Bellis

HET XXIII. CAPITEL.

Van de Madelieven oft Kerssouwen, anders Margrieten ghenoemt.

Gheslachten.

In dit Capitel sullen wy twee soorten van Madelieven beschrijven; te weten de Enckele oft de Wilde, ende de Tamme oft Dobbele; daer by voeghende noch een ander grooter wilde soorte van Madelieven, die Fuchsius Ganszblum, dat is Gansebloem noemt.

Ghedaente.

1. De Wilde Madelieven gheven uyt haere wortel veele kleyne, gladde, vette ende ghelijfvige bladeren, uyt den ronden wat langhworpigh van maecksel, [423] rondom fijnkens ende by nae niet merckelijck ghekertelt oft gekerft aen de kanten, meestendeel langhs der aerden ghespreyt liggende; tusschen de welcke de bloemkens komen ghesproten, elck op sijn eyghen dun steelken staende, van ghedaente de Camille-bloemen bijkants gelijck, maer kleyner, in ’t midden geel, rondsom met veel kleyne witte, ende eenighsins roodachtighe, oft uyt den witten wat purpurachtighe bladerkens beset. De wortelen zijn veselachtigh.

2. A. De Tamme Madelieven zijn de Wilde van ghedaente seer ghelijck, dan en worden nergens dan in de hoven ghevonden, ende hebben seer dobbele oft veelbladighe bloemen, seer fraey ende behaeghlijck om sien, van de wortel af voortkomende, op korte dunne steelkens rustende, ende van soo veel ende dicht by een staende kleyne bladerkens gemaeckt oft vergadert, datmen geen geel oft seer luttel in ’t middelste van dese bloemen en siet, ende dat om de groote menighte van de bladerkens die dese gantsche geeligheydt bedecken. Ende dese bloemkens zijn somtijts roodachtigh, somtijts wit, somtijts ghespickelt, oft van beyde verwen vermenght, seer selden grasverwigh oft groen. Dan sy hebben gantsch gheenen reuck.

B. Rondom dese bloemen wassen somtijts, maer nochtans niet seer dickwijls, ander kleyner bloemkens, onder de knopkens oft uyt de knopkens van de selve bloemen spruytende omtrent vijf oft ses in ’t getal, diemen Kinderkens noemt, ende haer moeders, dat is de ander bloemen, van ghedaente heel ghelijck zijn, doch veel kleyner.

3. Sommighe willen onder het gheslacht van de Madelieven oock brenghen de wilde soorte van ghewas, die sy Groote Madelieven noemen. Dese heeft dunne steelen, anderhalven voet hoogh, oft hoogher: om de welcke wassen langhworpige, een weynighsken ghekertelde oft gheschaerde bladeren, die omtrent eenen vingher breed zijn. De bloemen komen voort op ’t sop van de steelkens, aen de kanten oft in de ronde wit, in ’t midden geel, de gemeyne Camille oft Coedille van ghedaente ghelijck, sonder eenighen reuck. De wortelen zijn veselachtigh.

Plaetse.

1. De Wilde Madelieven wassen in de weyen ende op dierghelijcke broeckachtighe oft vochte plaetsen van veele verscheyden landen.

2. Tamme Madelieven wassen, nae ’t uytwijsen van haeren naem, alleen in de hoven: daer sy gheoeffent ende onderhouden moeten wesen, om dobbel ende schoon te blijven.

3. De Groote Madelieven wassen oock in de weyen, ende beneffens de kanten van de ackers ende bouwlanden, in donckere ende geensins ter sonnen staende plaetsen.

Tijdt.

1. De Wilde Madelieven bloeyen in het Vooriaer.

2. De Tamme Madelieven bloeyen oock in den April ende Mey.

3. De Groote Madelieven bloeyen met de andere, oft met de gheslachten van Vokelaer.

Naem.

