Lotus

HET XVII CAPITEL.

Van Ghehorende Claveren.

Gheslachten.

De gheslachten van Claveren, die kleyne hauwkens als horenkens voortbrenghen, zijn drijerhande, die wy hier nu sullen beschrijven.

Ghedaente.

1. Het eerste gheslacht vandese Ghehorende Claveren is een neer-wassende cruydt, met veele dunne slappe steelkens ter aerden verspreydt liggende, oft langhs der aerden kruypende; aen de welcke wassen grijsachtighe bladerkens oft schier aschverwigh groen, kleyner ende smaller dan de ghemeyne Claver-bladeren. De bloemen zijn schoon geel blinckende, kleyner dan de Erwte-bloemen, veel te gader op de tsoppen van de roeykens oft steelkens staende: ende als die vergaen, soo volghen daer sommighe hauwkens nae, die kleyn zijn, langhworpigh, dun, rondt ende smal, met rondachtigh kleyn saedt. De wortel is hardt ende houdtachtigh, alle iaer wederom uytspruytende.

2. Het tweede gheslacht heeft oock dunne langhe steelkens, bladeren als die van de Claveren oft Fenigrieck, rondom gheschaert. De bloemkens zijn geel, maer bleeckachtigh, in een kransken ghevoeght,als die van Beemdt-Claveren; nae de welcke veele kleyne, kromme hauwkens voortkomen, als kleyne horenkens ghefatsonneert; waer in kleyne saden schuylen, van smaeck ende [911] ghedaente de Brem-saden ghelijckende. De wortel is met veele langhe dunne veselinghen in der aerden vast.

3. Het derde gheslacht is van steelen, bladeren ende wortelen de twee voorgaende ghelijck, als Tragus betuyght: dan de bloemen zijn grooter, ende meer goudtgeel blinckende: ende daer-en-boven soo zijn de hauwkens oft Horenkens noch langher, uyt elcke bloeme dry oft vier t’seffens voortkomende ende Vogels-klauwkens ghelijckende: daerin schuylen ronde saden, als die van den Krock.

Plaetse

Dese Claveren wassen op veele plaetsen van Duytschlandt in ’t wildt: dan het eerste gheslacht is in dese Nederduytsche landen wel ’t ghemeynste, daer het by de weghen ende oock al om aen de kanten van de velden ende bouwlanden ghevonden wordt.

Tijdt.

Sy bloeyen schier al den Somer door.

Naem.

Wy moghen dese cruyden seer wel tot onderschil van de andere gheslachten van Claveren in ’t Latijn Trifolia corniculata oft Loti silvestres, dat is Ghehorende Claveren ende Wilde Lotus, noemen; hoe wel dat sy nochtans ghenoegh van de Lotus silvestre van Dioscorides verschillen, sulcks als hy seyde in Mauritanien oft Afrijcken te wassen. Want de Wilde Lotus van Dioscorides wast seer hoogh, ende is somtijdts meer dan dry voeten langh van steelen, met veele sijd-scheuten, met bladeren als die van Beemd-Claveren, ende saedt als Fenigrieck, doch veel kleyner, ende specerijachtigh van smaeck. Alle welcke teeckenen in geen van dese dry voorbeschreven Ghehorenden Claveren ghelijckelijck te vinden en zijn.

