Bier

HET XXII. CAPITEL.

Van Bier.

Bier wordt van Mout ende de bloemen oft bellen van de Hoppe, nae een seker mate ende wetenschap met soet water vermenght zijnde, ghesoden: ende sulcken dranck is eyghentlijck Bier te noemen, ende daer voor te houden. Den selven naem van Bier moghen oock niet t’onrecht voeren alle drancken die by het Mout noch eenighe Terwe, Spelte ende ander Korenwerck vermenght hebben. Dan de drancken, die beneffens het verscheyden Korenwerck, noch andere Cruyden, Saden, Bloemen, Welrieckende droghen oft Specerijen, oft meer andere dierghelijcke ’t hooft vervullende ende dronckenschap inbrengende dinghen, seer veel van den aerd van het Graen wijcken, midtsgaders het Mout vermenght hebben, en moghen soo eyghentlijck den naem van Bier niet voeren, maer sullen veel eer ende beter Ghemenghde oft Specerijachtighe Drancken genoemt worden, om dieswillen dat sy van het oprecht Gersten ende Terwen Bier niet alleen van smaeck, maer oock van eyghentheydt seer veel verschillende bevonden worden.

Naem.

Desen drancken uyt Koren-werck, als voorseydt is, gemaeckt, wordt van alle de Hoogh ende Nederduytschen, Enghelsche ende andere Noordtwaerts woonende volcken nu ter tijdt met een ghemeynen naem Biere oft Bere gheheeten in hun eyghen tael: op ’t Latijnsch Bera oft Cervisia. De oude schrijvers hebben de drancken van Gerste ghemaeckt met verscheyden naemen gheheeten; te weten Oenos crithinos in ’t Griecksch, oft Vinum hordeaceum op ’t Latijnsch; als ofmen Gerste-Wijn seyde. Den selven heeft Aristoteles Pinos ghenoemt, tuyght Atheneus; andere Bryton, als Sophocles in Triptolemo, ende Herateus in het boeck Europae periodus; daer hy schrijft, dat het volck Peones Bryton van Gerste droncken, ende eenen anderen dranck Parabie gheheeten, van Hirs ende Conyza maeckten. Nochtans schrijft Hellanicus, dat Bryton niet alleen uyt de Gerste, maer oock uyt eenighe wortelen gemaeckt wierdt, segghende: Sy drincken den Bryton van de wortelen bereydt, ghelijck die van Thracien hunnen Bryton van Gerste ghebruycken.

De Egyptenaers noemden de Gerste drancken Zython oft Zethon, seydt Theophrastus: ’t selve betuyght Plinius in sijn 22.boeck: Van het Korenwerck, seydt hy, worden verscheyden drancken ghemaeckt; te weten Zythum in Egyptenlandt, Celia ende Ceria in Spaegnien, Cervisia en meer andere gheslachten in Vranckrijck ende andere landouwen. De Gerste drancken schillen van malkanderen aengaende haer naemen, seydt den selven Plinius in sijn XIV. Boeck; dan sy worden nochtans allegader op eenerhande wijse ghemaeckt.

Diodorus Siculus schrijft, dat Zythum niet alleen in Egyptenlandt, maer oock in Galatien ghemaeckt wierdt. Soo groot is de koudigheydt des lochts in dat landtschap van Galatien, dat daer gheen Olie, noch geenen Wijn en wast: daerom zijn de menschen aldaer ghenootsaeckt gheweest eenen dranck van Gerste te maecken, die sy Zythum noemen, seydt den selven Diodorus. [814]

Dioscorides noemt het een gheslacht van Gersten dranck Zythum, het ander Curmi.

Simeon Zethy, een van de Griecksche schrijvers die over niet seer veele iaeren gheschreven hebben, noemt dusdanighen dranck in ’t Arabisch Phoucas, andere Phocadion oft Phoucadion; nochtans by de Arabische schrijvers beteeckent het woordt Phoucas niet alleen eenen dranck van Gerste gemaeckt, maer oock, als Rhases schrijft, eenen anderen dranck, uyt Broodt van Heveri, fijn Terwen oft Witten Broodt, Munte, ende Eppe gemaeckt ende gemenght: ende als Haly Abbas betuyght, daer is noch een ander Phoucas datmen maeckt uyt het sap van Granaet-appelen.

Alle dese drancken, ’t zy datse eenerhande gheslachten zijn, met verscheyden naemen gheheeten, ’t zy datse met eenighe eyghentheydt van den anderen verschillen, konnen met het Bier erghens in over een komen; te weten dat sy uyt Gerste ende eenigh Korenwerck ghemaeckt, gemenght oft gebrouwen worden: nochtans moghen sy in de wijse van bereyden oft brouwinghe, ende misschien in eenighe andere eygentheydt van ons Bier verschillende zijn. Want in dien het Zythum (als Galenus seydt in ’t boeck de facult.simpl.medicament.) van verrottinghe voortkomt, oft ghemaeckt wordt van eenigh Koren dat met water begoten is geweest, tot dat het in een vochtigheydt vergaet, oft ontdaen wordt, die den Wijn gelijckt, (als Hermolaus Barbarus in sijne Corollaria schrijft) ende daer-en-boven scherp ende quaedt van sap ende voedtsel is, de nieren ende de zenuwen lastigh ende hinderlijck valt; (welcke eygentheden dit Zythum van Dioscorides ende Galenus oock toegheschreven worden;) soo is het blijckelijck genoegh, dat het met ons Bier geensins over een komen, noch eenighe gelijckenisse hebben en kan.

