HET XXIII. CAPITEL.

Van Wechbre oft VVeghebladt, in ’t Latijn Plantago ghenoemt.

Gheslachten.

Dioscorides beschrijft twee soorten van Wechbre, te weten de Groote ende Kleyne: dan in de nieuwe tijden isser een Middel-soorte ghevonden. Voorts, soo isser noch een andere soorte met smalle bladeren. Niet verre van dese soorte van Wechbre verscheyden is dat ghewas, ’t welck Stella genoemt wort, oft in ’t Nederduytsch Herts-horen. Alle dese soorten gheven stracks uyt haere wortelen de bladeren uyt, sonder eenighe steelen: dan die Wechbre, die in de grachten ende loopende wateren groeyt, bekent met den naem van Water-wechbre, sal onder haer mede-soorten, dat is onder de water-cruyden, beschreven worden.

1. De eerste soorte oft Groote Wechbre heeft groote, breede, effene ende gladde bladeren, by nae die van de Beete ghelijck, maer nochtans kleynder, met sommighe ribben oft aderen verdeylt, te weten seven in ’t ghetal; daerom wort sy oock Septinervia, dat is Seven-ader oft Seven-ribbe ghenoemt. Tusschen de bladeren wassen recht opstaende steelen, eenen voet hoogh, rond, taey, ende gheensins breukigh, somwijlen wat roodachtigh; die van het midden nae bovenwaerts met dichte gras-groene bloemkens aders-ghewijs beset zijn, ende daer nae met kleyne huyskens; in de welcke kleyn saet steeckt, bruyn oft besmeurt van verwe. De wortel is dun, somwijlen eenen vingher dick oft dunder, wit, in vele dunne veselinghen hayrs-ghewijse ghespreyt.

B. Van dese worter een soorte ghevonden die aderen voortbrenght van vele ende bijnae ontallijcke andere kleyne tortskens oft menighvuldighe aderkens ghemaeckt.

C. Een ander soorte isser van dese Groote Wechbre wiens korte aderen met soo vele bladerkens bekleedt zijn, dat sy een cruydtachtighe oft grasachtighe groene bloeme als een dobbele Roose met haer dichte ende menighvuldighe bladeren schijnen te ghelijcken. [148]

2. Kleyne Wechbre heeft smalle bladeren, eenen vingher oft anderhalven breedt, in minder zenuen oft aderen verdeylt, wat hayrigh, met dunne kantighe steelkens: de aderen zijn korter ende sacht: de bloemen zijn wit, ende wolachtigh: de wortel is witachtigh, met vele dunne hayrachtighe veselinghen.

3. Middel-Wechbre is oock breebladigh: nochtans heeft sy smaller ende kleynder bladeren dan de eerste oft Groote soorte van Wechbre: dan sy zijn breeder, maer dickwijls korter dan die van Kleyn Wechbre: somwijlen zijn die oock witachtigh, ende met een sachte wolachtigheydt bekleedt: de steelen ende de bloemen zijn gheadert, sacht ende wit: de wortelen zijn oock veselachtigh.

4. De vierde soorte met smalle bladeren heeft langhworpighe, enghe, maer nochtans dicke bladeren: dan de steelkens met haere aderen ende huyskens, ghelijcken de aderen van de Groote Wechbre. De wortel is matelijcken dick ende langh.

Plaetse.

De Groote ende Kleyn soorten van Wechbre worden over al ghevonden: de Middel-soorte is in Hooghduytschlandt heel ghemeyn, ende wast daer met groote menighte: die met smalle bladeren wordt ghevonden in de landouwen niet verre van de Zee ghelegen, ende omtrent de kanten van de rivieren ende stroomen oft loopende wateren, besonder als den grondt daer brack oft soutachtigh is, ende dickwijls met de Zee-baren besproeyt ende ghespoelt wordt. Die soorten die dobbele bloemen draghen, oft een Roosachtighe adere oft bloeme hebben, vindtmen seer selden.

Tijdt.

Alle de gheslachten van Wechbre worden ghevonden al den Somer door, met haer bloemen oft aderen gheladen: des Winters blijft daer niet over dan de wortelen alleen, die niet lichtelijck en vergaen, ende alle iaer op een nieuw uytspruyten.

Naemen.

Dese cruyden heeten in ’t Latijn Plantago; in ’t Griecks Arnoglossos, dat is Lams Tonge; ende oock Arneios, Probateios, Polyneuros, ende Heptapleuros, dat is op ’t Latijnsch Septinervia, om dat de bladeren seven aderen, ribben oft zenuen hebben. De Apotekers ghebruycken [149] den Latijnschen naem Plantago: de Italiaenen noemense Piantagina, Plantagina; de Spaegniaerts Lhumihem, Tannehagem; de Fransoysen Plantain; de Hooghduytschen Wegrich, Schafszunge; de Nederlanders Wechbre oft Wegebree, ende Weghebladt; de Enghelsche Plantayne; de Behemers Sitrocel.

1. A. De Groote soorte van Wechbre heeft alle dese voorseyde naemen, dan men gheefstse somtijts den toenaem van Roode Wechbre; in ’t Latijn noemtmense Plantago maior septinervia, ende Plantago rubea; in ’t Hooghduytsch Rotte Wegrich; in ’t Fransoys Grand Plantain. B. Die met menighvuldighe aderen, maghmen Dobbel Wechbre noemen; in ’t Latijn Plantago maior multiplici spica. C. De soorte met roos-ghewijse bloemen heet Roose-Wechbre; in ’t Latijn Plantago Rosea.

2. De tweede soorte noemtmen in ’t Nederduytsch Honts-ribbe; in ’t Latijn Plantago minor, ende Quinquenervia, Lanceola, oft Lanceolata, ende oock Costa canina; in ’t Hooghduytsch Spitziger Wegrich; in ’t Fransch Lanceole; in ’t Griecks Pentaneuros, dat is te segghen Vijf-ribbe, oft op ’t Latijnsche Quinquenervia; in ’t Enghelsch Ribbe-worte.

3. De derde oft middel-soorte wordt Middel-Wechbre ghenoemt; in ’t Latijn Plantago media.

4. De vierde soorte met smalle bladeren wordt in ’t Latijn Plantago angustifolia ghenoemt; dat is Wechbre met smalle bladeren. Dese en schijnt niet seer verscheyden te wesen van de soorten van Serpentina, waer van wy hier naemaels spreken sullen.

Aerd.

De Wechbre met alle haer soorten, nae het segghen van Galenus, is ghemenghelt van aerd: want men merckt daer een kracht in, die wat kout ende waterachtigh is, ende met eenen oock wat wrangh, aerdtsch, droogh ende koel: ende soo komt het by, dat sy verdrooght ende verkoelt in den tweeden graed.

Kracht ende Werckinghe.

De soorten van Wechbre zijn goet in alle quade zeeren: zijn bequaem teghen alle sinckinghen, verrottinghen, ende verhittinghen, ende teghen het roodmelisoen, ende dierghelijcke vloeden.

Wechbre doet alle bloet-loop ophouden: sy heelt alle wonden ende open gaten, ende voorts alle sweeringhen, ende soo wel de oude als versche zeeren.

Met een woordt gheseydt; Wechbre kan seer wel verdrooghen sonder eenighe bijtachtigheydt; ende verkoelt met een koude die niet en verdooft, ende het ghevoelen niet te seer en benemt

Het saet ende de wortel hebben oock dierghelijcke kracht; maer sy zijn wat droogher dan de bladeren, ende niet wel soo koudt: dan het saet is met eenen oock dun oft fijn van deelen: maer de wortelen zijn wat grover van stof.

Maer de bladeren van het cruydt, ghedrooght zijnde, zijn dunder ende kouder van krachten.

De wortelen van Wechbre worden gheknouwt teghen den tandt-sweer: ende worden oock van binnen ende van buyten ghebruyckt in de smerten van de Lever ende van de Nieren: waer in de bladeren oock ghebesicht worden; maer veel meer het saet, als Galenus schrijft.

Verkiesinghe.

Onder alle de soorten van Wechbre is de Groote van krachten de beste.

BIIVOEGHSEL.

In alle landen is de Wechbre seer wel bekent ende ghebruyckt in vele sieckten ende ghebreken des lichaems.

Het saet van dit cruydt ghelijckt het saet van Porceleyne, kleyn, bruyn oft taneyt.

De wortel van Wechbre is ghemeynlijck wit ende faselachtigh, die in de middel voor af ghebeten is oft ghekort, seer ghelijck die van Duyvels-bete.

De bloemen, die aders-wijs by een staen, gelijcken in ’t aensien eenighsins de Muysen-steertkens oft Tortskens, doncker-rood ende bruyn van verwe.

De ribbekens van de Wechbre steken uyt aen de buytenste sijde, ende die vergaen al t’ samen aen het eynde van de bladeren ter wortel waert.

De tweede soorte van Groote Wechbre van Dodoneus noemen sommighe Roose-Wechbre met wijde aderen, in ’t Latijn Plantago Rosea, Panicula sparsa; ende is van Cornelius Gemma Sarothiodes ghenoemt, ende Corematophora, oft Scoparia.

De derde oft de Middel-Wechbre wordt oock somtijdts Breede Wechbre ghenoemt; in ’t Hooghduytsch Breiter Wegrich.

De vierde soorte wordt in ’t Latijn Plantago marina, dat is Zee-Wechbre, genoemt, dese wast in soude gronden, aen de dijken ende kanten van soute wateren, ende hier te lande overvloedigh in Brabant by Berghen op Zoom, ende noch overvloedigher in Zeelant: in Vrieslandt noemtmense Zuyde; ende daer heeft sy vele roode placken langhs ende dwaers de bladeren.

Ander soorten van Wechbre. Den hoogh-gheleerden Carolus Clusius beschrijft de vijf volghende soorten van Wechbre, daer wy noch twee andere by voeghen sullen.

