Gommen

VERMANINGHE TOT DEN LESER.

Om dat wy in de voorgaende Capitellen van verscheyden Gommen ghesproken hebben, die alle uyt cruyden vloeyen die de Meester-wortele, Panax, Ferula ende dierghelijcke gewassen ghelijck waren, daerom dunckt ons goedt de beschrijvinghe van ettelijcke andere dusdanighe gommen te gheven, soo die van Dodoneus hier voortijdts ghedaen is gheweest in den eersten druck van sijnen Cruydt-boeck: ende dat meestendeel om dies wille dat niemandt soude moghen dencken, dat in dien druck iet nodighs meer stondt dan in desen, die nae Dodoneus laetste verbeteringh uyt-gaet; maer wy hebben die op veele plaetsen vermeerdert, daer het ons noodigh docht.

Beschrijvinghe van Sagapenum.

Sagapanum is een sap oft gomme, vloeyende uyt een gheslacht ende maniere van Ferula in Medien wassende, die (als Galenus schrijft) oock Sagapenum gheheeten wordt (ende is te voren van ons uyt Lobel beschreven) de Panax ghelijckende. Ende de beste van dese gomme is, als Mesue schrijft, die lichtelijck in ’t water smilt oft van een gaet, van smaeck scherp; van verwe klaer, geel van buyten, ende wit van binnen; van reuck den Loock wat ghelijckende, oft tusschen Galbanum ende Laser, als Dioscorides seydt, halvelinghen rieckende.

Naem.

Dese Gomme heet in ’t Griecks Sagapenon, in ’t Latijn Sagapenum, Sagapenicum ende Sagapenium, by Plinius Sacopernium, by Galenus Opos Sagapenon, dat is in ’t Latijn Sagapeni succus, in onse tael Sap van Sagapanum: in de Apoteken is sy Serapinum gheheeten.

Nature.

Sagapenium is warm tot in den derden graed, ende droogh tot in den tweeden, ende verteert seer krachtigh.

Kracht ende Werckinghe.

Sagapenum een vierendeel loots swaer inghenomen maeckt den buyck weeck, ende iaeght af door de kamergangh de taeye slijmachtighe vochtigheden, ende alle rauwe onverteerde fluymen, ende oock de galle oft dat geel water; ende is midts dien seer goedt tot alle koude oude wederspannige sieckten: het suyvert de herssenen, ende is seer goedt tot alle pijne ende weedom des hoofts, ende ‘tseghen de popelsije ende vallende sieckte. Dese gomme in der selver manieren is oock seer goedt teghen alle kramp, lammigheydt, spanninghe, treckinghe ende weedom der zenuwen ghebruyckt. Ietem teghen de kortigheydt van adem, langhdurenden verouderden kouden hoest, pijnen ende weedommen der sijden ende borsten, is Sagapenum oock seer goedt: want het suyvert de borst van alle taeye kouwe fluymen. Sagapenum gheneest oock de herdigheydt, verstoptheydt ende winden van de milte, niet alleen van binnen ingenomen, maer oock van buyten daer op geleydt ende gestreken. Tot alle huyverachtighe ende koude verouderde ende diergelijcke kortsen is dese gomme oock seer goedt ghebruyckt. Sagapenum met honigh-water gedroncken, verweckt de maendt-stonden, ende iaeght af de doode vruchten: ende met wijn inghenomen is seer goedt tot alle beten ende steken van alle slanghen ende fenijnighe gedierten. Dese Gomme gheroken, oft den roock daer van ontfangen is seer goedt teghen dat omdraeyen ende opsteyghen van de moeder. Sagapenum in Azijn gheweyckt, verteert, verdrijft ende doet scheyden alle harde [520] koude oude gheswillen ende klieren ende alle herdigheydt omtrent de leden ende iuncturen: ende is seer goedt vermenght in alle salven ende plaesteren die vermorwen. Sagapenum maeckt oock het ghesicht klaer, ende neemt alle beghinnende schellen, lijc-teeckenen ende vlecken van de ooghen, met sap van Ruyte ghemenght, ende in de ooghen gedruypt, ende is nut om de schemeringen der selver te doen vergaen, die van grove vochtigheden hunnen oorsprongh hebben. Het belett oock het uyt-vallen van den hayre.

Beschrijvinghe van Galbanum.