Want het Bier, en wordt van geen verrottende Koren-werck gemaeckt, noch oock uyt eenigh Koren, ’t welck in vochtigheydt verandert oft ontdaen soude wesen; maer wordt uyt Gerste-Mout, als voorseydt is, ghesoden; ’t welck van alle verrottinge bewaert ende afgehouden is. Daer-en-boven soo is het Bier van sich selven soet, aenghenaem ende lieffelijck van smaeck, ende gantschelijck goedt van sap oft gijl. Welcke redenen klaerlijck ghenoegh betoonen konnen, dat het Bier voorwaer van het Zythum van de ouders veel verschilt, soo wel aengaende de wijse oft handelinghe van maecken als aengaende sijne krachten. Maer indien het Zythum niet in sulcker voeghen, als Galenus oft Hermolaus gheschreven hebben, ghemaeckt wierdt, dan alleen van de Gerste ende Terwe maer een weynighsken aenkomen oft haer selven tot eenighe verrottinge voegende ende keerende, oft van hunne ouden aerd een weynighsken verandert zijnde, als Theophrastus daer van betuyght, soo zullen het Zythum van de ouders ende het Bier van onse tijden malkanderen heel ghelijck wesende bevonden worden. Want de Gerste in Mout veranderende, wordt voorwaer eenighsins verrot, ende wijckt een weynighskens van haeren ouden aerd ende ghestaltenisse. Maer indien dat soo is, als ons dunckt uyt de woorden van Theophrastus te verstaen dunckt te wesen, soo sullen Galenus ende Dioscorides, ende voorts alle de ghene, die hun meyninghe ende leeringhe naevolghen, niet wel ende volkomentlijck den aerd, krachten ende maecksel van het Zythum ghekent oft ondersocht hebben. Want door dese soo kleyne ende lichte verrottinghe oft veranderinge en kan de Gerste oft den dranck daer van ghemaeckt niet meer bederven oft quaedt van gijl ende sap worden dan de Polenta: de welcke niet van versche, maer van rijpe ende drooghe Gerste in water gheweyckt zijnde ghemaeckt wordt: gemerckt dat de Gerste alsdan oock een weynighsken vochtigheydt in te drincken; ghelijckmen siet dat sy doet als sy in Mout veranderen sal. Dan nochtans, om de oorsaecke van dese verrottinghe en heeft Galenus, noch niemandt anders van de oude Meesters, de Polenta quaedt van voedtsel ende sap gheacht te wesen: maer daer-en-teghen versekeren sy, dat allerhande Polenta goedt ende soet van reuck is, ghelijckmen het Mout oock siet wesen, soo wanneer dat wel ende behoorlijck ghemaeckt ende bereydt is gheweest.

De woorden met de welcke Theophrastus Zythum oft den Zethos van de Gerste ende Terwe een weynighsken verrot zijnde, schrijft ghemaeckt te worden, luyden aldus in het 6.boeck de Causis, wanneer hy van de Smaecken handelt: Sommige worden tot een sap oft dranck ghebroght, bequaem om ghedroncken te worden, midts de selve een weynighsken laetende verrotten ende hunnen aerd veranderen: gelijckmen siet dat doen de gene die eenen Wijn van Gerste ende Terwe maecken, die in Egypten Zethos ghenoemt wordt.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

Den aerd, ghestaltenisse ende kracht van het Bier, is gheleghen in de eygentheden van ’t gene daer dat van gemaeckt oft gebrouwen wordt. Maer het stof van ’t Bier, als wy gheseydt hebben, is Water, Gerste-Mout, somtijdts oock Terwe oft Spelte, ende de bellen oft brocken van de Hoppe. Dese verscheyden deelen hebben elck haere eyghen ende bijsondere krachten. Want het Water daer het Bier van ghebrouwen wordt, te weten slecht, klaer ende onghemenght zijnde, is koudt ende vocht: het Mout is drooghende ende af vaegende, met eenighe niet seer groote warmte: de Terwe ende de Spelte zijn middelmatighlijcken warm ende droogh: de bloemen oft bellen van de Hoppe verwarmen ende verdrooghen in den tweeden graed, sy beroeren het hooft, ende vullen dat met haere waesdommen, verwecken het pissen, ende hebben oock een af vaeghende ende openende kracht. Dan dese Hoppe wordt daer by gedaen om het Bier smaeckelijcker ende langhdurender te maecken oft van bederffenis te bewaeren: maer het Korenwerck dat daer by is, streckt voor stoffe om den selven dranck eenighe voedende eyghentheydt te doen krijghen.