De twee eerste soorten van dit ghewas heeten in onse taele Madelieven, Kerssouwen ende Margrieten: in ’t Hooghduytsch Maszlieben ende Massuselen; in ’t Fransoys Pasquettes ende Marguerites; in ’t Italiaensch Margarite, ende Fiori di prima vera gentili; in ’t Behemsch Matecnyk, Sedmikrasa; in ’t Latijn Bellis; want het schijnt ’t selve ghewas te wesen dat Plinius in het 5.capitel van sijn 26.boeck beschrijft, segghende aldus: Bellis wast in de weyen, ende heeft witte, doch een weynighsken roodachtighe bloemen. De nieuwe Cruydt-beschrijvers hebben de Madelieven oock Consolida minor gheheeten; andere segghen, dat de Consolida minor anders niet en is dan de Bruynelle, die wy voren beschreven hebben. Dan meest alle de Cruydt-beschrijvers heeten de Madelieven in ’t Latijn Herba Margarita: sommighe andere heetense oock Primula veris, nae den Italiaenschen naem. Daer zijn nochtans andere soorten van Primula veris, dat is de Sleutel-bloemen, onder ’t gheslacht van Phlomides begrepen, ende nae de Wol-cruyden te voren van ons beschreven.

1. De eerste soorte van Madelieven noemtmen ghemeynlijck Wilde Madelieven, in ’t Latijn Bellis silvestris.

2. A. De tweede soorte magh Tamme Madelieven, oft Dobbele Madelieven heeten, in ’t Latijn Bellis hortensis.

B. De soorte van Dese, die kleyne bloemkens uyt de groote bloemen spruytende heeft, wordt van sommighe Madelieven met Kinderkens ghenoemt.

3. De derde soorte wordt Groote Madelieven gheheeten, in ’t Latijn Bellis maior; in ’t Hooghduytsch Genszblum, soo Fuchsius betuyght. Sommighe heetense oock in ’t Latijn Consolida media. Daer is nochtans een ander Consolida media, als de Bugula, oft Senegroen, die voor de middel-soorte van Consolida gherekent wordt.

Aerd.

De Madelieven, soo wel de Wilde als de Tamme, hebben in haer bladeren een verkoelende ende vocht-maeckende kracht, te weten vocht-maeckende in ’t hooghste van den tweeden graed, verkoelende in het beghinsel van den selven. [424]

Kracht ende Werckinghe.

De Madelieven zijn machtigh om alle smerten ende weedom, bijsonder van het flercijn ende gicht van de voeten ende andere lidtmaten, te versoeten ende te verdrijven, als die van heete ende drooghe oorsaecke ghekomen zijn; maer dan moetmen de bladeren van dit cruydt met versche ende onghesouten Boter stampen ende vermengen, ende soo op de krancke leden binden oft legghen, meestendeel alsmen daer Maluwe-bladeren bijvoeght, plaesters oft paps-ghewijse.

De selve bladeren by de Moes-cruyden ghedaen, oft in salaet ende met vleesch-sop gegheten, maecken den buyck weeck, ende veroorsaecken eenen sachten kamerganck; ende bovendien worden seer nuttelijck vermenght by andere cruyden ende dinghen diemen in de klisterien doet; de welcke teghen de heete oft vierighe kortsen oft onststekinghe der darmen ende des inghewants bereydt worden.

BIIVOEGHSEL.

De bloemkens van de Madelieven, als voorseydt is, en zijn de ghemeyne Camil-bloemen van gedaente niet heel onghelijck, maer zijn grooter, ende sonder reuck, ende als dese bloemen vergaen, soo rijsen die witte bladerkens af, ende dat middenste geel heft hem op; ende dat is het saedt. Sy heeten oock Bellis flos.

De Groote soorten van Madelieven, Bellis media van Matthiolus, ende van Lobel Bellis maior, wast veel tusschen de daelen van de bergen van Oostenrijck. Hier by behoort de volgende soorte.

Groote Spaensche Madelieven van Guilielmus Boelius aen Christiaen Poyret uyt Spaegnien ghesonden, ende Bellis fruticescens gheheeten, om datse een heester oft boomken ghelijcken, ende hoogh op schieten, hebben by der aerde breede, ende aen de randen ghesnippelde bladeren, licht groen, sacht om aen te raecken, wat specerijachtigh van smaeck: daer tusschen spruyten ettelijcke steelen wel twee voeten hoogh, met kleyner bladeren, die van Sterren-cruydt wat ghelijckende, maer sachter ende malsser: de bloemen komen voort in gheschelferde knopkens, binnen geel, met draeykens, buyten wit als Camille-bloemen, sonder reuck. Het schijnt een Witte Ganse-bloem te wesen, het Cruys-cruydt van smaeck meer dan de Madelieven ghelijck.

De kleyne wilde soorte van Madelieven wordt van sommighe oock Primula veris gheheeten, in ’t Hooghduytsch Zeidtloszlin, om dat sy vroegh bloeyen. Maer die naemen worden sommighe andere cruyden bequaemelijcker ghegheven.

