde die coninc niet Dat den Jueden hiet meschiet, Want hi van den Jueden ontfinc Grooten scat in waerrer dinc, Om dat hy hem ghebruken liet Van haerrer wet, verstaet dbediet, Binnen sinen lande sonder ghedochte. Heden 's daechs men sien mochte Vele heeren doen in menich land, Nochtan eyst, si hu becant, Jeghen gheloove ende ieghen die wet, Die ons in kerstinhede es gheset, [65] Maer Daghobeert, die coninc, Al waest dat hi 't goet ontfinc Van den Jueden, hi soude sien Gheerne dat si wouden plien Kerstin gheloove; bi haeren consente, Dus quam die coninc ten paerlemente. Ooc quam daer anders menich man Om die disputacie te hoorne an, Beede kerstine ende heydene mede, Ende bleven so langhe te diere stede Dat die tijt was vulcomen, Daer dien dach up was ghenomen. Van Vrankeryke selve die conijnc Besochte neerenstelike omme die dinc Of die kerstine souden ontstaen Moghen, ende in die studacie gaen, Want hi vreese hadde van dien Bi der hooveerde, die hi mochte sien Regneren onder die Jueden fel, Maer als hi hadde verstaen wel Wie si waren die kerstine goede Ende van Amands ghestaden moede Dat hi so ghestadich ware, Dat hi hem reverencie dare, Ende bat hem allen door sine bede Te wesene in goeder voorsienicheden, Maer Amande dedi boven al Heere ende weerdichede niet smal, Ende seide, waert dat hem niet ghebrake, Men sout hem beteren in warer saken. Die bisscop Arnoud voughde hem mede Bi Amande te sine t'elker stede, [66] Omme te merkene sinen moet Of hi ghestade was ende vroet. Dus bleven si daer, sy hu cont, Tote dat quam up die stont Dat die dach ghenomen was, Entie coninc, gheloovet das, Dede alle ghereescepe maken, Die behoort te sulker saken. |
Hoe de koning van Frankrijk voer te Sint Amandus ter dagvaart door de bede van Sint Amandus. Die bisschop Arnoud heeft dit gehoord, En gaf het de koning te kennen voort, En bad hem dat hij mede Varen wilde te die plaats, Dus voer die koning bij dien Met bisschop Arnoud, omdat hij zien En horen wilde de rechte grond Van de disputatie, dat is u bekend; Ook wilde die koning niet Dat den Joden iets misging, Want hij van de Joden ontving Grote schat in waar ding, Om dat hij hem gebruiken liet Van hun wet, versta de betekenis, Binnen zijn land zonder gedachten. Heden 's daags men zien mocht Vele heren doen in menig land, Nochtans is het, is u bekend, Tegen geloof en tegen de wet, Die ons in christelijkheid is gezet, [65] Maar Dagobert, de koning, Al was het dat hij ’t goed ontving Van de Joden, hij zou zien Graag dat ze wilden plegen Christen geloof; bij hun toestemming, Dus kwam die koning ten gesprek. Ook kwam daar anders menig man Om die disputatie te aanhoren, Beide, christenen en heidenen mede, En bleven zo lang te die plaats Dat die tijd was volkomen, Daar die dag op was genomen. Van Frankrijk zelf de koning Bezocht men vlijtig om dat ding Of de christenen zouden ontkomen Mogen, en in de studie gaan, Want hij vree had van dien Bij de hovaardigheid, die hij mocht zien Regeren onder die felle Joden, Maar toen hij had goed verstaan Wie ze waren die goede christenen En van Amandus gestadige gemoed Dat hij zo gestadig was, Dat hij hem reverentie daar, En bad hen allen door zijn bede Te wezen in goeder voorzienigheid, Maar Amandus deed hij boven al Eer en waardigheid niet klein, En zei, was het dat hem iets ontbrak, Men zou het hem verbeteren in war zaken. Die bisschop Arnoud voegde zich mede Bij Amandus te zijn te elke plaats, [66] Om te merken zijn gemoed Of hij gestadig was en verstandig. Dus bleven ze daar, is u bekend, Totdat kwam op die tijd Dat die dag genomen was, En de koning, geloof dat, Liet alle gereedschap maken, Die behoort tot zulke zaken. |
|
Hier dede de coninc die partyen comen daer si disputeren souden. Daghobeert, die coninc goet, Dede ghereeden, des sijt vroet, Eene stede daer te voren, Daer men in mochte hooren, Tale ende wedertale paysivelike. Daer ghinc hi sitten coninclike In een sitten met goeden staden, Verchiert met conincliken ghewaden. Ende dede commen beede die partyen, Daer si elc anderen mochten syen; Hi vraeghde elcken wie dat souden Over sine wet de sprake houden. Amand die andwoorde saen: ‘Onder ons drien sijn wy ghestaen, Ende nemen met ons Gods moghenthede Te bescuddene al kerstinhede Jeghen al dat comt van eenigher wet, Ende hem eenichsins daer ieghen set.’ Daer na vraeghde die coninc boude Den Jueden, wie dat van hem souden [67] Sprake houden over hare wet. Doe tart voort al onghelet Een Juede ende seide: ‘In onsen doene Moghen wi met rechte wesen coene, Want onser hier wel .xx. sy, Al waerre maer twee knapen vry Van die ons lieden toebehooren, So souden si vroetscepen ghenouch te voren Moghen legghen dien wy hier sien Van der kerstinner wet, ende doen se lien Dat onse wet beter moet sijn, Ende sal bliven dan de hare in den fijn.’ Die coninc seide: ‘Van so hoogher sprake En es hier wat doen, maer andere sake So suldi moeten nu beghinnen, Sal uwe wet hier prijs ghewinnen.’ Die bisscop Arnoud seide saen: ‘Ghi, heeren, laet hu beroemen staen, Ende prouft ten besten dat ghi muecht Uwe wet, wy werden verhuecht, Hopic, noch heer die sonne gaet Onder; hi daer 't al an staet Die sal in onse hulpe wesen, Al hebdi hu beroemt van desen, Kiest de vroetste, die ghi mooght vinden, Laet se prouven ende ondbinden Uwe scriftuere naer haer beste, Si sullen 't hert ghenouch in 't leste Vinden, hopic, an onsen heere, Ende wi sullen bliven in onse heere.’ Dus spracker die coninc so vele toe, Ende bisscop Arnoud dat si doe [68] Viere coren die vroetste, die si ghisten, Die van harer scriftueren meest wisten. Alsi die viere hadden ghecoren, So leide die coninc Amande te voren Dat hi noch meer hulpen name, Want hijt doen mochte sonder scame. Hier up andwoorde Amand saen: ‘Wy hebbere noch drie in hulpen ontfaen, Dat es die Vader van den Troone, Ende Jhesus Christus sinen lieven soone, Ende den Helighen Gheest mede, Drie persoone in eene Godhede Sullen in onse hoede sijn te samen, Ende behoeden ons van blamen.’ Als die coninc dit hadde verstaen So gheboot hy harde saen Datter niement ne sprake daer, Sonder sy .vij. persoonen voorwaer, Die daer toe waren gheconsenteert. So huterlicken stonden ghepareert Elc Juede, die disputeren soude, Met sierheden menichfoude Dat sijs te fierer in den moede Waren, maer Amand, die goede, Stont daer in eenen roc grijs, Als die niet ne ghiste up negheenen prijs, Maer d'ander twee bisscoppe ter selver tijt Hadden an bisscoppelike abijt Van bonten cleederen ende vlieghers mede, Alsoo 't costume was ende sede Dat bisscoppe te gane plien, Maer Amand ne wilde niet van dien [69] Diere cleedere sekerlyke, Nochtan baets hem die coninc ryke, Maer hi ontseit den coninc coene, Als die niet en hadde te doene, Metter hooveerde, no min no meere, Ende bat ootmoedelike onsen heere Dat hi hem ghesterken woude In dat hi daer begrypen soude. |
Hier liet de koning die partijen komen daar ze disputeren zouden. Dagobert, die goede koning, Liet bereiden, dus wees bekend, Een plaats daar tevoren, Daar men in mocht horen, Woord en wederwoord vredig. Daar ging hij zitten koninklijk In een zetel met goeden staat, Versiert met koninklijke gewaden. En liet komen beide partijen, Daar ze elkaar mochten zien; Hij vroeg elk wie dat zouden Over zijn wet de woorden houden. Amandus die antwoorde gelijk: ‘Onder ons drie zijn we gestaan, En nemen met ons Gods mogendheid Te behoeden al christelijkheid Tegen al dat komt van enige wet, En zich enigszins daartegen zet.’ Daarna vroeg de koning boude De Joden, wie dat van hen zouden [67] Woorden houden over hun wet. Toen trad voort al zonder letten Een Jood en zei: ‘In ons doen Mogen we met rechte wezen koen, Want van ons er hier wel 20 zijn Al waren er maar vrij twee knapen Van die ons lieden toebehoren, Zo zouden ze wetenschap genoeg tevoren Mogen leggen die we hier zien Van der christen wet, en doen ze belijden Dat onze wet beter moet zijn, En zal blijven dan de hare in het venijn.’ Die koning zei: ‘Van zo hoge worden En is hier wat doen, maar andere zaak Zo zal je moeten nu beginnen, Zal uw wet hier prijs winnen.’ De bisschop Arnoud zei gelijk: ‘Gij, heren, laat uw beroemen staan, En beproef ten beste dat gij mag Uw wet, wij worden verheugd, Hoop ik, noch eer de zon gaat Onder; hij daar 't al aan staat Die zal in onze hulp wezen, Al heb je u beroemd van deze, Kies de verstandigste, die gij mag vinden, Laat ze beproeven en verklaren Uw schriftuur naar zijn beste, Ze zullen 't hart vergenoegen in 't leste Vinden, hoop ik aan onze Heer, En we zullen blijven in onze Heer.’ Dus sprak er die koning zo veel toe, En bisschop Arnoud dat ze toen [68] Vier kozen van de verstandigste die ze gisten, Die van hun schrifturen meest wisten. Toen ze die vier hadden gekozen, Zo legde de koning Amandus tevoren Dat hij noch meer hulp nam, Want hij het doen mocht zonder schaamte. Hierop antwoorde Amandus gelijk: ‘We hebben er noch drie in hulp ontvangen, Dat is de Vader van de Troon, En Jezus Christus zijn lieve zoon, En dn Heilige Geest mede, Drie personen in een Godheid Zullen in onze hoede zijn tezamen, En behoeden ons van blaam.’ Toen de koning dit had verstaan Zo geboot hij erg gelijk Dat er niemand sprak daar, Zonder die 7 personen voorwaar, Die daartoe waren toegestemd Zo uiterlijk stonden gepareerd Elke Jood, die disputeren zou, Met sierheden menigvuldig Dat ze te fierder in hun gemoed Waren, maar Amandus, die goede, Stond daarin een grijze rok, Als die niet giste op geen prijs, Maar d' ander twee bisschoppen terzelfder tijd Hadden aan bisschoppelijk habijt Van bonte klederen en vliegers mede, Alzo ’t gebruik was en zede Dat bisschoppen te gaan plegen, Maar Amandus wilde niet van dien [69] Dure kleren zeker, Nochtans bad hem die rijke koning, Maar hij ontzei het de koning koen, Als die het niet had te doen, Met de hovaardigheid, nog min of meer, En bad ootmoedig onze Heer Dat hij hem versterken wilde In dat hij daar begrijpen zou. |
|
Hier beginnen de argumenten tusschen den Jueden ende den Kerstinen. Met desen trac die bisscop voort Van Waesmens ende seide: ‘Hoort, Ghi juedsche Heeren, ic ben comen Ten daghe die ghi hebt ghenomen Omme te prouvene uwe wet, Nu tooghet uwe redene al onghelet, Wy sullere gheerne toe verstaen.’ Mettien bereedden hem die Jueden saen Wie daer spreken soude vooren. Een ryke Juede ende wel ghebooren In hare wet, sijt dies wijs, Van clergyen hadde hy prijs, Elyas was dien name sijn, Een groot meester ende fijn, Was hi die beste, die men vant, Dies hadde hi die voorder hant, Door sine heere ende door sine houde Coos menne dat hi vooren spreken soude. Die ander Symoen by namen hiet, Ende wijste van vroetscepen groot bediet. [70] Den derden hiet men Abraham mede Van scriftueren, dat's waerhede, Was hi groot meester ende upgheheven. Des vierden name hebbic bescreven, Moyses was den name sijn, Goet clerc ende meester fijn Was hi, naer dat hare wet ghedrouch. Van desen hebdi ghehoort ghenouch, Want haren name hebdi verstaen; Nu hoort hier die argumente saen, Ende die prouve, die sie brochten voort, Want het ons allen toebehoort. Hier sprac Elyas, d'eerste juede. Elyas sprac: ‘Hoort mi algader, Ic hebbe onthouden van minen vader, Dat hi mi dicwile riet Den ouden wech te latene niet Door den nieuwen, bi gheender saken. Hier up willic hu een vraghen maken: Een peelgrijm, die verre moet gaen, Weder raeddi hem, doet mi verstaen, Den ouden wech te latene, bidien Dies men sede dat mochte ghescien Hem eenighe vreese van den live, So raeddi hem te gane met rive Den nieuwen wech, die seere es smal, Ende onbekent den volcke al? - Dit es mijn vraghen nu ter tijt; Nu siet dat ghi beraden sijt Mi t'antwoordene in sulker wijs Met sulker redenen dat ic prijs [71] Huwer wet mach gheven ende vertyen, Of wilt aen ons gheloove lyen. Hier spreect Amand. Amand, die de Jueden verstoet, Ende des bediets te hands was vroet Verandwoorde hem als die wyse, Ende seide bi goeden avise: ‘In uwe redene sijn gheset Twee verstannessen, want uwe wet, Ende die onse versta icker by; Uwe wet dien houden wech sy, Ende dit mach men claer verstaen, Want so van houden tiden ghestaen Es, maer nu eyst so comen Dat die nieuwe wet heeft benomen Den ganc, die men plach te gane Door den ouden wech, dats te verstane, Van der niewer wet 't gheloove fijn, Dat boven uwer wet gheprijst moet sijn, Dies moet die oude wet achterbliven, Ende in den niewen wech sal men bekliven Te doene die peelgrimagye scoone, Dat es, tote Gode van den troone. Al heeft hu Moyses in de houde wet De .x. gheboden vray gheset, Sy sijn nu vergroeyt so seere, Datter niement in negheenen keere, Sonder dolen in mach gaen, Maer hoort wat ic hu doe verstaen: Een nieuwe ghebodt, dat's Karitate, Brinct meer volcs ter rechter straten [72] Ende lichter in peelgrimagyen van Gode, Dan alle uwe .x. gheboden, Want sonder karitate, dat's Minne, Nu ne comt niement ten hemel inne.’ Elyas seide: ‘Ic hebbe hu gheprouft, Ende mi dincke wel dats ons behouft Meerdere vroetscip dan ons dochte, Maer seker ic mi scamen mochte, Soudic aldus verwonnen lyen, Dies willic om een andere redene sien, Ende vraghen hu in corter woort Van dies onsen gheloove toebehoort. - Noch spreect Elyas, d'eerste Juede. Nu berecht mi oft ghijs sijt vroet, Waer toe hu gheloove es goet, Want wy hebben wel vernomen Dat uwe wet eerst es commen Van eenen man, die wilen heere Onse voorders pijnden seere, Ende bi passien brochten ter doot, Die ooc hadde aermoede groot, In sinen tijt, want moeder ende vader Waren aerme liede algader, Dus es hu gheloove niet dan spel In vroescepen te rekene, dijnct mi wel.’ Hier spreect Amand. Amand seide: Nu dooldi zeere Dat ghi blasfameert onsen Heere, Ende het is ooc ieghen uwe wet, Die hu van Moyses es gheset, [73] Want ghy leest dat Abraham Bi bevelenessen sinen sone nam, Ende wilde offerande hebben ghedaen. Dat heeft die inghele wederstaen, Dit es beteekenesse bi gheliken Dat die vader van hemelryke Hier beneden sende sijn kint In Marie, diene vermint Hadde, als moeder haren sone, Maer Joseph en was niet de gone, Die vader van hem mochte wesen, Want Maria ontfinckene bi desen Door dat so so ootmoedich was, Met eenen woorde, gheloovet das, Ende bleef suver boven allen wiven; Ooc vindi lesende, also ic scrive Dat Abraham sach hanghen in die doornen Eenen Ram, verweernet met hoornen, Dit was teeken dat God woude Exemple gheven dat hi soude Hanghen in der crucen hout Properlike, door onse scout, Ende offerande daer mede ontfaen Over dat die menscheit hadde mesdaen By Ysaacke, die es der doot ontcomen, Mach men Christus godheit nomen, Want dat hi van den vader ontfinc Ne ghevoelde gheene dinc, Maer sine menscheit bediet den Ram, Die door ons de passie annam. Wildi hier ieghen segghen yet, So loochende uwer scriftueren, siet.’ [74] Als Helyas dit hadde verstaen Ne wisti wat bi redenen anvaen, Daer bleef hy zwyghende in dit doen, Dies scaltene sijn gheselle Symoen, Hier Spreect Symoen, d'ander Juede. Ende seide: ‘Hier mach men wonder sien Dat ghi hier moet verwonnen lien, Ende ne cont andwoorden recht no crom, Meester Helyas, al sidi stom Ghemaect van eenen aermen knecht, Ic segt hu in worden slecht Dat ic niet verwonnen en sal lien, Ghi moghet hu scamen uwer clergien Dat ghi hu ne cont verweeren niet, Daer 't so menich man hoort ende siet.’ Hier spreect de bisscop van Waesmens. Meester, al sydi vroet ende wijs, Vele beroemens en es gheen prijs, Maer tooghet ende prouvet uwe saken, Moghdi onse redene te nieute maken, Ende uwe redene claer doen blyken, So eyst wel recht dat wy hu wiken. Noch spreect Symoen, d'ander Juede. Ghi segghet waer, sijt seker das, Hu gheloove es al ghedwas, Ghi segt daer eene vremde dinc, Dat Maria Jhesumme ontfinc [75] Bi den vader van hier boven, Dit en willic altoos niet loven, Ende dat so Maghet bleef mede, Dit ware ieghen natuerlichede, Want noynt ghescien was no ghehoort Maghet kint te bringhene voort. Hier spreect Amand. Als Amand dit verstoet, Andwoorde hi, met sinne vroet: ‘Vindi niet selve lesende dat Dat Moyses quam t'eere stat, Die Ons Heeren herberghe gheheeten sy Onder hu lieden ende ook Synay, Daer sach hi Onsen Heere staen In eenen doorne, die bevaen Was met viere, also hem dochte, Ende dat den doorne niet scaden en mochte, Dat hi dit sach bediet Marie, Die van alder smette bleef vrye; Ooc was so van den Jueden ghebooren, Die wy bedieden bi den Dooren, Die hert scaerp es ende fel; Bi redenen mooghdi gheliken wel Den dooren, ghi Jueden, t'elker huere, Ghi sijt vul van alder scriftueren, Nochtan en wildi bekennen niet Van uwer scriftuere 't ware bediet, Die wilen uwe voorders screven, Dus dooldi in hu herde leven, Ende moghet den doorne gheliken wel, Die hart wederwaerdich es ende fel. [76] Dat Vier beteekent ons de Helighe Gheest, Die haer hulpe gaf ende vulleest Te blivene in hare suverhede, Ende onbesmet van uwer sede, Daer so niet na en wilde hooren, Al was so van uwen gheslachte gheboren, So bleef ootmoedich, in deuchden ghestade, T'allen tiden vrouch ende spade, Ende om hare ootmoedicheit groot Ontfinc die Gods sone, verstaet al bloot, Menschelic lijf in haren lichame, Altoos blivende sonder blame. In een ander poeint mooghdi verstaen, Wildi der waerheit lien saen, Dat ne was gheen onmoghelic dinc, Marien dat so een kint ontfinc Ende suver bleef, want wonders meer Gheviel Sarra, wilen eer, Want ghi vint lesende dat so louch Als haer d'inghel seide in 't ghevouch Dat so soude draghen een kint, Dies so woude ghelooven twint, Bi dat so hout was .xc. jaer, Ende haer ghebrac, weet voorwaer, Dat gheenen vrouwen ghebreken en mach, Die kint sal draghen up eenighen dach. Dese Sarra was Abrahams wijf, Ysaac 't kint dat so drouch in 't lijf, Wat moghdi hier in bescouwen Dan dat Maria, onse vrouwe, Boven alder natueren drouch Jhesumme, daer so omme louch. [77] Sonder smette ende sonder wonde, Sonder smette ende sonder sonde Van haren reynen maghdomme; Jhesus was die vrucht ende so was die blomme, Die spruutte huter reeden van Jesse daer, Ghi ooc af hebt scriftuere maer. Nu ne twifelt hier in nemmeere, Maer kent dat God nu ende heere Was ende es heven machtich, Ende boven der natueren crachtich, Want Sarra ghebrac het bider houden, Dies sout niet wel ghelooven en woude, Want so verloren hadde hare juecht, Maer Maria want bider duecht, Ende bider Gods moghenthede, Die se vercoos bider suverhede, Daer so haer selven in verclaerde, Ende hare inghedinc verzwaerde, Daer bi wert Christus, als ghi mooght hooren, Menschelike van haer ghebooren, T'onser blyscip ende te onser joye, Want hi ons loste huter vernoye, Ende heeft ons verlost met ghewelt Van den bande, daer ons die quade in helt.’ Symoen seide sonder waen: ‘Hi doet ons so proper verstaen Van der scriftueren dat bediet, Dat icker ieghen can ghesegghen niet.’ Hier spreect Abraham, die derde Juede. Als Abraham heeft ghehoort Dese redene, so quam hi voort, [78] Ende scalt sine ghesellen seere, Ende hi seide: ‘Groote onheere Hebdi ontfaen, sijt seker das, Beede Symoen ende ghi Elyas! Dat ghi aldus liet verwonnen, Ic waende men niet en soude hebben gheconnen Vinden man, so hoghe gheleert, Die ieghen hu ghedisputeert Soude hebben, mi duncke ic was bedroghen, Nochtanne sal ic mijn vermoghen Doen te blivene in onse heere, Up dat ic mach by eenighen keere.’ Hier spreect die bisscop Arnoud. Nu vraghet ende doet dat ghi wilt, Ic hope ghi wert ghestilt, Ende met redenen afgeleyt, Want die hedele menschelicheit, Die door ons smaecte die bitter doot Sal ons helpen in elcker noot, Ende 't gheloove sal boven bliven, Daer hi hem omme liet ontliven. Noch spreect hier Ahraham, de derde Juede. Ghi kerstine, maect vele prologhen. Nu wilt ons segghen ende tooghen In welker wijs dat ghi hulieden Doopen doet, wilt ons bedieden, Ende van den Sacramente mede, Wat machten dat heeft t'elker stede. Up dese twee pointe, sonder waen, Es meest hu gheloove ghestaen, [79] Daer ghi ons dinct in dolende seere, Ende doet contrarie den grooten heeren Gode, die eerst de weerelt stichte, Ende met siere vroetscip verlichte Dat hi maecte hemel ende eerderyke, Ende den mensche properlike, Om dat hine anbeden soude, Ende anders niewers an ghelooven woude, Also men verstaet die dinc An Moysesse, die 't gheloove ontfinc. Nu seghdi, kerstin volc algader, Dat hu gheloove es an den Vader, Ende an sinen Sone scoone Ja, an den Helighen Gheest, die in den troone Alle drie sijn een God, Die over alle saken heeft ghebodt. Dus es hu gheloove alle twifelinghe, Ende niet waerachtich in negheenen dinghen. Noch spreect hier Amand. Als Amand dese redene hoort Van Abrahame, sprac hi dit woort: ‘Ghi Jueden, die hebt den name Dat ghy vroet sijt, dies moghdi scame In hu hebben, dat ghi niet ne verstaet Der scriftueren leeringhe, die hu angaet, Want ghi se proper vint bescreven Van den propheten, die se hu ghegheven Hebben, omme dat te bet soudi Van alre dolinghe bliven vry, Maer die donkerheit is in hu ghewassen So seere, dat ghi niet ghepassen [80] Cont de verstannesse noch bedieden, Dies willic prouven voor hulieden, By huwes zelfs scriftuere vray, Dat kerstin gheloove, sonder delay Beter es ende waerachtiger mede Dan uwe wet na der godlicheden, Want wi vinden lesende das In de scriftuere van Sakaryas, Die leereere was in 't houde testament, Ende ons nochtanne doet bekent Dat God van nieute maecte in 't begin Den hemel ende die inghelen daer in, Ende die viere elementen mede, Ja, ende die eerde dat so haer stede Metten water hilt ghemeene, Onbesmet, suver ende reene, Ende was met deemsterheden bedect, Dit seghet scriftuere, die 't vertrect, Dat daer dien helighen wille Ons Heeren, Dat's Gods Gheest, dus sal men 't keeren Up dat water wert ghedraghen, Dies woorts mach ons wel behaghen, Want het beteekent ende 't bediet Dat doopsel, dat men nu pliet In 't kerstin gheloove waerachtich. Voort leert ons van duchten crachtich Sente Jan Baptiste die helighen man, Die ons eerst doopsel bracht an In 't Nieuwe Testament ghegheven, Daer hi exemple heeft ghegheven, Also men alle daghe mach hooren Lesen in d'Ewangelie, die voren Beghint: In principio erat verbum. Nu verstaet dit wel ende ne weest niet dom Dat hi seghet: In 't beghinsel was dwoort. Et verbum erat apud Deum. Nu seghet hi voord: Dat dit woort eerst quam hute Gode, Seegt Sente Jan, als een minlic bode. Verstaet wat dit Woort bediet, Daer hi seegt, een Woord ende anders niet, Ende dat Woort van Gode eerst quam, Beteekent Christus, die van den Vader eerst clam Van daer boven, ende daelde beneden Omme dat hi ons wilde leeden Den rechten wech te hemelwaert, Dit es rechte voort gheopenbaert, Ende dat dit Woort verkeerde mede In eene lucht der salicheden. Die Lucht beteekent, si hu bekent, Van den Doopsele 't helich sacrament Daer wi alle verlicht sijn mede, Ende ghebrocht huter deemsterhede Bi den woorde, dat's te verstane, Bi Christus, die de doot ghinc ane, Ende door ons sturte sijn bloet, Dat ons was eene salighe vloet, Want wi kerstine van gheloove fijn In dat bloet suver ghepuergeert sijn; Dit bloet es ooc beteekenesse Van onsen doopsel behoudenesse, Dies wilt hu voughen te verstane Twi wy doopsel nemen ane, Ende neemt exemple der waerheden, Dat wiere behouden bliven mede. [82] Dit was 't eerste point dat ghi Ons te voren leyt, ende daer by Vraeghdi mede, te welken atente Men so heerde den sacramente, Dat wy Gods lichame nomen, Ende te wat profijtte dat ons mach comen? - Dit sal ic hu voort doen verstaen Bi uwer wet leeringhe sonder waen; Segghen niet uwe boucke, sonder lem, Van der Scriftueren dat was Sem, Des goeds Noë oudste soone, Ende dat hi levede de gone Tote dat Ysaac was gheboren, Ende dat hi Abrahame brochte te voren, Beede wijn ende broot, Dit was bediedenesse groot, Up dat men 't onder hu merken woude Datter na commen soude Die rechte priester, Marien sone, Ende dat hi offeren soude de ghone Sijn vleeschs, dat wy verstaen bi den broode, Al wildijs ghelooven noode, Ende bi den wine es ons bediet Sijn helich bloet ende anders niet, Noch alle weghe up den outaer Dient mer mede al openbaer; Want die wijn wert dat selve bloet, Dat Christus huter siden woet, Ende broot wert dat selve dinc, Dat door ons an den cruce hinc. Ja, dat selve vleesch, sijts onversaghet, Dat Maria drouch, die reyne maghet. [83] Dus es redene, wildijt verstaen, Dat wi hem bliven onderdaen, Want wy daer by moghen comen Ter salicheit, die ons was benomen. Een derde clause so vraghde di: Twy dat onse gheloove sy In drien persoonen ende segghen dat Sy een God sijn t'elker stat? - Dit willic hu bi redenen prouven Up dat ghi hu wilt laten ghenoughen Metter scriftueren van der waerheden Daer uwe leerers vooren af seiden. Eerst bi dat God maecte in 't beghin Den hemele ende die inghelen daer in, In eene stede, die men Empiereus noemt, Daer was dat Lucifer, ic wille ghijt ghoomt, Verbrac 't ghebod van onsen Heere. Voort stichte God met grooter eeren Die Elemente alle viere daer: Lucht, eerde, vier ende water claer; Dit stichte hi by sinen doene, Daer wy kerstine up moghen sijn coene, Maer ten mensche properlike Daer riep hi toe voorsienichlike Hulpe an die Drievoudichede, Want ghi vint selve dat hi seide In die scriftuere, eyst niet waer, Dat God sprac tote hem selven daer: Faciamus hominem ad ymaginem, Ad nostram similitudinem, Es dat niet te segghene properlike: Maken wy den mensche na onse ghelike.- [84] Daer hi dus seide: Maken wie, Verstaen wy der persoonen drie. Elkerlijc die vroetscepe can Macher properlike merken an Dat die Vader was dbegin, Ende dat die Sone hadde wijsheit in; Dies de Vader an hem versochte, Mids den Helighen Gheest, die 't vulbrochte. Dus so tooghic hu drie persoone In eenen God, vulmaect ende scoone. Die vader es daer ghi an ghelooft, Maer an den Sone ghi seere dooft, Want ghine ghelooft niet dat hi quam Van den Vader ende menscheit nam an An Marien, sijnder moeder soete, Seker hi dede, want ons boete Daer af quam van der helscher pine, Alsoo 't voor ooghen es ende an schine, Want ware hi niet neder comen, Adam ende Eva hadde benomen Bi den verbuerne van den fruute Al onse joye ende dedute, Ende souden moeten hebben ontfaen Wrake van dies hadde mesdaen Die menschelicheit ieghen Gode Bi den verbrekene van sinen ghebode; Hier kendi den Vader ende den Sone. Nu merct den Helighen gheest, die ghewoonc, Es te wesene middele altoes, Want hi es van den Vader den voos, Ende die vroetscip van den Sone mede Blivende in een eenparicheden [85] Alle drie houdende te samen, Hier af hebdi groote blamen, Dat ghijs hebt scriftuere so goet, Ende ghi meer twivelt in den moet.’ Als Abraham Amande hoorde spreken Ne conste hiere niet ieghen ghesteken, Dies sprac die coninc Daghebaert: ‘Hoe ghi Jueden, sidi vervaert, Weder sidi al t'henden den rade? Ic duchte ghi sult al te spade Hu bedincken ende bekeeren An 't gheloove ons liefs Heeren |
