Matricaria

HET XV. CAPITEL.

Van Camille.

Gheslacht.

Al is ’t sake dat de Camille-bloemen tot de tuylkens ende meyen niet ghesocht ende gheacht en zijn, nochtans om dat sy soo veel in de medicijne ghebruyckt worden, hebben wy die hier onder de bloemen willen rekenen ende beschrijven.

Dan daer zijn veele verscheyden geslachten van Camomille. Het Eerst is het oprechte, ende het alderbequaemste om in de sieckten ende ghebreken des lichaems te besigen. De andere zijn wilt, van geenen oft seer kleynen gebruycke. Het Derde is de Hof-Camille, die seer lieffelijck van reuck is, ende daerom Edel oft Roomsche Camille heet. Van elck geslacht sullen wy in soo veele bijsonder Capitelen spreken: dan hier sullen wy van het ghemeynste ende meest gebruycte, ende daerom het Eerste eerstelijck handelen.

Ghedaente.

De Gemeyne Camille heeft dunne steelen, anderhalven voet hoogh, in veele sijd-tackskens verdeylt. De bladeren zijn dun, kleyn doorsneden, seer veele in ’t getal. Op ’t sop van de steelen komen bloemen voort, in ’t midden geel, buytenwaerts wit: want rondom de middelste geele menighvuldighe draeykens van dese bloemen wassen veele kleyne witte bladerkens; van de welcke elck een bijsonder smal is ende langhworpigh. De wortelen zijn dun ende gheveselt.

Plaetse.

Dese Camille groeyt over al in de velden ende ackers, midtsgaders het Koren: ende is gantsch Europa door seer ghemeyn ende wel bekent.

Tijdt.

De Camomille-bloemen worden meestendeel vergadert om te gebruycken oft te droogen in de Braeckmaendt.

Naem.

Dit cruydt is in de Apoteken op ’t Latijnsch Camomilla ghenoemt; in onse taele Camille ende Camomille-bloemen; in ’t Hooghduytsch Camillen; in ’t Fransch Camomille; in ’t Spaensch Mancanilla ende Macelas; in ’t Italiaensch Camomilla; in ’t Behemsch Hermanck: [411] Wy hebben ’t in ’t Latijn Chamaemelum vulgare, dat is Gemeyne Camomille geheeten, om dat van de andere geslachten, die soo ghemeyn niet en zijn, te onderscheyden. Het is het oprecht Chamaemelum oft Chamaemelon van de oude soo Griecksche als Latijnsche Cruyt-beschrijvers, ende is een soorte van Anthemis, die sy den toenaem Leucanthemos in ’t Griecks gaven, nae de witte bladerkens, die rondomme dat geel bolleken, dat in ’t midden van dese bloeme is, wassen. Want, soo Dioscorides betuyght, daer worden dry gheslachten van Anthemis bekent, allegader met bloemen die in ’t midden geel zijn; maer aengaende de bladerkens, die daer rondom wassen, van malkanderen verscheyden: want in de eene soorte zijn die wit, in de andere geel, in de andere peersch oft purpurverwigh. De ghene die geele bladerkens rondsomme het middelste kruynken oft knoppeken van de bloeme heeft, is Chrysanthemon geheeten: de andere oft derde soorte met purpure bladerkens heet Eranthemon, om dat sy in de Lente bloeyt. Soo blijckt dan, dat dese Camille daer wy nu af spreken de middel-soorte van Anthemis moet wesen, te weten diemen Leucanthemon noemt, om dat sy witte bladerkens om de kanten van de bloemkens heeft. Voorts soo schrijft Alexander Trallianus in het 2.capitel van sijn 8.boeck, dat de Camille oock Anthemisium ghenoemt wordt.

Oorsaecke des naems.

