Tussilago

HET XIX. CAPITEL.

Van Hoef-bladeren oft Tussilago.

Ghedaente.

De Tussilago, in onse tael Hoef-bladeren ghenoemt, gheeft uyt haer wortel ses, seven oft meer breede ghehoeckte bladeren, grooter dan Veyl-bladeren, ende oock witter, de Witte Popelier-bladeren beter ghelijckende, doch grooter dan die; de welcke aen d’een sijde met een dunne sachte witte wolachtigheydt bedeckt zijn, maer aen d’ander sijde zijn sy gras-groen. Daer nae komen de bloemen voort, op korte steelkens staende, van veele geele bladerkens vergadert, ende t’samen ghehoopt, die seer volcken ende haest vergaen, ende in grauwe wolachtige bollekens veranderen, ende tot stuyfkens verwaeyen ende met den windt wegh vlieghen. De wortel is wit, dun ende langh, herwaerts ende derwaerts onder d’aerde kruypende.

Tijdt.

In ’t laetste van Meert, ende omtrent het beghinsel van April kanmen de bloemen van dit ghewas te sien komen; de welcke daer nae bijster haest, midtsgaders hun steelkens vergaen: ende korts daer nae soo komen de bladeren uyt de wortelen voort; de welcke den heelen Somer door ghesien worden. Ende daer van is ’t by ghekomen, datmen ghelooft heeft dat dit cruydt gheen bloemen voort en brenght, als Plinius oock gheschreven heeft in het 6.capitel van sijn 25.boeck.

Plaetse,

Hoef-bladeren wassen gheerne by ’t water ende op vochte ackers ende velden; ende daerom sietmense veel neffens de beecken, ende langhs de rivieren, bronnen, fonteynen, ende andere loopende wateren, ende oock aen de kanten van de grachten ende waterkuylen van selfs voortkomen.

Naem.

Dit cruydt wordt in ’t Griecks gheheeten Bechion, in ’t Latijn oock Bechium, maer meest Tussilago; in de Apoteken Farfara ende Ungula caballina, somtijdts Pata equina; van andere Populago oft Farfarella; in Hooghduytschlandt heet het Roszhuf ende Brantlattich; [943] hier te lande Hoef-bladeren; in Italien Unghia di cavallo; in Spaegnien Unha de asno; in Vranckrijck Pas d’asne; in Enghelandt Fole foote ende Coltes foote.

Het schijnt de Chamaeleuce te wesen, die Plinius in ‘t 15.capitel van sijn 24.boeck Farfugium ende Farranum (in dien sijn boecken wel gheschreven ende niet bedorven zijn) seydt ghenoemt te wesen. ‘Twelck Aëtius oock ghenoegh te kennen gheeft in sijn eerste boeck, wanneer hy den naem Bechion achterlatende, de Chamaeluece alle krachten ende deughden van het selve Bechion toeschrijft. Tot bevestinghe van dese onse meyninghe schijnt Oribasius te komen (Collectionum medicinalum lib.xv.) alleenlijck van de Chamaeleuce vermaenende. Plinius stemt daer toe oock, segghende dat hy meynde dat het Bechon van sommighe met eenen anderen naem Chamaeleuce gheheeten is geweest; als blijckt uyt het seste capitel van ‘t 26.boeck. Ende voorwaer het kan moghelijck wesen dat Dioscorides van eenerhande ghewas op verscheyden plaetsen met bijsondere naemen ghehandelt heeft: wel verstaende, in dien men in stede van het woordt Chamaeleuce, het ander woordt Chamaepeuce niet en moet stellen; ghelijck sommighe die plaetse van Dioscorides verandert ende verbetert willen hebben.

Oorsaecke der naemen. Voorts soo is dit ghewas Bechion ende Tussilago nae sijn krachten gheheeten, te weten om dat het den hoest ghenesen kan: het heet Populago ende Farfara, nae de ghelijckenisse der bladeren met de Witte Popelier-bladeren, want den Abeelboom oft Witte Popelier was in oude tijden op ’t Latijnsch Farfarus ghenoemt, als blijckt uyt Plautus in Poenulo. Oock soo is de selve Witte Popelier van de Griecken Leuce gheheeten; ende daer van hebben dese Hoef-bladeren den naem Chamaeleuce ghekreghen.

