Cardopatium

HET XI. CAPITEL.

Van Swarten Chamaeleon.

Ghedaente.

Den Swarten Chameleon heeft oock bladeren, de bladeren van Scolymus oft Articiocken van fatsoen schier ghelijck, maer kleyner, smaller ende dunner, ende met roodt bespraeyt. Den steel is roodtachtigh oft bruyn roodt, soo dick als eenen vingher, omtrent eenen voet hoogh: ende daer op groeyen ronde hoofdekens oft kranskens, voortbrenghende kleyne dunne stekende bloemkens, blauwachtigh, ende de bloemen van de Iacinthen niet seer onghelijck van verwe. De wortel is dick, vast, van buyten bruyn oft swart: de welcke somtijdts ghequetst oft beknaeght wordt bevonden, als oft afghebeten waer: ende is van binnen geelachtigh van verwe, scherp ende bijtende op de tonghe.

Soodanighe schilderije van den Swarten Chameleon is my hier voortijdts ghesonden gheweest van den Edelen Jacobus Antonius Cortusus van Padoua; de welcke met alle haer verwe afgheset ende versiert was; vertoonende een ruygh cruydt met een dicke swarte Wortel, onderwaerts in veel stucken ghedeylt, bovenwaerts hayrs-ghewijs ende met veselinghen beset: daer uyt spruyten bladeren, die over beyde sijden seer doornachtigh ende stekende zijn; ende eenen rooden steel, in ettelijcke sijd-tacken verdeylt, draghende op haer tsop kleyne kroonkens oft kranskens, vergadert van kleyne groene stekende hoofdekens, uyt de welcke bleeck purpur-roode bloemen spruyten.

Ende voorwaer de voorseyde schilderije komt niet heel qualijck over een met de voorverhaelde beschrijvinghe, die wy uyt Dioscorides ghenomen hebben: uytgesondert alleen, dat de bloemen niet blauw geschildert en zijn ende van verwe de Iacinth bloemen ghelijckende; sulcks als de bloemen van den oprechten Swarten Chameleon [1143] gantschelijck zijn, als blijckt niet alleen uyt Dioscorides, maer oock uyt Nicander in sijne Theriaca: waer hy den Swarten Chameleon cyaneon toeghenoemt heeft, te weten nae de blauwe verwe der bloemen; ten zy dat dit selve ghewas ergens een ander verwe van bloemen heeft: het welck sommighe oock vermoeden, dat verstaen moet worden uyt het woordt, dat is, verscheyden, dat nae het woordt in de beschrijvinghe van Dioscorides volght: al oft hy hadde willen seggen, dat de bloemen van den Swarten Chameleon Jacinth-blauw oft verscheyden-verwigh zijn: dan het selve en dunckt my niet waerschijnelijck te wesen: ghemerckt dat het woordt korts nae volghende, niet wel iet anders bedieden en kan dan alleen, dat hy heeft willen te kennen gheven, dat de bloemen van Swarten Chameleon wat verscheyden zijn in haer blauwe Jacinth verwe: welcke verwe somtijdts hooger oft doncker blauw, somtijdts lichter oft bleecker blauw kan wesen.

My gedenckt dat ick hier voortijdts in de hoven van Nederlandt een stekelighe leege soorte van Distelen hebbe ghesien, die my voor den Swarten Chameleon ghetoont wierdt, hebbende seer veele, lange, smalle, bijster scherp stekende, bleeckgroene ende bijkants nae den witten treckende bladeren, met eenen ghestreepten steel, omtrent eenen voet hoogh, in ettelijcke tacken verdeylt; de welcke op haer tsoppen droegen sommige by een hangende ende tsamen vergaderde bloemkens, peersch van verwe, uyt stekelighe bollekens voortkomende; ende met een swarte wortel, die soet van smaeck was. Ende dese soorte is van Clusius eerst beschreven, ende hier te lande bekent ghemaeckt gheweest. Dan datse den oprechten Swarten Chameleon niet en is, kan uyt haer gedaente genoeghsaem blijcken: selfs Clusius en houdtse daer oock niet voor.