Gheslachten van Madelieven uyt Lobel, Clusius ende andere.

1. Wilde groote Madelieven.

2. Dobbele Madelieven met roode bloemen, Kerssouwen ende Margrieten; in ’t Enghelsch Daysie gheheeten; in ’t Fransch somtijdts Cassaudes; de Belides van Plinius, nae de meyninghe van sommighe, om dat een plante soo veele bloemen krijght, als den Koningh Belus dochters hadde, die’ er op eenen nacht vijftigh uythouwelijckte, als de Poeten schrijven.

3. Dobbele Madelieven met witte bloemen, ende ghespickelt.

4. Incarnate ende groene Madelieven, kinderkens voortsbrenghende, in ’t Latijn Bellis hortensis suaverubens, viridisque prolifera, eensdeels van Dodoneus vermaent.

5. Wilde oft Grootste Madelieven, ende S. Pieters bloemen; in ’t Latijn Bellis maior, van Matthiolus Bellis media; van sommighe Consolida media vulnerariorum; in ’t Hooghduytsch Gensblum; in ’t Enghelsch Greate daysie or Maudelin wurte.

6. Blauwe Madelieven, in ’t Latijn Bellis caerulea oft Globularia Monspelliensum, van Anguillara Aphyllanthes ende frondiflora; in ’t Italiaensch Botonaria, om de ronde blauwe bloemkens die sy als bollekens oft knopkens voortbrenght, van fatsoene ende verwe van de Scabieuse, seer aerdigh: om welcke redene sy van andere Alderkeynste Scabieuse ghenoemt wordt. Want het is een kleyn cruydt, op de berghen van Italien ende Slavonijen wassende. De bladers zijn die van de ghemeyne Madelieven ghelijck, maer donckerer groen, ende smaller: daer oock meer van ghesproken is in het Bijvoeghsel van het 6. Capitel van het 5. Boeck. De bloemen zijn wel somtijdts wit, doch meestendeel blauw: daerom heetense in Vranckrijck Marguerites bleues: by de vrouwen van Oostenrijck Blau Rukarzu, dat is Blauwe Madelieven.

Geele Bergh-Globularia hoort by de voorgaende Blauwe Madelieven; daer sy oock veel by wast, te weten in Apulien, als Fabius Columna tuyght. Sy heeft een langhe dicke ghefaselde wortel, buyten geel: de bladeren zijn lepels-ghewijs langh, sommighe bovenwaerts eenen vingher breedt, ghelijfvigh, stijf, bitter oft scherp van smaeck, de steelen zijn rond, biesachtigh, eenen voet hoogh, boven gheknoopt oft ghekniedt, met twee bladeren omtrent het tsop bewassen: op het opperste selfs staen ronde bollekens met vier t’soppen van twee bladeren bedeckt, die van den steel doorboort schijnen te wesen, als ’t aen de Scabieusen ghebeurt. Dese hoofdekens opengaende, verthoonen ruyghe peersachtighe saedt-huyskens, oock rond als bollekens, uytghevende geele sterreachtighe bloemen, rieckende als Brem- bloemen, vijfbladigh, met thien langhe draeykens, ende eenen bleecken midden-priem oft stamper, tweehoornigh, breedt, boven de vrucht daer hy op staet, uytstekende. Dan de vrucht binnen de bloeme self, is eys-gewijs met een dun velleken bekleedt, soo datde saden daer bijnae door schijnen. Als de bloemen afghevallen zijn, dan wordt de vrucht ruygh, ende verthoont binnen in noch een eys-gewijse herde vrucht als de Christus-ooghen, daer swarte inghedouwde ronde saden in schuylen wat in tweeen ghedeylt oft ghesneden: die in de Oogstmaendt van den windt wegh ghedreven worden. Hy noemtse Globularia lutea montana in ’t Latijn.

Groene Madelieven met doornen van Lobel Bellis spinosa elatior fruticosioa Herbarorium bulleta aureas floribus gheheeten, heeft scherpe doornkens aen de eynden der bladeren, goudt-geele bloemen, sonder omringhende buytenbladeren, de bloemen van Averoon Wijfken (de Santolina van Dodoneus) ghelijckende. Van vuylen smaeck ende reuck ghelijckt dit ghewas de Cotula foetida, ende is een soorte daer van, eer dan een Madelieve.

