Portulaca

HET XXXVII. CAPITEL.

Van Porceleyen.

Gheslachten.

De Porceleyne is tweederley, Tam ende Wildt: daer-en-boven vindtmen noch ettelijcke andere soorten van cruyden die den selven naem voeren: alle welcke hier oock vermaent sullen worden.

Ghedaente.

1. Groote oft Tamme Porceleyne heeft dicke, vette, bruyn-roodachtighe, volsappighe, gladde, blinckende ende bijnae doorschijnende steelen, die recht op, omtrent een spanne oft meer wassen, ende in ettelijcke sijd-tacken verdeylt worden: ende daer aen groeyen dicke bladeren, een duymbreedde langh, breedtachtigh, ende ghelijfvight, gladt, ende groen van [1032] verwe, maer op den rugghe wat bleecker oft witachtiger. De bloemkens wassen tusschen de bladeren ende steelen, ende oock op d’opperste van de steelen: ende zijn seer kleyn ende bleeck-geel, ende als die vergaen, soo komen daer kleyne dicke gesloten grasverwige oft groene schaelkens nae, bijnae soo groot als een half Gerste koren, daer in dat saedt leydt, dat kleyn is ende swart. De wortel is teer ende faselachtigh.

2. De Kleyne oft Wilde Porceleyne heeft dierghelijcke roodachtighe steelkens, doch veel kleyner; de welcke ter aerden neder ghespreydt ligghen. De bladeren zijn die van de Groote in gedaente, verwe, gladdigheydt ende dickigheydt oft gelijfvigheyt heel ghelijck; maer zijn veel kleyner.

Plaetse.

1. De Groote oft Tamme Porceleyne wordt bequaemelijck in de hoven ghesaeyt, in ghemest, vet ende wel omgheroert landt; ende wast geern op goeden, vetten ende gheensins dorren grondt.

2. De Wilde komt van selfs voort in de wegen ende aen de kanten van de hoven ende wijngaerden; ende groeyt oock in sommighe landen aen de steenrotsen, ende dorre wijnberghen: sy bemindt oock den vochten grondt. Als sy erghens ghesaeyt wordt, ende alsmen ’t saedt volkomen rijp laet worden, dan salse daer lichtelijck ettelijcke iaeren achter een van selfs van het gheresen saedt wederom uytspruyten ende voortskomen.

Tijdt.

De Porceleyne magh in Meert oft April ghesaeyt worden: dan soo wel de Tamme als de Wilde bloeyen beyde van in Braeckmaendt tot in de Herfstmaendt: ende te wijle soo leveren sy oock haer saedt.

Naemen.

Beyde dese cruyden heeten hier te lande Porceleyne.

1. De eerste Groote Porceleyne, Tamme Porceleyne oft Hof-Porceleyne, in ’t Latijn Portulaca sativa.

2. De ander heet Kleyne Porceleyne, oft Wilde Porceleyne; in ’t Latijn Portulaca silvestris.

Hun beyder naemen zijn in ’t Griecksch Andrachne; in ’t Latijn Portulaca, als voorseydt is: daer is nochtans behalven dit cruydt eenen wilden boom in ’t Griecksch Andrachne genoemt, die in ’t Latijn met veranderinghe van een letter alleen Potulaca geheeten wordt. Den Hooghduytschen naem van dese Porceleyne is Burtzel kraut; den Franschen Du Popier oft Pourcellaine; den Italiaenschen Proccacchia ende Porcellana; den Spaenschen Verdolages ende Baldroogues; den Enghelschen Porcelain.

Andere cruyden oock Porceleyne genoemt.

3. Behalven de twee voorbeschreven Porceleynen isser noch een andere Wilde Porceleyne by de Griecken bekent gheweest; van hun oock Andrachne agria gheheeten; de welcke met eenen anderen naem in ’t Latijn Illecebra ghenoemt wordt. Dese wort somtijdts met de voorbeschreven onse Kleyne oft Wilde Porceleyne verwerret, ende d’een wordt voor d’ander qualijck verstaen ende genomen: van welcke dwalinghe meest alle de boecken van Dioscorides niet vry en zijn: want het gene dat hy in de beschrijvinge van sijne Wilde Porceleyne seydt, dat de steelkens van de selve geknauwt oft gegeten zijnde den lijfve een goedt sap geven, ende daerenboven, dat sy slijmerig ende wat soutachtigh van smaeck zijn, ’t selve wordt van dese onse Wilde Porceleyne met der waerheydt gheseyt; maer ’t gene dat in de selve beschrijvinge volght, naementlijck datse verwarmende, scherpe ende bleyn maeckende is, ende soo voort, dat en is dese onse Kleyne Porceleyne geensins toe te schrijven, maer wordt waerachtelijck van de Illecebra oft Muer-peper verstaen, als wy in het 10. Capitel van ons vijfde Boeck breeder betoont hebben.