Nae de verscheyden, oft onghelijcke mengelinge van de voorseyde stoffe, wordender oock verschillende gheslachten van Bier ghevonden, allegader onghelijcke ende met den anderen niet seer wel over een komende krachten hebbende, ende in het drincken vertoonende. Want sommighe bieren zijn dun ende slap, sommighe sterck; sommighe ros oft bruyn, sommige wit; veele zijnder bitter, ende veele soet van smaeck. De ghene die veel Korenwerck in hebben, zijn stercker ende krachtigher; daer min Koren in is, zijn slapper ende lichter; de ghene die heel luttel Korens hebben, zijn daerom oock de alderslapste ende dunste. Van Gerste-Mout, dat langh gheroost is gheweest, wordt het Bier rosachtigh, in sonderheydt als het wat langher ghesoden heeft: dan ghemeynlijck zijn de Bieren die van Spelte ende Terwe ghemaeckt worden, wit van verwe; ende oudt gheworden zijnde ghelijcken sy den dunnen oft lichten waterachtighen Wijn niet qualijck, aengaende de dunnigheydt van haer stoffe. De Hoppe-bellen, te langh oft te veel met het Bier ghesoden zijnde, maecken dat de Bieren bitterer van smaeck zijn, ende het hooft eer bevanghen ende lastigh vallen: alsser niet veel Hoppe by en is, dan zijn de Bieren veel soeter. Want het Korenwerck pleegh het Bier van sijn selven de soetigheydt te gheven.

Onder alle dese Bieren is het dunste ende lichtste Bier wel koudt ende vocht van aerdt, door dien dat de waterighe eyghentheydt ende stoffe in ’t selve wel de meeste is: het is nochtans niet gantsch sonder eenighe warmte.

De Bieren, die wat stercker oft dicker zijn, hebben oock meer warmte: selfs door de kracht ende moghentheydt van de voorseyde hitte pleghen sy in de vaten oft tonnen ghegoten zijnde te sieden, te rijsen oft op te gaen, ghelijck den Most oft als nieuwen Wijn: nochtans en zijn sy soo warm van aerd niet als de middelmatighe oft ghemeyne Wijnen, iae worden van de selve niet alleen aengaende de hitte van haer ghestaltenisse, maer oock aengaende de dunnigheydt oft fijnigheydt van stoffe verwonnen ende te boven ghegaen. Want de verwarminghe van Bier komende is heel matigh, sacht, ende niet al te gheweldigh.

Voorts soo zijnder sommighe Bieren die den lijfve niet seer veel, iae bijnae gheen voedtsel met allen en geven: ende sommighe voeden wat meer: dan de sterckste gheven het meeste voedtsel. Maer ’t zy dat de Bieren veel, ’t zy datse luttel voeden, het sap, voedtsel oft gijl, dat daer van komt, is goedt ende den lijfve nut, wel verstaende alsse van goedt Korenwerck ghemaeckt, ende wel ghesoden ende gebrouwen zijn. Dan de dickachtiger Bieren blijven omtrent het herte ende de maghe eenen tijdt langh marrende oft hanghende, ende gaen traeghelijck oft langhsaem nae beneden: de Witte zijn dunner, ende worden eer verteert oft verdouwt: de bitteren Bieren maecken den buyck weeck door haer afvaeghende kracht: de middelbaere, [815] te weten niet te soete noch niet te bittere bieren, zijn oock van krachten tusschen ’t midden van de andere ghestelt.

De ghemenghelde Bieren, die beneffens het Coren ende de Hoppe, noch eenighe andere Cruyden, Bloemen, Saden, Vruchten, Specerijen ende dierghelijcke dinghen in haer hebben, betoonen oock verscheyden ende gemenghde, iae somtijdts oock quade ende schadelijcke krachten ende werckinghen, nae de verscheydentheydt der krachten van die dinghen die daer by ghemenght zijn.

Jongh oft versch Bier, dat noch niet wel ghegaen oft geresen ende gesoncken is, doet den lichaemd veel quaedt ende hindernisses; gelijckerwijs den Most pleegh te doen: het veroorsaeckt opblasinghen ende winden in het inghewant ende darmen, het beroert den buyck, doet het graveel ende den steen in de blase ende nieren groeyen, ende is dickwijls oorsaecke van onghemackelijck pissen, oft droppelpisse: dan nochtans alsmen ’t van buyten opleyt, ende de zenuwachtighe deelen des lichaems daer mede bestrijct, oft nat maeckt, dan versoet het de pijne van de selve, te weten als dat selve Bier noch heel warm ende soet is. Ende tot dien eynde sal het beste ende krachtighste Bier wesen ’t ghene dat heel versch is, ende daer de Hoppe noch niet mede ghesoden oft langh by gheweest en is.

Suer Bier is de zenuwen ende de nieren hinderlijck, beroert de maghe, ende doet in ’t lichaem quade vochtigheden groeyen.

Edick van Bier ghemaeckt is onerstercker, dan den Wijn Edick, ende oock soo scherp niet, noch oock niet soo dun van deelen, als den selven Wijn-Azijn.

BIIVOEGHSEL.

In de boecken van de Landtwinninge zijn veele ende goede aenmerckinghen aengaende het Bier beschreven: dan wy sullen den Leser daer toe seynden, ende alleen een weynighskens van ’t selve uyt Lobel ende andere vermaenen.

De maniere om Bier te brouwen uyt Lobel. Neemt acht Enghelchsche meukens grof ghemalen Mout: daer op giet schoon rivier water, dat siedende is (in ’t welcke ettelijcke handtvollen Terwe semelen ghesoden hebben) soo veel als in een carteel van Orleans soude gaen. Dit samen wel gheroert ende gemenght zijnde, salmen wel warm laten staen den tijdt van dry uren, ende dan van onder af trecken door een kleyn gat, ende door stroo laeten loopen, oft met eenen dobbelen bodem daer toe dienende.

