Convallaria

HET VIII. CAPITEL.

Van de Mey-bloemkens ende Eenbladt.

Gheslachten.

In dit Capitel sullen wy twee soorten van cruyden beschrijven, die van sommighe oock met den naem van Lelie bekent zijn; te weten de Mey-bloemkens, anders Leliekens van den dale, ende het Eenbladt oft Unifolium; dat van sommige voor een mede-soorte van Mey-bloemkens ghehouden wordt.

Ghedaente.

1. De Mey-bloemkens gheven uyt haer wortelen twee oft dry bladeren, groen, effen ende gladt, breedachtigh, de Lelie-bladeren ghelijck, maer kleyner: den steel is teer ende dun, een palme oft spanne hoogh: aen den welcken van ’t midden nae bovenwaert kleyne ronde gapende bloemkens wassen, rondom de kanten tandts-ghewijse ghekertelt ende omghebooght, wit ende lieffelijck van reuck: daer nae volghen ronde vruchten oft beziekens, de roode Baeyen oft besien van de Asperges niet seer onghelijck van ghedaente, maer nochtans kleyner dan die: daer in is besloten herdt ende bitterachtigh saedt. De wortelen zijn dun, langh, ende wat gheknoopt oft knie-ghewijs in leden verdeylt, verre ende wijt voort-kruypende.

2. Eenbladt, van sommighe voor een mede-soorte van de Meyen-bloemkens ghehouden, heeft ghemeynlijck maer een bladt (waer af dit ghewas sijnen naeme voert) [316] op een dun teer steelken staende: dit bladt is breed, zenuachtigh, ende met vele ribbekens doortoghen, voren spits oft scherp afgaende, van grootte de Veyl-bladeren by nae ghelijck: het komt eerst alleen uyt de wortel; dan daer nae krijght dit cruydt noch een ander dun ende kort steelken, met noch twee andere dierghelijcke bladeren, maer wat kleyner, d’ een boven d’ ander voortkomende: boven welcke bladeren komen voort witte bloemkens, de Meyen-bloemkens ghelijck, maer kleyner dan die, met gheenen oft seer kleynen reuck: daer nae volghen kleyne beziekens oft vruchten, de welcke eerst wit zijn, maer rijp zijnde rood worden: de wortelen zijn dunne, teere, dwerse voortkruypende veselinghen.

Plaetse.

1. De Meyen-bloemkens wassen van selfs in de bosschen ende donckere schaduwachtighe plaetsen.

2. Het Eenbladt wast op de selve ghewesten daer de Meyen-bloemkens ghevonden worden.

Tijdt.

1. De Meyen-bloemkens bloeyen omtrent den eersten dagh van de Meymaendt: want daer van zijn sy soo gheheeten.

2. Eenbladt bloeyt met de Meyen-bloemkens, oft wat laeter.

Naem.

1. Het eerste van dese twee cruyden is in Hooghduytschlandt Meyenblumlin ende Meyenreisz gheheeten; ende daer van komt den Nederduytschen naem Meyen-bloemkens: de Fransoysen noemen ’t oock Muguet: sy hebben nochtans een ander Muguet dat gemeynlijck Asperula heet, ende elders van ons beschreven wordt. Gesnerus schrijft, datmen dese bloeme Callionymus soude moghen noemen in ’t Latijn: dan in onse tijden is sy over al bekent met den naem Lilium convallium, dat is Lelie van de dalen, oft Lelikens van den dale.