4. Voorts soo wordt de Peplis, die Hippocrates Peplion noemt, ende wy heden Duyvels-melck heeten, van sommige oock voor een Wilde Porceleyne gehouden, ende Portulaca silvestris ghenoemt, als Dioscorides tuyght: ende daerom heeft Plinius de Porceleyne selve den naem Peplis oft Peplion qualijck medeghedeylt in het 20.capitel van sijn 20.boeck.

5. De nieuwe Cruydt-beschrijvers hebben by alle dese voorgaende soorten van Porceleyne noch een ander ghestelt ende ghetelt; te weten de Zee-Porceleyne: maer dat is een heesterachtigh ghewas; ende sal daerom van ons bequamelijcker in ons 27. Boeck beschreven worden.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

De Porceleyne is koudt in den derden graed, ende vocht in den tweeden: dan de Wilde en is soo vocht niet als de Tamme: daer beneffens hebben sy eenighe ziltigheydt oft brackigheydt in haer, de welcke in de Wilde veel meerder ende merckelijcker is dan in de Tamme. [1033]

Men eetse dickwijls rouw, ’t zy alleen, ’t zy met andere cruyden in salaedt, met Olie, Edick ende Sout.

Porceleyne in spijse rouw oft ghesoden ghegeten sterckt ende verkoelt de verhitte maghe; sy maeckt appetijt, ende vermeerdert den lust om eten: dan het voedsel dat sy gheeft is seer weynigh: want sy maeckt luttel, ende oock haest bedervelijck oft immers onprijselijck, koudt, dick ende vocht bloedt.

De selve Porceleyne inden mondt gehouden ende gheknauwt, beneemt de bruynigheydt, sleewigheydt oft vadsigheydt van de tanden.

‘Tselve doet het sap oock, oft het gedistilleert water, alsmen dat indrinckt, oft den mondt daer mede spoelt.

Het selve ghedistilleert water van Porceleyne wordt oock seer ghepresen teghen de wormen van de ionghe kinders; ende is hun seer nut, in sonderheydt als daer kortse by is: want het matight ende verkoelt de groote hitte, ende brengt het ghewormte om: ’t welck dit cruydt door sijn brackigheydt meest wercken kan: want de soutigheydt wederstaet niet alleen allerhande wormen, maer kan oock alle bederfenisse ende verrottinghe verhinderen ende beletten.

BIIVOEGHSEL.

De Tamme Porceleyne, dat is Groote Porceleyne, heet hier te lande somtijdts Roomsche Porceleyne: sy en magh de koude niet wel verdraghen, ende moet dickwijls besproeyt worden: ende om dat sy geen houtachtighe steelen en soude krijgen, soo moet sy gestelt worden onder de schaduwe vande boomen, ende in de bedden vol cruyden, nochtans niet al te dicht by een: want sy en soude niet konnen breedt uytloopen. In Hooghduytschlandt heetse Heymisch Burgel; in Vranckrijck Pourpier, Porceline oft Porceline domestique ou cultivee; in Italien somtijdts oock Portulaca; in Portugael Bardroegas; in Enghelandt Percelynne, oft Purcelayn; in ’t Latijn Portulaca sativa, hortensis aut domestica. De Kleyne soorte wast ghewillighlijcker, ende heet daerom hier te lande Wilde Porceleyne oft Gemeyne Porceleyne; in Hooghduytschlandt Waldt Burtzel; in Vranckrijck Pourpier sauvage; in Enghelandt Wildt Purcelayn. Lobel wildtse beyde in ’t Griecks Adrachne liever dan Andrache noemen. Veele heetense hier te lande oock Burgel nae ’t Hooghduytsch.