Galbanum is een gomme (oft sap) oock van een gheslacht van Ferula in Syrien wassende, die Mecopium ghenoemt wordt, die voren van ons nae de meyninghe van Lobel beschreven is: ende de beste van dese gomme is die knorachtigh is, als van klonters vergadert, wat saedt van sijn Ferula behoudende, vet ende taey, niet vochtigh oft droogh, die suyver is, sterck oft swaer van reuck, ende daer gheen houtachtighe splinters in ghemenght en zijn, den Wieroock van ghedaente ghelijck.

Naem.

Dese gomme heet in ’t Griecksch Chalbanum oft Chalbane, in ’t Latijn ende in de Apoteken Galbanum, ende oock wel Mecopium. Het cruydt selve daer dese gomme van komt heet in ’t Latijn Stagonitis, schrijft Plinius.

Nature.

Galbanum is van naturen warm, tot bijnae in den derden graed, ende drooghe tot by den tweeden: brandt, treckt uyt, ende doet scheyden.

Kracht ende Werckinghe.

Galbanum is goedt teghen den verouderden hoest, swaerigheydt, enghborstigheydt ende kortheydt van adem, ende teghen dat suchten: ende dient seer wel den ghenen die van binnen ghescheurt oft ghequetst zijn, oft eenigh lit verkrompen oft ghespannen hebben, inghenomen. Dese selve gomme met Myrrha ende wijn ghedroncken, is goedt tot alle fenijn, ’t zy van binnen inghenomen, ’t zy van buyten met flitsen ende pijlen in ’t lijf gheschoten. Galbanum in der selver manieren ghebruyckt, verweckt de maendt-stonden, doet ghemackelijck baren ende iaeght af de doode vrucht: ’t selve doet sy van onder ghesett oft ghebrandt, ende den roock van onder ontfangen. Alle fenijnighe ghedierten veriaeght oock Galbanum met sijnen reuck, als ’t ghebrandt wordt: ende als iemandt hier mede bestreken is, soo en konnen hem gheen fenijnighe ghedierten gheschaden. De selve gomme met olie ende Spondylium oft saedt oft wortelen van Angelica, doodet de slanghen, als sy daer mede gheraeckt worden: ende het is goedt teghen de beten van de adderslanghen, maer niet soo krachtigh als Sagapenum. Met sijnen roock oft reuck komt Galbanum oock te helpen de vrouwen die van ’t opklimmen ende dat omkeeren van de moeder sieck zijn, ende swijmelinghe in ’t hooft hebben. Het doet oock de moeder in sijn plaetse komen, op de navel gheleydt. Galbanum vermorwet, maeckt sacht ende treckt doornen ende splinters ende koude humeuren uyt; ende is midts dien seer goedt ghebruyckt op alle harde koude oude klieren ende gheswillen, in de bloedt-sweeren, ende in alle salven, olien oft plaesteren vermenght, die verwarmen, verteeren, doen scheyden, vermorwen, apostumatien uyt doen breken, ende doornen ende splinters uyt trecken. “Tis goedt den ghenen die met pijne hun water maken. Op de harde verstopte milten is dese gomme oock seer goedt gheleydt ende ghestreken: ende op alle pijne ende weedom der sijden. Galbanum met Edick ende Salpeter vermenght, verdrijft dat sproet ende de vlecken des aensichts ende der huyt: ’t selve in de gaten van de holle tanden ghesteken, versoet den tandt-sweer: met olie van Roosen, oft andere, is het goet in d’etterachtighe ooren ghedaen. Galbanum wordt vervalscht met ghebrijselde Boonen, Herst ende Ammoniacum: dan dat bedrogh is haest te mercken: het verandert in Sagapenum: dat is het fijnste ende schuymachtighste, witste ende lichtste deel van dese gomme, die in water geworpen haest van een gaet, krijght sulcken gelijckenisse met het Sagapenum, datmen ’t daer van seer qualijck onderscheyden soude konnen: dan nochtans sy behoudt altijdt eenen swaeren oft bockachtighe reuck. Doch daer is soo luttel aen gelegen, datmen d’een voor d’ander ghebruycken magh.

Opopanax is vooren van ons beschreven in het Capitel van Wtlandtsch oft Vremdt Panax, ende in ’t Bijvoeghsel van ’t selve Capitel.

Laser hebben wy ten vollen beschreven in ’t Bijvoeghsel van ‘t selve Capitel.

Beschrijvinghe van Euphorbium.