2. Het tweede wordt in onse taele Eenbladt gheheeten, nae den Hooghduytschen Einbladt, in ’t Latijn Unifolium oft Monophyllon. Het en schijnt by de ouders niet bekent gheweest te zijn; ten waer datmen ’t voor de Cyclaminos tertia oft derde soorte van Cyclamen hielde, daer Plinius in ‘t 9.capitel van sijn 25.boeck af spreeckt: met de welcke dit ons Eenbladt eenighe ghelijckenisse schijnt te hebben, immers in dien de boecken van Plinius sonder fauten ende wel geschreven oft niet bedorven ende qualijck ghestelt en zijn; oft indien sy niet qualijck verstaen en worden: want hy beschrijft die met de naevolghende woorden: My is oock een derde soorte van Cyclaminos ghethoont gheweest, met den toenaem Chamaecissos, met een bladt alleen, ende een ghetackte wortel, waer mede de visschen ghedoodt worden: maer indien men op die plaetse, van uno omnino folio (dat is, met een bladt alleen) maeckt oft verstaet, simili omnino folio, dat is met gantsch dierghelijcke bladeren, soo salmen verstaen dat Plinius niet van ons Eenbladt en spreeckt: maer dat hy den Chamaecissus van Dioscorides voor de derde Cyclaminos houdt.

Aerd.

1. De bloemen ende de vruchten van de Meyen-bloemkens zijn deelachtigh van eenighe hitte ende drooghte.

2. Eenbladt wordt nuttelijck vermenght met de dinghen diemen teghen de peste pleegh te bereyden.

Kracht ende Werckinghe.

1. Men seght, dat de bloemen van de eerste soorte, dat is de Mey-bloemkens, seer nut zijn om de popelsie, beroertheyt ende gheraecktheyt, ende ander onghesteltheyt der zenuwen, draeyinghe des hoofts, vallende sieckte, ende andere ghebreken die van een koude ende vochte ongestadigheyt der herssenen gekomen zijn, te ghenesen oft te verlichten.

Sommighe willen oock versekeren, dat de selve Meyen-bloemkens het herte vermaecken ende verquicken konnen, ende de ghebreken niet alleen van het herte, maer oock van den mondt der maghe ghenesen, in hoedanigher voeghen datmense ghebruyckt oft inneemt.

Sy segghen oock, dat de schemelinghen der ooghen ende duysterheden des gesichts met het sap van dese bloemen oft ’t water daer sy in ghesoden zijn gheweest, verklaert ende verdreven worden.

2. Het poeder van de ghedrooghde wortelkens van Eenbladt wordt van sommighe ghehouden voor een sonderlinghe baete om alle pestighe gheswillen ende klapooren te ghenesen ende te verdrijven: wel verstaende, alsmen den krancken een draghme oft vierendeel loots swaer daer van met edick ende wijn oft water t’samen ghemenght, in het beghinsel van de sieckte, eer het quaet seer verre ghekomen is, te drincken gheeft.

Plinius schrijft van de derde soorte van Cyclaminos, die (als voorseydt is) met dit Eenbladt misschien eenighe ghelijckenisse heeft, dat de wortelen van dien de visschen ombrengen oft doen sterven; maer oft de wortelkens van Eenbladt de selve kracht hebben, is ons noch onbekent ende onversocht.

BIIVOEGHSEL.

De Mey-bloemkens, oft als andere segghen, Meyen-bloemkens, worden van sommighe ghehouden voor het Lilium inter spinas, daer den Koningh Salomon van spreeckt: om dat sy van bladeren ende verwe ende oock van reuck van haer bloemen wat nae de Lelien schijnen te trecken. De Italiaenen noemense oock in haer taele Giglio convallio, diese seer veel achten in veelderhande ghebreken, als wy hier naemaels bethoonen sullen. De vruchten oft bezien ghelijcken die van de Asperges wat, maer zijn kleyner, [317] herdachtigh ende bitter van smaeck. Fuchsius gheeftse den naem Ephemerum non lethale, maer niet eyghentlijck ghenoegh, soo Lobel betuyght. Andere houdense voor het Lilium verum van Theophrastus, te weten voor dat eerste gheslacht van Lelien, dat hy schrijft terstont nae de Violetten te bloeyen. Andere zijn van ghevoelen, dat sy de Oenanthe van Atheneus soude moghen wesen, insonderheyt die met wat roodachtighe oft wat nae den lijfverwighen treckende bloemen, soodanigh als Lobel schrijft dat in Brabandt groeyen tusschen Loven ende Tienen: die daerom van sommighe Incarnate Mey-bloemkens gheheeten worden, in ’t Latijn Lilium convallium floribus suave rubentibus, dat ander Blosende Mey-bloemkens verduytschen. Camerarius vermaent van een seer welrieckende soorte van Bergh-Mey-bloemkens, die veel beter van reuck zijn dan de ghemeyne, die hy in ’t Latijn Lilium convallium alpinum noemt.