Den Vokelaer, als voorseydt is, wordt van sommighe Bellis lutea gheheeten, maer en is gheen mede-soorte van dit ghewas: insghelijcks wordt Aster Atticus oft Sterre-cruydt Blauwe Madelieven ghenoemt, maer dien sullen wy in ’t naevolghende Capitel beschrijven.

Oeffeninghe.

De Madelieven en moghen niet ghesaeyt, maer op de selve maniere van de Violetten gheplant worden.

Ende wel gheoeffent wordende bloeyen meest ’t geheel iaer over.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

Dese Madelieven zijn koudt ende drooghe van nature, ghelijck sommighe Cruydt-beschrijvers versekert hebben, ende ghelijck Dodoneus oock eertijdts van ghevoelen is gheweest: hoe wel hy die meyninghe nu verandert heeft. Nae die meyninghe schrijft Lobel in de naevolghende maniere: “T sap van Madelieven, de decoctie oft ghedistilleert water, is seer goedt ghedroncken teghen quetsuren, ende alsmen gheborsten ende ghescheurt is, ende bevonden van de beste meesters, als Rondelet ende andere, ghedaen in salven ende ceronen. Waer uyt klaerlijck is blijckende, datse middelmatigh kout zijn ende eer drooghe dan vochtigh van nature, met eenigh t’samentrecken daer onder ghemenght: maer alsmen seydt datse versoeten de groote pijne van de litten oft iuncturen, daer by ghevoeght zijnde Maluwe ende Boter, dat ghebeurt met te beletten ende af te leyden de scheute ende fluxie van de humeuren. Dit zijn de woorden van Lobel. Dan hy voeght daer oock by, dat Madelieven souden wercken oft lichten kamerganck maecken, als Matthiolus met de ionghe Herbaristen willen segghen: daer valt wat aen te twijffelen.

Het cruydt van de voorseyde ghemeyne Madelieven met de bloemen, oft alleen, sonderlinghen van de Kleyne ende Wilde, in water ghesoden, is goedt ghedroncken teghen de kortsen, verhittinghe van de lever, ende van alle inwendighe leden.

De Chirurgijns ghebruycken dese Madelieven seer veel, waer door sy oock in ’t Latijn ghenoemt zijn Consolidae minores, om dat sy de wonden heelen ende ghenesen.

Madelieven-cruydt met Bijvoet ghestooten verdrijft de kroppen oft klieren aen den hals; ende is oock goedt op alle andere heete sweeringhen ende apostumatien, insghelijcks op roode verhitte loopende ooghen.

Teghen de quetsuren binnen op de borst, daermen gheen wiecken en magh ghebruycken, is seer goedt terstont eenen dranck inghenomen die van ghestooten Madelieven-cruydt ghemaeckt is.

‘Tselve cruydt gheknauwt gheneest de blaerkens op de tonghe, ende in den mondt.

‘Tselve ghestooten verdrijft de heete gheswillen van de manlijckheydt.

Het sap van Madelieven wordt nuttelijck in de wonden des hoofts ghedruypt; maer oock op alle andere wonden gheleydt, bewaert ende beschermt die van alle verhittinghen, sweeringhen ende apostumatien.

HET XXIII. KAPITTEL.

Van de madelieven of kerssouwen of anders margrieten genoemd. (Bellis perennis, Leucanthemum vulgare)

Geslachten.

In dit kapittel zullen we twee soorten van madelieven beschrijven, te weten de enkele of de wilde en de tamme of dubbele en daarbij noch een ander grotere wilde soort van Madelieven voegen die Fuchsius Ganszblum, dat is ganzebloem noemt.

Gedaante.

1. De wilde madelieven geven uit hun wortel vele kleine, gladde, vette en stevige bladeren die uit de rondte wat langwerpig van vorm zijn en [423] rondom fijntjes en bijna niet opmerkelijk gekarteld of gekerfd aan de kanten en meestal langs de aarde gespreid liggen waartussen de bloempjes komen gesproten die elk op zijn eigen dun steeltje staat en van gedaante bijna op de kamillebloemen lijken, maar kleiner en zijn in het midden geel en rondom met veel kleine witte en enigszins roodachtige of uit het witte wat purperachtige bladertjes bezet. De wortels zijn vezelachtig.