1. De eerste noemt hy in ’t Latijn Plantago maior incana; welcke van Lobel oock verhaelt schijnt te wesen: dan Clusius noemtse Plantago Salmanticensis, dat is Wechbre van Salamanca. Dese wast op drooghe plaetsen van Spaegnien; ende is kleynder dan de ghemeyne Groote Wechbre, met grijse ende seer wolachtighe bladeren, die langhs der aerden verspreyt ligghen. Den meesten tijdt van den iaere en heeft sy gheenen steel, ende is sonder bloem; maer op sommighe plaetsen krijght sy een kleyne adere als die van Wechbre, dan kleynder, vol bleeck geele bloemen. De wortel is dun, langh en swert.

2. De andere noemt hy Plantago latifolia exotica, dat is Vremde breedbladighe Wechbre. Dese heeft vele breede, gheribde bladeren, bijnae als de Roose-Wechbre doet; tusschen de welcke vijf oft ses bloote steelkens spruyten, veel verscheyden troskens draghende: want sommighe van dese ghelijcken de trossen van Roose-Wechbre, sommighe zijn aders-ghewijse ghemaeckt, sommighe brenghen uyt het midden van die roosachtighe bloeme een korte ader; sommighe hebben onder aen die adere ettelijcke andere troskens oft afhanghende kopkens. ’T heele ghewas is grijser dan de ghemeyne Roose-Wechbre.

3. De derde soorte, Plantago angustifolia exotica ghenoemt, brenght oock vele bladeren voort, niet onghelijck die van de Smalle Wechbre; tusschen de welcke oock bloote steelen spruyten, op haer ’t sop sommighe hoofdekens draghende, met vele langhachtighe bladeren (nochtans minder dan die uyt de wortelen gekomen zijn) beset: daer nae komen somtijdts uyt die gheblaedde hoofdekens meer andere steckskens; op de welcke ander gheblaedde troskens oft hoofdekens wassen, aders-ghewijse. Dan sy heeft oock sommighe andere steelkens uyt de wortel spruytende, die anders niet en draghen dan gheblaedde troskens oft hoofdekens. Dese soorte van vremde Wechbre heeft Clusius in Enghelandt ende Nederlandt in de hoven ghesien, ende oock selfs ghehadt. De derde soorte kan wassen alsmen die gheblaedde troskens in der aerden steeckt: dan sy brenght saet voort, dat van de Breede Wechbre ghelijckende. De eerste van dese vremde soorten, houdt hy voor het oprecht Cynoglossum van Dioscorides: want daer en schijnt gheen ander ghewas naeder by het Cynoglossum van Dioscorides te komen, dan dit, ’t welck meest ’t geheel iaer door sonder steel oft adere ghesien pleegh te wesen.

4. De vierde soorte, Plantago angustifolia fruticans ghenoemt, is heesterachtigh, met seer korte sachte aderen, aen de kanten van de water-stroomen in Spaegnien wassende van Gulielmus Boelius ghevonden.

5. De vijfde soorte, Plantago angustifolia alia van den selven Clusius ghenoemt, wast oock in Spaegnien, hebbende vele gheschaerde bladeren, die bijnae stekeligh zijn, ende daer tusschen spruyten de steelkens, een spanne hoogh, met een langhworpighe bloem-ader, bijnae als die van Holostium.

6. De seste noemt Fabius Columna Plantago minima incana trinervia montana, ende heeft bladeren niet langher dan vier duym-breedden, smaller dan een halve duym-breedde, met dry zenuen in de lenghde doorreghen, grijsachtigh. Den steel is biesachtigh, dun, een span hoogh, daer een hoofdeken op staet, soo groot als dat van den Thijm, met kleyne bloemkens, ghemaeckt van vier kleyne knorsselachtighe doorschijnende bladerkens, daer vele seer kleyne witachtighe draeykens, als in de andere soorten van Wechbre, afhanghen, onder open oft gapende, het hoofdeken omringhende.

7. De sevenste soorte noemt den selven Columna Plantago Apula laciniata bulbosa pilosa. De welcke van den ghemeynen man in Apulien Lingua agnina ghenoemt wordt (welcken naem met Arnoglossum over een komt) midts datse segghen, dat de schapen daer meest mede ghevoet worden. de wortel is als die van Nies-wortel: dan heeft neffens der aerden een rond bolleken als eenen bulb, soo groot als een Haselnote: de bladeren zijn als die van de vijf bladighe Wechbre (in de ronde verspreyt als Herbastell) ghekertelde oft in groote lappekens verdeylt: tusschen de welcke ander kleynder bladeren zijn als die van de Zee-Coronopus, ruygh, doch niet rouw oft herdt. De stelen komen veel te gader uyt de wortel, bewassen met een ronde bloem-ader als die van Arnoglossum, met bleeck-geel afhanghende draeykens. Sy magh Ghesnippelde Wechbre heeten.

Leontopodium van Candien, voren beschreven, schijnt oock een mede-soorte van Wechbre te zijn.

By de Indiaensche cruyden is een wondt-cruydt beschreven met bladeren van Wechbre, in Peru seer ghemeyn.

Plantago Alpina is een soorte van Nardus Celtica van Lobel beschreven.

Naemen.

De Spaegniaerts noemen de Wechbre oock Lengua de oveja, oft Plante; in ’t Portugiesch Xiantage, oft Chantage; die van Apulien oock Lingua agnina. Sommighe Nederlanders noemen de Wechbre, oft eenigh gheslacht daer van, Herders pijpen; maer Scheerlinck wordt meer soo ghenoemt.

Kracht ende Werckinghe.

De Wechbre was by de ouders soo seer ghesocht ende ghepresen, dat Themison den ouden Medicijn daer een gantsch boeck af ghemaeckt heeft, als den eerste ervinder van de groote krachten van dit ghewas, ghelijck Plinius in het achtste capitel van sijn 25.boeck betuyght. [150] De bladeren van Wechbre in spijse oft anders inghenomen, zijn seer goedt teghen den loop ende vloedt van alle catarrhen oft sinckinghen, waer die oock zijn; ende stercken de maghe: sy zijn bequaem de ghene die uytdrooghen ende hoesten. De selve bladeren ghestooten ende ghedroncken, stelpen het roodmelisoen, ende dat bloedt-spouwen, bloedt-pissen ende d’ overvloedighe maendtstonden, ende alle bloedt-ganck.

Sap van Wechbre inghenomen stelpt ende doet ophouden dat overvloedigh braecken.

Men schrijft oock van Wechbre, dat dry wortelen met water ende met wijn inghenomen, de derde daeghsche kortsen, ende vier wortelen, de vierde-daeghsche kortsen ghenesen ende verdrijven: doch eene wortel min oft meer kan niet veel schaden.

Hondts-ribbe is droogher van nature dan de andere soorten van Wechbre, ende wort meer ghepresen in de Wondt-drancken, salven, ende tot de ghescheurtheden.

Het sap van Honts-ribbe wordt seer ghepresen in de puysten van den mondt, ende in de beten van de verwoedde honden.

Als iemandt van de Squinancie ghequelt is, sal hy seer groote bate vinden met de Cassie van Egypten, die met water van dese Wechbre uytghetrocken is.

Als iemandt door eenighe purgatie oft dranck sulcken onmatigen vloet ghekreghen heeft, dat die niet te stelpen en is, dan sal hy groote baete vinden by het ghebruyck van het saet van Wechbre, met Carvi gheroost zijnde.

Men maeckt een seer goede menginghe teghen de ghebreken der ooghen van de wortelen ende bladeren van Wechbre ghestootenen, met wat suyckers ende roosen-water: dese wordt oock ghebruyckt in de verhittinghe van de ooghen, ende de traninghe van dien.

Wechbre is oock goedt ghebruyckt tot alle quade onsuyver loopende zeerigheden ende sweeringhen, oude ende versche wonden, alle heete zeeren ende gheswillen; tot den Cancker, fistulen, loopende gaten, ende quade krauwagien; wel verstaende, de bladeren ghestooten zijnde, ende daer op gheleydt, oft ’t sap daer inne ghedrupt, oft vermenght met die plaester ende salven die daertoe ghebruyckt worden ende bequaem zijn.

De bladeren van Wechbre versoeten de pijne van het Flercijn, ende zijn seer goedt gheleydt op de siecke leden, die rood, vol hitten, ende pijnen zijn.

Sap van Wechbre is goedt teghen de pijne de rooren, ende in den weedom ende verhittinghe der ooghen, daer in ghedrupt.

’T selve sap oft water daer die bladeren oft wortelen van Wechbre in ghesoden zijn, ghenesen de quade heete sweeringhen des mondts, ende die bloedinghe van het tandt-vleesch, dickwijls in den mondt ghenomen, ende den mondt daer mede ghespoelt.

De bladeren van Wechbre met sout ghemenghelt, verdrijven de sweerende klieren omtrent de ooren, ende oock de kropsweeren, daer op gheleydt, oft de wortelen daer af aen den hals ghedragen, als sommighe beschrijven: sy ghenesen swillinghen van de kanten oft hoecken der ooghen, Aegilopes ghenoemt, alsmen die met sout daer op leydt.

Teghen alle onmatighe vloedt, maghmen seer nuttelijck ghebruycken een moes ghesoden van de bladers, met azijn ende sout.

Wechbre wordt oock inghegheven in stede van Beete, ghesoden zijnde met Linsen, teghen de Water-sucht diemen Leucophlegmatica noemt.

Wechbre-bladers ghesoden zijn goet inghegheven een half ure nae den eten, sonder ghedroncken te hebben, de ghene die de vallende sieckte hebben, ende suchtachtigh zijn.

’T sap van de bladers met Ceruse oft Ciniolia ghemenght, gheneest het wilt vier.

’T selve sap wordt met wolle van onder ingheset, teghen d’ opstijghen van de moeder, alwaere ’t oock dat de persoone haer maendtstonden hadde. Het verkoelt de verbrandtheydt seer wel.

De wortel met bladers wordt inghegheven met Malveseye teghen de sweeringhen van de nieren ende blase.