Euphorbium vloeyt uyt een boomachtigh ghewas, de Ferula seer ghelijck, dat op den Bergh Archas by Mauritanien wast, ende van Jubas Coninck van Libyen eerst ghevonden is gheweest, als sommighe ghelooven. Dan de krachten daer van zijn elders van Dodoneus beschreven, ende van ons breeder verclaret.

Beschrijvinghe van Ammoniacum.

Ammoniacum is oock een gomme oft sap uyt een Ferula die Agasyllis ghenoemt is, vloeyt ende die in Cyrenen (dat een landt van Africa is) wast, ende by dat Oraculum van Ammon in Libyen. De bladeren zijn als die van Silphium, doch wat ghelijfvigher ende lijmachtigher. Ende dat beste Ammoniacum is (als Dioscorides schrijft) dat vast ende suyver is, ende gheen houtachtighe splinters, steenachtigh gruys oft andere vuyligheydt in en heeft, ende dat wat bitterachtigh van smaeck is, ende in kleyne stuckskens verdeylt is, den Wieroock schier ghelijck in ’t aensien, van reuck naer het Castoreum oft Beversijn wat treckende.

Naem.

Dese gomme wordt nae dat Oraculum van Ammon in ’t Griecks gheheeten Ammoniacon, in ’t Latijn Ammoniacum, ende in de Apoteken Armonicum ende Gummi Armoniacum. De soorte die ghemorselt was, noemden sy in oude tijden Thrausma; maer de ghene daer veel kleyne steenkens onder ghemenght waren, hiet Phryama.

Nature.

Ammoniacum is warm tot in den tweeden graed, ende droogh tot volnaer in den selven: het maeckt morw, ende treckt.

Kracht ende Werckinghe.

Ammoniacum een vierendeel loots swaer in ghenomen, verweckt tot kamergangh, ende iaeght af de taeye koude fluymen, de selve uyt de verre leden nae hem treckende: ende is midts dien goedt tot de kortigheydt ende benauwtheydt van den adem, beslotenheydt van der borsten, longeren, vallende sieckte, flercijn, pijne ende weedom in de heupe, diemen Sciatica heet, ende teghen allen verouderden hooftsweer, sieckten ende ghebreken der herssenen, der zenuen, ende der uytwendighe leden. Dese gomme suyvert oock de borst, ende doet de taeye fluymen rijpen ende rijsen, met honigh vermenght ende gheleckt, oft met water daer ghepelde gerste in ghesoden is inghenomen. Ammoniacum mindert oock ende gheneest de verharde ende verstopte milten: het iaeght af de doode vruchten, ende doet water ende pisse lossen: dan het en magh maer een luttel seffens inghenomen worden: want alsmen dese gomme veel oft dickwijls ghebruyckt, soo doet sy bloedt pissen. Sy gheneest alle hardigheydt, ende versoet alle pijnen van de lever ende milte, in azijn gheweyckt, ende daer op ghestreken oft gheleydt. Ammoniacum met honigh oft Peck vermenght, doet de harde geswillen ende knobbels vergaen ende uyt-breken die aen de leden ende ioncturen ghewassen ende van ’t flercijn ghekomen zijn: het doet oock allerhande hardigheydt ende koude gheswillen scheyden, daer op gheleydt: ende is goedt in alle salven oft plaesteren vermenght die verwarmen, versachten, vermorwen ende uyt-trecken. Op de pijne ende weedom der heupen, Sciatica genoemt, ende op alle pijnen ende vermoetheydt der leden is dese gomme met Olie van Cyperus ende Salpeter vermenght seer goedt ghestreken. Ammoniacum is oock seer goedt in alle medicijnen vermenght die de ooghen verklaeren, de schelle ende duysterheydt af nemen.

Bereydinghe ende beproevinghe van alle dese gommen ende sappen. Galbanum, Sagapenum ende dierghelijcke dinghen worden ghesmolten tot drancken, met bitter Noten, Water, oft Ruyte; oft warm Broodt, oft Meede, oock met Meecop (anders Mancop oft Meconium) ghebrandt Coper, oft dunne Galle. Ja, is ’t dat ghy den Galbanum ende de andere gommen wilt suyver maeken, leght die in warm water: want als hy ghesmolten is, soo sal de vuyligheydt boven drijven, die ghy dan lichtelijck sult moghen af nemen. Oft doet hem in een reyn ende ydel doecksken: ’t welck hanght in sulcker voeghen in een aerden oft koperen vaetken, dat het den grond niet en raeckt; doeter dan heet water in; ende deckt het vaetken; oft doet dat ketelken, daer het doecksken met de gomme in hanght, in eenen anderen grooteren ketel daer water in is; ende laet dat water sieden: want alsoo sal de gomme in den pot vallen heel suyver ende goedt, ende de vuyligheydt sal in den doeck blijven.

