Saxifraga

HET XXII. CAPITEL.

Van Witte Steenbreeck ende Gulde Steenbreeck.

Gheslacht.

VVitte Steenbreeck en is gheen cruydt wiens bloemen in een kransken voortkomen, als de cruyden die tot nu toe in dit Boeck van ons beschreven zijn gheweest: [508] dan den naem Steenbreeck, die sy met de voorbeschreven cruyden oock ghemeyn heeft, is oorsaeck geweest, dat wy daer af nu goedt vinden te handelen; midts daer by noch van een ander cruydt sprekende, dat van sommighe Gulde Steenbreeck ghenoemt is.

Ghedaente.

1. Witte Steenbreeck brenght voort ettelijcke ronde aen de kanten gheschaerde bladeren, wat witter oft geel-groener ende sachter dan die van Onderhave oft Aertveyl, elck bijsonder op een eygen tamelijcken langh, ruygh voetken oft steelken staende: dan daer tusschen spruyten noch andere steelkens uyt, die rond zijn, dun ende teer, hoogher dan een spanne, hayrigh ende met wolachtigheydt bewassen: op de tsoppen van de welcke wassen kleyne vijfbladighe witte bloemkens. De wortel spreyt van haer veele faselinghen ter sijden uyt: dan nae bovenwaerts hanghen daer eenighe ronde korenkens aen soo groot als het Coriander-saedt, oft wat grooter, bitterachtigh van smaeck; van verwe eensdeels uyt den purpuren roodachtigh, ende eensdeels witachtigh: welcke knobbelachtige korenkens, al is ’t saecke dat sy aen ende tusschen de wortelen vast zijn, worden nochtans voor het saedt van dit cruydt ghehouden.

2. Gulde Steenbreeck is de voorgaende Witte Steenbreeck van bladeren eenighsins gelijck: want dit cruydt heeft oock rondachtighe ende om de kanten gheschaerde bladeren: de steelkens zijn heel kort, niet langher dan een palme: op wiens ghetackte tsopkens kleyne bloemkens voortkomen, met een goudt-verwighe geele verwe blinckende: nae welcke volghen kleyne ronde bollekens oft huyskens, vervult met kleyn roodachtigh saedt, die haer selven ontluycken als ’t saedt rijp is. De wortel is teer, langhs der aerden kruypende, ende veele steelkens uytworpende.

Plaetse.

1. Witte Steenbreeck is te vinden op grassachtighe maer woeste ende onghebouwde plaetsen, op de bergen ende heuvelkens, soo wel van Hooghduytschlandt als van Behemerlandt.

Dan op sommighe plaetsen wast sy hoogher, ende heeft grooter bladeren; elders, ende gemeynlijck, blijft sy kleyner, ende en schiet soo hoogh niet op.

2. De Gulde Steenbreeck groeyt in sommighe vochtachtighe oft poelachtighe, waterachtighe, onderloopende plaetsen van Brabandt ende Vlaenderen, op sandtachtighen ende onvruchtbaeren magheren grond.

Tijdt.

In Mey vindtmen de Witte Steenbreke met haer bloemen: niet langh daer nae verdrooghen ende vergaen de steelkens, midtsgaders de bladeren, latende nae haer de knobbelachtighe korenkens omtrent de wortelen: die haest vergadert ende bewaert moeten wesen, anders souden sy oock vergaen ende dor worden, iae metter tijdt heel verdwijnen.

2. Gulde Steenbreke is op haer beste met haer bloemen ende saedt in den April ende Mey.

Naem.

1. Dit Eerste ghewas wordt van de nieuwe Cruydtbeschrijvers oock Saxifraga oft Steenbreeck gheheeten: dan om dat van Bevernelle ende Bevenaert te onderscheyden, voeghen sy daer den toenaem alba, dat is Witte, by: ende soo is het in Brabandt by den gemeynen man bekent met den naem van Witte Steenbreeck; in Hooghduytschlandt Weisse Steinbrech; in Vranckrijck Saxifrage blanche.