De selve wortel aen den hals ghehanghen verdrijft de pijne van den hoofde, als Apuleius schrijft.

’T sap van Wechbre lauw ghemaeckt, gheneest de pijne des buycks, daer mede stovende: eenen lepel daer af ghedroncken, verdrijft de wormen: ’t selfde doet oock ’t cruydt ghestooten ende op de navel gheleydt.

Als iemanden de voeten gheswollen zijn van gaen, men sal daer op legghen Wechbre bladers met azijn ghestooten, ende ’t gheswil sal vergaen.

De bladeren van buyten gheleydt op de leden die blauw gheslaghen zijn, oft verstuyckt, oft anders ghebuylt, ghestooten oft gheplettert, ghenesen die haest.

Men soude veel meer van de krachten van dit cruydt konnen segghen; maer dat soude ons al te langhe vallen om te verhalen, ende den leser verdrietelijck om te lesen.

HET XXIII. KAPITTEL.

Van weegbree of wegenblad, in het Latijn Plantago genoemd. (Plantago major subsp. major, Plantago minor, Plantago media, Plantago lanceolata, Plantago maritima)

Geslachten.

Dioscorides beschrijft twee soorten van weegbree, te weten de grote en kleine, dan in de nieuwe tijden is er een middensoort gevonden. Voorts zo is er noch een andere soort met smalle bladeren. Niet ver van deze soort van weegbree verschillend is dat gewas wat Stella genoemd wordt of in het Nederduits hertshoren. Al deze soorten geven straks uit hun wortels de bladeren uit zonder enige stelen, dan die weegbree die in de grachten en lopende wateren groeit en bekend is met de naam van waterweegbree zal onder haar medesoorten, dat is onder de waterkruiden, beschreven worden.

1. De eerste soort of grote weegbree heeft grote, brede, effen en gladde bladeren die bijna die van de biet gelijk zijn, maar nochtans kleiner en met sommige ribben of aderen verdeeld, te weten zeven in het getal en daarom wordt ze ook Septinervia, dat is zevenader of zevenrib genoemd. Tussen de bladeren groeien rechtop staande stelen van een dertig cm hoog, rond, taai en geenszins breekbaar, soms wat roodachtig die van het midden naar bovenwaarts met dichte grasgroene bloempjes aarvormig bezet zijn en daarna met kleine huisjes waarin klein zaad steekt, bruin of besmeurt van kleur. De wortel is dun en soms een vinger dik of dunner, wit en in vele dunne vezels haarvormig verspreid.

B. Van deze wordt er een soort gevonden die aren voortbrengt die van vele en bijna ontelbare andere kleine toortsjes of menigvuldige aartjes gemaakt is.

C. Een andere soort is er van deze grote weegbree wiens korte aren met zoveel bladeren bekleed zijn dat ze een kruidachtige of grasachtige groene bloem als een dubbele roos met haar dichte en menigvuldige bladeren schijnen te lijken. [148]

2. Kleine weegbree heeft smalle bladeren van een vinger of anderhalf breed en in minder zenuwen of aren verdeeld, wat harig en met dunne, kantige steeltjes, de aren zijn korter en zacht, de bloemen zijn wit en wolachtig, de wortel is witachtig met vele dunne haarachtige vezels.

3. Midden weegbree is ook breedbladig, nochtans heeft ze smallere en kleinere bladeren dan de eerste of grote soort van weegbree, dan ze zijn breder, maar dikwijls korter dan die van kleine weegbree en soms zijn die ook witachtig en met een zachte wolligheid bekleed, de stelen en de bloemen zijn geaderd, zacht en wit, de wortels zijn ook vezelachtig.

4. De vierde soort met smalle bladeren heeft langwerpige, enge, maar nochtans dikke bladeren, dan de steeltjes met hun aren en huisjes lijken op de aren van de grote weegbree. De wortel is matig dik en lang.

Plaats.

De grote en kleine soorten van weegbree worden overal gevonden, de middensoort is in Hoogduitsland heel gewoon en groeit daar met grote menigte, die met smalle bladeren wordt in de landstreken niet ver van de zee gelegen gevonden en omtrent de kanten van de rivieren en stromen of lopende wateren en vooral als de grond daar brak of zoutachtig is en dikwijls met de zeebaren besproeid en gespoeld wordt. Die soorten die dubbele bloemen dragen of een roosachtige aar of bloem hebben vindt men zeer zelden.

Tijd.

Alle geslachten van weegbree worden de hele zomer door gevonden met hun bloemen of aren geladen en ‘s winters blijft er niets over dan alleen de wortels die niet gemakkelijk vergaan en alle jaar opnieuw uitspruiten.

Namen.

Deze kruiden heten in het Latijn Plantago, in het Grieks Arnoglossos, dat is lamstong en ook Arneios, Probateios, Polyneuros en Heptapleuros, dat is op het Latijns Septinervia omdat de bladeren zeven aren, ribben of zenuwen hebben. De apothekers gebruiken [149] de Latijnse naam Plantago, de Italianen noemen ze piantagina of plantagina, de Spanjaarden lhumihem en tannehagem, de Fransen plantain, de Hoogduitsers Wegrich of Schafszunge, de Nederlanders wechbre of weegbree en weghebladt, de Engelsen plantayne, de Bohemers sitrocel.

1. A. De grote soort van weegbree heeft al deze voor vermelde namen, dan men geeft ze soms de toenaam van rode weegbree, in het Latijn noemt men het Plantago major septenervia ende Plantago rubea, in het Hoogduits Rotte Wegrich, in het Frans grand plantain.

B. Die met vele aren mag men dubbele weegbree noemen, in het Latijn Plantago major multiplici spica.

C. De soort met rozenvormige bloemen heet rozenweegbree, in het Latijn Plantago Rosea.

2. De tweede soort noemt men in het Nederduits hondsribbe, in het Latijn Plantago minor en Quinquenervia, Lanceola of Lanceolata en ook Costa canina, in het Hoogduits Spitziger Wegrich, in het Frans lanceole, in het Grieks Pentaneuros, dat is te zeggen vijf ribben of op het Latijns Quinquenervia, in het Engels ribbe-worte.

3. De derde of middensoort wordt middenweegbree genoemd, in het Latijn Plantago media.

4. De vierde soort met smalle bladeren wordt in het Latijn Plantago angustifolia genoemd, dat is weegbree met smalle bladeren. Deze schijnt niet zeer te verschillen van de soorten van Serpentina waarvan we hier later spreken zullen.

Aard.

Weegbree met al haar soorten, naar het zeggen van Galenus, is gemengd van aard want men merkt daar een kracht in die wat koud en waterachtig is en meteen ook wat wrang, aards, droog en koel en zo komt het dat ze verdroogt en verkoelt in de tweede graad.

Kracht en werking.

De soorten van weegbree zijn goed in alle kwade zeren en zijn geschikt tegen alle verkoudheid, verrotting en verhitting en tegen de rode loop en diergelijke vloeden.

Weegbree laat alle bloedloop ophouden en heelt alle wonden en open gaten en voorts alle zweren en zowel de oude als verse zeren.

Met een woord gezegd, weegbree kan zeer goed verdrogen zonder enige bijtachtigheid en verkoelt met een koude die niet verdooft en het gevoel niet te zeer beneemt

Het zaad en de wortel hebben ook diergelijke kracht maar ze zijn wat droger dan de bladeren en niet zo koud, dan het zaad is meteen ook dun of fijn van delen, maar de wortels zijn wat grover van stof.

Maar de bladeren van het kruid, als ze gedroogd zijn, zijn dunner en kouder van krachten.

De wortels van weegbree worden gekauwd tegen tandpijn en worden ook van binnen en van buiten gebruikt in de smarten van de lever en van de nieren waarin de bladeren ook gebruikt worden, maar veel meer het zaad zoals Galenus schrijft.

Verkiezing.

Onder alle soorten van weegbree is de grote van krachten de beste.

BIJVOEGING.

In alle landen is weegbree zeer goed bekend en gebruikt in vele ziektes en gebreken van het lichaam.

Het zaad van dit kruid lijkt op het zaad van postelein, klein, bruin of lichtbruin.

De wortel van weegbree is gewoonlijk wit en vezelachtig die in het midden voor af gebeten is of gekort en zeer gelijk als die van duivelsbeet.

De bloemen, die aarvormig bijeen staan lijken in het aanzien enigszins op muizenstaartjes of toortsjes, donkerrood en bruin van kleur.

De ribbetjes van de weegbree steken uit aan de buitenste zijde en die vergaan alle tezamen aan het einde van de bladeren ter wortel waart.

De tweede soort van grote weegbree van Dodonaeus noemen sommige rozenweegbree met wijde aren, in het Latijn Plantago Rosea, Panicula sparsa en is van Cornelius Gemma Sarothiodes genoemd en Corematophon of Scoparia.

De derde of de middenweegbree wordt ook soms brede weegbree genoemd, in het Hoogduits Breiter Wegrich.

De vierde soort wordt in het Latijn Plantago marina genoemd, dat is zeeweegbree, deze groeit in zoute gronden, aan de dijken en kanten van zoute wateren en hier te lande overvloedig in Brabant bij Bergen op Zoom en noch overvloediger in Zeeland, in Friesland noemt men het zuyde en daar heeft ze vele rode plekken langs en dwars de bladeren.

Andere soorten van weegbree. De hooggeleerde Carolus Clusius beschrijft de vijf volgende soorten van weegbree daar we noch twee andere bij voegen zullen.

(Plantago major subsp. intermedia) 1. De eerste noemt hij in het Latijn Plantago major incana die van Lobel ook verhaalt schijnt te wezen, dan Clusius noemt het Plantago Salmanticensis, dat is weegbree van Salamanca. Deze groeit op droge plaatsen van Spanje en is kleiner dan de gewone grote weegbree met grijze en zeer wollige bladeren die langs de aarde verspreidt liggen. De meeste tijd van het jaar heeft ze geen steel en is zonder bloem, maar op sommige plaatsen krijgt ze een kleine aar als die van weegbree, dan kleiner en vol bleekgele bloemen. De wortel is dun, lang en zwart.