Allerkleynste Porceleyne is een heel kleyn cruydeken, vet, ghelijvigh, geelachtigh, met kromme tackskens ter aerden verspreydt ligghende, met kleyne bladerkens, als die van de Wilde, doch bleecker, altijdt twee by een. Het saedt is swart, in kleyne huyskens besloten, die eer opengaen dan het rijp is. Den smaeck is moesachtigh, als dien van Muer. Sy wast by Leipsich, seydt Camerarius, diese Portulaca exigua oft Andrachnion arvense noemt.

Water Porceleyne is de Beeckpunghe, in ’t Latijn Portulaca aquatica, vooren van ons beschreven.

Zee-Porceleyne, in ’t Latijn Portulaca marina, is den Halymus daer wy hier nae van handelen.

Noch van de krachten.

De Tamme ende Wilde Porceleyne wordt meest in alle landen ghelijck de Lattouwe in de spijse ghebruyckt; maer men doet daer gemeynlijck wat Kersse, Rackette oft eenigh ander heet cruydt by, om haer koude eyghentheydt te matighen oft te bedwinghen; door de welcke sy sommighe maghen al te lastigh ende te hardt om te verdouwen vallen: anders en hebben sy gheen merckelijcke schadelijckheydt in haer, dan alleen dese, dat het te langh ghebruyck van de selve het ghesicht wat verduystert.

Porceleyne in aller voeghen in spijse oft anders inghenomen, stopt alle vrouwelijcke vloeden, ende belet alle sinckinghen van rijsende vochtigheden die op eenigh deel des lichaems moghen vallen: is goedt teghen de pijne ende weedom van de blase ende nieren; ende geneest de ghebreken van de selve, alwaert dat sy verargert waeren. Sy is goedt ghebruyckt de ghene die groote hitte in de darmen hebben; ende die seer kortsich ende ontsteken zijn hun gantsch lichaem door. Sy verdrijft de quade wellustighe droomen ende den lust van byslapen.

De Porceleyne ghesoden ende inghenomen geneest de vallende sieckte, ende stelpt het roodtmelizoen ende den vloet van de speenen, oft anbeyen, ende allerhanden bloedtgangh. Selfs de Porceleyne rouw gheknauwt, gheneest de ghene die dikwijls uyt den neuse bloeden. Tselve cruydt in spijse ghegheten oft ghesoden, beneemt de sweeringhen des ghemachts ende van de schamelijcke leden.

Porcelyne gheknauwt maeckt de loterende tanden vast, ende doet de swillinghen des tandt-vleesch vergaen, ende is nut tegen allerhande sweeringhen des mondts.

In ’t kort, Porceleyne verkoelt al het ghene dat verhit is; sy verslaet den dorst seer krachtighlijck: daerom houden sommighe reysende lieden altijdt een bladt oft twee van dit cruydt onder oft op hun tonghe, om den dorst min te ghevoelen. Tot dien eynde geeftmen dit cruydt de kortsighe menschen in den mondt om hun den dorst te verslaen; ghemerckt, dat het dickwijls drincken hun seer schadelijck is.

Sap van Porceleyne, het welcke wat slijmerigh is, heeft alle de voorseyde krachten. Sommighe maecken daer Juyleppen, Syroopen ende Leckinghen van. Dan men ghebruycket bequaemer alleen: want soo inghenomen helpt de ghene die bloedt-spouwen, stelpt het roodtmelizoen, alle bloedt-gangen, ende onmatighe vloeden, in sonderheydt van de speenen oft aenbeyen.

Teghen de verargernisse ende verhittinghe vande moeder van binnen, ende teghen de heete sweeringhen van de darmen is het sap van Porceleyne goedt met een klisterie van onder inde moeder oft darmen gheset.

Porceleyn sap dick gheworden, met poeder van Gomme Dragant, oft van Arabien vermenght, ende soo tesamen pils-ghewijs inghenomen, is seer nut de ghene die bloedt pissen: met Honigh oft Volders carde ghemenght, gheneest de ghebreken van de borst.

Ghedistilleert water van Porceleyne vermagh al het selve dat het sap wercken kan: maer is sonderlinghen nut om den tandtsweer te verdrijven, ende alle sweeringhen ende ontstekinghen des mondts te ghenesen.