Plaetse.

Den oprechten Swarten Chameleon wast in drooghe dorrachtighe plaetsen, ende niet seer verre van de Zee. Dan in het eylandt Lemnos, schrijft Petrus Bellonius, is hy seer ghemeyn: waer dat hy soo schoone blauwe bloemen voortbrenght, dat sy van blauwigheydt met de locht selve strijden; in voegen dat de schoone hemelsblauwe Korenbloemen daer mede vergeleken heel bleeck schijnen te wesen. Hy wast oock in de vlacke velden omtrent Abydus, ende aen de kanten van de soete wateren ende beecken van Hellespontus, ende in Heraclea van Thracien.

Naem.

De eerste schilderije, die wy hier ghegheven hebben, beteeckent een cruydt dat wy Chamaeleon niger Cortusi noemen, dat is Swarten Chameleon van Cortusus; ’t welck wy seer twijffelen oft den oprechten Swarten Chameleon soude moghen wesen. De ander schilderije is van een ander cruydt, dat wy Chamaeleon niger Salmanticensis noemen, dat is Swarten Chamaeleon van Salamanca, om dat het seer overvloedighlijck groeyt in Spaegnien omtrent Salamanca: dan dese soorte en is oock den oprechten Swarten Chameleon niet, daer Dioscorides ende de oude schrijvers van ghesproken hebben: den welcken by de selve de volghende naemen hadde; te weten in ’t Latijn Chamaeleon niger, dat is Swarte Chameleon; in ’t Griecks Chamaeleon melas, ende somtijdts oock, als men onder de bastaert naemen vindt, Pancarpon, Oulophonon, Ixia, Cynomazon ende Cynoxylon; te Roomen Carduus niger, ende Vernilago.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

De wortel van den Swarten Chameleon en dient den mensche niet wel, om in den lijfve in te nemen: want sy heeft wat verborghen quaets, iae een dootelijck eygentheydt in haer, als Galenus seydt. Sy wordt oock onder de quade ende schadelijcke cruyden gerekent van Nicander in sijne Theriaca, ende van Dioscorides in sijn 6.boeck, ende oock van Paulus Aegineta: daerom soo wordt sy van de ouders alleen van buyten s’lichaems gebruyckt; naementlijck teghen de sproeten, placken, masen, krauwagien, ende ander ghebreken des huyts; in ’t kort geseydt, teghen alle de gebreken die afvagende ende suyverens behoeven; daer en boven soo wordtse vermenght by de verteerende oft scheydende dinghen, als Galenus betuyght.

BIIVOEGHSEL.