Voorts, is in de wortelen van dese Mey-bloemkens te aenmercken, dat haer grootste wortelen somtijdt met rockskens oft vellekens bedeckt zijn: onder de welcke sommighe kleyne faselinghskens in de lenghde verspreyt schuylen, aen beyde sijden wassende aen den oorspronck oft knoopkens ende ledekens van de bladeren, ende zijn soo kleyn dat sy kleyne peeskens oft snaerkens ghelijcken; soo dat het schijnt, dat de zenuen van de groote wortelen in dese kleyne veselinghen veranderen, oft ontdaen ende verbreydt worden: want in ’t laetste als die vellekens door verrottinghe opensplijten oft breken, dan gaen die faselinghen van een, ende ghelijcken de andere uythanghende faselinghen van dese wortelen, ende dienen tot ghelijcke vermenighvuldinghe van de selve.

Eenbladt schijnt wel te wesen een gheslacht van Mey-bloemkens, aenghesien dat het van bloemen ende sade de selve ghelijck is: dan Matthiolus heeft dat voor het Gramen Parnassi ghehouden, soo het schijnt.

Eenbladt met een bulbachtighe wortel van Clusius beschreven, ende Bulbus unifolius ghenoemt, magh hier oock wel ghestelt worden: want het en heeft oock maer een eenigh bladt, dun als een Biese, eenen voet langh, boven scherp, onder breedt, oft gootsghewijs: daer uyt spruyten twee steelkens, teer, dun, gladt, bleeck-groen, dry duym breedden hoogh, draghende elck dry kleyne sneeuwitte sesbladighe bloemkens, de bloemen van ghemeyn Gramen Parnassi ghelijck, begrijpende ses witte draeykens met geele nopkens, ende een drijhoeckigh saedt-bolleken, met een wit dun kort priemken: den reuck is als dien van de Haghedoren-bloemkens. De wortel is soo groot als een Haselnote, met een bruyn vlies ende witte veselen; daerom houdt hijse voor de Bolbine oft Bolbos monophyllos van Theophrastus. Dit cruydt wast in Portugael.

Krachten van de Mey-bloemkens.

Mey-bloemkens-cruydt gelijckt de Lelien van aerd; ende men houdt het voor warme en droogh, de bloemen in sonderheydt: want sy ontdoen, maecken dun ende fijn, ende verteeren krachtighlijck.

De bloeme heeft eenen seer lieffelijcken reuck, ghelijck die van de Haghedorn; dan is op sommighe plaetsen veel krachtigher, ende de Lelien heel ghelijck; ende daer nae is sy krachtigher oft geweldigher in ’t wercken.

Dese bloemen stercken ’t herte, lever ende herssenen: desgelijcks oock ’t sap oft het water daer sy in ghesoden zijn, is seer goet tegen de gheraecktheydt, popelsye, draeyinghe in ’t hooft, vallende sieckte, lammigheydt, ende in allerhande ghebreken der ooghen.

Men doet dese bloemen in eenen aerden pot (schrijft Camerarius) ende men stopt hem wel vast toe: dan doetmen dien pot op een plaetse daer een groote vergaderinghe van Mieren is; ende men laet dien daer soo een maendt langh blijven. Daer nae doetmen den pot open, ende men vergadert de vochtigheydt die daer in is, ende een olie schijnt te wesen, ende men bewaertse: want sy is seer goet van buyten op alle smerten der leden ende alderhande gicht, in sonderheyt van de voeten, daer over ghestreken zijnde; ende versoet die selve wonderlijck seer.

Het water van de Mey-bloemkens gedistilleert, wordt goet ghehouden om de roode loopende ooghen te ghenesen, daer in ghedruypt zijnde; ende wordt oock bequaem bevonden om allen andere ontstekinghe ende sweeringhen te ontdoen ende ghenesen.

