Urginea

HET XXI. CAPITEL.

Van Zee-Aiuyn.

Ghedaente.

De Scilla oft Zee-Aiuyn gheeft van haer wortel, eer dat de bladeren te voorschijn komen, eenen rechten, kaelen, blooten oft bladeloosen steel, anderhalven voet hoogh, oft hoogher, rijsachtigh oft roeyachtigh (in ’t Griecks rabdoeiedes) als Berytius seydt, ende den stam van de Affodille seer ghelijck, van het midden af tot boven toe met bloemen gheladen, die d’een voor d’ander nae rondom oft langhs den steel vervolghende voort-komen, wit van verwe; hoe wel dat sommighe versekeren datse geel zijn: ende daer nae volghen drijkantighe in een ghedronghen oft ghedouwde laeykens oft houwkens, vervult met platte ende kafachtighe bruyne oft swartachtighe saeden. Nae dat de bloemen geresen zijn soo komender vijf oft ses breedachtighe bladeren voort, vet ende ghelijfvigh, ende aen de rugghen wat uytstekende oft meer verheven, aen de ander sijde gootsghewijs uytgehoolt, ter aerdenwaerts omgeslaghen ende gheboghen. De wortel is eenen grooten bol oft Aiuyn, witachtigh: ende heeft veele schelferen als den Aiuyn, maer ghemeynlijck grooter, vol taey ende slijmerigh sap, van onder met veele hayrs-ghewijse faselinghen beset.

Plaetse.

Zee-Aiuyn en wast hier te lande niet van selfs; maer wordt in sommighe cruydt-liefhebbers hoven onderhouden, uyt Spaegnien, Italien ende andere landen ghebroght zijnde; alwaer dat hy van selfs in het wildt groeyt, ende dat meestendeel op dorre sandighe open-lochtighe plaetsen, niet verre van de Zee.

Tijdt.

Scilla oft Zee-Aiuyn bloeyt in Ooghstmaendt oft September, ende dat allengskens, d’een [1080] bloem voor, ende d’ander naer: want eerst bloeyen de onderste, daer nae de middelste, ten laetsten de opperste, ende die den top van den steel besetten; welcke dry verschillende tijden van het voortkomen deser bloemen, oock de dry tijden van de landt-bouwen beteeckenen, soo Theophrastus seydt: in voeghen dat den eersten bouwtijdt oft ploegh-tijdt is, als de eerste bloemen van de Scilla voort-komen; ten tweeden als de middelste haer vertoonen; ende den derden, als de opperste bloemen te voorschijn komen. Het saedt wordt in October ende November volkomen ende rijp. Dan de bladeren en komen nimmermeer voort eer dat den steel heel verflenscht ende verdorret is; ende sy vergaen oock daer nae eer dat den steel wederom voort-komt.

Naem.

Dese soorte van Aiuyn wordt in Brabandt Zee-Aiuyn gheheeten; in Hooghduytschlandt Meerzwibel; in Vranckrijck Scipoulle ende Squille; in Spaegnien Cebolla albarrana; in Enghelandt Sea onyons. In ’t Griecks heetse Scilla; in ’t Latijn oock Scilla; maer in de Apoteken Squilla; somtijdts Cepa muris.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

Scilla oft Zee-Aiuyn is warm in den tweeden graed, ende seer scherp, snijdende, dun-maeckende, scheydende, ende verdeylende van aerd, als Galenus seydt; daerom is het best, datmense nimmermeer binnen s’lichaems dan eerst gesoden oft gebraden zijn en neemt: want dan wordt haer geweldige kracht eenighsins ghebroken, gestuyt oft bedwongen.

Dioscorides leert ons de wijse van de Scilla oft Zee-Aiuyn te braden; de welcke is als volght: Men sluyt dese wortelen in deegh, oft men bedecktse heel met kley, leem, pot-aerde oft slijck; ende dan doetmense in eenen oven oft men leghtse onder heete kolen: ende men laetse daer soo langh, tot dat het deegh oft het slijck heel hardt gheworden ende als eenen steen ghebacken is: dan neemtmen dat af, ende men besiet oft de wortelen gaer ghenoegh zijn: ende als sy noch rouwachtigh zijn, dan bewindtmense oft men bedecktse wederom met dierghelijck deegh, leem oft slijck; ende men leghtse wederom in den oven oft onder de kolen, tot dat sy volkomen morw ende gaer oft doorbacken zijn.