Dan dese onse Ghehorende Claveren hebben bijster groote ghelijckenisse met den Melilotus van Serapio oft Ysaac. Want Serapio, seydt dat hy scheekens voortbrenght, ghelijckerwijs als dese onse Horendragende Claveren oock doen: ende daerom (ghemerckt dat de andere kenteeckenen daer oock niet teghen en strijden) schijnen sy de Melilotus van de voorseyde Arabische meesters (naementlijck van Ysaac ende Serapio) te wesen: nochtans en volght daer uyt het selve niet, dat sy voor de Melilotus van Dioscorides oft Galenus te houden zijn, al is ’t saecke dat Serapio de selve onder een menght ende verwerret, ghelijck de Arabische schrijvers door hun eygen, ende, om soo te segghen, aengheboren ghebreck ghewoon zijn te doen. Maer het onderscheyt van die twee betoont den selven Serapio oft Ysaac, wanneer hy de selve ende het saedt van dese Melilote voor allen meest prijst: want van de andere Melilote pleghen de oude Griecken niet meer oft liever dan de bloemen te ghebruycken, ende niet de hauwen (die Serapio scheekens noemt) oft het saedt; gelijck claerlijck genoegh blijckt uyt de beschrijvinge ende bereydinge van veelerhande plaesteren, pappen ende andere compositien, die by Galenus, Paulus, Aëtius ende andere schrijvers ghevonden worden. Want voorwaer de Melilote van Dioscorides beschrijft Serapio sijnen Melilotus uyt de boecken van Ysaac aldus: Alchilel oft Melich (want soo wordt den Melilotus van dese Arabisch Meesters genoemt) is een cruydt met ronde groene bladeren bewassen: de vrucht heeft dunne ronde scheekens (in ’t Latijn staen daer noch sommige woorden by, die ick onnoodigh ende overtolligh acht te wesen, sicur virgae puerorum parvulorum;) ende daer in schuylen luttel, grauwe oft wat blauwachtighe ronde saden, kleyner dan Mostaert-saedt: ’t ghene datmen daer van ghebruyckt, om eenighe sieckten daer mede te ghenesen, zijn die voorseyde scheekens oft hauwkens, midtsgaders de saden die daer in ligghen. Welcke beschrijvinghe voorwaer met dese onse Ghehorende Claveren, in sonderheyt met de eerste ende derde soorte, ghenoeghsaem over een schijnt te komen.

1. Daerom sullen wy de eerste soorte Melilotus Ysaaci aut Serapionis moghen noemen, oft Trifolium corniculatum primum, dat is Eerste Ghehorende Claveren: nochtans is sy hier te lande meest Steen-Claveren ende Vogels-Vitsen gheheeten; in ’t Hooghduytsch Wilderklee, Steinklee, Unser Frauwen schuchlin, ende Vogels wicken; anders in ’t Latijn Herba leporina. Dan Fuchsius heeftse Melilotus Germanica willen noemen, dat is Hooghduytsche Melilote.

2. De tweede soorte is van den selven Fuchsius in ’t Latijn Melilotus Italica gheheeten, op ’t Hooghduytsch Walscher Steinklee: want hy gelooft, datse met de oprechte Melilotus heel wel over een komt; met de welcke sy nochtans gheen volkomen ghelijckenisse en heeft: daerom sullen wy de selve Trifolium corniculatum secundum noemen.

3. De derde soorte maghmen oock Melilotus Ysaaci aut Serapionis noemen, maer tot onderschil van de andere twee, Trifolium corniculatum tertium, dat is Derde Ghehorende Claveren.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

1. Het eerste van dese dry cruyden is merckelijck tsamentreckende ende stoppende van krachten, als kout ende droogh van sijnen eyghen aerdt wesende; ende daerom soo maghmen ’t van buyten ende van binnen des lichaems ghebruycken tot alle sieckten ende ghebreken die verkoelinge ende verdrooginghe behoeven.

2.3. De krachten van de andere twee mede-soorten van dit ghewas zijn my eyghentlijck niet bekent, oft oock niet soo seer versocht, dat ick weet.

BIIVOEGHSEL.

Om de mede-soorten van dese dry cruyden te hebben, waer het bijnae van noode datmen de selve cruyden, die wy in t Bijvoeghsel van het Capitel van Wilden Lotus beschreven oft vermaent hebben, wederom voor ooghen broghte, eensdeels om dat die oock wilde soorten van Lotus zijn, als Dodoneus selve alhier verclaert heeft; ende eensdeels om dat de bladeren van de eerste soorte ghemeynlijck vijf by een groeyen, te weten met die naest by de groote steelen wassen, hoe wel datter maer dry op de kleyne steelen en staen, ghelijck aen de Wilde Lotus ghebeurt. Dan het is best, dat wy den Leser tot dat voorseyde Bijvoeghsel seynden, daer wy alle de Wilde soorten van Lotus in ’t langh beschreven hebben.