‘Tselve water magh oock seer nuttelijck ghemenght worden by die Epithemata, sackskens, papkens ende andere middelen diemen van buyten ghebruyckt om het herte te vermaecken ende wat kloeckigheyts te gheven.

Dit selve water van binnen ghebruyckt oft inghenomen, ’t sy alleen, ’t sy met iet anders, verquickt het herte, de herssenen ende alle de geesten van ’t gantsch lichaem, ende doet de verloren spraecke wederom keeren.

Men ghebruyckt dit water teghen de kloppinghe van ’t hert, teghen de schemelinghe der ooghen ende draeyinghe des hoofts, teghen de vallende sieckte ende popelsye, ende oock swijmenisse ende flauwigheyt.

Daer-en-boven soo is dit selve water bijster goet teghen de beten oft steken van de slanghen, adders, scorpioenen, ende alle andere quaedt ghedrocht.

Het is ook bequaem om de vrouwen in haeren aerbeyt te helpen, ende haer ghemackelijcker te doen baeren.

Sommighe studenten ghebruycken dit water doorgaens, om hun sinnen te scherpen, hun verstant te verkloecken, ende hun memorie oft ghedencken stercker te maecken: ten selven eynde stoven sy ende wassen hun hooft met dit water, warm ghemaeckt zijnde.

Om alle de voorgaende ghebreken ende meer andere pleghen de sommighe eenen wijn met dese bloemen te maecken in de Wijnmaendt, die sy daerom Wijn van Mey-bloemkens noemen: dan de bloemen moeten ghedrooght worden.

Andere nemen dese bloemkens ’t sy groen ’t sy droogh zijnde, ende stellense te weycke in ouden krachtighen wijn den tijdt van veertigh daghen langh in de sonne. Ende ten eynde van die veertigh daghen distilleren sy dien wijn twee oft dry reysen achter den anderen, midts daer Lavendel-bloemen by doende: ende dat aldus ghedistilleert water wordt in Italien voor een seer kostelijck ende weerdigh dingh ghehouden. Jae sommighe noemen dat water Aqua aurea, dat is Gulden-water: ende de Heeren ende Princen bewaeren ’t in silver ende goude kroesen oft vaten, om dat het soo goedt is teghen de voorseyde ghebreken.

Sommighe achten dit Gulden-water boven maten seer, ende ghelooven, dat in dien men ’t selve iemandt te drincken gaef die op sijn uyterste light, dat hy daer mede ettelijcke uren in ’t leven soude konnen ghehouden worden, ten minsten soo langh tot dat hy sijn testament soude konnen maecken, ende sijnen uytersten wille te kennen gheven. Nochtans moetmen gadeslaen, datmen dit water nimmermeer in gheve in eenighe hittighe oft brandende sieckten.

Andere nemen de Mey-bloemkens alleen, segghende dat het water daer af met goeden stercken wijn ghedistilleert, eenen lepel vol inghenomen, de spraeck wederom doet komen de ghene die van de Popelsije gheraeckt zijn: ende dat het goedt is teghen de lammigheydt ende flercijn, ende het herte seer sterckt, ende de swijmenisse gheneest.

De wortel van de Mey-bloemkens is somtijdts soet ende welrieckende oft specerijachtigh, ende het poeder daer van door de neusgaten op ghetrocken, doet de slijmerachtigheyt uyt den hoofde dalen, ende verweckt den mensche tot niesen, doch sonder eenighe beroerte oft gheweldighe ontstellinghe der herssenen.

Krachten van Eenbladt.

Eenbladt wordt ghebesight in al ’t ghene by nae daermen de Mey-bloemkens in pleegh te ghebruycken: hoe wel dat het al uyt soo krachtigh niet en is: maer in de Peste is het noch beter dan de Mey-bloemen.

De bleeck-roode beziekens van Eenbladt, seght Lobel, zijn wel bitter ende onlieflijck van smaeck, maer een uytermaten goede kracht hebbende teghen de verladen zenuen.