2. A. De tamme madelieven zijn de wilde van gedaante zeer gelijk, dan worden nergens dan in de hoven gevonden en hebben zeer dubbele of veelbladige bloemen die zeer fraai en behaaglijk om te zien zijn en van de wortel af voortkomen en op korte dunne steeltjes rusten en van zoveel en dicht bijeen staande kleine bladertjes gemaakt of verzameld zijn dat men geen geel of zeer weinig in het middelste van deze bloemen ziet en dat om de grote menigte van de bladertjes die deze ganse geelheid bedekken. En deze bloempjes zijn soms roodachtig, soms wit, soms gespikkeld of van beide kleuren vermengd en zeer zelden graskleurig of groen. Dan ze hebben gans geen reuk.

B. Rondom deze bloemen groeien soms, maar nochtans niet zeer dikwijls, andere kleine bloempjes die onder de knopjes of uit de knopjes van die bloemen spruiten en zijn omtrent vijf of zes in het getal die men kindertjes noemt en hun moeders, dat zijn de ander bloemen, van gedaante heel gelijk zijn, doch veel kleiner.

3. Sommige willen onder het geslacht van de madelieven ook de wilde soort van gewas brengen die ze grote madelieven noemen. Deze heeft dunne stelen van vijf en veertig cm hoog of hoger waaraan langwerpige en wat gekartelde of geschaarde bladeren groeien die omtrent een vinger breed zijn. De bloemen komen op de top van de steeltjes voort en zijn aan de kanten of in de ronde wit en in het midden geel en lijken op de gewone kamille of koedille van gedaante, zonder enige reuk. De wortels zijn vezelachtig.

Plaats.

1. De wilde madelieven groeien in de weiden en op diergelijke broekachtige of vochtige plaatsen van vele verschillende landen.

2. Tamme madelieven groeien, naar het uitwijzen van hun naam, alleen in de hoven daar ze geteeld en onderhouden moeten wezen om dubbel en mooi te blijven.

3. De grote madelieven groeien ook in de weiden en naast de kanten van de akkers en bouwlanden, in donkere en geenszins in de zon staande plaatsen.

Tijd.

1. De wilde madelieven bloeien in het voorjaar.

2. De tamme madelieven bloeien ook in april en mei.

3. De grote madelieven bloeien met de andere of met de geslachten van vokelaar.

Naam.

De twee eerste soorten van dit gewas heten in onze taal madelieven, kerssouwen en margrieten, in het Hoogduits Maszlieben en Massuselen, in het Frans pasquettes en marguerites, in het Italiaans margarite en fiori di prima vera gentili, in het Boheems matecnyk en sedmikrasa, in het Latijn Bellis, want het schijnt hetzelfde gewas te wezen dat Plinius in het 5^de kapittel van zijn 26^ste boek beschrijft en zegt aldus: ‘Bellis groeit in de weiden en heeft witte, doch wat roodachtige bloemen’. De nieuwe kruidbeschrijvers hebben de madelieven ook Consolida minor genoemd en andere zeggen dat de Consolida minor niets anders is dan de bruinelle die we tevoren beschreven hebben. Dan meest alle kruidbeschrijvers noemen de madelieven in het Latijn Herba Margarita en sommige andere noemen het ook Primula veris naar de Italiaanse naam. Daar zijn nochtans andere soorten van Primula veris, dat is de sleutelbloem, die onder het geslacht van Phlomides begrepen zijn en na de wolkruiden tevoren van ons beschreven.

1. De eerste soort van madelieven noemt men gewoonlijk wilde madelieven en in het Latijn Bellis silvestris.

2. A. De tweede soort mag tamme madelieven of dubbele madelieven heten, in het Latijn Bellis hortensis.

B. De soort van deze die kleine bloempjes die uit de grote bloemen spruiten heeft wordt van sommige madelieven met kinderkens genoemd.

3. De derde soort wordt grote madelieven genoemd, in het Latijn Bellis major, in het Hoogduits Genszblum, zo Fuchsius betuigt. Sommige noemen het ook in het Latijn Consolida media. Daar is nochtans een ander Consolida media als de Bugula of zenegroen die voor de middelsoort van Consolida gerekend wordt.

Aard.

De madelieven en zowel de wilde als de tamme hebben in hun bladeren een verkoelende en vochtig makende kracht, te weten vocht makend in het hoogste van de tweede graad en verkoelend in het begin van dezelfde. [424]

Kracht en werking.

