Gagea

HET XX. CAPITEL.

Van den Geelen Ornithogalum ende Ornithogalum van Narbonen.

Gheslachten.

In dit Capitel sullen wy noch twee soorten van bloemen met aiuynachtige wortel beschrijven, de voor-beschreven soorten van Ornithogalum eensdeels van ghedaente, eensdeels van naeme ghelijckende; te weten Geel Ornithogalum, dat is den Feldzwibel oft Veldt-Aiuyn van Fuchsius ende Tragus beschreven; ende den Ornithogalum van Languedoc oft van Narbonen. [347]

Ghedaente.

1. Met den Kleynen Ornithogalum oft Ghemeynen Veldt-Aiuyn heeft seer groote ghemeynschap van gedaente die andere soorte van Wilde aiuynachtighe wortel die de Hooghduydtschen ghemeynlijck Feldzwibel oft Ackerzwibel noemen; uytghesondert alleen, dat dese niet soo vele bladeren en heeft, iae somtijdts maer een oft twee, ende die smal ende Poreyachtigh: den steel is kort, teer ende dun, rond, een spanne hoogh, omtrent sijn tsop in sommighe sijd-steelkens verdeylt, die kleyne sterres-gewijse gestraelde bloemkens dragen, kleyner dan die van onsen ghemeynen veldt-Aiuyn, van verwe uyt den grasachtighen wat nae den geelen treckende, in ’t midden met hayr-ghewijse draeykens besett: de saedt-bollekens zijn drijhoeckigh: de wortel is eenen Aiuynachtighe bol, vol taey sap, sonder reuck, van smaeck eenighsins, maer gantsch niet wel merckelijck, nae dien van den Aiuyn treckende.

2. Ornithogalum van Narbonen is niet alleen van den voorbeschreven Ackerzwibel, maer oock van de oprechte soorten van Ornithogalum seer verscheyden van ghedaente; want het heeft langhe dunne bladeren, smaller dan die van de andere soorten van Ornithogalum. Den steel is teer ende mals, omtrent anderhalven voet hoogh, oft hoogher, met gheen bladeren bewassen; maer met seer vele bloemen verciert, die van het midden tot bovenwaerts den stelven steel bewassende, van buyten grasverwigh zijn; dan soo wanneer sy open gaen, melckwit van verwe zijn, ende de bloemen van Phalangium seer wel ghelijcken. De Vrucht is een driehoeckigh huysken, daer de saeden in besloten ligghen. De wortel is een langhworpigh aiuynachtigh klisterken.

Plaetse.

1. Geel Ornithogalum oft Ackerzwibel wast in Hooghduydtschlandt op lommerachtighe schaduwachtighe plaetsen, aen de kanten van de weyen, velden, ackers ende bouwlanden; insghelijcks oock neffens de beeckskens ende loopende wateren.

2. Ornithogalum van Narbonen wast in Vranckrijck omtrent Narbonen ende by Montpelliers in de korenvelden ende ackers.

Tijdt.

1. Ackerzwibel bloeyt in Meers; ende in April maeckt hy sijn vrucht rijp.

2. Ornithogalum van Narbonen bloeyt in Mey oft wat vroegher.

Naem.

1. De eerste van dese twee cruyden is een van de wilde ende van selfs voortskomende aiuynachtighe wortelen: ende is daerom van ons Bulbus silvestris gheheeten: dan de Hooghduydtschen noemense Feldzwibel ende Ackerzwibel, ende in ’t Latijn Cepa agraria; ’t welcke oock soo veel is als ofmen Veldt-Aiuyn seyde; daerom hebben wy die Veldt-Aiuyn van Fuchsius ende Tragus ghenoemt: hoe wel datmense nae de meyninghe van sommighe oock Geel Ornithogalum soude moghen heeten; in ’t Latijn Ornithogalum luteum, ende dat om de groote ghelijckenisse die dese bloeme heeft met den ghemeynen Witten Ornithagalon, die wy boven beschreven hebben met naeme van Veldt-Aiuyn. Hoe de ouders dit cruydt ghenoemt moghen hebben, en is ons niet blijckelijck ghenoegh.