Den Swarten Chameleon heeft noch dese naemen; te weten Cynozolon, Ocymoïdes, Cnidios Coccos, Ustilago, ende andere, die alle oneygene ende bastaert naemen zijn. De soorte, die [1144] in Italien voor den oprechten Swarten Chameleon ghehouden wordt, heet daer Chameleon nero; in Spaegnien Cardo pinto; in Vranckrijck Chardonner; in Duytschlandt Eberwurtz, als Castor Durante seydt: ’t welck oock alle naemen zijn, die eer dienen tot verduysteringhe dan tot behulp van de ghene die tot de kennisse der cruyden soeken te komen. Dan de schilderije, die van Cortusus aen Dodoneus ghesonden is, dient Lobel om den Swarten Chamaeleon van Maranta te beteecken, die hy Chamaeleo niger Dioscorides Maranthae noemt: ende twijffelt oft hy de Crocodylion soude moghen wesen. Dese Distel is de Kleyne Carline seer ghelijck: maer heeft op eenen steel van eenen voet hoogh veele bloemen by een ghevoeght ghelijck de Distel Picnomos ghenoemt; welcke soorte den selven Lobel aldus beschrijft; De medesoorte van Swarten Chamaeleon, seydt hy, die misschien den Picnomos oft Picnomon van de ouders is, ende van sommighe voor de Acaena humilis ghehouden wordt, is een kleyne aerdighe ende selden ghevonden Distel, hebbende een kleyne wortel die in het knauwen wat gomachtigh is; ende langhe bladers langhs den steel groeyende, ghelijck die van den Chameleon van Montpelliers, oft Cardo Pino, maer veel smaller, ende aen de tacken soo groot als van de Sterre-Distel, ende op de selve maniere rondom uytghespreydt, stekende, ende met langhe doornen soo seer beset, datmen de selve niet en derf aentasten. Dese Distel heeft veele kroonkens met bleeck-geele bloemkens, die van het Cruys-cruydt ghelijck, maer grooter, uyt stekende ende langhworpighe hayrachtighe bollekens voortkomende; de welcke tot stuyfkens vergaen, ende vervliegen als die van Wilden Bastaert-Saffraen, achterlatende kleyn kafachtigh saedt. Hy noemtse in ’t Latijn Picnomos Cretae Salonensis Gallo provinciae Chamaeleonis nigri species, om datse wast tusschen Arles ende Salon de Crau, niet verre van de Zee, op dorre wijde vlacke velden. Dan aengaende den naem Pycnomos; de Pycnocomos Dioscoridis, nae de meyninghe van Fabius Columna, is dat cruydt dat Dodoneus elders met den naem Duyvels-beet beschrijft. Dan den Swarten Chameleon, die den selven Columna voor den oprechten houdt, ende Chamaeleon niger Apulus noemt, mits dat hy in Pouglien veel wast, heeft blauwe bloemen, met witte draeyen binnen in, met eenen dicken breeden krans, sulcks als die van den seer gheleerden Maranta eerst aenmerckt is: ende wast op steyle drooghe veltachtighe plaetsen omtrent de Zee, als Dioscorides daer van oock schrijft. Swarten Chamaeleon van Matthiolus is de Carlina met den steel. Bellonius schrijft, dat den Swarten Chameleon veel wast omtrent Heraclea in Thracien; ende aen haer wortel komt een knobbel oft aenwas; die hy voor de Ixia houdt, dat een seer schadelijck ende vergiftigh dingh is, de ghene die daer van eten, terstont doodende.

De soorte van Chamaeleon, die te Salamanca wast ende daerom Chamaeleon Salmanticensis Clusij heet, is de Acarna Walerandi seer ghelijck; ende sy hooren beyde onder eenerhande gheslacht. Dan de steelen van dese soorten zijn ghestreept, vast ende stijf, seer ghetackt: de bloemen zijn bleeck peersch, ende vergaen tot stuyfkens: het saedt is kleyner dan dat van Cartamus, buyten swart oft aschverwigh, binnen wit, ende soet van smaeck. In Hoymaendt bloeytse; in Oogstmaendt is het saedt rijp. In Nederlandt van Spaensch saedt voortghekomen wortse grooter; maer en krijgt soo groene bladeren niet; ende het saedt wordt selden rijp.

Noch van de krachten.

Behalven dat de wortel van den Swarten Chameleon wat vergiftighs in heeft, soo houtmense voor warmer ende droogher van Naturen dan de Witte; te weten warm in den tweeden graed volkomentlijck ende droogh tot in den derden. Dan om haer krachten breeder uyt te legghen, die Dodoneus alhier in ’t kort vervatet heeft, soo is het te weten, dat dese wortel ghestooten ende met wat Koper-roodts ende Verckens-liese vermenght, de schorftheydt gheneest; ende als daer toe ghedaen wordt Solfer ende Teer, ende alsse in Edick ghesoden wordt, dan gheneest sy het wildt vier, den omloop ende alle quade ruydigheydt, daer op ghestreeken. Sy gheneest oock de swarte vervuylde voortsetende zeerigheden. De selve wortel met Solfer alleen vermenght, doet de leelijcke witte placken ende masen, ende de verbrandtheydt van de Sonne in ’t aensicht ende alle sproeten vergaen, alsmense daer op inde Sonne strijckt. Het water oft den Azijn, daer de wortel van Swarten Chameleon in ghesoden is, in den mondt ghehouden, doet den tandtsweer vergaen, ende maeckt de loterende tanden vast: ’t selve doet de wortel met Peper ende Sout (andere segghen Wasch) vermenght, ende op den sweerende quaden tandt gheleydt. De selve ghegeten zijnde, doet de honden sterven; ende breeckt de tanden, alsmense heet teghen de tanden met een ijserken houdt.