De madelieven zijn machtig om alle smarten en weedom en vooral van het jicht en jicht van de voeten en andere ledematen te verzoeten en te verdrijven als die van hete en droge oorzaken gekomen zijn, maar dan moet men de bladeren van dit kruid met verse en ongezouten boter stampen en vermengen en zo op de zieke leden binden of leggen en meestal als men er maluwe bladeren bijvoegt, pleister of papvormig.

Die bladeren bij de moeskruiden gedaan of in salade en met vleessap gegeten maken de buik week en veroorzaken een zachte kamergang en bovendien worden ze zeer nuttig vermengd bij andere kruiden en dingen die men in de klysma’s doet die tegen de hete of vurige koortsen of ontsteking van de darmen en ingewand bereid worden.

BIJVOEGING.

De bloempjes van de madelieven, als gezegd is, zijn de gewone kamillebloemen van gedaante vrij gelijk, maar zijn groter en zonder reuk en als deze bloemen vergaan dan vallen die witte bladertjes af en dat middelste geel heft zich op en dat is het zaad. Ze heten ook Bellis flos.

De grote soorten van madelieven, Bellis media van Matthiolus en van Lobel Bellis major, groeit veel tussen de dalen van de bergen van Oostenrijk. (Leucanthemum vulgare) Hierbij behoort de volgende soort.

Grote Spaanse madelieven van Guilielmus Boelius aan Christiaen Poyret uit Spanje gezonden en Bellis fruticescens genoemd omdat het op een heester of boompje lijkt en hoog opschiet heeft bij de aarde brede en aan de randen gesnipperde bladeren die licht groen en zacht om aan te raken en wat specerijachtig van smaak zijn, daartussen spruiten ettelijke stelen wel zestig cm hoog met kleinere bladeren die wat op die van sterkruid lijken, maar zachter en malser, de bloemen komen in geschilferde knopjes voort die binnen geel en met draadjes zijn en van buiten wit als kamillebloemen en zonder reuk. Het schijnt een witte ganzebloem te wezen die meer op het kruiskruid van smaak dan op de madelieven lijkt.

De kleine wilde soort van madelieven wordt van sommige ook Primula veris genoemd, in het Hoogduits Zeidtloszlin omdat ze vroeg bloeien. Maar die namen worden sommige andere kruiden beter gegeven.

Geslachten van madelieven uit Lobel, Clusius en andere.

(Bellis perennis) 1. Wilde grote madelieven.

2. Dubbele madelieven met rode bloemen, kerssouwen en margrieten, in het Engels daysie genoemd, in het Frans soms cassaudes en Belides van Plinius, naar de mening van sommige, omdat een plant zoveel bloemen krijgt als de koning Belus dochters had die er op een nacht vijftig uithuwelijkte zoals de poëten schrijven.

3. Dubbele madelieven met witte bloemen en gespikkeld.

4. Inkarnaat en groene madelieven die kindertjes voortbrengen, in het Latijn Bellis hortensis suaverubens, viridisque prolifera, eensdeels van Dodonaeus vermaant.

(Leucanthemum vulgare) 5. Wilde of grootste madelieven en S. Pieters bloemen, in het Latijn Bellis major en van Matthiolus Bellis media, van sommige Consolida media vulnerariorum, in het Hoogduits Gensblum, in het Engels greate daysie of maudelin wurte.

(Globularia vulgaris) 6. Blauwe madelieven, in het Latijn Bellis caerulea of Globularia Monspelliensum, van Anguillara Aphyllanthes ende frondiflora, in het Italiaans botonari om de ronde blauwe bloempjes die ze als bolletjes of knopjes voortbrengt en van vorm en kleur van de Scabiosa en zeer aardig om welke reden ze van andere allerkleinste Scabiosa genoemd wordt. Want het is een klein kruid dat op de bergen van Italie en Slovenie groeit. De bladeren zijn die van de gewone madelieven gelijk, maar donkerder groen en smaller daar ook meer van gesproken is in het bijvoegsel van het 6^de kapittel van het 5^de boek. De bloemen zijn wel soms wit, doch meestal blauw en daarom heten ze in Frankrijk marguerites bleues, bij de vrouwen van Oostenrijk Blau Rukarzu, dat is blauwe madelieven.