Plinius op de voorseyde plaetse spreeckt van tweederhande soorten van Bechion: van de welcke de eerste van sommighe Salvia ghenoemt wordt, soo hy seydt, ende met de waerheyt anders niet en is dan onse oprechte Savie; in ’t Griecks Elelisphacos ghenoemt; de welcke Apuleius in sijn 101.capitel betuyght Bechion ende Tussilago ghenoemt te worden. De ander soorte is dese onse Tussilago, die wy nu beschrijven, ende Hoefbladeren noemen.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

Hoef-bladeren, noch groen ende versch wesende, zijn wat verkoelende van aerd, midtsgaders eenighe drooghmaeckende kracht.

De selve groene Hoef-bladeren ghestooten ende met Honigh gemenght, ghenesen het wildt vier ende allerhande gheswillen ende zeeren, daer op ghestreken oft geleydt.

Maer de selve Hoef-bladeren, als sy drooghe zijn, soo zijn sy wat verwarmende ende drooghmaeckende, ende midtsdien wat scherpachtigh.

Dese drooghe Hoef-bladeren, op gloeyende kolen gheleydt, ende den roock daer af komende door eenen trechter oft Riet met openen monde ontfanghen, is goet teghen den drooghen hoest ende dampigheyt op de borst, oft enghborstigheydt ende kortheyt van aedem; ende doet sonder grooten aerbeyt oft pijne de apostumatien op de borst uytbreken.

Dierghelijcke kracht heeft oock de drooghe wortel van dit cruydt, als sy ontsteken ende ghebrandt wordt, ende den roock daer af in den mondt ontfanghen wordt.

De selve wortelen met suycker gheconfijt, oft als tafelkens ende trochiscen bereydt, oft tot een leckinghe ghemaeckt, zijn seer nut teghen den verouderden hoest, ende teghen het moeyelijck herhaelen des adems.

Het water, daer de versche bladeren van dit gewas ende de wortelen van het selve in ghesoden zijn, oft oock eenen syroop daer van ghemaeckt, is seer goet om den eerst beghinnenden hoest, ende die van dunne sinckinghen veroorsaeckt is, te ghenesen.

BIIVOEGHSEL.

De naemen van dit ghewas zijn menigerhande, behalven de voorseyde; te weten Peerdts-klauwe ende Brandt-Lattige, oft Brandt-Lattouwe, ende Sinte Carijns-cruydt oft Sinte Quirijns-cruydt; in ’t Hooghduytsch Eiterziechen ende Huflatich; in ’t Enghelsch Horsehove; in ’t Fransoys Patte de cheval oft Pied a cheval; in ’t Latijn somtijdts Farfarum ende Far frugum, doch misschien met bedorven woorden; in ’t Italiaensch Unghia cavallina; in ’t Spaensch Farfara ende Ungle Cavalluca. Den steel van de bladeren is oock wit ende hayrachtigh, een spanne langh: de bladeren [944] zijn van ghedaente eenen Peerdts-voet ghelijck, ronder van maecksel, met ses oft seven kanten oft sijden, die scherpe hoecken maecken, die van de Pestilentie-wortel soo seer naekomende, dat ghy soudt meynen als die eerst uytkomen, dat dit het selfde cruydt waer, als Lobel betuyght, ende dede den reuck: want die van de Pestilentie-wortel is swaer ende onlieflijck. De bloemen komen voor de bladeren voort, als gheseydt is; ende daerom worden selden de bloemen ende de bladeren by een ghevonden.