‘Tghene dat Alsoo afghetrocken is (dat in ’t Nederlandtsch ende Enghelsch Woorte ghenoemt is) wordt wederom een half uren oft wat langer, iae oock wel sommige uren tijdts gesoden, om dat het te beter soude mogen goedt ghehouden worden: daer by doende vier ponden Hoppe: daer nae wordt het ghedaen in een groote ende breede kuype, die naeuwelijck eenen voet hoogh is, om koudt te worden. Voorts soo wordt in acht oft tien ponden van dit soo verkoelt Bier ghedaen een pondt oft anderhalf Gist van het beste Bier: al dit wel onder een gheroert zijnde, doetmen in een warme plaetse: ende men deckt het met klederen, allenghskens de rest van ’t Bier daer by gietende, om dat het te beter gaen soude. ‘Twelck volbroght zijnde, soo wordt het doorghegoten, de tonnen ghevult: ende ten laetsten als ‘t al ghegaen heeft, wordt het seer wel ghestopt. Op dat selve Mout gietmen dan versch heet water: men doet dat door, ende men maeckter Dun oft Kleyn Bier af.

Enghelschen Ael wordt aldus ghemaeckt. Neemt twee hondert pondt ghesoden Mout, dat is Worte, twee handtvollen Hoppe: als dat te samen wel ghesoden heeft ende doorghegoten is, salmen ’t allenghskens t’samen menghen, als boven gheseydt is, te weten Gist van Bier oft Ael dry ponden, ende Enghelsch Graut, dat wy Naerbier noemen, ses oft acht ponden.

Bellonius seydt, dat de Zythum gheen ghelijckenis met ons Bier en hadde: maer versekert stoutelijck, dat het Zythum van de Griecken de Posca oft Pusca der Latijnen was: maer hy mist: want de Posca en was anders niet dan een menginghe van Water ende Edick, die van onse Cervisia, Zythum oft Bier seer veel verschilt, ende met de Bevuragie van sommighe scheepvaerende lieden meer over een komt: al is ’t dat elck volck sijn schiplieden eenen bijsonderen dranck op Zee mede pleegh te gheven, als hier onnoodigh te verhaelen is.

Kracht van ’t Bier.

Bier heeft veele krachten, niet alleen binnen maer oock buyten den lijfve.

Want is ’t datmen Bier warm maeckt, ende de voeten daer mede stooft van de ghene die moede ghegaen zijn, het verdrijft de moeyheydt.

‘Tschuym van ’t Bier maeckt het vel van de vrouwen aensicht schoon ende effen.

Bier ghemaeckt van Mout, dat in Looghe gheweyckt is, loopt seer haest in ’t hooft, ende veroorsaeckt bijnae eenighe dulligheydt, nae een soete vrolijckheydt.

Ander doen in plaetse van Hoppe Zoet oft Roet van de schouwe in ’t Bier: ende het Mout weycken sy in ’t Sout Water, om datmen van ’t Bier hoe dattmen daer meer af drinckt meer dorst soude krijghen.

Plaesters ghemaeckt van Worte van ‘t beste Bier ghenesen de pijne van de zenuwen ende leden met haer versoetende versterckende ende verteerende kracht: ende zijn goedt teghen ’t flercijn.

Is ’t dat ghy groene Hoppe in ’t Bier laet sieden, ende dat in den mondt houdt, ’t sal den tandtsweer verdrijven.

Een Hinne oft Capoen sal haest vet worden, is ’t datse in stede van water Bier drincken, oft datmen hun eten met Bier beslaet.

De Hoogh ende Nederduytschen sieden somtijdts met de Hoppen Gentiaene, Bakelaer, Zedoar, Gagel, Alantwortel, Lavender, Savie, bloemen van Horminum oft Scharley, Cuculus Indi, oft eenighe soorten van Dulmackende Naschaeye, veldt-Cypres, ende andere dierghelijcke cruyden: ende daer van worden de Bieren soo verscheyden van krachten dat het Ghemenghelde drancken, ende gheen Bieren, te heeten zijn, als Dodoneus ghenoegh vermaent heeft. Dan de Hoppe alleen is genoegh om het Bier ghesondt te maecken: want sy suyvert het bloedt, ende matight de hitte des levers, als in de beschrijvinghe van de Hoppe in ’t langh verklaert is. Daerom en behooren de ghene, die in de Wijnlanden woonen, het Bier niet te verachten, ’t welck ons langher ende ghesonder doet leven, dan den Wijn hun doet. Oudt Bier, dat in den Meert ghebrouwen zijnde niet voor den Somer en pleegh ghedroncken te worden, is soo klaer als Wijn, ende bijnae soo sterck, iae somtijdts meer krachts hebbende, soo datmen veel meer Wijns drincken soude dan dat van dat Bier. Het wordt hier te lande voor onghesondt ghehouden, als krimpselen in den buyck maeckende. Nochtans bevindtmen dat het matelijcken ghedroncken de ghesonde lichaemen niet en schaedt, ende de selve veel moets ende krachts geeft, in sonderheydt die van ghedurigh arbeyden vermoedt zijn, dan de ghene die versch Bier ghewent zijn te drincken en konnen die veranderingh niet verdraghen; midts dat de rauwigheydt, die sy van versch Bier vergadert hebben, in hun lichaemen beroert wordt, als sy beter oft ouder ende klaerer Bier komen te drincken: ende daer van schijnt het dat dit oudt Bier hun schade doet. Dan het meeste quaedt van oudt Bier is, dat het de keele ende zenuwen ende borst-aderen wat wringht ende lastigh valt: maer dat ongemack vergaet haest. Ende voorwaer, als de herssenen ende de zenuwen door al te veel Bier drincken gekrenckt zijn, ende ’t bloedt verbrandt, dan komen in ’t aensicht ende op den neuse puystkens oft puckelkens, ghelijck de melaetse hebben: de welcke gheen teeckenen zijn van eenighe quaedtheydt der Bieren, maer van gulsigheydt der gener die daer te veel van drincken.