Maer de rouwe Scilla, oft die soo niet bereyt oft ghebraden en is, doet het gantsche lichaem, ende in sonderheydt het ingewant, groot gewelt ende schade: ende sal den mensche in stede van hem te helpen oft te genesen, sijn sieckte verergeren, ende hem in seer grooten noot brenghen.

Men bereydt dese wortelen oock wel anders: want men roostse in een wel ghedeckt ende ghestopt potteken, ende dat steecktmen in den oven; ende laetse daer soo langh in blijven tot datse gaer ende morw zijn.

Dan men neemt van dese wortelen meestendeel het middelste, ende het buytenste worpt men wegh: ende dat selve middelste snijdtmen in kleyne stuckskens, die men in Water siedt, mits dat selve Water soo dickwijls veranderen ende afgietende tot dat het gheen scherpigheydt oft bitterheydt meer en heeft: dan neemtmen dese stuckskens uyt den pot, men rijghtse aen eenen lijnen draet, ende men drooghtse in de locht oft schaduwe, soo verre van een, datse malkanderen gheensins niet en ghenaecken. Dese soo ghesoden ende ghedrooghde snedekens oft stuckskens van Zee-Aiuyn worden in de Apoteken ende elders ghebruyckt om de Olie, den Wijn oft den Azijn van Zee-Aiuyn, in ’t Latijn Oleum Scilliticum, Vinum Scilliticum oft Acetum Scilliticum, te maecken.

Wt desen Azijn van Scilla met Honigh vermenght, wordt eenen Honigh Azijn gesoden Oxymeli Scilliticum gheheeten; die seer nut is om de dicke, grove, taeye ende slijmerighe vochtigheden dun ende fijn te maecken, te doen ruymen ende af te iaghen.

Zee-Aiun op de voorseyde wijse ghebraden, is oock goedt vermenght by de medicijnen ende dinghen die men bereydt om water te doen maecken; ende doet de pisse rijsen; opent de verstoptheden van de lever ende milte: is nut teghen allerhande vergift; ende wordt bequaemelijck ghegeven de ghene die het water laden: betert de geele verwe, ende gheneest de geelsucht; ende belet de opworpinghe van de maghe; ende verdrijft oft versacht het krimpsel ende rommelinghe oft weedom van den buyck ende darmen: insghelijcks oock by de leckinghe, diemen maeckt teghen den verouderden hoest ende kortigheydt van aedem, ende die de taeye fluymen van de borst doen lossen ende rijsen, wordt den Zee-Aiuyn als vooren bereydt seer nuttelijck vermenght.

Een deel van Zee Aiuyn bereydt, ende met acht deelen Souts, oft (als andere segghen) met een achtste deel Souts vermenght oft ghekneedt, ende daer van omtrent eenen lepel oft twee vol met nuchteren mondt inghenomen, maeckt den buyck weeck, ende doet kamergangh hebben: ’t selve doet oock het saedt van Zee-Aiuyn met Vijghen oft Honigh inghenomen.

Dan al de ghene die eenighe zeerigheydt oft sweeringe erghens in hun inghewant hebben, moeten hun wachten, dat sy gheenen Zee-Aiuyn en ghebruycken, hoe seer ende hoe wel hy bereydt magh wesen. Pythagoras seyde, dat Zee-Aiuyn aen den post oft oppersten dorpel van de deuren ghehanghen alle tooverije ende guychelrije veriaeght, ende wederstaet, maeckende datse gantsch gheen kracht oft moghentheydt in dat huys en sal hebben, als Plinius verhaelt. [1081]

BIIVOEGHSEL.