Aengaende de eerste soorte van dese Ghehorende Claveren, die wast over al in Enghelandt, Vranckrijck ende Nederlandt, als voorseydt is: ende heeft den smaeck van sommighe Rondt-saedt oft Pluckgraen ghelijck: de bloemen zijn niet sterck van reuck, maer lieflijck: welcken reuck een weynigh vergaet als sy drooghe zijn, den reuck van Honigh niet onghelijck, dien sy oock (ghelijck als oock de verwe) in de salven, diemen daer van maeckt, pleghen te laten. Lobel noemtse Melilotus coronata, in ’t Fransoys Couronne Royalle, om dat de bloemen sterres-ghewijs van een staen, ghelijck een gulden kransken oft kroonken: waerom dat sy [912] misschien oock by de Romeynen Sertula ghenoemt magh gheweest zijn. Want gheen van allen en komt met de Syriaensche Melilote beter over een dan dese, als den selven Lobel betuyght. In Duytschlandt heet sy somtijdts Edeler Steinklee; in ’t Latijn oock Melilotus Germanica Fuchsii.

De tweede soorte, van ander Roomsche oft Italiaensche Melilote nae de meyninghe van Fuchsius, maer qualijck, gheheeten, als voorseydt is; wordt in Italien oock Melileto ghenoemt, oft oock Trifoglio cavallino; in ’t Enghelsch Richt Melilot; in ’t Latijn van sommighe Lotus Romana, van Lobel Melilotus Italica Paravina. Dese heeft luttel reucks.

De derde soorte magh wesen die soorte die in Italien Coronella ende Melotro heet, die tamelijcken wel rieckt daer sy wast, ende dien reuck somtijdts dry iaeren behoudt.

Klaveren met sterres-ghewijs staende hauwen worden hier by oock gherekent, in ’t Latijn Trifolium stellatum gheheeten: ’t welck sulcks is oock ’t ghene dat Trifolium haemorrhioïdale heet;’t welck nochtans hoogher wast, ende by de Bastaerdt-soorten van Cythisus midtsgaders het Alyssum fruticosum voren beschreven is.

Petrus Crescentius noemt de Melilote oock Corona regia, om de kromte van ’t saedt: welcke van de voorverhaelde soorten hy meynt, staet te ondersoecken.

Noch van de krachten van Steen-Klaveren.

Men ghebruyckt dese, seydt Lobel, om te verteeren de materie ende stoffe van de verhitte darmen in de onghestadighe oft ongheregelde derde kortsen, legghende die in olie, ende daer mede den buyck strijckende: ’t welck oock de ooghen seer goedt is. De Fransche Apotekers ghebruyckense meestendeel alsoo vrijelijck als de oprechte Melilote.

De saedt van de Melilote van Ysaac wordt best bewaert in sijne schalen oft schellen, ende het duert dry iaeren onverteert; ende het wordt oock met sijne buysten oft schellen ghebezight: want het is soo kleyn, datmen ’t alleen seer qualijck soude konnen ghebruycken. Dit saedt is seer welrieckende ende versterckende van kracht. Den wijn, daer ’t selve in ghesoden is, ghedroncken, drijft de quade winden uyt de darmen; ende is goedt tot de verstopte nieren; ende opent oock de verstoptheydt der blase. ‘Tselve saedt in een suypen oft spijse ghedaen, maeckt die welrieckende; ende maeckt de tanden vast, ende bewaertse van verrottinghe. Het selve saedt is goedt tot de loopende gaten ende kancker.