Om te beletten dat u Bier niet suer en wordt, worpt daer een sacksken met groene Koren-aeren op, ende laet dit langhe daer op legghen.

Is ’t dat het Bier beghint te verschralen oft sijn kracht te verliesen, hanght in ’t vat twee oft dry gheheele Eyers: (andere doen daer een gheele Ruete oft Wasche Keerse in) ende laet dat Bier daer op teeren.

Van den Edick, ende Ghebranden Wijn, die men van Bier maecken kan; is ’t hier gheen plaetse veel woorden te maecken: als oock van de Giste: want het en kan in dit Boeck alle niet beschreven worden.

Draf, oft Mout daer het Bier van ghesoden is gheweest, dient om in den Winter de Koeyen ende de Verckens te mesten, als sy op stal staen.

HET XXII. KAPITTEL.

Van bier.

Bier wordt van mout en de bloemen of bellen van hop, naar een zekere maat en wetenschap, met zoet water vermengd gekookt en zulke drank is eigenlijk bier te noemen en daarvoor te houden. Die naam van bier mogen ook niet alle dranken te onrecht voeren die bij het mout noch enige tarwe, spelt en ander korenwerk vermengd hebben. Dan de dranken die naast het verschillend korenwerk noch andere kruiden, zaden, bloemen, welriekende drogen of specerijen of meer andere diergelijke van het graan afwijken het hoofd vervullende en dronkenschap inbrengende dingen zeer veel van de aard met het mout vermengd hebben mogen zo eigenlijk niet de naam van bier voeren, maar zullen veel eerder en beter gemengde of specerijachtige dranken genoemd worden omdat ze van het echte gerst en tarwe bier niet alleen van smaak, maar ook van eigenschap zeer veel verschillend bevonden worden.

Naam.

Deze dranken dat uit korenwerk, als gezegd is, gemaakt wordt van alle Hoog en Nederduitsers, Engelse en andere Noordelijk wonende volken tegenwoordig met een algemene naam biere of Bere genoemd in hun eigen taal, op het Latijns Bera of Cervisia. De oude schrijvers hebben de dranken van gerst gemaakt met verschillende namen genoemd, te weten Oenos crithinos in het Grieks of Vinum hordeaceum op het Latijn alsof men gerstewijn zei. Zo heeft Aristoteles het Pinos genoemd getuigt Atheneus, andere Bryton zoals Sophocles in Triptolemo en Herateus in het boek Europae periodus daar hij schrijft dat het volk Peones Bryton van gerst dronken heeft en een andere drank die Parabie heette en van hirs en Conyza gemaakt was. Nochtans schrijft Hellanicus dat Bryton niet alleen uit gerst, maar ook uit enige wortels gemaakt werd en zegt: ‘Ze drinken de Bryton die van de wortels bereid wordt net zoals die van Thracië hun Bryton van gerst gebruiken’.

De Egyptenaars noemden de gerstdranken Zython of Zethon, zegt Theophrastus en hetzelfde betuigt Plinius in zijn 22^ste boek: ‘Van het korenwerk, zegt hij, worden verschillende dranken gemaakt, te weten Zythum in Egypte, Celia en Ceria in Spanje, Cervisia en meer andere geslachten in Frankrijk en andere landstreken’. De gerstdranken verschillen van elkaar aangaande hun namen, zegt dezelfde Plinius in zijn XIVste boek, dan ze worden nochtans allen op dezelfde manier gemaakt.

Diodorus Siculus schrijft dat Zythum niet alleen in Egypte, maar ook in Galatië gemaakt werd. ‘Zo groot is de koudheid van de lucht in dat landschap van Galatië dat daar geen olie, noch geen wijn groeit en daarom zijn de mensen daar genoodzaakt geweest een drank van gerst te maken die ze Zythum noemen’, zegt dezelfde Diodorus. [814]

Dioscorides noemt het ene geslacht van gerstedrank Zythum en het ander Curmi.