De selve wortel in Roose water gheweyckt, ende daer een water van gedistilleert, is goedt als den mondt daer mede spoelt, om eenen goeden aedem te maecken, het tandtvleesch van verrottinghe te bewaeren, den tandtsweer te stillen, de loterende tanden te bevestighen, in sonderheydt als daer wat Aluyns by ghedaen wordt; ’t selve ghedistilleert water neemt oock alle placken ende sproeten wegh; ende maeckt de huydt klaer, suyver, blinckende ende glat: iae sommighe versekeren, datmen de oude leelijcke lickteeckenen daer mede soude konnen doen vergaen, datmen de huydt daer dickwijls daer mede bestreeck.

Behalven dat de knobbelen, die aen de Swarte Chameleon in Thracien wassende voortkomen, den mensche van stonden aen doen sterven, soo haest alsmense gheten oft inghenomen heeft, als de Ixia der ouders wesende, soo vermoeydt den selven Bellonius, dat hier van komt datmen seydt dat den Honigh by Heraclea (daer desen Chameleon wast) een doodelijck vergift is: want by soo verre de Bien van dit sap gheproeft hebben, het is te ghelooven, dat hunnen honigh dies te erger sal wesen. Hy schrijft oock, dat de wortel van den Swarten Chameleon in het eylandt Lemnos oock seer quaedt ende schadelijck is, selfs maer eens aengheraeckt zijnde: in voeghen dat alle de ghene die van sijn gheselschap wesende, de selve ghehandelt hadden, te weten in ’t laetste van den Somer, ende hun aensicht daer nae aenraeckten, daer een seer groot ieucksel in kreghe. Want sy is soo krachtigh, datse op de huydt ghedaen zijnde, de selve soo verhit ende ontsteeckt, dat de Netelen noch de Squillen dat soo seer niet en konnen doen. Dan het ieucksel en openbaert sich soo haest niet; maer des is het te argher: want nae een ure oft twee wordt de huydt soo ontsteken ende roodt oploopende, datse heel bloedigh schijnt te wesen; ende hoemense meer wrijft, hoese meer ieuckt.

HET XI. KAPITTEL.

Van zwarte Chamaeleon. (Cardopatium corymbosum)

Gedaante.

De zwarte Chamaeleon heeft ook bladeren die veel van vorm op de bladeren van Scolymus of artisjokken lijken, maar kleiner, smaller en dunner en met rood besproeid. De steel is roodachtig of bruinrood en zo dik als een vinger en omgeveer dertig cm hoog en daarop groeien ronde hoofdjes of kransjes die kleine dunne stekende bloempjes voortbrengen die blauwachtig en van kleur veel op de bloemen van de hyacinten lijken. De wortel is dik, vast en van buiten bruin of zwart die soms gekwetst of geknaagd gevonden wordt alsof ze afgebeten is en is van binnen geelachtig van kleur, scherp en bijtend op de tong.

Zodanige schilderij van de zwarte Chamaeleon is me hier vroeger gezonden geweest van de edele Jacobus Antonius Cortusus van Padua die met al haar kleur afgezet en versierd was en vertoonde een ruig kruid met een dikke zwarte wortel die van onder in veel stukken gedeeld en van boven haarvormig en met vezels bezet was en daaruit spruiten bladeren die aan beide zijden zeer doornachtig en stekend waren en een rode steel die in ettelijke zijtakken verdeeld is en op zijn top kleine kroontjes of kransjes draagt die verzameld zijn van kleine groene stekende hoofdjes waaruit bleek purperrode bloemen spruiten.