Den Latijnschen ende Grieckschen naem Chamaemelum is ghekomen door dien dat de bloemen van dit cruydt den reuck van eenen Appel (die in ’t Griecks Melon heet) hebben: welcken reuck in de ghemeyne soorte van Camille die over al meest ghebruyckt wordt, soo merckelijck is datmen daer uyt alleen seer lichtelijck soude moghen raden ende oordeelen, dat dese onse Camille het oprecht ende waerachtigh Chamaemelum van de ouders is: behalven oock dat de krachten van onse Camille gantschelijck over een komen met de ghene die Galenus het Chamaemelum toe heeft gheschreven.

Aerd.

Galenus schrijft van sijn Chamaemelum, dat het verwarmt ende verdrooght in den eersten graed, ende fijn is oft dun van stof oft deelen: ende heeft in sich een verteerende, los ende wijd-makende, verbreedende, ydel-makende, ontdoende ende scheydende kracht. Op een andere plaetse schrijft den selven Galenus daer van, dat het aengaende de dunnigheyt ende fijnigheyt van stoffe, de Roosen seer gelijck is: aengaende de hitte, by de Olie wat naerder komt; wiens krachten den mensche seer bequaem ende toeghedaen zijn, als seer matelijck ende wel gestelt zijnde, dat is, noch te heet, noch te kout. Desen selven aerd wordt in onse Camomille oock klaerlijck bevonden door het daghelijcks gebruyck ende ondersoeck: want sy is oock matelijck verwarmende ende een weynighskens verdrooghende van krachten: ende boven dien soo is sy dun ende fijn van deelen, ende wonderbaerlijcken krachtigh om te ontdoen, te verteeren, ontsluyten, weeck ende wijd te maken al ’t gene dat geswollen, gestoten, in een ghedronghen ende verhardt was: met eenen woorde gheseydt, wordt veel ghebruyckt ende nut gevonden in alle ’t gene dat soetelijck ende sachtelijck verwarmt, ontdaen, ontloken ende verdouwt oft vermorwet vereyscht te zijn.

Kracht ende Werckinghe.

Het Chamaemelum, seydt Galenus, is seer goedt, ende soo bequaem als eenigh ander dingh, om de vermoeytheydt te benemen, ende versoet ende bedwinght alderhande smerte ende weedom: daer-en-boven ontdoet het ende maeckt weeck oft morw alle gheswollen ende ghespannen deelen des lichaems; ende ’t gene dat tamelijcken hard is, wordt daer door heel sacht ende weeck: ende’t ghene dat in een ghedronghen ende geswollen was, wordt heel ontdaen ende wijdt oft ydel.

Met dese krachten komt onse Camomille seer wel over een: want sy kan de smerten ende weedom, die door den rijsende steen oft door de colijcke in de dermen komen, versachten oft verdrijven.

Sy doet de pisse gemackelijcken, ende nochtans niet te overvloedighlijcken, voortkomen ende rijsen.

De selve verdrijft de rommelingen, stekingen, krimpinghen ende knaghende smerten des buycks: is oock seer bequaem om de pijne der sijden te versoeten.

Men ghebruycktse oock seer nuttelijck om alle harde dicke gheswillen te versachten ende morw te maken, ende om alle rauwe oft onrijpe vochtigheden te verteeren ende rijp oft gaer te maken, ende te doen scheyden.

Men maeckt oock een Olie met de bloemen van Camille, die in alle de voorseyde gebreken seer nut ende krachtigh bevonden wordt, ende seer bequaem om alderhande vermoeytheydt ende slappigheydt der leden te benemen: ende wordt seer wel ende nuttelijck vermenght by alle de dinghen diemen om eenighe weedom oft smerte te verdrijven pleegh te bereyden oft te menghelen.

BIIVOEGHSEL.

De ghene die de Edele oft Roomsche Camille voor de oprechte ende Tamme Camille houden, hebben dese Ghemeyne Camille den naem van Wilde Camille ghegheven. Maer Dodoneus heeft in dit Capitel klaerlijck ghenoegh bethoont, dat dese Ghemeyne Camille den naem van Chamaemelum alsoo wel ende met beter reden voeren magh als de Edele oft Roomsche Camille; de welcke veel stercker is in haer werckinghe dan de Gemeyne: ende daerom met den menschelijcken aerd oft Nature soo wel niet over een komt als de Ghemeyne: ende is alleen te ghebruycken daer de sieckte meer ghewelt dan soetigheydt vereyschende is.