(Saponaria lutea) Gele berg Globularia hoort bij de voorgaande blauwe madelieven daar ze ook veel bij groeit, te weten in Apulië als Fabius Columna getuigt. Ze heeft een lange dikke gevezelde wortel die buiten geel is, de bladeren zijn lepelvormig lang en sommige bovenwaarts een vinger breed, stevig, stijf en bitter of scherp van smaak, de stelen zijn rond, biesachtig en dertig cm hoog, boven geknoopt of met knieën en met twee bladeren omtrent de top begroeid, op het opperste zelf staan ronde bolletjes met vier toppen van twee bladeren bedekt die van de steel doorboort schijnen te wezen als het aan de Scabiosa gebeurt. Als deze hoofdjes open gaan vertonen zich ruige paarsachtige zaadhuisjes ook rond als bolletjes die gele stervormige uitgeven bloemen en ruiken als brembloemen, vijfbladig en met tien lange draadjes en een bleken middenpriem of stamper, tweehoornig, breed en steken boven de vrucht daar hij op staat uit. Dan de vrucht binnen de bloem zelf is eivormig en met een dun velletje bekleed zodat de zaden daar bijna doorschijnen. Als de bloemen afgevallen zijn dan wordt de vrucht ruig en vertoont binnenin noch een eivormige harde vrucht als de Christusogen daar zwarte ingeduwde ronde zaden in schuilen die wat in tweeën gedeeld of gesneden zijn die in augustus door de wind weg gedreven worden. Hij noemt het Globularia lutea montana in het Latijn.

(Globularia spinosa) Groene madelieven met doornen is van Lobel Bellis spinosa elatior fruticosia Herbarorium bulleta aureas floribus genoemd, heeft scherpe doorntjes aan de einden van de bladeren, goudgele bloemen zonder omringende buitenbladeren en lijkt op de bloemen van averone wijfje (de Santolina van Dodonaeus). Van vuile smaak en reuk lijkt dit gewas op Cotula foetida en is een soort er van, eerder dan een madelief.

De vokelaar, als gezegd is, wordt van sommige Bellis lutea genoemd, maar is geen medesoort van dit gewas en insgelijks wordt Aster Atticus of sterrenkruid blauwe madelieven genoemd, maar die zullen we in het volgende kapittel beschrijven.

Teelt.

De madelieven mogen niet gezaaid, maar op dezelfde manier van de violen geplant worden.

En als ze goed geteeld worden bloeien ze meestal het hele jaar door.

Aard, kracht en werking.

Deze madelieven zijn koud en droog van natuur zoals sommige kruidbeschrijvers verzekerd hebben en gelijk Dodonaeus ook vroeger van mening was, hoewel hij die mening nu veranderd heeft. Naar die mening schrijft Lobel in de navolgende manier: “Het sap van madelieven, het afkooksel of gedistilleerd water is zeer goed gedronken tegen kwetsingen en als men geborsten en gescheurd is en bevonden van de beste meesters zoals Rondelet en wordt andere in zalven en was gedaan. Waaruit duidelijk blijkt dat ze middelmatig koud zijn en eerder droog dan vochtig van nature met enige tezamen trekking daaronder gemengd, maar als men zegt dat ze de grote pijn verzoeten van de leden of spieren als er maluwe en boter bij gevoegd is gebeurt dat door de scheuten en fluxie van de humeuren. te beletten en af te leiden Dit zijn de woorden van Lobel. Dan hij voegt er ook bij dat madelieven zouden werken of lichte kamergang maken als Matthiolus met de jonge herboristen willen zeggen, maar daar valt wat aan te twijfelen.

Het kruid van de voor vermelde gewone madelieven met de bloemen of alleen en vooral van de kleine en wilde in water gekookt is goed gedronken tegen de koortsen, verhitting van de lever en van alle inwendige leden.

De chirurgijns gebruiken deze madelieven zeer veel waardoor ze ook in het Latijn Consolidae minores genoemd worden omdat ze de wonden helen en genezen.

Madelievenkruid met bijvoet gestoten verdrijft de kroppen of klieren aan de hals en is ook goed op alle andere hete zweren en apostumatien en insgelijks op rode verhitte lopende ogen.

Tegen de kwetsingen binnen op de borst daar men geen doeken mag gebruiken is zeer goed terstond een drank ingenomen die van gestoten madelievenkruid gemaakt is.

Hetzelfde kruid gekauwd geneest de blaartjes op de tong en in de mond.

Hetzelfde gestoten verdrijft de hete gezwellen van de manlijkheid.

Het sap van madelieven wordt nuttig in de wonden van het hoofd gedruppeld, maar ook op alle andere wonden gelegd en bewaart en beschermt die van alle verhitting, zweren en apostumatien.