2. Het ander wordt van sommige Saxifraga aurea gheheeten, dat is Gulde Steenbreeck; in ’t Hooghduytsch Gulden Steinbrech; om dat het den Witten Steenbreeck van bladeren ghelijck is, ende goudtgheele bloemkens voortbrenght.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

1. De korenkens oft knobbelachtige saeykens die omtrent de wortelen van Witte Steenbreeck ghevonden worden, ende de bladeren ende de wortelen van ’t selve cruydt, zijn warm ende droogh tot in den tweeden graed.

Men ghebruyckt dese saeykens om de smerten van de Blase ende van de Nieren te versoeten ende wegh te nemen; ende de steenen van de Blase oft Nieren te morselen ende te ontdoen; de pisse te doen rijsen ende ghemackelijck te doen voortkomen; ende bovendien de droppel-pisse te ghenesen.

2. Gulde Steenbreeck en wordt nerghens in ghebruyckt; ende wat kracht dat het heeft van eenige sonderlinghe sieckte te ghenesen, is ons noch ter tijdt onbekent, aenghesien dat het noch niet van iemanden ondersocht en is gheweest.

BIIVOEGHSEL.

De Eerste soorte van dit ghewas is van Lobel Saxifraga alba Chelidonites gheheeten, misschien nae de ghelijckenisse die sy met Chelidonium minus oft Kleyne Gouwe heeft. Sy wast geerne op drooghen krijtachtighen, kleyachtighen, savelachtighen, steenachtighen, ende gheheel dorren grond. Ende sy wordt gesaeyt van de kleyne greynkens oft saeykens, die van de Kleyne Gouwe niet ongelijck, diemen aen haer wortels vindt hangende, ende seer scherp ende bitter zijn. Sy heet oock Saxifraga Romana.

De Tweede oft Gulden Steenbreke noemt den selven Lobel Saxifraga aurea Lichenis facie; ende is een soorte van Erysimum, nae de meyninge van Aldrovandus. Sy verschilt nochtans van de andere Geele Steenbreke, oft Saxifraga lutea; want dat en is anders niet dan de Groote Steenklaver.

Andere geslachten van Steenbreke uyt Clusius, Lobel ende andere. Dese zijn van ons hier by ghestelt, om de ghelijckenisse die sy van krachten hebben in het breken ende morselen van den steen. Dan de twee eerste, van Clusius beschreven, ghelijcken dese Witte Steenbreke alderbest.

1. Ghespickelde Sanikel, in ’t Latijn Sanicula guttata van sommige geheeten, van Clusius Sanicula montana altera, dat is Tweede Bergh-Sanikel. Dese heeft veele bladeren bijnae heel rond, op lange steelkens staende, aende kanten ghehackelt, aen d’een sijde groen, onder wat witachtigh, ende seer ruygh, t’samentreckende van smaeck: daer nae volgen de steelen getackt, ende met diergelijcke bladeren bewassen: op elck tacksken staen dry oft vier bloemkens, van reuck de Haeghdorn-bloemen gelijckende, van vijf witte bladerkens gemaeckt, die van binnen als met sommige bloedige stickelkens gheteeckent zijn: daer nae volgen tweevoudige huyskens, met heel kleyn swart saedt vervult. De wortel is bovenwaerts bijkants schubachtigh oft schelferachtigh, ende dickachtigh, met veele dunne veselinghen bewassen. Op de berghen van Oostenrijck ende Stiermarckt bloeyt dit gewas in de Braeckmaendt, in de hoven veel vroegher. Sy wordt in Oostenrijck Weyss Sanikel gheheeten: andere noemense in ’t Latijn Saxifraga Sabaudica; in Italien Umbilicus Veneris Septemtrionalium. Andere houden ’t voor een soorte van Sedum; andere coor een Cotyledon. Dierghelijck is bijnae die soorte van Garyophyllata die Lobel Geum Alpinum noemt, daer wy elders breeder af ghesproken hebben.