Saedt van Porceleyne vermagh al het selfde, ende magh in ghebreke van ’t cruydt oft sap altijdt in de voorseyde ghebreken ghebesight worden: want als het met eenighen dranck inghenomen wordt, doodet de wormen ende drijftse uyt, ende stopt den buyckloop; met Honigh inghenomen, stelpt het overgheven oft braecken: ende is ghesondt de ghene die kort van aedem zijn ende die den waen-stoel-gangh ende nootsel hebben; ende is nut teghen d’inwendighe sweeren ende gheswillen.

Van buyten ’t lichaem wordt de Porceleyne oock seer veel ghebruyckt, om alle verhittinghen ende ontstekinghen te verkoelen, want sy belet door haer koeligheydt dat het vier in de wonden niet en komt, als sy daer op geleyt wordt, alleen oft met Meel van Gersten Mout vermenght.

De bladeren van Porceleyne met Sout ghemenght, zijn goedt gheleyt op het flercijn; ende maecken de verharde zenuwen morw.

De selve bladeren met Meel van Gersten-Mout vermenght, als vooren, gheleyt op de verhitte ontsteken roode ooghen, versoeten de pijne, ende veriaghen de hitte. Inder selver voeghen dienen sy oock tot het wildt vier, hitte ende pijne van den hoofde, ende tot alle verhittinghen ende heete gheswillen.

Porceleyne op den buyck gheleyt boven den navel, is goedt teghen de uytteerende kortsen, maer op den navel ghebonden, doodet de wormen van de kinderen.

De selve bladeren op het voorhooft gheleyt versoeten de pijne ende weedom vanden hoofde; onder den hooft-pullingh gheleyt, beletten alle quaede ende vervaerlijcke droomen, als sommighe versekeren.

Een pappe oft plaester van Porceleyne ende Gersten mout op de lever ende lendenen gheleyt, is sonderlinghen goedt teghen de brandende kortsen.

Een salfken ghemaeckt van Honigh ende poeder van Porceleyne wortel ghedrooght, gheneest de kloven vande lippen ende handen.

Porceleyn sap is goedt teghen de beten van de Sepia oft Zeekatte: ende men doet het oock in de medicijnen van de ooghen.

‘Tselve sap met Wijn ghemenght, beneemt het uytbreken van de puysten op ’t hooft, daer op ghestreken: ’t selve met Olie ende Edick van Roosen tsamen vermenght, op het hooft ghegoten, versoet de pijne ende weedom van ’t hooft, die iemant ghekreghen heeft van te langh in de Sonne te gaen oft te staen. Dit sap met Lijnsaedt ende ghestooten Galnoten ghemenght, van elcks even veel, doet vergaen de pijne van den hals.

De Wilde Porceleyne is in de warme landen niet kout van aerd, als de ghene die in de Noordsche ghewesten wast, soo Lobel betuyght, maer is heetachtigh van smaeck, iae soo heet ende brandende van aerd, dat sy somtijdts bleynen oft blaerkens maeckt, op de huyt ghestreken zijnde: ende daerom de Muer-peper beter dan de Tamme Porceleyne ghelijckt. Dan de ghene die in de Duytsche landen, ende oock in Enghelandt groeyt, heeft de selve krachten van de Tamme; maer is wat droogher.

EYNDE VAN HET EEN-EN-TWINTIGHSTE BOECK.

HET XXXVII. KAPITTEL.

Van postelein. (Portulaca oleracea met cultuurvorm)

Geslachten.

Postelein is tweevormig, tam en wild en daarboven vindt men noch ettelijke andere soorten van kruiden die dezelfde naam voeren welke alle hier ook vermaand zullen worden.

Gedaante.

1. Grote of tamme postelein heeft dikke, vette, bruinroodachtige, vol sappige, gladde, blinkende en bijna doorschijnende stelen die rechtop en omtrent een zeventien cm of meer groeien en in ettelijke zijtakken verdeeld worden en daaraan groeien dikke bladeren van een duimbreed lang die breedachtig en stevig zijn, glad en groen van [1032] kleur, maar op de rug wat bleker of witter. De bloempjes groeien tussen de bladeren en stelen en ook op het opperste van de stelen en zijn zeer klein en bleekgeel en als die vergaan komen er kleine dikke gesloten graskleurige of groene schaaltjes na die bijna zo groot zijn als een half gerstekoren waarin dat zaad ligt dat klein is en zwart. De wortel is teer en vezelachtig.