Simeon Zethy, een van de Griekse schrijvers die niet lang geleden geschreven heeft noemt dusdanige drank in het Arabisch Phoucas en andere Phocadion of Phoucadion, nochtans bij de Arabische schrijvers betekent het woord Phoucas niet alleen een drank van gerst gemaakt maar ook, zoals Rhases schrijft, een andere drank dat uit brood van Heveri, fijn tarwe of witte brood, munt en eppe gemaakt en gemengd wordt en zoals Haly Abbas betuigt er is noch een ander Phoucas dat men maakt uit het sap van granaatappels.

Al deze dranken, hetzij dat ze dezelfde geslachten zijn met verschillende namen genoemd, hetzij dat ze met enige eigenschappen van elkaar verschillen kunnen met het bier ergens in overeen komen, te weten dat ze uit gerst en enig korenwerk gemaakt, gemengd of gebrouwen worden, nochtans mogen ze in de manier van bereiden of brouwen en misschien in enige andere eigenschap van ons bier verschillend zijn. Want indien het Zythum (als Galenus zegt in het boek de facult.simpl.medicament.) van verrotting voortkomt of gemaakt wordt van enig koren dat met water begoten is geweest totdat het in een vochtigheid vergaat of opgelost wordt dat op wijn lijkt, (als Hermolaus Barbarus in zijn Corollaria schrijft) en daarboven scherp en kwaad van sap en voedsel is en nieren en zenuwen lastig en hinderlijk valt (welke eigenschappen dit Zythum van Dioscorides en Galenus ook toegeschreven worden) zo is het duidelijk genoeg dat het geenszins met ons bier overeen komt, noch enige gelijkenis hebben kan.

Want het bier wordt van geen verrottend korenwerk gemaakt, noch ook uit enig koren wat in vochtigheid verandert of opgelost zou wezen maar wordt uit gerstemout, als gezegd is, gekookt wat van alle verrotting bewaard en afgehouden is. Daarboven zo is het bier op zichzelf zoet, aangenaam en lieflijk van smaak en gans goed van sap of gijl. Welke redenen duidelijk genoeg betonen kunnen dat het bier voorwaar veel van het Zythum van de ouders verschilt en zowel aangaande de wijze of behandeling van maken als aangaande zijn kracht. Maar indien het Zythum niet op zo’n manier als Galenus of Hermolaus geschreven hebben gemaakt werd, dan alleen van gerst en tarwe maar wat aankomen of zichzelf tot enige verrotting voegend en kerend of van hun oude aard wat veranderd zijn zoals Theophrastus er van betuigt dan zullen het Zythum van de ouders en het bier van onze tijden veel op elkaar lijken. Want als gerst in mout verandert wordt het voorwaar enigszins verrot en wijkt wat van haar oude aard en gestalte. Maar indien dat zo is zoals we denken uit de woorden van Theophrastus te verstaan lijkt te wezen dan zullen Galenus en Dioscorides en voorts al diegene die hun mening en lering navolgen niet goed en volkomen de aard, krachten en vorm van het Zythum gekend of onderzocht hebben. Want door deze zo kleine en lichte verrotting of verandering kan gerst of de drank er van gemaakt niet meer bederven of kwaad van gijl en sap worden dan de Polenta die niet van verse, maar van rijpe en droge gerst in water geweekt gemaakt wordt, gemerkt dat gerst dan ook wat vochtigheid in drinkt net zoals men ziet dat ze doet als ze in mout veranderen zal. Dan nochtans vanwege de oorzaak van deze verrotting heeft Galenus, noch iemand anders van de oude meesters, Polenta kwaad van voedsel en sap geacht te wezen, maar daartegen verzekeren ze dat allerhande Polenta goed en zoet van reuk is net zoals men het mout ook ziet wezen wanneer dat goed en behoorlijk gemaakt en bereid is geweest.

De woorden waarmee Theophrastus Zythum of Zethos van gerst en tarwe dat wat verrot is schrijft dat het gemaakt wordt luiden aldus in het 6^de boek de Causis wanneer hij van de smaken handelt:’ Sommige worden tot een sap of drank gebracht en zijn geschikt om gedronken te worden door die wat te laten verrotten en hun aard te veranderen net zoals men ziet dat diegene doen die een wijn van gerst en tarwe maken die in Egypte Zethos genoemd wordt.

Aard, kracht en werking.

De aard, gestalte en kracht van het bier is gelegen in de eigenschappen van hetgeen daar dat van gemaakt of gebrouwen wordt. Maar het stof van het bier, als we gezegd hebben, is water, gerstemout en soms ook tarwe of spelt en de bellen of brokken van hop. Deze verschillende delen hebben elk hun eigen en bijzondere krachten. Want het water daar het bier van gebrouwen wordt, te weten dat slecht, helder en ongemengd is, is koud en vochtig, het mout is drogend en af vegend met enige niet zeer grote warmte, tarwe en spelt zijn middelmatig warm en droog en de bloemen of bellen van hop verwarmen en verdrogen in de tweede graad en beroeren het hoofd en vullen dat met hun waasdom, verwekken het plassen en hebben ook een afvegende en openende kracht. Dan deze hop wordt er bij gedaan om het bier smakelijker en langer goed te maken of van bederf te bewaren, maar het korenwerk dat er bij is strekt voor stof om die drank enige voedende eigenschap te laten krijgen.