Daer zijn noch veele andere Gommen ende Sappen ende dierghelijcke dingen in de Apoteken gebruyckelijck; te weten Sarcocolla, Glaucium, Ladanum, Myrrha, Bdellium, Lacca, Styrax, Wieroock, Camphora, Vernis ende Harst, ende meer ander, als Tragacantha &c.die van ons eensdeels hier voren verhaelt zijn, maer meest elders beschreven sullen worden op haer rechte plaetse, op dat wy hier niet al te langhe en vallen.

Eynde van het thienste Boeck.

VERMANING TOT DE LEZER.

Omdat we in de voorgaande kapittelen van verschillende gommen gesproken hebben die alle uit kruiden vloeien die op de meesterwortel, Panax, Ferula en diergelijke gewassen lijken daarom lijkt het ons goed om de beschrijving van ettelijke andere dusdanige gommen te geven zo die van Dodonaeus hier eerder gedaan is in de eerste druk van zijn kruidboek en dat meestal omdat niemand zou mogen denken dat in die druk iets nodigs meer stond dan in deze die naar Dodonaeus laatste verbetering uitgaat, maar we hebben die op vele plaatsen vermeerderd daar het ons nodig dacht.

Beschrijving van Sagapenum.

(Ferula persica, Willd., of Ferula szoritsiana) Sagapanum is een sap of gom die uit een geslacht en vorm van Ferula vloeit die in Medië groeit en die (als Galenus schrijft) ook Sagapenum genoemd wordt (en is tevoren van ons uit Lobel beschreven) op Panax lijkt. En de beste van deze gom is zoals Mesue schrijft die gemakkelijk in het water smelt of vaneen gaat en van smaak scherp, van kleur helder en geel van buiten en wit van binnen die wat van reuk op look lijkt of gedeeltelijk tussen Galbanum en Laser, als Dioscorides zegt, ruikt.

Naam.

Deze gom heet in het Grieks Sagapenon, in het Latijn Sagapenum, Sagapenicum en Sagapenium, bij Plinius Sacopernium, bij Galenus Opos Sagapenon, dat is in het Latijn Sagapeni succus en in onze taal sap van Sagapanum, in de apotheken is het Serapinum genoemd.

Natuur.

Sagapenium is warm tot in de derde graad en droog tot in de tweede en verteert zeer krachtig.

Kracht en werking.

Sagapenum een vierendeel lood zwaar ingenomen maakt de buik week en jaagt door de kamergang de taaie slijmachtige vochtigheden en alle rauwe onverteerde fluimen af en ook de gal of dat gele water en is daardoor zeer goed tegen alle koude oude weerspannige ziekten en zuivert de hersens en is zeer goed tegen alle pijn en weedom van het hoofd en tegen de m. s. en vallende ziekte. Deze gom op dezelfde manier is ook zeer goed tegen alle kramp, lamheid, spanning, trekking en weedom van de zenuwen gebruikt. Item tegen de kortheid van adem, langdurende verouderde koude hoest, pijnen en weedom van de zijden en borsten is Sagapenum ook zeer goed want het zuivert de borst van alle taaie koude fluimen. Sagapenum geneest ook de hardheid, verstopping en winden van de milt en niet alleen van binnen ingenomen, maar ook van buiten er op gelegd en gestreken. Tegen alle huiverachtige en koude verouderde en diergelijke koortsen is deze gom ook zeer goed gebruikt. Sagapenum met honingwater gedronken verwekt de maandstonden en jaagt de dode vruchten af en met wijn ingenomen is het zeer goed tegen alle beten en steken van alle slangen en venijnige gedierten. Deze gom geroken of de rook daarvan ontvangen is zeer goed tegen dat omdraaien en opstijgen van de baarmoeder. Sagapenum in azijn geweekt verteert, verdrijft en laat scheiden alle harde [520] koude oude gezwellen en klieren en alle hardheid omtrent de leden en gewrichten en is zeer goed vermengd in alle zalven en pleisters die vermurwen. Sagapenum maakt ook het gezicht helder en neemt alle beginnende schellen, liktekens en vlekken van de ogen, met sap van ruit gemengd en in de ogen gedruppeld en is nuttig om de schemering er van te laten vergaan die van grove vochtigheden hun oorsprong hebben. Het belet ook het uitvallen van het haar.