De Scilla is hier te lande van sommige Squille, ende van andere Eerdt-Aiuyn gheheeten, van andere oock Muysen Aiuyn, dat is Cepa muris; maer beter Zee-Aiuyn, dat is Cepa maris; oft Cepa marina, alsse Lobel noemt, diese in ’t Nederduytsch Squille heet, oft Spaensche Zee-Aiuyn; in ’t Latijn oock Scilla Hispanica flosculis stellaria, nae de ghesterrede bloemkens. Van dese zijn twee soorten alleen, seydt Lobel, waer af d’eene de buytenste schellen roodt heeft, ghelijck den langhworpighen Aiuyn, ende d’ander wit, maer even groot. De wortel is somtijdts soo groot als eenen grooten Citroen: wiens stucken in een lauwe plaetse gheleyt, veele ionghe wortelkens pleghen voort te brenghen. De bloemkens zijn die van Eerdtbezien ghelijck (maer kleyner) oft van den Veldt-Aiuyn van Montpelliers, die ten laetsten vergaen in een aere. Dese wortelen, aen den balck ghehanghen oft in magher aerde geplant, brenghen smalle bladers voort, ende verschillende van de ghene die op goedt ende bequaem landt uytspruyten. Sy wast veel omtrent Lisbonenen, ende elders in Spaegnien, seydt Clusius. Plinius maeckt dry soorten van Scilla; een Manneken, Scilla mas, met witte bladeren; ende een Wijfken, Scilla femina, met swarte bladeren; ende een derde soorte, die aenghenaem ende goedt is om in de spijse te ghebruycken, Scilla Epimenidia ghenoemt, met smaller bladeren, ende effener oft gladder, als Theophrastus seydt: voor welcke laetste soorte sommighe het Groot Ornithogalum houden, veel beter dan andere, die meynen dat de Hemerocallis Valentina daer voor te houden zy: de welcke, nochtans als den selven Clusius betoont, soo vergiftigh is, dat een mes, daer sy mede ghesneden is gheweest, krachtigh ghenoegh is om een mensche te doen sterven die eenighe spijse daer mede snijdt: welcke schadelijckheyt in de geslachten van Scilla niet bevonden en is; want men bevindt dat de cruyden, daer de Scilla in de Apoteken mede pleegh verbetert te worden, van sommighe sonder eenigh letsel ghegeten zijn, al hoe wel daer alle de schadelijckheyt van de Scilla behoorden in te wesen. De Italiaenen noemen dit gewas Scilla maggiore ende Silla. De Fransoysen Stipoulle; sommighe Nederlanders Aiuyn van over Zee.

Scilla quorumdam is den Zee-Narciss, oft oock Hyacinthus comosus, in ’t volghende Capitel oock vermaent.

Noch van de krachten.

Men houdt de Squilla voor droogh tot in den derden graed: dan de ghene die alleen wast, oft by de badtstoven groeyt, is verghiftigh, bitter soet, scherp, ende sterck van smaeck, warm in den derden graed, ende droogh tot by den derden.

De Scilla ghebraden, ende met Honigh ende olie inghenomen, doodet ende iaeght af de langhe ende breede wormen; ende maeckt den buyck weeck.

Een leckinghe van Squilla sap met Honigh ghemaeckt, gheneest alle ghebreken van ’t hooft, naementlijck den verouderden hooftsweer, de vallende sieckte, de draeyinghe ende verduysteringhe van ’t ghesicht; de ghebreken van de zenuwen ende litten, van de longer ende borst; ende maeckt claere stemme.

Costicus seydt, dat Squille-Azijn beter is die uyt versche, dan die uyt de drooghe wortel ghemaeckt wordt.

Een schelferken oft twee van dese wortel van Squilla rauw onder de tonghe gheleydt, beneemt de watersuchtighe hunnen dorst, als Plinius schrijft.

Honigh van Squille-Azijn, oft Oxymel-Scilliticum, gheneest de verstoptheydt ende gheswil van de milte, belet alle verrottinghe in ’t lichaem, bewaert de ghesondheydt, ende houdt den mensche langh ieughdigh ende iongh, ende maeckt hem magher.

Van buyten worden dese wortelen ende oock de bladeren ghenoegh ghebruyckt. Want de bladeren doen scheyden ende verdrijven alle de kroppen ende klieren, op de selve vier daghen langh ghelaten. ‘Tbinnenste van de wortel in olie oft Termentijn ghesoden, is seer goedt gheleydt ende ghestreken op de kloven van de voeten, diesghelijcks oock op de kackhielen; ende op de wratten, sonderlinghen onder de asschen ghebraden. In der selver voeghen ghebruyckt, gheneest de loopende gaten van den hoofde, ende de schellen, daer op ghestreken. De selve wortel in Edick wel morw ghesoden ende kleyn ghestampt, is seer goedt gheleydt op de beten ende steken van de Adderen, Slanghen ende dierghelijck vergiftigh ghedrocht. De selve wortel met Azijn ende Broodt ghestooten ende op de Vijt gheleydt, gheneest die.