Eenbladt met sijn wortel is goet gheleydt op de versche wonden; bewaert ende beschermt de selve van alle verhittinghe ende sweeringhe oft apostumatien.

De wortel van Eenbladt wordt ghehouden van sommighe dees tijdts voor een kostelijck ende seer sonderlijck dingh ende remedie niet alleen teghen de pest, maer oock teghen alderhande verghift datmen soude moghen inghenomen hebben, alsmen ’t poeder van die wortelen, als voren, een half vierendeel loots swaer met goeden wijn oft azijn, oft met beyde t’samen, nae de ghelegenheydt van de sieckte, inneemt, ende daer mede gaet ligghen, ende wel sweet.

Matthiolus, ende meer andere, soo het schijnt, hebben het Eenbladt den naem van Gramen Parnassi ghegheven, ende dat selve alle de krachten daer van toegheschreven: de welcke in de beschrijvinge van het Gras van Parnassus in ’t langh verhaelt worden.

Wat het Eenbladt met de bulbachtighe wortel doen kan is noch niet versocht oft immers aengheteeckent gheweest, dat wy weten.

HET VIII. KAPITTEL.

Van de meibloempjes en eenblad. (Convallaria majalis, Maianthemum bifolium)

Geslachten.

In dit kapittel zullen we twee soorten van kruiden beschrijven die van sommige ook met de naam van lelie bekend zijn, te weten de meibloempjes, anders lelietjes van dalen en het eenblad of Unifolium dat van sommige voor een medesoort van meibloempjes gehouden wordt.

Gedaante.

1. De meibloempjes geven uit hun wortels twee of drie bladeren die groen, effen en glad zijn, breedachtig en de leliebladeren gelijk, maar kleiner, de steel is teer en dun en een tien cm hoog waaraan van het midden naar boven kleine ronde gapende bloempjes groeien die rondom de kanten tandvormig gekarteld en omgebogen, wit en lieflijk van reuk zijn en daarna volgen ronde vruchten of besjes die van gedaante veel op de rode bessen of bessen van de asperges lijken, maar nochtans kleiner dan die en daarin is hard en bitterachtig zaad besloten. De wortels zijn dun, lang en wat geknoopt of knievormig in leden verdeeld die ver en wijdt voortkruipen.

2. Eenblad wordt van sommige voor een medesoort van de meibloempjes gehouden en heeft gewoonlijk maar een blad (waarvan dit gewas zijn naam voert) [316] dat op een dun teer steeltje staat en dit blad is breed, zenuwachtig en met vele ribben doortogen en gaat van voren spits of scherp af en van grootte de klimopbladeren bijna gelijk, het komt eerst alleen uit de wortel en daarna krijgt dit kruid noch een ander dun en kort steeltje met noch twee andere diergelijke bladeren, maar wat kleiner waarbij de een boven de ander voortkomt waarboven witte bloempjes voortkomen die de meibloempjes gelijk zijn, maar kleiner dan die en met geen of zeer kleine reuk, daarna volgen kleine besjes of vruchten die eerst wit zijn maar als ze rijp zijn rood worden, de wortels zijn dunne, tere, dwarse voortkruipende vezels.

Plaats.

1. De meibloempjes groeien vanzelf in de bossen en donkere schaduwachtige plaatsen.

2. Het eenblad groeit op dezelfde gewesten daar de meibloempjes gevonden worden.

Tijd.

1. De meibloempjes bloeien omtrent de eerste dag van de meimaand want daarvan zijn ze zo genoemd.

2. Eenblad bloeit met de meibloempjes of wat later.

Naam.

1. De eerste van deze twee kruiden is in Hoogduitsland Meyenblumlin en Meyenreisz genoemd en daarvan komt de Nederduitse naam meyen-bloemkens, de Fransen noemen het ook muguet en hebben nochtans een ander muguet dat gewoonlijk Asperula heet en elders van ons beschreven wordt. Gesnerus schrijft dat men deze bloem Callionymus zou mogen noemen in het Latijn, dan in onze tijden is ze overal bekend met de naam Lilium convallium, dat is lelie van de dalen of lelikens van den dale.