Bergh-Hoef-bladt, in ’t Latijn Tussilago Alpina canescens folio, wast op de tsoppen van de Oostenrijcksche berghen, seydt Clusius, ende heeft eerst vijf oft ses bijnae ringh ronde bladeren, die van de ghemeyne Onderhave niet seer onghelijck, rondom wat gheschaert, boven gherimpelt, ende met een swarte groenigheyt blinckende, aen de onderste sijde wit, ende met veele witte donsachtighe wolachtigheyt beset, eerst verdrooghende van smaeck, daer nae bitter. Den steel is kael, een palme hoogh, hol, grijs ende wolachtigh, een bloeme draghende, die peersch is ende moschachtigh, rijp zijnde als stuyfkens verwaeyende. Dien steel vergaet ende verdort haest, ende soo blijft dit ghewas voorts het heel iaer door sonder steel. De wortel is faselachtigh, verre ende wijt kruypende. In ’t wildt bloeyt het spaey, in de hoven omtrent April, waer het steelken oock grooter wordt. Dit is ’t selve ghewas dat Lobel Tussilago montana minima noemt, oft Kleyne Bergh-Hoef-bladers.

Ander Bergh-Hoef-bladt, in ’t Latijn Tussilago Alpina glabro folio, is van ghedaente ende smaeck der bladeren ’t voorgaende ghelijck: de bloeme is oock peerschachtigh: de wortel kruypt oock langhs der aerden, ende gheeft oock veele verscheyden nieuwe scheuten uyt. Dan de bladeren zijn somtijdts wat grooter, noch en blincken soo seer niet aen de bovenste sijde, noch en zijn aen d’ander sijde soo wit niet: alleen zijn sy met ettelijcke hayrkens bedeckt. Den steel is wat langher dan dien van de voorgaende soorte. Het wast oock in Oostenrijck: ende heeft eenighe ghelijckenisse met de Asarine van Matthiolus.

Bergh-Hoef-bladt met langher bladeren wordt oock somtijdts ghesien, ende heet Tussilago alpina folio oblongiore in ’t Latijn.

Tussilago van sommighe gheleerde soo gheheeten, is anders niet dan de oprechte Petasites oft Docke-bladeren; die sommighe voor de Groote soorte van Hoef-bladeren houden.

By de gheslachten van Hoef-bladt heeft Clusius de volghende twee soorten van Cacalia oock ghestelt: de welcke oock in vochte donckere bergh-bosschen van Oostenrijck ende Stirien wassen.

Eerste Cacalia, in ’t Latijn Cacalia vulgaris incano folio, heeft veele bladeren als Hoefbladeren, doch grooter, maer kleyner dan de Docke-bladeren, bijnae heel rondt, rondom gheschaerdt, boven bleeckgroen, onder grijs, met veele aeren oft zenuwen doortoghen, onlieflijck van smaeck, bitterachtigh ende heet, op peerschachtighe ghestreepte steelkens. Daer tusschen komt den steel, ghestreept, somtijdts anderhalven voet hoogh, peerschachtigh, met beurten bewassen met andere bladeren die langhe steelkens hebben, kleyner dan de voorgaende, meer ghekant ende oock rondom gheschaert. Op ’t sop van den steel, ende van de sijd-steelkens komt een peerschachtighe hoofdeken voort, meestendeel dry bloemkens inhoudende, elck van vier bladerkens ghemaeckt, ende een tweevoudighe middel-priemken hebbende, van verwe purpurachtigh, seer slap van reuck, doch niet onlieflijck, welcke bloemen daer nae tot stuyfkens verwaeyen, met langhworpigh saedt. De wortel heeft veele knobbelachtighe hoofden, met veele witte langhe faselinghen begaeft, alle iaer nieuwe spruyten ter sijden uytghevende.

Tweede Cacalia, in ’t Latijn Cacalia glabro folio, heeft meer velachtighe bladeren, ende harder, boven donckerer groen, onder niet grijs, maer op ronde kaele steelkens rustende, doch oock met veele aderen ende zenuwen doorreghen, ende rondom gheschaert, oock onlieflijck, bitterachtigh ende heet van smaeck: de steelen zijn oock kaeler, ende de bloemen bleecker peersch: anders is sy de voorgaende ghelijck.

Veranderinghe. Een dierghelijck ghewas, van den selven Cacaliae congener planta gheheeten, wast op de berghweyen van de selve landen; ende heeft bladeren als de Tweede Cacalia, ende oock dierghelijcke wortel: maer hy en heeft daer nimmeer steel noch bloemen aen sien groeyen.

Noch van de krachten van Hoef-bladeren.

Dit cruydt heeft onder andere krachten een die sonderlinghe is om de Longher te verstercken met de gheheele borst, hoe dat ghebruyckt wordt.