Veranderinghe van de Ghemeyne Camille. Dit cruydt heeft vierdehander veranderinghen van bloemen. De eerste is de ghemeynste, met witte enckele bladerkens rondom een geel hoofdeken wassende: de andere heeft die omwassende bladerkens heel geel, de welcke seer selden ghevonden wordt: de derde heeft dobbele witte bladerkens, soo dicht by een wassende als in de welrieckende Camille ghebeurt, soo datmen het middelste geel van die bloemkens niet wel sien en kan: de vierde soorte is anders niet dan een geel hoofdeken sonder omwassende bladerkens. Sommighe willen daer noch een vijfde soorte by voeghen, die van ons nochtans niet gesien en is, met dobbele heel geele bloemen. Dan het is te gelooven, dat door konste dese wilde ende ghemeyne soorten van cruyden alsoo veel verscheyden ghedaenten konnen krijghen alsmen andere cruyden siet hebben, door ’t dickwijls verplanten, snoeyen, ende andere neerstigheydt die daer aenghedaen wordt van de hoveniers ende nieusgherighe vrouwkens.

Naemen.

De ghemeyne Camille heet in ’t Latijn Chamaemelum luteum van sommighe; doch dien naem is alleen bequaem als de bloeme heel geel is soo wel buyten als binnen. De Mater wordt oock Chamaemelon gheheeten; maer Chamae-melon is de Ronde Oosterlucie, om de appels-ghewijse wortelkens. Chamaemelum Eranthemum van Fuchsius ende andere zijn onse ghemeyne Ridders-sporen. Den naem Chamaemelum purpureum wordt van sommighe verwerrers der Cruydt-kennisse de Coedille, de Bruynettekens, de Mater ende de Ridders-sporen ghegheven. Maer het waer beter datmen elck cruydt eenen eyghen toenaem gave, waer mede dat van de andere merckelijck onderscheyden moght worden.

Oeffeninghe.

Dan aengaende de oeffeninghe die de Camillen van noode soude mogen hebben, die is seer kleyn: want het een cruydt is van sijnen eyghen aerd wildt; daerom die het planten wil, magh dat op drooghen magheren ende steenachtighen grondt setten.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

De bloemen, cruydt ende wortelen van Camille gesoden ende ghedroncken, doen de vrouwen haer natuerlijcke kranckheydt komen, iagen af de doode vruchten; ende zijn sonderlinghen goedt om de naegheboorte te doen ruymen, ende om alle de nae-ween te versoeten, ende alle smerten van de verloste vrouwen wegh te nemen. Daer en is gheen beter dingh tegen de vermoeytheydt, dan een badt van de bladers ende bloemen van Camille, daer de voet-gangers hun voeten in moghen baden.

Camille-bloemen ende ’t cruydt met wijn gesoden ende gedroncken, verdrijven de winden, genesen het Colicompas, dat is den weedom der darmen ende des buycks.

De bladers van Camille gestooten, met witten wijn ingenomen, ghenesen alle kortsen, sonderlinghen de derdedaeghsche.

Camille in der selver manieren ghebruyckt, suyvert ende maeckt schoon die van de geelsucht een quade verwe behouden hebben, ende gheneest die in de lever ghebreckelijck zijn.

De groene bladers van Camille op een gloeyende tichel oft panne gheleydt, stillen terstondt de pijne van den hoofde.

Camille met de bloemen ghestooten, ende daer van een vierendeel loots met wijn ingenomen, is seer goedt tegen de beten van de slangen ende van alle vergiftige gedierten. Het water van Camille in ’t aenkomen van de kortse laeuw gedroncken, geneest volkomelijck door braecken de derdedaeghsche kortse.

‘Tselve in water gesoden, ende van buyten op de blaese gheleydt, ende gestooft, versoet de pijne ende weedom, ende doet het water ende ’t graveel rijsen.