2. Ander Sanikel met onghespickelde bloemen wast op de selve plaetsen, maer is kleyner dan de voorgaende, ende heeft smaller bladeren, rondom gheschaert, oock ruygh, t’samentreckende van smaeck, van verwe uyt den grasachtighen bleeckachtigh: de steelkens zijn kort, bloot ende kael, op haer tsop in meer tackskens verdeylt, met dierghelijcke witte [509] bloemkens gheladen, die nochtans gheen spickelen en hebben. De saedthuyskens ende ’t saedt zijn oock als die van de voorgaende soorte. Hy noemtse Saniculae montanae alterius species secunda, dat is een medesoorte van de Tweede Bergh-Sanikel.

Bergh-Sanikel met ghekertelde langhe bladeren wordt somtijdts ghevonden, ende heet Sanicula montana longifolia serrata.

Steenbreke met bulben is oock een soorte van dese Sanikel, van Fabius Columna vermaent; ende is by hem tweederley: een met wortelen van Terwe korenen; ende een met schelferachtighe oft schubbachtighe wortelen, met vijfbladighe witte bloemen: dan de bladeren ghelijckt hy met Ruyte-bladeren, ende houdt de eene voor een medesoorte van Paronychia rutaceo folio, die wy elders uyt Lobel vermaent hebben. Hy noemtse Saxifraga bulbosa montana, oft oock Saxifraga bubifera, om de greynkens der wortelen als de Witte Steenbreke heeft.

Steenbreke van de ouders, in ’t Latijn Saxifragia sive Saxifraga antiquorum, schijnt alleen met de oprechte Steenbreke van Dioscorides over een te komen, seght Lobel. Sy heeft veele ende menighvuldighe kleyne uytghespreyde tackskens van eenen voet langh, die van den Quendel ghelijck; de welcke onder ghewrongen ende in een verwarret staen, waer dat sy hebben veel grassachtighe knoopkens, voortkomende uyt een kleyne wortel, met luttel faselinghen, witachtigh van verwe, ende seer ghelijckende die van den grasachtigen Holostium. De bladerkens staen twee te gaders, langhworpigh, smalachtigh, die van de Keykens oft eer van de Thymbra van Pisa in grootte ende ghedaente ghelijck, voortkomende uyt de knoopkens, aen rijsachtighe tackskens die kleyn, hayrachtigh, recht ende uytghespreyt zijn, draghende op ieghelijck tacksken een langhworpigh bloemken, eenighsins de Keykens ghelijck, hebbende d’uyterste kanten oft boort met kleyne tandekens ghekerft: waer nae dat volght kleyn, rond, roodachtigh saedt. Dese is in Italien veel gheacht, om dat sy soo bequaem is om den steen te breken.

Ander Enghelsche Steenbreke, in ’t Latijn Anglica Saxifraga, seght Lobel, forte Alsines minimum genus. Sy verschilt van de voorgaende soorten met haer bloemen, die veel kleyner zijn, witachtigh, moschachtigh, ghelijck oock de gheheele plante is: men seght dat de honden aen dit cruydt verworghen, als sy dat eten: daerom noemt Dalecampius dat selve Cynanche. Dan in ’t Bijvoeghsel van de Sermontaine isser een ander Saxifraga Anglica beschreven, daer in ’t voorgaende Bijvoeghsel oock van gesproken is. Ende Fabius Columna heeft oock wel een Alsine Saxifraga minima beschreven, dan die is by de gheslachten van Muer ghestelt.

Enghelsche Steen-doorsnijdende cruydt, in ’t Enghelsch Perchepier gheheeten, welcken naem met de Steenbreke ende Saxifraga ghenoegh over een komt, is met beter reden elders beschreven; want men soude dat wel voor een soorte van Scandix moghen houden, seydt Lobel, die dit cruydt eerst beschreven heeft, ende in ’t Latijn Perchepier Anglorum noemt: daerom salmen het Capitel van Naelde-Kervel moghen soecken, ende het Bijvoeghsel daer van.

