Moraea

HET XIII. CAPITEL.

Van Sisyrinchium oft Seghen-rijck.

Gheslacht.

In dit Capitel beschrijven wy twee soorten van eetbare bulben oft loockachtighe wortelen, die in ’t Griecks Sisyrinchium ende in ’t Spaensch Nozelas ende Macucna pleghen te heeten: die onder de eetbaere bulben gherekent moghen wesen, diemen in ’t Latijn Bulbi esculenti noemt. Dese en verschillen nerghens in, dan alleen in de grootte.

Ghedaente.

1. Groot Sisyrinchium heeft twee oft dry bladeren, die van het Gras ghelijck, langh ende smal: den steel is rond, omtrent een spanne hoogh, voortbrengende dry oft vier schoone bloemkens, van verwe blauw, die seer haest vergaen, ende niet langh over en blijven, iae heel weynigh uren bloeyen, d’ een voor, d’ ander nae voortkomende, van ghedaente de bloemen van den Iris oft Lisch bijnae ghelijckende; te weten van neghen bladeren ghemaeckt: van de welcke de drije nederwaerts omgheslaghen oft ghebooght zijn, in stede van de fregnie, tonghesken oft lijste, een placke oft vleck hebbende, die meest geel is: de ander dry staen wat om hooghe opgherecht: dan de dry laetste, in plaetse van de ghene die het tongesken van de Iris-bloemen bedecken, zijn in dit bloemkens veel grooter ende smaller dan sulcken kleyn bloemken vereyscht; ende nae bovenwaerts opstaende, besetten het midden van dit bloemken, aen haer t’sop ende uyterste ghespleten ende in tweeen ghedeylt, nae dese bloemkens volghen langhachtige saedt-huyskens, inhoudende kleyn rond saedt, als Raepsaedt. De wortel is van tweeen ghemaeckt, te weten van twee klisters oft ronde loockachtighe bollen: van de welcke den eenen boven den anderen staet (ghelijck aen den Gladiolus ghebeurt, als wy boven verhaelt hebben) beyde eetbaer ende soet van smaeck, van buyten met een net-gewijs velleken bekleedt, ’t welck in dese soorte dicker ende grover is dan in d’ andere.

2. Kleyn Sisyrinchium is dat Groot in alles ghelijck; uytghesondert alleen, dat het merckelijcken kleyner is, niet alleen van bladeren, steelen ende bloemen, maer oock van wortelen; ende bovendien soo is het net-ghewijs velleken, daer de wortelen van dese soorte in besloten zijn, veel dunner dan dat van de Groote soorte, ende gheensins soo grof.

Plaetse.

Beyde dese soorten van ghewas groeyen in Portugael, ende oock wel elders in Spaegnien.

Tijdt.

Dit ghewas hebbe ick sien bloeyen in de Meymaend in den seer fraeyen ende wel versienen hof van den seer edelen Heere Jan Brancion te Mechelen.

Naem.

Wy bevinden, dat dit ghewas, dat wy hier beschrijven, nerghens mede beter over een kan komen dan met die soorte van Bulbus esculentus oft Eetbaer klister, die de oude Griecken Sisyrichion oft Sisyrinchion, ende de Latijnen, soo Plinius schrijft, Sisyrinchium ghenoemt hebben. Want Theophrastus schrijft in sijn 7.boek, dat Sisynrichium van sulcken aerd is, dat het onderste van sijne wortel eerst groot wordt oft pleegh te groeyen, dan dat het omtrent ’t beghinsel van de Lente oft Vooriaer verdrooght oft verrot; ende dat alsdan het bovenste van de selve wortel grooter wordt, ende eetbaer is. Met welcke woorden hy bethoont, dat dit cruydt een dobbele wortel heeft, die oock goet om eten is: soo datmen seer wel vermoeyen magh ende hier uyt voor seker houden, dat de Grootste van dese twee soorten het oprecht Sisyrinchium van de ouders is.