2. Het tweede wordt in onze taal eenblad genoemd naar de Hoogduitse Einbladt, in het Latijn Unifolium of Monophyllon. Het schijnt bij de ouders niet bekend geweest te zijn, tenzij dat men het voor de Cyclaminos tertia of derde soort van Cyclamen houdt daar Plinius in het 9^de kapittel van zijn 25^ste boek van spreekt waarmee dit ons eenblad enige gelijkenis schijnt te hebben, immers indien de boeken van Plinius zonder fouten en goed geschreven of niet bedorven en kwalijk gesteld zijn of indien ze niet slecht verstaan worden want hij beschrijft die met de navolgende woorden: ‘mij is ook een derde soort van Cyclaminos getoond met de toenaam Chamaecissos met een blad alleen en een vertakte wortel waarmee de vissen gedood worden’, maar indien men op die plaats van uno omnino folio (dat is met een blad alleen) maakt of verstaat simili omnino folio, dat is met gans diergelijke bladeren, dan zal men verstaan dat Plinius niet van ons eenblad spreekt, maar dat hij de Chamaecissus van Dioscorides voor de derde Cyclaminos houdt.

Aard.

1. De bloemen en de vruchten van de meibloempjes zijn deelachtig van enige hitte en droogte.

2. Eenblad wordt nuttig vermengd met de dingen die men tegen de pest plag te bereiden.

Kracht en werking.

1. Men zegt dat de bloemen van de eerste soort, dat zijn de meibloempjes, zeer nuttig zijn om de hersenbloeding, beroerdheid en m. s. en ander ongesteldheid van de zenuwen, draaiing van het hoofd, vallende ziekte en andere gebreken die van een koude en vochtige onregelmatigheid der hersens gekomen zijn te genezen of te verlichten.

Sommige willen ook verzekeren dat deze meibloempjes het hart vermaken en verkwikken kunnen en niet alleen de gebreken van het hart, maar ook van de mond van de maag genezen op welke manier dat men ze gebruikt of inneemt.

Ze zeggen ook dat de schemering van de ogen en duisternis van het gezicht met het sap van deze bloemen of het water daar ze in gekookt zijn geweest verheldert en verdreven worden.

2. Het poeder van de gedroogde worteltjes van eenblad wordt van sommige voor een bijzondere baat gehouden om alle pestachtige gezwellen en klaporen te genezen en te verdrijven, wel verstaande als men de zieke een drachme of vierendeel lood zwaar daarvan met azijn en wijn of water tezamen gemengd in het begin van de ziekte eer het kwaad zeer ver gekomen is te drinken geeft.

Plinius schrijft van de derde soort van Cyclaminos, die (als gezegd is) met dit eenblad misschien enige gelijkenis heeft dat de wortels er van de vissen ombrengen of laten sterven, maar of de worteltjes van eenblad dezelfde kracht hebben is ons noch onbekend en niet onderzocht.

BIJVOEGING.

De meibloempjes of als andere zeggen meyen-bloemkens, worden van sommige gehouden voor Lilium inter spinas daar koning Salomon van spreekt omdat ze van bladeren en kleur en ook van reuk van haar bloemen wat naar de lelies schijnen te trekken. De Italianen noemen het ook in hun taal giglio convallio die het zeer veel achten in velerhande gebreken als we hier later aantonen zullen. De vruchten of bessen lijken wat op die van de asperges, maar zijn kleiner, [317] hardachtig en bitter van smaak. Fuchsius geeft het de naam Ephemerum non lethale, maar niet eigenlijk genoeg zo Lobel betuigt. Andere houden het voor het Lilium verum van Theophrastus, te weten voor dat eerste geslacht van lelie dat hij schrijft dat het terstond na de violen bloeit. Andere zijn van mening dat ze de Oenanthe van Atheneus zou mogen wezen en vooral die met wat roodachtige of wat naar het vleeskleurige trekkende bloemen heeft zodanig als Lobel schrijft dat er in Brabant groeien tussen Leuven en Tienen die daarom van sommige inkarnaat meibloempjes genoemd worden, in ’t Latijn Lilium convallium floribus suave rubentibus dat andere als blozende meibloempjes verdietsen. Camerarius vermaant van een zeer welriekende soort van bergmeibloempjes die veel beter van reuk zijn dan de gewone die hij in het Latijn Lilium convallium alpinum noemt. (Convallaria majalis)