2. Kleine of wilde postelein heeft diergelijke roodachtige steeltjes, doch veel kleiner die ter aarden neder gespreid liggen. De bladeren zijn die van de grote in gedaante, kleur, gladheid en dikte of stevigheid heel gelijk, maar zijn veel kleiner.

Plaats.

1. De grote of tamme postelein wordt geschikt in de hoven gezaaid in gemest, vet en goed omgeroerd land en groeit graag op goede, vette en geenszins dorre grond.

2. De wilde komt vanzelf voort in de wegen en aan de kanten van de hoven en wijngaarden en groeit ook in sommige landen aan de steenrotsen en dorre wijnbergen, ze bemint ook de vochtige grond. Als ze ergens gezaaid wordt en als men het zaad volkomen rijp laat worden dan zal ze daar gemakkelijk ettelijke jaren achter elkaar vanzelf van het gevallen zaad wederom uitspruiten en voortkomen.

Tijd.

Postelein mag in maart of april gezaaid worden, dan zowel de tamme als de wilde bloeien beide van juni tot in de herfstmaand en ondertussen leveren ze ook hun zaad.

Namen.

Beide deze kruiden heten hier te lande porceleyne.

1. De eerste grote postelein, tamme postelein of hof postelein, in het Latijn Portulaca sativa.

(Portulaca oleracea) 2. De ander heet kleine postelein of wilde Postelein, in het Latijn Portulaca silvestris.

Hun beide namen zijn in het Grieks Andrachne, in het Latijn Portulaca, als gezegd is, daar is nochtans behalve dit kruid een wilden boom in het Grieks Andrachne genoemd die in het Latijn met verandering van een letter alleen Potulaca genoemd wordt. De Hoogduitse naam van deze postelein is Burtzel kraut,de Franse du popier of pourcellaine, de Italiaanse proccacchia en porcellana, de Spaanse verdolages en baldroogues en de Engelse porcelain.

Andere kruiden die ook postelein genoemd worden.

3. Behalve de twee voorgeschreven posteleinen is er noch een andere wilde postelein bij de Grieken bekend geweest en van hun ook Andrachne agria genoemd die met een andere naam in het Latijn Illecebra genoemd wordt. Deze wordt soms met de voorbeschreven onze kleine of wilde postelein verward en de een wordt voor de ander kwalijk verstaan en genomen, van welke dwaling meest alle boeken van Dioscorides niet vrij zijn want hetgeen dat hij in de beschrijving van zijn wilde postelein zegt dat de steeltjes van die gekauwd of gegeten het lijf een goed sap geven en daarboven dat ze slijmerig en wat zoutachtig van smaak zijn hetzelfde wordt van deze onze wilde postelein met de waarheid gezegd, maar hetgeen dat in die beschrijving volgt, namelijk dat ze verwarmend, scherp en blaar makend is en zo voort dat is geenszins aan deze onze kleine postelein toe te schrijven, maar wordt waarachtig van de Illecebra of muurpeper verstaan zoals we in het 10^de kapittel van ons vijfde boek uitvoeriger betoond hebben.

4. Voorts zo wordt Peplis die Hippocrates Peplion noemt en wij heden duivelsmelk noemen van sommige ook voor een wilde postelein gehouden en Portulaca silvestris genoemd, zoals Dioscorides betuigt en daarom heeft Plinius de postelein zelf de naam Peplis of Peplion kwalijk meegedeeld in het 20^ste kapittel van zijn 20^ste boek.

5. De nieuwe kruidbeschrijvers hebben bij al deze voorgaande soorten van postelein noch een ander gesteld en geteld, te weten zeepostelein, maar dat is een heesterachtig gewas en zal daarom van ons beter in ons 27^ste boek beschreven worden.

Aard, kracht en werking.

Postelein is koud in de derde graad en vochtig in de tweede, dan de wilde is niet zo vochtig als de tamme en daarnaast hebben ze enige ziltigheid of brakheid in zich die in de wilde veel meer en opmerkelijker is dan in de tamme. [1033]

Men eet ze dikwijls rouw, hetzij alleen, hetzij met andere kruiden in salade met olie, azijn en zout.

