Taraxacum

HET XVI. CAPITEL.

Van Papen-cruydt oft Kancker-bloemen.

Gheslachten.

De Peerdts-bloemen, anders Kancker-bloemen oft Papen-cruydt ghenoemt, zijn drijderhande: een soorte is allesins ghemeyn: een ander is vremdt: de derde is ghesneden als Cicoreye met breeder bladeren.

Ghedaente.

1. Het cruydt datmen gemeynlijck Kancker-bloemen oft Papen-cruydt noemt, gheeft uyt sijn wortel langhworpighe bladeren, over beyde sijden diep ghesneden, ende als in snippelinghen verdeylt, de bladeren van Wilde Cicoreye ghelijck, doch effener ende kaeler dan die: de welcke meest op der aerden uytghespreydt liggen. Het en heeft gheenen stam oft steel: dan alleen tusschen de voorseyde bladers komen ettelijcke holle tackskens als pijpkens voort, elck een bloeme draghende, die grooter is dan die van de Cicoreye, ende van veele bladerkens dicht by een vergadert, ghevult oft ghehoopt, van verwe geel, ende soet van reuck. Dese bloemen, als sy vergaen, veranderen in guychelhayr oft wolachtighe bollekens, die met den windt wegh stuyven met hun saedt dat daer onder schuylt. De wortel is langh, dun, van buyten wit oft geelachtigh, van binnen vol met melckachtigh sap; sulcks als uyt de bladeren ende bloemen, ende uyt de pijpkens, daer die op staen, ende uyt de knopkens oft bollekens van de selve bloemen oock pleegh te vloeden, als die ghequetst worden. Voorts soo is dit gantsche cruydt bitter van smaeck in alle sijn deelen, selfs noch meer dan de Cicoreye.

2. Met het voorgaende Papen-cruydt heeft dit ander groote ghelijckenisse, aengaende sijn bladeren, bloemsteelkens, bloemkens, ende hayrachtighe stuyfkens: ’t welck Matthiolus beschrijft met veele ronde Wortelen, als die van de Affodillen, maer elck bijsonder wat kleyner.

3. Tot dit gheslacht moet de derde Cicoreyachtigh ghewas oock ghebroght worden, dat langhworpighe bladeren heeft, ghesneden, als die van de Cicoreye met breeder bladeren, met bijnae dierghelijcke steelen, in ettelijcke tackskens verdeylt, als die van het ghemeyn Papen-cruydt, maer kleyner, insghelijcks oock in wolachtighe guychelhayr veranderende, ende met den windt wegh stuyvende. De wortel is langh ende witachtigh. [992]

Plaetse.

1. Ghemeyn Papen-cruydt wast dickwijls ende overvloedighlijck in grasachtige niet heel dorre plaetsen oft vlacke velden, maer alderliefst in de hoven, by het Gras.

2. De ander soorte is aen Matthiolus uyt Constantinopelen ghesonden geweest: maer Lobel heeftse oock omtrent Montpelliers in Vranckrijck sien groeyen.

3. De derde soorte wast somtijdts in de weyen ende beemden, neffens de grachten ende kuylen daer water in is.

Tijdt.

Gemeyn Papen-cruydt bloeyt in ’t beginsel van de Lente oft in April, ende blijft dan voort tot in de Oogstmaedt toe bloeyende: ter wijlen worden de hayrachtighe bollekens groot, die met den windt weghdrijven, als het saet rijp is. De tweede ende derde soorte bloeyen midtsgaders de Cicoreyen, dat is in Hoymaent ende Oogstmaendt.

Naemen.

Alle dese cruyden moeten den naem Cicoreye oft Cicoreyachtige cruyden voeren, in ’t Latijn ende Griecksch Cichoreacea ende Cichoriode, ende onder de moes-cruyden gherekent worden: onder ’t geslacht van de welcke Theophrastus in sijn 7.boeck begrijpt het Cichorion oft Cichore; dat is de ghemeyne Cicoreye, ende de Aphace, de Chondrylla (in sommighe boecken staet qualijck gheschreven Andryala oft Chondras) de Hypochoeris ende den Erigeron: de welcke allegader, om dat sy de Cicoreye van ghedaente wat ghelijck zijn, daerom Cichoriode oft Cicoreyachtige cruyden ghenoemt worden, als den selven Theophrastus betuyght.

