Smyrnium

HET V. CAPITEL.

Van Groote Eppe.

Ghedaente.

De Groote Eppe, anders Peterselie van Macedonien oft Peterselie van Alexandrien ghenoemt, heeft groote breede bladeren, in verscheyden deelen ende snippelinghen ghesneden, de bladeren van de Ghemeyne oft Broeck-Eppe niet seer onghelijck, maer veel grooter ende breeder, oock blinckende ende gladt, bruyn oft doncker groen van verwe. Den steel is dick, rondt, somtijdts anderhalven voet hoogh ende daer op wassen ronden kroonkens, voortbrenghende kleyne witte bloemkens; ende daer nae dick langhworpigh swart saedt, dat welrieckende oft specerijachtigh is, ende van smaeck bitterachtigh. De wortel is dick, van buyten bruyn oft swartachtigh, van binnen wit, eenen kleynen oft ghemeynen Radijs ghelijckende, goedt ende bequaem om eten: ende als dese wortel ghequetst oft afghesneden wordt, dan vloeydt daer een sap uyt, dat haest stolt ende dick wordt, scherp ende bitter van smaeck als Myrrhe: ’t welck Theophrastus in dese wortel oock aenmerckt heeft, segghende, Wt de Groote Eppe vloeyt een sap oft traen de Myrrhe ghelijck.

Plaetse.

Dese Eppe wast in Arcadien, seydt Theophrastus, in neere donckere broeckachtighe plaetsen, daer veel lommer ende schaduwe is, als Dioscorides betuyght. Hier te lande wordt sy alleen in de cruydt-beminners hoven ghesaeyt. [1091]

Tijdt.

In de hoven van dese landen sietmen dese Eppe in Hoymaendt ende Oogstmaendt bloeyen ende volkomen saedt krijghen; te weten het tweede iaer nae datse ghesaeyt is gheweest.

Naem.

Dese Eppe wordt nae haer grootte, om dat sy alle de andere soorten van Eppe in hooghde te boven gaet, in ’t Griecks Hipposelinon; in ’t Latijn Equapium van Gaza geheeten; ’t welck in onse tael luydt, als ofmen Ros-Eppe oft Peerts-Eppe seyde. Sy heet oock wel in ’t Latijn Olus atrum, ende in ’t Griecks somtijdts Grielon, ende Agrioselinon, Silvestre Apium, dat is, Wilde Eppe; van Galenus ende sommighe andere is sy oock Smyrnion gheheeten, nae het overvloedigh sap dat daer uyt vloeyt; ’t welck de Myrrhe (in ’t Griecks Smyrna ghenoemt) van reuck schijnt te ghelijcken. Daer is nochtans een ander Smyrnium van den bergh Amanus, dat wy in ’t naevolghende Capitel beschrijven sullen. In de Apoteken is het teghenwoordigh ghewas niet sonder dwalinghe Petroselinum Macedonicum gheheeten, oft Petroselinum Alexandrium; ende hier te lande van den ghemeynen man Peterselie van Macedonien, oft Peterselie van Alexandrien; in Spaegnien oock Perexil Macedonico; dan in Italien heet het Macerrone; maer in Vranckrijck ende Enghelandt Alexandre; in Hooghduytschlandt Gross Epffich, dat is Groote Eppe; welcken naem dat bequamelijcker toe komt, dan den naem van Peterselie van Macedonien; want met de oprechte Peterselie van Macedonien en heeft het gheen ghelijckenisse, als wy in ’t voorgaende Capitel ghenoegh betoont hebben.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

Dese Eppe is oock verwarmende ende verdrooghende van aerdt, ghelijck de Hof-Eppe oft Ghemeyne Peterselie; in sonderheyt haer saedt ende wortel: de welcke een suyvermaeckende ende dunmaeckende kracht hebben, ende warm ende droogh zijn wel tot in den derden graed.

Dioscorides seydt dat de bladeren ende steelen van dit ghewas ghesoden, ende ’t zy alleen, ’t zy met den Visch ghegeten worden: hy voeghter oock noch by, dat de selve rauw wegh gheleydt ende in Pekel bewaert worden. De wortel, seydt hy, wordt oock rauw ende ghesoden ghegeten; ende soo ghenoten is sy de maghe oft den monde aenghenaem.

Hedensdaeghs wordt de rauwe wortel van dese Groote Eppe oock op de tafelen ghebroght, ende in stede van ander Salaet tot het broodt ghegeten.