1. De wortelen van de Grootste soorte (van ons Sisyrinchium maius gheheeten) worden in ’t Spaensch Nozellas ghenoemt, al ofmen Hasel-nootkens oft Nootkens seyde.

2. De wortelen van de Kleyne (Sisyrinchium minus in ’t Latijn) worden van de selve Spaegniaerts ende Portughisen Macucas gheheeten.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

De krachten van dit ghewas en zijn niet seer bekent; immers men ghebruyckt dat in de medicijne niet: dan de wortelen worden in Spaegnien ende Portugael g’ eten, ende voor een goede ende smaeckelijcke spijse over al ghehouden.

BIIVOEGHSEL.

Om dat dese twee soorten van cruyden den Gladiolus in de wortelen wat ghelijcken, ende van bloeme ende bladeren de geslachten van Lisch, daerom zijn sy alhier van Dodoneus ghestelt gheweest. Dan midts datse Clusius eerst beschreven heeft, daerom sullen wy hier bijvoeghen ’t ghene dat hy daer meer van schrijft. De Groote soorte van Sisynrichium, seght hy, heeft langhe smalle bladeren, sachter dan die van de Iris bulbosa, ende veel naeder komende [325] dan die soorte van Hyacinthen die den toe-naem Druyfkens voeren, ende zijn ghestreept oft ghevoort, groen, meestendeel ter aerden verspreydt: den steel is rond, ghevoort, stijf ende vast, een spanne langh; den welcken uyt vele onwindselen als uyt scheeden sijn bloemen voortbrenght, vier oft vijf in ’t ghetal met beurten voortkomende, in voeghen dat wanneer de eerste bloeme vergaen is, alsdan de tweede daer nae volght ende open gaet; daer nae de derde, tot de laetste toe. Dese bloemen ghelijcken de bloemen van de Xyris oft Wandtluys-cruydt veel beter dan die van de Iris oft Lisch: sy zijn fraey om sien, heel blaeuw van verwe, uyt-ghesondert de geele plackskens die daer tusschen loopen: ende sy hebben oock wat reucks, maer die seer haest vergaet. Nae de bloemen volghen saedt-huyskens als blaeskens, in sommige velachtighe scheekens besloten, die soo dun zijn, dat het rond, kleyn, rosachtigh saedt, dat daer in is, daer door ghesien kan worden. De wortel is bulbeus oft aiuynachtigh, van tweeen vergadert, ter wijlen dat dit cruydt bloeyt: van de welcke de eerste oft bovenste volsappigh is, wit, soet ende eetbaer, ende van de kinderen seer ghesocht; de onderste is slap ende morw oft gherimpelt (want de bovenste treckt alle het sap ende vochtigheydt nae haer, ghelijck het in de wortelen van Saffraen ende Gladiolus oock ghesien wordt) ende sy vergaet iae verdwijnt ten laetsten met de aenhanghende veselinghen. Van buyten is dese wortel met een menighvoudighe net-wijse schorsse bedeckt, dick ende swart, als die van den Gladiolus, ende sy wordt vermenighvuldight met aenwassende wortelkens, diemen afsetsels noemt: want Clusius heeft somtijdts vijf, ses oft meer verscheyden planten van dit ghewas by een ghevonden, van de welcke elck bulleken oft wortelken bijsonder met een net-wijse schorsse bedeckt was; dan waren allegader te samen in een grooter ende wijder rouwe ende ruyghe schorsse begrepen. Dese soorte wast veel in Portugael, maer meest in overvloed in de rijcken van Valencien ende Murcien, op den wegh van Granaden. Lobel houdt dit ghewas voor de vijfde soorte van den Poëtischen Hyacinth, ende gheeftse den naem van Spaenschen Poëtischen Hyacinth met dobbel gelijck ghebreydde bollekens van wortelen.