2. Wat naem dit tweede ghewas behoorde te hebben, is ons heel onbekent: want het en schijnt gheen oprecht Ornithogalon te wesen. Daer-en-tusschen hebben wy het met den naem van Ornithogalum Narbonense laeten doorgaen, ghesterckt dat sommighe dat soo noemen, dat is in onse taele Ornithogalum van Narbonen oft van Languedoc, nae de plaetse daer het veel wast. Ick en soude niet wel derren versekeren, dat het de Scilla Epimenidia is daer Plinius af vermaent, ghemerckt hy daer soo luttel bescheets af geeft; ende hy alleen daer af spreeckt, ende niemandt anders: anders men soude het wel mogen voor een soorte van Scilla oft Zee-Aiuyn houden, om dat het bloemen krijght ghelijck de Scille pleegh voort te brenghen.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

De krachten ende het ghebruyck van dese cruyden zijn ons heel onbekent: dan alleen Hieronymus Tragus verhaelt, datmen de wortel van den Geelen Ornithogalon oft Ackerzwibel, met honigh vermenght, ende als een plaester oft papken bereydt zijnde, op de voorts-etende zeeren ende quade sweeringhen pleegh te legghen, met seer groote baete ende nuttigheydt.

BIIVOEGHSEL.

Andere gheslachten van Veldt-Aiuyn, van Clusius ende andere beschreven, zijn goet te kennen, alsmen dese die van Dodoneus beschreven zijn ten vollen ghekent heeft; nochtans sullen wy die hier met korte woorden beschrijven.

Veldt-Aiuyn met bleecke oft geelachtighe bloemen, van Clusius Ornithogalum pallido flore gheheeten, is den Ackerzwibel oft Veldt-Aiuyn van Fuchsius ende Tragus niet seer onghelijck, dan heeft grooter bladeren, dicker steel, nochtans onsterck ende broos, daer op staen twee oft dry bloemen, die oock wat grooter zijn ende niet soo vollen geel, maer uyt den grasverwighen wat bleeckachtigh. Hy wast in Oostenrijck. Sulcks is de soorte die sommighe Hyacinth met groen-geele bloemen noemen.

Veldt-Aiuyn met een bladt, in ’t Latijn Ornithogalum unifolium, is een medesoorte van den Eersten oft Geelen Veldt-Aiuyn daer Dodoneus af vermaent, die somtijdts maer een bladt ende wat witachtighe bloemen draeght.

Geelen oft Rossen Veldt-Aiuyn van Alckmaer, in ’t Latijn Ornithogalum flavum Alcmarianum ghenoemt, en heeft niet meer dan twee smalle bladeren, langh, de bladers van den blauwen Druyfkens-Hyacinth seer ghelijck: daer tusschen spruyt eenen steel, gheladen met geele bloemen, tweemael soo groot als die van den Veldt-Aiuyn van Tragus, met roodachtighe draeykens in ‘t midden verciert. De wortel en is uyt die van den Ghemeynen Veldt-Aiuyn niet te onderkennen oft te verscheyden.

Honghersche Veldt-Aiuyn met geele bloemen, in ’t Latijn Ornithogalum luteo flore Pannonicum, komt voort met een kort smal witachtigh bladerkens, ’t welck suerachtigh van smaeck is: neffens ’t welcke spruyt een teer korter steelken, dat oock een bladerken oft twee voortbrenght, uyt midden van de welcke twee oft dry kleyne bloemkens voortkomen, sterres ghewijs staende, binnen geel, van buyten uyt den groenen purpurachtigh, van ses straelkens ghemaeckt, ende met ses draeykens van binnen verciert, daer nae volghen kleyne drijhoeckighe hoofdekens, vol kleyn ross oneffen saedt. De wortel is rond, met een aschverwighe schorsse bedeckt, niet grooter dan een kleyne Erwte. In de hoven gheoeffent zijnde wordt dit ghewas grooter.