Groote Steenbreke van Matthiolus, in ’t Latijn Saxifraga magna Matthioli & Italorum, in ’t Italiaensch Sasifragia maggiore, wast van selfs op de rotsen van den bergh Baldo by Verone gheleghen, hebbende veele kleyne hardachtighe ende houdtachtighe rijskens, die de Thymbra ghelijck, maer niet alle even groot groeyende. De bloemkens zijn wit, voortkomende uyt huyskens die van den Ocymoïdes ghelijck: nae de welcke dat volght een seer kleyn roodachtigh saedt, ghelijck Matthiolus fraey beschreven heeft. De wortel is soo vast staende tusschen de scheuren ende spleten van de steenen, datmen die nauws kan uyttrecken. Dese plante is by de Italiaenen seer veel gheacht ende ghepresen, om den steen te breken ende uyt te drijven.

Als Dioscorides schrijft, soo is de Steenbreke een plante vol tackskens, ende den Epithymum ghelijck; de welcke in wijn ghesoden ende ghedroncken, helpt terstondt de gene die de kortse hebben. De selfde is oock seer goedt teghen de droppel-pisse, ende stillet den hick: oock breecktse den steen in de blase, ende doet water maecken.

Steenbreke van Beyerlandt, van Camerarius Saxifraga Bavarica gheheeten, heeft eenigh ghelijckenisse met de Groote Steenbreke oft met die van Matthiolus beschreven. Sy wast op rotsen gelijck het Mosch, ende heeft bladeren als Thijm, maer groener: de bloemkens zijn sterre-ghewijs, wit, fraey om sien, vijf-bladigh.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

De wortelen van Witte Steenbreke met haer saedt in wijn ghesoden, ende ghedroncken, lossen de pisse, suyveren ende reynighen de nieren ende blase; maer zijn uyter maten goet teghen alle ghebreken ende weedommen der lendenen. Sy verwecken de maendtstonden, ende iaeghen de naegheboorten ende doode vrucht uyt den lijve.

Gulde Steenbreke, soo veel als van ons ondersocht is gheweest, en heeft met de soorten van oprechte oft Witte Steenbreke anders niet ghemeyn dan de bladeren ende den naem: want, als sommige segghen, nae het uytwijsen van haeren smaeck, soo is sy koudt ende waterachtigh van aerd, ende het Water-Lever-cruydt soo wel van krachten als van gedaente ghelijck, daer de oprechte steenbrekende dinghen warm behoorden te wesen.

HET XXII. KAPITTEL.

Van witte steenbreek en gouden steenbreek.

(Saxifraga granulata, Chrysosplenium alternifolium)

Geslacht.

Witte steenbreek is geen kruid wiens bloemen in een kransje voortkomen zoals de kruiden die tot nu toe in dit boek van ons beschreven zijn geweest, [508] dan de naam steenbreek die ze met de voorbeschreven kruiden ook gemeen heeft is oorzaak geweest dat we daarvan nu goed vinden te handelen, mits daarbij noch van een ander kruid spreken dat van sommige gouden steenbreek genoemd is.

Gedaante.

1. Witte steenbreek brengt ettelijke ronde aan de kanten geschaarde bladeren voort die wat witter of geelgroener en zachter zijn dan die van onderhave of hondsdraf en elk apart staat op een eigen tamelijk lang, ruig voetje of steeltje, dan daartussen spruiten noch andere steeltjes uit die rond zijn, dun en teer, hoger dan zeventien cm, harig en met wolligheid begroeid en op de toppen daarvan groeien kleine vijfbladige witte bloempjes. De wortel spreidt van zich vele vezels terzijde uit en naar boven hangen daar enige ronde korreltjes aan die zo groot zijn als het korianderzaad of wat groter en bitterachtig van smaak, van kleur eensdeels uit het purper roodachtig en eensdeels witachtig, welke knobbelachtige korreltjes, al is het zaak dat ze aan en tussen de wortels vast zijn, worden nochtans voor het zaad van dit kruid gehouden.