En voorwaar de voor vermelde schilderij komt niet heel slecht overeen met de voor verhaalde beschrijving die we uit Dioscorides genomen hebben, uitgezonderd alleen dat de bloemen niet blauw geschilderd zijn en van kleur op de hyacintbloemen lijken zoals de bloemen van de echte zwarte Chamaeleon [1143] gans zijn zoals niet alleen blijkt uit Dioscorides, maar ook uit Nicander in zijn Theriaca waar hij de zwarte Chamaeleon cyaneon toegenoemd heeft, te weten naar de blauwe kleur van de bloemen, tenzij dat dit gewas ergens een andere kleur van bloemen heeft wat sommige ook vermoeden wat verstaan moet worden uit het Griekse woord, dat is verschillend dat na het woord in de beschrijving van Dioscorides volgt al of hij had willen zeggen dat de bloemen van de zwarte Chamaeleon hyacintblauw of verschillend gekleurd zijn, dan dat lijkt me niet waarschijnlijk te wezen, gemerkt dat het woord kort na het Griekse volgt en niets anders betekenen kan dan alleen dat hij te kennen heeft wille geven dat de bloemen van zwarte Chamaeleon wat verschillend zijn in hun blauwe hyacint kleur omdat die kleur soms dieper of donkerder blauw en soms lichter of bleker blauw kan wezen.

Ik herinner me dat ik hier vroeger in de hoven van Nederland een stekelige lage soort van distels gezien heb die me voor de zwarte Chamaeleon getoond werd en die heeft zeer vele, lange, smalle en bijster scherp stekende bleekgroene en bijna naar het witte trekkende bladeren en met een gestreepte steel omtrent dertig cm hoog die in ettelijke takken verdeeld is die op hun toppen sommige bijeen hangende en tezamen verzamelde bloempjes dragen die paars van kleur zijn die uit stekelige bolletjes voortkomen en met een zwarte wortel die zoet van smaak was. En deze soort is van Clusius eerst beschreven en hier te lande bekend gemaakt geweest. Dan dat ze niet de echte zwarte Chamaeleon is kan voldoende uit haar gedaante blijken en zelfs Clusius houdt ze er ook niet voor.

Plaats.

De echte zwarte Chamaeleon groeit in droge dorachtige plaatsen en niet zeer ver van de zee. Dan in het eiland Lemnos, schrijft Petrus Bellonius, is het zeer algemeen waar het zulke mooie blauwe bloemen voortbrengt dat ze van blauwheid met de lucht zelf strijden, op die manier dat de mooie hemelsblauwe korenbloemen daarmee vergeleken heel bleek schijnen te wezen. Het groeit ook in de vlakke velden omtrent Abydus en aan de kanten van de zoete wateren en beken van Hellespontus en in Heraclea van Thracië.

Naam.

(Carthamus corymbosus of nu Cardopatium corymbosum) De eerste schilderij die we hier gegeven hebben betekent een kruid dat we Chamaeleon niger Cortusi noemen, dat is zwarte Chamaeleon van Cortusus, waarvan we zeer twijfelen of het de echte zwarte Chamaeleon zou mogen wezen. De andere schilderij is van een ander kruid dat we Chamaeleon niger Salmanticensis noemen, dat is zwarte Chamaeleon van Salamanca, omdat het zeer overvloedig in Spanje omtrent Salamanca groeit, dan deze soort is ook niet de echte zwarte Chamaeleon daar Dioscorides en de oude schrijvers van gesproken hebben die bij hun de volgende namen had, te weten in het Latijn Chamaeleon niger, dat is zwarte Chamaeleon, in het Grieks Chamaeleon melas en soms ook zoals men onder de bastaardnamen vindt Pancarpon, Oulophonon, Ixia, Cynomazon en Cynoxylon, te Rome Carduus niger en Vernilago.