Beschrijvinge van Galbanum. (Ferula gummosa, synoniem galbaniflua)

Galbanum is een gom (of sap) dat ook van een geslacht van Ferula die in Syrië groeit en die Mecopium genoemd wordt die tevoren van ons naar de mening van Lobel beschreven is en de beste van deze gom is die korrelachtig is als van klonten verzameld en wat zaad van zijn Ferula behoudt, vet en taai, niet vochtig of droog, die zuiver is en sterk of zwaar van reuk en daar geen houtachtige splinters in gemengd zijn en de wierook van gedaante gelijk.

Naam.

Deze gom heet in het Grieks Chalbanum of Chalbane, in het Latijn en in de apotheken Galbanum en ook wel Mecopium. Het kruid zelf daar deze gom van komt heet in het Latijn Stagonitis, schrijft Plinius.

Natuur.

Galbanum is van nature warm tot bijna in de derde graad en droog tot bij de tweede, brandt, trekt uit en laat scheiden.

Kracht en werking.

Galbanum is goed tegen de verouderde hoest, zwaarheid, benauwdheid en kortheid van adem en tegen dat zuchten en dient zeer goed diegenen die van binnen gescheurd of gekwetst zijn of enig lid verkrompen of gespannen hebben in te nemen. Deze gom met Myrrha en wijn gedronken is goed tegen alle venijn, hetzij van binnen ingenomen, hetzij van buiten met flitsen en pijlen in het lijf geschoten. Galbanum op dezelfde manier gebruikt verwekt de maandstonden, laat gemakkelijk baren en jaagt de dode vrucht af en hetzelfde doet ze van onder gezet of gebrand en de rook van onder ontvangen. Alle venijnige gedierte verjaagt ook Galbanum met zijn reuk als het gebrand wordt en als iemand hiermee bestreken is dan kunnen hem geen venijnige gedierten schaden. Die gom met olie en Spondylium of zaad of wortels van Angelica doodt de slangen als ze daarmee geraakt worden en het is goed tegen de beten van de adderslangen, maar niet zo krachtig als Sagapenum. Met zijn rook of reuk komt Galbanum ook de vrouwen te hulp die van het opklimmen en dat omkeren van de baarmoeder ziek zijn en bezwijming in het hoofd hebben. Het laat ook de baarmoeder in zijn plaats komen, op de navel gelegd. Galbanum vermurwt, maakt zacht en trekt doornen en splinters en koude humeuren uit en is daardoor zeer goed gebruikt op alle harde koude oude klieren en gezwellen, in de bloedzweren en in alle zalven, oliën of pleisters vermengd die verwarmen, verteren, laten scheiden, vermurwen, blaren uit laten breken en doornen en splinters uittrekken. Het is goed diegenen die met pijn hun water maken. Op de harde verstopte milt is deze gom ook zeer goed gelegd en gestreken en op alle pijn en weedom van de zijden. Galbanum met azijn en Salpeter vermengt verdrijft de sproeten en vlekken van het aanzicht en de huid en als hetzelfde in de gaten van de holle tanden gestoken wordt verzoet het de tandpijn en met olie van rozen of andere is het goed in de etterachtige oren gedaan. Galbanum wordt vervalst met verbrijzelde bonen, hars en Ammoniacum, dan dat bedrog is gauw te merken want het verandert in Sagapenum, dat is het fijnste en schuimmachtigste, witste en lichtste deel van deze gom die in water geworpen gauw vaneen gaat en krijgt zo’n gelijkenis met het Sagapenum dat men het daarvan zeer slecht zou kunnen onderscheiden, dan nochtans ze behoudt altijd een zware of bokachtige reuk. Doch daar is zo weinig aan gelegen dat men de een voor de ander gebruiken mag.

Opopanax is tevoren van ons beschreven in het kapittel van buitenlands of vreemd Panax en in het bijvoegsel van hetzelfde kapittel.

Laser hebben we ten volle beschreven in het bijvoegsel van hetzelfde kapittel.

Beschrijving van Euphorbium.

Euphorbium vloeit uit een boomachtig gewas dat veel op de Ferula lijkt dat op de berg Archas bij Mauritanië groeit en van Jubas, koning van Libië eerst gevonden is geweest, zoals sommige geloven. Dan de krachten daarvan zijn elders van Dodonaeus beschreven en van ons uitvoeriger verklaard.