2. Gouden steenbreek is de voorgaande witte steenbreek van bladeren enigszins gelijk want dit kruid heeft ook rondachtige en om de kanten geschaarde bladeren, de steeltjes zijn heel kort en niet langer dan tien cm op wiens getakte topjes kleine bloempjes voortkomen die met een goudkleurige gele kleur blinken waarna volgen kleine ronde bolletjes of huisjes gevuld met klein roodachtig zaad die zichzelf ontsluiten als het zaad rijp is. De wortel is teer en kruipt langs de aarde en werpt vele steeltjes uit.

Plaats.

1. Witte steenbreek is te vinden op grasachtige, maar woeste en ongebouwde plaatsen, op de bergen en heuveltjes en zowel van Hoogduitsland als van Bohemen.

Dan op sommige plaatsen groeit het hoger en heeft grotere bladeren en elders en gewoonlijk blijft het kleiner en schiet niet zo hoog op.

2. De gouden steenbreek groeit in sommige vochtachtige of poelachtige, waterachtige, onderlopen plaatsen van Brabant en Vlaanderen op zandachtige en onvruchtbare magere grond.

Tijd.

In mei vindt men de witte steenbreek met haar bloemen en niet lang daarna verdrogen en vergaan de steeltjes met de bladeren en laten de knobbelachtige korreltjes na omtrent de wortels die gauw verzameld en bewaard moeten wezen anders zouden ze ook vergaan en dor worden, ja mettertijd heel verdwijnen.

2. Gouden steenbreek is op haar best met haar bloemen en zaad in april en mei.

Naam.

1. Dit eerste gewas wordt van de nieuwe kruidbeschrijvers ook Saxifraga of steenbreek genoemd, dan om dat van bevernel en bevernaart te onderscheiden voegen ze er de toenaam alba, dat is witte, bij en zo is het in Brabant bij de gewone man bekend met de naam van witte steenbreeck, in Hoogduitsland Weisse Steinbrech, in Frankrijk saxifrage blanche.

2. Het ander wordt van sommige Saxifraga aurea genoemd, dat is gouden steenbreek, in het Hoogduits Gulden Steinbrech omdat het de witte steenbreek van bladeren gelijk is en goudgele bloempjes voortbrengt.

Aard, kracht en werking.

1. De korreltjes of knobbelachtige zaadjes die omtrent de wortels van witte steenbreek gevonden worden en de bladeren en de wortels van hetzelfde kruid zijn warm en droog tot in de tweede graad.

Men gebruikt deze zaadjes om de smarten van de blaas en van de nieren te verzoeten en weg te nemen en de stenen van de blaas of nieren te vermorzelen en op te lossen, de plas te laten rijzen en gemakkelijk te laten voortkomen en bovendien de druppelplas te genezen.

2. Gouden steenbreek wordt nergens in gebruikt en welke kracht dat het heeft van enige bijzondere ziekte te genezen is ons noch onbekend aangezien dat het noch niet van iemand onderzocht is geweest.

BIJVOEGING.

De eerste soort van dit gewas is van Lobel Saxifraga alba Chelidonites genoemd, misschien naar de gelijkenis die ze met Chelidonium minus of speenkruid heeft. Het groeit graag op droge krijtachtige, kleiachtige, zavelachtige, steenachtige en geheel dorre grond. En ze wordt gezaaid van de kleine korreltjes of zaadjes die veel op die van het speenkruid lijken die men aan haar wortels hangen vindt en zeer scherp en bitter zijn. Ze heet ook Saxifraga Romana.