Aard, kracht en werking.

De wortel van de zwarte Chamaeleon dient de mens niet goed om in het lijf in te nemen want ze heeft wat verborgen kwaads, ja een dodelijke eigenschap in zich, als Galenus zegt. Ze wordt ook onder de kwade en schadelijke kruiden gerekend van Nicander in zijn Theriaca en van Dioscorides in zijn 6^de boek en ook van Paulus Aegineta en daarom wordt ze van de ouders alleen van buiten het lichaam gebruikt, namelijk tegen de sproeten, plekken, mazelen, jeuk en andere gebreken van de huid, in het kort gezegd, tegen alle gebreken die afvegen en zuiveren nodig hebben en daarboven wordt ze vermengd bij de verterende of scheidende dingen, als Galenus betuigt.

BIJVOEGING.

De zwarte Chamaeleon heeft noch deze namen, te weten Cynozolon, Ocymoïdes, Cnidios Coccos, Ustilago en andere die alle oneigen en bastaardnamen zijn. De soort die [1144] in Italië voor de echte zwarte Chamaeleon gehouden wordt heet daar chameleon nero, (Cnicus benedictus) in Spanje cardo pinto, in Frankrijk chardonner, in Duitland Eberwurtz, als Castor Durante zegt wat ook alle namen zijn die eerder dienen tot verduistering dan tot hulp van diegene die tot de kennis van de kruiden proberen te komen. Dan de schilderij die van Cortusus aan Dodonaeus gezonden is dient Lobel om de zwarte Chamaeleon van Maranta te betekenen die hij Chamaeleo niger Dioscorides Maranthae noemt en twijfelt of het de Crocodylion zou mogen wezen. Deze distel is de kleine carline zeer gelijk, maar heeft op een steel van dertig cm hoog vele bloemen bijeen gevoegd als de distel die Picnomos genoemd wordt welke soort dezelfde Lobel aldus beschrijft; ‘De medesoort van zwarte Chamaeleon, zegt hij, die misschien de Picnomos of Picnomon van de ouders is en van sommige voor de Acaena humilis gehouden wordt is een kleine aardige en zelden gevonden distel die een kleine wortel heeft die in het kauwen wat gomachtig is en lange bladeren die langs de steel groeien als die van de Chamaeleon van Montpelliers of Cardo Pino, maar veel smaller en aan de takken zo groot als van de sterrendistel en op dezelfde manier rondom uitgespreid, stekend en zo zeer met lange doornen bezet dat men die niet durft aan te tasten. Deze distel heeft vele kroontjes met bleekgele bloempjes en die van het kruiskruid gelijk, maar groter die uit stekende en langwerpige haarachtige bolletjes voortkomen en die tot stuifjes vergaan en vervliegen als die van wilde bastaardsaffraan en klein kafachtig zaad achterlaten’. Hij noemt het in het Latijn Picnomos Cretae Salonensis Gallo provinciae Chamaeleonis nigri species omdat ze tussen Arles en Salon de Crau groeit, niet ver van de zee op dorre wijde vlakke velden. Dan aangaande de naam Pycnomos, de Pycnocomos Dioscoridis is, naar de mening van Fabius Columna, dat kruid dat Dodonaeus elders met de naam duivelsbeet beschrijft. Dan de zwarte Chamaeleon die dezelfde Columna voor de echte houdt en Chamaeleon niger Apulus noemt omdat die veel in Apulie groeit heeft blauwe bloemen met witte draden binnenin en met een dikke brede krans zoals die van de zeer geleerde Maranta eerst aangemerkt is en groeit op steile droge veldachtige plaatsen omtrent de zee, als Dioscorides daarvan ook schrijft. Zwarte Chamaeleon van Matthiolus is de Carlina met steel. Bellonius schrijft dat de zwarte Chamaeleon veel omtrent Heraclea in Thracië groeit en aan haar wortel komt een knobbel of aanwas die hij voor de Ixia houdt dat een zeer schadelijk en vergiftig ding is en diegene die er van eten terstond doden.