Camil-bloemen met azijn gedroncken, genesen de vallende sieckte.

Camille geknauwt, geneest de sweeringhen des mondts. ‘Tselve doet sy oock alsmen met het water den mondt spoelt daer sy in gesoden is.

Dit selve cruydt is oock seer goedt teghen alle kortsen uyt verstoptheyt van der huyt haeren oorsprongh hebbende, met Olie vermenght, ende in Clysterien gebruyckt, oft anders; in sonderheydt teghen de kortse die alreede eenige rijpigheydt heeft; ende alsdan hebben dusdanige clysterien het aenkomen van de kortse dickwijls belett ende op doen houden.

De drooghe Camille-bloemen worden veel ghebruyckt om van buyten met een sacksken op de sijde ende op den buyck te leggen in [412] alle de ghebreken die van winden haeren oorsprongh hebben, ende den mensche groote weedom veroorsaecken.

Olie van Camille versacht alle weedom, gheneest de leden die vermoeyt zijn; sy maeckt los ende slap al dat verstijft ende gespannen is; sy versacht ende versoet oft vermorwt al dat verhert is; ende sy opent al dat verstopt ende ghesloten is; ende in de clysterien diemen teghen de kortsen ghebruyckt, is dese Olie beter ende dienstelijcker, dan die van de bloemen van de Roomsche Camille ghemaeckt is.

Men maeckt van de bloemen van dese Camille een Olie die heel blaeuw van verwe is, seer bequaem om de colijcke oft buyckpijn te ghenesen, ’t zy van binnen door clysterien oft anders inghegheven, ’t zy van buyten ghestrecken oft anders ghebruyckt.

Het water van Camille-bloemen ghedistilleert, ende met Poleye oft Scordium ghebruyckt, is seer goedt om de maendt-stonden te verwecken. ‘Tselve, oft het afsiedsel van de bloemen, met Suycker ghedroncken, gheneest de smerten van de borst.

De bladers ende bloemen moeten bewaert worden, ende als elck op haer selven ghestooten is, in bollekens ghebroght worden.

De wortel moet oock gedrooght zijn, ende als ’t noot sal wesen, salmen die met soeten ghewaterden wijn ingheven, als nu twee deelen van de bladers, als van een deel van de bloemen oft wortel; ende daer en teghen als nu twee deelen van de bloemen, ende een deel van de bladers, over ander dagh ‘tdobbel ghewicht veranderende.

De bloemen van Camille alleen sonder de bladeren gepluckt, ende in eenen mortier gestooten, ende daer Olie van Camille opgegoten, worden tot koeckskens oft tot Trochisci bereydt ende bewaert. Alsmense gebruycken wilt, ontdoetmen de koeckskens wederom met de selve Olie, ende men strijckt daer mede de ghene die de kortse verwachten, welcker-hande kortse dat het oock zy; ende de kortse sal achter blijven, nae dat den krancken wel gestrecken zijnde hem selven in een warm bed wel ghedeckt zijnde tot sweeten begheeft.

HET XV. KAPITTEL.

Van kamille. (Matricaria recutita)

Geslacht.

Al is het zaak dat de kamillebloemen niet tot de tuiltjes en meien gezocht en geacht zijn, nochtans omdat ze zoveel in de medicijnen gebruikt worden hebben we die hier onder de bloemen willen rekenen en beschrijven.

Dan er zijn vele verschillende geslachten van Camomille. Het eerste is het echte en het allerbeste om in de ziekten en gebreken van het lichaam te gebruiken. De andere zijn wild en van geen of zeer klein gebruik. De derde is de hof kamille die zeer lieflijk van reuk is en daarom edele of Roomse kamille heet. Van elk geslacht zullen we in zoveel aparte kapittels spreken, dan hier zullen we van het gewoonste en meest gebruikte en daarom het eerste eerst handelen.

Gedaante.