Alderkleynsten Veldt-Aiuyn van Italien met geele bloemen ende bulbkens op den steel, van Fabius Columna beschreven, ende Ornithogalum bulbiferum luteum minimum tenuifolium gheheeten, heeft seer smalle bladeren, loock-ghewijse wortelen, ende noch bulbkens op de steelen, beneffens de geele bloemkens.

Veranderinghe. Men vindt het elders sonder bollekens aen den steel, ende oock met breeder bladeren.

Gheaderden Veldt-Aiuyn in ’t Latijn Ornithogalum spicatum van sommighe, en is anders niet dan den Tweeden Grooten Veldt-Aiuyn [348] van Clusius, ende die Dodoneus hier Veldt-Aiuyn van Narbonen noemt: want Clusius betuyght, dat hy omtrent Montpelliers veel groeyt, ende oock in Spaegnien; ende is het Ornithogalum spicatum Monspelliensium flore lacteo van Lobel; die daer een medesoorte af beschrijft, die veel kleyner is dan die soorte daer Dodoneus ende Clusius van schrijven. Den naem Gheaderden Veldt-Aiuyn oft Ornithogalum spicatum wordt den Affodille van Galenus oock ghegheven.

Bleeck-blauwen Veldt-Aiuyn, van Lobel in ’t Latijn Ornithogalon caeruleum pallens ghenoemt, ghelijckt den gemeynen seer wel, maer de bloeme is blauw, den Herfst-Hyacinth van ghedaente ende grootte bijnae ghelijck. Sulcks is den Kleynen Veldt-Aiuyn, van ander voor een Hyacinth ghehouden, met bleeck-blauwe bloemkens, met een rond spitsigh bladt.

Aldergrootsten Veldt-Aiuyn met sneeuwitte bloemen, in ’t Latijn Ornithogalum maximum van Clusius gheheeten, krijght in ’t beghinsel van de Lente vele langhe bleeck-groene bladeren, breeder dan die van de Veldt-Aiuyn van Narbonen oft van Constantinopelen, daer tusschen spruyt den steel, dry voeten langh oft daer omtrent, dick, groen, glat, een grootte ende langhe adere van bloemen hebbende, soo veel, datmen daer somtijdts meer dan hondert bloemen aen ghetelt heeft: elcke bloeme is van ses bladeren ghemaeckt, heel sneeuwit, sonder eenighe groene ader, als de andere soorten van Veldt-Aiuyn hebben; sy gaen ’s daeghs open: in ’t midden staen ses korte breedachtighe witte draeykens met geele nopkens, een drijhoeckigh hoofdeken omvattende: ’s nachts sluyten sy wederom als die van de andere soorten. Het saedt steeckt in de huyskens, ende is rond ende swert: de wortel is bulbachtigh, dick, wit, onder breedt ende seer gheveselt. Hy bloeyt in Mey met de andere groote soorten van Veldt-Aiuyn, somtijdts oock spaeder.

Sneeuwitten Veldt-Aiuyn van Moorlandt, in ’t Latijn Ornithogalum Aethiopicum gheheeten, is aen den hoeck van Ethiopien by Capo de Bona Speranza ghevonden. De wortel is als die van de Loocks-ghewijse Affodille. Daer uyt komen vele bladeren, eenen voet hoogh, eenen duym-breedde breedt, sacht, wolachtigh van binnen alsmense breeckt. Den steel is tamelijck stijf, groen, van midden tot sijn tsop toe bewassen met bloemen, elck op haer eygen een duymbreedde langhe steelkens rustende, van ses sneeuwitte bloemen ghemaeckt, die van den Arabischen Veldt-Aiuyn bijnae ghelijckende, ende niet veel kleyner, in ’t midden wat geelachtigh: by de navel staen ses witte draeyen, met geele noppen, met een middel drijkantigh saedt-hoofdeken, daer een kort priemken op staet.