2. De andere noemt hij Plantago latifolia exotica, dat is vreemde breedbladige weegbree. Deze heeft vele brede, geribde bladeren, bijna als de rozenweegbree heeft waartussen vijf of zes blote steeltjes spruiten die veel verschillende trosjes dragen want sommige van deze lijken op de trossen van roos weegbree, sommige zijn aarvormig gemaakt, sommige brengen uit het midden van die roosachtige bloem een korte aar, sommige hebben onderaan die aar ettelijke andere trosjes of afhangende kopjes. Het hele gewas is grijzer dan de gewone rozenweegbree.

3. De derde soort, Plantago angustifolia exotica genoemd, brengt ook vele bladeren voort die veel op die van de smalle weegbree lijken waartussen ook blote stelen spruiten en op hun top sommige hoofdjes dragen met vele langachtige bladeren (nochtans minder dan die uit de wortels gekomen zijn) bezet en daarna komen uit die bladerige hoofdjes soms meer andere stekjes waarop ander bladerige trosjes of hoofdjes groeien, aarvormig. Dan ze heeft ook sommige andere steeltjes die uit de wortel spruiten en die niets anders dragen dan bladerige trosjes of hoofdjes. Deze soort van vreemde weegbree heeft Clusius in Engeland en Nederland in de hoven gezien en ook zelf gehad. De derde soort kan groeien als men die bladerige trosjes in de aarde steekt, dan ze brengt zaad voort dat op die van de brede weegbree lijkt. De eerste van deze vreemde soorten houdt hij voor het echte Cynoglossum van Dioscorides, want er schijnt geen ander gewas dichter bij het Cynoglossum van Dioscorides te komen dan dit wat meestal het gehele jaar door zonder steel of aar gezien plag te wezen.

(Plantago pumila of exigua)

4. De vierde soort, Plantago angustifolia fruticans genoemd, is heesterachtig met zeer korte zachte aren die aan de kanten van de waterstromen in Spanje groeit en van Guilielmus Boelius gevonden is.

5. De vijfde soort, Plantago angustifolia alia van dezelfde Clusius genoemd, groeit ook in Spanje en heeft vele geschaarde bladeren die bijna stekelig zijn en daartussen spruiten de steeltjes van een zeventien cm hoog met een langwerpige bloeiaar, bijna als die van Holostium.

6. (Moehringia trinervia) De zesde noemt Fabius Columna Plantago minima incana trinervia montana en heeft bladeren niet langer dan vier duim breed en smaller dan een halve duim breed met drie zenuwen in de lengde doorregen en grijsachtig. De steel is biesachtig, dun en acht cm hoog waarop een hoofdje staat zo groot als dat van de tijm met kleine bloempjes die gemaakt zijn van vier kleine korzelige doorschijnende bladeren daar vele zeer kleine witachtige draadjes, als in de andere soorten van weegbree, afhangen die onder open zijn of gapen en het hoofdje omringen.

(Plantago serraria)

7. De zevende soort noemt dezelfde Columna Plantago Apula laciniata bulbosa pilosa. Die van de gewone man in Apulië Lingua agnina genoemd wordt (welke naam met Arnoglossum overeen komt) omdat ze zeggen dat de schapen daarmee meest gevoed worden. De wortel is als die van nieswortel, dan heeft naast de aarde een rond bolletje als een bol en zo groot als een hazelnoot, de bladeren zijn als die van de vijfbladige weegbree (in de ronde verspreid als Herbastell) gekarteld of in grote lapjes verdeeld waartussen andere kleiner bladeren zijn als die van de zee Coronopus, ruig, doch niet rouw of hard. De stelen komen veel tezamen uit de wortel en zijn begroeid met een ronde bloeiaar als die van Arnoglossum met bleekgeel afhangende draadjes. Ze mag gesnipperde weegbree genoemd worden.

Leontopodium van Kreta, tevoren beschreven, schijnt ook een medesoort van weegbree te zijn.

Bij de Indiaanse kruiden is een wondkruid beschreven met bladeren van weegbree die in Peru zeer gewoon is.

Plantago Alpina is een soort van Nardus Celtica van Lobel beschreven.

Namen.

De Spanjaarden noemen de weegbree ook lengua de oveja of plante, in het Portugees xiantage of chantage, die van Apulië ook lingua agnina. Sommige Nederlanders noemen de weegbree of enig geslacht er van herderspijpen, maar scheerling wordt meer zo genoemd.

Kracht en werking.

Weegbree was bij de ouders zo zeer gezocht en geprezen dat Themison, de oude dokter, daar een gans boek van gemaakt heeft als de eerste vinder van de grote krachten van dit gewas, zoals Plinius in het achtste kapittel van zijn 25^ste boek betuigt. [150] De bladeren van weegbree in spijs of anders ingenomen zijn zeer goed tegen de loop en vloed van alle catarren of verkoudheid, waar die ook zijn en versterken de maag, ze zijn geschikt voor diegene die uitdrogen en hoesten. Dezelfde bladeren gestampt en gedronken stelpen de rode loop en bloedspouwen, bloedplassen en overvloedige maandstonden en alle bloedgang.

Sap van weegbree ingenomen stelpt en laat ophouden het overvloedig braken.

Men schrijft ook van weegbree dat drie wortels met water en met wijn ingenomen de derdedaagse malariakoortsen en vier wortels de vierdedaagse malariakoortsen genezen en verdrijven, doch een wortel min of meer kan niet veel schaden.

Hondsrib is droger van natuur dan de andere soorten van weegbree en wordt meer geprezen in de wonddranken, zalven en tot de breuken.

Het sap van hondsrib wordt zeer geprezen in de puisten van de mond en in de beten van de dolle honden..

Als iemand van de keelblaren gekweld is zal hij zeer grote baat vinden met de cassie van Egypte die met water van deze weegbree uitgetrokken is.

Als iemand door enige purgatief of drank zo’n onmatige vloed gekregen heeft dat die niet te stelpen is dan zal hij grote baat vinden bij het gebruik van het zaad van weegbree dat met Carum geroosterd is.

Men maakt een zeer goede mening tegen de gebreken van de ogen van de wortels en bladeren van weegbree gestampt met wat suiker en rozenwater, deze wordt ook gebruikt in de verhitting van de ogen en het tranen er van.

Weegbree is ook goed gebruikt tot alle kwade onzuivere lopende zerigheden en zweren, oude en verse wonden, alle hete zeren en zwellen tot de kanker, fistels of lopende gaten en kwade jeuk, wel verstaande als de bladeren gestampt zijn en daarop gelegd of het sap daarin gedrupt of vermengt met die pleister en zalf die daartoe gebruikt worden en geschikt zijn.

De bladeren van weegbree verzoeten de pijn van jicht en zijn zeer goed gelegd op de zieke leden die rood, vol hitte en pijn zijn.

Sap van weegbree is goed tegen de pijn van de oren en in de weedom en verhitting der ogen, daarin gedrupt.

Hetzelfde sap of water daar die bladeren of wortels van weegbree in gekookt zijn genezen de kwade hete zweren van de mond en de bloeding van het tandvlees, dikwijls in de mond genomen en de mond daarmee gespoeld.

De bladeren van weegbree met zout gemengd verdrijven de zwerende klieren omtrent de oren en ook de kropzweren, daarop gelegd of de wortels daarvan aan de hals gedragen, als sommige schrijven, ze genezen zwellingen van de kanten of hoeken van de ogen, Aegilopes genoemd, als men die met zout daarop legt.

Tegen alle onmatig bloed mag men zeer nuttig gebruiken een moes gekookt van de bladeren met azijn en zout.

Weegbree wordt ook ingegeven in plaats van biet die gekookt is met linzen tegen de waterzucht die men Leucophlegmatica noemt.

Weegbreebladeren gekookt zijn goed ingegeven een half uur na het eten zonder gedronken te hebben voor diegene die de vallende ziekte hebben en zuchtachtig zijn.

Het sap van de bladeren met Ceruse of Ciniolia gemengd geneest het wild vuur.

Hetzelfde sap wordt met wol van onder ingezet tegen de opstijging van de baarmoeder al was het ook dat de persoon haar maandstonden had. Het verkoelt de verbranding zeer goed.

De wortel met bladeren wordt ingegeven met malvezei tegen de zweren van de nieren en blaas.

Dezelfde wortel aan de hals gehangen verdrijft de pijn van het hoofd, als Apuleius schrijft.

Het sap van weegbree lauw gemaakt geneest de pijn van de buik door daarmee te stoven en er een lepel van te drinken verdrijft het de wormen, hetzelfde doet ook het kruid gestampt en op de navel gelegd.

Als bij iemand de voeten gezwollen zijn van lopen zal men daarop weegbreebladeren leggen met azijn gestampt en het gezwel zal vergaan.

De bladeren van buiten gelegd op de leden die blauw geslagen zijn of verstuikt of anders met builen of gestampt of verplettert genezen die gauw.

Men zou veel meer van de krachten van dit kruid kunnen zeggen, maar dat zou ons al te lang vallen om te verhalen en de lezer verdrietelijk om te lezen.

HET XXXI. CAPITEL.

Van Vloy-cruydt oft Psyllium.

Ghedaente.

Vloy-cruydt wast seer weeldighlijck, met seer vele dunne, teere ende seer gheblaedde steelkens, die ghemeynlijcken een spanne hoogh zijn. De bladeren zijn langhworpigh, maer smal, hayrigh ende ruygh, seer nae by komende van ghedaente de bladeren van de eerste soorte van Veldt-Cypress: uyt het sop van de tackskens steken uyt sommighe schelferachtighe kopkens als aen een houdende schubben; waer uyt de bloemkens kijken, die witachtigh zijn van verwe, heel kleyn ende wolachtigh als dons, by nae ghelijck die van de Smalle Weeghbree: nae de welcke het saet volght, ’t welck swartachtigh is, blinckende oft glinsterende, de Vloeyen van ghedaente, verwe ende grootte seer ghelijck. De wortel is witachtigh, sommighe dunne faselinghen uytghevende.