‘Tsaedt van dese Groote Eppe alleen oft met Honigh-water inghenomen, verweckt de maentstonden van de vrouwen, ende iaeght de naegheboorte ende doode vruchten af, scheydt alle winden, verdrijft ende versoet de pijn ende krimpsel van den buyck, doet de pisse rijsen; ende is seer goedt teghen de droppelpisse.

De wortel van Groote Eppe, in sonderheyt in wijn ghesoden ende gedroncken, heeft oock eenerhanden kracht met het saedt: want sy doet oock de pisse lossen ende rijsen, ende breeckt ende iaeght af den steen; ende is goet teghen de pijne van de lendenen, ende der sijden.

BIIVOEGHSEL.

In Enghelandt ende in Italien, maer meest te Roomen, ende oock in meer andere landen wordt de Groote Eppe dickwijls geten, in sonderheyt als sy eerst uytschiet; in ‘t Italiaensch heetse Selino, Seleri, Siseri oft Macerone oft Lessandria, ende oock Smyrnio, om datse Matthiolus qualijck voor Smyrnium Galeni hiel ende de Griecksche schrijvers van de laetste tijden met hem, als Lobel seydt, die dit ghewas Groote Eppe in onse tael ende Peterselie van Macedonien noemt, om datse den ghemeynen man soo heet, oft oock Alexander wortel, in ’t Latijn Macedonicum Belgarum. In Vranckrijck heetse Ache Carche. Dese Groote Eppe ende het Smyrnium zijn malkanderen soo seer ghelijck, dat de ghene, die niet scherp toe en sien, seer haest d’een voor d’ander nemen souden moghen. Dan Grooten Eppe in de hoven onderhouden zijnde heeft dicker wortel, sapachtigh, etelijcker ende malscher dan dien in ’t wildt groeyt. Den steel is ghestreept oft ghegroeft, dry voeten hoogh, hol als die van de Peterselie. De kroonkens als sy rijp staen met veel swart saedt gheladen, oft al beziekens waren; ’t welck vol ende swart is, half rondt van maecksel, onder op beyde sijden een weynigh plat, specerijachtigh ende heet van smaeck, het Smyrnium niet seer ongelijck. Veele gheleerde van onse tijden houdense voor het Hipposelinum, ende voor het Olustatrum Dioscordis; in Spaegnien heetse qualijck Apio Macedonico; maer veel qualijcker segghen sommighe andere dat onse ghemeyne Lavasz oft Levisticum het Hipposelinum ende de oprechte Groote Eppe is, ende Peterselie van Macedonien heeten magh; want dat selve heeft heel ander saedt, ende anderen smaeck ende reuck; ende en wordt in gheen salaet ghebruyckt; want het en is niet etelijck, maer heel onlieflijck ende al te sterck van smaeck. In het eylandt Chios heet dese Peterselie ende oock de gemeyne Codomendo oft beter Condimento; sommige noemen ’t Macedonia, ende Sinonum. Andere houden Jouffrouw-merck voor Peterselie van Macedonien. Ruellius saghse voor Palupadium aen. Het ghelijckt beter het Selino der hedensdaeghsche Griecken, daer Bellonius van vermaent, segghende dat het Elcoselinum der ouders is; ’t welck in Grieckenlandt door langhe oeffeninghe in de hoven soet van smaeck wordt, ende op alle maeltijden ghegeten werdt: waer van de Italiaenen de selve ghewoonte aenghenomen hebben. Het Apium Cicutaceum van Columna (nochtans gheen Apium Cicutarium Camerarii) verschilt van dese Peterselie van Alexandrien: want haer bladeren ende steelen stincken: anders soo is sy alsoo groot, iae grooter dan dese; ende soude alsoo wel Peerdts-Eppe moghen heeten als dese. Haer wortel is niet enckel, maer veselachtigh, ende kort als de Nieswortel. Sy vergaet als den steel volwassen is ende ghebloeyt heeft: ende en wast niet traeghelijck als de Peterselie, maer krijght van het selve iaer stam, steelen, bloemen ende saedt. De steelen ende ribben der bladeren selfs ghesoden zijnde blijven onbehaeghlijck.

Noch van de krachten.