Napelschen Veldt-Aiuyn, uyt Italien voor den Arabischen Veldt-Aiuyn ghesonden, in ’t Latijn Ornithogalum Neapolitanum geheeten, krijght in het Vooriaer dry oft vier langhe, aen d’ een sijde holle oft goots ghewijse uytgeholde bladeren, de Hyacinth bladeren niet qualijck ghelijckende, maer smaller, groen van verw: daer tussen spruyt eenen steel, stijf ende vast ghenoegh, een spanne langh, kael, groen, op sijn tsop vijf oft meer groote bloemen draghende, voorwaerts afhanghende, ende met beurten nu aen d’ een sijde, nu aen d’ ander sijde van den steel, uyt den schoot van een dun liesken oft velleken voortkomende, ghemaeckt van ses bladeren, viermael soo langh als sy breedt zijn, binnen wit, van buyten uyt de aschverwighen groenachtigh, met witte kanten. In ’t midden van de bloeme komt een ander kleyner bloemken voort, oock van ses, maer veel kleyner bladerkens ghemaeckt, met haer uyterste bijnae aen een komende, ende als een buysken uytmakende; in ’t welck ses witte draeykens ghesien worden, met een geelachtighe nopkens begaeft, ende daer tusschen een wit middel-priemken. Dese bloemen en hebben gantsch gheen reuck. Als sy vergaen zijn, volghender dickachtighe drijkantighe hoofdekens, bot oft stomp van voren, soo swaer dat sy den steel nederwaerts doen buyghen, vervult met swart gherimpelt saedt. De wortel is aiuynachtigh, witachtigh, doch met een grauw velleken bekleedt, boven spitsachtigh, ende onder plat, in de ronde met vele witte faselinghen besett. Dit ghewas bloeyt in ’t laetste van April, oft in ’t beghinsel van Mey. Het komt van ghedaente seer wel over een met den Vierden Narciss van Matthiolus, wiens schilderije hy sonder voordere beschrijvinghe ghegheven heeft. Soodanigh ghewas schijnt te wesen ’t ghene dat Fabius Columna Hyacinthus aruorum Ornithogali flore noemt. Want de beschrijvinghe die hy daer van gheeft, komt met die van den Napelschen Veldt-Aiuyn wat over een. Hy seght, dat dit ghewas veel omtrent Napels wast: dat de wortel soo groot is als een kleyn hinnen ey: de bladeren dry voeten langh: den steel dick, twee voeten hoogh: van onder af tot het tsop toe over ander bewassen met seer groote bloemen, sulcks bijnae als de ghene die Clusius beschrijft. De saedt-huyskens zijn ghestreept als Meloenkens.

Tijdt.

Geelen Veldt Aiuyn (als oock meest alle de andere mede-soorten van Veldt-Aiuyn) levert zijn rijp saedt in April, als voorseyt is: ende korts daer nae verdwijnt hy: alsoo datmen inden Mey ende daer nae noch bladeren noch steelen meer en vindt.

Naem.

Den Geelen Veldt-Aiuyn en magh om sijne bloemens wille den naem van Ornithogalum niet voeren, hoe wel dat hy van de Cruydt-beschrijvers Ornithogalum luteum ghenoemt wordt: Fuchsius ende andere hebben hem Bulbus silvestris gheheeten: Valerius Cordus Sisynrichion: Lacima Bulbus esculentus; sommighe anderen Bulbus vomitorius; de Honghersersche Tik tara. Sommighe gheleerde houden hem voor het Perdicium van Theophrastus. Wy sullen ons met den naem Geelen Veldt-Aiun te vreden houden.

Aerd.