Naar de verschillende of ongelijke menging van de voor vermelde stoffen worden er ook verschillende geslachten van bier gevonden die allen ongelijke en niet goed met elkaar

overeen komende krachten hebben en in het drinken vertonen. Want sommige bieren zijn dun en slap, sommige sterk, sommige ros of bruin, sommige wit en vele zijn er bitter en vele zoet van smaak. Diegene die veel korenwerk in zich hebben zijn sterker en krachtiger en waar minder koren in is zijn slapper en lichter en diegene die heel weinig koren hebben zijn daarom ook de allerslapste en dunste. Van gerstemout dat lang geroosterd is geweest wordt het bier rosachtig en vooral als het wat langer gekookt heeft, dan gewoonlijk zijn de bieren die van spelt en tarwe gemaakt worden wit van kleur en als ze oud geworden zijn lijken ze niet slecht op dunne of lichte waterachtige wijn aangaande de dunheid van hun stof. De hopbellen die te lang of teveel met het bier gekookt zijn maken dat de bieren bitterder van smaak zijn en het hoofd eerder bevangen en lastig vallen en als er niet veel hop bij is dan zijn de bieren veel zoeter. Want het korenwerk plag het bier van zichzelf de zoetigheid te geven.

Onder alle deze bieren is het dunste en lichtste bier wel koud en vochtig van aard doordat de waterige eigenschap en stof er in wel het meeste is, het is nochtans niet gans zonder enige warmte.

De bieren die wat sterker of dikker zijn hebben ook meer warmte, zelfs door de kracht en mogelijkheden van de voor vermelde hitte plegen ze in de vaten of tonnen gegoten te koken, te rijzen of op te lossen net zoals most of als nieuwe wijn, nochtans zijn ze niet zo warm van aard als de middelmatige of gewone wijnen, ja worden van die niet alleen aangaande de hitte van hun gestalte, maar ook aangaande de dunheid of fijnheid van stof overwonnen en gaan die te boven. Want de verwarming die van bier komt is heel matig, zacht en niet al te geweldig.

Voorts zo zijn er sommige bieren die het lijf niet zeer veel, ja bijna helemaal geen voedsel geven en sommige voeden wat meer, dan de sterkste geven het meeste voedsel. Maar hetzij dat de bieren veel, hetzij dat ze weinig voeden, het sap, voedsel of gijl dat er van komt, is goed en het lijf nuttig, wel verstaande als ze van goed korenwerk gemaakt en goed gekookt en gebrouwen zijn. Dan de dikachtige bieren blijven omtrent het hart en de maag een tijd lang marren of hangen en gaan traag of langzaam naar beneden, de witte zijn dunner en worden eerder verteerd of verduwd, de bittere bieren maken de buik week door hun afvegende kracht en de middelbare, [815] te weten niet te zoete noch niet te bittere bieren zijn ook van krachten tussen het midden van de anderen gesteld.

De gemengde bieren die naast het koren en hop noch enige andere kruiden, bloemen, zaden, vruchten, specerijen en diergelijke dingen in zich hebben betonen ook verschillende en gemengde, ja soms ook kwade en schadelijke krachten en werkingen naar de verschillen van de krachten van die dingen die er bij gemengd zijn.

Jong of vers bier dat noch niet goed gegaan of gerezen en gezonken is doet het lichaam veel kwaad en hindernis net zoals most plag te doen, het veroorzaakt opblazingen en winden in het ingewand en darmen, het beroert de buik, laat niergruis en steen in de blaas en nieren groeien en is dikwijls oorzaak van ongemakkelijk plassen of druppelplas, dan nochtans als men het van buiten oplegt en de zenuwachtige delen van het lichaam er mee bestrijkt of nat maakt dan verzoet het de pijn er van, te weten als dat bier noch heel warm en zoet is. En tot dat doel zal het beste en krachtigste bier wezen hetgeen dat heel vers is en daar hop noch niet mee gekookt of lang bij geweest is.

Zuur bier is de zenuwen en de nieren hinderlijk, beroert de maag en laat in het lichaam kwade vochtigheden groeien.

Azijn van bier gemaakt is zwakker dan wijnazijn en ook niet zo scherp, noch ook niet zo dun van delen als die wijnazijn.

BIJVOEGING.

In de boeken van de landwinning zijn vele en goede aanmerkingen aangaande het bier beschreven, dan we zullen de lezer daartoe zenden en alleen wat er van uit Lobel en anderen vermanen.

De manier om bier te brouwen uit Lobel. Neemt acht Engelse mudjes grof gemalen mout en giet er schoon rivier water op dat kookt (waarin ettelijke handvol tarwe zemelen gekookt hebben) zoveel als in een carteel van Orleans zou gaan. Dit samen goed roeren en mengen zal men wel warm laten staan de tijd van drie uren en dan van onder af laten trekken door een klein gat en door stro laten lopen of met een dubbele bodem die daartoe dient.

Hetgeen dat alzo afgetrokken is (dat in het Nederlands en Engels woorte genoemd is) wordt wederom een half uur of wat langer, ja ook wel sommige uren gekookt omdat het beter goed gehouden zou mogen worden en doe er vier pond hop bij, daarna wordt het in een grote en brede kuip gedaan die nauwelijks dertig cm hoog is om koud te worden. Voorts zo wordt in acht of tien pond van dit zo verkoelde bier een pond of anderhalf gist van het beste bier gedaan en dit wordt goed omgeroerd en dan laat men het in een warme plaats en men bedekt het met klederen en giet er geleidelijk aan de rest van het bier bij zodat het beter gaan zou. Wat gedaan is en dan wordt het doorgezeefd, de tonnen gevuld en tenslotte als het goed gegist heeft wordt het zeer goed dicht gestopt. Op datzelfde mout giet men dan verse heet water en men zeeft dat door en men maakt er dun of klein bier van.