Hier beginnen de argumenten tussen de Joden en de Christenen. Met deze trok de bisschop voort Van Vermandois en zei: ‘Hoort, Gij Joodse heren, ik ben gekomen Ten dag die gij hebt genomen Omme te beproeven uw wet, Nu toont uw redenen al zonder letten We zullen er graag toe verstaan.’ Meteen bereidden hem die Joden gelijk Wie daar spreken zou voor. Een rijke Jood en goed geboren In hun wet, zij in deze wijs, Van geestelijkheid had hij prijs, Elyas was zijn naam, Een groot meester en fijn, Was hij die beste, die men vond, Dus had hij die voor hand, Door zijn eer en door zijn houding Koos men hem dat hij voor spreken zou. Die ander Symoen bij naam heet, En wijste van wetenschap van grote betekenis. [70] Den derden heet men Abraham mede Van schrifturen, dat is waarheid, Was hij groot meester en opgeheven. Des vierde name heb ik beschreven, Moyses was zijn naam, Goede klerk en meester fijn Was hij, naar dat hun wet droeg. Van deze heb je genoeg gehoord, Want hun namen heb je verstaan; Nu hoort hier de argumenten gelijk, En die beproef, die ze brachten voort, Want het ons allen toebehoort. Hier sprak Elyas, de eerste Jood. Elyas sprak: ‘Hoort me allemaal, Ik heb onthouden van mijn vader, Dat hij me vaak aanraadde De oude weg te verlaten niet Door den nieuwe, bij geen zaak. Hierop wil ik u een vraag maken: Een pelgrim, die ver moet gaan, Weder raad je hem aan, doet me verstaan, De oude weg te verlaten, omdat Dat men zei dat mocht geschieden Hem enige vrees van het lijf, Zo raad je hem aan te gaan met drijven De nieuwe weg, die zeer is smal, En onbekend al het volk? - Dit is mijn vraag nu ter tijd; Nu ziet dat gij beraden bent Mij te 'antwoorden in zulke wijs Met zulke redenen dat ik prijs [71] Uw wet mag geven en verdedigen, Of wilt aan ons geloof belijden. Hier speekt Amandus. Amandus, die de Jood verstond, En de betekenis gelijk was bekend Verantwoorde hem als de wijze, En zei bij goed advies: ‘In uw reden zijn gezet Twee begrippen, want uw wet, En die onze versta ik erbij; Uw wet die de oude weg is, En dit mag men duidelijk verstaan, Want zo van oude tijden heeft gestaan Is, maar nu is het zo gekomen Dat die nieuwe wet heeft benomen De gang, die men plag te gaan Door de ouden weg, dat is te verstaan, Van der nieuwe wet 't geloof fijn, Dat boven uwer wet geprezen moet zijn, Dus moet die oude wet achterblijven, En in de nieuwe weg zal men beklijven Te doen die mooie pelgrimage, Dat is, toe God van de troon. Al heeft u Mozes in de oude wet De 10 geboden fraai gezet, Ze zijn nu vergroeit zo zeer, Dat er niemand in geen keer, Zonder dolen in mag gaan, Maar hoort wat ik u laat verstaan: Een nieuw gebod, dat' is Liefdadigheid, Brengt meer volk ter rechter straten [72] En lichter in pelgrimage van God, Dan al uw 10 geboden, Want zonder liefdadigheid, dat is Minne, Nu komt niemand ten hemel in.’ Elyas zei: ‘Ik heb u wel beproefd, En me lijkt wel dat ons behoeft Meerdere wetenschap dan ons dacht, Maar zeker ik me schamen mocht, Zou ik aldus overwonnen belijden, Dus wil ik om een andere reden zien, En vragen u met korte woorden Van dat ons geloof toebehoort. - Noch speekt Elyas, de eerste Jood. Nu berecht me gij bent bekend, Waartoe uw geloof is goed, Want we hebben wel vernomen Dat uw wet eerst is gekomen Van een man, die wijlen eer Onze voorouders pijnden zeer, En bij lijden brachten ter dood, Die ook had armoede groot, In zijn tijd, want moeder en vader Waren arme lieden allemaal, Dus is uw geloof niets dan spel In wetenschap te rekenen, lijkt me wel.’ Hier speekt Amandus. Amandus zei: Nu dool je zeer Dat gij blasfemeert onze Heer, En het is ook tegen uw wet, Die u van Mozes is gezet, [73] Want ge leest dat Abraham Op bevel zijn zoon nam, En wilde offerande hebben gedaan. Dat heeft de engel weerstaan, Dit is de betekenis bij gelijke Dat die vader van hemelrijk Hier beneden zond zijn kind In Maria, die hem bemind Had, als een moeder haar zoon, Maar Josef was niet diegene, Die vader van hem mocht wezen, Want Maria ontving hem bij deze Doordat ze zo ootmoedig was, Met een woord, geloof dat, En bleef zuiver boven allen wijven; Ook vind je lezen, alzo ik schrijf Dat Abraham zag hangen in die doornen Een Ram, verward met hoornen, Dit was teken dat God wilde Voorbeeld geven dat hij zou Hangen in ket kruishout Proper, door onze schuld, En offerande daarmee ontvangen Over dat die mensheid had misdaan Bij Isaac, die is de dood ontkomen, Mag men Christus godheid noemen, Want dat hij van de vader ontving Nee, voelde geen ding Maar zijn mensheid betekent de Ram, Die door ons het lijden aannam. Wil je hiertegen iets zeggen, Zo verloochen je uw schrifturen, ziet.’ [74] Toen Helyas dit had verstaan Nee, wist hij niet wat bij redenen aanvangen, Daar bleef hij zwijgen in dit doen, Dus schold hem zijn gezel Symoen, Hier speekt Symoen, de andere Jood. En zei: ‘Hier mag men wonder zien Dat gij hier moet overwonnen belijden En kon niet antwoorden recht nog krom, Meester Helyas, al ben je stom Gemaakt van een arme knecht, Ik zeg het in woorden slecht Dat ik niet overwonnen zal belijden, Gij mag u schamen bij uw geestelijkheid Dat ge u kot verweren niet, Daar 't zo menig man hoort en ziet.’ Hier speekt de bisschop van Vermandois. Meester, al ben je verstandig en wijs, Veel beroemen is geen prijs, Maar toont en beproef uw zaken, Moa je onze redenen te niet maken, En uw redenen helder doen blijken, Zo is het wel recht dat we u wijken. Noch speekt Symoen, de andere Jood. Gij zegt waar. Zij het zeker dat, Uw geloof is al dwaas, Gij zegt daar een vreemd ding, Dat Maria Jezus ontving [75] Bij de vader van hierboven, Dit wil ik altijd niet loven, En dat ze Maagd bleef mede, Dit was tegen de natuurlijkheid, Want nooit geschieden was nog gehoord Maagd kind te brengen voort. Hier speekt Amandus. Toen Amandus dit verstond, Antwoorde hij, met verstandige zin: ‘Vind je niet zelf lezen dat Dat Mozes kwam e een plaats, Die Onze Heer herberg geheten is Onder uw lieden en ook Sinaï, Daar zag hij Onze Heer staan In een doorn die bevangen Was met vuur, alzo hij dacht, En dat het de doorn niet schaden mocht, Dat hij dit zag betekent Maria, Die van aller smetten bleef vrij Ook was zo van de Joden geboren, Die we aanduidden bij de Doorn, Die hard, scherp is en fel; Bij redenen mag je wel vergelijken De doren, gij Joden, te elk uur, Gij bent vol van alle schrifturen, Nochtans wil je bekennen niet Van uw schrifturen de ware beteneis, Die wijlen uw voorouders schreven, Dus dool je in uw harde leven, En mag de doorn wel vergelijken, Die hard wederwaardig is en fel. [76] Dat Vuur betekent ons de Heilige Geest, Die haar hulp gaf en vol deed Te blijven in haar zuiverheid, En onbesmet van uw zede, Daar zo naar wil je niet horen, Al was ze van uw geslacht geboren, Ze bleef ootmoedig, in deugden gestadig, Te alle tijden, vroeg en laat, En om haar grote ootmoedigheid Ontving ze de Gods zoon, versta het al bloot, Menselijk lijf in haar lichaam, Altijd bleef zonder blaam. In een ander punt mag je verstaan, Wil je de waarheid belijden gelijk, Dat het was geen onmogelijk ding, Maria dat ze een kind ontving En zuiver bleef, want verwonder meer Geviel Sara, wijlen eer, Want gij vindt lezen dat ze lachte Als haar de engel zei het gevoeg Dat ze zou dragen een kind, Dat ze geheel niet wilde geloven Omdat ze oud was 90 jaar, En haar ontbrak, weet voorwaar, Dat geen vrouwen ontbreken mag, Die kind zal dragen op enige dag. Deze Sara was Abrahams wijf, Isaac 't kind dat ze droeg in 't lijf, Wat mag je hierin aanschouwen Dan dat Maria, onze vrouwe, Boven alle natuur droeg Jezus, daar ze om lachte. [77] Zonder smet en zonder wonde, Zonder smet en zonder zonde Van haar reine maagdelijkheid; Jezus was de vrucht en zij was die bloem, Die spruit uit de reden van Jesse daar, Gij ook van hebt schrifturen maar. Nu twijfel hierin nimmermeer, Maar bekent dat God nu en heer Was en is en machtig, En boven der naturen krachtig, Want Sara ontbrak het bij de ouderdom, Dus zou ze het niet goed geloven willen, Want ze verloren had haar jeugd, Maar Maria won het bij de deugd, En bij de Gods mogendheid Die haar koos bij haar zuiverheid, Daar ze zichzelf in verklaarde, En haar de engel verzwaarde, Daarbij werd Christus, als gij mag horen, Menselijk van haar geboren, Tot onze blijdschap en tot onze vreugde, Want hij ons verloste uit het verdriet, En heeft ons verlost met geweld Van de band, daar ons die kwade in hield.’ Symoen zei zonder waan: ‘Hij doet ons zo proper verstaan Van der schrifturen de betekenis, Dat ik er niets tegen zeggen kan.’ Hier speekt Abraham, de derde Jood. Als Abraham heeft gehoord Deze redenen, zo kwam hij voort, [78] En schold zijn gezellen zeer, En hij zei: ‘Groote oneer Heb je ontvangen, zij het zeker dat, Beide, Symoen en gij Elyas! Dat gij aldus liet overwonnen, Ik waande men niet zou hebben kunnen Vinden man, zo hoog geleerd, Die tegen u gedisputeerd Zou hebben, me lijkt ik was bedrogen, Nochtans zal ik mijn vermogen Doen te blijven in onze Heer, Opdat ik bij enige keer.’ Hier speekt die bisschop Arnoud. Nu vraag en doet dat gij wilt, Ik hoop dat ge wordt gestild, En met redenen afgelegd, Want die edele menselijkheid, Die door ons smaakte die bittere dood Zal ons helpen in elke nood, En 't geloof zal boven blijven, Daar hij hem om liet ontlijven. Noch speekt hier Abraham, de derde Jood. Gij christenen, maakt vele prologen. Nu wit ons zeggen en tonen In welke wijs dat gij u lieden Dopen doet, wilt ons aanduiden, En van den Sacramenten mede, Wat machten dat heeft te elke plaats. Op deze twee punten, zonder waan, Is meest uw geloof staan, [79] Daar gij ons denkt in dolende zeer, En doet contrarie de grote heren God, die eerst de wereld stichtte, En met zijn wetenschap verlichte Dat hij maakte hemel en aardrijk, En den mens proper, Om dat hij hem aanbidden zou, En anders nergens aan geloven wilde, Alzo men verstaat dat ding Aan Mozes, die 't geloof ontving. Nu zeg je, christenvolk allemaal, Dat uw geloof is aan de Vader, En aan zijn mooie Zoon Ja, aan de Heilige Geest, die in den troon Alle drie zijn een God, Die over alle zaken heeft gebod. Dus is uw geloof alle twijfeling, En niet waarachtig in geen dingen. Noch speekt hier Amandus. Als Amandus deze reden hoort Van Abraham, sprak hij dit woord: ‘Gij Joden, die hebt de naam Dat ge verstandig bent, dus mag je u schaamte In u hebben, dat gij niet verstaat Der schrifturen lering, die u aangaat, Want gij het proper vindt beschreven Van den profeten, die ze u gegeven Hebben, omdat te beter zouden Van alle dolingen blijven vrij, Maar de donkerheid is in u gegroeid Zo zeer, dat hij niet aanpassen [80] Kon het verstaan noch de betekenis Dat wil ik beproeven vuur u lieden, Bij uw eigen fraaie schrifturen, Dat christen geloof, zonder delay Beter is en waarachtiger mede Dan uw wet na de goddelijkheid, Want we vinden lezen dat In de schrifturen van Zacharias Die leraar was in 't oude testament, En ons nochtans doet bekent Dat God van niets maakte in 't begin Den hemel en de engelen daarin, En de vier elementen mede, Ja, en de aarde dat zo haar plaats Met het water hield algemeen, Onbesmet, zuiver en rein, En was met duisterheid bedekt, Dit zegt de schrift, die 't verhaalt, Dat daar die heilige wil van Onze Heer, Dat 's Gods Geest, dus zal men 't keren Op dat water werd gedragen, Die woorden mogen ons wel behagen, Want het betekent en 't aanduidt Dat doopsel, dat men nu pleegt In 't christen geloof waarachtig. Voort leert ons van deugden krachtig Sint Johannes de Doper, die heilige man, Die ons eerst doopsel aanbracht In 't Nieuwe Testament gegeven, Daar hij voorbeeld heeft gegeven, Alzo men alle dagen mag horen Lezen in het Evangelie, die voor Begint: In principio erat verbum. Nu versta dit goed en wees niet dom Dat hij zegt: In 't begin was het woord Et verbum erat apud Deum. Nu zegt hij voord: Dat dit woord eerst kwam uit God, Zeg Sint Jan, als een minlijke bode. Versta wat dit Woord betekent, Daar hij zegt, een Woord en anders niet, En dat Woord van God eerst kwam, Betekent Christus, die van den Vader eerst klom Van daarboven, en daalde beneden Omdat hij ons wilde leiden Den rechte weg te hemel waart, Dit is rechte voort geopenbaard, En dat dit Woord veranderde mede In een lucht der zaligheid. Die Lucht betekent, is u bekend, Van het Doopsel 't heilig sacrament Daar we alle verlicht zijn mede, En gebracht uit de duisterheid Bij dien woorden, dat is te verstaan, Bij Christus, die de dood aanging, En door ons stortte zijn bloed, Dat ons was een zalige vloed, Want wij christenen van geloof fijn In dat bloed zuiver gereinigd zijn; Dit bloed i ook een betekenis Van ons doopsel behoudenissen, Dus wilt u voegen te verstaan Waarom we doopsel aannemen, En neemt voorbeeld der waarheden, Dat we ere behouden blijven mede. [82] Dit was 't eerste punt dat gij Ons tevoren legt, en daarbij Vraag je mede, tot welk attente Men ze eerde het sacrament, Dat we Gods lichaam noemen, En tot wat profijt dat ons mag komen? - Dit zal ik u voort doen verstaan Bij uw wet leringen zonder waan; Zeggen niet uw boeken zonder leemte, Van der Schrifturen dat was Sem, De goede Noach oudste zoon, En dat hij leefde diegene Totdat Isaac was geboren, En dat hij Abraham bracht tevoren, Beide, wijn en brood, Dit was betekenis groot, Opdat men 't onder u merken wil Dat er na komen zou Die rechte priester, Maria’ s zoon, En dat hij offeren zou diegene Zijn vlees, dat we verstaan bij het brood, Al wil je het geloven node, En bij de wijn is onze betekenis Zijn heilig bloed en anders niet, Noch allerwege op het altaar Dient men er mede al openbaar; Want die wijn wordt datzelfde bloed, Dat Christus uit de zijde woedde, En brood werd datzelfde ding, Dat door ons aan het kruis hing. Ja, dat zelf vlees, wees onversaagd, Dat Maria droeg, die reine maagd. [83] Dus is reden, wil je het verstaan, Dat we hem blijven onderdanig Want we daarbij mogen komen Ter zaligheid, die ons was benomen. Een derde zaak zo vraagt u: Waarom dat ons geloof is In drie personen en zeggen dat Ze een God zijn te elke plaatst? - Dit wil ik u bij redenen beproeven Op dat gij u wilt laten vergenoegen Met de schrifturen van der waarheden Daar uw leraars voor van zeiden. Eerst bij dat God maakte in 't begin De hemel en de engelen daarin, In een plaats, die men Empiereus noemt, Daar was dat Lucifer, ik wil dat ge het hoort Verbrak 't gebod van onze Heer. Voort stichtte God met grote eren De Elementen alle vier daar: Lucht, aarde, vuur en helder water; Dit stichtte hij bij zijn doen, Daar wij christenen op mogen zijn koen, Maar ten mens proper Daar riep hij toe voorzienig Hulp aan die Drievuldigheid, Want gij vindt zelf dat hij ei In die schrifturen, is het niet waar, Dat God sprak tot zichzelf daar: Faciamus hominem ad ymaginem, Ad nostram similitudinem, Is dat niet te zeggen proper: Maken we den mens naar ons gelijk. - [84] Daar hij dus zei: Maken we, Verstaan we der personen drie. Elk die wetenschap kan Mag er proper merken aan Dat die Vader was het begin, En dat die Zoon had wijsheid in; Dus de Vader aan hem verzocht, Mits de Heilige Geest, die 't volbracht. Dus zo toonde hij u drie personen In een God, volmaakt en mooi. Die vader is daar gij aan gelooft, Maar aan de Zoon gij zeer verdooft, Want ge gelooft niet dat hij kwam Van de Vader en mensheid aannam Aan Maria, zijn lieve moeder, Zeker hij deed, want onze boete Daarvan kwam van de helse pijn, Alzo 't voor ogen is en in schijn, Want was hij niet neder gekomen, Adam en Eva hadden benomen Bij het verbeuren van het fruit Al onze vreugde en blijdschap, En zouden moeten hebben ontvangen Wraak van dat ze hadden misdaan Die menselijkheid tegen God Bij het verbreken van zijn gebod; Hier ken je de Vader en de Zoon. Nu merkt de Heilige Geest, die gewoon, Is te wezen altijd het midden, Want hij is van de Vader de stem, En die wetenschap van de Zoon mede Blijven in een eenparigheden [85] Alle drie houdende tezamen, Hiervan heb je grote blaam, Dat gij hebt schrifturen `zo goed, En gij meer twijfelt in het gemoed.’ Toen Abraham Amandus hoorde spreken Nee, kon hij hier niets tegen steken, Dus sprak die koning Dagobert: ‘Hoe gij Joden, ben je bang, Of ben je al ten einde raad? Ik vrees ge zal al te laat U bedenken en bekeren Aan 't geloof van onze lieve Heer |
|
Jhesus Christus, die ons cochte Ende ter ghenaden sijns vaders brochte. Wilt vaderlike omme tiden, Ende met desen helighen man lien, Want hi prouvet so properlike Dat ghi de waerheit moghet sien bliken.’ Die vierde juede, die dat vernam, Hiet Moyses ende hi quam Voor den coninc, ende hi bat hem seere Door ootmoedicheit ende door sijn heere Dat hi hem een deel hooren woude, Want hi gheerne vraghen soude. Die coninc sprac: ‘Nu vraghet saen, Ic hope het sal met hu vergaen Als 't den anderen es ghesciet, Die hem ne connen verweeren niet. Hier spreect Moyses, de .iiij. Juede. Moyses begonste vraghen dus: ‘Ghi segghet vele van uwen Jhesus. [86] Dat hi de Gods sone was Twy liet hi danne ghescien das, Dat hi ter weerelt wert ghevanghen, Ghepijnt ende an een cruce ghehanghen, Want ons gheloove es van dien Dat hijt niet hadde laten ghescien Hadde hy Gods sone gheweest Van der doot ware hi ghenesen Bleven, ende hadde met eenen woorde Al 't folc brocht te sinen accoorde.’ Hier spreect Amand. Amand, die hevet aldus gheseit: ‘Te anderen tiden hebbic voor ooghen gheleyt, Noch sal ic 't bi uwen propheten Hu prouven dat dus was beheten, Dat eene Maghet soude dragen, Dit hoorde di Ysayen ghewaghen, Een kint dat dalen soude huten troone, Dat spreken sine boucken scoone Dat hi onder 't folc soude wanderen Voorseide Baruch metten anderen, Ende ootmoedicheit tooghen groot, Dit vindi in scriftueren al bloot. Dattene de viand prouven soude Voorsprac Sakaryas, die oude, Ende overwonnen soude wesen, Dit moghdi proper selve lesen. Dat menne verraden soude ende vaen Voorseide hu Salmoen sonder waen, Ende dat door onsen wille moeste sijn, Dit tooght hy mede by redenen fijn. [87] Dat het bi Judace soude ghescien, Ende dat menne ontcleeden soude nadien, Ende dattene de valsche souden bedraghen, Dit hoordi wel Davitte ghewaghen. Dat menne bespotten soude onscoone, Ende ooc van der doornine croone, Ja, van der calumme, wildijs lyen, Dit vindi in boucken Jeremien; Van der crucen, daer hi an hinc, Ende van dat hy ter hellen ghinc, Ende sine vrienden loste daer huut Maken Abrahams boucken gheluut; Van dat hi ten derden daghe es verresen, Ende wandelde .xl. daghe na desen Met sinen jonghers up eerderyke Seghet hu Josophus properlike; Dat hi ten .xl.sten daghe upvoer In midden staende up den berch van Thaboer Van sinen discipulen menich een Voorwijst ons Baruch ende Ysaac onder hem tween; Dat hi den Helighen Gheest sende neder Tote sinen jonghers voort ende weder Predickende ende gaven ghesonde, Dat voorseide hu David te menigher stonde. Mooghdi hier ieghen redene gheven Dat uwe propheten niet en screven, So segghet ende moghdijt niet vulbringen, So ghelooft doch waerachteghe dinghen.’ Noch spreect hier Moyses. Moyses seide: ‘Dattu segghes dat's waer, Maer du ne tooghes ons niet claer [88] Up dat die selve wesen woude Christus die ghedooghen soude.’ Noch spreect hier Amand. Doe seide Amant: ‘Tooght eenen anderen Maeghden-Sone, die wilde wanderen, Ende die de pine hevet leden, Na dat die prophelen vorseiden.’ Moyses ne conste niet ghedoen; Dies heeft hi an sine ghesellen gheploen Te biddene met grooter ootmoedicheden Te gader t'ontfane kerstinhede. Die coninc werd dies herde blyde, Ende bat Amande up dien tide Dat hi den Jueden door sine lieve Helpen bringhen huten meskieve, Dies waren die andere al bereet, Ende ghinghen voor den coninc ghereet, Ende baden hem ende Amande mede Om hulpe te haren kerstinhede. Amand die was saen beraden, Ende seide dat hijt gheerne dade, Ende ghereedder toe so hi eerst mochte, So dat hiere vele ten doopsel brochte, Maer som waren si so hert Dat Amande seere te suer wart Heer hi se daer toe mochte ghebringhen, Gheloovende in waerachtighe dinghen. Doch so vele pinen hi dede Dat alle die Jueden van der stede Ghedoopt worden ende stichten schiere Eene kerke van goeder maniere, [89] Daer Amamt af maecte naer Een clooster, die nu es maer, Want hiere nu begraven leyt Selve die men haer prijs gheeft. Hierna suldi meer hooren Van desen cloostere, maer vooren Moetic hu andere redene segghen, Dies willic nu dit nederlegghen. |