De soort van Chamaeleon die te Salamanca groeit en daarom Chamaeleon Salmanticensis Clusij heet is de Acarna Walerandi zeer gelijk en ze horen beide onder een geslacht. Dan de stelen van deze soorten zijn gestreept, vast en stijf en zeer getakt, de bloemen zijn bleek paars en vergaan tot stuifjes, het zaad is kleiner dan dat van Carthamus en buiten zwart of askleurig en binnen wit en zoet van smaak. In juli bloeit het en in augustus is het zaad rijp. In Nederland van Spaans zaad voortgekomen wordt ze groter, maar krijgt niet zulke groene bladeren en het zaad wordt zelden rijp.

Noch van de krachten.

Behalve dat de wortel van de zwarte Chamaeleon wat vergiftigs in heeft, zo houdt men ze voor warmer en droger van naturen dan de witte, te weten warm in de tweede graad volkomen en droog tot in de derde. Dan om haar krachten breder uit te leggen die Dodonaeus alhier in het kort begrepen heeft zo is het te weten dat deze wortel gestoten en met wat koperrood en varkensvet vermengt de schurft geneest en als daartoe zwavel en teer gedaan wordt en als ze in azijn gekookt wordt dan geneest ze het wild vuur, de omloop en alle kwade ruigheid, daarop gestreken. Ze geneest ook de zwarte vervuilde voortsetende zeren. Die wortel alleen met zwavel vermengt laat de lelijke witte plekken en mazelen en de verbranding van de zon in het aanzicht en alle sproeten vergaan als men ze daarop in de zon strijkt. Het water of azijn daar de wortel van zwarte Chamaeleon in gekookt is en in de mond gehouden laat de tandpijn vergaan en maakt de losse tanden vast en hetzelfde doet de wortel met peper en zout (andere zeggen was) vermengt en op de zwerende kwade tand gelegd. Die gegeten laat de honden sterven en breekt de tanden als men ze heet tegen de tanden met een ijzertje houdt.

Die wortel in rozenwater geweekt en er een water van gedistilleerd is goed als de mond daarmee gespoeld wordt om een goede adem te maken, het tandvlees van verrotting te bewaren, de tandpijn te stillen, de losse tanden te bevestigen en vooral als er wat aluin bij gedaan wordt en het gedistilleerd water neemt ook alle plekken en sproeten weg en maakt de huid helder, zuiver, blinkend en glad, ja sommige verzekeren dat men de oude lelijke liktekens daarmee zou kunnen laten vergaan als men de huid er dikwijls mee bestrijkt.

Behalve dat de knobbels die aan de zwarte Chamaeleon die in Thracië groeit voortkomt de mens van stonden af aan laat sterven zo gauw als men ze gegeten of ingenomen heeft, zoals de Ixia van de ouders was, zo vermoedt dezelfde Bellonius dat hiervan komt dat men zegt dat de honing bij Heraclea (daar deze Chamaeleon groeit) een dodelijk vergif is want als de bijen van dit sap geproefd hebben is het te geloven dat hun honing des te erger zal wezen. Hij schrijft ook dat de wortel van de zwarte Chamaeleon in het eiland Lemnos ook zeer kwaad en schadelijk is zelfs als het maar net aangeraakt wordt, op die manier dat al diegene die van zijn gezelschap zijn en die behandeld hebben, te weten op het eind van de zomer en hun aanzicht daarna aanraakten er een zeer grote jeuk in kregen. Want ze is zo krachtig dat als ze op de huid gedaan wordt die zo verhit en ontsteekt dat de netels, noch de Squillen dat niet zo erg kunnen doen. Dan de jeuk openbaart zich niet zo gauw, maar is des te erger, want na een uur of twee wordt de huid zo ontstoken en loopt rood op dat ze heel bloedig schijnt te wezen en hoe men zee meer wrijft, hoe ze meer jeukt.