De andere soorte ghelijckt de voorgaende heel wel, maer is veel kleyner, ende heeft dunner ende teerder bladeren: de bloemen komen oock uyt haer schedekens voort, als de andere, maer veel beter rieckende: de saedt-huyskens zijn oock dunner, met kleyner ende teerder saedt vervult. De wortel is kleyner dan d’ ander, maer nochtans oock tweevoudigh, ende met een net-wijse schorsse bedeckt als d’ ander. De Spaegniaerts noemse Lirio, ende sommighe Macuca, als voorseydt is.

Tijdt.

Beyde dese soorten bloeyen op haeren eyghen grondt, daer sy van selfs voortkomen, in den Meert; maer in Nederlandt niet voor den Mey: oft het beghinsel van de Braeckmaendt: ende dat seer selden: want sy pleghen maer over ander iaeren uyt der aerden te spruyten: iae vergaen allenghskens heel, soo dat het schijnt, dat sy de locht oft de aerde van dese landen niet verdraeghen en konnen.

Sisyrinchium van Mauretanien, in ’t Latijn Sisyrinchium Mauritanicum, is een gheslacht van de Groote soorte van dit ghewas (seydt Clusius) uyt Mauretanien oft Afrijcken, dat is van Feza ende Maroco ghebroght. De bloemen gelijcken die van de Groote soorte, die hy in Portugael ghevonden heeft, seer wel van gedaente, dan sy en zijn niet blaeuw van verwe, maer bleecker purpurverwigh, oock seer haest vergaende, maer eenen dagh bloeyende; van de welcke de dry grootste ter aerdenwaert omghebooghde bladerkens met een witte placke verciert zijn.

Een ander mede-soorte van Sisyrinchium uyt Persien ghebroght. Dese soorte wordt in Persien Lalé gheheeten, welcken naem by de Turcken vele anderen bloemen oock ghemeyn is. Nae het uytwijsen van de schilderije die uyt Constantinopelen te Weenen, ende aldaer uyt Persien ghebroght was, is de bloeme van dit ghewas seer fraey om sien, op ’t sop van eenen dunachtighen groenen steel uyt een vliesachtigh oft velachtigh omwindsel voortkomende, als in de andere soorten van Lisch ghebeurt. Sy heeft maer dry bladeren, die scherp zijn ende voor spits, langh, soo breed als den kleynsten vingher. Met eenen uyt-staenden rugghe, van verwe soo schoon blaeuw, dat sy dies aengaende met de blaeuwe bloemen van Gentianella souden moghen strijden. Binnen in de bloemen schijnen sommighe ghetackte draeykens te wesen, in vele faselinghskens verdeylt, rosschachtigh van verwe, met witte nopkens oft tipkens van vooren beset. Onder de bloeme stont een knop van een ander dierghelijcke bloeme gheschildert, oock aen den selven steel, maer noch in sijn velachtighe scheede oft bewindsel besloten. Maer ghemerckt Clusius van dese bloeme niet dan de schilderije alleen ghesien heeft, soo en heeft hy niet konnen oordeelen aen welck gheslacht sy eyghentlijck behoorde; dies hijse als by provisie by ’t Sisyrinchium gheplaetst heeft, soo niet op haere rechte stede, ten minsten niet verre van daen. Want het is waerschijnelijck, dat dit ghewas ’t selfde is, dat nu in dese landen met den naem van Iris Persica beter bekent is gheworden, aldaer heel vroegh in ’t iaer sijne bloemen voortbrenghende.

Naemen.

Dese cruyden hebben Clusius ende Dodoneus voor het waerachtigh Sisyrinchium ghehouden: dan sommighe hebben de ghemeyne Hyacinthen daer voor ghehouden, andere den Veldt-Aiuyn, oft Ornithogalum, andere noch andere cruyden met eetbaere wortelen. Dan Fabius Columna beschrijft ons twee soorten van Sisyrinchium, die het Colchicum, den Wilden Saffraen, den Gladiolus, erghens in ghelijcken, hoe wel dat sy van de selve, alsoo wel als van de soorten van Lisch oock merckelijcken verschillen. Dese zijn als volght.