De gewone kamille heeft dunne stelen van vijf en veertig cm hoog die in vele zijtakjes verdeeld is. De bladeren zijn dun en klein doorsneden en zeer veel in het getal. Op de top van de stelen komen bloemen voort die in het midden geel en buitenwaarts wit zijn, want rondom de middelste gele menigvuldige draadjes van deze bloemen groeien vele kleine witte bladertjes waarvan elk een apart smal is en langwerpig. De wortels zijn dun en gevezeld.

Plaats.

Deze kamille groeit overal in de velden en akkers met het koren en is gans Europa door zeer algemeen en goed bekend.

Tijd.

De kamillebloemen worden meestal verzameld om te gebruiken of te drogen in juni.

Naam.

Dit kruid is in de apotheken op het Latijns Camomilla genoemd, in onze taal camille en camomille-bloemen, in het Hoogduits Camillen, in het Frans camomille, in het Spaans mancanilla en macelas, in het Italiaans camomilla, in het Boheems hermanck, [411] Wij hebben het in het Latijn Chamaemelum vulgare, dat is gewone camomille genoemd omdat van de andere geslachten die niet zo algemeen zijn te onderscheiden. Het is het echt Chamaemelum of Chamaemelon van de oude en zowel Griekse als Latijnse kruidbeschrijvers en is een soort van Anthemis die ze de toenaam Leucanthemos in het Grieks gaven naar de witte bladertjes die rondom dat geel bolletje dat in het midden van deze bloem is groeit. Want, zo Dioscorides betuigt, er worden drie geslachten van Anthemis gekend die allen met bloemen in het midden geel zijn, maar aangaande de bladertjes die er rondom groeien van elkaar verschillen, want in de ene soort zijn die wit, in de andere geel en in de andere paars of purperkleurig. Diegene die gele bladertjes rondom het middelste kruintje of knopje van de bloem heeft is Chrysanthemon genoemd en de andere of derde soort met purperen bladertjes heet Eranthemon omdat ze in de lente bloeit. Zo blijkt dan dat deze kamille daar we nu van spreken de middensoort van Anthemis moet wezen, te weten die men Leucanthemon noemt omdat ze witte bladertjes om de kanten van de bloempjes heeft. Voorts zo schrijft Alexander Trallianus in het 2^de kapittel van zijn 8^ste boek dat de kamille ook Anthemisium genoemd wordt.

Oorzaak van de naam.

De Latijnse en Griekse naam Chamaemelum is gekomen doordat de bloemen van dit kruid de reuk van een appel (die in het Grieks Melon heet) hebben welke reuk in de gewone soort van kamille die overal meest gebruikt wordt zo opmerkelijk is dat men daaruit alleen al zeer gemakkelijk zou mogen raden en oordelen dat deze onze kamille het echte en ware Chamaemelum van de ouders is, behalve ook dat de krachten van onze kamille gans overeen komen met diegene die Galenus het Chamaemelum toe heeft geschreven.

Aard.

Galenus schrijft van zijn Chamaemelum dat het verwarmt en verdroogt in de eerste graad en fijn is of dun van stof of delen en in zich een verterende, los en wijdt makende, verbredende, luchtig makende, op te lossende en scheidende kracht heeft. Op een andere plaats schrijft dezelfde Galenus er van dat het aangaande de dunheid en fijnheid van stof de rozen zeer gelijk is en aangaande de hitte wat dichter bij de olie komt wiens krachten de mens zeer geschikt en toegedaan zijn als zeer matig en goed gesteld zijnde, dat is noch te heet en noch te koud. Deze aard wordt in onze kamille ook duidelijk bevonden door het dagelijks gebruik en onderzoek, want ze is ook matig verwarmend en wat verdrogend van krachten en bovendien is ze dun en fijn van delen en wonderbaarlijk krachtig om op te lossen, te verteren, ontsluiten, week en wijd te maken al hetgeen dat gezwollen, gestoten, ineen gedrongen en verhard is, met een woord gezegd, het wordt veel gebruikt en nuttig gevonden in al hetgeen dat zoetelijk en zacht verwarmt, ontdaan, ontloken en verduwd of vermurwd vereist te zijn.

Kracht en werking.