Men eet de ionghe steelen van dit ghewas met Peper ende sout, als de Articiocken ende Cardoens; want sy zijn aenghenaem ende lieflijck van smaeck. Soo ghegeten, is de Groote Eppe een seer goedt moescruydt: voedt wel, ende doet de selve werken die de Peterselie doet, maer krachtigher. In ’t kort gheseydt, sy vermagh al ’t selve dat het Smyrnium van de ouders toegeschreven wordt.

‘Tsaedt ende oock de wortel met seer soeten wijn ghedroncken is niet alleen goedt om de kou-pisse te ghenesen; maer verwarmt oock de ghene die huyverachtigh zijn ende koude kortsen hebben.

Dit saedt met wijn ghedroncken, ende de wortelen in wijn ghesoden, ende den roock hier af van onder opwaerts ghelaeten, beneemt de pijne van de moeder.

De wortel plaester-ghewijs opgheleydt ontdoet de versche gheswillen ende herdigheden: ghesoden zijnde op de vrouwelijckheydt gheleydt, doet de vrouwen misvallen. [1092]

HET V. KAPITTEL.

Van grote eppe. (Smyrnium olusatrum)

Gedaante.

De grote eppe, anders peterselie van Macedonië of peterselie van Alexandrië genoemd, heeft grote brede bladeren die in verschillende delen en snippers gesneden zijn en veel op de bladeren van de gewone of broekeppe lijken, maar veel groter en breder en ook blinken end glad zijn, bruin of donker groen van kleur. De steel is dik, rond en soms vijf en veertig cm hoog en daarop groeien ronde kroontjes die kleine witte bloempjes voortbrengen en daarna dik langwerpig zwart zaad dat welriekend of specerijachtig is en van smaak bitterachtig. De wortel is dik en van buiten bruin of zwartachtig, van binnen wit en lijkt op een kleine of gewone radijs, goed en geschikt om te eten en als deze wortel gekwetst of afgesneden wordt dan vloeit er een sap uit dat gauw stolt en dik wordt, scherp en bitter van smaak als Myrrha wat Theophrastus in deze wortel ook opgemerkt heeft en zegt; ‘Uit de grote eppe vloeit een sap of traan die op Myrrha lijkt’.

Plaats.

Deze eppe groeit in Arcadië, zegt Theophrastus, in lage donkere broekachtige plaatsen daar veel lommer en schaduw is, als Dioscorides betuigt. Hier te lande wordt ze alleen in de kruidbeminnaars hoven gezaaid. [1091]

Tijd.

In de hoven van deze landen ziet men deze eppe in juli en augustus bloeien en volkomen zaad krijgen, te weten het tweede jaar nadat ze gezaaid is geweest.

Naam.

Deze eppe wordt naar haar grootte, omdat ze alle andere soorten van eppe in hoogte te boven gaat, in het Grieks Hipposelinon en in het Latijn Equapium van Gaza genoemd wat in onze taal luidt alsof men ros eppe of paarden eppe zei. Ze heet ook wel in het Latijn Olus atrum en in het Grieks soms Grielon en Agrioselinon, Silvestre Apium, dat is wilde eppe, van Galenus en sommige anderen is ze ook Smyrnion genoemd naar het overvloedig sap dat er uit vloeit wat op Myrrhe (in het Grieks Smyrna genoemd) van reuk schijnt te lijken. Daar is nochtans een ander Smyrnium van de berg Amanus dat we in het volgende kapittel beschrijven zullen. In de apotheken is het tegenwoordig gewas niet zonder dwaling Petroselinum Macedonicum genoemd of Petroselinum Alexandrium en hier te lande van de gewone man peterselie van Macedonië of peterselie van Alexandrië, in Spanje ook perexil Macedonico, dan in Italië heet het macerrone, maar in Frankrijk en Engeland alexandre, in Hoogduitsland Gross Epffich, dat is grote eppe, welke naam dat beter toekomt dan de naam van peterselie van Macedonië, want met de echte peterselie van Macedonië heeft het geen gelijkenis zoals we in het voorgaande kapittel genoeg betoond hebben.

Aard, kracht en werking.

Deze eppe is ook verwarmend en verdrogend van aard net zoals de hofeppe of gewone peterselie en vooral haar zaad en wortel die een zuiver makende en dun makende kracht hebben en warm en droog zijn wel tot in de derde graad.

Dioscorides zegt dat de bladeren en stelen van dit gewas gekookt en hetzij alleen, hetzij met vis gegeten worden en hij voegt er ook noch bij dat die rauw weg gelegd en in pekel bewaard worden. De wortel, zegt hij, wordt ook rauw en gekookt gegeten en zo genoten is ze de maag of de mond aangenaam.