Jezus Christus, die ons kocht En ter genaden van zijn vader bracht. Wil vaderlijke omgaan, En met deze heiligen man belijden Want hij beproeft zo proper Dat hij de waarheid mag zien blijken.’ Die vierde Jood, die dat vernam, Heet Moyses en hij kwam Voor de koning, en hij bad hem zeer Door ootmoedigheid en door zijn eer Dat hij hem een deel horen wilde, Want hij graag vragen zou. De koning sprak: ‘Nu vraag gelijk, Ik hoop het zal met u vergaan Zoals 't de anderen is geschied, Die zich konden verweren niet. Hier speekt Moyses, de 4de Jood. Moyses begon te vragen dus: ‘Gij zegt veel van uw Jezus. [86] Dat hij de Gods zoon was Waarom liet hij dan geschieden das, Dat hij ter wereld werd gevangen, Gepijnigd en aan een kruis gehangen, Want ons geloof is van dien Dat hij het niet had laten geschieden Had hij Gods zoon geweest Van de dood was hij genezen Gebleven, en had met een woord Al 't volk gebracht tot zijn akkoord.’ Hier speekt Amandus. Amandus, die heeft aldus gezegd: ‘Te anderen tijden heb ik voor ogen gelegd Noch zal ik 't bij uw profeten U beproeven dat dus was geheten, Dat een Maagd zou dragen, Dit hoorde u Jesaja gewagen, Een kind dat dalen zou uit de troon Dat spreken zijn boeken mooi Dat hij onder 't volk zou wandelen Voorzei Baruch met de anderen, En ootmoedigheid tonen groot, Dit vind je in schrifturen al bloot. Dat hem de vijand beproeven zou Voorsprak Zacharias, die oude, En overwonnen zou wezen, Dit mag je proper zelf lezen. Dat men hem verraden zou en vangen Voorzei u Salomon zonder waan, En dat door onze wil moest zijn, Dit toont hij mede bij redenen fijn. [87] Dat het bij Judas zou geschieden, En dat men hem ontkleden zou nadien, En da hem die valse zouden bedragen, Dit hoor je wel David gewagen. Dat men hem bespotten zou lelijk, En ook van de doornenkroon, Ja, van der zuil, wil je het belijden, Dit vind je in de boeken van Jeremias Van het kruis, daar hij aan hing, En van dat hij ter helle ging, En zijn vrienden verloste daaruit Maken Abrahams boeken geluid; Van dat hij ten derde dag is verrezen, En wandelde 40 dagen na deze Met zijn jongeren op aardrijk Zegt hu Josephus proper; Dat hij ten 40ste dag opvoer In midden staan op de berg van Thabor Van zijn discipels menig een Verwijst ons Baruch en Isaac onder hen twee; Dat hij de Heilige Geest zond neder Tot zijn jongeren voort en weder Prediken en gaven gezondheid, Dat voorzei u David te menige stonde. Mag je hier tegen reden geven Dat uw profeten het niet schreven, Zo zeg het en mag je het niet volbrengen Zo geloof toch waarachtige dingen.’ Noch speekt hier Moyses. Moyses zei: ‘Da zegt dat is waar, Maar u toont ons niet helder [88] Opdat het dezelfde wezen zou Christus die het gedogen zou.’ Noch speekt hier Amandus. Toen zei Amant: ‘Toon een anderen Maagden-Zoon, die wilde wandelen, En die de pijn heeft geleden, Naar dat die profeten voorzeiden.’ Moyses kon het niet doen; Dus heeft hij aan zijn gezellen gepoogd Te bidden met grote ootmoedigheden Tezamen ontvangen christelijkheid. Die koning werd dus erg blijde, En bad Amandus op die tijd Dat hij de Joden door zijn liefde Helpen brengen uit de misval, Dus waren die anderen al bereid, En gingen voor de koning gereed, En baden hem en Amandus mede Om hulp tot hun christelijkheid. Amandus die was gelijk beraden, En zei dat hij het graag deed, En bereidde ertoe zo gauw hij mocht, Zodat hij er vele ten doopsel bracht, Maar sommigen waren zo hard Dat het Amandus zeer te zuur werd Eer hij ze daartoe mocht brengen, Geloven in waarachtige dingen. Doch zo veel moeite hij deed Dat alle Joden van de plaats Gedoopt worden en stichten snel Een kerke van goede manieren, [89] Daar Amandus vanaf maakte daarna Een klooster, die nu is maar, Want hij er nu in begraven ligt Zelf die men hun prijs geeft. Hierna zal je meer horen Van dit klooster, maar voor Moet ik u andere redenen zeggen, Dus wil ik nu dit neerleggen. |
|
Hoe dat Amand die Jueden doopte ende bestelde mids den coninc ende des anderen tween bisscoppen. Amand, die helighe man vercoren, Was te Pevele, als ghi moghet hooren, Daer hi de Jueden wijsde ende leerde, Ende an die Gods wet bekeerde Met sijnder heligher predicacien, Ende God die sturte sine gracie So mildelike in den helighen man, Wiene metten ooghen sach an, Hem verblijdde sijn gheest van binnen In rechter godliker minnen, Ende gaven hem ter ootmoedichede, Ende ter penitencien mede, Want die heeft goeden exemplare, Daer eyst altoos goet werken nare, Maer als die exemplare niet ne es vray Ende het al bedriech es ende dylay Dat mer an merken mach, Ic doe hu overwaer ghewach Dat die wert man niet mach maken Also jonstich sine saken, [90] Als oft die exemplare Goet ende gherechtich ware; Dies mach men alle daghe sien Zware plaghe hier af ghescien Weder ende voort in kerstinhede, Ende al doet nameleke 't Regement der heligher kerken, Die niet ne volghen met ghewerke Die woorden, die si ons doen verstaen, Maer wilden die prelaten vooren gaen In ootmoeden, in penitencien, In almoesenen, in abstinencien, 't Folc, dat si hebben te regierne Van Gods weghen ende te bestierne, Souden hem, die andere volghen naer, Saghen si goet exemplaer, Maer nu es 't segghen van den lieden, Die ons meest van den sonden verbieden, Ende wel weten die Scriftuere Siet men meest in elker huere Antieren hoovaerde ende simonie, Luxurie, nijt ende hatye Meer dan eenich volc dat leeft; Na datter der clergyen so vaste an cleeft, So es de gheloove mijn, Dat niet so groote sonde mach sijn, Alssi ons te kennene gheven, Dus siet men kerstinhede sneven Ende dolen huter maten seere. Onthout herde wel dese leere, Al eyst dat wi clergye sien Haren woorden met ghewerken vlien, [91] Up hare ghewerke souden wy niet bouwen, Maer up hare woorde soude men scouwen, Want ons seghet Sente Augustijn: ‘Broeders, volghet den woorden mijn, En siet up mine ghewerken niet, Want meerct selve ende besiet, Ic bem vleeschelic als ghy sijt, Dies laet varen t'elker tijt 't Ghewerke als 't niet en es van acoorde, Ende achtervolghende den woorde, Dat men van den priester hoort, Maer 't folc es nu so verdort Dat al up die ghewerken siet, Ende en willen den woorde volghen niet, Aldus beleet de blende den blenden, Dies siet men nu in allenden Waerheit, trouwe ende gherechticheit Hier af es ghenouch gheseit, Wildic spreken hier of te verre, Ic mochte lichte wesen herre, Dies willic te mijnder materien wederkeeren, Tote Amande ende tote den heeren, Die te Pevele binnen waren. Amand die ne wilde niet sparen, Hine predicte alle daghe Gods woort, Ende sette 't helighe gheloove voort Dat wy kerstine houden ghemeene, Wel was bi hem die bisscop reene Arnoud, ende van Waesmens die heere, Ende predicten ende castiden seere De lieden, die niewelinghe waren bekeert, So datter God in was gheheert. [92] Die coninc van Vranckeryke Was te Pevele eenpaerlike, Ende halp bestellen 't folc aldaer; Binnen der stede, verre ende naer Was 't folc in vrayen gheloove vast, Dies Amand wel was gherast, So was de coninc ende d'andere mede Binnen dat si waren binder stede, So was die vrancsche coninghinne, Daghebeerts wijf, elc versinne, Van eenen knapelinghe kinde ghenesen. De coninghinne sende met desen Eenen bode van Parijs An haren man, den coninc wijs, Die hem openbaerde 't ghone, Dat hi hadde eenen jonghen sone, Ooc ontboot hem die vrouwe ryke Dat hi wilde commen haestelike Te Parijs, sonder langhe beiden, Want so ontboot hem in der waerheden Dat men 't kint niet en soude doen kerstijn Voor dat quame die coninc fijn; Die bode gaf den coninc vaelant Selve den brief in de hand, Diene up brac veerdelike Selve lassene die coninc ryke. [93] |
Hoe dat Amandus die Joden doopte en bestelde mits de koning en de andere twee bisschoppen. Amandus, die heilige man uitverkoren, Was te Sint Amandus, als gij mocht horen, Daar hij de Joden wees en leerde, En aan di Gods wet bekeerde Met zijn heilige predicatie, En God die stortte zijn gratie Zo mild in de heilige man, Wie hem met de ogen aanzag, Hem verblijdde zijn geest van binnen In rechte goddelijke minnen, En begaven zich ter ootmoedigheden, En ter penitentie mede, Want die heeft goedvoorbeeld, Daar is het altijd goed werken naar, Maar als die voorbeeld niet fraai is En het al bedrog is en vertraging Dat men er aan merken mag, Ik doe u voorwaar gewacht Dat de waardige man niet mag maken Alzo gunstig zijn zaken, [90] Alsof het voorbeeld Goed en gerechtig wars Dat mag men alle dagen zien Zware plagen hiervan geschieden Weder en voort in christelijkheid, En al doet namelijk 't Reglement der heilige kerk, Die niet volgt met werken Die woorden, die ze ons doen verstaan, Maar wilden de prelaten voren gaan In ootmoed, in penitentie, In aalmoezen, in abstinentie, 't Volk, dat zee hebben te regeren Vanwege Gods en te besturen, Zouden hem die anderen volgen na, Zagen ze goed voorbeeld, Maar nu is 't zeggen van de lieden, Die ons meest van de zonden verbieden, En wel weten die Schriftuur Ziet men meest in elk uur Hanteren hovaardij en simonie, Wulpsheid, nijd en haat Meer dan enige volk dat leeft; Na dat er der geestelijkheid zo vast aan kleeft, Zo dat geloof van mij, Dat het niet zo’ n grote zonde mag zijn, Als ze ons te kennen geven, Dus ziet men christelijkheid sneven En dolen uitermate zeer. Onthoudt erg goed deze leer, Al is het dat we geestelijkheid zien Hun woorden met werken vlieden, [91] Op hun werken zouden we niet bouwen, Maar op hun woorden zou men aanschouwen, Want ons zegt Sint Augustinus: ‘Broeders, volg mijn woorden, En ziet op mijn werken niet, Want merk zelf en beziet, Ik ben vleselijk net zoals gij bent, Dus laat varen te elke tijd De werken als 't niet is van een akkoord, En achtervolgen de woorden, Dat men van de priester hoort, Maar 't volk is nu zo verdord Dat al op die werken ziet, En willen de woorden volgen niet, Aldus leidt de blinden de blinde, Dus ziet men nu in ellende Waarheid, trouw en gerechtigheid Hiervan is genoeg gezegd, Wilde ik spreken hiervan te ver, Ik mocht licht wezen geërgerd Dus wil ik tot mijn materie wederkeren, Tot Amandus en tot de heren, Die te Sint-Amands binnen waren. Amandus die wilde niet sparen, Hij preekte alle dagen Gods woord, En zette 't heilige geloof voort Dat wij christenen houden algemeen, Wel was bij hem die reine bisschop Arnoud, en van Vermandois die heer, En predikten en kastijdde zeer De lieden, die net waren bekeerd, Zodat er God in was geëerd. [92] De koning van Frankrijk Was te Sint-Amands eenparig, En hielp bestellen 't volk aldaar; Binnen de plaats, ver en nabij Was 't volk in fraai geloof vast, Des was Amandus wel was gerust, Zo was de koning en de anderen mede Binnen dat ze waren binnen de plaats, Zo was die Franse koningin, Dagobert’ s wijf, elk verzint, Van een knapen kind genezen. De koningin zond met deze Een bode van Parijs Aan haar man, de koning wijs, Die hem openbaarde hetgeen, Dat hij had een jonge zoon, Ook ontbood hem die rijke vrouwe Dat hij wilde komen haastig Te Parijs, zonder lang wachten, Want ze ontbood hem in der waarheid Dat men 't kind niet zou doen christelijk Voor dat kwam die koning fijn; Die bode gaf den koning vrij Zelf de brief in de hand, Die het openbrak vaardig Zelf las het die koning rijk. [93] |
|
Hoe Amand voer te Parijs, daer hy 't conijncs kint kerstijn dede, ende hoe 't kint sprac. Die coninc verblijdde in sinen moet, Als hi die redene al verstoet, Die in den brief was ghescreven. Den bisscop Arnoud heeft hy ghegheven Den brief, ende dedene openbare Voor die ghone die daer waren, Dies verblijdde de helighe lieden. Die coninc sprac: ‘Wilt mi bedieden, Heere bisscop Arnoud, wat ic best doe, Ende hoort wel twy ende hoe Dat mi mijne vrouwe ontboden heeft, Nu biddic hu dat ghi mi raet gheeft Wat mi best es ghedaen?’ - ‘Coninc, heere! nu wilt verstaen Ghi sult bidden desen helighen man Amande, daer alle deucht es an, Dat hi wille trecken mede Tote Parijs, binder stede, Ende uwen sone kerstijn doen; Ic hebbe hope, heere, coninc coen, Dat kint te beter wert sijn daghen.’ Als dit die coninc hoorde ghewaghen, So bat hy Amande seere Dat hy wilde door sine heere Sijn kint doopen metter hant. Doe andwoorde de goede Amand: ‘Heere, coninc, heet mi ende ghebiet Wat ghi begheert, ic ne salt laten niet No wedersegghen uwe ghebode. Ic bidde der moghentheit van Gode [94] Dat 't kint in duechden moet ghedien, Ende 't kerstine gheloove moete vryen, Ende het bi hem ghesterct moet wesen.’ Die goede lieden stelden met desen Papen, clerken binder stede, Die den lieden ter salicheden Soude wysen den wech ende den pat. Die coninc ghereedde hem na dat Omme te vaerne te Parijs Vriendelike, seker sijs, So heeft hy orlof ghenomen, Ende Amand die es commen Tote van Waesmens die bisscop goet, Ende nam orlof met grooter ootmoet An hem diene hem gaf vriendelike. Dus schieden die heeren van duechden ryke; Die bisscop voer te Waesmens waert, Ende Amand maecte sine vaert Met Daghebeert, den coninc wijs, Den rechten wech te Parijs. Ooc wasser die mede bisscop Arnoud, Wies duecht dat was menichfout, Dus so tracken die heeren te samen, So dat sy te Parijs quamen, Daer si wel waren ontfaen. Die coninc Daghobeert wilt verstaen Trac in sijn paleys ter vaert, Daer brochte men voor hem onghespaert Sijn kint, ende als hijt sach an So was hi een blyde man, Ende danctes Gode harde seere Dat hi hem hadde ghedaen die heere. [95] |
Hoe Amandus voer te Parijs daar hij 't koningskind dopen deed en hoe 't kind sprak. Die koning verblijdde in zijn gemoed, Als hij die reden al verstond, Die in de brief was geschreven. Den bisschop Arnoud heeft hij gegeven Dn brief en deed het openbaar Voor diegene die daar waren, Dus verblijdde de heilige lieden. De koning sprak: ‘Wilt me aanduiden, Heer bisschop Arnoud, wat ik het beste doe, En hoort wel het waarom en hoe Dat me mijn vrouwe ontboden heeft, Nu bid ik u dat gij me raad geeft Wat me best is gedaan?’ - ‘Koning, heer! Nu wilt verstaan Gij zal bidden deze heilige man Amandus, daar alle deugd is aan, Dat hij wille trekken mede Tot Parijs, binnen de plaats, En uwe zoon laat dopen; Ik hen hoop, heer, koning koen, Dat kind te beter wordt zijn dagen.’ Als dit die koning hoorde gewagen, Zo bad hij Amandus zeer Dat hij wilde door zijn eer Zijn kind dopen met de hand. Toen antwoorde de goede Amand: ‘Heer, koning, zeg me en gebied Wat gij begeert, ik zal het laten niet Nog weerzeggen uw gebod. Ik bid de mogendheid van God [94] Dat 't kind in deugden moet gedijen, En 't christenen geloof moet bevrijden, En het bij hem versterkt moet wezen.’ De goede lieden stelden met deze Papen, klerken binnen de plaats, Die de lieden ter zaligheid Zouden wijzen de weg en het pad. Die koning bereidde hem na dat Om te gaan te Parijs Vriendelijk, wat zeker is, Zo heeft hij verlof genomen, En Amandus die is gekomen Tot Vermandois die goede bisschop, En nam verlof met grote ootmoed Aan hen die hem gaf vriendelijk. Dus scheiden die heren van deugden rijk; Die bisschop voer te Vermandois waart, En Amandus maakte zijn vaart Met Dagobert, de koning wijs, De rechte weg te Parijs. Ook was er die mede bisschop Arnoud, Wiens deugd dat was menigvuldig Dus ze trokken die heren tezamen, Zodat ze te Parijs kwamen, Daar si wel waren ontvangen. Die koning Dagobert wil het verstaan Trok in zijn paleis ter vaart, Daar bracht men voor hem zonder sparen Zijn kind, en toen hij het aanzag Zo was hij een blijde man, En dankte het God erg zeer Dat hij hem had gedaan die eer. [95] |
|
Hoe die coninc ende die lieden wonder hadden dat 't kint sprac ende hoe se Amant trooste. Des anderdaghes brochte men te hant 't Kint ter kerken daer was Amand Ende Arnoud die bisscop goed. Amand die ghereedde hem metter spoet Om dat kint kerstin te doene. Daer waren ruders ende baroene, Vrouwen ende jonfrouwen mede, Alsoo 't costume was ende sede, Ende daer Amand soude, Dat kint belesen, also houde Andwoorde hem 't kint, ic 't seker bem, Met vulcomender voesen: ‘Amen!’ Menich hoordert, die 't wonder dochte, Hoe het also andwoorden mochte, Want 't kint ne was, als ic ghewaghe, Nemmeer houdt dan .xxx. daghe, Dies hadde de menighe vremthede, Ende hielden't over groote helichede. Die bisscop Arnoud die was blyde Amand doopte ten selven tyde Dat kint, ende dede hem sijn recht, Bi namen hiet hi Seghebrecht. Als die coninc Daghobeert hoorde Dat sijn kint also andwoorde, Haddijs wonder in sinen moet, Ende vraeghde Arnoude, den bisscop goed, Wat saken dat het mochte bedieden. Arnoud sprac: ‘Heere, boven vele lieden Wert hy van Christus ghemint, Dat hopic, dit jonghe kint; [96] Nu stelt te payse uwen moet Het en bediet anders niet dan goed.,, Gode dancte de coninc hier of Dat kint dat wies dat hadde lof, Ons seghet ooc die coronyke Dat hi wert coninc van Hoosteryke Dese selve Seghebrecht, Ende antierde trouwe ende recht, Ende staercte seere kerstinhede Binnen sinen live, dat's waerhede; Van sinen levene zwighic voort, Want te deser materien niet en hoort, Van Amande legghe ic ooc neder, Ende keere up Baven weder. |
Hoe de koning en de lieden wonder hadden dat 't kind sprak en hoe Amandus ze troostte. De volgende dag bracht men gelijk 't Kind ter kerke daar was Amandus En Arnoud die goede bisschop. Amandus die bereidde hem met een spoed Om dat kind christen te doen. Daar waren ridders en baronnen, Vrouwen en jonkvrouwen mede, Alzo ’t gebruik was en zede, En daar Amandus zou, Dat kind belezen, alzo gauw Antwoorde hem 't kind, ik 't zeker ben, Met volkomen stem: ‘Amen!’ Menig hoorde het, die 't wonder dacht, Hoe het alzo antwoorden mocht, Want 't kind was, als ik gewaag, Nimmer ouder dan 30 dagen, Dus had menigeen vreemdheid, En hielden 't voor grote heiligheid. Die bisschop Arnoud die was blijde Amandus doopte terzelfder tijd Dat kind, en deed hem zijn recht, Bij namen noemde hij het Sigibert. Toen de koning Dagobert hoorde Dat zijn kind alzo antwoorde, Had hij verwondering in zijn gemoed, En vroeg Arnoud, de goede bisschop, Wat zaken dat het mocht betekenen. Arnoud sprak: ‘Heer, boven vele lieden Wordt hij van Christus bemind, Dat hoop ik, dat jonge kind; [96] Nu stelt in vrede uw gemoed Het betekent niets anders dan goed, God dankte de koning hiervan Dat kind dat groeide dat had lof, Ons zegt ook die kroniek Dat hij werd koning van Oostenrijk Deze zelf Sigibert, En hanteerde trouw en recht, En versterkte zeer christelijkheid Binnen zijn leven dat is waarheid; Van zijn leven zwijg ik voort, Want te deze materie niet hoort, Van Amandus leg ik ook neer, En keer op Bavo weer. |
|
Hoe die duvel tscoopmans kint verdranc, die Bave gherooft hadde, ende hoe 't levende wert bi Baven bede. Ghi hebt hier vooren wel ghehoort Hoe dat te Ghend binnen der poort Een coopman woende, die toebrochte Dat Amand in Aspergouwen sochte Baven, die hi bekeerde saen, So dat hi doopsel heeft ontfaen, Ende daer na quam bi hem mede In een leven der salicheden, Also ghi ordet dat hi moonc wert, Daer hi penitencie annam hert Over die mesdaden, die hi te voren Ghedaen hadde, alse ghi moghet hooren Lesen hier voren, up dat ghijt verstoet; Daer quam die duvel, die alle goet [97] Benijt, ende taste an den coopman Huut nyde dat hi brochte an Baven 't helighe leven daer hi in was, Ende vant sijn kint, gheloovet das, Staende up den ouver van der Scelt, Daer stac hijt in met ghewelt, So dat daer verdrinken moeste. Dit saghen lieden, ende begonsten Daerwaert loopen, maer sine mochten niet Den kinde ghehelpen; wats ghesciet. Binder stede sijn sy ghegaen, Ende daden 't den lieden daer verstaen, So dat mer de waerheit af bevant, Ende dat den vader wert becant Daer hi bi Baven was gheseten. Seere droeve was hi, mooghdi weten, Ende wert weenende so bitterlike, Dats onfaermde van duechden ryke Baven, den helighen man vercoren, Ende deder sine bedinghe vooren An Jhesum Christum, onsen heere, Met neerensticheden also seere Dat Ons Heere sine bedinghe ontfinc. Dat kint was een jonghelinc Omtrent van .xi. jaren hout. Die vader die hadde groote onghedout, Ende dede dat kint soucken schiere Met vele saken in die riviere, Maer wat men sochte men vant's niet, Doch in 't hende so eyst ghesciet Dat God door Sente Baves bede 't Kint up dwater commen dede [98] Recht in der selver ghebare Of het up eene strate ware, Ende quam ghegaen up dat land, Daer 't sinen vader staende vant, De welke hem verblijdde seere. Daer seide 't kint: ‘Vader, lieve heere, Ic hebbe gheweest in zwaren banden, Ende in tormenten van den vianden, Dies ic niet ne ware ontgaen, Nemaer dat Bave heeft ghedaen Sine bedinghe voor mi an Gode, Die hem consenteerde alse bode Dat hi tote mi es comen, Ende heeft mi vriendelike ghenomen, Ende ghebrocht huten water diep.’ Die menighe daer up Gode riep, Die dit hoorden, ende spraken seere Up die helicheit van Baven, den heere; Christus hier groot restoor dede Over dat Bave, dit es waerhede, Den man te voren sijn goet nam, Sijn kint van der doot bequam, Ende wert een goet man voorwaer, Een helich leven leedde hy daer naer, Ende wert monc dat nu Sente Baefs heet, Maer t'Onser Vrouwen hiet doe, also men wel weet. Hier latic hu van Baven bliven, Ende sal hu van Amande bescriven, Daer ic 't liet hier te vooren, Die te Parijs was, als ghi moghet hooren, [99] Metten coninc Daghobeert, Daer hi seere was gheheert Van den volcke, al doore die stede In sine groote helichede. |
Hoe de duivel het koopman kind verdronk, die Bavo geroofd had, en hoe 't levend werd bij Bavo bede. Gij hebt hiervoor wel gehoord Hoe dat te Gent binnen de poort Een koopman woonde, die toe bracht Dat Amandus in Haspengouw zocht Bavo, die hij bekeerde gelijk, Zodat hij doopsel heeft ontvangen, En daarna kwam bij hem mede In een leven der zaligheid, Alzo gij horde dat hij monnik werd, Daar hij harde penitentie aannam Over die misdaden, die hij tevoren Gedaan had, zoals gij mocht horen Lezen hiervoor, opdat ge het verstond; Daar kwam de duivel, die alle goed [97] Benijd, en taste aan de koopman Uit nijd dat hij aanbracht Bavo 't heilige leven daar hij in was, En vond zijn kind, geloof dat, Staan op de oever van de Schelde, Daar stak hij het in met geweld, Zodat het daar verdrinken moest. Dit zagen lieden, en begonnen Derwaarts te lopen, maar ze mochten niet Dat kind helpen; wat er geschiedt. Binnen de plaats zijn ze gegaan, En deden 't de lieden daar verstaan, Zodat men er de waarheid van bevond, En dat het de vader werd bekend Daar hij bij Bavo was gezeten. Zeer droevig was hij, mag je weten, En begon te wenen zo bitter, Dat het ontfermde die van deugden rijke Bavo, de heilige man uitverkoren, En deed er zijn bidden voor Aan Jezus Christus, onze Heer, Met vlijt alzo zeer Dat Onze Heer zijn bidden ontving. Dat kind was een jongeling Omtrent van 11 jaren oud. Die vader die had groot ongeduld, En liet dat kind zoeken snel Met vele zaken in die rivier, Maar wat men zocht, men vond het niet, Doch in ’t einde zo is het geschiedt Dat God door Sint Bavo bede 't Kind op het water komen deed [98] Recht in de zelfder manier Of het op een straat was, En kwam gegaan op dat land, Daar 't zijn vader staande vond, Die hem verblijdde zeer. Daar zei 't kind: ‘Vader, lieve heer, Ik ben geweest in zware banden, En in kwellingen van de vijanden, Dis was ik niet ontgaan, Tenzij dat Bavo heeft gedaan Zijn bidden voor mij aan God, Die hem toestemde als bode Dat hij tot mij is gekomen, En heeft me vriendelijk opgenomen, En gebracht uit het diepe water.’ Menigeen daar op God riep, Die dit hoorden, en spraken zeer Op de heiligheid van Bavo, de heer; Christus hier grote herstelling deed Over dat Bavo, dit is waarheid, De man tevoren zijn goed nam, Zijn kind van de dood bekwam, En werd een goede man voorwaar, Een heilig leven leedde hij daarnaar, En werd monnik dat nu Sint Baaf heet, Maar te 'Onze Vrouw heette het toen, alzo men wel weet. Hier laat ik u van Bavo blijven, En zal u van Amandus beschrijven, Daar ic 't liet hier tevoren, Die te Parijs was, als gij mocht horen, [99] Met de koning Dagobert, Daar hij zeer was geëerd Van het volk, al door die plaats In zij n grote heiligheid. |
|