Chamaemelum, zegt Galenus, is zeer goed en zo geschikt als enig ander ding om de vermoeidheid te benemen en verzoet en bedwingt allerhande smart en weedom en daarboven ontdoet het en maakt week of murw alle gezwollen en gespannen delen van het lichaam en hetgeen dat tamelijk hard is wordt daardoor heel zacht en week en hetgeen dat ineengedrongen en gezwollen was wordt heel ontdaan en wijd of los.

Met deze krachten komt onze kamille zeer goed overeen, want ze kan de smarten en weedom die door de rijzende steen of door de buikpijn in de darmen komen verzachten of verdrijven.

Ze laat de plas gemakkelijk en nochtans niet te overvloedig voortkomen en rijzen.

Dezelfde verdrijft de rommelingen, stekingen, krampen en knagende smarten van de buik en is ook zeer geschikt om de pijn der zijden te verzoeten.

Men gebruikt het ook zeer nuttig om alle harde dikke gezwellen te verzachten en murw te maken en om alle rauwe of onrijpe vochtigheden te verteren en rijp of gaar te maken en te laten scheiden.

Men maakt ook een olie met de bloemen van kamille die in alle voor vermelde gebreken zeer nuttig en krachtig bevonden wordt en zeer geschikt is om allerhande vermoeidheid en slappigheid van de leden te benemen en wordt zeer goed en nuttig vermengd bij alle dingen die men om enige weedom of smart te verdrijven plag te bereiden of te mengen.

BIJVOEGING.

Diegene die de edele of Roomse kamille voor de echte en tamme kamille houden hebben deze gewone kamille de naam van wilde kamille gegeven. Maar Dodonaeus heeft in dit kapittel duidelijk genoeg aangetoond dat deze gewone kamille de naam van Chamaemelum alzo goed en met betere reden mag voeren dan de edele of Roomse kamille die veel sterker is in zijn werking dan de gewone en daarom niet zo goed met de menselijke aard of natuur overeen komt als de gewone en is alleen te gebruiken daar de ziekte meer geweld dan zachtheid vereist.

Verandering van de gewone kamille. Dit kruid heeft vier veranderingen van bloemen. De eerste is de gewoonste met witte enkele bladertjes die rondom een geel hoofdje groeien, de andere heeft die omwassende bladertjes heel geel die zeer zelden gevonden wordt, de derde heeft dubbele witte bladertjes die zo zicht bijeen groeien als in de welriekende kamille gebeurt zodat men het middelste geel van die bloempjes niet goed zien kan en de vierde soort is niets anders dan een geel hoofdje zonder omgroeiende bladertjes. Sommige willen er noch een vijfde soort bij voegen die van ons nochtans niet gezien is met dubbele heel gele bloemen. Dan het is te geloven dat door kunst deze wilde en gewone soorten van kruiden alzo veel verschillende gedaanten kunnen krijgen als men andere kruiden ziet hebben door het dikwijls verplanten, snoeien en andere naarstigheid die daar aangedaan wordt van de hoveniers en nieuwsgierige vrouwtjes.

Namen.

De gewone kamille heet in het Latijn Chamaemelum luteum van sommige, doch die naam is alleen geschikt als de bloem heel geel is en zowel buiten als binnen. De Mater wordt ook Chamaemelon genoemd, maar Chamae-melon is de ronde oosterlucie vanwege de appelvormige worteltjes. Chamaemelum Eranthemum van Fuchsius en andere zijn onze gewone riddersporen. De naam Chamaemelum purpureum wordt van sommige verwarders der kruidkennis koedille, Adonis, mater en riddersporen gegeven. Maar het waar beter dat men elk kruid een eigen toenaam gaf waarmee dat van de andere opmerkelijk onderscheiden mag worden.

Teelt.

Dan aangaande de teelt die de kamillen nodig zouden mogen hebben, die is zeer klein want het is een kruid dat van zijn eigen aard wild is en daarom die het planten wil mag dat op droge magere en steenachtige grond zetten.

Aard, kracht en werking.