Een plaester van Melilote van buyten op de ooren gheleydt gheneest de sweeren die binnen in de ooren komen: de selve is oock goet tot den loop van de spene oft der vergulder aderen, als de veldt-scheerders die noemen, ende tot de sweeringhen des gemachts: ende daer van soude den naem Trifolium haemorrhoïdale, dat is Speen-Klaveren, moghen komen.

Sommighe ghebruycken de Melilote oock in de hittighe sweeringhen. Sy is goedt om de pijne van de leden in ’t gantsche lichaem door te ghenesen.

Andere derren schrijven, als de handen met het sap van Melilote bestreken zijn, soo maghmen daer een gloeyende ijser in draghen, sonder de selve te verbranden: ’t welck nochtans eer belachens dan gheloovens weerdigh is.

HET XVII KAPITTEL.

Van gehorende klavers. (Lotus corniculatus, Micromelilotus italica)

Geslachten.

De geslachten van klaver die kleine hauwtjes als horentjes voortbrengen zijn drievormig die we hier nu zullen beschrijven.

Gedaante.

1. Het eerste geslacht van deze gehorende klavers is een laag groeiend kruid die met vele dunne slappe steeltjes ter aarde verspreidt ligt of langs de aarde kruipt waaraan grijsachtige bladertjes groeien of vrijwel askleurig groen, kleiner en smaller dan de gewone klaverbladeren. De bloemen zijn mooi geel blinkend en kleiner dan de erwtenbloemen die veel tezamen op de toppen van de twijgen of steeltjes staan en als die vergaan volgen er sommige hauwtjes na die klein zijn, langwerpig, dun, rond en smal met rondachtig klein zaad. De wortel is hard en houtachtig die elk jaar wederom uitspruiten.

2. Het tweede geslacht heeft ook dunne lange steeltjes en bladeren als die van de klaver of fenegriek en rondom geschaard. De bloempjes zijn geel, maar bleekachtig en in een kransje gevoegd als die van beemdklaver waarna vele kleine, kromme hauwtjes voortkomen als kleine horentjes gevormd waarin kleine zaden schuilen die van smaak en [911] gedaante op bremzaden lijken. De wortel is met vele lange dunne vezels in de aarde vast.

3. Het derde geslacht is van stelen, bladeren en wortels de twee voorgaande gelijk, als Tragus betuigt, dan de bloemen zijn groter, en blinken meer goudgeel en daarboven zijn de hauwtjes of horentjes noch langer en uit elke bloem komen er drie of vier tegelijk voort en lijken op vogelklauwtjes en daarin schuilen ronde zaden als die van krok.

Plaats

Deze klavers groeien op vele plaatsen van Duitsland in het wild, dan het eerste geslacht is in deze Nederduitse landen wel het algemeenste daar het bij de wegen en ook al om aan de kanten van de velden en bouwlanden gevonden wordt.

Tijd.

Ze bloeien vrijwel de hele zomer door.

Naam.

Wij mogen deze kruiden zeer goed tot verschil van de andere geslachten van klaver in het Latijn Trifolia corniculata of Loti silvestres noemen, dat is ghehorende claveren en wilde Lotus, hoewel dat ze nochtans genoeg van de Lotus silvestre van Dioscorides verschillen zulks als hij zei dat ze in Mauritanië of Afrika groeien. Want de wilde Lotus van Dioscorides groeit zeer hoog en is soms meer dan negentig cm lang van stelen met vele zijscheuten en met bladeren als die van beemdklaver en zaad als fenegriek, doch veel kleiner en specerijachtig van smaak. Alle welke tekens in geen van deze drie voorbeschreven gehorende klavers gelijk te vinden zijn.