Geelen Veldt-Aiuyn is werm ende droogh tot in den tweeden graed, dat aen de bitterachtighen ende t’samen-treckenden smaeck ghemerckt kan worden.

Kracht ende Werckingh.

Watmen met de soorten van Veldt-Aiuyn in de ghebreken des lichaems uytrechten kan, is ons noch onbekent: dan de boeren van Italien pleghen de wortelen daer van onder d’asschen te braden, ende in plaetse van Castanien te eten; ende daerom worden sy in tijden van dierte seer veel gheacht ende bewaert; want sy blijven langh goedt nae dat sy uyt der aerden ghekomen zijn: maer dat is van den Witten ende niet van den Geele te verstaen.

De verckens vinden seer groot behaghen in dese wortel, ende zijn seer qualijck te houden van die landen daer de soorten van desen Veldt-Aiuyn met menighte wassen.

De selve wortel maeckt sacht ende verdrijft alle harde gheswillen, seght Dioscorides.

Daer is noch veel van de krachten der Eetbaere bulben te segghen:dan dat sullen wy in de beschrijvinghe van de Aiuynen ende dierghelijcke cruyden bequamer verhaelen.

HET XX. KAPITTEL.

Van de gele Ornithogalum en Ornithogalum van Narbone. (Gagea lutea, Ornithogalum narbonense)

Geslachten.

In dit kapittel zullen we noch twee soorten bloemen met uiachtige wortel beschrijven die eensdeels op de voorbeschreven soorten van Ornithogalum van gedaante en eensdeels van naam lijken, te weten gele Ornithogalum, dat is de Feldzwibel of veldui die van Fuchsius en Tragus beschreven is, en Ornithogalum van Languedock of van Narbone. [347]

Gedaante.

1. Met de kleine Ornithogalum of gewone veldui heeft zeer grote gemeenschap van gedaante die andere soort van wilde uiachtige wortel die de Hoogduitsers gewoonlijk Feldzwibel of Ackerzwibel noemen, uitgezonderd alleen dat deze niet zoveel bladeren heeft, ja soms maar een of twee en die smal en preiachtig, de steel is kort, teer en dun, rond en een zeventien cm hoog die omtrent zijn top in sommige zijsteeltjes verdeeld is die kleine stervormige gestraalde bloempjes dragen, kleiner dan die van onze gewone veldui en van kleur uit het grasachtige wat naar het gele trekken en in het midden met haarvormige draadjes bezet, de zaadbolletjes zijn driehoekig, de wortel is een uiachtige bol vol taai sap, zonder reuk en van smaak enigszins, maar gans niet goed te merken, trekt die naar die van de ui.

2. Ornithogalum van Narbone verschilt niet alleen van de voorbeschreven Ackerzwibel, maar ook zeer van de echte soorten van Ornithogalum van gedaante, want het heeft lange dunne bladeren, smaller dan die van de andere soorten van Ornithogalum. De steel is teer en mals en omtrent vijf en veertig cm hoog of hoger en zonder bladeren, maar met zeer vele bloemen versierd die van het midden tot boven dezelfde steel groeien, van buiten graskleurig en als ze open gaan worden ze melkwit van kleur en lijken zeer goed op de bloemen van Phalangium. De vrucht is een driehoekig huisje daar de zaden in besloten liggen. De wortel is een langwerpig uiachtig klistertje.

Plaats.

1. Geel Ornithogalum of Ackerzwibel groeit in Hoogduitsland op lommerachtige schaduwachtige plaatsen, aan de kanten van de weiden, velden, akkers en bouwlanden en insgelijks ook naast de beekjes en lopende wateren.

2. Ornithogalum van Narbone groeit in Frankrijk omtrent Narbone en bij Montpelliers in de korenvelden en akkers.

Tijd.

1. Ackerzwibel bloeit in maart en in april maakt hij zijn vrucht rijp.

2. Ornithogalum van Narbone bloeit in mei of wat vroeger.

Naam.