Tegenwoordig wordt de rauwe wortel van deze grote eppe ook op tafel gebracht en in plaats van ander salade op het brood gegeten.

Het zaad van deze grote eppe alleen of met honigwater ingenomen verwekt de maandstonden van de vrouwen en jaagt de nageboorte en dode vruchten af, scheidt alle winden, verdrijft en verzoet de pijn en krampen van de buik, laat de plas rijzen en is zeer goed tegen de druppelplas.

De wortel van grote eppe en vooral in wijn gekookt en gedronken heeft ook dezelfde kracht met het zaad, want ze laat ook de plas lossen en rijzen en breekt en jaagt de steen af en is goed tegen de pijn van de lenden en de zijden.

BIJVOEGING.

In Engeland en in Italië, maar meest te Rome en ook in meer andere landen wordt de grote eppe dikwijls gegeten en vooral als ze net uitschiet, in het Italiaans heet ze selino, seleri, siseri of macerone of lessandria en ook smyrnio omdat Matthiolus het kwalijk voor Smyrnium Galeni hield en de Griekse schrijvers van de laatste tijden met hem, als Lobel zegt, die dit gewas grote eppe in onze taal en peterselie van Macedonië noemt omdat de gewone man het zo noemt of ook Alexander wortel, in het Latijn Macedonicum Belgarum. In Frankrijk heet ze ache carche. Deze grote eppe en het Smyrnium zijn elkaar zo zeer gelijk dat diegene die niet scherp opletten zeer gauw de ene voor de andere zou mogen nemen. Dan grote eppe die in de hoven onderhouden wordt heeft een dikkere wortel, sappiger meer eetbaar en malser dan die in het wild groeit. De steel is gestreept of gegroefd en negentig cm hoog en hol als die van de peterselie. De kroontjes als ze rijp staan zijn met veel zwart zaad geladen of het besjes waren wat vol en zwart is, half rond van vorm en van onder op beide zijden wat plat, specerijachtig en heet van smaak en lijkt veel op Smyrnium. Vele geleerde van onze tijden houden het voor het Hipposelinum en voor het Olustatrum Dioscordis, in Spanje heet het kwalijk apio Macedonico, maar veel kwalijker zeggen sommige andere dat onze gewone lavas of Levisticum het Hipposelinum en de echte grote eppe is en peterselie van Macedonië heten mag, want dat heeft heel ander zaad en een andere smaak en reuk en wordt niet in salade gebruikt want het is niet eetbaar, maar heel onlieflijk en al te sterk van smaak. In het eiland Chios heet deze peterselie en ook de gewone codomendo of beter condimento, sommige noemen het Macedonia en Sinonum. Andere houden juffrouwmerk voor peterselie van Macedonië. Ruellius zag het voor Palupadium aan. Het lijkt beter op het selino van de tegenwoordige Grieken daar Bellonius van vermaant en zegt dat het Elcoselinum van de ouders is wat in Griekenland door lange teelt in de hoven zoet van smaak wordt en op alle maaltijden gegeten wordt waarvan de Italianen die gewoonte aangenomen hebben. (Laserpitium peucedanoides) Het Apium Cicutaceum van Columna (nochtans geen Apium Cicutarium Camerarii) verschilt van deze peterselie van Alexandrië, want haar bladeren en stelen stinken, anders zo is ze alzo groot, ja groter dan deze en zou alzo goed paardeneppe mogen heten als deze. Haar wortel is niet enkel, maar vezelachtig en kort als de nieswortel. Ze vergaat als de steel volwassen is en gebloeid heeft en groeit niet zo traag als peterselie, maar krijgt hetzelfde jaar stam, stelen, bloemen en zaad. De stelen en ribben van de bladeren en zelfs gekookt blijven ze onbehaaglijk.

Noch van de krachten.

Men eet de jonge stelen van dit gewas met peper en zout zoals de artisjokken en kardoens, want ze zijn aangenaam en lieflijk van smaak. Zo gegeten is de grote eppe een zeer goed moeskruid, voedt goed en doet dezelfde werken die peterselie doet, maar krachtiger. In het kort gezegd, ze kan al hetzelfde dat het Smyrnium van de ouders toegeschreven wordt.

Het zaad en ook de wortel met zeer zoete wijn gedronken is niet alleen goed om de koude plas te genezen, maar verwarmt ook diegene die huiverachtig zijn en koude koortsen hebben.