Postelein in spijs rouw of gekookt gegeten sterkt en verkoelt de verhitte maag, ze maakt appetijt en vermeerdert de lust om te eten, dan het voedsel dat ze geeft is zeer weinig want ze maakt weinig en ook gauw bederfbaar of immers onprijslijk, koud, dik en vochtig bloed.

Die postelein in de mond gehouden en gekauwd beneemt de bruinheid, stroefheid of vadsigheid van de tanden.

Hetzelfde doet het sap ook of het gedistilleerd water als men dat drinkt of de mond daarmee spoelt.

Hetzelfde gedistilleerd water van postelein wordt ook zeer geprezen tegen de wormen van de jonge kinderen en is hun zeer nuttig en vooral als er koorts bij is want het matigt en verkoelt de grote hitte en brengt het gewormte om wat dit kruid door zijn brakheid meest bewerken kan want de zoutheid weerstaat niet alleen allerhande wormen, maar kan ook alle bederf en verrotting verhinderen en beletten.

BIJVOEGING.

Tamme postelein, dat is grote postelein, heet hier te lande soms Roomse postelein en ze kan de koude niet goed verdragen en moet dikwijls besproeid worden en zodat ze geen houtachtige stelen zou krijgen zo moet ze gesteld worden onder de schaduw van de bomen en in de bedden vol kruiden, nochtans niet al te dicht bijeen want ze zou niet breed uit kunnen lopen. In Hoogduitsland heet ze Heymisch Burgel, in Frankrijk pourpier, porceline of porceline domestique of cultivee. in Italië soms ook Portulaca, in Portugal bardroegas, in Engeland percelynne of purcelayn, in het Latijn Portulaca sativa, hortensis aut domestica. De kleine soort groeit gewilliger en heet daarom hier te lande wilde postelein of gewone postelein, in Hoogduitsland Waldt Burtzel, in Frankrijk pourpier sauvage, in Engeland wildt purcelayn. Lobel wil ze beide in het Grieks Adrachne liever dan Andrache noemen. Vele noemen ze hier te lande ook burgel naar het Hoogduits.

(Montia arvensis) Allerkleinste postelein is een heel klein kruidje dat vet, stevig en geelachtig is met kromme takjes ter aarde verspreidt liggen en met kleine bladertjes, als die van de wilde, doch bleker en altijd twee bijeen. Het zaad is zwart en in kleine huisjes besloten die eerder open gaan dan het rijp is. De smaak is moesachtig als die van muur. Ze groeit bij Leipzich, zegt Camerarius, die het Portulaca exigua of Andrachnion arvense noemt.

Water postelein is de beekpunge, in het Latijn Portulaca aquatica, tevoren van ons beschreven.

Zeepostelein, in het Latijn Portulaca marina, is de Halymus daar we hierna van handelen.

Noch van de krachten.

Tamme en wilde postelein wordt meest in alle landen als sla in de spijs gebruikt, maar men doet er gewoonlijk wat kers, raket of enig ander heet kruid bij om haar koude eigenschap te matigen of te bedwingen waardoor ze sommige magen al te lastig en te hard om te verteren vallen, anders hebben ze geen merkelijke schadelijkheid in zich dan alleen deze dat het te lang gebruik er van de het gezicht wat verduistert.

Postelein op alle manieren in spijs of anders ingenomen stopt alle vrouwelijke vloeden en belet alle zinkingen van rijzende vochtigheden die op enig deel van het lichaam mogen vallen en is goed tegen de pijn en weedom van de blaas en nieren en geneest de gebreken er van al was het dat ze verergerd waren. Ze is goed gebruikt diegene die grote hitte in de darmen hebben en die zeer koortsig en ontstoken zijn hun gans lichaam door. Ze verdrijft de kwade wellustige dromen en de lust van bijslapen.

Postelein gekookt en ingenomen geneest de vallende ziekte en stelpt de rode loop en de vloed van de spenen of aambeien en allerhande bloedgang. Zelfs postelein rouw gekauwd geneest diegene die dikwijls uit de neus bloeden. Hetzelfde kruid in spijs gegeten of gekookt beneemt de zweren van het geslacht en van de schaamdelen.

Postelein gekauwd maakt de losse tanden vast en laat de zwellingen van het tandvlees vergaan en is nuttig tegen allerhande zweren van de mond.