Ghemeyn Hoefbladers worden ghedrooght ende tot poeder ghebroght; welck poeder op de spijse van de uyteerende menschen ghestroyt, de selve gheneest.

Van de wortel van Hoefbladeren wordt het Loch de farfara in de Apoteken gemaeckt, teghen alle de voorseyde ghebreken seer nut.

Het ghedistilleert water van dit gantsche cruydt, van binnen ghebruyckt, versoet alle ontstekinghen van de lever, maghe ende longheren, ende gheneest de heete kortsen, in sonderheydt als daer Vlier-bloemen ende Nachtschade-bladeren in ’t distilleren mede ghemenght worden.

‘Tselve ghedistilleert water van buyten opgheleydt ende ghestreken oft ghenet, verkoelt alle ontstekinghen ende brandt van de pestighe zeeren; is goedt teghen ’t wildt vier ende verbrandtheydt: daer de bladeren ende ’t sap oock seer nut toe zijn.

Het selve water, ende oock de bladers op ’t voorhooft ghehouden ende ghestreken, oft met doeckskens opgheleydt, versoeten den brandt ende pijne van ’t hooft in de heete kortsen, in sonderheydt in den inwendighen brandt der verborgen vrouwelijcke leden.

De wortel in Honighwater ghesoden ende ghedroncken, iaeght af de doode vrucht ende naegheboorte.

Het cruydt selve is goet voor de loopende gaten, als de bladeren daer op geleydt worden: ende de kinderen die loopende oogen hebben.

Die hem met vier oft erghens anders mede verbrandt heeft; sal dese bladeren op den brandt legghen, soo sullense de hitte daer uyt trecken.

Het sap heeft alle de selfde deughden, ende ’t selve met het sap van Grijsecom vermenght, neemt wegh de placken die van de hitte der Sonnen aen ’t aensicht komen zijn, als het daer mede ghesmeert wordt. Het maeckt de ruydighe huyt suyver ende schoon.

Plinius schrijft sijne Chameleuce dierghelijcke krachten oock toe, segghende dat de wortel daer van op gloeyende kolen van Cypreshout gheleydt, ende den roock in den mondt door eenen trechter ontfanghen, seer goet is teghen den verouderden hoest.

Rondom de wortel van Hoefbladers groeyt witachtigh Mosch; indien ghy dat vergadert, ende seer wel suyvert, daer nae in eenen lijnen doeck windet, met een weynigh salpeter, ende alsoo wat tijdts laet sieden in Looghe, ende in de Sonne verdrooghen, soo sult ghy een seer goet vunck hebben, om te ghebruycken in een vierslagh: want het sal soo lichtelijck vier ontfanghen, dat het met den eersten slagh sal vuncken ende ontsteken.

De soorten van Cacalia, van Plinius Leontice gheheeten, zijn van krachten de Hoefbladeren ghenoeghsaem ghelijck: want haer wortel in wijn gheweyckt, ghegeten ende ghelickt, geneest den hoest, ende versacht de rouwigheydt van de keel.

HET XIX. KAPITTEL.

Van hoefblad of Tussilago. (Tussilago farfara)

Gedaante.

Tussilago die in onze taal hoefbladeren genoemd wordt geeft uit haar wortel zes, zeven of meer brede gehoekte bladeren die groter zijn dan klimopbladeren en ook witter en beter op witte populierbladeren lijken, doch groter dan die en zijn aan de ene zijde met een dunne zachte witte wolligheid bedekt, maar aan de andere zijde zijn ze grasgroen. Daarna komen de bloemen voort die op korte steeltjes staan en van vele gele bladertjes verzameld en tezamen gehoopt zijn die zeer vlokken en gauw vergaan en in grauwe wolachtige bolletjes veranderen en tot stuifjes verwaaien en met de wind weg vliegen. De wortel is wit, dun en lang die herwaarts en derwaarts onder de aarde kruipt.

Tijd.

Op het eind van maart en omtrent het begin van april kan men de bloemen van dit gewas te zien komen die daarna bijster gauw met hun steeltjes vergaan en kort er na komen de bladeren uit de wortels voort die de hele zomer door gezien worden. En daarvan is het gekomen dat men geloofd heeft dat dit kruid geen bloemen voort brengt, zoals Plinius ook geschreven heeft in het 6^de kapittel van zijn 25^ste boek.