Plaetse.

Het komt dickwijls van selfs in de velden ende ongheboude plaetsen voordt: dan men saeyt het somtijdts oock wel. Als het eens ghesaeyt is gheweest, dan spruyt het ghewillighlijcken van selfs wederom alle iaeren uyt. Nae de verscheydentheydt van ’t ghewest daer het groeyt, wasset dickwijls schoonder ende weeldigher, bijsonder niet verre van den Zeekant: op andere plaetsen blijft het kleynder, ende en wast soo blijdelijck ende overvloedighlijck niet.

Tijdt.

In ’t laetste van Ooghstmaendt is het saet rijp; ende dan salmen dat alderbequaemlijcks plucken ende vergaren.

Naemen.

Vloy-cruydt noemtmen dit ghewas in Nederlandt; in Hoogh-Duydtschlandt Psylienkraut ende Flohekraut; in Enghelandt Fleeworte; in Vranckrijck L’ herbe des pulces; in Italien Psillio; in Spaegnien Zargatona. Alle die naemen zijn meest van den Grieckschen Psyllion, dat is Vloy-cruydt, ghekomen; omdat het saet van dit cruydt, als voorseyt is, soo groote gelijckenis met de Vloeyen schijnt te hebben: want daerom hebben de Latijnen dat selve oock Pulicaria ghenoemt (hoe wel dat sy de Conyza oock Pulicaria noemen) oft Herba Pulicaris, ende de Apotekers Psyllium; met welcken naem dit cruydt over al ghenoegh bekent is.

Aerd.

Galenus schrijft van het saet van Vloy-cruydt, dat het in den tweeden graed verkoelt, ende dat het middelmatighlijcken ghestelt is, soo veel het voghtmaecken ende droogh-maecken belanght: dan Avicenna seght dat het in den tweeden graed voght is ende koudt.

Kracht ende Werckinghe.

Het water, daer het saet van Vloy-cruydt, eerst wat ghestooten oft ghekrockt oft eenighsins ghebroken zijnde, te weycken in ghestaen heeft, totter tijt toe dat het wat lijmachtigh, taey oft slijmerigh geworden zy, versoet alle verhittingen ende onstekingen; versacht ende matight den brandt van de heete kortsen; is oock goedt teghen de onmatighe drooghte van den mondt, ende den dorst; ende in den mondt eenen tijt langh ghehouwen, vermorwt oft versacht de rouwigheden van de tonghe; het verdrijft de smerte oft pijne van het inghewant oft darmen, die door scherpigheydt van eenige heete vochtigheden veroorsaeckt is; het is oock seer bequaem de ghene die met het roodmelisoen ghequelt zijn, oft eenighe sweeringhe in de darmen hebben.

Dan dit water sal noch veel nutter ende bequamer in dierghelijcke ghebreken zijn (bijsonder in ’t roodmelisoen ende ghebreken van de dermen) alsmen dat saet eerst over ’t vier roost oft braed, eermen dat te weycke set, een weynigh ende niet seer ghebroken zijnde.

Dit selve water kan den buyck oock versachten ende weeck maecken, ende doet heel sachtelijck te kamer gaen; sonderlinghen alsmen daer Suycker oft Julep van Violen by doet; oft liever, alsmen daer wat by voeght van die Syroop oft Julep, diemen maeckt van de dickwijls herhaelde infusie van de bleeck-roode roosen; ende in dier voeghen wort dat selve water seer nuttelijck in de quade ende seer hittighe kortsen ghebruyckt.

Het saet van Vloy-cruydt, oft de voorseyde slijmerigheyt daer van (diemen in ’t Latijn Muccago oft Muccilago Psyllij noemt) gheneest de gescheurtheyt oft breuckinge der darmen van de ionge kinderen, ende oock de uytpuylende oft te verre uytwassende navelen, daer op geleyt, alsmen daer wat olie van Roosen by doet, dan helpt het de pijne van [160] de leden, oft flercijn, oft andere ghichtighe smerten; te weten; als die van hitte veroorsaeckt zijn. Selfs Dioscorides getuyght, dat het seer nuttelijck ghebruyckt wordt op de klieren oft sweeringhen die achter de ooren komen, Parotides ghenaemt, ende alle de waterachtighe gheswillen ende oock wel in de verwronghen oft verstuyckte leden, ende die uyt haer lidt ghegaen zijn.

Serapion leert ons de Muccago oft slijmerachtigheydt van dit saet in de Sonne drooghen, ende tot onsen ghebruycke bewaeren.

Hindernisse.

Den selven Serapion vermaent ons, dat wy niet al te dickwijls dese slijmerachtigheydt te ghebruycken en hebben; want sy is de mage schadelijck; ende door het ghedurigh oft langh ghebruyck daer van krijgen de krancken seer lichtelijck eene moeyelijcke swarigheydt oft bangigheydt aen ’t herte, de welcke Syncope genoemt is; soo dat sy dickwijls moedeloos worden die dat inghenomen hebben, ende in swijm oft van hun selven vallen, iae dickwijls tot stervens noot toe, alsmen vele ghesien heeft: daerom alsmen daer wat te veel af ghebruyckt, salmen daer eer schade ende eenigh vergift in vinden, dan baete: het selve betuyghen de Griecksche meesters meest alle, ende Avicenna selve oock.

BIIVOEGHSEL.

Daer worden dry soorten van Psyllium oft Vloy-cruydt van Lobel beschreven; van de welcke de eerste is als dese die Dodoneus hier beschreven heeft; de andere noemt hy Zee-Vloy-cruydt: ende die groeyt op de Zee-duynen, ende is de eerste van aensien niet onghelijck, maer ghelijvigher, voordt-brenghende wat langher tacken, oock veel langher blader, veel dichter ende hayrigher, ende min ghekerft. ’T saet, de bloemen ende ’t ghebruyck zijn die van de eerste soorte ghelijck. De derde soorte noemt hy in ’t Latijn Psyllium Plinianum maius; ende dit heeft rijsachtigher ende houdtachtigher steelen, met langher scheuten, bladers ende aderen, verwarret onder malkander, kruypende langhs der aerden, seer aerdigh, doch eene rouwigheydt hebbende, die wit is uyt den groenachtighen. ’T saet is dat van den anderen niet ongelijck, maer grootter, ende kastanie-bruyn, de wortel is houdachtigh, hard, met langhe faselinghen. Het saet is somtijdts witachtigh, somtijdts roodachtigh, somtijdts nae den purpuren treckende.

Daer wordt in Duytschlandt een soorte van Psyllium oft Vloy-cruydt ghevonden, dat des Winters niet en vergaet, maer de koude seer wel verdraeght, ende langhe iaeren over-blijft: men noemt het in ’t Latijn Psyllium perenne.

Vloy-cruydt wierdt van de ouders veracht als onbehaeghlijck om te sien; maer nu ter tijdt wordt het in Egypten veel gheoeffent.

Dit cruydt groeyt gheerne in vetten wel ghemesten ende ghebeterden grond: andersins en is daer gheen deught af te verwachten.

Valerius Cordus houdt de Conyza voor oprecht Psyllium.

Naemen.

Vloy-cruydt noemtmen in ’t Spaensch oock Zorgatona; welcken naem van den Araebschen ghemaeckt is; want Avicenna noemt het Bazarachatona; ende andere Arabers noemen ’t Betzer chotume; die van Egypten, Chetun.

Aerd.

Vloy-cruydt is van tweederhande stoffe ghemaeckt, ende heeft in sich selven twee teghen malkanderen strijdende eygentheden, die van den anderen afgesondert konnen wesen, alsmen de schorsse van het mergh doet: want het mergh is van aerd heet ende droogh tot in den vierden graed, krachtighlijckende scherp, snijdende, verbluysterende ende zeeren verweckende; met eenen woorde gheseydt, een soorte van vergift. Maer de schorsse oft het buytenste van het saet is van die dinghen, die seer verkoelen ende voght maken tot in den derden graed.

Kracht ende Werckinghe.

Het saet van dit cruydt is meest ghebruyckt, ende wordt ghestooten ende met water nat ghemaeckt; ende als ’t water stijf gheworden is, soo wordt daer mede gestreken: want het verkoelt seer, ende beneemt de hitte van ’t heet water, daer in geworpen, in voeghen dat seer goedt is geleydt op ’t wilt vier, verhittinghe, ende draghende ooren, en daer ghewormte in is.

’T selve saet tot een vettigheydt met azijn ghebroght, gheneest het wilt vier ende de meelachtighe schorftheydt van den aensichte: maer op ’t hooft oft voorhooft gheleydt, stilt het de pijne van den hoofde; verdrijft oock de roodheydt van de ooghen, daer op gheleydt zijnde.

Het Vloy-cruydt, dat van Lobel voor de derde soorte van Vloy-cruydt ghehouden wordt, is in de medicijnen ghebruyckt van den pols ende arterien, ende die de geele kolericke humeuren bereyden oft af iaeghen. Gheen ander Vloy-cruydt dan dat en wilt Plinius segghen, hoe wel dat sommighe (die niet seer scherp en overlegghen zijn opinie van ’t melck oft gomme van dese plante) meynen dat hy soude verstaen een soorte van Wolfs-melck, Esula ghenoemt: voorwaer sy en souden dat niet schrijven, seght den selven Lobel, indien hun in de sin ghekomen hadde het dick sap, dat ghelijck saene van melck, van dit cruydt ende sijn saet is komende, van Plinius Gomme oft Melck ghenoemt, met breeder uytlegginghe, om de geele kolericke humeuren te purgeren (ghelijck ’t selfde oock nu ter tijdt hier toe ghepresen wordt van de Medicijns van desen tijdt) als hy dickwijls ghewoon is te doen,

Het water van Vloy-cruydt ghedistilleert, is seer goedt teghen de pijne der ooghen, twee oft dry druppels daer inne ghedrupt.