1. De eerste van deze twee kruiden is een van de wilde en vanzelf voortkomende uiachtige wortels en is daarom van ons Bulbus silvestris genoemd, dan de Hoogduitsers noemen het Feldzwibel en Ackerzwibel en in het Latijn Cepa agraria wat ook zoveel is als of men veldui zei en daarom hebben we die veldui van Fuchsius en Tragus genoemd, hoewel dat men het naar de mening van sommige ook geel Ornithogalum zou mogen noemen, in het Latijn Ornithogalum luteum en dat om de grote gelijkenis die deze bloem heeft met de gewone witte Ornithagalon die we boven beschreven hebben met naam van veldui. Hoe de ouders dit kruid genoemd mogen hebben is ons niet duidelijk genoeg.

2. Welke naam dit tweede gewas behoort te hebben is ons heel onbekend want het schijnt geen echt Ornithogalon te wezen. Daartussen hebben we het met de naam van Ornithogalum Narbonense laten doorgaan en zijn daarin gesterkt omdat sommige dat zo noemen, dat is in onze taal Ornithogalum van Narbone of van Languedock, naar de plaatsen daar het veel groeit. Ik zou niet goed durven verzekeren dat het Scilla Epimenidia is daar Plinius van vermaant, gemerkt dat hij er zo weinig van geschreven heeft en hij alleen er van spreekt en niemand anders, anders zou men het wel voor een soort van Scilla of zeeui houden omdat het bloemen krijgt zoals de Scilla plag voort te brengen.

Aard, kracht en werking.

De krachten en het gebruik van deze kruiden zijn ons heel onbekend, dan alleen Hieronymus Tragus verhaalt dat men de wortel van de gele Ornithogalon of Ackerzwibel die met honing vermengd is en als een pleister of papje bereid met zeer grote baat en nuttigheid op de voortsetende zeren en kwade zweren plag te leggen.

BIJVOEGING.

Andere geslachten van veldui die van Clusius en anderen beschreven zijn zijn goed te herkennen als men deze die van Dodonaeus beschreven zijn te volle kent, nochtans zullen we die hier met korte woorden beschrijven.

(Gagea fistulosa) Veldui met bleke of geelachtige bloemen, van Clusius Ornithogalum pallido flore genoemd, is de Ackerzwibel of veldui van Fuchsius en vrij Tragus gelijk, dan heeft grotere bladeren en dikkere steel, nochtans zwak en broos en daarop staan twee of drie bloemen die ook wat groter zijn en niet zo vol geel, maar uit het graskleurige wat bleekachtig. Het groeit in Oostenrijk. Zulks is de soort die sommige hyacint met groengele bloemen noemen.

Veldui met een blad, in het Latijn (Ornithogalum unifolium) Ornithogalum unifolium, is een medesoort van de eerste of gele veldui daar Dodonaeus van vermaant die soms maar een blad en wat witachtige bloemen draagt.

(Gagea minima) Gele of roze veldui van Alkmaar, in het Latijn Ornithogalum flavum Alcmarianum genoemd, heeft niet meer dan twee smalle bladeren die lang zijn en veel op de bladeren van de blauwe druifjeshyacint lijken, daartussen spruit een steel die geladen is met gele bloemen, tweemaal zo groot als die van de veldui van Tragus met roodachtige draadjes in het midden versiert. De wortel is niet uit die van de gewone veldui te onderscheiden of te herkennen.

(Gagea pusilla)

Hongaarse veldui met gele bloemen, in het Latijn Ornithogalum luteo flore Pannonicum, komt voort met een kort smal witachtig blaadje wat zuurachtig van smaak is waarnaast een teer korter steeltje spruit dat ook een blaadje of twee voortbrengt waar uit het midden twee of drie kleine bloempjes voortkomen die stervormig staan en van binnen geel en van buiten uit het groene purperachtig zijn en van zes straaltjes gemaakt en met zes draadjes van binnen versiert, daarna volgen kleine driehoekige hoofdjes vol klein roze oneffen zaad. De wortel is rond en met een askleurige schors bedekt niet groter dan een kleine erwt. In de hoven geteeld wordt dit gewas groter.