Engelse ael wordt aldus gemaakt. ‘Neem twee honderd pond gekookt mout, dat is worte, twee handvol hop en als dat tezamen goed gekookt en doorgegoten is zal men het geleidelijk aan tezamen mengen, als boven gezegd is, te weten gist van bier of ael drie pond en Engelse graut dat we nabier noemen zes of acht pond’.

Bellonius zegt dat Zythum geen gelijkenis met ons bier heeft, maar verzekert stout dat het Zythum van de Grieken de Posca of Pusca van de Latijnen was, maar hij mist, want Posca was niets anders dan een menging van water en azijn die zeer veel van onze Cervisia, Zythum of bier verschilt en met de bevuragie van sommige scheepvarende lieden meer overeen komt, al is het dat elk volk zijn schiplieden een bijzondere drank op zee mee plag te geven als hier onnodig is te verhalen.

Kracht van het bier.

Bier heeft vele krachten en niet alleen binnen, maar ook buiten het lijf.

Want is het dat men bier warm maakt en de voeten daarmee stooft van diegene die moe gegaan zijn, het verdrijft de vermoeidheid.

Het schuim van bier maakt het vel van het vrouwelijke aanzicht mooi en effen.

Bier gemaakt van mout dat in loog geweekt is loopt zeer gauw in het hoofd en veroorzaakt bijna enige dolheid na een zoete vrolijkheid.

Andere doen in plaats van hop zoet of roet van de schouw in het bier en het mout weken ze in het zoute water zodat men hoe men meer van van het bier er drinkt hoe men meer dorst zou krijgen.

Pleisters gemaakt van worte van het beste bier genezen de pijn van de zenuwen en leden met haar verzoetende versterkende en verterende kracht en zijn goed tegen jicht.

Is het dat ge groene hop in het bier laat koken en dat in de mond houdt zal het de tandpijn verdrijven.

Een kip of kapoen zal zeer gauw vet worden als men ze in plaats van water bier laat drinken of dat men hun eten met bier beslaat.

De Hoog en Nederduitsers koken soms met hop gentiaan, bes van laurier, Zedoar, gagel, alantwortel, lavendel, salie, bloemen van Horminum of scharlei, Cuculus Indi of enige soorten van dolmakende nachtschade, veldcypres en andere diergelijke kruiden en daarvan worden de bieren zo verschillend van krachten dat het gemengde dranken en geen bieren genoemd worden, zoals Dodonaeus genoeg vermaand heeft. Dan hop alleen is genoeg om het bier gezond te maken want ze zuivert het bloed en matigt de hitte van de lever zoals in de beschrijving van hop in het lang verklaard is. Daarom behoren diegene die in de wijnlanden wonen het bier niet te verachten wat ons langer en gezonder laat leven dan de wijn hun doet. Oud bier dat in maart gebrouwen wordt en niet voor de zomer gedronken plag te worden is zo helder als wijn en bijna zo sterk, ja heeft soms meer kracht zodat men veel meer wijn drinken zou dan dat van dat bier. Het wordt hier te lande voor ongezond gehouden omdat het krampen in de buik maakt. Nochtans bevindt men dat als het matig gedronken wordt de gezonde lichamen niet schaadt en die veel moed en kracht geeft en vooral die van steeds werken vermoeid zijn, dan diegene die vers bier gewend zijn te drinken kunnen die verandering niet verdragen omdat de ruwheid die ze van vers bier verzameld hebben in hun lichamen beroerd wordt als ze beter of ouder en helderder bier komen te drinken en daarvan schijnt het dat dit oud bier hun schade doet. Dan het meeste kwaad van oud bier is dat het de keel en zenuwen en borstaderen wat wringt en lastig valt, maar dat ongemak vergaat gauw. En voorwaar als de hersens en zenuwen door al te veel bier drinken gekrenkt zijn en het bloed verbrandt dan komen in het aanzicht en op de neus puistjes of pukkeltjes gelijk de melaatse hebben wat geen tekens zijn van enige kwaadheid van de bieren, maar van gulzigheid van diegene die er teveel van drinken.

Om te beletten dat uw bier niet zuur wordt, werp er een zakje met groene korenaren op en laat dit er lang op liggen.

Is het dat het bier begint te verschralen of zijn kracht te verliezen, hang in het vat twee of drie hele eieren (anderen doen er een hele vet of waskaars in) en laat dat bier er op teren.

Van de azijn en gebrande wijn die men van bier maken kan is het hier geen plaatse om er veel woorden van te maken als ook van de gist, want het kan in dit boek niet alles beschreven worden.

Draf of mout daar het bier van gekookt is geweest dient om in de winter de koeien en varkens te mesten als ze op stal staan.

Zie verder: http://volkoomenoudeherbariaenmedisch.nl en : http://www.volkoomen.nl/