Dit zaad met wijn gedronken en de wortels in wijn gekookt en de rook hiervan van onder opwaarts gelaten beneemt de pijn van de baarmoeder.

De wortel pleistervormig opgelegd lost de verse gezwellen en hardheden op en gekookt op de vrouwelijkheid gelegd laat de vrouwen misvallen. [1092]

HET VI. CAPITEL.

Van Smyrnium van Cilicien.

Ghedaente.

De onderste ende uyt de wortelen selve eerst voortkomende bladeren van dit ghewas zijn breedt ende wijt uytghespreydt, maer in verscheyden kleyne snippelinghskens menighvuldighlijck ghesneden ende ghedeylt; van de welcke de bijsondere deelkens oft bladerkens rondom de kanten wat gheschaert oft kleynkens ghekertelt zijn, ende ghemeynlijck dry aen een steelken tsamen by een hanghen: de andere bladeren, die aen de steelen ende sijd-steelkens groeyen, zijn rondt als de bladeren van Osterlucie; ende omvatten oft omhelsen de selve steelen soo dicht, dat sy bijnae door de midden van dese bladeren schijnen ghewassen te zijn, als in den Deurwas ghebeurt; ende dese steelen zijn ghetackt, aen haer sijd-tackskens, ende uyt den oorsprongh van de selve, ronde kroonkens oft kranskens van geele bloemkens voortbrenghende, ende daer nae rondt, bolachtigh saedt, als Koolsaedt, van binnen witachtigh, ende van buyten bruyn oft swartachtigh. De wortel is van buyten oock bruyn, ende niet onlieflijck van reuck, in sonderheyt in de heete landen.

Plaetse.

Dit Smyrnium, als Dioscorides seydt, wast in Cilicien op den bergh Amanus, in steenachtighe, rouwe, dorre, onghebouwde, verheven ende heuvelachtighe plaetsen.

Tijdt.

In ’t laetste van den Somer wordt het saedt van dit ghewas hier te lande rijp.

Naem.

Dit cruydt wordt oock in ’t Griecks Smyrnion gheheeten, ende daer nae van ons Smyrnium Amani montis, dat is Smyrnium van Cilicien, oft Smyrnium van den bergh Amanus; het verschilt nochtans veel van de Groote Eppe oft Hipposelinon, dat den naem Smyrnion oock voert, als in ’t voorgaende Capitel gheseydt is. Dan in Cilicien self en wierdt het hier voortijdts niet Smyrnion, maer Petroselinon gheheeten, als Dioscorides ende Galenus betuyghen.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

Dit Smyrnium en is van krachten het oprecht Petroselinon niet seer onghelijck, als Galenus betuyght, doch nochtans niet soo scherp van smaeck als de Hof-Eppe ende het oprecht Petroselinon zijn.

Men magh dit cruydt, te weten de bladeren daer van, op de zeeren ende sweeringhen legghen; want sy verdrooghen de ulceratien ende zeerigheden sonder eenige moeyelijckheydt, doen die scheyden, ende de herdigheden vergaen oft morw worden. Anders in alle sijn werckinghen is het de Hof-Eppe ende oock de rechtveerdighe Peterselie heel ghelijck: daerom wordt het saedt daer van oock ghebruyckt om de maendtstonden te verwecken, de pisse te doen rijsen, ende daer beneffens oock om de enghborstigheydt ende kortheyt van aedem te ghenesen, als Galenus betuyght.

Dioscorides heeft bijnae al ’t selve van dit cruydt gheschreven, segghende, dat de wortel ende bladeren ende het saedt van dit Smyrnium verwarmende krachten hebben; maer dat de wortel in sonderheyt seer nut is teghen de steken ende beten van de Slanghen met eenigh nat inghenomen; de selve den ouden hoest versoet, den aedem langh maeckt, ende de kortigheyt op de borst gheneest, de pisse doet rijsen, ende de droppelpisse gheneest; maer dat den roock van de selve van onder ontfanghen de vrouwen van kinde doet misvallen.

‘Tsaedt van dit selve Smyrnion, seydt hy, is goedt teghen de ghebreken ende verstoptheydt van de milte, nieren ende blase: het verweckt de maendtstonden van de vrouwen, ende iaeght de naegheboorte af. Het is seer goet, ende eyghentlijck bequaem om de watersuchtighe met eenighen dranck in te gheven, ende om teghen het aenkomen van de kortsen te ghebruycken.