1. Sisyrinchium Theophrasti met smalle bladeren. Het Sisyrinchium, seydt hy, moet hebben eene wortel die de Verckens voeden kan, ende oock sulcks is, datse eenen Verckens-muyl ghelijckt. Soodanigh wast by Cirignola in Apulien (als oock de volghende) met een bulbachtighe wortel, kleyn als een Haselnote, met een rosse schorsse als die van Colchicum, den snuyt van eenen Dolfijn oft Vercken ghelijckende, met faselinghen beset, binnen wit, vast, vleesigh, smakende als een onrijpe Castanie: de welcke vier bladeren uyt-gheeft, oft oock meer, smal, hard, ghelijfvigh, bijnae als die van Gladiolus, korter dan die van Tammen Saffraen, vast ende ghestreept, met twee bloemen, die ghesterret zijn, sesbladigh, in een huyskens begrepen, op d’ aerde tusschen de bladeren schuylende: de dry uyterste bloem-bladerkens zijn groen oft violet, de andere wit, met dry violette streepen in de lengdhe beschildert, als den Wilden Saffraen, met korte draeykens daer in. De vrucht is langhworpigh groen, drijhoeckigh, tweemael soo groot als een Terwe-koren, vol rond kleyn geelachtigh saedt. In ’t laetste van November komter eenen bulb van boven als aen den Gladiolus, des winters aen-nemende, des somers verkrimpende.

2. De mede-soorte daer van noemt hy Sisyrinchium alterum latifolium; ende heeft dierghelijcke wortel met een rosse schorsse bedeckt als d’ ander, maer tweemael soo groot, wat bitter, met breeder bladeren, poreeyachtigh, kort, gladt, blinckende, wat hayrigh aen de randen: de vrucht is oock drijhoeckigh, roodachtigh, inhoudende twaelf saeden, bijnae soo groot als Vitsen, vier in elcken hoeck.

Kracht ende Werckinghe.

Aengaende de wortelkens van de Kleyne soorte van Sisyrinchium dat Clusius ende Dodoneus beschrijven, de inwoonders van de Rijcken Valencien ende Murcien hebben den selven Clusius versekert, dat sy seer goedt zijn teghen de pijne ende krimpinghe des buycks; maer den genen diese inghenomen heeft, moet hem stracks daer nae oeffenen, ende sijn gantsch lichaem met danssen oft springhen beroeren; ende dan sal de krimpinghe ende rommelinghe seer haest vergaen. Anders worden sy (hoe wel de Groote soorte wat smaeckelijcker is) oock wel voor spijse ghebruyckt als Castanien: dan sy zijn in sommighe drooghe landen wat scherp van smaeck, als in Sicilien ende in de Griecksche eylanden.

De krachten van het Mauritaensch ende Persiaensch Sisyrinchium zijn onversocht; als oock van de soorten die Fabius Columna beschrijft.

HET XIII. KAPITTEL.

Van Sisyrinchium of zegenrijk. (Moraea sisyrinchium of Gynandriris sisyrinchium, Sisyrinchium minus)

Geslacht.

In dit kapittel beschrijven we twee soorten van eetbare bollen of lookachtige wortels die in het Grieks Sisyrinchium en in het Spaans nozelas en macucna plegen te heten die onder de eetbare bollen gerekend mogen wezen die men in het Latijn Bulbi esculenti noemt. Deze verschillen nergens in dan alleen in de grootte.

Gedaante.