Squille-Azijn gheneest het bedorven oft sacht tandt-vleesch; maeckt de loterende tanden vast, als den mondt daer mede ghespoelt wordt; beneemt den stanck van den mondt, ende maeckt eenen welrieckenden aedem.

Olie van Squille doet het hayr wassen, op de kaele huyt ghestreken; ende alle pijne sal vergaen alsmen daer op leydt het herte van Squille met olie tsamen heet ghemaeckt. De selve olie gheneest de lammigheyt ende gheraeckte leden, ende ’t flercijn.

Sommighe seggen, dat dit cruydt Cepe muris heet, dat is Muysen-cruydt, om dat het de Muysen dooden kan; alwaer ’t saecke dat sy het ghedistilleert water daer van maer en droncken. Het is quaedt voor de vrouwen die swangher zijn: want het doetse misvallen.

Berytius seydt dat, wanneer de bloemen van Zee-Aiuyn bruynachtigh zijn, ende niet lichtelijck oft haest en vergaen, dat het dan een vruchtbaer iaer sal wesen, ende datter veel korens wassen sal.

HET XXI. KAPITTEL.

Van zeeui. (Urginea maritima)

Gedaante.

Scilla of zeeui geeft van haar wortel eer dat de bladeren te voorschijn komen een rechte, kale, blote of bladloze steel van vijf en veertig cm hoog of hoger die rijsachtig of twijgachtig is (in het Grieks rabdoeiedes) als Berytius zegt en de stam van de affodil zeer gelijk, van het midden af tot boven aan toe met bloemen geladen die vervolgens de een voor en de ander er na rondom of langs de steel voortkomen, wit van kleur, hoewel dat sommige verzekeren dat ze geel zijn en daarna volgen driekantige ineen gedrongen of geduwde laatjes of houwtjes die gevuld zijn met platte en kafachtige bruine of zwartachtige zaden. Nadat de bloemen gevallen zijn komen er vijf of zes breedachtige bladeren voort die vet en stevig en aan de rug wat uitsteken of meer verheven zijn en aan de ander zijde gootvormig uitgehold en ter aarden omgeslagen en gebogen. De wortel is een grote bol of ui, witachtig en heeft vele schilfers als ui, maar gewoonlijk groter en vol taai en slijmerig sap en is van onder met vele haarvormige vezels bezet.

Plaats.

Zeeui groeit hier te lande niet vanzelf, maar wordt in sommige kruidliefhebbers hoven onderhouden en is uit Spanje, Italië en andere landen gebracht waar het vanzelf in het wild groeit en dat meestal op dorre zandige open luchtige plaatsen niet ver van de zee.

Tijd.

Scilla of zeeui bloeit in augustus of september en dat geleidelijk aan, de ene [1080] bloem voor en de ander erna, want eerst bloeien de onderste en daarna de middelste en tenslotte de opperste en die de top van de steel bezetten welke drie verschillende tijden van het voortkomen van deze bloemen ook de drie tijden van de landbouw betekenen, zo Theophrastus zegt, op die manier dat de eerste bouwtijd of ploegtijd is als de eerste bloemen van de Scilla voortkomen, ten tweede als de middelste zich vertonen en ten derde als de opperste bloemen te voorschijn komen. Het zaad wordt in oktober en november volkomen en rijp. Dan de bladeren komen nimmermeer voort eer dat de steel geheel verflenst en verdord is en ze vergaan ook daarna eer dat de steel wederom voortkomt.

Naam.

Deze soort van ui wordt in Brabant zee-aiuyn genoemd, in Hoogduitsland Meerzwibel, in Frankrijk scipoulle en squille, in Spanje cebolla albarrana, in Engeland sea onyons. In het Grieks heet het Scilla en in het Latijn ook Scilla, maar in de apotheken Squilla en soms Cepa muris.

Aard, kracht en werking.

Scilla of zeeui is warm in de tweede graad en zeer scherp, snijdend, dun makend, scheidend en verdelend van aard, als Galenus zegt, daarom is het beste dat men ze nimmermeer binnen het lichaam dan eerst gekookt of gebraden neemt, want dan wordt haar geweldige kracht enigszins gebroken, gestuit of bedwongen.