BIIVOEGHSEL.

In ’t Latijn is dit ghewas van veele Smyrnium Creticum, van andere Smyrnium Ciliciae gheheeten, van Lobel als een Smyrnium; in ’t Fransoys Smyrnium de Candie ou Crete; in ’t Italiaensch Smyrnio di Candia. Sommighe heeten ’t Petroselinum Ciliciae ende Hipposelinum agreste. In Sicilien groeyt het veel in ’t wildt. Hier te lande ghesaeyt zijnde aerdt het wel; maer en wordt nimmermeer soo groot datmen ’t voor Groote Eppe soude moghen aensien. Lobel vermaent van een dierghelijck ghewas dat hy Smyrnoïdes Mutoni noemt; ’t welck rondt saedt heeft als Smyrnium, maer bruyner ende kleyner bladers, eenen steel anderhalven voet hoogh, voortbrenghende kroonkens met bleeck oft witte bloemen; een langhe ende witte wortel, maer sonder eenighe specerijachtighen smaeck, ghelijck de wortel van Smyrnium heeft. Het wast veel op de heuvels van Turin.

Smyrnium Aegyptiacum is een soorte van dit gewas, in Egypten tusschen de boomen van Balanus myrepsica groeyende, als Bellonius tuyght, met saedt als Coriander, rondt ende seer sterck van reuck.

Smyrnium quorumdam is de Angelica, oft oock Meesterwortel.

Smyrnium Fuchsii is de Vincoorde oft Maeghdepalm.

Smyrrhiza is de Myrrthis hier nae beschreven.

Smyrna is de Myrrhe; nae wiens reuck alle dese cruyden ghenoemt worden; ghelijck de andere cruyden, die nae Wieroock wat riecken, Libanotides heeten.

Noch van de krachten.

Sommighe houden dit cruydt voor krachtigher dan Ghemeyne Peterselie, maer onstercker dan de Steen-Eppe; dan men sal dat voor oprecht Petroselinon moghen ghebruycken.

De bladers in Pekel gheleydt wierden in oude tijden voor spijse ghebruyckt; sy stoppen den buyckloop. Op de wonden gheleydt, doense sluyten: maer warm ghemaeckt ende van onder in gesteken, doen de vrouwen van kinde misvallen, als eensdeels gheseydt is.

De wortel van buyten op gheleydt, doet scheyden de versche gheswillen, vergaderinghen ende herdigheden: sy stelpt oock allerhande loop des buycks; ende heelt de wonden, daer op gheleydt.

‘Tsaedt met wijn ghenomen veroet de pijne ende weedom van de heupen oft Sciatica; doet sweeten ende rispemen, verdrijft de opblasinghe van de maghe.

HET VI. KAPITTEL.

Van Smyrnium van Cilicië. (Smyrnium creticum)

Gedaante.

De onderste en uit de wortels zelf eerst voortkomende bladeren van dit gewas zijn breed en wijd uitgespreid, maar in verschillende kleine snippers menigvuldig gesneden en gedeeld waarvan de aparte deeltjes of bladertjes rondom de kanten wat geschaard of fijntjes gekarteld zijn en gewoonlijk met drie aan een steeltje tezamen bijeen hangen, de andere bladeren die aan de stelen en zijsteeltjes groeien zijn rond als de bladeren van oosterlucie en omvatten of omhelzen die stelen zo dicht dat ze bijna door het midden van deze bladeren gegroeid schijnen te zijn zoals in deurwas gebeurt en deze stelen zijn getakt die aan haar zijtakjes en uit de oorsprong er van ronde kroontjes of kransjes van gele bloempjes voortbrengen en daarna rond, bolachtig zaad als koolzaad dat van binnen witachtig en van buiten bruin of zwartachtig is. De wortel is van buiten ook bruin en niet onlieflijk van reuk, vooral in de hete landen.

Plaats.

Dit Smyrnium, als Dioscorides zegt, groeit in Cilicië op de berg Amanus in steenachtige, ruwe, dorre, ongebouwde, verheven en heuvelachtige plaatsen.

Tijd.

Op het eind van de zomer wordt het zaad van dit gewas hier te lande rijp.

Naam.