1. Groot Sisyrinchium heeft twee of drie bladeren die van het gras gelijk, lang en smal, de steel is rond en omtrent een zeventien cm hoog die drie of vier mooie bloempjes voortbrengt die van kleur blauw zijn en zeer gauw vergaan en niet lang over blijven, ja heel weinig uren bloeien en de een komt voor en de ander na voort, van gedaante de bloemen van de Iris of lis bijna gelijk, te weten van negen bladeren gemaakt waarvan de drie nederwaarts omgeslagen of gebogen zijn en in plaats van de fregnie, tongetjes of lijst een plek of vlek hebben die meestal geel is, de andere drie staan wat omhoog opgericht, dan de drie laatste zijn in plaats van diegene die het tongetje van de Irisbloemen bedekken in dit bloempje veel groter en smaller dan zo’n klein bloempje vereist en staan naar boven op en bezetten het midden van dit bloempje die aan haar top en uiterste gespleten en in tweeën gedeeld is en na deze bloempjes volgen langachtige zaadhuisjes die klein rond zaad bevatten als raapzaad. De wortel is van tweeën gemaakt, te weten van twee klisters of ronde lookachtige bollen waarvan de ene boven de ander staat (net zoals het bij de Gladiolus gebeurt als we boven verhaald hebben) beide eetbaar en zoet van smaak en van buiten met een netvormig velletje bekleedt wat in deze soort dikker en grover is dan in de andere.

2. Klein Sisyrinchium is de grote in alles gelijk, uitgezonderd alleen dat het opmerkelijk kleiner is en niet alleen van bladeren, stelen en bloemen, maar ook van wortels en bovendien is het netvormig velletje daar de wortels van deze soort in besloten zijn veel dunner dan dat van de grote soort en geenszins zo grof.

Plaats.

Beide deze soorten van gewas groeien in Portugal en ook wel elders in Spanje.

Tijd.

Dit gewas heb ik zien bloeien in de meimaand in de zeer fraaie en goed voorziene hof van de zeer edele heer Jan Brancion te Mechelen.

Naam.

We bevinden dat dit gewas dat we hier beschrijven nergens mee beter overeen kan komen dan met die soort van Bulbus esculentus of eetbare klisters die de oude Grieken Sisyrichion oft Sisyrinchion en de Latijnen, zo Plinius schrijft, Sisyrinchium genoemd hebben. Want Theophrastus schrijft in zijn 7^de boek dat Sisynrichium van zo’n aard is dat het onderste van zijn wortel eerst groot wordt of plag te groeien dan dat het omtrent het begin van de lente of voorjaar verdroogt of verrot en dat dan het bovenste van deze wortel groter wordt en eetbaar is. Met welke woorden hij aantoont dat dit kruid een dubbele wortel heeft die ook goed om te eten is zodat men zeer goed vermoeden mag en hieruit voor zeker houden dat de grootste van deze twee soorten het echt Sisyrinchium van de ouders is.

1. De wortels van de grootste soort (van ons Sisyrinchium majus genoemd) worden in het Spaans nozellas genoemd als of men hazelnootjes of nootjes zei.

2. De wortels van de kleine (Sisyrinchium minus in het Latijn) worden van dezelfde Spanjaarden en Portugezen macucas genoemd.

Aard, kracht en werking.

De krachten van dit gewas zijn niet zeer bekend, immers men gebruikt dat niet in de medicijnen, dan de wortels worden in Spanje en Portugal gegeten en voor een goede en smakelijke spijs overal gehouden.

BIJVOEGING.