In het kort, postelein verkoelt al hetgeen dat verhit is en verslaat de dorst zeer krachtig en daarom houden sommige reizende lieden altijd een blad of twee van dit kruid onder of op hun tong om de dorst minder te voelen. Tot dat doel geeft men dit kruid de koortsige mensen in de mond om hun de dorst te verslaan, gemerkt dat het dikwijls drinken voor hun zeer schadelijk is.

Sap van postelein wat slijmerig is heeft alle de voor vermelde krachten. Sommige maken er juleppen, siropen en likkingen van. Dan men gebruik het beter alleen want zo ingenomen helpt het diegene die bloedspouwen, stelpt de rode loop, alle bloedgangen en onmatige vloeden en vooral van de spenen of aambeien.

Tegen het vererging en verhitting van de baarmoeder van binnen en tegen de hete zweren van de darmen is het sap van postelein goed met een klysma van onder in de baarmoeder of darmen gezet.

Postelein sap dat dik geworden is met poeder van gom Dragant of van Arabië vermengt en zo tezamen pilvormig ingenomen is zeer nuttig diegene die bloed plassen en met honig of volderskaarde gemengd geneest het de gebreken van de borst.

Gedistilleerd water van postelein vermag al hetzelfde dat het sap werken kan, maar is bijzonder nuttig om de tandpijn te verdrijven en alle zweren en ontstekingen van de mond te genezen.

Zaad van postelein vermag al hetzelfde en mag in gebreke van het kruid of sap altijd in de voor vermelde gebreken gebruikt worden want als het met enige drank ingenomen wordt dan doodt het de wormen en drijft ze uit en stopt de buikloop en met honig ingenomen stelpt het overgeven of braken en is gezond diegene die kort van adem zijn en die de waan stoelgang en noodsel hebben en is nuttig tegen de inwendige zweren en gezwellen.

Van buiten het lichaam wordt postelein ook zeer veel gebruikt om alle verhitting en ontstekingen te verkoelen, want ze belet door haar koelte dat het vuur in de wonden niet komt als ze er opgelegd wordt, alleen of met meel van gerstemout vermengt.

De bladeren van postelein met zout gemengd zijn goed gelegd op jicht en maken de verharde zenuwen murw.

Die bladeren met meel van gerstemout vermengt als tevoren en gelegd op de verhitte ontstoken rode ogen verzoeten de pijn en verjagen de hitte. Op dezelfde manier dienen ze ook tot het wild vuur, hitte en pijn van het hoofd en tot alle verhitting en hete gezwellen.

Postelein op de buik gelegd boven de navel is goed tegen de uitterende koortsen, maar op de navel gebonden doodt het de wormen van de kinderen.

Die bladeren op het voorhoofd gelegd verzoeten de pijn en weedom van het hoofd en onder het hoofdkussen gelegd beletten alle kwade en vervaarlijke dromen, zoals sommige verzekeren.

Een pap of pleister van postelein en gerstemout op de lever en lendenen gelegd is bijzonder goed tegen de brandende koortsen.

Een zalfje gemaakt van honig en poeder van postelein wortel gedroogd geneest de kloven van de lippen en handen.

Postelein sap is goed tegen de beten van de Sepia of zeekat en men doet het ook in de medicijnen van de ogen.

Hetzelfde sap met wijn gemengd beneemt het uitbreken van de puisten op het hoofd, daarop gestreken en hetzelfde met olie en azijn van rozen tezamen vermengt en op het hoofd gegoten verzoet de pijn en weedom van het hoofd die iemand gekregen heeft van te lang in de zon te gaan of te staan. Dit sap met lijnzaad en gestoten galnoten gemengd en van elk even veel laat vergaan de pijn van de hals.

Wilde postelein is in de warme landen niet koud van aard zoals diegene die in de Noordelijke gewesten groeit, zo Lobel betuigt, maar is heetachtig van smaak, ja zo heet en brandende van aard dat ze soms blaren of blaartjes maakt, op de huid gestreken en daarom beter op muurpeper dan op de tamme postelein lijkt. Dan diegene die in de Duitse landen en ook in Engeland groeit heeft dezelfde krachten van de tamme, maar is wat droger.

EINDE VAN HET EEN EN TWINTIGSTE BOEK.