Dioscorides leert ons de wijze van Scilla of zeeui te braden die is als volgt: ‘Men sluit deze wortels in deeg of men bedekt ze geheel met klei, leem, potaarde of slijk en dan doet men ze in een oven of men legt ze onder hete kolen en men laat ze daar zolang totdat het deeg of slijk heel hard geworden en als een steen gebakken is, dan neemt men dat er af en men bekijkt of de wortels gaar genoeg zijn en als ze noch ruwachtig zijn dan omwindt men ze of men bedekt ze wederom met diergelijk deeg, leem of slijk en men legt ze wederom in de oven of onder de kolen totdat ze volkomen murw en gaar of doorbakken zijn.

Maar de rouwe Scilla of die niet zo bereid of gebraden is doet het ganse lichaam en vooral het ingewand groot geweld en schade aan en zal de mens in plaats van hem te helpen of te genezen zijn ziekte verergeren en hem in zeer grote nood brengen.

Men bereidt deze wortels ook wel anders want men roostert ze in een goed bedekt en gestopt potje en dat steekt men in de oven en laat het er zolang in blijven totdat ze gaar en murw zijn.

Dan men neemt van deze wortels meestal het middelste en het buitenste werpt men weg en dat middelste snijdt men in kleine stukjes die men in water kookt en dat water zo dikwijls veranderen en af te gieten totdat het geen scherpte of bitterheid meer heeft en dan neemt men deze stukjes uit de pot en men rijgt ze aan een linnen draad en men droogt ze in de lucht of schaduw en zo ver van elkaar dat ze elkaar geenszins raken. Deze zo gekookte en gedroogde sneden of stukjes zeeui worden in de apotheken en elders gebruikt om de olie, wijn of azijn van zeeui, in het Latijn Oleum Scilliticum, Vinum Scilliticum of Acetum Scilliticum, te maken.

Uit deze azijn van Scilla met honig vermengt wordt een honigazijn gekookt die Oxymeli Scilliticum heet die zeer nuttig is om de dikke, grove, taaie en slijmerige vochtigheden dun en fijn te maken, te laten ruimen en af te jagen.

Zeeui op de voor vermelde manier gebraden is ook goed vermengd bij de medicijnen en dingen die men bereidt om water te laten maken en laat de plas rijzen, opent de verstoppingen van de lever en milt en is nuttig tegen allerhande vergif en wordt geschikt gegeven aan diegene die het water laden, verbetert de gele kleur en geneest de geelzucht en belet het opwerpen van de maag en verdrijft of verzacht de krampen en rommeling of weedom van de buik en darmen en insgelijks wordt het ook bij de likkingen die men maakt tegen de verouderde hoest en kortheid van adem en die de taaie fluimen van de borst laten lossen en rijzen wordt zeeui zoals tevoren bereid zeer nuttig vermengd.

Een deel van zeeui bereidt en met acht delen zout of (als andere zeggen) met een achtste deel zout vermengt of gekneed en daarvan omtrent een lepel of twee vol met nuchtere mond ingenomen maakt de buik week en laat kamergang hebben, hetzelfde doet ook het zaad van zeeui met vijgen of honig ingenomen.

Dan al diegene die enige zeerheid of zweer ergens in hun ingewand hebben moeten zich wachten dat ze geen zeeui gebruiken, hoe zeer en hoe goed hij bereid mag wezen. Pythagoras zei dat zeeui aan de post of opperste dorpel van de deuren gehangen alle toverij en goochelarij verjaagt en weerstaat en maakt dat ze gans geen kracht of mogendheid in dat huis zal hebben, als Plinius verhaalt. [1081]

BIJVOEGING.