De bloemen, kruid en wortels van kamille gekookt en gedronken laat bij de vrouwen hun natuurlijke ziekte komen, jaagt de dode vruchten af en zijn bijzonder goed om de nageboorte te laten ruimen en om alle naween te verzoeten en alle smarten van de verloste vrouwen weg te nemen. Daar is geen beter ding tegen de vermoeienis dan een bad van de bladeren en bloemen van kamille daar de voetgangers hun voeten in mogen baden.

Kamillebloemen en het kruid met wijn gekookt en gedronken verdrijven de winden, genezen het Colicompas, dat is de weedom van de darmen en buik.

De bladeren van kamille gestoten en met witte wijn ingenomen genezen alle koortsen en vooral de derdedaagse malariakoorts.

Kamille op dezelfde manier gebruikt zuivert en maakt schoon die van de geelzucht een slechte kleur behouden hebben en geneest die in de lever gebrekkelijk zijn.

De groene bladeren van kamille op een gloeiende tichel of pan gelegd stillen terstond de pijn van het hoofd.

Kamille met de bloemen gestoten en daar van een vierendeel lood met wijn ingenomen is zeer goed tegen de beten van de slangen en van alle vergiftige gedierten. Het water van kamille in het aankomen van de koorts lauw gedronken geneest volkomen door braken de derdedaagse malariakoorts.

Hetzelfde in water gekookt en van buiten op de blaas gelegd en er mee stoven verzoet de pijn en weedom en laat het water en het niergruis rijzen.

Kamillebloemen met azijn gedronken genezen de vallende ziekte.

Kamille gekauwd geneest de zweren van de mond. Hetzelfde doet ze ook als men de mond spoelt met het water daar ze in gekookt is.

Dit kruid is ook zeer goed tegen alle koortsen die uit verstoppingen van de huid hun oorsprong hebben, met olie vermengt en in klysma’s gebruikt of anders en vooral tegen de koorts die alreeds enige rijpheid heeft en dan hebben dusdanige klysma’s het aankomen van de koorts dikwijls belet en op laten houden.

De droge kamillebloemen worden veel gebruikt om van buiten met een zakje op de zijde en op de buik te leggen in [412] alle gebreken die van winden hun oorsprong hebben en de mens grote weedom veroorzaken.

Olie van kamille verzacht alle weedom en geneest de leden die vermoeid zijn, ze maakt los en slap al dat verstijfd en gespannen is en verzacht en verzoet of vermurwt alles dat verhard is en opent alles dat verstopt en gesloten is en in de klysma’s die men tegen de koortsen gebruikt is deze olie beter en nuttiger dan die van de bloemen van de Roomse kamille gemaakt is.

Men maakt van de bloemen van deze kamille een olie die heel blauw van kleur is en zeer geschikt om de koliek of buikpijn te genezen, hetzij van binnen door klysma’s of anders ingegeven, hetzij van buiten gestreken of anders gebruikt.

Het water dat van kamillebloemen gedistilleerd en met polei of Scordium gebruikt wordt is zeer goed om de maandstonden te verwekken. Hetzelfde of het afkooksel van de bloemen met suiker gedronken geneest de smarten van de borst.

De bladeren en bloemen moeten bewaard worden en als elk op zichzelf gestoten is in bolletjes gebracht worden.

De wortel moet ook gedroogd zijn en als het nood zal wezen zal men die met zoete gewaterde wijn ingeven, zoals nu twee delen van de bladeren en van een deel van de bloemen of wortel en daartegen nu twee delen van de bloemen en een deel van de bladeren en om de andere dag het dubbele gewicht veranderen.

De bloemen van kamille alleen zonder de bladeren geplukt en in een mortier gestoten en daar olie van kamille opgegoten worden tot koekjes of tot Trochisci bereid en bewaard. Als men ze gebruiken wil lost men de koekjes wederom met dezelfde olie op en met strijkt daarmee diegene die de koorts verwachten, welke koorts dat het ook is en de koorts zal achterblijven nadat de zieke goed gestreken is zichzelf in een warm bed goed toegedekt tot zweten begeeft.