Men magh dat selve saet met azijn oft water ende olie van roosen best ghebruycken: ende als het wat gheroost is, wordt het nuttelijck ghebruyckt teghen het roodmelisoen, ende alle overvloedigen loop des buycks, sonderlinghe die van eenighe stercke medicijne oft purgatie ghekomen is, ghelijck alsmen te vele Scammonea oft Diagridium ende dierghelijcke dinghen inghenomen heeft.

Electuarium van Psyllium. Men maeckt van dese slijmerigheydt een menginghe in de Apoteken, diemen Electuarium de Psyllio noemt; de welcke suyvert ende afiaeght de galachtighe vochtigheden; ende daerom seer ghepresen wordt in de heete kortsen, teghen de pijne des hoofdts, ende de draeyinghe des hoofdts, die van galachtighe dompen komt; ende oock teghen de geelsucht, ende de verhittinghe des levers. Men gheeft daer van tusschen de dry ende de ses dragmen, maer met moetse niet ghebruycken dan in de stercke ende herdbarighe lichaemen, als Mesue ons wel vermaent, wanneer hy ons die menghinghe leert maken.

In de hitte oft drooghte van de tonghe maghmen dese slijmerigheydt met wat Suycker-kandy van Violen vermenghen; want alsoo ghebruyckt verkoeltse de tonghe, ende verdrijft den dorst ende de drooghte. Ende die van Egypten ghevense, met Gersten-water uytghetrocken zijnde, de krancke menschen binnens lichaems te gebruycken, niet alleen op de tonghe, als sommighe hier te lande doen (in sonderheyt teghen de onstekinghen des borst, der sijden oft pleuris ende longhersucht, met Suycker-kandy) maer de slijmerigheydt met Roosen-water uyt-ghetrocken, ghebruycken sy in de galachtighe buyck-loopen, ende teghen het roodmelisoen, ende teghen alle uytwendighe onstekinghen, plaestergewijs oft papwijs opgheleydt. Tot den selven eynde stooten sy de versche groene bladeren van Vloy-cruydt, oft ghebruycken het gantsche cruydt.

Het sap van de bladeren van Vloy-cruydt met Honigh in de verwormde ooren ghedrupt, gheneest die.

De selve bladeren ghestampt met oudt ruet, suyveren de oude quade sweeren ende zeerigheden.

Het saet ghehouden onder de tonghe, versacht den hoest, ende verdrijft de rouwigheydt van de kele ende van de strote, ende is goedt teghen de drooghte ende swartigheydt van de tonghe, die door onmatighe hitte veroorsaeckt is.

’T selve saet, op het voorhooft oft aen den slach van den hoofde ghehouden met water ende azijn, versoet de pijne des hoofdts die van hitte ghekomen is.

Ander ghebruyck.

Vloy-cruydt, als sommighe ghelooven, groen in de huysen ghebroght ende gheleyt, belet datter gheen Vloeyen in en komen, noch en groeyen.

Verkiesinghe.

Men sal dat saet van Vloy-cruydt voor het beste houden ’t welck volkomelijcken rijp is, ende soo swart, dat het in ’t water gheworpen zijnde te gronde gaet.

Hindernisse.

Men moet wel onthouden, datmen het Vloy-cruydt niet ghebruycken en magh heel kleyn ghestooten zijnde, oft tot fijn poeder ghebroght, om van binnen in te nemen oft te drincken; want door het kleyn stooten oft breken, ontdeckt sijn binnenste mergh, ’t welck scherp, bijtende ende verbluysterende is: met welcke kracht ’t selve de dermen ende ’t inghewant ophaelt ende quetst, ende met eenen de lever ende het bloedt ontsteeckt. De slijmerigheydt selve en is soo quaet niet: want Prosper Alpinus achtse voor al te seer bevreest ende kleynmoedigh, die dit Vloy-cruydt voor vergift achten, en de Egyptenaers een seer groote menighte van de slijmerigheydt van Vloy-cruydt saet innemen konnen sonder schade, iae tot hun groote baet.

Beteringhe van de schade die van Vloy-cruydt komen is. Als ’t saet van Vloy-cruydt te veel inghenomen is, soo is ’t goedt eerst ende voor al, met goede bequaeme daer toe dienende medicijnen braeckinghe te verwecken, om ’t ghene dat inghenomen is over te gheven; ende daer nae soo is het nut, goeden soeten ouden Wijn alleen, oft Alsene daer in ghesoden, ghedroncken, oft Wijn met Honigh, ende een luttel Looghe t’ samen; oock wat waters daer Dille in ghesoden is, als Serapion schrijft; ende voordts oock al wat goedt is teghen de verhinderinge, die van groenen Coriander inghenomen ghekomen is.

HET XXXI. KAPITTEL.

Van vlooikruid of Psyllium. (Plantago psyllium)

Gedaante.

Vlooikruid groeit zeer weelderig met zeer vele dunne, tere en zeer bladerige steeltjes die gewoonlijk een zeventien cm hoog zijn. De bladeren zijn langwerpig, maar smal, harig en ruig die zeer dichtbij van gedaante de bladeren van de eerste soort van veldcypres komen, uit de top van de takjes steken sommige schilferachtige kopjes als aaneen houdende schubben waaruit de bloempjes kijken die witachtig zijn van kleur, heel klein en wolachtig als dons, bijna gelijk die van de smalle weegree waarna het zaad volgt wat zwartachtig is, blinkend of glinsterend en de vlooien van gedaante, kleur en grootte zeer gelijk. De wortel is witachtig die sommige dunne vezels uitgeeft.

Plaats.

Het komt dikwijls vanzelf in de velden en ongebouwde plaatsen voort, dan men zaait het soms ook wel. Als het eens gezaaid is geweest dan spruit het vanzelf gewillig weer alle jaren uit. Na de verschillen van het gewest daar het groeit, groeit het dikwijls mooier en weliger en vooral niet ver van de zeekant, op andere plaatsen blijft het kleiner en groeit niet zo blij en overvloedig.

Tijd.

In het laatste van augustus is het zaad rijp en dan zal men dat allerbeste plukken en verzamelen.

Namen.

Vloy-kruid noemt men dit gewas in Nederland, in Hoogduitsland Psylienkraut en Flohekraut, in Engeland fleeworte, in Frankrijk l’ herbe des pulces, in Italië psillio, in Spanje zargatona. Al die namen zijn meestal van de Griekse Psyllion, dat is vlooikruid, gekomen omdat het zaad van dit kruid als gezegd is zo’n grote gelijkenis met de vlooien schijnt te hebben, want daarom hebben de Latijnen dat ook Pulicaria genoemd (hoewel dat ze de Conyza ook Pulicaria noemen) of Herba Pulicaris en de apothekers Psyllium met welke naam dit kruid overal genoeg bekend is.

Aard.

Galenus schrijft van het zaad van vlooikruid dat het in de tweede graad verkoelt en dat het middelmatig gesteld is zoveel het vocht maken en droog maken aangaat, dan Avicenna zegt dat het in de tweede graad vochtig is en koud.

Kracht en werking.

Het water daar het zaad van vlooikruid dat eerst wat gestampt of gekrakt of enigszins gebroken is te weken gestaan heeft tot de tijd toe dat het wat lijmachtig, taai of slijmerig geworden is verzoet alle verhittingen en ontstekingen, verzacht en matigt de brand van de hete koortsen en is ook goed tegen de onmatige droogte van de mond en de dorst en een tijd lang in de mond gehouden vermurwt of verzacht de ruwheden van de tong, het verdrijft de smart of pijn van het ingewand of darmen die door scherpte van enige hete vochtigheden veroorzaakt is, het is ook zeer geschikt voor diegene die met de rode loop gekweld zijn of enige zweer in de darmen hebben.

Dan dit water zal noch veel nuttiger en beter in diergelijke gebreken zijn (vooral in de rode loop en gebreken van de darmen) als men dat zaad eerst over het vuur roostert of braadt voor dat men dat te weken zet en wat of niet zeer breken.

Dit water kan de buik ook verzachten en week maken en laat heel zacht te kamer gaan vooral als men daar suiker of julep van violen bij doet of liever als men daar wat bij voegt van die siroop of julep die men maakt van de dikwijls herhaalde infusie van bleekrode rozen en op die manier wordt dat water zeer nuttig in de kwade en zeer hete koortsen gebruikt.

Het zaad van vlooikruid of de voor vermelde slijmerigheid daarvan (die men in het Latijn Muccago of Muccilago Psyllij noemt) geneest de verscheurdheid of breuk van de darmen van de jonge kinderen en ook de uitpuilende of te ver uitgegroeide navel, daarop gelegd, als men er wat olie van rozen bij doet dan helpt het de pijn van [160] de leden of jicht of andere jichtige smarten, te weten als die van hitte veroorzaakt zijn. Zelfs Dioscorides getuigt dat het zeer nuttig gebruikt wordt op de klieren of zweren die achter de oren komen, Parotides genoemd, en alle waterachtige zwellen en ook wel in de verwrongen of verstuikte leden en die uit hun lid gegaan zijn.

Serapio leert ons de Muccago of slijmerigheid van dit zaad in de zon drogen en tot ons gebruik bewaren.

Hindernis.

Dezelfde Serapio vermaant ons dat we niet al te dikwijls deze slijmachtigheid gebruiken moeten, want het is de maag schadelijk en door het steeds of lang gebruik daarvan krijgen de zieken zeer gemakkelijk een moeilijke zwarigheid of bangheid aan het hart die Syncope genoemd wordt zodat ze dikwijls moedeloos worden die dat ingenomen hebben en in zwijm of van zichzelf vallen, ja dikwijls tot stervensnood toe als men bij vele gezien heeft, daarom als men daar wat te veel van gebruikt zal men er eerder schade en enig vergif in vinden dan baat, hetzelfde betuigen de Griekse meesters meest allen en Avicenna zelf ook.