Voorts is in de wortels van deze meibloempjes te aanmerken dat haar grootste wortels somt met rokjes of velletjes bedekt zijn waaronder sommige kleine vezeltjes in de lengte verspreidt schuilen die aan beide zijden groeien aan de oorsprong of knoopjes en leden van de bladeren en zijn zo klein dat ze op kleine peesjes of snaartjes lijken zodat het schijnt dat de zenuwen van de grote wortels in deze kleine vezels veranderen of ontdaan en verbreid worden want tenslotte als die velletjes door verrotting opensplijten of breken dan gaan die vezels vaneen en lijken op de andere uithangende vezels van deze wortels en dienen tot gelijke vermenigvuldiging er van.

Eenblad schijnt wel een geslacht van meibloempjes te wezen aangezien dat het van bloemen en zaad er op lijkt, dan Matthiolus heeft dat voor het Gramen Parnassi gehouden zo het schijnt.

(Iris tripetala) Eenblad met een bolachtige wortel van Clusius beschreven en Bulbus unifolius genoemd mag hier ook wel gesteld worden want het heeft ook maar een enkel blad dat dun is als een bies van een dertig cm lang dat boven scherp en onder breed of gootvormig is en daaruit spruiten twee steeltjes die teer, dun, glad en bleekgroen zijn en drie duim breed hoog en elk drie kleine sneeuwwitte zesbladige bloempjes dragen die op de bloemen van gewoon Gramen Parnassi lijken en zes witte draadjes omvatten met gele nopjes en een driehoekig zaadbolletje met een wit dun kort priempje, de reuk is als die van de meidoornbloempjes. De wortel is zo groot als een hazelnoot met een bruin vlies en witte vezels en daarom houdt hij het voor de Bolbine of Bolbos monophyllos van Theophrastus. Dit kruid groeit in Portugal.

Krachten van de meibloempjes.

Meibloempjeskruid lijkt op de lelie van aard en men houdt het voor warm en droog en vooral de bloemen want ze lossen op, maken dun en fijn en verteren krachtig.

De bloem heeft een zeer lieflijke reuk gelijk die van meidoorn, dan is op sommige plaatsen veel krachtiger en de lelies heel gelijk en daarnaar is ze krachtiger of geweldiger in het werken.

Deze bloemen versterken het hart, lever en hersens en desgelijks ook het sap of het water daar ze in gekookt zijn is zeer goed tegen de hersenbloeding, m.s., draaiing in het hoofd, vallende ziekte, lamheid en in allerhande gebreken der ogen.

Men doet deze bloemen in een aarden pot (schrijft Camerarius) en men stopt hem goed dicht en dan doet men die pot op een plaats daar een grote verzameling van mieren is en men laat die daar zo een maand lang blijven. Daarna doet men de pot open en men verzamelt de vochtigheid die er in is en een olie schijnt te wezen en men bewaart het, want het is zeer goed van buiten op alle smarten der leden en allerhande jicht en vooral van de voeten als het daarop gestreken wordt en verzoet die wonderlijk zeer.

Het water van de meibloempjes gedistilleerd wordt goed gehouden om de rode lopende ogen te genezen als het daarin gedrupt wordt en wordt ook geschikt bevonden om alle andere ontstekingen en zweren op te lossen en genezen.

Hetzelfde water mag ook zeer nuttig gemengd worden bij die Epithemata, zakjes, papjes en andere middelen die men van buiten gebruikt om het hart te vermaken en wat dapperheid te geven.