Omdat deze twee soorten van kruiden wat op de Gladiolus in de wortels lijken en van bloem en bladeren op de geslachten van lis, daarom zijn ze hier van Dodonaeus gesteld geweest. Dan omdat Clusius ze het eerst beschreven heeft daarom zullen we hier bijvoegen hetgeen dat hij daar meer van schrijft. De grote soort van Sisyrinchium, zegt hij, heeft lange smalle bladeren, zachter dan die van de Iris bulbosa en komt veel dichter bij [325] die soort van hyacinten die de toenaam druifjes voeren en zijn gestreept of gevoord, groen en meestal op de aarde verspreid, de steel is rond, gevoord, stijf en vast en een zeventien cm lang die uit vele omwindsels als uit scheden zijn bloemen voortbrengt, vier of vijf in het getal die om beurten voortkomen op die manier dat wanneer de eerste bloem vergaan is dat dan de tweede daarna volgt en open gaat, daarna de derde tot de laatste toe. Deze bloemen lijken op de bloemen van Xyris of wandluiskruid veel en beter dan op die van de Iris of lis, ze zijn fraai om te zien en heel blauw van kleur, uitgezonderd de gele plekjes die er tussen lopen en ze hebben ook wat reuk, maar die vergaat zeer gauw. Na de bloemen volgen zaadhuisjes als blaasjes die in sommige velachtige scheden besloten zijn en zo dun dat het rond, klein, rosachtig zaad dat er in is daardoor gezien kan worden. De wortel is bolachtig of uiachtig en van tweeën tezamen gesteld terwijl dat dit kruid bloeit waarvan de eerste of bovenste vol sappig is, wit, zoet en eetbaar en van de kinderen zeer gezocht, de onderste is slap en murw of gerimpeld (want de bovenste trekt alle sap en vochtigheid naar zich zoals het in de wortels van saffraan en Gladiolus ook gezien wordt) en ze vergaat, ja verdwijnt tenslotte met de aanhangende vezels. Van buiten is deze wortel met een menigvuldige netvormige schors bedekt die dik en zwart is als die van Gladiolus en ze wordt vermenigvuldigd met aangroeiende worteltjes die men afzetsels noemt, want Clusius heeft soms vijf, zes of meer verschillende planten van dit gewas bijeen gevonden waarvan elk bolletje of worteltje apart met een netvormige schors bedekt was, dan ze waren alle tezamen in een grotere en wijdere ruwe en ruige schors begrepen. Deze soort groeit veel in Portugal, maar meest in overvloed in de rijken van Valencia en Murcia op de weg van Granada. Lobel houdt dit gewas voor de vijfde soort van de poëtische hyacint en geeft ze de naam van Spaanse poëtische hyacint met dubbele gelijk gebreide bolletjes van wortels.

De andere soort lijkt heel goed op de voorgaande, maar is veel kleiner en heeft dunnere en teerdere bladeren, de bloemen komen ook uit hun scheden voort als de andere, maar ruiken veel beter, de zaadhuisjes zijn ook dunner en met kleiner en teerder zaad gevuld. De wortel is kleiner dan de ander, maar nochtans ook tweevoudig en met een netvormige schors bedekt als de ander. De Spanjaarden noem ze lirio en sommige macuca, als gezegd is.

Tijd.

Beide deze soorten bloeien in maart op hun eigen grond daar ze vanzelf voortkomen, maar in Nederland niet voor mei of het begin van juni en dat zeer zelden, want ze plegen maar om het jaar uit de aarde te spruiten, ja vergaan geleidelijk aan geheel zodat het schijnt dat ze de lucht of de aarde van deze landen niet verdragen kunnen.

Sisyrinchium van Mauritanië, in het Latijn Sisyrinchium Mauritanicum, is een geslacht van de grote soort van dit gewas (zegt Clusius) uit Mauritanië of Afrika, dat is van Feza en Marokko gebracht. De bloemen lijken zeer goed op die van de grote soort die hij in Portugal gevonden heeft van gedaante, dan ze zijn niet blauw van kleur, maar bleker purperkleurig die ook zeer gauw vergaan en maar een dag bloeien waarvan de drie grootste ter aarden omgebogen blaadjes met een witte plek versierd zijn.