Dit kruid wordt ook in het Grieks Smyrnion genoemd en daarnaar van ons Smyrnium Amani montis, dat is Smyrnium van Cilicië of Smyrnium van de berg Amanus, het verschilt nochtans veel van de grote eppe of Hipposelinon dat de naam Smyrnion ook voert zoals in het voorgaande kapittel gezegd is. Dan in Cilicië zelf werd het hier vroeger niet Smyrnion, maar Petroselinon genoemd zoals Dioscorides en Galenus betuigen.

Aard, kracht en werking.

Dit Smyrnium lijkt van krachten veel op het echt Petroselinon, als Galenus betuigt, doch nochtans niet zo scherp van smaak als de hofeppe en het echt Petroselinon zijn.

Men mag dit kruid, te weten de bladeren er van, op de zeren en zweren leggen want ze verdrogen de blaren en zeren zonder enige moeilijkheid, laten die scheiden en de hardheden vergaan of murw worden. Anders is het in al zijn werking de hofeppe en ook de echte peterselie heel gelijk en daarom wordt het zaad daarvan ook gebruikt om de maandstonden te verwekken, de plas te laten rijzen en daarnaast ook om de benauwdheid en kortheid van adem te genezen, zoals Galenus betuigt.

Dioscorides heeft bijna al hetzelfde van dit kruid geschreven en zegt dat de wortel en bladeren en het zaad van dit Smyrnium verwarmende krachten hebben, maar dat de wortel vooral zeer nuttig is tegen de steken en beten van de slangen en met enig nat ingenomen de oude hoest verzoet, de adem lang maakt en de kortheid op de borst geneest, de plas laat rijzen en de druppelplas geneest, maar dat de rook ervan van onder ontvangen de vrouwen van kind laat misvallen.

Het zaad van dit Smyrnion, zegt hij, is goed tegen de gebreken en verstopping van de milt, nieren en blaas, het verwekt de maandstonden van de vrouwen en jaagt de nageboorte af. Het is zeer goed en eigenlijk geschikt om de waterzuchtige met enige drank in te geven en om tegen het aankomen van de koortsen te gebruiken.

BIJVOEGING.

In het Latijn is dit gewas van vele Smyrnium Creticum, van andere Smyrnium Ciliciae genoemd, van Lobel als een Smyrnium, in het Frans Smyrnium de candie of Crete, in het Italiaans smyrnio di Candia. Sommige hnoemen het Petroselinum Ciliciae en Hipposelinum agreste. In Sicilië groeit het veel in het wild. Hier te lande gezaaid aardt het wel, maar wordt nimmermeer zo groot dat men het voor grote eppe zou mogen aanzien. Lobel vermaant van een diergelijk gewas dat hij Smyrnoïdes Mutoni noemt wat rond zaad heeft als Smyrnium, maar bruiner en kleinere bladeren die een steel van vijf en veertig cm hoog voortbreng en kroontjes met bleke of witte bloemen, een lange en witte wortel, maar zonder enige specerijachtige smaak net zoals de wortel van Smyrnium heeft. Het groeit veel op de heuvels van Turijn.

(Smyrnium connatum) Smyrnium Aegyptiacum is een soort van dit gewas die in Egypte tussen de bomen van Balanus myrepsica groeien, als Bellonius betuigt, met zaad als koriander dat rond en zeer sterk van reuk is.

Smyrnium quorumdam is de Angelica of ook meesterwortel.

Smyrnium Fuchsii is de vincoorde of maagdenpalm.

Smyrrhiza is de Myrrhe, hierna beschreven.

Smyrna is de Myrrhe, naar wiens reuk al deze kruiden genoemd worden net zoals andere kruiden die naar wierook wat ruiken Libanotides heten.

Noch van de krachten.

Sommige houden dit kruid voor krachtiger dan gewone peterselie, maar zwakker dan de steeneppe, dan men zal dat voor echt Petroselinon mogen gebruiken.

De bladeren in pekel gelegd werden in oude tijden voor spijs gebruikt, ze stoppen de buikloop. Op de wonden gelegd laten ze sluiten, maar warm gemaakt en van onder ingestoken laten ze de vrouwen van kind misvallen, als eensdeels gezegd is.

De wortel van buiten opgelegd laat de verse gezwellen, verzamelingen en hardigheden scheiden, ze stelpt ook allerhande loop van de buik en heelt de wonden, daarop gelegd.

Het zaad met wijn ingenomen verzoet de pijn en weedom van de heupen of Sciatica, laat zweten en oprispen, verdrijft de opblazing van de maag.