BIJVOEGING.

Daar worden drie soorten van Psyllium of vlooikruid van Lobel beschreven waarvan de eerste is als deze die Dodonaeus hier beschreven heeft, de andere noemt hij zeevlooikruid (Plantago maritima?) en die groeit op de zeeduinen en lijkt op de eerste van aanzien, maar is steviger en brengt wat langere takken en ook veel langere bladeren voort, veel dichter en hariger en minder gekerfd. Het zaad, de bloemen en het gebruik zijn die van de eerste soort gelijk. (Plantago cynops) De derde soort noemt hij in het Latijn Psyllium Plinianum majus en dit heeft twijgachtiger en houtige stelen met langere scheuten, bladeren en aren die onder elkaar verward zijn en kruipen langs de aarde, zeer aardig, doch hebben een ruwheid die wit is uit het groenachtige. Het zaad is dat van de anderen niet ongelijk, maar groter en kastanjebruin, de wortel is houtachtig en hard, met lange vezels. Het zaad is soms witachtig, soms roodachtig en soms trekt het naar ‘t purper.

Daar wordt in Duitsland een soort van Psyllium of vlooikruid gevonden dat ‘s winters niet vergaat, maar de koude zeer goed verdraagt en lange jaren overblijft, men noemt het in het Latijn Psyllium perenne. (Plantago sempervirens)

Vlooikruid werd van de ouders veracht als onbehaaglijk om te zien, maar tegenwoordig wordt het in Egypte veel gekweekt.

Dit kruid groeit graag in vette en goed gemeste en verbeterde grond, anderszins is er geen deugd van te verwachten.

Valerius Cordus houdt Conyza voor echt Psyllium.

Namen.

Vlooikruid noemt men in het Spaans ook zorgatona welke naam van het Arabisch gemaakt is want Avicenna noemt het bazarachatona en andere Arabieren noemen het betzer chotume, die van Egypte chetun.

Aard.

Vlooikruid is van twee soorten stof gemaakt en heeft in zichzelf twee tegen elkaar strijdende eigenschappen die van de andere afgezonderd kunnen worden als men de schors van het merg doet, want het merg is van aard heet en droog tot in de vierde graad, krachtig scherp, snijdend, blaar makend en verwekt zeren, met een woord gezegd, een soort van vergif. Maar de schors of het buitenste van het zaad is van die dingen die zeer verkoelen en vochtig maken tot in de derde graad.

Kracht en werking.

Het zaad van dit kruid is meest gebruikt en wordt gestampt en met water nat gemaakt en als het water stijf geworden is dan wordt daarmee gestreken, want het verkoelt zeer en beneemt de hitte van het hete water, daarin geworpen zodat het zeer goed is om op het wild vuur, verhitting en dragende oren te leggen en daar wormen in zijn.

Hetzelfde zaad tot een vetheid met azijn gebracht geneest het wild vier en de meelachtige schurft van het aanzicht, maar op het hoofd of voorhoofd gelegd stilt het de pijn van het hoofd, het verdrijft ook de roodheid van de ogen als het daar op gelegd wordt.

Het vlooikruid dat van Lobel voor de derde soort van vlooikruid gehouden wordt is in de medicijnen in gebruik bij de pols en arteriën en die de gele cholerieke humeuren bereiden of af jagen. Geen ander vlooikruid dan dat wil Plinius zeggen, hoewel dat sommige (die niet zeer scherp zijn opinie van het melk of gom van deze plant overleggen) menen dat hij een soort van wolfsmelk zou verstaan, Esula genoemd, voorwaar ze zouden dat niet schrijven, zegt dezelfde Lobel, indien hun in de zin gekomen was dat het dikke sap dat gelijk room van melk dat van dit kruid en zijn zaad komt, van Plinius gom of melk genoemd, met uitvoerige uitlegging om de gele cholerieke humeuren te purgeren (gelijk hetzelfde ook tegenwoordig hiertoe geprezen wordt van de dokters van deze tijd) als hij dikwijls gewoon is te doen.

Het water van vlooikruid gedistilleerd is zeer goed tegen de pijn van de ogen door er twee of drie druppels daarin te druppen.

Men mag dat zaad met azijn of water en olie van rozen best gebruiken en als het wat geroosterd is wordt het nuttig gebruikt tegen de rode loop en alle overvloedige loop van de buik en vooral die van enige sterke medicijn of purgatief gekomen is zoals men teveel Scammonea of Diagridium en diergelijke dingen ingenomen heeft.

Likkepot van Psyllium. Men maakt van deze slijmerigheid een menging in de apotheken die men Electuarium de Psyllio noemt die de galachtige vochtigheden zuivert en afjaagt en daarin zeer geprezen wordt in de hete koortsen, tegen de pijn van het hoofd en de draaiingen van het hoofd die van galachtige dampen komt en ook tegen de geelzucht en de verhitting van de lever. Men geeft daarvan tussen de drie en de zes drachmen, maar met moet ze niet gebruiken dan in de sterke en harde lichamen als Mesue ons wel vermaant wanneer hij ons die menging leert maken.

In de hitte of droogte van de tong mag men deze slijmerigheid met wat suikerkandij van violen vermengen want zo gebruikt verkoelt ze de tong en verdrijft de dorst en de droogte. En die van Egypte geven ze als ze met gerstewater uitgetrokken is de zieke mensen binnen het lichaam te gebruiken en niet alleen op de tong, als sommige hier te lande doen (en vooral tegen de ontstekingen van de borst, van de zijden of pleuris en longzucht met suikerkandij) maar de slijmerigheid met rozenwater uitgetrokken gebruiken ze in de galachtige buiklopen en tegen de rode loop en tegen alle uitwendige ontstekingen, pleistergewijs of papwijs opgelegd. Tot hetzelfde doel stoten ze de verse groene bladeren van vlooikruid of gebruiken het ganse kruid.

Het sap van de bladeren van vlooikruid met honing in de verwormde oren gedruppeld geneest die.

Dezelfde bladeren gestampt met oud vet zuivert de oude kwade zweren en zerigheden.

Het zaad onder de tong gehouden verzacht de hoest en verdrijft de ruwheid van de keel en van de strot en is goed tegen de droogte en zwartigheid van de tong die door onmatige hitte veroorzaakt is.

Hetzelfde zaad op het voorhoofd of aan de slag van het hoofd gehouden met water en azijn verzoet de pijn van het hoofd die van hitte gekomen is.

Ander gebruik.

Vlooikruid, als sommige geloven, groen in de huizen gebracht en gelegd belet dat er geen vlooien in komen, noch groeien.

Verkiezing.

Men zal dat zaad van vlooikruid voor het beste houden wat volkomen rijp is en zo zwart dat als het in het water geworpen wordt te gronde gaat.

Hindernis.

Men moet wel onthouden dat men het vlooikruid niet gebruiken mag als het heel klein gestampt is of tot fijn poeder gebracht om van binnen in te nemen of te drinken, want door het klein stoten of breken ontdoe je zijn binnenste merg wat scherp, bijtend en blaar makend is en met die kracht haal je de darmen en het ingewand op en kwetst en ontsteekt meteen de lever en het bloed. De slijmerigheid zelf is niet zo kwaad want Prosper Alpinus acht ze voor al te zeer bevreesd en kleinmoedig die dit vlooikruid voor vergif achten en de Egyptenaars kunnen een zeer grote menigte van de slijmerigheid van vlooikruid zaad innemen zonder schade, ja tot hun grote baat.

Verbetering van de schade die van vlooikruid gekomen is. Als het zaad van vlooikruid teveel ingenomen is dan is het goed eerst en vooral om met goede geschikte en daartoe dienende medicijnen braken te verwekken om hetgeen dat ingenomen is over te geven en daarna is het nuttig om goede zoete oude wijn alleen of alsem daarin gekookt te drinken of wijn met honing en wat loog tezamen, ook wat water daar dille in gekookt is, als Serapio schrijft en voorts ook alles wat goed is tegen de verhindering die van groene koriander ingenomen gekomen is.

HET XXVI. CAPITEL.

Van VVitte VVechbre met smalle bladeren, ’t welckmen voor Holostium houdt.

Gheslachten.

Onder de gheslachten van Wechbre behoort oock (soo het schijnt) gherekent te wesen dat ghewas, ’t welck den Hoogh-gheleerden Clusius met den naem van Holostium heeft doen schilderen.

Ghedaente.

Dese vremde Wechbre heeft bladeren die van de smalle Wechbre ghelijck, maer kleynder, engher, met eene witachtighe wolachtigheydt heel grijs, langhs der aerden verspreydt ligghende: tusschen de welcke vijf oft ses steelkens recht op wassen, van ’t midden tot bovenwaerts met kleyne bloemkens geladen, aders-gewijs ghevoeght, uyt den grasachtighen wat witachtigh van verwe: daer nae volght kleyn saet in kleyne huyskens oft klockskens, als dat van Wechbre. De wortel is dun, langh ende houtachtigh.

Plaetse.

Dit cruydt is hier te lande vreemt, ende wast ghemeynlijck heel Spaegnien door, op drooghe oft dorre heuvelkens: dan den selven Clusius seght, dat hy ’t nerghens grooter oft witter ghesien en heeft, dan niet verre van Valencen, by de weghen wassende.

Tijdt.

Dit cruydt bloeyt in Spaegnien in Meert ende April; maer omtrent Salamanca in den Mey; in Nederlant ende Duytschlant noch spader.

Naemen.

Men soude dit cruydt seer wel moghen Smalle Witte Wechbre noemen, in ’t Latijn Plantago angustifolia albida, oft Plantago Hispaniensis, dat is Spaensche Wechbre.