Een miracle van eenen blenden te Parijs, die God dede door Sente Amande. Hoe een mensche meer duechden antiert, Soo hem God meer gracien in stiert. Dit mach men vinden alle daghe, Ende bi Amande, als ic ghewaghe, Maghic dit bi redenen proeven al, Want wy vinden dat van duechden niet smal En was dese helighe man vercoren, Also ghi hooren muecht hier vooren Lesen van hem, ende bi dien So moeste hem te meer gracien ghescien, Want van gracien der Gods moghentheden So was hi vul t'elker stede, Dies ghi exemple hebt ghehoort. Nu hoort eene miracle voort Van hem, die te Parijs ghevel, Tsghelijcs hooredi noynt, weetic wel. Het was een poorter in de stat, Die Amande ten hetene bat Met hem in grooter ootmoedicheden; Verstaet waeromme dat hi dede, Hi hadde eenen vrient, sy hu bekent, Die met beeden ooghen was blent, Ende ne hadde in langhen tyden Ghesien, dies waren onblyde [100] Sine vrienden, ende dochten Of bi Amande yet ghescien mochte 't Sien van den goeden man Huut helicheden, die hi hadde an, Want si hadden wel verstaen Vele miraculen, die hi ghedaen Christus hadde, door sine dooghet, Dies quam die poortere, als ghi moghet Hooren, ende bat ten hetene schiere Amande, den heere goedertiere, Die 't ghereet dede door tsgoeds mans bede, So dat hi ghinc ter selver stede Metten poortere te siere salen, Daer 't bereet was al te male Als ter maeltijt toebehoort. Mettien brochte men water voort, Ende die weert bat Amande Dat hi dwoughe sine hande. Amand dede dat men hem bat, Ootmoedelike daer naer hi sat Ter maeltijt neder ende hi soude heten, Maer die weert wilde niet vergheten Sinen vrient, ende heeft ghenomen Dwater, dat van den handen es comen, Daer hi sine hande in hadde ghedweghen, Ende droucht sinen vrient, die gheleghen Was up een bedde met drouven moede. Daer nam die weert met gheloove goede Dwater ende dwougher mede Sijns vrients hooghen, ende hi seide; ‘Vrient, dit comt di van den ghonen, Daer Christus door es ghewoone [101] Te tooghene teekene van minnen groot, Dies roupt an hem door uwen noot Dat hi hu verblyden moete.’ Die man seide met woorden soete: ‘Ic bidde Gode, onsen lieven heere, Dat hi mi door Amands heere Mine mesquame beteren wille, Want ic kenne dat lude ende stille, Die helighe man heeft verdient Te wesene sijn ghestade vrient.’ Hoort hier miracle van Jhesu Christe, Door al dat Amand niet ne wiste Van deser saken nochtanne dare, So wildet God maken mare Ende tooghen die groote minlichede, Die hi hem jonste, want ter stede Wert die man siende claer, Dies de weert verblijdde voorwaer So seere dat hi ghinc mettien, Daer hi Amande heeft voorsien, Ende sprac: ‘Helich vader, sonder ghelike Bekent met Gode van hemelryke Boven allen creatueren die leven Dat so hebben wy hier beseven, Wel helich vader, doe ic hu bekent, Eenen vrient metten ooghen blent Haddic, die nu worden es ghesont By uwer helicheit, dat si hu cont, Ende Christus heeft hem sijn sien verleent, Door uwe duecht recht verheent.’ Want Amand als hi dit hoorde, Ende vraeghde den weert dese woorde [102] ‘Heere, goetman, wat es hu ghesciet Dat ghi mi eenighe saken tyet, Daer ic altoos niet ne af ne weet, Mescomt hu hiet, dat es mi leet, Ende wilt ontbeeren uwer spraken, Dies biddic hu, want in allen saken So es die tonghe goet bedwonghen, Daer so in mochte sijn ontspronghen Om te ontlockene eenighe eerheit.’ Mettien die weert wederseit: ‘Helich vader, verstaet niet so Dat ic uwer gramscip werde vro; Maer ic bediede hu die waerhede, Een mijn vrient Gods moghenthede Anriep in de name van hu, Dies hem te bet es ghesciet nu, Want hi wel siet alle saken, Dies hi te voren was t'onghemake, Ende blent metten ooghen sijn, Hier omme, helich heere mijn, So bedancke ic mi uwer ghenaden, Ende wille lesen vrouch ende spade Hu knecht ende hu dienstman.’ Als Amand dit hoorde an Ende herde wel verstont bediet, Sone lette hi langher niet, Maer viel in bedinghen t'onsen heere, Ende dancte hem dies harde zeere. Voort bat hi hem allen die dat saghen Dat si der saken niet ghewaghen Ne souden, maer dancken des Christus, die almoghende es, [103] Ende die de sake selve dede Huut siere grondelooser ontfaermichede, Wat soudic hier af vele segghen, Ende vele redenen daerin belegghen, Vele lieden ter weerelt sijn, Die qualic connen helen, dat's anschijn, Ende also ghevielt hier van desen, Gheen blyder volc mochte wesen Dan tsmans vrienden sonderlinc, Ende bi dien so spreedde die dinc So verre, doe ic hu verstaen, Dat door al die stede es ghegaen Die niemare, ende dat die dinc Selve verhiesch die coninc, Dies hi Gode dancte menichfout Ende gaeft te kennene den bisscop Arnoud, Die seere prijsde die helichede, Ende van Amande die ghestadichede. Wat soude ic hu hier af meer doen verstaen, Groote heere was Amande ghedaen Al over al so waer dat hi ginc, Maer selve Daghobeert, die coninc, Pooghde hem te heerne boven al, Ende die bisscop Arnoud, van duechden niet smal, Was by hem so waer hy mochte, Ende stelde seere sijn ghedochte Om den goeden man te houdene daer, Maer Amand, dat's seker waer, Wert in hem selven so buten keere, Door dat men hem dede so grote heere, In allen steden so waer hi was, Dat hi den coninc bat door das [104] Met ootmoedicheden den orlof sijn, Dies die coninc seide:’ Vader mijn, Wilt noch bliven door mine bede, Ende helpt bringhen an 't kerstinhede Dese Jueden binnen der poort, Ende danne willic dat ghi voort Altoos vulcomet uwen wille.’ By desen bleef te Parijs stille Die helighe Amand, des seker sijt, Ende predicte alle daghe sonder respijt Den Jueden, ghelooves mie, Bi den welken dat si Bekeerden, ende lieten hare wet, Ende daden hem doopen al onghelet, Ende worden in 't gheloove ghestade, Bekennende altoos die Gods ghenaden. Voort waret den coninc becande Dat eenighe Jueden binnen sinen lande Mochten wesen, die ontboot hy saen Dat si kerstindom souden ontfaen, Of vlien huten lande scoone, Dwelke behoorde onder die vrancsche croone, Dus meersde kerstin gheloove seere Bi Amande, den helighen heere. |
Een mirakel van een blinde te Parijs die God deed door Sint Amandus. Hoe een mens meer deugden hanteert, Zo hem God meer gratie in stort. Dit mag men vinden alle dagen, En bij Amandus, als ik gewaag, Mag ik dit bij redenen beproeven al, Want we vinden dat van deugden niet klein En was deze heilige man uitverkoren, Alzo gij horen mocht hiervoor Lezen van hem, en bij dien Zo moest hem te meer gratie geschieden, Want van gratie der Gods mogendheden Zo was hij vol te elke plaats, Dus gij voorbeeld hebt gehoord. Nu hoort een mirakel voort Van hem, die te Parijs geviel, Insgelijks hoorde je nooit, weet ik wel. Het was een poorter in de stad, Die Amandus te eten bad Met hem in grote ootmoedigheden; Versta waarom dat hij deed, Hij had een vriend, is u bekend, Die met beide ogen was blind, En had in langen tijden niet Gezien, dus waren droevig [100] Zijn vrienden, en dachten Of bij Amandus iets geschieden mocht 't Zien van de goed man Uit heiligheden, die hij had aan, Want ze hadden wel verstaan Vele mirakelen, die hij gedaan Christus had, door zijn deugd, Dus kwam die poorter, als gij mag Horen, en bad te eten snel Amandus, de heer goedertieren, Die ’t gereed deed door de goede man bede, Zodat hij ging terzelfder plaats Met de poorter naar zijn zaal, Daar ’t bereid was allemaal Als ter maaltijd toebehoort. Meteen bracht men water voort, En die waard bad Amandus Dat hij waste zijn handen. Amandus deed dat men hem bad, Ootmoedig daarnaar hij zat Ter maaltijd neder en hij zou eten, Maar die waard wilde niet vergeten Zijn vriend, en heeft genomen Het water, dat van de handen is gekomen, Daar hij zijn handen in had gewassen, En droeg het zijn vriend, die gelegen Was op een bed met droevig gemoed. Daar nam die waard met goed geloof Het water en waste er mee Zijns vriend ogen, en hij zei; ‘Vriend, dit komt u van diegene, Daar Christus door is gewoon [101] Te tonen tekens van minnen groot, Dus roep hem aan door uw nood Dat hij u verblijden moet.’ Die man zei met lieve woorden: ‘Ik bid God, onze lieve heer, Dat hij me door Amandus eer Mijn miskwam verbeteren wil, Want ik beken luid en stil, Die heilige man heeft verdiend Te wezen zijn gestadige vriend.’ Hoort hier mirakel van Jezus Christus, Door al dat Amandus niet wist Van dezer zaken nochtans daar, Zo wilde het God maken bericht En tonen die grote minnelijkheid, Die hij hem gunde, want ter plaatse Werd die man helder ziende, Dus de waard verblijdde voorwaar Zo zeer dat hij ging meteen, Daar hij Amandus heeft gezien, En sprak: ‘Heilig vader, zonder gelijke Bekent met God van hemelrijk Boven allen creaturen die leven Dat zo hebben we hier beseft, Wel heilig vader, doe ik u bekent, Een vriend met de ogen blind Had ik, die nu geworden is gezond Bij uw heiligheid, dat is u bekend, En Christus heeft hem zijn zien verleend, Door uw deugd recht vereerd.’ Want Amandus toen hij dit hoorde, En vroeg de waard deze woorden [102] ‘Heer, goede man, wat is u geschied Dat gij me enige zaken aantijgt, Daar ik altijd niets van weet, Miskomt u iets, dat is me leed, En wilt ontberen uw woorden, Dar bid ik u, want in allen zaken Zo is de tong goed bedwongen, Daar ze in mocht zijn ontsprongen Om te ontsluiten enige eerbaarheid.’ Meteen die waard weerspreek t: ‘Heilig vader, versta het niet zo Dat ik van uw gramschap wordt vrolijk; Maar ik duid u aan de waarheid Een mijn vriend Gods mogendheden Aanriep in de naam van u, Dus hem te beer is geschied nu, Want hij wel ziet alle zaken, Die hij tevoren wast e ongemak, En blind met zijn ogen, Hierom, mijn heilige heer, Zo bedank ik me uw genaden, En wil wezen vroeg en laat Uw knecht en uw dienstman.’ Toen Amandus dit aanhoorde En erg goed de betekenis verstond, Zo lette hij langer niet, Maar viel in bidden tot onze Heer, En dankte hem dus erg zeer. Voort bad hij hen allen die dat zagen Dat ze de zaak niet gewagen Nee zouden, maar danken de Christus, die alvermogende is, [103] En die de zaak zelf deed Uit zijn grondeloze ontferming, Wat zou ik hiervan veel zeggen, En vele redenen daarin leghen, Vele lieden ter wereld zijn, Die kwalijk kunnen helen, dat is in schijn, En alzo geviel het hier van deze, Geen blijder volk mocht wezen Dan de man vrienden vooral, En bij die zo verspreidde dat ding Zo ver, die ik uhu verstaan, Dat door al die plaats is gegaan Dat nieuws, en dat het ding Zelf vernam de koning, Dus hij God dankte menigvuldig En gaf het te kennen de bisschop Arnoud, Die zeer prees die heiligheid, En van Amandus die gestadigheid. Wat zou ik u hier van meer doen verstaan, Grote eer was Amandus gedaan Overal zo waar hij ging, Maar zelf Dagobert, die koning, Poogde hem te eren boven al, En die bisschop Arnoud, van deugden niet klein, Was bij hem zo waar hij mocht, En stelde zeer zijn gedachten Om de goede man te houden daar, Maar Amandus, dat is zeker waar, Werd in zichzelf zo ontsteld, Door dat men hem deed zo’ n grote eer, In allen plaatsen zo waar hij was, Dat hij den koning bad door dat[104] Met ootmoedigheden zijn verlof, Dus die koning zei:’ Vader mijn, Wil noch blijven door mijn bede, En help het brengen aan de christelijkheid Deze Joden binnen de poort, En dan wil ik dat gij voort Altijd vervuld uw wil.’ Bij deze bleef te Parijs stil Die heilige Amand, dat zeker is, En predikte alle dagen zonder respijt De Joden, geloof me, Waarbij dat ze Bekeerden en lieten hun wet, En lieten hen dopen al zonder letten, En worden in 't geloof gestadig Bekennen altijd de Gods genaden. Voort werd het de koning bekend Dat enige Joden binnen zijn land Mochten wezen, die ontbood hij gelijk Dat si christendom zouden ontvangen, Of vlieden mooi uit het land, Die behoorde onder de Franse kroon, Dus vermeerderde christen geloof zeer Bij Amandus, de heilige heer. |
|
Hoe Amand Sente Arnoude wijsde de poeinte daer hi naest mede commen mochte te Gode. Arnoud, die helige bisscop goed, Onthilt wel in sinen moet Van Amande 't helighe leven. Gheerne so was hy hem beneven, [105] T'allen tiden, waer hy mochte, Bede met herten ende met ghedochten Exemple nemen an den heere, Ende wert bi siere saligher leere So vul van Ons Heeren minne Dat al sijn herte ende sine sinne Waren ghenoucht in penitencien, In aelmoesenen, in abstinencien, Ende in bedinghen dach ende nacht, Ende Cristus bi siere heligher cracht Sturtte sine gracie so mildelike In desen man van duechden ryke Dat hi menighe miracle dede Door sinen wille te menigher stede, Ende noch alle daghe doet, Wand dese Arnoud, des sijt vroet, Was de selve Sente Arnoud, Die te Oudenbuerch heeft ghewout, Hoe hiere quam suldi wel hooren Maer hier gaet andre redene voren. Eens was dese helighe man Bi Amande daer hi an Menighe scoone exemple leerde, Daer hi herte ende moet an keerde, Ende volghder naer met ghewerken. Nu hoort ende wilt die redene merken Wat hi vraeghde den goeden Amand, Hi seide dus: ‘Doet mi becant Helich vader, door mine bede Met wat saken ic ter hemelscher stede Commen mach aldernaest, Want mi dijncke hi seere dwaest [106] Die an de weerelt leghet sinen sin, Want daer en es an gheen ghewin, Dies biddic hu, doet mi ghewach Hoe ic Gode ghenaken mach.’ Amand andwoorde: ‘Lieve broeder, Wildi huwes selves sijn behoeder, Ende omme hemelryke pooghen, Ghi moest onweerdde hier ghedooghen, Ooc moetti armoede dooghen mede, Also Christus selve dede, Die menighe armoede ende pine Hier ghedooghede, als 't was anscine, Ende dat verdraghen ootmoedelike Om Gods wille van hemelryke, Ende peinsen ende hebben altoos voor hooghen D'onweerdde, die God woude ghedooghen; Nochtan was hi de selve God, Die over alle dinc hadde ghebod, Maer hi wilde ons exemple tooghen Dat hy armoede wilde dooghen, Ende daer toe onweerde groot, Nochtan ne haddijs negheenen noot. Die Christus wille sien in warer dinc Volghe die voetstappen die hi ghinc, So sal hi daer boven sijn verheven, Ende in d'eewelike blyscip leven, Want die hem hier vernedert seere Wert verheven voor onsen heere, Dat tooghet scriftuere ons al claer, Dus moet hi Christus volghen naer Met ootmoede, sijt seker dies, Die's niet ne doet het's siel verlies. [107] Verstaet voort, lieve broeder mijn, Die met Gode wille sijn Vercoren in de hemelsche stede, Hi moet hebben verduldichede In al dat hem comt te voren, Weder het blyscip sy of tooren, Weder het verlies si oft ghewin, Sijt verduldich in uwen sin; Al eist dat men hu scade doet Sijt verduldich in uwen moet, Ende merc wat Christus selve seide, Doe die Jueden sine leden Pijnden ende daden passie zwaer, Sinen vader bad hi aldaer Dat hijt hem allen wilde verlaten Diene passiden so huter maten, Want wat si daden, sine wisten's niet. Dit gaf hi ons in een bediet Ghedoochsamelic te swighene stille, Al hadden wi hier onsen onwille, Want paciencie in ootmoede Bringhet den mensche ten hemelschen goede, Hier bi, wel lieve broeder mijn, Wildi met Gode vercoren sijn, So hout dese poeinte in hu herte, No door pine, no door smerte, So ne wilt se emmer niet begheven, Dus suldi met Gode leven.’ [108] |
Hoe Amandus Sint Arnoud wees de punten waar hij het meest naast komen tot God. Arnoud, die heilige goede bisschop, Onthield wel in zijn gemoed Van Amandus 't heilige leven. Graag zo was hij hem benevens, [105] Te alle tijden, waar hij mocht, Beide met hart en met gedachten Voorbeeld nemen aan de heer, En werd bij zijne zalige leer Zo vol van Onze Heer minne Dat al zijn hart en zijn zin Waren vergenoegd in penitentie, In aalmoezen, in abstinentie, En in bidden dag en nacht, En Christus bij zijn heilige kracht Stortte zijn gratie zo mild In deze man van deugden rijk Dat hij menige mirakel deed Door zijn wil te menige plaats, En noch alle dagen doet, Wand deze Arnoud, dus wees bekend, Was dezelfde Sint Arnoud, Die te Oudenburg heeft gewoond, Hoe hij er kwam zal je wel horen Maar hier gaat andere reden voor. Eens was deze heilige man Bij Amandus daar hij aan Menige mooie voorbeeld leerde, Daar hij hart en gemoed aan keerde, En volgde het na met werken. Nu hoort en wilt de reden merken Wat hij vroeg de goede Amandus, Hij zei dus: ‘Doe me bekend Heilig vader, door mine bede Met wat zaken ik ter hemelse plaats Komen mag aller naast, Want we lijkt hem zeer verdwaast [106] Die aan de wereld legt zijn zin, Want daaraan is geen winst, Dus bid ik u, doe me gewag Hoe ik God genaken mach.’ Amandus antwoorde: ‘Lieve broeder, Wil uw zelfs zijn behoeder, En om hemelrijk pogen, Gij moet onwaardigheid hier gedogen, Ook moet je armoede gedogen mede, Alzo Christus zelf deed, Die menige armoede en pijn Hier gedoogde, als 't was in schijn, En dat verdragen ootmoedig Om Gods wil van hemelrijk, En peinzen en hebben altijd voor ogen De onwaardigheid, die God wilde gedogen; Nochtans was hij dezelfde God, Die over alle ding had gebod, Maar hij wilde ons voorbeeld tonen Dat hij armoede wilde gedogen, En daartoe onwaarde groot, Nochtans had hij geen nood. Die Christus wil zien in een waar ding Volg de voetstappen die hij ging, Zo zal hij daarboven zijn verheven, En in de eeuwige blijdschap leven, Want die hem hier vernedert zeer Wordt verheven voor onze Heer, Dat toont de schriftuur ons al klaar, Dus moet hij Christus volgen na Met ootmoed, zij het zeker dus, Die het niet doet het is zijn ziel verlies. [107] Versta voort, lieve broeder mijn, Die met God wil zijn Uitverkoren in de hemelse plaats, Hij moet hebben geduld In alles al dat hem tevoren, Weder het blijdschap of toorn, Weder het verlies is of winst, Wees geduldig in uw zin; Al is het dat men u schade doet Wees geduldig in uw gemoed, En merk wat Christus zelf zei, Toen die Joden sine leden Pijnen en deed passie zwaar, Zijn vader bad hij aldaar Dat hij het hem alles wilde verlaten Dat lijden zo uitermate, Want wat ze daden, ze wisten het niet. Dit gaf hij ons in een betekenis Gedogen te zwijgen stil, Al hadden we hier onze onwil, Want geduld in ootmoed Brengt de mens ten hemelse goed, Hierbij, wel lieve broeder mijn, Wil je met God uitverkoren zijn, Zou houdt deze punten in uw hart, Nog door pijn, nog door smart, Zo wil het immer niet begeven, Dus zal je met God leven.’ [108] |
|
Hoe Sente Arnoud orlof badt den coninc Daghobeert ende daer naer t'Oudenbuerch quam. Als bisscop Arnoud dit verstoet Onthilt hijt wel in sinen moet, Ende danctes Amande zeere, Orlof nam hi an die heeren, Ende sciet ter selver tijt. Met scoonen woorden, des seker sijt, Bevallene die helighe Amand te Gode. Die bisscop Arnoud soude noode Langhe beiden, des sijt vroet, Ten coninc ghinc hi metter spoet Te wien hi sprac ootmoedelike: ‘Ic bidde hu, hedel coninc ryke, Dat ghi mi orlof ghevet nu, Want ic moet, dat segghic hu, In minen orbuere varen, Ic ne mach hier niet langher sparen, Want ic hebbe elder te doene.’ Daer naer sprac die coninc coene: ‘Heere bisscop, mi es huter maten Leet dat ghi mi dus laten Wilt, ende van mi dus scheeden. Ic bidde Gode dat hi gheleeden Hu moete waerwaert dat ghy sijt Jeghen uwen wille te deser tijt Ne willic hu altoos houden niet.’ Aldus die bisscop Arnoud schiet Van den coninc van Vrankeryke Ende liet varen gheheellike Allen eerliken staet; Ondiere cleederen, die waren quaet [109] Dede hi an, des sijt wijs, Ende schiet heymelike huut Parijs, Onbekent van allen lieden. Up eenen esel, verstaet bedieden, So reet hi, dat wilt verstaen, Want hi mochte qualike gaen Van oudden, ende ooc leedde die heere Scaerp leven, dattene crancte seere. Die helighe man nam sine vaert Den wech die lach te Vlaenderen waert So langhe voer hi dat hi es comen Buten Houdenbuerch, hebbic vernomen, So moede was hi in sijn lede Dat hi hem ruste ter selver stede, Daer noch die .vij. boomen staen In lijcteekine, sonder waen, Dat Sente Arnoud eerst sijn ruste nam Als hi te Houdenbuerch eerst quam; Daeromme waren die .vij. boomen Daer gheset, des nemet goome. Binder tijt dat ruste die heere Begonsten alle die clocken seere Te ludene, die waren binder stede Datter niement hant toe dede, Dies hadden die lieden wonder groot, Ende liepen ter kerken waert, verstaet al bloot, Te besiene watter ware, Maer alsi vernamen dare Dat die clocken luudden alleene Sonder hulpe groot of cleene, Hadden sijs groote vremthede, Men trac haestelike huter stede, [110] T'allen siden, t'allen gaten; Wonder hadden sy huter maten Twy sulc wonder mochte ghescien, Niement so ne hebben si ghesien Sonder eenen houden man, Die quade cleederen hadde an, Ende sinen esel by hem staen. Te hem so sijn si ghegaen, Ende baden hem in rechter beden Dat hi commen wilde binder stede, Ende houden wilde daer sijn ghemac. Die man ootmoedelike sprac: ‘Ic sal gheerne met hu gaen.’ Mettien es hi upghestaen, Ende trac in die stede binnen, Daer hi ontfaen was met minnen Van den volcke datter was; Daer bleef hy, sijt seker das, Ende predicte den volcke alle daghe Ter duecht so ne was hi niet traghe; Clusenare wert die helighe man, Die sulke gracie van Gode ghewan, Mids penitencien ende weldaden, Daer hi altoos in bleef ghestade, Ende vele temptacien, die hi ontstoet Met sinen gheloove vray ende goet Dat God menighe miracle daer Door hem dede openbaer, Ende noch alle daghe doet, Wand dit es Sente Arnoud, des sijt vroet, Die daer noch begraven leghet In die abdye, ende die men pleghet [111] Te versoukene alle daghe Beede vrouwen, die kindere draghen, Ende ander lieden jonc ende hout, Die God vertroost menichfout, Door die heere van den helighen sint, Die met Gode so es ghemint Dattene God heeft vercoren Metten helighen confessooren. Van hem ghewaghic hier nemmeer, Maer ic wille doen wederkeer Te Parijs, daer Amand binnen Was, die vul godliker minnen Vloyede, also het was an schine. In sine herte dooghdi pine Dat hem 't folc so vele heeren dede, Gheerne ware hi huter stede, Dies sijt seker ende wijs Hi hadde onweert lof ende prijs, Der weerelt achte hi noch min no meere, Ende peinsde sonder letten meere Te Pevele te treckene, alsi eerst mochte, Want hi hadde al sijn ghedochte Daer te blivene alle sijn daghen, Nu hoort wies ic hu ghewaghe. |
Hoe Sint Arnoud verlof bad den koning Dagobert en daarna te Oudenburg kwam. Toen bisschop Arnoud dit verstond Onthield hij het goed in zijn gemoed, En dankte het Amandus zeer, Verlof nam hij aan die heren, En scheidde terzelfder tijd. Met mooie woorden, dus wees zekert, Beval hem die heilige Amandus tot God. Die bisschop Arnoud zou node Lang wachten, dus wees bekend, Ten koning ging hij met een spoed Tot wie hij sprak ootmoedig: ‘Ik bid u, edel koning rijk, Dat gij me verlof geeft nu, Want ik moet, dat zeg ik u, In mijn oorbaar varen, Ik mag hier niet langer sparen, Want ik heb elders te doen.’ Daarna sprak die koning koen: ‘Heer bisschop, me is uitermate Leed dat ge me dus verlaten Wilt, en van me dus scheiden. Ik bid God dat hij geleiden U moet werwaarts dat ge gaat Tegen uw wil te dezer tijd Nee wil ik u altijd houden niet.’ Aldus die bisschop Arnoud scheidde Van de koning van Frankrijk En liet varen geheel Allen eerlijke staat; Goedkope kleren, die waren kwaad [109] Deed hij aan, dus wees wijs, En scheidde heimelijk uit Parijs, Onbekend van alle lieden. Op een ezel, versta de betekenis, Zo reedt hij, dat wil verstaan, Want hij mocht kwalijk gaan Van ouderdom en ook leedde die heer Scherp leven, dat hem verzwakte zeer. Die heilige man nam zijn vaart De weg die lach te Vlaanderen waart Zo lang voer hij dat hij is gekomen Buiten Oudenburg, heb ik vernomen, Zo moede was hij in zijn leden Dat hij hem ruste terzelfder plaats, Daar noch die 7 bomen staan In teken, zonder waan, Dat Sint Arnoud eerst zijn rust nam Toen hij te Oudenburg eerst kwam; Daarom waren die 7 bomen Daar gezet, dus neem waar. Binnen de tijd dat ruste die heer Begonnen alle klokken zeer Te luiden, die waren binnen de plaats Dat er niemand een hand toe deed, Dus hadden de lieden grote verwondering, En liepen ter kerke waart, versta het al bloot, Te bezien wat er was, Maar toen ze vernamen daar Dat die klokken luidden alleen Zonder hulp groot of klein, Hadden ze grote vreemdheid, Men trok haastig uit de plaats, [110] Te alle zijden, te alle gaten; Wonder hadden ze uitermate Waarom zulk wonder mocht geschieden, Niemand zo hebben ze gezien Zonder een ouden man, Die kwade klederen had aan, En zijn ezel bij hem staan. Tot hem zo zijn ze gegaan, En baden hem in rechter beden Dat hij komen wilde binnen de plaats, En houden wilde daar zijn gemak. Die man ootmoedig sprak: ‘Ik zal graag met u gaan.’ Meteen is hij opgestaan, En trok in die plaats binnen, Daar hij ontvangen was met minnen Van het volk dat er was; Daar bleef hij, wees zeker dat, En predikte het volk alle dagen Ter deugd zo was hij niet traag; Kluizenaar werd die heilige man, Die zulke gratie van God won, Mits penitentiën en weldaden, Daar hij altijd in bleef gestadig En vele verleidingen, die hij ontstond Met zijn geloof fraai en goed Dat God menige mirakel daar Door hem deed openbaar, En noch alle dagen doet, Wand dit is Sint Arnoud, dus wees bekend, Die daar noch begraven ligt In die abdij, en die men pleegt [111] Te bezoeken alle dagen Beide, vrouwen, die kinderen dragen, En ander lieden jong en oud, Die God vertroost menigvuldig, Door die heer van de heiligen sint, Die met God zo is bemind Dat hem God heeft uitverkoren Metten heilige belijders. Van hem gewaag ik hier nimmer Maar ik wil doen wederkeer Te Parijs, daar Amandus binnen Was, die vul goddelijke minnen Vloeide, alzo het was aan schijn. In zijn hart gedoogde pijn Dat hem 't volk zo veel eren deed, Graag was hij uit de plaats, Dus wees zeker en wijs Hij had onwaard lof en prijs, Der wereld achtte hij noch min of meer, En peinsde zonder te letten meer Te Sint-Amands te treken, zo gauw hij mocht, Want hij had al zijn gedachten Daar te blijven al zijn dagen, Nu hoort wat ik u gewaag. |