Ditzelfde van binnen gebruikt of ingenomen, hetzij alleen, hetzij met iets anders, verkwikt het hart, de hersens en alle geesten van het ganse lichaam en laat de verloren spraak wederom keren.

Men gebruikt dit water tegen de klopping van het hart, tegen de schemering van de ogen en draaiing van het hoofd, tegen de vallende ziekte en m.s. en ook bezwijmen en flauwheid.

Daarboven zo is dit water bijster goed tegen de beten of steken van de slangen, adders, schorpioenen en alle andere kwaad gedrocht.

Het is ook geschikt om de vrouwen in hun arbeid te helpen en ze gemakkelijker te laten baren.

Sommige studenten gebruiken dit water doorgaans om hun zinnen te verscherpen, hun verstand te verkloeken en hun memorie of gedachten sterker te maken en voor dat doel stoven en wassen ze hun hoofd met dit water dat warm gemaakt is.

Om alle voorgaande gebreken en meer andere plegen sommige een wijn met deze bloemen te maken in de wijnmaand die ze daarom wijn van meibloempjes noemen, dan de bloemen moeten gedroogd worden.

Andere nemen deze bloempjes hetzij groen hetzij droog en stellen ze te weken in oude krachtige wijn de tijd van veertig dagen lang in de zon. En op het eind van die veertig dagen distilleren ze die wijn twee of drie maal achter elkaar mits daar lavendelbloemen bij te doen en dat aldus gedistilleerde water wordt in Italië voor een zeer kostelijk en waardevol ding gehouden. Ja sommige noemen dat water Aqua aurea, dat is goudwater en de heren en prinsen bewaren het in zilver en gouden kroezen of vaten omdat het zo goed is tegen de voor vermelde gebreken.

Sommige achten dit goudwater bovenmate zeer en geloven dat indien men het iemand te drinken gaf die op zijn laatste ligt dat hij daarmee ettelijke uren in het leven zou kunnen houden worden, tenminste zolang tot dat hij zijn testament zou kunnen maken en zijn laatste wil te kennen geven. Nochtans moet men gade slaan dat men dit water nimmermeer ingeeft in enige hete of brandende ziekte.

Anderen nemen de meibloempjes alleen en zeggen dat het water daarvan met goede sterke wijn gedistilleerd en een lepel vol ingenomen de spraak wederom laat komen bij diegene die van de m.s. geraakt zijn en dat het goed is tegen de lamheid en jicht en het hart zeer versterkt en de bezwijming geneest.

De wortel van de meibloempjes is soms zoet en welriekend of specerijachtig en het poeder er van door de neusgaten opgetrokken laat de slijmerigheid uit het hoofd dalen en verwekt de mens tot niezen, doch zonder enige beroerte of geweldige onstelling der hersens.

Krachten van eenblad.

Eenblad wordt bijna in al hetgeen gebruikt daar men de meibloempjes in plag te gebruiken, hoewel dat het niet zo krachtig is, maar in de pest is het noch beter dan de meibloemen.

De bleekrode besjes van eenblad, zegt Lobel, zijn wel bitter en onlieflijk van smaak, maar hebben een uitermate goede kracht tegen de verladen zenuwen.

Eenblad met zijn wortel is goed op de verse wonden gelegd, bewaart en beschermt die van alle verhitting en zweren of apostumatien.

De wortel van eenblad wordt van sommige in deze tijd voor een kostelijk en zeer bijzonder ding en remedie gehouden en niet alleen tegen de pest, maar ook tegen allerhande vergif dat men zou mogen ingenomen hebben als men het poeder van die wortels, als voren, een half vierendeel lood zwaar met goede wijn of azijn of met beide tezamen na de gelegenheid van de ziekte inneemt en daarmee gaat liggen en goed zweet.

Matthiolus en meer andere, zo het schijnt, hebben het eenblad de naam van Gramen Parnassi gegeven en dat alle krachten daarvan toegeschreven wat in de beschrijving van het gras van Parnassus in het lang verhaald wordt.

Wat het eenblad met de bolachtige wortel doen kan is noch niet onderzocht of immers aangetekend geweest dat we weten.