De tweede of gouden steenbreek noemt dezelfde Lobel Saxifraga aurea Lichenis facie en is een soort van Erysimum, naar de mening van Aldrovandus. Ze verschilt nochtans van de andere gele steenbreek of Saxifraga lutea, want dat is niets anders dan de grote steenklaver.

Andere geslachten van steenbreek uit Clusius, Lobel en andere. Deze zijn van ons hierbij gesteld om de gelijkenis die ze van krachten hebben in het breken en vermorzelen van de steen. Dan de twee eerste die van Clusius beschreven zijn lijken op deze witte steenbreek het allerbest.

1. Gespikkelde sanikel, (Sanicula guttata) in het Latijn Sanicula guttata van sommige is van Clusius Sanicula montana altera, dat is tweede berg sanikel genoemd. Deze heeft vele bladeren bijna heel rond die op lange steeltjes staan en aan de kanten gehakkeld en aan de ene zijde groen en onder wat witachtig en zeer ruig en tezamen trekkend van smaak zijn en daarna volgen de getakte stelen en met diergelijke bladeren begroeid, op elk takje staan drie of vier bloempjes die van reuk op de meidorenbloemen lijken en van vijf witte bladertjes gemaakt zijn die van binnen als met sommige bloedige stikkeltjes getekend zijn en daarna volgen tweevoudige huisjes met heel klein zwart zaad gevuld. De wortel is boven vrijwel schubachtig of schilferachtig en dikachtig en met vele dunne vezels begroeid. Op de bergen van Oostenrijk en Stiermark bloeit dit gewas in juni en in de hoven veel vroeger. Ze wordt in Oostenrijk Weyss Sanikel genoemd, andere noemen het in het Latijn Saxifraga Sabaudica, in Italië Umbilicus Veneris Septemtrionalium. Andere houden ’t voor een soort van Sedum, andere voor een Cotyledon. Diergelijk is bijna die soort van Garyophyllata die Lobel Geum Alpinum noemt daar we elders uitvoeriger van gesproken hebben.

(Sanicula europaea?) 2. Andere sanikel met niet gespikkelde bloemen groeit op dezelfde plaatsen, maar is kleiner dan de voorgaande en heeft smallere bladeren die rondom geschaard en ook ruig zijn en tezamen trekkend van smaak, van kleur uit het grasachtige bleekachtig, de steeltjes zijn kort, bloot en kaal die op hun top in meer takjes verdeeld zijn en met diergelijke witte [509] bloempjes geladen die nochtans geen spikkels hebben. De zaadhuisjes en het zaad zijn ook als die van de voorgaande soort. Hij noemt het Saniculae montanae alterius species secunda, dat is een medesoort van de tweede berg sanikel.

(Saxifraga lingulata) Berg sanikel met gekartelde lange bladeren wordt soms gevonden en heet Sanicula montana longifolia serrata.

Steenbreek met bollen is ook een soort van deze sanikel en van Fabius Columna vermaand en is bij hem tweevormig, een met wortels van tarwekorrels en een met schilferachtige of schubachtige wortels en met vijfbladige witte bloemen, dan de bladeren vergelijkt hij met ruitbladeren en houdt de ene voor een medesoort van Paronychia rutaceo folio die we elders uit Lobel vermaand hebben. (Saxifraga cintrana) Hij noemt het Saxifraga bulbosa montana of ook Saxifraga bubifera om de korreltjes van de wortels zoals de witte steenbreek heeft.

(Silene saxifraga) Steenbreek van de ouders, in het Latijn Saxifragia sive Saxifraga antiquorum, schijnt alleen met de echte steenbreek van Dioscorides overeen te komen, zegt Lobel. Ze heeft vele en menigvuldige kleine uitgespreide takjes van dertig cm lang die van tijm gelijk die onder gewrongen en ineen verwart staan waar ze veel grasachtige knopjes hebben die uit een kleine wortel voortkomen met weinig vezels en witachtig van kleur en zeer op die van de grasachtige Holostium lijken. De bladertjes staan twee tezamen en zijn langwerpig, smalachtig en die van de anjers of eerder van de Thymbra van Pisa in grootte en gedaante gelijk en komen voort uit de knoopjes aan twijgachtige takjes die klein, haarachtig, recht en uitgespreid zijn en dragen op ieder takje een langwerpig bloempje die enigszins op de anjers lijkt en hebben de uiterste kanten of boord met kleine tandjes gekerfd waarna klein, rond, roodachtig zaad volgt. Deze is in Italië veel geacht omdat ze zo geschikt is om de steen te breken.