|
Hoe Amand bad den coninc Daghobeert orlof ende hem seide dat hi wilde muenc sijn te Pevele. Voor den coninc es hi ghegaen, Ende knielde neder sonder waen Te wien hi seide: ‘Coninc heere, Ic bidde hu huter maten zeere, [112] Dat ghi nu doet eene bede Door uwe groote hedelhede.’ Die coninc heeft Amande verstaen, Van der heerden hief hine saen Ende seide: ‘Vrient met Gode vercoren, Wat begheerdi, laet mi hooren, Ic sal vulcomen uwen wille Na mine macht lude ende stille, Wat ic vermach es hu ghereet.’ - ‘Heere coninc, dat es een ghesceet Van hier mine staets niet t'onbeerne, Te Pevele so ware ic gheerne, Ende soude mi daer gheerne begheven In eenen clooster al mijn leven, Want ic bem so hout van daghen Dat ic seere beghinne traghen, Ende mach qualike ieghen pine, Dies so ware mi liever te sine In eenen clooster sonder blijf, Ende daer in te leedene mijn lijf In rusten dan die singerye Van der weerelt heerscipie, Dies biddic hu te deser steden Dat ghi senden wilt met beden An onsen vader, den eerdschen God, Dat hi wille sonder spot Eenen anderen senden in mijn stede Bisscop te sine, die moylichede Diene maghic niet ghedraghen.’ Als die coninc des hoorde ghewaghen Dat van hem sceeden soude Amand, Was hi drouve, es mi becant, [113] Doch dede Amand vele beden Dat die coninc sende ter steden Van Roome an onsen eerdschen vader, Ende liet hem weten al te gader Den wille van Amande al, Beede groot ende smal Hoe hy dbisscopdom mochte berecken, Ende hoe dat hi wilde trecken In eenen clooster ende hem begheven, Ende daer bliven al sijn leven, Ende dat hem die coninc bade Beede door Gode ende door ghenade Dat hijt wilde consenteren Amands wille ende sijn begheren. Die paeus hem hier up beriet, Des conincs bede ne wilde hi niet Verhooren in negheender manieren, Eenen helighen man coes hi schiere, Dien hi te Maestricht heeft ghesend, Maer ic doe hu wel bekent Dat hi daer gheen bisscop was Binnen Amands levene, sijt seker das, Maer vicaris, wilt verstaen, Ende na Amands doot heeft hy ontfaen Alder eerst bisscoppeliken name, Dus keerde die bode sonder blame, Daer hi Amande hadde ghelaten, Die blyde was huter maten, Als hy 's paeus brieve bekende. Ten coninc ghinc hi met ghenende, Ende badt hem orlof ootmoedelike. Daghobeert, die coninc ryke, [114] Die wert drouve in sinen moet, Als hi Amande wel verstoet Dat hi heldere wilde wesen, Ende hy seide: ‘O huutghelesen, Helich man, met Gode vercoren, Ghi hads mi vele liever onboren Dat ghi sceeden wilt van mi, Maer na dat hu wille sy Te Pevele te treckene, sone willic niet Daer ieghen steken, wats ghesciet, Trect daerwaert als't hu voughet Ende hu niet langher hier ghevoughet Te sine, maer bidt voor mi, Wel lieve vrient, dies biddic di, Ende of ic huwes hadde noot Dat ghi mi ne let smal no groot, Ghine comt, als ic 't hu late weten.’ - ‘Heere coninc, dat en sal ic niet vergheten, Uwen wille ende uwe ghebode Die soudic verhooren noode, T'uwen bevelene na mine macht Ben ic bereet dach ende nacht.’ Mettien neech hi den coninc Ende schiet van hem in warer dinc Al sijn herte ende sijn ghedochte Was hoe hi commen mochte Te Pevele die helighe man Als hi heerst mochte, sciet hi van dan; Parijs so heeft hi ghelaten Ende quam neder die rechte strate, De welke laghen te Pevele waert. Niet ne weet ic hoe menighe dachvaert, [115] Dat die helighe Amand dede Heer hi te Pevele quam in de stede, Daer hi vriendelike was ontfaen, Groote eere was hem ghedaen, Alle die lieden waren sijns blide Daer naer in harden corten tiden Dede hi toelegghen eene kerke, Ende eenen clooster van scoonen ghewerke, Dien hy stichte in Marien name; Van .xij. moncken sonder blame So maecte hi daer een convent, Selve was hi, es mi bekent, Die dertienste daer ter stede. Eenen monc hi wien dede, Die abt soude wesen van den clooster, Ende haer hooft ende trooster, Door wien si doen souden ende laten. Groot ende scoone huter maten So stichte Amand, als ic ghevroede Desen clooster metten Jueden goeden Die bekeert waren daer te voren. Als dus dese helighe man vercoren Desen clooster hadde ghemaect, Scoone upgheheven ende wel gheraect, Also men 't al noch mach sien, Wandt desen clooster, sijt seker van dien, Es verwisselt sinen name, Na dat Amand, die sonder blame Was, van deser weerelt sciet, Ende dat menschelike leven liet, So was hi begraven daer, Ende oynt sindent daer naer [116] So bleef die clooster ende die stede Sente Amands heetende, dat's waerhede, Om dat hi daer leghet begraven. Die vrancsche coninc gaf vele haven Den clooster beede rente ende land, Door der heere van den goeden Amant, Die hi dicken quam visenteren, Want bi siere heligher leere So was die coninc seere verblijt, Ende quam daer ter menigher tijt. Dus bleef Amand ten clooster binnen Levende in godliker minnen, Ende wert een recht exemplare Vul van duechden, daer elc nare Mochte leeren goede ghewerken, Ende sine salicheit mochte merken, Up dat hi volghen wilde ziere leeren, Nu eist tijt dat wy keeren Up Baven, ende laten bliven Van Amande, ic sal scriven Van hem weder cort hier naer Scoone redene ende waer, Maer van Baven scrivic voren Den helighen man met Gode vercoren. |
Hoe Amandus bad dn koning Dagobert verlof en hem zei dat hij wilde monnik zijn te Sint-Amands. Voor de koning es hij gegaan, En knielde neder zonder waan Tot wie hij zei: ‘Koning heer, Ik bid u uitermate zeer, [112] Dat gij nu doet een bede Door uw grote edelheid.’ Die koning heeft Amandus verstaan, Van der aarde hief hij hem gelijk En zei: ‘Vriend met God uitverkoren, Wat begeer je, laat me horen, Ik zal volkomen uw wil Naar mijn macht luid en stil, Wat ik vermag is u gereed.’ - ‘Heer koning, dat is een zeggen Van hier mijn staat niest te ontberen, Te Sint-Amands zo was ik graag, En zou me daar graag begeven In een klooster al mijn leven, Want ik ben zo oud van dagen Dat ic zeer begin te vertragen, En mag kwalijk tegen pijn, Dis zo was me liever te zijn In een klooster zonder blijf, En daarin te leiden mijn lijf In rust dan die woonplaats Van de wereldheerschappij, Dus bid ik te deze plaats Dat gij zenden wilt met beden Aan onze vader, de aardse God, Dat hij wil zonder spot Een anderen zenden in mijn plaats Bisschop te zijn, die mogelijkheid Die mag ik niet dragen.’ Als die koning dus hoorde gewagen Dat van hem scheiden zou Amandus, Was hij droevig, is me bekend, [113] Doch deed Amandus vele beden Dat die koning zond ter plaatse Van Rome aan onze aardse vader, En liet hem weten al tezamen De wil van Amandus al, Beide, groot en klein Hoe hij het bisschopdom mocht verlaten, En hoe dat hij wilde trekken In een klooster en hem begeven, En daar blijven al zijn leven, En dat hem die koning bad Beide, door God en door genade Dat hij het wilde toestemmen Amandus wil en zijn begeren. Die paus hem hierop beraadde, De konings bede ne wilde hij niet Verhoren in geen manieren, Een heilige man koos hij snel, Die hij te Maastricht heeft gezonden, Maar ik doe u wel bekent Dat hij daar geen bisschop was Binnen Amandus leven, wees zeker dat, Maar vicaris, wilt verstaan, En na Amandus dood heeft hij ontvangen Allereerst bisschoppelijke naam, Dus keerde die bode zonder blaam, Daar hij Amandus had gelaten, Die blijde was uitermate, Toen hij de paus brieven bekende. Ten koning ging hij met dat doel, En bad hem verlof ootmoedig. Dagobert, die koning rijk, [114] Die werd droevig in zijn gemoed, Toen hij Amandus goed verstond Dat hij elders wilde wezen, En hij zei: ‘O uitgelezen, Heilige man, met God uitverkoren, Hij had het me vele liever ontbeert Dat gij scheiden wilt van mij, Maar na dat het uw wil is Te Sint-Amands te trekken, zo wil ik niet Daartegen steken, wat er geschiedt, Trek derwaarts als het u voegt En het u niet langer hier voegt Te zijn, maar bidt voor mij, Wel lieve vriend, dat bid ik u, En als ik had nodig Dat gij me niet let klein nog groot, Ge komt, als ik het u laat weten.’ - ‘Heer koning, dat zal ik niet vergeten, Uw wil en uw gebod Die zou ik verhoren node, Tot uw bevel maar mijn macht Ben ik gereed dag en nacht.’ Meteen neeg hij de koning En scheidde van hem in waar ding Al zijn hart en zijn gedachten Was hoe hij komen mocht Te Sint-Amands die heilige man Zo gauw hij mocht, scheidde hij vandaar; Parijs zo heeft hij gelaten En kwam neer die rechte straat, De lagen te Sint-Amands waart. Niet weet ik hoe menige dagvaart, [115] Dat die heilige Amandus deed Eer hij te Sint-Amands kwam in de plaats, Daar hij vriendelijk was ontvangen, Groote eer was hem gedaan, Alle lieden waren van hem blijde Daarna in erg korte tijd Liet hij toeleggen een kerk, En een klooster van mooie werken, Die hij stichtte in Maria’ s naam; Van 12 monniken zonder blaam Zo maakte hij daar een convent, Zelf was hij, is me bekend, De dertiende daar ter plaatse. Een monnik liet hij wijden, Die abt zou wezen van het klooster, En hun hoofd en trooster, Door wie ze doen zouden en laten. Groot en mooi uitermate Zo stichtte Amand, als ik bevroed Deze klooster met de goede Joden Die bekeerd waren daar tevoren. Als dus deze heilige man uitverkoren Deze klooster had gemaakt, Mooi opgeheven en goed geraakt, Alzo men 't al noch mag zien, Want dit klooster, wees zeker van die, Is verwisseld zijn naam, Na dat Amandus, die zonder blaam Was, van dezer wereld scheidde, En dat menselijke leven liet, Zo was hij begraven daar, En ooit sinds daarna [116] Zo bleef het klooster en die plaats Sint-Amands heten, dat is waarheid, Om at hij daar ligt begraven. De Franse koning gaf veel have Het klooster, beide, rente en land, Door de eer van de goede Amandus, Die hij vaak kwam visiteren, Want bij zijn heilige leer Zo was die koning zeer verblijd, En kwam daar ter menige tijd. Dus bleef Amandus ten klooster binnen Levende in goddelijke minnen, En werd een recht voorbeeld Vol van deugden, daar elk naar Mocht leren goede werken, En zijn zaligheid mocht merken, Opdat hij volgen wilde zijne leer, Nu is het tijd dat we keren Op Bavo, en laten blijven Van Amandus, ik zal schrijven Van hem weer gauw hierna Mooie redenen en waar, Maar van Bavo voor schrijven De heilige man met God uitverkoren. |
|
Hoe Bave badt dat hine cort verloste van de weerelt. Miere herten gront doet mi bekent Dat 'tfolc ter weerelt es siende blent, Hoorende doof, ende mede Onbeseffelic in alle die leden; Dit mach ic prouven redene twy: Wie die scriftuere kent, dincke mi, [117] Dat hi se niet ne volghet naer Als hi sculdich ware te doene voorwaer, Maer toe treckinghe der weerelthede, Soo volghet 'tfolc in elke stede, Ende laten die scriftuere wesen Onbekent, daer men bi desen Wel merken mach ende verstaen Dat die lieden in haer voort gaen Die duecht laten achterbliven, Bi der crancheit van haren liven, Ende bi dat si noch sien, no hooren, Noch beseffen, also hier te voren Menich heilich mensche dede, Die welke ansach Gods moghenthede Huten bekennene van den woorde, Die hi van der scriftueren hoorde, Ende bi den hoorne, dat's te verstane, Sonderlinghe beseffelicheit nam ane, Ende als si ghevoelenesse ontfinghen, Ende smake in godliken dinghen, So voughden sy hem met allen leden Te bekennene Gods moghenthede, Ghelike dat ghi moghet hooren Van Amande, die hier te voren Baven by scriftueren brochte, Ten siene daer hi in besochte Verstannesse, ende wertter mede Beseffende in alle sine lede Die moghentheit Gods onghegront, Also hu hier naer wel wert cont. Bave die heere ontsach hem dat Die menschelicheit een broosche vat [118] Es up dese weerelt ende el niet, Hier bi so es hem ghesciet, Dat hi hein verloochende altegader Der weerelt ende bat Gode, onsen vader, Dat hine cort verlossen moeste Huut deser keytivicheit fel ende woeste, Ende Christus die hoorde sine bede, Want hi bekende sine menichede, Dies sende hi hem sinen bode, Die dus seide: ‘Ghemint van Gode Bestu, Bave, hedel prince goet, Christus, die kent dinen moet Ende dijnre herten gront binnen, Die belast es met crancker minnen Te deser broosscher weerelt fel, Ende du soucs, dat kint hi wel, Eene wisselinghe der salicheden, Dat's te commene ter saligher stede, Daer blyscap es al sonder gront, Dies ghereet di, ic maect di cont Dat God in den hoghen troone Dinen wille ghehoort heeft scoone, Ende dachvaert gheset heeft te sine Ten .xxx.sten daghe huter alder pine Metten gheselscepe goet ende fijn; Nu wilt altoos bereedende sijn Hu selven ende voughet hu mede Te ontfanghene die salichede Daer ghi toe sijt vercooren Metten helighen confessooren.’ Mettien die inghele danen schiet Ende Bave die ne lette niet [119] Hine viel in bedinghen rechte voort Ende dancte Gode der liever woort, Die hem d'inghel hadde gheseit. Voort so sende hi wel ghereyt Om sinen abd helich ende goet, Die ghereet quam als hijt verstoet Toter cellen den man vercoren, Die hem ootmoedelike leide te voren Die boodscap die hi hadde ontfaen Van hemelryke, voort bat hi saen Den abdt, dat hi door hem woude Pinen ende bereeden soude Alle saken, die hem bedorsten, Want hi maer .xxx. daghe vorste Ne hadde dat hi te wetene dede Den abt, die vriendelike seide: ‘Lieve sone, met Gode ghemint Alle uwe dinc, si hu bekint, Wert ghereet t'uwer behouve, Maer met rechte bem ic drouve Dat ic ontbeiden moet uwe doot, Ende dien rouwe sonder noot, Die 't covent sal hebben algader, Want also als 't kint mint den vader, So hebben si hu vercoren, heere, Dies sal die ordene verkeeren seere, Want ghi recht fondament ghesijn Hebt, daer wi omme ghepijnt Daden ende exemple sochten, Daer wy mede commen mochten Ten salighen levene van hier boven Daer die inghelen Gode loven.’ [120] Met desen wert den abdt soo wee Van rauwen dat hi sprac nemmeer, Maer wert bitterlike weenende, Claghende Gode van hemelryke Met herten vul der droefheden; Dat mercte Bave ende seide: ‘Helich vader, twi ghelaetti hu so Van dies ic met herten bem so vroo, Vought hu te rusten, want ic niet woude Dat ic van der weerelt wesen soude Heere, ende al hebben in mijn bedwanc Dat die sonne heeft in haer beganc, Ende ic leven soude langher stont Dan die tijt es die ghesed es, si hu cont.’ Daer schiet die abdt ende ghinc al Bereeden groot ende smal, Dies ter saken toe bedurste, Ooc ne maecte hy negheene vorste Hine vergaderde 't covent met dien Ende claghede hem allen dat soude ghescien Die doot van Baven in corter stond Binnen .xxx. daghen, dus maectijt cont, Dies de monken droufden zeere Ende clagheden die scaden van onsen heere, Dat si nemmermeer ne souden scouwen Sijn helighe wesen, dies hadden si rouwe, Maer door rouwe so ne mach niet bliven Dies God heeft in sijn bedriven, Also ne mochte de doot niet beiden, Als't God ghebood huut siere moghenthede Door al dat die mooncken gheerne wouden Ghesien hebben, maer rechte scouden [121] So quytte dat convent algader Jeghen Baven, want ghelijc 't kint den vader Beganghelic moet sijn te sierer noot By rechter sculde toter doot Waren si hem troostelic in diere wyse Met voorsienicheden ende by avise. |
Hoe Bavo bad dat hij hem gauw verloste van de wereld. Mijn harten grond doet me bekent Dat 't volk ter wereld is ziende blind, Horende doof, en mede Niets beseffend in alle de leden; Dit mag ik beproeven de reden waarom: Wie die schriftuur kent, lijkt men [117] Dat hij ze niet navolgt Als hij schuldig was te doen voorwaar, Maar toetrekt naar de wereldheer, Zo volgt het volk in elke plaats, En laten die schrifturenwezen Onbekend, daar men bij deze Wel merken mag en verstaan Dat die lieden in hun voorgaan Die deugd laten achterblijven, Bij de zwakte van hun lijven, En omdat ze noch zien, nog horen, Noch beseffen, alzo hier tevoren Menig heilig mens deed, Die aanzag Gods mogendheden Uit het bekennen van de woorden, Die hij van der schrifturen hoorde, En bij het horen, dat is te verstaan, Vooral beseffen aannam, En toen ze gevoel ontvingen, En smaken in goddelijke dingen, Zo voegden ze zich met alle leden Te bekennen Gods mogendheden, Gelijk dat gij mag horen Van Amandus, die hier tevoren Bavo bij schrifturen bracht, Te zien daar hij in bezocht Verstand, en werd er mede Beseffen in alle zijn leden Die mogendheid Gods ongegrond, Alzo hu hierna wel wordt bekend. Bavo die heer ontzag hem dat Die menselijkheid een broos vat [118] Is op deze wereld niet anders niet, Hierom zo is hem geschied, Dat hij zich verloochende al tezamen De wereld en bad God, onze vader, Dat hij hem gauw verlossen moest Uit deze ellendigheid fel en woest, En Christus die hoorde zijn bede, Want hij bekende zijn menig bede, Dus zond hij hem zijn bode, Die dus zei: ‘Gemind van God Bent u, Bavo, edele goede prins, Christus, die kent uw gemoed En uw harten grond binnen, Die belast is met zwakke minnen Te dezer broze wereld fel, En dus zoekt, dat kent hij wel, Een wisseling der zaligheid, Dat is te komen ter zaliger plaats, Daar blijdschap is al zonder grond, Dus bereid u, ik maak het u bekend Dat God in de hoge troon Uw mooie wil heeft gehoord, En dagvaart gezet heeft te zijn Ten 30ste dag uit alle pijn Met een gezelschap goed en fijn; Nu wil altijd gereed zijn U zelf en voegt u mede Te ontvangen de zaligheid Daar gij toe bent gekozen Met de heilige belijders.’ Meteen de engel vandaan scheidde En Bavo die lette niet [119] Hij viel in bidden recht voort En dankte God het lieve woord, Die hem de engel had gezegd. Voort zo zond hij wel gereed Om zijn abt heilig en goed, Die gereed kwam toen hij het verstond Tot de cel de man uitverkoren, Die hem ootmoedig legde tevoren Die boodschap die hij had ontvangen Van hemelrijk, voort bad hij gelijk De abt, dat hij door hem wilde Pijnen en bereiden zou Alle zaken, die hem behoefden, Want hij maar 30 dagen uitstel Nee, had dat hij te weten deed De abt, die vriendelijk zei: ‘Lieve zoon, met God bemind Al uw dingen, is u bekend, Wordt gereed tot uw behoeven, Maar met recht ben ik droevig Dat ik verwachten moet uw dood, En die rouw zonder nood, Die 't convent zal hebben allemaal, Want alzo als 't kind mint de vader, Zo hebben ze u uitverkoren, heer, Dus zal de orde veranderen zeer, Want gij recht fundament geweest Hebt, daar we om gepijnigd Deden en voorbeeld zochten, Daar we mede komen mochten Ten zaligen leven van hierboven Daar de engelen God loven.’ [120] Met deze werd de abt zo wee Van rouw dat hij sprak nimmer, Maar begon bitter te wenen, Klaagde God van hemelrijk Met harten vul der droefheid; Dat merkte Bavo en zei: ‘Heilig vader, waarom gelaat u zo Van dat ik met harten ben zo vrolijk, Voegt u te rusten, want ik wil niet Dat ik van de wereld wezen zou Heer, en alles hebben in mijn bedwang Dat di zon heeft in haar omgang, En ik leven zou lange tijd Dan de tijd die u gezet is, is u bekend.’ Daar scheidde de abt en ging al Bereiden groot en klein, Dat ter zake toe behoefde, Ook maakte hij geen uitstel Hij verzamelde 't convent met die En klaagde hen allen dat zou geschieden De dood van Bavo in korte stond Binnen 30 dagen, dus maakte hij bekend, Dus de monniken bedroefden zeer En beklaagden de schade van onze Heer, Dat ze nimmermeer zouden aanschouwen Zijn heilige wezen, dus hadden ze rouw, Maar door rouw zo nee mag het niet blijven Dat God heeft in zijn bedrijven, Alzo nee mocht de dood niet wachten, Zoals het God gebood uit zijn mogendheden Door al dat die monniken graag wilden Gezien hebben, maar rechte schulden [121] Zo kweet dat convent allemaal Tegen Bavo, want gelijk 't kind de vader Begaan moet zijn tot zijn nood Bij rechter schuld tot de dood Waren ze hem troostend in die wijze Met voorzienigheden en bij advies. |
|
Hoe Bave omme Dommeline sende ende hoe hi staerf daer na. Up eenen tijt so es comen Die abdt tote Baven, hebbic vernomen, Te visenteerne den helighen man, Ende sprac hem met soeten woorden an Van godliker visitacien, Ende daer hi dus sat eene corte spacie So quam Baven in sinen moet Dat hem ware ter sielen goet Dat hi ontbode herde schiere Den prochipape goedertiere, Die Dommelijn bi namen hiet, Ende dien Amant de prochie liet Van Thoroudt door sine helichede, Dies bad hy den abdt door sine bede Dat hy woude eenen knecht saen Senden te Thorout, ende doen verstaen Dommeline dat hi quame daer, Hi haddene te sprekene voorwaer Eenighe sake eer hi verschiede. Die abdt dede als die ghediede, Die gheerne dade sijns vrients wille, Ende beval eenen knecht dat hi niet stille [122] Ne ware no ruste te gheender stont Voor hi quame, dat si hu cont, Te Thorout, ende Dommeline hadde ghegheven Eene lettre, die hi ghescreven Hadde met haesten; doe ne lette niet Die knecht, maer haestelike hi sciet Van den abdt, ende liep met haesticheden Hute Ghend, der goeder stede, Ende soude loopen te Thorout, Maer het was so onghetreden wout Dat hi den wech niet vinden en conste Ende hi zeere dolen begonste. Doe wert hi te male buten keere Ende claeghdet Gode onsen heere Dat dien wech so woeste was, Want hi duchte dat hi door das Van den abdt gramscip soude ontfaen. Nu hoort wat Christus heeft ghedaen, Hi sende sinen inghel neder, Die den knecht gheleedde weder Den rechten wech al door dat wout Tote hi quam tote Thoorout. Daer sprac hi hem an in der ghebare Recht oft hi een messagier ware, Ende hiet hem dat hi soude gaen Sine boodscip doen, hy soude daer staen Ende ontbeyden hem tote dat hy soude Commen weder, ende dan hi woude Hem houden gheselscip al toot Ghend, Dus liep die knecht met ghenent Binder stede ende gaf schiere Die lettere den pape goedertiere, [123] Die se vriendelike ontfinc, Maer als hi verstont die dinc Dat hem die abdt hadde ontboden Door Baves wille wert hi in noode Van droeven sinne, want hy dochte Dat hi te langghe letten mochte, Dies ghereedde hi hem wel saen, Ende es metten knecht ghegaen Haestelike tote dat hi quam Daer hi den helighen bode vernam, Den inghel Ons Heeren Raphael; Als hine sach verkendine wel, Want hem God selve te kennene dede, Dies moghdi hooren wat hi seide: ‘Wille commen, lieve bode goed, Die selve waers die messagier vroet, Die Thobias den jonghen ghincs gheleeden, Als hi van sinen vader was ghesceeden, Daer hi den vader moeste halen Daer hi mede van siere qualen Soude comen huten bedwange, Daer hi in hadde gheleghen langhe, Want het was daer hy mede Soude ghecrighen sine claerhede Van sinen hoghen, die hi te voren Mids den zwalewen mes hadde verlooren.’ Die inghel die andwoorde aldus: ‘Ghebenedijt sijs dies Christus, Die hu dat heeft ghedaen bekent, Ende weet dat hi mi hier ghesendt Heeft, om dat ghi hu soud spoeden seere Tote Baven, den helighen heere, [124] Die na hu langhet sonder waen, Ende om dat so woeste es dat gaen Tusschen hier ende der stede van Ghend, So salic hu den wech doen bekent.’ Dus ghinghen si alle drie te samen Tote si vaste an Ghend quamen. Daer heeft die inghel orlof ghenomen, Ende Dommelijn es ter stede ghecomen, Daer Bave in sine scelle lach, Die seere verblijdde als hine sach, Ende dedene bi hem sitten saen; Voort so dede hi hem verstaen Sijn begheren ende sinen wille. Daer naer sprac hi woorden niet stulle Sine biechte met grooter voorsienichede, Ende ontfinc Gods lichame mede, Ja, ende sijn uterste sacrament Van der Olye, si hu bekent, Daer naer bat hy Domeline dat Hi niet en sciede van der stat Voor hi ter eerden ware ghedaen Ende hi dies last wilde ontfaen Sinen lichame te bestellene mede van al, Dies hem bedaerf groot ende smal. Dommelijn andwoorde schiere: ‘Dan salic laten in gheender maniere; Want wistic yet dat hu ghenoughen Mochte, ic souder mi toe voughen Om te bringhene uwen wille.’ Hier mede make ic een ghestille Van deser sprake ende segghe hu voort Datter matterien toe behoort. [125] |