Dan deze onze gehorende klavers hebben bijster grote gelijkenis met de Melilotus van Serapio of Ysaac. Want Serapio zegt dat het schede voortbrengt net zoals deze onze horendragende klavers ook doen en daarom (gemerkt dat de andere kentekens er ook niet tegen strijden) schijnen ze de Melilotus van de voor vermelde Arabische meesters (namelijk van Ysaac en Serapio) te wezen, nochtans volgt daaruit niet dat ze voor de Melilotus van Dioscorides of Galenus te houden zijn al is het zo dat Serapio die onder elkaar verwart net zoals de Arabische schrijvers door hun eigen en om zo te zeggen aangeboren gebrek gewoon zijn te doen. Maar het verschil van die twee betoont die Serapio of Ysaac wanneer hij die en het zaad van deze melilote voor alles het meest prijst, want van de andere melilote plegen de oude Grieken niet meer of liever dan de bloemen te gebruiken en niet de hauwen (die Serapio schede noemt) of het zaad zoals duidelijk genoeg blijkt uit de beschrijving en bereiding van velerhande pleisters, pappen en andere composities die bij Galenus, Paulus, Aëtius en andere schrijvers gevonden worden. Want voorwaar de melilote van Dioscorides beschrijft Serapio zijn Melilotus uit de boeken van Ysaac aldus: ‘Alchilel of melich (want zo wordt de Melilotus van deze Arabisch meesters genoemd) is een kruid met ronde groene bladeren begroeid, de vrucht heeft dunne ronde schede (in het Latijn staan er noch sommige woorden bij die ik onnodig en overtollig acht te wezen, sicur virgae puerorum parvulorum) en daarin schuilen weinig grauwe of wat blauwachtige ronde zaden die kleiner zijn dan mosterdzaad en hetgeen dat men er van gebruikt om enige ziekten daarmee te genezen zijn die voor vermelde schedes of hauwtjes met de zaden die er in liggen’. Welke beschrijving voorwaar met deze onze gehorende klavers en vooral met de eerste en derde soort voldoende overeen schijnt te komen.

1. Daarom zullen we de eerste soort Melilotus Ysaaci aut Serapionis mogen noemen of Trifolium corniculatum primum, dat is eerste gehorende klaver, nochtans is ze hier te lande meest steenclaveren en vogels-vitsen genoemd, in het Hoogduits Wilderklee, Steinklee, Unser Frauwen schuchlin en Vogels wicken, anders in het Latijn Herba leporina. Dan Fuchsius heeft het Melilotus Germanica willen noemen, dat is Hoogduitse melilote.

(Melilotus italica) 2. De tweede soort is van dezelfde Fuchsius in het Latijn Melilotus Italica genoemd en op het Hoogduits Walscher Steinklee, want hij gelooft dat het met de echte Melilotus heel goed overeen komt waarmee ze nochtans geen volkomen gelijkenis heeft en daarom zullen we die Trifolium corniculatum secundum noemen.

(Hippocrepis comosa) 3. De derde soort mag men ook Melilotus Ysaaci aut Serapionis noemen, maar tot onderschil van de andere twee Trifolium corniculatum tertium, dat is derde gehorende klavers.

Aard, kracht en werking.

1. De eerste van deze drie kruiden is merkelijk tezamen trekkend en stoppend van krachten omdat van zijn eigen aard het koud en droog is en daarom zo mag men het van buiten en van binnen het lichaam gebruiken tot alle ziekten en gebreken die verkoeling en verdroging behoeven.

2.3. De krachten van de andere twee medesoorten van dit gewas zijn me eigenlijk niet bekend of ook niet zoo zeer onderzocht dat ik weet.

BIJVOEGING.

Om de medesoorten van deze drie kruiden te hebben is het bijna nodig dat men die kruiden die we in het bijvoegsel van het kapittel van wilde Lotus beschreven of vermaand hebben wederom voor ogen brachten en eensdeels omdat die ook wilde soorten van Lotus zijn, als Dodonaeus zelf hier verklaart heeft, en eensdeels omdat de bladeren van de eerste soort gewoonlijk vijf bijeen groeien, te weten met die vlak bij de grote stelen groeien hoewel dat er maar drie op de kleine stelen staan net zoals bij de wilde Lotus gebeurt. Dan het is het beste dat we de lezer tot dat voor vermelde bijvoegsel zenden daar we alle wilde soorten van Lotus in het lang beschreven hebben.