Het soude met het Holostium over een komen, waer het sake dat het rijskens oft langhe taeye steelkens hadde: anders is ’t de Herba Stella oft de gheslachten van Serpentina ghenoeghsaem ghelijck, ende met de beschrijvinghe van Holostium eenighsins over een komende. Maer ghelijckerwijs wy van meyninghe zijn, dat Herba Stella, oft onse voorschreven soorten van Herts-horen, voor het oprecht Coronopus gheensins te houden en zijn, om dat die niet en kruypen; soo soude ick oock seer twijffelen dat dit cruydt, ’t welck wy alhier beschrijven, oock het oprecht Holostium niet en is, om dat het gheen rijskens oft biesachtighe steelkens en heeft.

Want Dioscorides beschrijft het Holostium in de naevolghende maniere: Holestion, seght hy, oft Holostion is een kleyn cruydeken ter aerden ligghende, by de dry oft vier vingheren groot: het heeft bladeren ende rijsachtighe tackskens, die van Coronopus oft van het Gras ghelijckende.

Plinius schrijft, dat Holostium een ghewas is gantsch gheene herdigheydt hebbende, ende recht anders van de Griecken genoemt, al oft het heel hert ende rouw in ’t aentasten waer: dies aengaende, soo komt dese soorte van Wechbre die wy alhier beschrijven, seer wel met het Holostium over een: want het is met sijn witte sachthayrighe bladerkens heel donsachtigh om aen te tasten.

Aerd.

Voorts, soo heeft het Holostium, nae het segghen van Galenus, een verdrooghende kracht, met eenighe t’samentreckinghe ghevoeght.

Kracht ende Werckinghe.

Holostium pleegh in de tijden van Galenus in de wondt-drancken ghebruyckt te wesen: ende hoe krachtigh dat het is om de wonden toe te heelen, kan ghenoeghsaem hier uyt blijcken, dat het met het vleesch ghesoden zijnde, alwaer het oock in vele kleyne verscheyden stucken ghesneden ende ghekapt, dat selve wederom by een haelt ende soo vast in een sluyt ende dringht, dat het maer een stuck schijnt te wesen, als Dioscorides ende Plinius betuyghen.

Voorwaer van dierghelijcke krachten en zijn de krachten van het cruydt dat wy hier beschreven hebben niet seer vremdt: want het is oock van smaeck t’ samentreckende, [154] ende schijnt de andere soorten van Wechbre soo wel van krachten ende werckinghen, als van ghedaente gheensins onghelijck te wesen.

BIIVOEGHSEL.

Dit cruydt is eerst van Carolus Clusius beschreven gheweest, ende Holostium Salmanticense maius ghenoemt; tot onderschil van het volghende, dat hy aldus beschrijft.

Kleyn Holostium van Salamanca, in ’t Latijn Holosteum Salmanticense minus; wast in Spaegnien oock by het Groot: dan het is veel kleynder; ende heeft bladeren niet breeder dan die van Vloy-cruydt oft Psyllium, maer langher ende hayrigher, oft ruygh, doch niet soo grijs als het Groot: anders het selve in alle sijn deelen ghelijck. Dusdanigh cruydeken heeft hy oock by Montpelliers ghevonden.

Dese cruyden bloeyen het eerste iaer dat sy ghesaeyt zijn: dan ’t saet wordt hier selden rijp: want sy en moghen teghen gheen kouwe.

Den selven Clusius meynt (met Dodoneus ende Lobel) dat dese cruyden eer soorten van Wechbre, dan Holostium zijn.

Holostium Loniceri, is de Gauda muris.

Holostium Ruelli, is het Gramen Leucanthemum; ’t welck andere oock Olosteon Aeginatea noemen.

Holostium Lacunae, is de Piloselle oft Naghel-cruydt.

Holostium Matthioli, is het Paddegras oft Serpentine.

Holostium alterum van Lobel, is Filix saxea Tragi: sulcks als Lobel in Narbone ende oock in Elsaten vont, met korter ende grasachtigher bladers ende steelkens, nauws een palme langh, ghekerft ghelijck die van den Coronopus, aenden oppersten rant donckerder groen, seer dunnekens als hayr uytghespreyt. De wortel is van vele dunne ghekrolde veselinghen ende hayrkens versamelt, dry oft vier vingheren langh, aerdtverwigh. Den smaeck is drooghende, ende t’samentreckende, nochtans lieflijck ghenoegh, ende met eenighe taeyigheydt.

Zee-Gras oft Zee-Ginoffelen, anders Groot Gras met vele bloemen, wordt van andere Holostium ghenoemt.

Kracht ende Werckinghe.

Dit cruydt is beter dan eenighe van alle de soorten van Wechbre om het scheursel ende de breuckinghen te ghenesen.

HET XXVI. KAPITTEL.

Van witte weegbree met smalle bladeren wat men voor Holostium houdt. (Plantago algarbiensis)

Geslachten.

Onder de geslachten van weegbree hoort ook (zo het schijnt) gerekend te wezen dat gewas wat de hooggeleerde Clusius met de naam van Holostium heeft laten schilderen.

Gedaante.

Deze vreemde weegbree heeft bladeren die van de smalle weegbree gelijk, maar kleiner, enger en met een witachtige wolligheid heel grijs en langs de aarde verspreid liggend waartussen vijf of zes steeltjes rechtop groeien die van het midden tot bovenwaarts met kleine bloempjes geladen en aarvormig gevoegd zijn en uit het grasachtige wat witachtig van kleur en daarna volgt klein zaad in kleine huisjes of klokjes als dat van weegbree. De wortel is dun, lang en houtachtig.

Plaats.

Dit kruid is hier te lande vreemd en groeit gewoonlijk heel Spanje door op droge of dorre heuveltjes, dan dezelfde Clusius zegt dat hij het nergens groter of witter gezien heeft dan niet verre van Valencia bij de wegen groeiende.

Tijd.

Dit kruid bloeit in Spanje in maart en april, maar omtrent Salamanca in mei, in Nederland en Duitsland noch later.

Namen.

Men zou dit kruid zeer goed smalle witte weegbree noemen, in het Latijn Plantago angustifolia albida of Plantago Hispaniensis, dat is Spaanse weegbree.

Het zou met het Holostium overeen komen waar het zaak dat het twijgen of lange taaie steeltjes had, anders is het de Herba Stella of de geslachten van Serpentina voldoende gelijk en komt enigszins met de beschrijving van Holostium overeen. Maar net zoals we van mening zijn dat Herba Stella of onze voorbeschreven soorten van hertshoren niet voor het echt Coronopus te houden zijn omdat die niet kruipen zo zou ik ook zeer twijfelen dat dit kruid wat we alhier beschrijven ook het echte Holostium niet is omdat het geen twijgen of biesachtige steeltjes heeft.

Want Dioscorides beschrijft het Holostium op de volgende manier; ‘Holestion, zegt hij, of Holostion is een klein kruidje dat ter aarde ligt en bij de drie of vier vingers groot, het heeft bladeren en twijgachtige takjes die op die van Coronopus of van gras lijken’.

Plinius schrijft dat Holostium een gewas is dat gans geen hardheid heeft en recht anders van de Grieken genoemd is al of het heel hard en ruw in het aanvoelen is en dies aangaande zo komt deze soort van weegbree die we alhier beschrijven zeer goed met het Holostium overeen want het is met zijn witte zachtharige bladeren heel donsachtig om aan te tasten.

Aard.

Voorts zo heeft het Holostium, naar het zeggen van Galenus, een verdrogende kracht met enige tezamen trekking gevoegd.

Kracht en werking.

Holostium plag in de tijden van Galenus in de wonddranken gebruikt te wezen en hoe krachtig dat het is om de wonden toe te helen kan hieruit voldoende blijken dat als het met vlees gekookt is en al was het ook in vele kleine verschillende stukken gesneden en gekapt dat ze dat weer bijeen haalt en zo vast ineen sluit en dringt dat het maar een stuk schijnt te wezen, als Dioscorides en Plinius betuigen.

Voorwaar van diergelijke krachten zijn de krachten van het kruid dat we hier beschreven hebben niet zeer vreemd want het is ook van smaak tezamen trekkend [154] en schijnt de andere soorten van weegbree zowel van krachten en werking als van gedaante geenszins ongelijk te wezen.

BIJVOEGING.

Dit kruid is eerst van Carolus Clusius beschreven geweest en Holostium Salmanticense majus genoemd tot onderscheid van het volgende dat hij aldus beschrijft.

Klein Holostium van Salamanca, in het Latijn Holosteum Salmanticense minus, groeit in Spanje ook bij het groot, dan het is veel kleiner en heeft bladeren niet breder dan die van vlooikruid of Psylium, maar langer en hariger of ruig, doch niet zo grijs als het groot, anders lijkt het daarop in al zijn delen. Dusdanig kruidje heeft hij ook bij Montpelliers gevonden.

Deze kruiden bloeien het eerste jaar dat ze gezaaid zijn, dan het zaad wordt hier zelden rijp want ze kunnen niet tegen koude.

Dezelfde Clusius meent (met Dodonaeus en Lobel) dat deze kruiden eerder soorten van weegbree dan Holostium zijn.

Holostium Loniceri is de Gauda muris.

(Holosteum umbellatum) Holostium Ruelli is het Gramen Leucanthemum wat andere ook Olosteon Aeginatae noemen.

Holostium Lacunae is de Piloselle of nagelkruid.

Holostium Matthioli is het paddegras of Serpentine.

(Asplenium septentrionale) Holostium alterum van Lobel is Filix saxea Tragi, zulks als Lobel in Narbone en ook in Elzas vondt met kortere en grasachtiger bladeren en steeltjes van nauwelijks acht cm lang, gekerfd als die van de Coronopus en aan de opperste rand donkerder groen, zeer dunnetjes als haar uitgespreid. De wortel is van vele dunne gekrulde vezels en haartjes verzamelt en drie of vier vingers lang, aardkleurig. De smaak is verdrogend en tezamen trekkend, nochtans lieflijk genoeg en met enige taaiheid.

Zeegras of zeeanjer, anders groot gras met vele bloemen wordt van andere Holostium genoemd.

Kracht en werking.

Dit kruid is beter dan enige van al de soorten van weegbree om de scheuringen en de breuken te genezen.