Hoe Bavo om Dommeline zond en hoe hij stierf daarna. Op een tijd zo is gekomen Die abt tot Bavo, heb ik vernomen, Te visiteren de heilige man, En sprak hem met lieve woorden aan Van goddelijke visitatie, En daar hij dus zat een korte tijde Zo kwam Bavo in zijn gemoed Dat hem was ter ziele goed Dat hij ontbood erg snel Den parochie paap goedertieren, Die Dommeline bij naam heet, En die Amandus de parochie liet Van Torhout door zijn heiligheid, Dus bad hij de abt door zijn bede Dat hij wilde een knecht gelijk Zenden te Torhout, en doen verstaan Dommeline dat hij kwam daar, Hij had hem te spreken voorwaar Enige zaak eer hij verscheidde. Die abt deed als de gediende, Die graag deed zijn vriend wil, En beval een knecht dat hij niet stil [122] Nee was, nog ruste te geen tijd Voor hij kwam, dat is u bekend, Te Torhout, en Dommeline had gegeven Een brief, die hij geschreven Had met haast; toen nee lette niet Die knecht, maar haastig scheidde hij Van de abt, en liep met haast Uit Gent, de goede plaats, En zou lopen te Torhout, Maar het was zo’ n onbetreden woud Dat hij de weg niet vinden kon En hij zeer te dolen begon. Toen werd hij helemaal uitzinnig En klaagde het God onze Heer Dat die weg zo woest was, Want hij duchtte dat hij door dat Van de abt gramschap zou ontvangen. Nu hoort wat Christus heeft gedaan, Hij zond zijn engel neder, Die de knecht geleidde weer De rechte weg al door dat woud Toe hij kwam tot Torhout. Daar sprak hij hem aan in die gebaren Recht of hij een boodschapper was, En ei hem dat hij zou gaan Zijn boodschap doen, hij zou daar staan En opwachten hem totdat hij zou Komen weer, en dan hij wilde Hem houden gezelschap al tot Gent, Dus liep die knecht met dat doel Binnen de plaats en gaf snel Die brief de paap goedertieren, [123] Die het vriendelijk ontving, Maar toen hij verstond dat ding Dat hem die abt had ontboden Door Bavo wil werd hij in nood Van droevige zin, want hij dacht Dat hij te lang letten mocht, Dus bereidde hij hem wel gelijk, En is met de knecht gegaan Haastig totdat hij kwam Daar hij den heilige bode vernam, Den engel Onze Heer Raphael; Toen hij hem zag herkende hij hem wel, Want hem God zelf te kennen deed, Dus mag je horen wat hij zei: ‘Welkom, lieve goede bode, Diezelfde was die verstandige boodschapper, Die Tobias de jonge ging geleiden, Toen hij van zijn vader was gescheiden, Daar hij de vader moest halen Daar hij mee van zijn kwalen Zou komen uit het bedwang, Daar hij in had gelegen lang, Want het was daar hij mede Zou krijgen zijn helderheid Van zijn ogen, die hij tevoren Mits de zwaluwen mest had verloren.’ Die engel die antwoorde aldus: ‘Gezegend is dus Christus, Die u dat heeft gedaan bekennen, En weet dat hij me hier gezonden Heeft, om dat gij u zou spoeden zeer Tot Bavo, de heilige heer, [124] Die naar u verlangt zonder waan, En omdat zo woest is dat gaan Tussen hier en de plaats van Gent, Zo zal ik u de weg doen bekent.’ Dus gingen ze alle drie tezamen Tot ze vast aan Gent kwamen. Daar heeft die engel verlof genomen, En Dommeline is ter plaatse gekomen, Daar Bavo in zijn cel lag, Die zeer verblijdde toen hij hem zag, En liet hem bij hem zitten gelijk; Voort ze deed hij hem verstaan Zijn begeren en zijn wil. Daarna sprak hij woorden niet stil Zijn biecht met grote voorzienigheid, En ontving Gods lichaam mede, Ja, en zijn uiterste sacrament Van der Olie, is u bekend, Daarna bad hij Dommeline dat Hij niet scheidde van de plaats Voor hij ter aarde was gedaan En hij dus de last wilde ontvangen Zijn lichaam te bestellen mede van al, Dat hem behoefde groot en klein. Dommeline antwoorde snel: ‘Dat zal ik laten in geen manier; Want wis ik iets dat u zou vergenoegen Mocht, ik zou er me toe voegen Om te volbrengen uw wil.’ Hiermee maak ik een stilte Van deze woorden en zeg u voort Dat ter materie toe behoort. [125] |
|
Hoe God Baven te wetene dede dien dach dat hi sterven soude. Die eerste dach also men weet Van der maend, die Octobre heet, Was van Christus selve ghecoren Also ghi hooren moocht hier voren, Dat Bave die weerelt soude laten Ende wisselinghe doen van goeden staten, Dies hy verblijt was herde zeere, Ende dancte's Gode, onsen heere, Menichfout, ende hi seide Vriendelike dit ghebede: Ave flos campi et cetera. Hoort hier in dietsche bedieden na: ‘Ic groetu, lelye, bloeme scoone Up den velde ende in den troone. Vader van der heligher kerken, Beghinsel in allen goeden ghewerken Die gheweerdicht te sine gheboren Van eender Maghet huutvercoren, Aerm, naect, weenende ende ghebonden In cleederkine, ende up die stonden Hebben die herdekine boodscip ontfaen Van dat hu de weerelt hadde bevaen. Jhesus Christus, nu biddic hu seere Bi der ghedenkenesse, lieve heere, Van uwer heligher gheboornessen Ende van der herden annunciessen Dat ghi mi wilt voughen so an hu, So dat ic commen moete nu In glorien te miere salichede Daer boven in de scoone stede.’ [126] Als Bave dese bedinghe hadde ghehent, Heeft Christus Sente Michiel ghesent Ende een deel inghelen met scoonen sanghe, Die dus sprac sonderlinghe: ‘Comt Gods vrient, seere verheven, Comt in 't eewelike leven, Comt met Christuse in hemelryke, Ghi sult die croone hooghelike Ontfaen van den confessooren, Want so hu by rechte moet behooren Door uwe groote ghestadichede.’ Bave doe ootmoedelike seide: ‘Dies dancke ic Gode, den grooten heere, Dat hi mi doet so sonderlinghe heere, Want ic dies niet weert ne sy, Maer bidde dat hi moet bekennen in mi Dat ic bewacht hebbe onverholen Den scat, dien hi mi hadde bevolen, Dat es mine siele, sonder waen, Die menighen stoot heeft wederstaen Van den viant, die t'allen stonden Mi ane vacht met fellen sonden, Dies ontfanghse ende gheeft haer vrede Ende bewachtse van der deemsterhede. Voort dat haer niet comme te ghemoete Sathanas no sine ghesellen onsoete.’ Sente Michiel sprac Dese dinc Daer Christus an dien cruce hinc Selve, door tsmenschen verdriet, Daer ne liet de duvel niet Te commene, ende also moetti Wesen te elcs t'smenschen ende by, [127] Maer dies moghdi wesen coen, Sine sullen hu niet connen mesdoen, Want wi sullen hu bewaren, Ende ghi sult met ons henen varen.’ Bave die dit heeft ghehoort Riep omme alle die moncke voort Te commene, ende als hise sach Badt hi hem allen of hi den dach Van sinen levene in eenighen doene Hadde ghesijn in mesdoene Jeghen hem, in eenighe saken, Waert in daden oft in spraken, Daer eenighe mesdaet in mochte sijn, Dat si alle gader met herten fijn Hem dat vergheven wouden. Doe baden si hem alle dat hy soude Der dinc nemmermeer in 't ghedochte Hebben, want hi noynt ne wrochte Sake, daer hi mochte mede Yemende vergrammen t'eenigher stede, Maer Christus, die heere van hier boven, Moet hu dancken ende loven, Spraken sy, van der grooter duecht, Daer ghi ons dickent in hebt verhuecht. Bave sprac voort mettien: ‘Die mijn hende wille sien Comme hier up de rechte noene, Want ic dan in rechter soene, Minen hende sal doen ende gheven Der doot haer scult over 't leven, Dat mi natuere hier vooren gaf, 't Greyn sal och varen, maer ’t kaf [128] Sal hier bliven, dat's de voorme Mijns lichamen, die de woorme Spise sal werden, dies biddic hu Dat ghi bereet algader nu Dies daer toe hoort sonder die cleeder mijn, Want si hier sullen ghesend sijn Van eender heligher vrouwen vrye.’ Dit was recht der wilen drie Voor de noene als hi dit seide Ende nemmeer sprac hi te diere stede Voor dat recht ter noenen quam, Maer recht eenen slaep hi annam Soete ende lievelike seere, Hoort dit woude onse heere. |
Hoe God Bavo te weten liet die dag dat hij sterven zou. Die eerste dag alzo men weet Van der maand, die oktober heet, Was van Christus zelf gekozen Alzo gij horen mocht hiervoor, Dat Bavo die wereld zou verlaten En wisseling doen van goede staten, Dus was hij erg zeer verblijd zeer, En dankte het God, onze Heer, Menigvuldig en hij zei Vriendelijk dit gebed: Ave flos campi et cetera. Hoort hier in Diets de betekenis hierna: ‘Ik groet u, lelie, mooie bloem Op het veld en in de troon. Vader van der heilige kerk, Begin in allen goede werken Die zich gewaardigd heet te geboren Van een Maagd uitverkoren, Arm, naakt, wenend en gebonden In kleertjes en op die stonden Hebben die herdertjes boodschap ontvangen Van dat u de wereld had bevangen. Jezus Christus, nu bid ik u zeer Bij de gedenkenissen, lieve heer, Van uw heilige geboorte En van der herder boodschap Dat gij me wilt voegen zo aan u Zodat ik komen moet nu In glorie tot mijn zaligheid Daarboven in de mooie plaats.’ [126] Toen Bavo dit bidden had geëindigd, Heeft Christus Sint Michiel gezonden En een deel engelen met mooi gezang, Die dus spraken vooral: ‘Komt Gods vriend, zeer verheven, Komt in 't eeuwige leven, Komt met Christus in hemelrijk, Gij zal die kroon hoog Ontvangen van de belijders, Want het u bij recht moet behoren Door uw grote gestadigheid’ Bavo toen ootmoedig zei: ‘Dus dank ik God, de grote heer, Dat hij me doet zo’n bijzondere eer, Want ik het dus niet waard ben, Maar bid dat hij moet bekennen in mij Dat ik bewaakt heb onverholen De schat, dien hij me had bevolen, Dat is mijn ziel, zonder waan, Die menige stoot heeft weerstaan Van de vijand, die te alle stonden Me aanvocht met felle zonden, Dus ontvangen en geeft haar vrede En bewaak ze van de duisterheid. Voort dat haar niet komt tegemoet Satanas nog zijn onvriendelijk gezellen.’ Sint Michiel sprak dit ding Daar Christus aan het kruis hing Zelf, door de mensen verdriet, Daar liet de duivel niet Te kom en alzo moet gij Wezen te elle mensen en bij, [127] Maar dus mag je koen wezen, Ze zullen u niets kunnen misdoen, Want we zullen u bewaren, En gij zal met ons henen varen.’ Bavo die dit heeft gehoord Riep om alle monniken voort Te komen, en toen hij ze zag Bad hij hen allen of hij de dag Van zijn leven in enige doen Had geweest in misdoen Tegen hen, in enige zaken, Was het in daden of in woorden, Daar enige misdaad in mocht zijn, Dat ze allemaal met harten fijn Hem dat vergeven wilden. Toen baden ze hem alle dat hij zou Dat ding nimmermeer in 't gedachten Hebben, want hij noot nee wrocht Zaak, daar hij mocht mede Iemand vergrammen te enige plaats, Maar Christus, die heer van hierboven, Moet u danken en loven, Spraken ze, van de grote deugd, Daar gij ons vaak in hebt verheugd. Bavo sprak voort meteen: ‘Die mijn einde wil zien Komt hier op de rechte noen, Want ik dan in rechte verzoening, Mijn einde zal doen en geven De dood haar schuld over 't leven, Dat me natuur hiervoor gaf, De korrel zal noch varen, maar ’t kaf [128] Zal hier blijven, dat is de vorm Mijn lichaam, die de wormen Spijs zal worden, dus bid ik u Dat gij bereidt allemaal nu Dat daartoe behoort zonder mijn kleren, Want ze hier zullen gezonden zijn Van een heilige vrouwen vrij.’ Dit was recht der tijden drie Voor de noen toen hij dit zei En nimmer sprak hij te die plaats Voor dat recht ter noen kwam, Maar recht een slaap hij aannam Zacht en liefelijk zeer, Hoort dit wilde onze Heer. |
|
Hoe Bave vertooghede ter eerster wylen Sente Amande sijn verscheeden. Ter eerster wilen sijn gheest sciet Huten lichame ende ne lette niet Voor hi ter selver stede es comen, Daer hi Amande heeft vernomen. Daer vertooghde hi hem al bloot Ende gaf te kennene sine doot Ende bat hem daer met ootmoedicheden Dat hi dade sine ghebede Voor hem an Christus, onsen vader, Voort bedancte hi hem algader Der duecht die hy hem ghedaen Hadde, nu wilt dit verstaen Dat dit was te Pevele in die stat, Daer Amand in de kerke sadt, [129] Ende soude sine ghetiden lesen. Ooc was hy ghelijc of hy ghewesen Hadde in levender figuere Hane te siene, up die huere, Maer al wit so haddi an, Daer hi hem vertooghde den goeden man. Als hi aldus vertooch hadde ghedaen Voor Amande, so sciet hi saen, Maer Amand deet den moncken bekent Dat die helighe man Bave ware ghehend Of henden soude in corter stont, Ende badt elken met herten gronde Dat si annamen hare bedinghe Over die siele sonderlinghe, Want hijt hem selve hadde ghebeden, Ende proper vertooght te diere steden, Als hijt hem dus hadde gheseit Waren sijt te doene ghereyt, Ende Amand selve mede Viel in bedinghen met neerenstichede. |
Hoe Bavo vertoonde ten eerste keer Sint Amandus zijn verscheiden. Ten eerste keer zijn geest scheidde Uit het lichaam en lette niet Voor hij terzelfder plaats is gekomen, Daar hij Amandus heeft vernomen. Daar toonde hij zich al bloot En gaf te kennen zijn dood En bad hem daar met ootmoedigheden Dat hij deed zijn gebed Voor hem aan Christus, onze vader, Voort bedankte hij hem allemaal Der deugd die hij hem gedaan Had, nu wil dit verstaan Dat dit was te Sint-Amands in die stad, Daar Amandus in de kerk zat, [129] En zou zijn getijden lezen. Ook was hij gelijk of hij geweest Had in levende figuur Hem te zien, op dat uur, Maar al wit zo had hij aan, Daar hij hem vertoonde de goeden man. Toen hij aldus vertonen had gedaan Voor Amandus, zo scheidde hij gelijk, Maar Amandus deed het dn monniken bekent Dat die heilige man Bavo was geëindigd Of eindigen zou in korte stond, En bat elk met harten grond Dat ze aannamen hun bidden Over die ziel vooral, Want hij het hem zelf had gebeden, En proper getoond in die plaats, Toen hij hem dus had gezegd Waren e het te doen gereed, En Amandus zelf mede Viel met vlijt in bidden. |
|
Hoe Bave vertooghde sijn verscheeden Sente Lievine ter ander wile. Nu hoort waer dien gheest bequam Als hi an Amande orlof nam. Hi vertooghde hem up d'ander wile properlike Voor Sente Lievine van duechden ryke Al over die zee in Scollant daer Die helighe man stont voorwaer Ten outare ende messe dede. Nu verstaet wat hi seide; [130] ‘Helich vader, ic bidde hu dat ghi Mijns ghedijnct, want ic sy Verbeidende cort die salighe huere Te sceedene van der broosscher natuere.’ - ‘Wie bestu dan?’ sprac die helighe heere, ‘Ic bem Bave, die wilen heere In mesdaden was sonder ghenoot, Ende dien Amande, die heere groot Brochte in eene wisselinghe, Daer ic bi verkeerde al mijn dinghen.’ Dit seide Bave ende hi schiet Van Sente Lievene, die niet en liet Als hi de messe hadde ghehendt, Hine deet den volcke sijn bekent, Ende sprac aldus ende seide: ‘Die grondeloose moghenthede Van Gode es te verwonderne altoos; Mi sprac hier nu an een voos, Ende die gheest van eenen vercoornen man, Daer vele helicheden lach an, Het es die goede monc Bave, Die van den Rine was palesgrave Ende van Aspergouwen mede, Heere van grooter moghentheden; Dese liet door Gode al sijn goet, Ende heeft hem ghestelt in grooter ootmoet, Ende in rechter armoeden bi dien Dat hi Gods gracie woude ansien. Nu eyst met hem so verre comen Dat hi noch heden die groot vromen Vinden sal, want hi sal gheven De siele te Gode, ende laten ’t leven, [131] Dit heeft hi vertooghet nu Mi recht hier, dies biddic hu Dat ghi hu voughet in duechdeliken dinghen, Want ic sal gaen messe singhen Ten grave van den goeden man, Daer so groote duecht hanghet an.’ Dus nam hy orlof, ende schiet van daer, Ende quam te Ghende waert voorwaer, Dies ic hu nu hier late bliven, Maer hier naer salicker af scriven, Als't comen sal te siere stat, Ende daer die redene besluut van dat. |
Hoe Bavo toonde zijn verscheiden Sint Livinus ter andere tijde. Nu hoort waar die geest bekwam Toen hij aan Amandus verlof nam. Hij vertoonde zich op een andere tijd proper Voor Sint Livinus van deugden rijk Al over die zee in Schotland daar Die heilige man stond voorwaar Ten altaar en mis deed. Nu versta wat hij zei; [130] ‘Heilige vader, ik bid u dat gij Mijn gedenkt, want ik ben Verwacht gauw dat zalige uur Te scheiden van de brosse natuur.’ - ‘Wie bent u dan?’ sprak die heilige heer, ‘Ik ben Bavo, die wijlen eer In misdaden was zonder gelijke, En dien Amandus, die heer groot Bracht in een wisseling, Daar ik bij veranderde al mijn dingen.’ Dit zei Bavo en hij scheidde Van Sint Livinus, die niet liet `Toen hij de mis had geëindigd, Hij deed het volk zijn bekend En sprak aldus en zei: ‘Die grondeloze mogendheden Van God is te verwonderen altijd; Me sprak hier nu aan een stem, En die geest van een uitverkoren man, Daar vele heiligheden aanlag, Het is die goede monnik Bavo, Die van den Rijn was paltsgraaf En van Haspengouw mede, Heer van grote mogendheden; Deze liet door God al zijn goed, En heeft hem gesteld in grote ootmoed, En in rechte armoeden bij dien Dat hij Gods gratie wilde aanzien. Nu is het met hem zo ver gekomen Dat hij noch heden die grote baten Vinden zal, want hij zal geven De zeil tot God, en verlaten ’t leven, [131] Dit heeft hij getoond nu Me recht hier, dus bid ik u Dat gij u voegt in deugdelijke dingen, Want ik zal gaan een mis zingen Ten grave van de goede man, Daar zo grote deugd hangt aan.’ Dus nam hij verlof, en scheidde van daar, En kwam te Gent waart voorwaar, Dat ik nu hier laat blijven, Maar hierna zal ik ervan schrijven, Als 't komen zal tot zijn plaats, En daar die reden besluit van dat. |
|
Hoe Bave vertooghde sijn verscheeden te Nivele siere dochter ende der abdessen. Up die noene ter derder wilen Vertooghde hem die gheest sonder ghile Te Nivele, daer was gheseten Sente Gheertruut ende soude heten Met haren convente alghemeene Ende Adeltruut, die maghet reene, Sat daer mede, sy hu cont, Daer seide dus dat men 't verstont Die gheest: ‘Die heere, die sonder thoren Van eender maghet was gheboren Ende ontfinc menschelic lijf Moete bewaren al sonder blijf Dit gheselscip dat ic hier vinde, Ende Adeltruden, minen kinde, Bevele ic Gods ontfaermichede Ende der abdessen Gheertruden mede, [132] Dien ic bidde door haer doghet groot Dat so mi sende die bede der doot Cortelike, cleedere van lijnwade wit, Die suver sijn ende onbesmit, Daer men mede minen lichame Mach begraven sonder scame Te Ghend in den clooster bequame, Die staet ghesticht in Marien name.’ Ende als hy de woorden hadde gheseit Schiet hi van danen wel ghereyt, Ende ghinc weder in sijn vat Daer hy ghesijn hadde voor dat, Maer Adeltruut, als natuere gheboot Voorsach wel haers vaders doot Nakende, dies wert so weenende zeere, Ende viel in onmachte van grooten deere Claghende Gode dat die doot so saen Haren vader hadde t'onder ghedaen Ende hi so onlanghe hadde ghewesen In eenen duechdeliken levene gheresen. Als die abdesse anne sach Dat sonderlinghe groote gheclach, Daer die maghet in was bevaen Wert sou se troestende harde saen, Ende seide aldus ten beghinne: ‘Troost hu, jonfrouwe, lieve minne, Want hu vader sekerlike Wert ghecroont in hemelryke, In helighen state van moghentheden, Dies helpt mi vulcommen sine bede Want hi hier niet langher ne woude sijn Om al de weerelt van goude fijn, [133] Ende hi derven soude daer in Gods anscouwen een waerf te min.’ Met dusghedanen woorden d'abdesse vroede Toebrochte dat Adeltruut, de goede, Een deel des rouwen heeft ghelaten, Ende dwanc haer selven in desen staten, So dat sy vulquamen die woorden, Die si van Baven te vooren hoorden, Ende senden hem cleederen naer de seden, Daer men dode cleedet mede, Ende dat met haesten so ter spoet Dat se quamen te pointe goet, Als ghi hier na sult verstaen, Meinghe bedinghe wasser ghedaen Binnen den cloostre over die ziele, Ende dickent bevolen Sente Michiele. |
Hoe Bavo vertoonde zijn verscheiden te Nivelle, zijn dochter, en de abdis. Op de noen ten derde tijd Vertoonde hem die geest zonder grap Te Nivelle, daar was gezeten Sint Gertruud en zou eten Met haar convent algemeen En Adeltruut, die maagd rein, Zat daar mede, is u bekend, Daar zei dus dat men 't verstond Die geest: ‘Die heer, die zonder toorn Van een maagd was geboren En ontving menselijk lijf Moet bewaren al zonder blijf Dit gezelschap dat ik hier vind, En Adeltruut, mijn kind, Beveel ik Gods ontferming En der abdis Gertrude mede, [132] Die ik bid door haar grote deugd Dat ze me zendt de bede der dood Gauw, kleren van lijnwaad wit, Die zuiver zijn en onbesmet, Daar men mede mijn lichaam Mag begraven zonder schaamte Te Gent in het klooster bekwaam, Die staat gesticht in Maria’ s naam.’ En toen hij de woorden had gezegd Scheidde hij vandaan wel gereed, En ging weder in zijn vat Daar hij geweest was voor dat, Maar Adeltruut, als de natuur gebood Voorzag wel haar vaders dood Nakende, dus begon ze te wezen zo zeer, En viel in onmacht van grote deer Klaagde God dat die dood zo gelijk Haar vader had te onder gedaan En hij zo kort had geweest In een deugdelijk leven gerezen. Toen de abdis aanzag Dat bijzonder grote geklaag, Daar die maagd in was bevangen Werd sou ze troostend erg gelijk, En ei aldus ten begin: ‘Troost u, jonkvrouw, lieve minne, Want uw vader zeker Wordt gekroond in hemelrijk, In heilige staat van mogendheden, Dus helpt me volkomen zijn bede Want hij hier niet langer wilde zijn Om al de wereld van goud fijn, [133] En hij bederven zou daarin Gods aanschouwen eenmaal minder.’ Met dusdanige woorden de verstandige abdis Toebracht dat Adeltruut, de goede, Een deel de rouwe heeft gelaten, En dwong zichzelf in deze staten, Zodat ze volkwamen die woorden, Die ze van Bavo tevoren hoorden, En zonden hem kleren naar de zede, Daar men dode kleed mede, En dat met haast zo ter spoed Dat ze kwamen te punt goed, Als gij hierna zal verstaan, Menige beidden waren er gedaan Binnen het klooster over de ziel, En vaak aanbevolen Sint Michiel. |
|