Plaats

Hoefbladeren groeien graag bij het water en op vochtige akkers en velden en daarom ziet men ze veel naast de beken en langs de rivieren, bronnen, fonteinen en andere lopende wateren en ook aan de kanten van de grachten en waterkuilen vanzelf voortkomen.

Naam.

Dit kruid wordt in het Grieks Bechion genoemd, in het Latijn ook Bechium, maar meest Tussilago, in de apotheken Farfara en Ungula caballina en soms Pata equina, van andere Populago of Farfarella, in Hoogduitsland heet het Roszhuf en Brantlattich, [943] hier te lande hoefbladeren, in Italië unghia di cavallo, in Spanje unha de asno, in Frankrijk pas d’asne, in Engeland fole foote en coltes foote.

Het schijnt de Chamaeleuce te wezen die Plinius in het 15^de kapittel van zijn 24^ste boek Farfugium en Farranum (indien zijn boeken goed geschreven en niet bedorven zijn) zegt genoemd te wezen. Wat Aëtius ook genoeg te kennen geeft in zijn eerste boek wanneer hij de naam Bechion achterlaat en de Chamaeluece alle krachten en deugden van het Bechion toeschrijft. Tot bevestiging van deze onze mening schijnt Oribasius te komen (Collectionum medicinalum lib.xv.) die alleen van de Chamaeleuce vermaant. Plinius stemt daartoe ook en zegt dat hij meent dat het Bechon van sommige met een andere naam Chamaeleuce genoemd is geweest als blijkt uit het zesde kapittel van het 26^ste boek. En voorwaar het kan mogelijk wezen dat Dioscorides van een zelfde gewas op verschillende plaatsen met aparte namen gehandeld heeft, wel verstaande indien men in plaats van het woord Chamaeleuce niet het andere woord Chamaepeuce moet stellen zoals sommige die plaats van Dioscorides veranderd en verbeterd willen hebben.

Oorzaak van de namen. Voorts zo is dit gewas Bechion en Tussilago naar zijn krachten genoemd, te weten omdat het de hoest genezen kan, het heet Populago en Farfara naar de gelijkenis van de bladeren met de witte populierbladeren, want de abeelboom of witte populier was in oude tijden op het Latijns Farfarus genoemd als blijkt uit Plautus in Poenulo. Ook zo is die witte populier van de Grieken Leuce genoemd en daarvan hebben deze hoefbladeren de naam Chamaeleuce gekregen.

Plinius op de voor vermelde plaats spreekt van twee soorten van Bechion waarvan de eerste van sommige Salvia genoemd wordt, zo hij zegt, en met de waarheid niets anders is dan onze echte salie die in het Grieks Elelisphacos genoemd wordt wat Apuleius in zijn 101^ste kapittel betuigt dat het Bechion en Tussilago genoemd wordt. De andere soort is deze onze Tussilago die we nu beschrijven en hoefbladeren noemen.

Aard, kracht en werking.

Hoefbladeren die noch groen en vers zijn, zijn wat verkoelend van aard met enige droog makende kracht.

Die groene hoefbladeren gestoten en met honig gemengd genezen het wild vuur en allerhande gezwellen en zeren, daarop gestreken of gelegd.

Maar dezelfde hoefbladeren als ze droog zijn zijn ze wat verwarmend en droog makend en daardoor wat scherpachtig.

Deze droge hoefbladeren op gloeiende kolen gelegd en de rook die er van komt door een trechter of riet met open mond ontvangen is goed tegen de droge hoest en dampigheid op de borst of benauwdheid en kortheid van adem en doet zonder grote arbeid of pijn de blaren in de borst uitbreken.

Diergelijke kracht heeft ook de droge wortel van dit kruid als ze ontstoken en gebrand wordt en de rook er van in de mond ontvangen wordt.

Die wortels met suiker gekonfijt of als wafeltjes en likkingen bereidt of tot een likking gemaakt zijn zeer nuttig tegen de verouderde hoest en tegen het moeilijk herhalen van de adem.