Scilla is hier te lande van sommige squille en van andere eerdt-aiuyn genoemd en van andere ook muysen aiuyn, dat is Cepa muris, maar beter zeeui, dat is Cepa maris of Cepa marina, als Lobel het noemt, die het in het Nederduits squille noemt of Spaanse zeeui en in het Latijn ook Scilla Hispanica flosculis stellaria naar de sterachtige bloempjes. Van deze zijn twee soorten alleen, zegt Lobel, waarvan de ene de buitenste schil rood heeft als een langwerpige ui en de ander is wit, maar even groot. De wortel is soms zo groot als een grote citroen wiens stukken in een lauwe plaatse gelegd vele jonge worteltjes plegen voort te brengen. De bloempjes zijn die van aardbeien gelijk (maar kleiner) of van de veldui van Montpelliers die tenslotte in een aar vergaan. Deze wortels die aan de balk gehangen of in magere aarde geplant worden brengen smalle bladeren voort en verschillen van diegene die op goede en geschikt land uitspruiten. Het groeit veel omtrent Lissabon en elders in Spanje, zegt Clusius. Plinius maakt drie soorten van Scilla, een mannetje, Scilla mas, met witte bladeren en een wijfje, Scilla femina, met zwarte bladeren en een derde soort die aangenaam en goed is om in de spijs te gebruiken, Scilla Epimenidia genoemd, met smaller bladeren en meer effen of gladder, als Theophrastus zegt, voor welke laatste soort sommige het grote Ornithogalum houden wat veel beter is dan andere die daarvoor (Pancratium maritinum) Hemerocallis Valentina houden die, nochtans zoals dezelfde Clusius betoont, zo vergiftig is dat een mes daar ze mee gesneden is geweest krachtig genoeg is om een mens te laten sterven die er enige spijs mee snijdt welke schadelijkheid niet in de geslachten van Scilla bevonden is want men bevindt dat de kruiden daar de Scilla in de apotheken mee plag verbeterd te worden van sommige zonder enig letsel gegeten wordt, alhoewel daar alle de schadelijkheid van de Scilla in behoorde te wezen. De Italianen noemen dit gewas Scilla maggiore en silla. De Fransen stipoulle en sommige Nederlanders ui van over zee.

Scilla quorumdam is de zeenarcis of ook Hyacinthus comosus die in het volgende kapittel ook vermaand wordt.

Noch van de krachten.

Men houdt Squilla voor droog tot in de derde graad, dan diegene die alleen of bij de badstoven groeit is vergiftig, bitter zoet, scherp en sterk van smaak en warm in de derde graad en droog tot bij de derde.

Scilla gebraden en met honig en olie ingenomen doodt en jaagt de lange en brede wormen af en maakt de buik week.

Een likking van Squillasap met honig gemaakt geneest alle gebreken van het hoofd, namelijk de verouderde hoofdpijn, vallende ziekte, draaiing en verduistering van het gezicht, gebreken van de zenuwen en leden, van longen en borst en maakt een heldere stem.

Costicus zegt dat squilleazijn beter is die uit verse dan die uit droge wortel gemaakt wordt.

Een schilfertje of twee van deze wortel van squilla rauw onder de tong gelegd beneemt de waterzuchtige hun dorst, als Plinius schrijft.

Honig van squilleazijn of Oxymel-Scilliticum geneest de verstopping en gezwel van de milt, belet alle verrotting in het lichaam en bewaart de gezondheid en houdt de mens lang jeugdig en jong en maakt hem mager.

Van buiten worden deze wortels en ook de bladeren genoeg gebruikt. Want de bladeren laten scheiden en verdrijven alle kroppen en klieren, op die vier dagen lang gelaten. Het binnenste van de wortel in olie of terpentijn gekookt is zeer goed gelegd en gestreken op de kloven van de voeten en insgelijks ook op de kakhielen en op de wratten en vooral onder de as gebraden. Op dezelfde manier gebruikt geneest het de lopende gaten van het hoofd en de schellen, daarop gestreken. Dezelfde wortel in azijn goed murw gekookt en klein gestampt is zeer goed op de beten en steken van de adders, slangen en diergelijk vergiftig gedrocht gelegd. Die wortel met azijn en brood gestoten en op de fijt gelegd geneest die.

Squilleazijn geneest het bedorven of zacht tandvlees, maakt de losse tanden vast als de mond daarmee gespoeld wordt, beneemt de stank van de mond en maakt een welriekende adem.

Olie van squil laat het haar groeien, op de kale huid gestreken en alle pijn zal vergaan als men er het hart van squille met olie tezamen heet gemaakt op legt. Die olie geneest de lamheid en geraakte leden en jicht.

Sommige zeggen dat dit kruid Cepe muris heet, dat is muizekruid, omdat het de muizen doden kan al zouden ze het gedistilleerd water er maar van drinken. Het is kwaad voor de vrouwen die zwanger zijn want het laat ze misvallen.

Berytius zegt dat wanneer de bloemen van zeeui bruinachtig zijn en niet gemakkelijk of gauw dat het dan een vruchtbaar jaar zal wezen en dat er veel koren groeien zal.