(Gagea minima) Allerkleinste veldui van Italië met gele bloemen en bolletjes op de steel is van Fabius Columna beschreven en Ornithogalum bulbiferum luteum minimum tenuifolium genoemd, heeft zeer smalle bladeren, lookvormige wortels en ook bolletjes op de stelen naast de gele bloempjes.

Verandering. Men vindt het elders zonder bolletjes aan de steel en ook met bredere bladeren.

Geaarde veldui, in het Latijn Ornithogalum spicatum van sommige, is niets anders dan de tweede grote veldui [348] van Clusius die Dodonaeus hier veldui van Narbone noemt, want Clusius betuigt dat het omtrent Montpelliers veel groeit en ook in Spanje, het is het Ornithogalum spicatum Monspelliensium flore lacteo van Lobel die er een medesoort van beschrijft die veel kleiner is dan die soort daar Dodonaeus en Clusius van schrijven. De naam geaarde veldui of Ornithogalum spicatum wordt de affodil van Galenus ook gegeven.

(Muscaria neglectum) Bleekblauwe veldui, van Lobel in het Latijn Ornithogalon caeruleum pallens genoemd, lijkt op de gewone zeer goed, maar de bloem is blauw en de herfsthyacint van gedaante en grootte bijna gelijk. Zulks is de kleine veldui die van andere voor een hyacint gehouden wordt met bleekblauwe bloempjes en met een rond spits blad.

(Ornithogalum lacteum) Allergrootste veldui met sneeuwwitte bloemen, in het Latijn Ornithogalum maximum van Clusius genoemd, krijgt in het begin van de lente vele lange bleekgroene bladeren, breder dan die van de veldui van Narbone of van Constantinopel, daartussen spruit de steel van negentig cm lang of daar omtrent, dik, groen en glad die een grote en lange aar van bloemen heeft en zoveel dat men daar soms meer dan honderd bloemen aan geteld heeft, elke bloem is van zes bladeren gemaakt, heel sneeuwwit en zonder enige groene aderen zoals de andere soorten van veldui hebben, ze gaan op de dag open en in het midden staan zes korte breedachtige witte draadjes met gele nopjes die een driehoekig hoofdje omvatten en ’s nachts sluiten ze wederom als die van de andere soorten. Het zaad steekt in de huisjes en is rond en zwart, de wortel is bolachtig, dik, wit en onder breed en zeer gevezeld. Het bloeit in mei met de andere grote soorten van veldui en soms ook later.

(Ornithogalum thyrsoides) Sneeuwwitte veldui van Moorland, in het Latijn Ornithogalum Aethiopicum genoemd, is aan de hoek van Ethiopië bij Kaap de Hoop gevonden. De wortel is als die van de lookachtige affodil. Daaruit komen vele bladeren van een dertig cm hoog en een duimbreed breed, zacht en wolachtig van binnen als men ze breekt. De steel is tamelijk stijf, groen en van midden tot zijn top toe begroeid met bloemen die elk op hun eigen een duimbreed lang steeltje rusten en van zes sneeuwwitte bloemen gemaakt zijn die van de Arabische veldui bijna gelijk en niet veel kleiner, in het midden wat geelachtig en bij de navel staan zes witte draden met gele noppen en een middel driekantig zaadhoofdje daar een kort priempje op staat.