Aangaande de eerste soort van deze gehorende klavers die groeit overal in Engeland, Frankrijk en Nederland, als gezegd is, en heeft de smaak van sommige rond zaad of plukgraan gelijk, de bloemen zijn niet sterk van reuk, maar lieflijk welke reuk wat vergaat als ze droog zijn en veel op de reuk van honig lijken die ze ook (net zoals de kleur) in de zalven die men er van maakt plegen te laten. (Lotus corniculatus) Lobel noemt het Melilotus coronata, in het Frans couronne royalle, omdat de bloemen stervormig vaneen staan als een gouden kransje of kroontje waarom dat ze [912] misschien ook bij de Romeinen Sertula genoemd mag geweest zijn. Want geen van allen komt met de Syrische melilote beter overeen dan deze, als dezelfde Lobel betuigt. In Duitsland heet het soms Edeler Steinklee en in het Latijn ook Melilotus Germanica Fuchsii.

(Micromelilotus italica) De tweede soort die van ander Roomse of Italiaanse melilote heet naar de mening van Fuchsius, maar kwalijk als gezegd is, wordt in Italië ook melileto genoemd of ook trifoglio cavallino, in het Engels richt melilot en in het Latijn van sommige Lotus Romana, van Lobel Melilotus Italica Paravina. Deze heeft weinig reuk.

De derde soort mag die soort wezen die in Italië coronella en melotro heet die tamelijk goed ruikt daar ze groeit en die reuk soms drie jaren behoudt.

Klavers met stervormige staande hauwen worden hierbij ook gerekend en in het Latijn Trifolium stellatum genoemd welke zulks is ook hetgeen dat Trifolium haemorrhioïdale heet wat nochtans hoger groeit en bij de bastaardsoorten van Cytisus met het Alyssum fruticosum dat tevoren beschreven is.

Petrus Crescentius noemt de melilote ook Corona regia vanwege de kromming van het zaad en welke van de voorverhaalde soorten hij bedoelt staat te onderzoeken.

Noch van de krachten van steenklaver.

Men gebruikt deze, zegt Lobel, om de materie te verteren en stof van de verhitte darmen in de ongestadige of ongeregelde derde malariakoortsen en leggen die in olie en bestrijken daarmee de buik wat ook voor de ogen zeer goed is. De Franse apothekers gebruiken het meestal alzo vrij als de echte melilote.

Het zaad van de melilote van Ysaac wordt best bewaard in zijn schalen of schillen en het blijft drie jaren onverteerd en wordt ook met zijn buisten of schillen gebruikt want het is zo klein dat men het alleen zeer slecht zou kunnen gebruiken. Dit zaad is zeer welriekend en versterkend van kracht. De wijn daar het in gekookt is gedronken drijft de kwade winden uit de darmen en is goed tot de verstopte nieren en opent ook de verstopping van de blaas. Hetzelfde zaad in een soepje of spijs gedaan maakt die welriekend en maakt de tanden vast en bewaart ze van verrotting. Hetzelfde zaad is goed tot de lopende gaten en kanker.

Een pleister van melilote van buiten op de oren gelegd geneest de zweren die binnen in de oren komen en die is ook goed tot de loop van de aambeien of de vergulde aderen, zoals de veldscheerders die noemen, en tot de zweren van het geslacht en daarvan zou de naam Trifolium haemorrhoïdale, dat is speenklaver, mogen komen.

Sommige gebruiken de melilote ook in de hete zweren. Ze is goed om de pijn van de leden het ganse lichaam door te genezen.

Andere durven schrijven dat als ze de handen met het sap van melilote bestreken men er een gloeiend ijzer in mag dragen zonder die te verbranden, wat nochtans eerder belachelijk dan geloofwaardig is.