Het water daar de verse bladeren van dit gewas en de wortelen er van in gekookt zijn of ook een siroop er van gemaakt is zeer goed om de net beginnende hoest en die van dunne zinkingen veroorzaakt is te genezen.

BIJVOEGING.

De namen van dit gewas zijn menigvuldig en behalve de voor vermelde, te weten peerdts-klauwe en brandt-lattige of brandt-lattouwe en Sinte Carijns-cruydt of Sinte Quirijns-cruydt, in het Hoogduits Eiterziechen en Huflatich, in het Engels horsehove, in het Frans patte de cheval of pied a cheval, in het Latijn soms Farfarum en Far frugum, doch misschien met bedorven woorden, in het Italiaans unghia cavallina, in het Spaans farfara en ungle cavalluca. De steel van de bladeren is ook wit en haarachtig en zeventien cm lang, de bladeren [944] zijn van gedaante een paardenvoet gelijk, ronder van vorm en met zes of zeven kanten of zijden die scherpe hoeken maken en op die van de pestwortel zo zeer lijken dat ge zou menen als die net uitkomen dat dit hetzelfde kruid is, als Lobel betuigt, en wat de reuk doet want die van de pestwortel is zwaar en onlieflijk. De bloemen komen voor de bladeren voort, als gezegd is, en daarom worden zelden bloemen en bladeren bijeen gevonden.

(Homogyne alpina) Berghoefblad, in het Latijn Tussilago Alpina canescens folio, groeit op de toppen van de Oostenrijkse bergen, zegt Clusius, en heeft eerst vijf of zes bijna ringronde bladeren die van de gewone onderhave vrij gelijk, rondom wat geschaard en boven gerimpeld en met een zwarte groenheid blinkend, aan de onderste zijde wit en met vele witte donsachtige wolligheid bezet die eerst verdrogend van smaak en daarna bitter is. De steel is kaal en een tien cm hoog, hol, grijs en wolachtig die een bloem draagt die paars is en mosachtig en als het rijp is als stuifjes verwaait. Die steel vergaat en verdort gauw en zo blijft dit gewas voorts het heel jaar door zonder steel. De wortel is vezelachtig die ver en wijdt kruipt. In het wild bloeit het laat en in de hoven omtrent april waar het steeltje ook groter wordt. Dit is hetzelfde gewas dat Lobel Tussilago montana minima noemt of kleine berghoefbladeren.

(Adenostyles alpina) Ander berghoefblad, in het Latijn Tussilago Alpina glabro folio, is van gedaante en smaak van de bladeren het voorgaande gelijk, de bloem is ook paarsachtig en de wortel kruipt ook langs de aarde en geeft ook vele verschillende nieuwe scheuten uit. Dan de bladeren zijn soms wat groter, noch blinken niet zo zeer aan de bovenste zijde, noch zijn aan de andere zijde niet zo wit, alleen zijn ze met ettelijke haartjes bedekt. De steel is wat langer dan die van de voorgaande soort. Het groeit ook in Oostenrijk en heeft enige gelijkenis met de Asarine van Matthiolus.

(Adenostyles of Arnoglossum) Berghoefblad met langer bladeren wordt ook soms gezien en heet Tussilago alpina folio oblongiore in het Latijn.

Tussilago van sommige geleerde zo genoemd is niets anders niet dan de echte Petasites of dokkebladeren die sommige voor de grote soort van hoefbladeren houden.

Bij de geslachten van hoefblad heeft Clusius de volgende twee soorten van Cacalia ook gesteld die ook in vochtige donkere bergbossen van Oostenrijk en Stirien groeien.