Hoe Sente Bave verschiet, ende hoe hi hem vertooghde Amande ende den anderen. Ter rechter noenen, als 't convent quam In die scelle, daer men vernam Den abdt ende Dommeline, den heere goed, Die lieden hadden droeven moet Omme te verscheedene van den sant, Ende doe bequam, si hu becant, Die helighe man ende sprac dare Als oft hi recht ontwaken ware Van eenen slape goet ende fijn, Ende seide aldus: ‘Heere Dommelijn, Helich vader, si hu becant Dat ic ghesproken hebbe Amand, [134] Den helighen vader, ende mede Sente Lievine t'eere ander stede, Die hier sal commen in corter stont, Ende mijnder dochter name cont, Ende die abdesse wel bekende, Die hier cort sal ghehende Die cleedere daer men minen lichame Mede sal cleeden, maer door dien name Van Christus, die an den cruce hinc, Wilt mi gheven keersen ende pennijnc, Daer ic mine siele offere mede In der ghenaden Gods moghenthede.’ Dat heeft Dommelijn schiere ghedaen, Ende als hi die keerse hadde ontfaen Leide hi sine hande te gader mettien, Ende heeft ten hemele waert ghesien Upheffende 't hooft, ende daer naer Sach hy al omtrent voorwaer Up sine broeders, ende als hi se sach Ootmoedelike hi doe nederlach Metten hoofde, ende heeft bewaert Hem metten teekine vermaert Des crucen, ende metter spoet So begonsten die heeren goet Te lesene desen salm, hoort na mi: In te, Domine, speravi, Ende doe hi so verre was comen Dat hi las, hebbic vernomen, In manus tuas toten hende, So was Gods bode daer ghehende, Die de ziele ontfinc met sanghe, Met gheselscepe dat sonderlanghe [135] Feeste dreef, ende songhen aldus: Te Deum laudamus, Ende dit verhoorden, des sijt vroet, Die abdt ende Dommelijn, die heere goet. Als sente Bave dus was verscheeden, So dede menne saen bereeden, Also den doden lichame behoort, Maer sonder cleeden bleef hi voort Tote die ander dach upquam, Ende men den bode commende vernam, Die de cleedere van Nivele brochte, Daer die abdt toe an besochte Twy die abdesse verhiesch die dinc, Ende ghesend hadde so varijnc Die cleederen. Die cnape seide Dat Bave was selve ter stede, Ende badt der abdessen met ghewoude Dat so hem cleederen senden soude. Als dit die abdt hadde verstaen So dede hine cleeden saen, Ende dedene te vigilien legghen, Wat soude icker vele af segghen, Seere was hy ghehuut tamelike, Ende des anders daghes eerbaerlike Ter eerden ghedaen, met eender messen goet, Die de abdt sanc met sinne vroet, Ende met vullen choore sanc men dare, Want al die clergye voorware Van der stede quam daer te like, Ende al 't ghemeene volc sekerlike Quam daer offeren met drouven moede Om 't verscheeden van den heere goede, [136] Dien sy claeghden al omtrent. Ten derden daghe, sy hu bekent, Naer dat sente Bave begraven was So quam sente Lievin, gheloovet das, Te Ghend, ende ondersochte met sinne Van dien hy drouch groote minne, Doch so langhe hy 't besochte Dat hi in dien clooster gherochte; Daer vant hy den abdt mettien, Ende vertelde hem dat ghescien, Hoe dat hem sente Bave quam te voren, Also ghy hier voren wel mocht hooren, Ende dat hi bi dies huter grooter minnen Waer daer commen ten clooster inne, Om dat hi wilde visenteren Sine sepultuere door sine heere, Ende messe doen te sinen grave. Die abdt seide: ‘Door den helighen man Bave, Sidi ons seere willecome!’ Dies heeft hine bi der handt ghenomen Ende leeddene tote Dommeline saen, Diene vriendelike heeft ontfaen Met woorden, die waren lovelic zeere, Ende bedanckelic Gode, onsen heere. Dus bleef daer die helighe sant .xxx. daghe, si hu becant, Ende las messe alle daghelike Ten grave van den heere ryke Hem te love ende t'heeren mede, Ooc dede hy somich sermoen ter stede, Daer hi te kennene mede gaf Die helichede, die an Baven claf. [137] Bi desen wert 't folc an den heere Roupende ter noot met herten seere, Dies God door sine moghenthede Menighe miracle hem t'heeren dede, Als hu hier naer wel wert cond. Daer na nam orlof up eene stond Sente Lievin, ende es ghegaen In Braband, daer hi verstaen Dede Gods gracie ende sine wet, Ende brochtse bi dien al onghelet Dat si daer doopsel ontfinghen, Ende gheloofden waerachtighe dinghen. Van danen trac hy te Hollant waert Daer hi heeft gheopenbaert Gods wet, ende ghedaen dien; Hi ghinc predicken ende castien Alduere in 't land weder ende voort, In elc doorp, in elcke poort, So dat hi al bekeeren dede Holland ende Zeeland mede Ten gheloove van Jhesu Christe, So waer hy 't ongheloovelic wiste Eenich volc, daer trac hi saen Ende dede hem Gods woort verstaen, Huten welken dat hy bekeerde Volcs dat den wech leerde Te commene in 't eewelike leven. Ten laetsten vinden wy bescreven Dat sente Lievin, die bisscop goet, Als martelare sturte sijn bloet, Want die heidene putertiere Daden hem torment in menigher maniere, [138] Dat hi ontfinc verduldichlike Om die heere Gods van hemelryke, Bi den welken hy heeft te loone In hemelryke maertelaers croone Daer hy met Gode es verheven. Nemmeer wert hu van mi bescreven Van Sente Lievine in desen bouc, Die wille weten den ondersouc Van sinen levene, van sijnder doot, Sine legende seghet al bloot, Maer te deser materien hoor het niet. Ic wille keeren daer ic 't liet Te Ghend, daer men claeghde zeere Die doot van Baven, den helighen heere, Die sand es in hemelryke Ende door wien dat God up eerderyke Menighe scoone miracle doet. Als dese man van levene goet Begraven was, so es comen Die bode, ende heeft orlof ghenomen, Die van Nivele was ghesent Van den abdt ende an 't convent, Die hem baden hutermaten Dat hi niet en soude laten D'abdesse te groetene vriendelike Ende Adeltruut diere ghelike. Die bode seide hy daet gheerne, Dies ne stonde hem niet t'ontbeerne. [139] |
Hoe Sint Bavo verscheidde en hoe hij hem toonde Amandus en de anderen. Ten rechte noen, toen 't convent kwam In de cel, daar men vernam De abt en Dommeline, de heer goed, Die lieden hadden droevig gemoed Om het verscheiden van de sint, En toen bekwam, is u bekend, Die heilige man en sprak daar Alsof hij recht ontwaken ware Van een slaap goeden fijn, En zei aldus: ‘Heer Dommeline, Heilig vader, is u bekend Dat ik gesproken heb Amandus, [134] De heilige vader, en mede Sint Livinus te een ander plaats, Die hier zal komen in korte stond, En mijn dochter naam bekend, En die abdis wel bekende, Die hier gauw zo met dat doel De klederen daar men mijn lichaam Mede zal kleden, maar door de naam Van Christus, die aan het kruis hing, Wil me gaven kaarsen en penning, Daar ik mijn ziel offer mede In de genade der Gods mogendheden.’ Dat heeft Dommeline snel gedaan, En toen hij die kaars had ontvangen Legde hij zijn handen tezamen meteen, En heeft ten hemel waart gezien Hief het hoofd op en daarna Zag hij al omtrent voorwaar Op zijn broeders, en toen hij e zag Ootmoedig hij toen neerlag Met het hoofd, en heeft bewaard Hen met eet teken vermaard Der kruis, en met een spoed Zo begonnen die goede heren Te lezen de psalm, hoor naar mij: In te, Domine, speravi, En toen hij zo ver was gekomen Dat hij las, heb ik vernomen, In manus tuas tot het einde, Zo was Gods bode daar tot dat doel, Die de ziel omving met gezang, Met gezelschap dat bijzonder lang [135] Feest dreef, en zongen aldus: Te Deum laudamus, En dit hoorden, dus wees bekend, De abt en Dommeline, die goede heer. Toen sint Bavo dus was verscheiden, Zie liet men hem gelijk bereiden, Alzo het dode lichaam behoort, Maar zonder kleren bleef hij voort Tot de andere dag opkwam, En men de bode komende vernam, Die de kleren van Nivelle brachten, Daar de abt toe aan bezocht Waarom de abdis eiste dat ding, En gezonden had zo snel Die kleren. Die knaap zei Dat Bavo was zelf ter plaatse, En bad der abdis met geweld Dat ze hem kleren zenden zou. Toen de abt dit had verstaan Zo liet hij hem kleden gelijk, En deed hem te vigilie liggen, Wat zou ik er veel van zeggen, Zeer was hij geuit tamelijk, En de volgende dag eerbaar Ter aarde gedaan, met een goede mis, Die de abt zond met verstandige zin, En met vol koor zong men daar, Want alle geestelijkheid voorwaar Van der plaats kwam daar te gelijk En al ’t gewone volk zeker Kwam daar offeren met droevig gemoed Om 't verscheiden van de goede heer, [136] Die ze beklaagden al omtrent. Ten derde dag, is u bekend, Nadat sint Bavo begraven was Zo kwam sint Livinus, geloof dat, Te Gent, en onderzocht met zin Van die hij droeg grote minne, Doch zo lang hij het bezocht Dat hij in dat klooster raakte; Daar vond hij de abt meteen, En vertelde hem dat geschieden, Hoe dat hem sint Bavo kwam tevoren, Alzo ge hiervoor wel mocht horen, En dat hij bij dit om de grote minnen Was daar gekomen ten klooster in, Om dat hij wilde visiteren Zijn tombe door zijn eer, En mis doen te zijn graf. Die abt zei: ‘Door de heilige man Bavo, Ben je ons zeer welkom!’ Dus heeft hij hem bij de hand genomen En leidde hem tot Dommeline gelijk, Die hem vriendelijk heeft ontvangen Met woorden, die waren loffelijk zeer, En bedankte God, onze Heer. Dus bleef daar die heilige sint 30 dagen, is u bekend, En las mis alle dagen Ten grave van de heer rijk Hem te lof en te eren mede, Ook deed hij sommige preken ter plaatse, Daar hij te kennen mede gaf Die heiligheid, die aan Bavo kleefde. [137] Bij deze begon 't volk aan de heer Roepen met harten noodt zeer, Dus God door zijn mogendheden Menige mirakel hem te eren deed, Als hu hierna wel wordt bekend. Daarna nam verlof op een stond Sint Livinus, en is gegaan In Brabant, daar hij verstaan Liet Gods gratie en zijn wet, En bracht ze bij dien al zonder letten Dat ze daar doopsel ontvingen, En geloofden waarachtige dingen. Vandaar trok hij te Holland waart Daar hij heeft geopenbaard Gods wet, en gedaan dien; Hij ging prediken en kastijden Al door in 't land weder en voort, In elk dorp, in elke poort, Zodat hij al bekeren deed Holland en Zeeland mede Ten geloof van Jezus Christus, Zo waar hij ongelovig wist Enig volk, daar trok hij gelijk En liet hen Gods woord verstaan, Waaruit dat hij bekeerde Volk dat de weg leerde Te komen in 't eeuwig leven. Tenslotte vinden we beschreven Dat sint Livinus, die goede bisschop, Als martelaar stortte zijn bloed, Want die heidenen kwaadaardig Daden hem kwelling in menige manieren, [138] Dat hij ontving geduldig Om de heer Gods van hemelrijk, Waarbij hij heeft te loon In hemelrijk martelaars kroon Daar hij met God is verheven. Nimmer wordt u van mij beschreven Van Sint Livinus in dit boek, Die wil weten het onderzoek Van zijn leven, van zijn dood, Zijn legende zegt het al bloot, Maar te dezer materie hoor het niet. Ik wil keren daar ik 't liet Te Gent, daar men klaagde zeer De dood van Bavo, de heilige heer, Die sint is in hemelrijk En door wie dat God op aardrijk Menig mooi mirakel doet. Toen deze man van leven goed Begraven was, zo is gekomen Die bode, en heeft verlof genomen, Die van Nivelle was gezonden Van den abt en van 't convent, Die hem baden uitermate Dat hij niet zou laten De abdis te groeten vriendelijk En Adeltruut diergelijk. Die bode zei hij deed het graag. Dus stond hem niets te ontberen [139] |
|
Hoe die bode quam ter abdessen te Nivele, ende haer seide hoe Bave begraven was. Dus heeft die bode orlof ghenomen, Ende ghinc so langhe dat hi es comen Te Nivele voor sijnder vrouwen Der abdessen, die grooten rouwe Dreef om Baven, den helighen man. Die bode knielde als hy eerst quam Voor d'abdesse ende seide: ‘God, door sine moghenthede, Vrouwe, die moet hu wesen by, Ende sulke gracie senden in dy, Dat ghi verdienen moet dat langhe leven, Dat God den salighen heeft ghegheven.’ - ‘God loont hu,’ sprac die vrouwe goet, ‘Nu maect mi der redenen vroet, Waerstu te Ghend, segghet mi, Es emmer doot die heere mijn, Bave, dat doet mi verstaen, Quaemdi ter tijt, segghet mi saen, Hoe so hebdi ghevaren?’ - ‘Vrouwe, ic mach hu openbaren Dat ic quam herde wel ter tijt Metten cleederen, dies seker sijt, Want Bave wasser ghecleet mede; Van so grooter helicheden, Als men an Baven mochte scouwen, Es selden ghehoort, des wilt ghetrouwen, Want ghelike hy vooren verbaerde Sinen sterfdach ende hu verclaerde, So liet hijt Amande weten Te Pevele, daer hi was gheseten, [140] Ende ooc in Scollant den bisscop Lievin, Die nu es, dat's waerheit fijn Te Ghend commen, daer hy doet Up 't graf van Baven, den heere goet, Messe alle daghelike. Hu doet groeten vriendelike, Die abdt ende sijn convent ghemeene.’ Also dit verhoorde, in grooten weene Wart die abdesse na dat, Ende Adeltruut te diere stat Commen was die weenden zeere, Seere baden sy over den heere Dat God die siele moeste ontfaen; Overwaer wilt verstaen Dat Gheertruut ende Adeltruut mede Leveden in sulker helicheden Dat si santinnen sijn verheven. Van mi wart hu nu bescreven Die materie alsoo 't behoort, Als ic 't best can in corter woort. |
Hoe die bode kwam ter abdis te Nivelle en haar zei hoe Bavo begraven was. Dus heeft die bode verlof genomen, En ging zo lang dat hij is gekomen Te Nivelle voor zijn vrouwe Der abdis, die grote rouwe Dreef om Bavo, de heilige man. Die bode knielde toen hij net kwam Voor de abdis en zei: ‘God, door zijn mogendheden, Vrouwe, die moet u wezen bij, En zulke gratie zenden in u, Dat gij verdienen moet dat lange leven, Dat God de zaligen heeft gegeven.’ - ‘God loont u,’ sprak die goede vrouwe, ‘Nu maak me de redenen bekend, Was u te Gent, zeg het me Is immer dood die heer mijn, Bavo, dat doe me verstaan, Kwam je ter tijd, zeg het me gelijk, Hoe zo heb je gevaren?’ - ‘Vrouwe, ik mag u openbaren Dat ik kwam erg goeder tijd Met de kleren, wees dus zeker, Want Bavo was er gekleed mede; Van zo grote heiligheden, Als men aan Bavo mocht aanschouwen, Es zelden gehoord, wil het dus vertrouwen, Want gelijk hij voor openbaarde Zijn sterfdag en u verklaarde, Zo liet hij het Amandus weten Te Sint-Amands, daar hij was gezeten, [140] En ook in Schotland de bisschop Livinus, Die nu is, da is waarheid fijn Te Gent gekomen, daar hij doet Op 't graf van Bavo, de heer goed, Mis alle dagen. U doet groeten vriendelijk, De abt en zijn convent algemeen.’ Alzo dit hoorde, in grote wenen Werd die abdis na dat, En Adeltruut te die plaats Gekomen was die weenden zeer, Zeer baden ze voor de heer Dat God de ziel moest ontvangen; Voor waar wil het verstaan Dat Gertrude en Adeltruut mede Leefden in zulke heiligheden Dat ze santinnen zijn verheven. Van mij wordt u nu beschreven Die materie alzo 't behoort, Als ik het beste kan in korte worden. |
|
Een prijs van Sente Baven gheexponeert in exemplen van castigacien. Alle creatueren die nu leven Souden met rechte prijs gheven Desen helighen sand vercoren, Die in onghelooven was gheboren Hedel prince ende machtich zeere, Ende mids Amande, den helighen heere, Hem selven algader so vertiede Dat hi kerstin gheloove liede, [141] Dit was Bave, die helighe man, Dien alle doogheden wiesen an, Dies ic met rechte mach segghen Van hem dies ic hoore legghen Der Ewangelien ons te vooren Dat Christus sine jongheren liet hooren Eene parabole, daer hy dus seide: ‘Een man was die groote rijchede Hadde, ende vele lands in sijn hoede, Dus bedurft hem meysniede goede, Die hi huerde sonder ghetal, Ende hiet se te werke commen al, Ende neerenstelike doen sijn bederven; Daer naer quam hy up sijn erve, Ende vant bevaen metter ledichede De somighe, daer hi dus toeseide: ‘Gaet werken!’ende si daden't schiere. Daer na quam die heere goedertiere Te priemen, te tiertsen ende te middaghe Ansien sijn werclieden sonder saghe, Maer emmer ghemeste hy aldare Dat si niet alle commen ne waren. Te noenen, te vesperen quam hy mede Up sijn land, ende by siere duechdelicheden, Waer hi eenighe werclieden vant, Dede hyse gaen al te hand Werken, dit dede hy al de weke duere, Ten hende so gaf hy haer huere, Ende gaf also wel elcken man, Die te vespertide ghinc an, Als die ghestaen hadde den dach alduere In sinen neersteghen labuere.’ [142] Nu laet ons hier exemple nemen, Wat Christus hier up wilde ghetemen Ons te bewisene, daer hy dit sprac Tote sinen jonghers, hijt vertrac Dat die vader van hier boven Es die heere, die men mach loven, Ende die so vele lands heeft Dat hy groote huere gheeft Den ghenen, die hem dienen willen, Ende in duechden niet ligghen stille, Ende ooc so wilt hy sonder waen Den ghenen also wel ontfaen, Die te vespertijt gaet te werke Up dat hy neerenstelic ende sterke Bliven wille in sinen labuere, Als die ghestaen heeft den dach al duere Sachtelike werken met traghen leden. Dat Christus dese exposicie sede Bediet die mensche, die in dit leven Hem neerenstelic ter duecht gheven Al comt hy te werke spade, Bi der ontfaermicheit ghenade Sal hi nochtanne loon ontfaen Metten ghonen die es ghestaen Werkende te voren langhen tijt, Hier up moghen wy sijn verblijt. Nu laet ons merken an den heere Sente Bave oft hy niet seere Wrochte, al es hy spade comen, Ja hy seker, dies hy vrome Heeft ontfaen so mildelike Dat hy daer boven in hemelryke [143] Verheven es in blyscepen groot Ende eens deels es sonder ghenoot, Dies ons exemple hier es ghegheven Up dat wi merken willen ons leven, Ende die miraculen, die hy dede Up eerderyke, mids Gods moghentheden, Maer naer sine doot sonder waen Heefter Christus vele meer ghedaen Hem te heeren ende te loven, Ende om te kennene sijn hoocheit van boven, Want wie te sinen grave quam Met siecheden, hi ghesonde nam Up dat hy riepe met gheloove goed Hane hem, ende ghi ooc weten moet Dat cruepele worden daer Gaende, ende die blende voorwaer Woorden siende bi sijnder duecht, Vrouwen met kinden woorden verhuecht Bi hem, up dat si an hem baden, Ja, die menighe vant ghenade Die den duvel hadden inne, Oft faeute hadden van haren sinnen, Ende woorden verblijt ende ghesont; Ooc gheviel te somigher stont Dat men verdronkene creatueren Voor hem brochte, in corter hueren Levende upstonden ende ghinghen. Dus was hi van allen dinghen Voor Gode een groot advocaet, Ende een verbiddere in elken staet, Dies wy sculdich sijn te biddene seere An hem ende te doene weerdicheit ende heere, [144] Want Christus noch soude door sine minne Onse bede hooren, elc dit versinne. Ooc heeft men vonden te menigher stat Dat wie hem met goeder herten bat Omme neeringhe, dat Sente Bave Met salicheden meersde sine have. Nu biddic voren ende volghet mi alle Dat sine gracie so up ons valle Hute ziere verdiensten moete dat wy Behouden bliven in 't hende daer by, Ende dat ons neeringhe met salicheden Toe moeten commen, daer wy mede Gode dienen t'allen stonden, Ende ons bewachten van sonden, Dies geve ons cracht ende vulleest Die Vader, die Sone, die helighe Gheest. |
Een prijs van Sint Bavo geëxponeerd in voorbeelden van kastijden Alle creaturen die nu leven Zouden met recht prijs geven Deze heilige sint uitverkoren, Die in ongeloof was geboren Edele prins en machtig zeer, En mits Amandus, de heilige heer, Zichzelf allemaal zo gedroeg Dat hij christen geloof belijdt, [141] Dit was Bavo, die heilige man, Die alle deugden groeiden aan, Dus ik met recht mag zeggen Van hem dar ik hoor leghen De Evangelie ons tevoren Dat Christus zijn jongheren liet horen Ee parabel, daar hij dus zei: ‘Een man was die grote rijkheid Had, en vele land in zijn hoede, Dus behoede hem manschappen goede, Die hij huurde zonder getal, En ei ze te werk komen al, En vlijtig doen hun bederven; Daarna kwam hij op zijn erf, En vond bevangen met ledigheid De sommigen, daar hij dus toezei: ‘Gaat werken! en ze deden het snel. Daarna kwam die heer goedertieren Te priem, te middagtijd en te middag Aanzien zijn werklieden zonder sage, Maar immer miste hij aldaar Dat ze niet alle gekomen waren. Te noen te vesper kwam hij mede Op zijn land, en bij zijn deugdelijkheid, Waar hij enige werklieden vond, Liet hij ze gaan al gelijk Werken, dit deed hij de hele week door, Ten einde zo gaf hij hun loon, En gaf alzo veel elke man, Die te vespertijd ging aan, Als die gestaan had de dag aldoor In zijn vlijtige werk.’ [142] Nu laat ons hier voorbeeld nemen, Wat Christus hierop wilde betamen Ons te bewijzen, daar hij dit sprak Toe zijn jongeren, hij het verhaalde Dat die vader van hierboven Is die heer, die men mag loven, En die zoveel land heeft Dat hij groot loon geeft Diegenen, die hem dienen willen, En in deugden niet liggen stil, En ook zo wit hij zonder waan Diegenen alzo wel ontvangen, Die te vespertijd gaat te werk Opdat hij vlijtig en sterk Blijven wille in zijn werk, Als die gestaan heeft de dag al door Zacht werken met trage leden. Dat Christus deze verklaring zei Betekent die mens, die in dit leven Zich vlijtig ter deugd begeven Al komt hij te werk laat, Bij der ontferming genade Zal hij nochtans loon ontvangen Met diegenen die gestaan hebben Werken tevoren lange tijd, Hierop mogen we zijn verblijd. Nu laat ons merken aan de heer Sint Bavo of hij niet zeer Wrocht, al is hij te laat gekomen, Ja hij zeker, dus hij baat Heeft ontvangen zo mild Dat hij daarboven in hemelrijk [143] Verheven is grote blijdschap En eens deel is zonder gelijke, Dies ons voorbeeld hier is gegeven Opdat we merken willen ons leven, En die mirakelen, die hij deed Op aardrijk, mits Gods mogendheden, Maar na zijn dood zonder waan Heeft er Christus veel meer gedaan Hem te eren en te loven, En om te kennen zijn hoogheid van boven, Want wie te zijn graf kwam Met ziekte, hij gezondheid nam Op die hij aanriep met goed geloof Aan hem, en gij ook weten moet Dat kreupelen worden daar Gaande, en die blinde voorwaar Worden ziende bij zijn deugd, Vrouwen met kind woorden verheugd Bij hem, op dat ze aan hem baden, Ja, die menige vond genade Die de duivel hadden in, Of fouten hadden van hun zinnen, En worden verblijd en gezond; Ook geviel te sommige tijd Dat men verdronkene creaturen Voor hem bracht, in korte uren Levend opstonden en gingen. Dus was hij van allen dingen Voor God een groot advocaat, En een verbidden in elke staat, Die we schuldig zijn te bidden zeer Aan hem en te doen waardigheid en eer, [144] Want Christus noch zou door zijn minne Onze bede horen, elk dit bezint. Ook heeft men gevonden te menige plaats Dat wie hem met goede harten bad Om nering, dat Sint Bavo Met zaligheid vermeerderde zijn have. Nu bid ik voor en volg me alle Dat zijn gratie zo op ons valt `Uit zijn verdiensten moet dat we Behouden blijven in 't einde daarbij, En dat onze nering met zaligheid Toe moeten komen, daar we mede God dienen te alle stonden, En ons wachten van zonden, Dus geef ons kracht en voldoe De Vader, de Zoon, de Heilige Geest. |
|
Hoe die partien van Vranckeryke die croone t'onderhilden, ende hoe 't daer na te payse quam. Met rechte soude ten utersten daghe Al kerstinheit over Caym doen claghe, Om dat hy dede d'eerste moordaet An Abelle, sinen broeder; daer af staet Die boem so hooghe ghewassen nu, Dat es Nidicheit, die niet scu Ne was noynt sedert noch nu en es, Want meest de weerelt bi des Besmet in hem selven nu moet sijn Huut den stortene des crancs fenijn, Dat die duvel so sterc wrochte, Dat niet t'onderbringhen en mochte [145] Al de weerelt, al waert dat sake Dat's yement conste ghecrighen sprake, Want het te zeere es vergroyt, Ende heeft van houden tiden ghemoyt De minne van der ontfaermicheden, Dat so nouwe vindet stede, Daer so haer selven blyken mach. Nu hoort hoe over menighen dach Die minne hute Vrankeryke wart Verdreven bi der nijt, die so hert Verhief haer selven t'elker huere, Mids crachten, die so die croone dure Ghecreech omme die doot van eenen man, Daer die macht algader ghinc an Van kerstinhede, sy hu bekent; Dese jonghe man hi hiet Florent Ende Ritschier, die gheselle sijn, Was die hem dede dat ghepijn Bi rampe daer hine slouch doot, Daer sindent af dien grooten noot Quam onder die princen al ghemeene Dat sy met nide groot ende cleene Woorden bevaen ende pooghden zeere D'een den anderen te doene deere. Dus stont dese veete langhe stont, Dies kerstinheit, dat sy hu cont, Dicken groote scade ontfinc. Van Claudius tiden, die coninc Was in der stont dat ghevel, Soo regneerde dien nijt fel Tote Daghobeert quam, Die de Vrancsche croone upnam, [146] Ende die 't onderstont, als't was anschine, Te payse te bringhene, maer die pine Verloos hi al, die hiere toe dede. Nu gheviel dat up kerstinhede Die heydine ghereedden om dat si wisten Dat kerstin volk was in sulker twiste, Ende peinsden te bet te doene t'ondere Kerstin gheloove, alsoo 't gheen wondere Ne hadde ghesijn hadden sijt vulcomen, Maer neen si, die coninc heeft vernomen Daghobeert, ende ontboot schiere Amande, den heere goedertiere Met eender letteren, daer in stoet Die vreese ende dien grooten moet Van den Sarasinen fel, Die commen souden, dies hi wel Vraye niemare hadde ontfaen, Ende dat hi niet en soude ontstaen Moghen, ieghen haer moghethede Bi der felder nydicheden, Die in kerstinheit doe ware, Dat ontboot hy Amande dare Met sulker bede dat hi door das Een ghedeel beroert was, Ende nam orlof an sine moncken goet, Ende ghinc rechte voort met ootmoet Tote Parijs in de stede, Daer hy ontfaen was met weerdicheden Van den coninc, die up die stont Verblijt wert in siere herten gront So zeere, dat hi recht verheende Ende van grooter blyscip weende; [147] Ooc so claghedi Amande Die groote vreese van den lande, Ende bat hem om Gode na dat staet Dat hy hem gave goeden raet, Daer hy behouden mochte mede 't Salighe gheloove van kerstinhede, Ende omme te veriaghene die envie, Die regneerde onder die heerscapie Van der veete, die es so groot, Ende daer so menich meinsche doet Om was bleven daer te voren, Ende noch ghelijc was, als men mach hooren. Als Amand dit hadde verstaen Es hi met trooste anghegaen Den coninc, ende gaf hem raet Dat hi soude na den staet Ghebieden eenen sterken vrede An beede partien, en dat si ter stede Van Parijs souden commen te hant, Of dat si verbuerden lijf ende land Die ghone die niet commen en woude. Dit dede de coninc also houde Ne dursten 't de heeren laten niet, Ende sijn comen door 't verdriet Te scuwene te Parijs met desen, Dies de coninc niet blyder wesen Mochte, als hi dit heeft vernomen. Daer dede hy elke partie comen Sonderlinghe voor hem ende dede hem segghen Die vreese groot, ende voor oghen legghen Van den Sarasinen die berouwichede, Ende dat by hare nidichede [148] Kerstin gheloove mochte te nieute gaen, Want hi niet soude wederstaen Moghen die cracht van den honden Of sine wilden te diere stonden Hem laten ghebruken sinen wille, Ende die nidicheit legghen stille, Ende werden met minne eendrachtich. Die partien beede machtich Namen raet, elc metten sinen, Daer over peinsden sy die pinen, Die kerstinhede mochte ghescien, Ende gaven 't den coninc up met dien Mede te doene sinen wille voorwaer, Dies ic eenen dach maecte daer Bi rade van Amande, den heere, Diere hem selven in moyde zeere Om te bringhene te acoorde; Ooc bat hy met scoonen woorden Beede den partien dat si souden Vriendelike de dachvaert houden Door die Gods minne van hemelryke, Dat consenteerden sy vriendelike. |