Een andere medesoort van Sisyrinchium uit Perzië gebracht. Deze soort wordt in Perzië lalé genoemd, welke naam bij de Turken vele anderen bloemen ook gewoon is. Naar het uitwijzen van de schilderij die uit Constantinopel te Wenen en aldaar uit Perzië gebracht was is de bloem van dit gewas zeer fraai om te zien die op de top van een dunachtige groene steel uit een vliesachtig of velachtig omwindsel voortkomt als in de andere soorten van lis gebeurt. Ze heeft maar drie bladeren die scherp zijn en voor spits, lang en zo breed als de kleinste vinger. Met een uitstaande rug en van kleur zo mooi blauw dat ze dies aangaande met de blauwe bloemen van Gentianella zou mogen strijden. Binnen in de bloemen schijnen sommige vertakte draadjes te wezen die in vele vezels verdeeld zijn en rozeachtig van kleur en met witte nopjes of tipjes van voren bezet. Onder de bloem staat een knop van een ander diergelijke bloem geschilderd die ook aan dezelfde steel, maar noch in zijn velachtige schede of omwindsel besloten is. Maar gemerkt dat Clusius deze bloem niets anders dan alleen van de schilderij gezien heeft zo heeft hij niet kunnen oordelen aan welk geslacht ze eigenlijk behoorde en zo heeft hij ze bij provisie bij het Sisyrinchium geplaatst en zo niet op hun goede plaats dan ten minste niet ver er vandaan. Want het is waarschijnlijk dat dit gewas hetzelfde is dat nu in deze landen met de naam van Iris Persica beter bekend is geworden en daar heel vroeg in het jaar zijn bloemen voortbrengt.

Namen.

Deze kruiden hebben Clusius en Dodonaeus voor het ware Sisyrinchium gehouden, dan sommige hebben de gewone hyacinten daarvoor gehouden, andere de veldui of Ornithogalum, andere noch andere kruiden met eetbare wortels. Dan Fabius Columna beschrijft ons twee soorten van Sisyrinchium, die op Colchicum, de wilde saffraan, en de Gladiolus ergens in lijken, hoewel dat ze ervan alzo wel als van de soorten van lis ook opmerkelijk verschillen. Deze zijn als volgt.

(Crocus vernus) 1. Sisyrinchium Theophrasti met smalle bladeren. Het Sisyrinchium, zegt hij, moet een wortel hebben die de varkens voeden kan en ook zulks is dat ze op een varkensmuil lijkt. Zodanig groeit bij Cirignola in Apulië (als ook de volgende) met een bolachtige wortel, klein als een hazelnoot met een rosse schors als die van Colchicum die op de snuit van een dolfijn of varken lijkt en met vezels bezet, binnen wit, vast en vlezig en smaakt als een onrijpe kastanje die vier bladeren uitgeeft of ook meer die smal, hard en stevig zijn, bijna als die van Gladiolus en korter dan die van tamme saffraan, vast en gestreept, met twee bloemen die stervormig zijn, zesbladig en in een huisje besloten die op de aarde tussen de bladeren schuilen, de drie uiterste bloemblaadjes zijn groen of violet, de andere wit met drie violette strepen in de lengte beschildert als de wilde saffraan met korte draadjes er in. De vrucht is langwerpig groen, driehoekig en tweemaal zo groot als een tarwekorrel en vol rond klein geelachtig zaad. Op het eind van november komt er een bol bovenaan als aan de Gladiolus die ‘s winters groeit en ‘s zomers krimpt.

2. De medesoort daarvan noemt hij Sisyrinchium alterum latifolium en heeft diergelijke wortel met een roze schors bedekt als de ander, maar tweemaal zo groot, wat bitter en met bredere bladeren, preiachtig, kort, glad en blinkend, wat harig aan de randen, de vrucht is ook driehoekig, roodachtig en bevat twaalf zaden die bijna zo groot zijn als vitsen en vier in elke hoek.

Kracht en werking.

Aangaande de worteltjes van de kleine soort van Sisyrinchium dat Clusius en Dodonaeus beschrijven, de inwoners van de rijken Valencia en Murcia hebben dezelfde Clusius verzekerd dat ze zeer goed zijn tegen de pijn en krampen van de buik, maar diegene die ze ingenomen heeft moet zich daarna oefenen en zijn ganse lichaam met dansen of springen beroeren en dan zal de kramp en rommeling zeer gauw vergaan. Anders worden ze (hoewel de grote soort wat smakelijker is) ook wel voor spijs gebruikt als kastanjes, dan ze zijn in sommige droge landen wat scherp van smaak als in Sicilië en in de Griekse eilanden.

De krachten van het Mauritaanse en Perzische Sisyrinchium zijn niet onderzocht als ook de soorten die Fabius Columna beschrijft.