(Saxifraga anglica) Andere Engelse steenbreek, in het Latijn Anglica Saxifraga, zegt Lobel, forte Alsines minimum genus. Ze verschilt van de voorgaande soorten met haar bloemen die veel kleiner zijn, witachtig, mosachtig zoals ook de gehele plant is, men zegt dat de honden zich aan dit kruid verwurgen als ze dat eten en daarom noemt Dalecampius dat Cynanche. Dan in het bijvoegsel van de sermontaine is er een andere Saxifraga Anglica beschreven waar in het voorgaande bijvoegsel ook van gesproken is. En Fabius Columna heeft ook wel een Alsine Saxifraga minima beschreven, dan die is bij de geslachten van muur gesteld.

(Aphanes arvensis) Engelse steendoorsnijdend kruid, in het Engels perchepier genoemd, welke naam met de steenbreek en Saxifraga genoeg overeen komt is met beter reden elders beschreven want men zou dat wel voor een soort van Scandix mogen houden, zegt Lobel, die dit kruid eerst beschreven heeft en in het Latijn Perchepier Anglorum noemt en daarom zal men het kapittel van naaldenkervel mogen zoeken en het bijvoegsel er van.

(Pimpinella saxifraga) Grote steenbreek van Matthiolus, in het Latijn Saxifraga magna Matthioli & Italorum en in het Italiaans sasifragia maggiore, groeit vanzelf op de rotsen van de berg Baldo bij Verona gelegen en heeft vele kleine hardachtige en houtachtige twijgjes die van de Thymbra gelijk, maar groeien niet alle even groot. De bloempjes zijn wit en komen voort uit huisjes die van de Ocymoïdes gelijk waarna een zeer klein roodachtig zaad volgt, zoals Matthiolus fraai beschreven heeft. De wortel staat zo vast tussen de scheuren en spleten van de stenen dat men die nauwelijks kan uittrekken. Deze plant is bij de Italianen zeer veel geacht en geprezen om de steen te breken en uit te drijven.

Als Dioscorides schrijft zo is de steenbreek een plant vol takjes en Epithymum gelijk en als die in wijn gekookt en gedronken wordt helpt het terstond diegene die de koorts hebben. Die is ook zeer goed tegen de druppelplas en stilt de hik, ook breekt het de steen in de blaas en laat water maken.

Steenbreek van Beieren is van Camerarius Saxifraga Bavarica genoemd en heeft enige gelijkenis met de grote steenbreek of met die van Matthiolus beschreven. Ze groeit op rotsen als mos en heeft bladeren als tijm, maar groener, de bloempjes zijn stervormig, wit en fraai om te zien en vijfbladig.

Aard, kracht en werking.

De wortels van witte steenbreek met zijn zaad in wijn gekookt en gedronken lost de plas, zuiveren en reinigen de nieren en blaas, maar zijn uitermate goed tegen alle gebreken en weedom van de lenden. Ze verwekken de maandstonden en jagen de nageboorte en dode vrucht uit het lijf.

Gouden steenbreek, voor zover van ons onderzocht is geweest, heeft met de soorten van echte of witte steenbreek niets anders gemeen dan de bladeren en de naam want, zoals sommige zeggen naar het uitwijzen van zijn smaak, is ze koud en waterachtig van aard en het waterleverkruid zowel van krachten als van gedaante gelijk daar de echte steenbrekende dingen warm behoren te wezen.