(Ornithogalum nutans)

Napelse veldui is uit Italië voor de Arabische veldui gezonden, in het Latijn Ornithogalum Neapolitanum genoemd, krijgt in het voorjaar drie of vier lange en aan de ene zijde holle of gootvormige uitgeholde bladeren die veel op de hyacintbladeren lijken, maar smaller en groen van kleur, daartussen spruit een steel, stijf en vast genoeg van een zeventien cm lang, kaal en groen die op zijn top vijf of meer grote bloemen draagt die voorwaarts afhangen en om beurten nu aan de ene zijde en nu aan de ander zijde van de steel uit de schoot van een dun vliesje of velletje voortkomen en van zes bladeren gemaakt zijn die viermaal zo lang zijn als ze breed zijn, binnen wit en van buiten uit het askleurige groenachtig met witte kanten. In het midden van de bloem komt een ander kleiner bloempje voort die ook van zes, maar veel kleiner blaadjes gemaakt is en met haar uiterste bijna aaneen komen en als een buisje vormen waarin zes witte draadjes gezien worden die met een geelachtige nopje bezet zijn en daartussen een wit middenpriempje. Deze bloemen hebben gans geen reuk. Als ze vergaan zijn volgen er dikachtige driekantige hoofdjes die bot of stomp van voren zijn en zo zwaar dat ze de steel nederwaarts laten buigen, vervult met zwart gerimpeld zaad. De wortel is uiachtig en witachtig, doch met een grauw velletje bekleedt, boven spitsachtig en onder plat en in de ronde met vele witte vezels bezet. Dit gewas bloeit op het eind van april of in het begin van mei. Het komt van gedaante zeer goed overeen met de vierde narcis van Matthiolus wiens schilderij hij zonder verdere beschrijving gegeven heeft. Zodanig gewas schijnt hetgeen te wezen dat Fabius Columna Hyacinthus aruorum Ornithogali flore noemt. Want de beschrijving die hij daarvan geeft komt met die van de Napelse veldui wat overeen. Hij zegt dat dit gewas veel omtrent Napels groeit en dat de wortel zo groot is als een klein kippenei, de bladeren negentig cm lang, de steel dik, zestig cm hoog en van onderaf tot de top toe om beurten begroeid is met zeer grote bloemen zoals bijna diegene zijn die Clusius beschrijft. De zaadhuisjes zijn gestreept als meloentjes.

Tijd.

Gele veldui (als ook meest alle de andere medesoorten van veldui) levert zijn rijp zaad in april, als gezegd is, en kort daarna verdwijnt het zodat men in mei en daarna noch bladeren noch stelen meer vindt.

Naam.

De gele veldui mag vanwege zijn bloem niet de naam van Ornithogalum voeren, hoewel dat het van de kruidbeschrijvers Ornithogalum luteum genoemd wordt, Fuchsius en andere hebben hem Bulbus silvestris genoemd, Valerius Cordus Sisynrichion, Lacima Bulbus esculentus en sommige andere Bulbus vomitorius, de Hongaren tik tara. Sommige geleerden houden het voor het Perdicium van Theophrastus. Wij zullen ons met de naam gele veldui tevreden houden.

Aard.

Gele veldui is warm en droog tot in de tweede graad dat aan de bitterachtige en tezamen trekkende smaak gemerkt kan worden.

Kracht en werking.

Wat men met de soorten van veldui in de gebreken van het lichaam uitrichten kan is ons noch onbekend, dan de boeren van Italië plegen de wortels daarvan onder de as te braden en in plaats van kastanje te eten en daarom worden ze in tijden van duurte zeer veel geacht en bewaard want ze blijven lang goed nadat ze uit de aarde gekomen zijn, maar dat is van de witte en niet van de gele te verstaan.

De varkens vinden zeer groot behagen in deze wortel en zijn zeer slecht te houden van die landen daar de soorten van deze veldui met menigte groeien.

Dezelfde wortel maakt zacht en verdrijft alle harde gezwellen, zegt Dioscorides.

Daar is noch veel van de krachten der eetbare bollen te zeggen, dan dat zullen we in de beschrijving van de uiens en diergelijke kruiden beter verhalen.