Eerste Cacalia, in het Latijn Cacalia vulgaris incano folio, heeft vele bladeren als hoefbladeren, doch groter, maar kleiner dan dokkebladeren, bijna heel rond en rondom geschaard, boven bleekgroen en onder grijs en met vele aderen of zenuwen doortogen, onlieflijk van smaak, bitterachtig en heet op paarsachtige gestreepte steeltjes. Daartussen komt de steel die gestreept en soms vijf en veertig cm hoog is, paarsachtig en om beurten begroeid met andere bladeren die lange steeltjes hebben die kleiner zijn dan de voorgaande, meer gekant en ook rondom geschaard. Op de top van de steel en van de zijsteeltjes komt een paarsachtig hoofdje voort dat meestal drie bloempjes bevat die elk van vier bladertjes gemaakt zijn en een tweevoudig middenpriempje hebben, van kleur purperachtig en zeer slap van reuk, doch niet onlieflijk, welke bloemen daarna tot stuifjes verwaaien met langwerpig zaad. De wortel heeft vele knobbelachtige hoofden dat met vele witte lange vezels bezet is en elk jaar nieuwe spruiten terzijde uitgeeft.

Tweede Cacalia, in het Latijn Cacalia glabro folio, heeft meer velachtige bladeren en harder, boven donkerder groen en onder niet grijs, maar rust op ronde kale steeltjes, doch ook met vele aderen en zenuwen doorregen en rondom geschaard, ook onlieflijk, bitterachtig en heet van smaak, de stelen zijn ook kaler en de bloemen bleker paars, anders is het de voorgaande gelijk.

Verandering. Een diergelijk gewas is van dezelfde Cacaliae congener planta genoemd en groeit op de bergweien van dezelfde landen en heeft bladeren als de tweede Cacalia en ook diergelijke wortel, maar hij heeft er nimmer steel noch bloemen aan zien groeien.

Noch van de krachten van hoefbladeren.

Dit kruid heeft onder andere krachten een die bijzonder is om de longen te versterken met de gehele borst, hoe dat gebruikt wordt.

Gewone hoefbladeren worden gedroogd en tot poeder gebracht welk poeder op de spijs van de uitterende mensen gestrooid wordt die geneest.

Van de wortel van hoefbladeren wordt het Loch de farfara in de apotheken gemaakt dat tegen alle voor vermelde gebreken zeer nuttig is.

Het gedistilleerd water van dit ganse kruid van binnen gebruikt verzoet alle ontstekingen van de lever, maag en longen en geneest de hete koortsen en vooral als er vlierbloemen en nachtschade bladeren in het distilleren mee gemengd worden.

Hetzelfde gedistilleerd water van buiten opgelegd en gestreken of genat verkoelt alle ontstekingen en brand van de pestachtige zeren en is goed tegen het wild vuur en verbranding daar de bladeren en het sap ook zeer nuttig toe zijn.

Hetzelfde water en ook de bladeren op het voorhoofd gehouden en gestreken of met doekjes opgelegd verzoeten de brand en pijn van het hoofd in de hete koortsen en vooral in de inwendige brand van de verborgen vrouwelijke leden.

De wortel in honigwater gekookt en gedronken jaagt de dode vrucht en nageboorte af.

Het kruid zelf is goed voor de lopende gaten als de bladeren er op gelegd worden en de kinderen die lopende ogen hebben.

Die zich met vuur of ergens anders mee verbrand heeft zal deze bladeren op de verbranding leggen en zo zullen ze de hitte er uit trekken.

Het sap heeft al dezelfde deugden en hetzelfde met het sap van aardrook vermengt neemt de plekken weg die van de hitte van de zon aan het aanzicht gekomen zijn als het daarmee gesmeerd wordt. Het maakt de ruige huid zuiver en mooi.

Plinius schrijft zijn Chameleuce diergelijke krachten ook toe en zegt dat de wortel daarvan op gloeiende kolen van cipreshout gelegd en de rook in de mond door een trechter ontvangen zeer goed is tegen de verouderde hoest.

Rondom de wortel van hoefbladeren groeit witachtig mos en indien ge dat verzamelt en zeer goed zuivert en daarna in een linnen doek windt met wat salpeter en alzo wat tijd laat koken in loog en in de zon verdrogen dan zal ge een zeer goede vonk hebben om in een vuurslag te gebruiken want het zal zo gemakkelijk vuur ontvangen dat het met de eerste slag zal vonken en ontsteken.

De soorten van Cacalia, van Plinius Leontice genoemd, zijn van krachten de hoefbladeren voldoende gelijk, want haar wortel in wijn geweekt, gegeten en gelikt geneest de hoest en verzacht de ruwheid van de keel.