Beschrijving van Ammoniacum. (Dorema ammoniacum)

Ammoniacum is ook een gom of sap dat uit een Ferula die Agasyllis genoemd is vloeit en die in Cyrene (dat een land van Afrika is) groeit en bij dat orakel van Ammon in Libië De bladeren zijn als die van Silphium, doch wat steviger en lijmachtiger. En dat beste Ammoniacum is (als Dioscorides schrijft) dat vast en zuiver is en geen houtachtige splinters, steenachtig gruis of andere vuiligheid in zich heeft en dat wat bitterachtig van smaak is en in kleine stukjes verdeeld is en vrijwel op wierook lijkt in het aanzien en van reuk trekt het wat naar het Castoreum of beverswijn.

Naam.

Deze gom wordt naar dat orakel van Ammon in het Grieks Ammoniacon genoemd, in het Latijn Ammoniacum en in de apotheken Armonicum en Gummi Armoniacum. De soort die vermorzeld was noemden ze in oude tijden Thrausma, maar diegene daar veel kleine steentjes onder gemengd waren heet Phryama.

Natuur.

Ammoniacum is warm tot in de tweede graad en droog tot vol in dezelfde, het maakt murw en trekt.

Kracht en werking.

Ammoniacum een vierendeel lood zwaar ingenomen verwekt tot kamergang en jaagt de taaie koude fluimen af en trekt die uit de verre leden naar zich en is daardoor goed tegen de kortheid en benauwdheid van de adem, beslotenheid van de borst, longen, vallende ziekte, jicht, pijn en weedom in de heup die men Sciatica noemt en tegen alle verouderde hoofdpijn, ziekten en gebreken van de hersens, de zenuwen en de uitwendige leden. Deze gom zuivert ook de borst en laat de taaie fluimen rijpen en rijzen, met honing vermengt en gelikt of met water daar gepelde gerst in gekookt is ingenomen. Ammoniacum vermindert ook en geneest de verharde en verstopte milt, jaagt de dode vruchten af en laat water en plas lossen, dan het mag maar weinig tegelijk ingenomen worden want als men deze gom veel of dikwijls gebruikt laat het bloed plassen. Ze geneest alle hardheid en verzoet alle pijnen van de lever en milt, in azijn geweekt en daarop gestreken of gelegd. Ammoniacum met honing of pek vermengt laat de harde gezwellen en knobbels vergaan en uitbreken die aan de leden en gewrichten gegroeid en van jicht gekomen zijn, het laat ook allerhande hardheid en koude gezwellen scheiden, daarop gelegd en is goed in alle zalven of pleisters vermengt die verwarmen, verzachten, vermurwen en uittrekken. Op de pijn en weedom van de heup, Sciatica genoemd, en op alle pijnen en vermoeidheid van de leden is deze gom met olie van Cyperus en Salpeter vermengd zeer goed gestreken. Ammoniacum is ook zeer goed in alle medicijnen vermengd die de ogen verhelderen en de schel en duisterheid afnemen.

Bereiding en beproeving van alle deze gommen en sappen. Galbanum, Sagapenum en diergelijke dingen worden gesmolten tot dranken met bittere noten, water of ruit of warm brood of mede, ook met meecop (anders maankop of Meconium) gebrand koper of dunne gal. Ja, is het dat ge de Galbanum en de andere gommen zuiver wil maken leg die in warm water want als het gesmolten is dan zal de vuiligheid boven drijven die ge dan gemakkelijk zal mogen afnemen. Of doe het in een rein en los doekje wat op zo’n manier in een aarden of koperen vaatje hangt dat het de grond niet raakt en doe er dan heet water in en bedek het vaatje of doe dat keteltje daar het doekje met de gom in hangt in een andere grotere ketel daar water in is en laat dat water koken want alzo zal de gom en heel zuiver en goed in de pot vallen en de vuiligheid zal in de doek blijven.

Daar zijn noch vele andere gommen en sappen en diergelijke dingen in de apotheken gebruikelijk, te weten Sarcocolla, Glaucium, Ladanum, Myrrha, Bdellium, Lacca, Styrax, wierook, kamfer, vernis en hars en meer ander als Tragacantha &c. die van ons eensdeels hier tevoren verhaald zijn, maar meest elders beschreven zullen worden op hun rechte plaats zodat we hier niet al te lang vallen.

Einde van het tiende boek.