Hoe die partijen van Frankrijk de kroon ten onder hielden en hoe 't daarna te vrede kwam. Met rechte zou ten uitersten dagen Al christenheid over Cain doen klagen, Om dat hij de eerste moord Aan Abel, zijn broeder; daarvan staat Die boom zo hoog gegroeid nu, Dat is Nijdigheid, die niet schuw Nee, was nooit sedert noch nu is, Want meest de wereld bij dit Besmet in zichzelf nu moet zijn Uit de storten het zwakke venijn, Dat de duivel ze sterk wrocht, Dat niet te onderbrengen mocht [145] Al de wereld, al was het zaak Dat er iemand kon krijgen woorden, Want het te zeer is vergroeid, En heeft van ouden tijden vermoeid De minne van der ontferming, Dat zo nauw vindt plaats, Daar ze zichzelf blijken mag. Nu hoort hoe over menige dag Die minne uit Frankrijk werd Verdreven bij de nijd, die zo hard Verhief zichzelf te elk uur, Mits krachten, die zo de kroon door Kreeg om de dood van een man, Daar die macht allemaal aanging Van christelijkheid, is u bekend; Deze jonge man hij heet Florent En Ritschier, die gezel zijn, Was die hem deed die pijn Bij ramp daar hij hem sloeg dood, Daar sinds af die grote nood Kwam onder die prinsen algemeen Dat ze met nijd, groot en klein Woorden bevangen en poogden zeer De een den anderen te doen deer. Dus stond deze vete lange stond, Dus christenheid, dat is u bekend, Vaak grote schade ontving. Van Claudius tijden, die koning Was in der stond dat geviel, Zo regeerde die nijd fel Tot Dagobert kwam, Die de Franse kroon opnam, [146] En die 't onderstond, als 't was in schijn, Te vrede te brengen, maar die pijn Verloor hij al, dat hij ertoe deed. Nu geviel dat op christelijkheid De heidenen zich bereidden omdat ze wisten Dat christenvolk was in zulke twist, En peinsden te bete te doen te onder Christen geloof, alzo 't geen wondere Nee, had geweest hadden ze het volkomen, Maar neen zij, de koning heeft vernomen Dagobert, en ontbood nel Amandus, de heer goedertieren Met een brief, daarin stond Die vrees en die grote moed Van den Sarazijn fel, Die komen zouden, dus hij wel Fraai nieuws had ontvangen, En dat hij niet zou ontstaan Mogen, tegen hun mogendheid Bij de felle nijdigheid, Die in christenheid toen was, Dat ontbood hij Amandus daar Met zulke bede dat hij door dat Een deel bewogen was, En nam verlof aan zijn goede monniken, En ging rechte voort met ootmoed Tot Parijs in de plaats, Daar hij ontvangen was met waardigheid Van de koning, die op die stond Verblijd werd in zijn harten grond Zo zeer, dat hij recht vereende En van grote blijdschap weende; [147] Ook zo klaagde hij Amandus Die grote vrees van het land, En bad hem om God naar dat het staat Dat hij hem gaf goede raad Daar hij behouden mocht mede 't Zalige geloof van christelijkheid, En om te verjagen die jaloezie, Die regeerden onder de heerschappij Van der vete, die is zo groot, En daar zo menig mens dood Om was gebleven daar tevoren, En noch gelijk was, als men mag horen. Toen Amandus dit had verstaan Is hij met troost aangegaan De koning, en gaf hem raad Dat hij zou naar de staat Gebieden een sterke vrede Aan beide partijen, en dat ze ter plaatse Van Parijs zouden komen gelijk, Of dat ze verbeuren lijf en land Diegene die niet komen wilden. Dit deed de koning alzo gauw Nee durfden de 't de heren het te laten niet, En zijn gekomen door 't verdriet Te schuwen te Parijs met deze, Dues de koning niet blijder wezen Mocht, als hij dit heeft vernomen. Daar liet hij elke partij komen Apart voor hem en liet hen zeggen Die vrees groot, en voor ogen leggen Van de Sarazijn die hem berouwde, En dat bij hun nijdigheid [148] Christen geloof mocht te niet gaan Want hij niet zou weerstaan Mogen die kracht van de honden Of ze wilden te die stonden Hem laten gebruiken zijn wil, En die nijdigheid stil leggen, En worden met minne eendrachtig. Die partijen beide machtig Namen raad, elk met de zijnen, Daar over peinsden ze de pijnen, Die christelijkheid mocht geschieden, En gaven 't den koning op met dien Mee te doen zijn wil voorwaar, Dus ik een dag maakte daar Bij raad van Amandus, de heer, Die er zichzelf in vermoeide zeer Om te brengen tot een akkoord; Ook bad hij met mooie woorden Beide den partijen dat ze zouden Vriendelijk de dagvaart houden Door die Gods minne van hemelrijk, Dat consenteerden ze vriendelijk. |
|
Hoe Sente Amant castiede voor die partien dat si versoenden bi Amants rade. Doe die dach commen was Quamen die partien in 't palas Voor Daghobeerte, den coninc, Omme te hoorne haer soendinc, Die se vriendelike heeft ontfaen, Ende bat Amande dat hi saen [149] Die saken wilde handelen daer ter stede Door 't behout van kerstinhede. Amand andwoorde met woorden sochte: ‘Ic wilde dat ic eenighe saken mochte Doen, daer God, onse heere, Mochte bi ontfaen lof ende heere, So ware mine pine smal Jeghen den loon, die commen sal.’ Met desen es hi voort ghegaen. Nu wilt sine redene verstaen, Die hi seide voor die partien Om af te leggene die envyen: ‘o Broeders alle gader, wilt hebben voor oghen Die passie, die Christus wilde dooghen Om ons te lossene huter pine, Bi crachte van der minnen sine, Want die felle helsche knechten Hadden ons ghehadt in haer plechte, Sonder dat hy by minnen groot Door onse scout ontfinc die doot, Dat was te merkene starke minne, Dies wilt se onthouden in uwen sinne, Ende wilt door hem in dit leven Alle nidicheit begheven, Ende voughen hu in minnen mede Elc ieghen anderen, want ter stede Daer uwe siele sal ontfaen Loon van dies ghi hebt ont ghedaen, So sal hu God verwiten ter stonden Van der nijt die zware sonde, Ende die zware sturtinghe van bloede, Die ghi hebt ghedaen met overmoede, [150] Want ons Davit een veers seghet, Daer groote verstannesse an leghet: Virum sanguinarium et dolosum abominabitur Dominus, ego autem in multitudine Misericordie tue. Dit veersekin, broeders, hebt voor ooghen, Want ic hu by redenen mach tooghen Drie pointe, die mer in mach verstaen: 't Eerste es, die mensche die mesdaen Heeft in sturtinghen van menschen bloede, Dat hy nemmermeer met goede 't Bloet restauwereren mach. 't Andre es dat up dien dach Dat die mensche den anderen slaet Gods antghewerke te nieute gaet, Dies hem God ten hutersten daghen Over die mesdaet sal beclaghen. Dat derde es dat hi des menschen sonden Voor hem niet ghebeteren conde, Daer hy haestelike in bleef doot, Ende moet dies wesen in vreesen groot. Hier up willic maken een belet, Om dat ghi mi sout verstaen te bet: Prouft in hu selven dese saken Al eyst dat ghi pays moghet maken Jeghen die vrienden van den man Met goede, hoe condi dan Gode vernoughen t'eenigher stede Van den bloede, daer hi mede Ons cochte so diere, dat gheen scat Es te rekene ieghen dat? Up 't ander pooint willic hu tallen: Als die saken dus was ghevallen, [151] Dat Gods hant ghewerke te nieute sy Hoe sout God connen vergheven di So lichtelike, want men mach sien, Up erderyke exemple van dien Dat die eens erdsche mensche saken Te nieute dade ofte brake Dat hijs soude belghen hooghelike, Ende also mach God van hemelryke. Dat derde pooint doe ic hu verstaen, Als die mensche heeft ontfaen In sonden die doot, so moetti wesen In grooter vreesen, als men mach lesen; Bi deser saken in goeder trouwen So wert onmoghelic sijn bescouwen, God wilde nader meinschelicheden Den mensche vul mesdadicheden Maer wreken sturtinghe van bloede, Mits rade der gherechticheit goede.’ Hier mede maecte Amand hende Ende Daghobeert nam met ghenende Up die redene ende seide daer: ‘Gy, Gods vrienden, hebdi claer Verstaen die bediedenesse Van den woorden der kennessen, Die de helighe man hier heeft gheseit, So biddic hu door ootmoedicheit Dat ghi elc anderen uwe mesdaden Vergheeft ende bidt ghenade An Gode, die vul ontfaermicheden Es, want hy kend die brooscheden Des menschen, ende hebt voor ooghen Dat wy ons allen moeten pooghen [152] Te wederstane die heydine, Die ons gheerne berieden pine.’ Daer riepen si huut ghemeenen monde: ‘Heere coninc, in allen stonden Willen wy met hu sijn ghereet Te dooghene lief ende ooc leet Jeghen die Sarasine fel ende quaet, Voort vergheven wy alle mesdaet Mallicanderen hier ter stede In de heere van Gods moghentheden, Dat hi onse mesdaet moete Vergheven, ende rechte boete Ons late up eerderyke ontfaen Van den sonden, die wy hebben ghedaen.’ Als Amand ende die coninc hoorden Den prince spreken dese woorde Verblijdde so daer omme seere, Ende danctes Gode, onsen heere, Ende daden met vriendeliken woorden Dat si ondercusten met acoorde, Ende vergaven alle mesdaden Mallic anderen, dies wert ghestade Die vrienscip, ende dien nijt ghestilt, Bi Amands vroetscipe ghewilt. |
Hoe Sint Amandus kastijdde voor die partijen dat ze verzoenden bij Amants raad. Toen die daggekomen was Kwamen die partijen in 't paleis Voor Dagobert, de koning, Om te horen hun verzoening, Die ze vriendelijk heeft ontvangen, En bad Amandus dat hij gelijk [149] Die zaken wilde behandelen daar ter plaatse Door 't behoudt van christelijkheid. Amandus antwoorde met zachte woorden: ‘Ik wilde dat ik enige zaken mocht Doen, daar God, onze Heer, Mocht bij ontvangen lof en eer, Zo was mijn moeite klein Tegen het loon, die komen zal.’ Met deze is hij voortgegaan. Nu wilt zijn redenen verstaan, Die hij zei voor die partijen Om af te leggen die jaloezie: ‘o Broeders alle tezamen, wilt hebben voor ogen Die passie, die Christus wilde gedogen Om ons te verlossen uit de pijn, Bij kracht van der minnen zin, Want die felle helse knechten Hadden ons gehad in hun plicht, Zonder dat hij bij minnen groot Door ons schuld ontving de dood, Dat was te merken sterke minne, Dus wil ze onthouden in uwe zin, En wil door hem in dit leven Alle nijdigheid begeven, En voegen u in minnen mede Elk de andere, want ter plaatse Daar uw ziel zal ontvangen Loon van dat ge hebt ooit gedaan, Zo zal u God verwijten ter stonden Van de nijd die zware sonde, En dat zware storten van bloed, Die gij hebt gedaan met overmoed, [150] Want ons David een vers zegt, Daar grote verstaan aan ligt: Virum sanguinarium et dolosum abominabitur Dominus, ego autem in multitudine Misericordie tue. Dit versje, broeders, hebt voor ogen, Want ik u bij redenen mag tonen Drie punten, die men erin mag verstaan: 't Eerste is, die mens die misdaan Heeft in storten van mensen bloed, Dat hij nimmermeer met goedheide 't Bloed herstellen mag. ’t Andere is dat op die dag Dat die mens de andere slaat Gods handwerk te niet gaat, Dus hem God ten uitersten dagen Over die misdaad zal beklagen. Dat derde is dat hij de mensen zonden Voor hem niet verbeteren kon, Daar hij haastig in bleef dood, En moet dus wezen in vreesgroot. Hierop wil ik maken een belet, Om dat gij me zou verstaan te beter: Beproef in u zelf deze zaken Al is het dat ge vrede mag maken Tegen de vrienden van de man Met goed, hoe kan je dan God vergenoegen te enige plaats Van het bloede daar hij mede Ons kocht zo duur, dat geen schat Is te rekenen tegen dat? Op ’t andere punt wil ik u vertellen: Als die zaak dus was gebeurd, [151] Dat Gods handwerk te niet is Hoe zou het God kunnen vergheven u Zo licht, want men mag zien, Op aardrijkvoorbeeld van dien Dat die eens aardse mens zaken Te niet deed of brak Dat hijs zou verbolgen zeer, En alzo mag God van hemelrijk. Dat derde punt doe ik u verstaan, Als die mens heeft ontvangen In zonden de dood, ze moet hij wezen In grote vrees, als men mag lezen; Bij deze zaak in goede trouw Zo wordt onmogelijk zijn aanschouwen, God wilde naar de menselijkheid De mens vol misdadigheid Maar wreken storten van bloed, Mits raad der goede gerechtigheid.’ Hier mee maakte Amandus een einde En Dagobert nam met dat doel Op die reden en zei daar: ‘Gij, Gods vrienden, heb je duidelijk Verstaan die betekenis Van den oorden der kennis, Die de heilige man hier heeft gezegd, Zo bid ik u door ootmoedigheid Dat gij elkaar uw misdaden Vergeeft en bidt genade Aan God, die vol ontferming Is, want hij ken de broosheid Der mensen, en hebt voor ogen Dat we ons allen moeten pogen [152] Te weerstaan de heidenen, Die ons graag bereiden pijn.’ Daar riepen ze uit algemene mond: ‘Heer koning, in alle stonden Willen we met u zijn gereed Te gedogen lief en ook leed Tegen die Saracenen fel en kwaad, Voort vergeven we alle misdaad Elkaar hier ter plaatse In de eer van Gods mogendheden, Dat hij onze misdaad moet Vergeven, en rechte boete Ons laten op aardrijk ontvangen Van de zonden, die we hebben gedaan.’ Toen Amandus en di koning hoorden De prinsen spreken deze woorden Verblijdde ze daarom zeer, En dankte het God, onze Heer, En deden met vriendelijke woorden Dat ze elkaar kusten met dat akkoord, En vergaven alle misdaden Elk de anderen, dus werd het gestadig Die vriendschap, en de nijd gestild, Bi Amandus kennis geweld. |
|
Hoe die Sarasine verdreven waren, ende hoe Amand wilde te Pevele waert. Nu hoort hoe die Heidine voeren Die up Kerstinhede met atoeren Quamen ghevaren, als oft sy te voren Al 't Kerstinheit wisten verloren, [153] Maer God, die alle dinc voorsiet, Sendere ieghen dat Kerstine diet, Die al anders verkeerden 't spel, Ende castiede die Sarasine so wel Dat si waren in grooter noot, Want dien meesten hoop bleef daer doot, Dus bleef Kerstinheit in die heere Bi Amande, den helighen heere, Hute siere heligher predicacien, Ende datter God sine helighe gracie Ute ontfaermicheden, mids Amands bede, In die partien dalen dede, Daer bi ghevelt was die overmoet, Die langhe daer te voren stoet, Ende seere t'onder hilt Vranckeryke. Nu hebben si wel vriendelike Als broeders de Sarasine verdreven, Ende sijn voortan ghevriende bleven Beter dan si waren te voren. Nu sullen wi van Amande hooren Den helighen vader, des sijt wijs, Die wy met rechte gheven prijs. Naer dat die Sarasijnsche scaren Hute Vranckeryke verdreven waren, Ende 't land stond in goeden vreden, Amant tote den coninc seide Dat hi gheerne te Pevele ware. Die coninc hi versuchte zware, Als hy verstond den helighen man Dat hi sceeden wilde van dan, Nochtan seide hi: ‘Helich vader, Ic wille mi voughen al te gader [154] Te doene dat hu wille sy, Als ghy niet langher by mi Wilt bliven, so trect daer ghi begheert, Ic bem die ghene, die 't hu consenteert, Maer mine herte es verseert Dat ghy sceeden wilt dus saen.’ - ‘Heere coninc, dat wilt wel verstaen, Ic bem cranc ende hout van daghen, Ic ne mach de pine niet ghedraghen, Die ic dede hier te voren, Hedel coninc, hoghe gheboren, Waer ic in den clooster mijn, Ic wane wel weten die waerheit fijn Dat ic niet langhen tijt sal leven, Dies wilt mi uwen orlof gheven Ende blijft voort in goeden vreden, Peinst om 't behout van kerstinhede, Dies biddic hu, coninc coene, Want het heves wel te doene.’ Met deser talen sijn si ghesceeden, Amand die ghinc hem ghereeden Ende quam te Pevele, als hy eerst mochte. Al sinen sin ende sijn ghedochte Was penitencie te doene ende weldaet. Hi leedde so helich eenen staet In den clooster dat alle ghemeene Die moncke groot ende cleene Exemple namen aen desen heere, Ende pijnden hem algader seere Te volghene desen helighen man. Nu willic hu, als ic best can, Bescriven eene miracle scoone, Die onse Heere van den Troone [155] Openbaerde door Amands heere, Die 't kerstine gheloove stercte seere Te Pevele ende daer ontrent, Als die miracle was bekent Onder die lieden haren/thare. Nu swighet stille ende hoorter nare, Ic saelt hu hier in rime ondbinden, Also men 't in 't lattijn mach vinden. |
Hoe die Saracenen verdreven waren en hoe Amandus wilde te Sint-Amands waart. Nu hoort hoe die Heidenen voeren Die op Christelijkheid met toebereiding Kwamen gevaren, alsof ze tevoren Al 't Christenheid wisten verloren, [153] Maar God, die alle ding voorziet, Zond ertegen dat Christenen volk, Die al anders veranderden 't spel, En kastijdde de Saracenen zo goed Dat ze waren in grote nood, Want de grootste hoop bleef daar dood, Dus bleef Christenheid in de eer Bij Amandus, de heilige heer, Uit zijn heilige predicatie, En dat er God zijn heilige gratie Uit ontferming, mits Amandus bede, In die partijen dalen deed, Daarbij geveld was die overmoed, Die lang daar tevoren stond, En zeer ten onder hield Frankrijk. Nu hebben ze wel vriendelijk Als broeders de Saracenen verdreven, En zijn voortaan vrienden gebleven Beter dan ze waren tevoren. Nu zullen we van Amandus horen De heilige vader, dus wees wijs, Die we met recht geven prijs. Nadat de Saraceense scharen Uit Frankrijk verdreven waren, En 't land stond in goede vrede, Amandus tot de koning zei Dat hij graag te Sint-Amands was. Die koning hij verzuchte zware, Toen hij verstond de heilige man Dat hij scheiden wilde vandaar, Nochtans zei hij: ‘Heilige vader, Ik wil me voegen al tezamen [154] Te doen dat uw wil is, Als ge niet langer bij mij Wilt blijven, zo trek daar gij begeert, Ik ben diegene die 'tu toestemt, Maar mijn hart is bezeerd Dat ge scheiden wilt dus gelijk.’ - ‘Heer koning, dat wil wel verstaan, Ik ben zwak en oud van dagen, Ik mag de pijn niet verdragen, Die ik deed hier tevoren, Edele koning, hoog geboren, Was ik in mijn klooster, Ik waan wel te weten de fijne waarheid Dat ik niet lange tijd zal leven, Dus wil me uw verlof geven En blijf voort in goede vrede, Peinst om 't behoudt van christelijkheid, Dat bid ik u, koning koen, Want het is wel te doen.’ Met deze woorden zijn ze gescheiden, Amandus die ging zich bereiden En kwam te Sint-Amands, zo gauw hij kon Al zijn zin en zijn gedachten Was penitentie te doen en weldaad. Hij leidde zo’ n heilige staat In het klooster dat algemeen Die monniken groot en klein Voorbeeld namen aan deze heer, En pijnden hen allemaal zeer Te volgen deze heilige man. Nu wil ik u, zo goed ik kan, Beschrijven een mooi mirakel, Die onze Heer van de Troon [155] Openbaarde door Amandus eer, Die 't christen geloof sterkte zeer Te Sint-Amands en daar omtrent, Toen dat mirakel was bekend Onder die lieden hier en daar. Nu zwijg stil en hoor ernaar, Ik zal het hier in rijm ontbinden, Alzo men 't in 't Latijn mag vinden. |
|
Hoe dat Amand verbat eenen man, die hemselven verhinc, dat hi weder levende wart. Na dat Amand, sijt seker das, Van Parijs ghesceeden was Van Daghobeert, den coninc vercoren, Als ic hu seide hier te voren, Ende in sinen clooster quam, Daer men sijns grooten waer nam, Als 't recht was door sine helichede. Soo was te Pevele in die stede, Dat Sente-Amands heet nu ter tijt, Een wilt gheselle, dies seker sijt, Die plach te drinckene, te dobelen mede, Ende te antierne menighe sede, Die onribele was ende quaet, Als 't hem mesginc, dat verstaet, Plach te zweerne menighen heet Ende beval hemselven ghereet Den viant ter menigher stont. Up eenen dach makic hu cont Hadde dese gheselle verdobbelt al Dat hi hadde groot ende smal, [156] Beede ghelt ende pande, Dies wart hi herde quaderhande, Ende zwoer heede ontamelike, Ende vloucte Gode doorperlike, Ende sijnder liever moeder Marien, Ende alle Gods helighen ghinc hi verspien, Ende vloucken in siere verwoetscip groot, Dickent weinschede hy hem doot, Hem en rochte niet hoe dat quame Ende hem dat leven name; In deser onverduldicheden Was hy lange, ende seide: ‘Viant, comt ende neemt mi 't leven, Ic wille di siele ende lijf upgheven, Dat ic leve, dat is mi leet.’ Die viant, die altoos ghereet Es den mensche te sine by, Als hi in quaden poeinte sy, Ende pijnt altoos hoe hy mochte Den mensche bringhen in 't ghedochte Dat hi hemselven dooden soude, Om te hebbene in sijn ghewoude Die ziele van den keytijf, Die hemselven name 't lijf, Want scriftuere doet ons bekant, Die hemselven willender hant 't Lijf neemt, in eenigher hueren, Dat in grooter avontueren De siele es, verstaet dat wel; God weet alleene ende niement el, In sine macht heeft hijt bevaen. Nu wilt van desen man verstaen, [157] Die in onverduldicheden groot Ende dickent weinschede om die doot, Doch dat die viant daer toe brochte Dat die man hemselven cnochte Omtrent die kele eene line, Ende verhinc hem, dats waerheit fine, In die camer, daer hi te slapene plach. es morghens als 't was scoon dach, Ende meer dan priemen leden was Quam in die camer, sijt seker das, Een joncwijf om dat so maken woude Sijn bedde, ende also houde, Sach so hanghen den keytijf, Die verlooren hadde 't lijf, Ende was verstorven ende cout. 't Joncwijf dreef groot onghedout, So riep: Helpe! wat so mochte; Den lieden het groot wonder dochte, In die camer dat si quamen Daer sy den keytijf vernamen, Die hemselven hadde vermoort. 't Gheruchte rees al duere die poort Soo dat een sijn oom vernam, Die stappans ter stede quam Ende sach datter was ghesciet. Harde zeere hi hem mesliet, Hine wiste wat laten noch bestaen, In grooten rouwe was hy bevaen, So waren alle die lieden mede, Die welke die waren binder stede, Want 't folc was doe vele herteliker, Dan het nu es ende vriendeliker, [158] Dies wilt herde wel ghetrouwen 't Folc was met allen in grooten rouwe Als haren evenkerstin yet messchiede, Maer nu sijn so verkeert die liede Dat siere lettel omme gheven Al sien si hare ghebuere sneven, Sy achten's lettel ofte niet. Nu keeric weder daer ic 't liet Tote Pevele in die stede, Daer 't folc dreef groote zeerichede Om den keytijf, in warer dinc, Die hemselven so verhinc. Nu was sijn hoem een man, Daer vele duechden lach an, Ende die Amande minnede zeere, Kennesse hadde hi an den heere, Ende plach dikent bi hem te sine Omme te leerne die medicine Jeghen die sonden fel ende quaet. Dese man hadde groot toeverlaet Up Amande, den helighen vader, Ende peinsde dat hi al te gader Sijn dooghen Amande soude doen verstaen. Ten clooster waert es hi ghegaen, Daer Amand binnen was, Die sijn ghetiden sat ende las, Ende ne wiste noch doe niet Wat in de stede was ghesciet. Dese man die quam aldare, Ende viel neder met mesbare Voor die voete van den helighen man, Die hem vriendelike sprac an; [159] ‘Broeder, wat es hu ghesciet Dat ghi drivet dit verdriet?’ - ‘Ic hebs in 't herte grooten deeren, Helich vader, nemmermeere Sone maghic te rechte blyscip tooghen, Niement en mach mi verhooghen Die levende es up eerderyke, Ic hebbe verloren jammerlike Mijns broeder |