1. De eerste soorte heet hier te lande meest Papen-cruydt, oft Kancker-bloemen, oock wel Hondts-roosen, Schorft-bloemen ende Peerts-bloemen; in Hooghduytschlandt Roszkraut, Pfaffenbladt, Pfaffenrohrlin, Lewenzahn; in Vranckrijck Pisse en lict oft Dent de Lyon; in Spaegnien Diente de Leon. Wy noemense in ’t Latijn Dens Leonis. Dan Leonarth Fuchsius meynt datse de Hedypnois van Plinius soude moghen wesen, daer hy in het 8.capitel van sijn 20.boeck van spreeckt, segghende datse een wilde soorte van Cichoreye met breeder bladeren is: dan den selven seydt oock datse het Taraxacon is. Maer het Taraxacon, als Avicenna schrijft in het 692.capitel, is de Tamme Cicoreye oft Endivie, als Serapio daer oock van betuyght in sijn 143.capitel, wanneer hy [993] de krachten van het Taxacacon uyt Paulus Aegineta verhaelende, al ’t selve daer van schrijft, dat den voorschreven Paulus van de Seris oft Endivie gheseydt heeft. Sommige nieuwe Cruydt-beschrijvers noemen dit cruydt oock Rostrum porcinum: met welcken naem Guilhelmus Placentinus de Cicoreye gheheeten heeft, als wy voren vermaent hebben.

2. De tweede oft vremde soorte van Papen-cruydt noemt Matthiolus Cichorium Constantinopolitanum, dat is Cicoreye van Constantinopelen: dan Lobel gheeftse den naem Dens Leonis Monspelliensium, dat is Papen-cruydt oft Kancker-bloeme van Montpelliers; ende voorwaer sy en magh nerghens elders ghestelt worden, dan onder ’t gheslacht van de voorseyde Kancker-bloemen oft Papen-cruydt.

3. De derde soorte en heeft gheenen naem by den gemeynen man: doch sy is sonder twijffel een soorte van de Cicoreyachtighe cruyden: daerom hebben wy de selve Dentis Leonis tertia species gheheeten, dat is Derde soorte van Kancker-bloemen, oft Derde Papen-cruydt.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

Dese cruyden zijn de Cicoreye van krachten ghelijckende; te weten wel verkoelende, maer meer verdrooghende van aerd, ende t’samen oock afvaghende ende openende oft ontsluytende, ende dat oock door de bitterheydt die daer by ghevoeght is. Daerom salmense vrijelijck moghen ghebruycken in al ’t ghene daermen de Cicoreye nut ende behulpsaem in vindt.

BIIVOEGHSEL.

De ghemene oft eerste soorte van Kancker-bloemen heeft behalven de voorseyde noch dese naemen, te weten in ’t Hooghduytsch Rorlinkraut, als ofmen Pijpkens-cruydt seyde; in onse tael Pisse-bedde, oft Pisse-bloeme, Urijn-cruydt ende Veldt-rijs, in ’t Latijn Urinaria oft Urinaria Lobelij, Cichorium acaulon, Taraxacon officinarum, Dens Leonis vulgi, Chondrilla Galeni, nae de meyninghe van Anguillara, oft Chondrilla altera Dioscoridis, nae de meyninghe van andere, oft in ’t Griecksch Chondrilla hetera; want sy is de ghemeyne Condrille wat ghelijck: nochtans, als Lobel betuyght, sy en is gheensins gheen Condrille, als die gheensins gheen knobbelkens en heeft noch aen de wortel, als Dioscorides schijnt te segghen, noch oock aen de steelen: ten waer dat in dit cruydt ghebeurde, als den selven Lobel betuyght, ’t ghene dat in de Draba ghebeurt; de welcke somtijdts heeft een knobbelken in de wortel ende somtijdts gheen: ende oock ’t selfde dat in onse Venckel, Dragant, Ruyte ende Mastickboom gheschiedt, de welcke in sommighe landen greynen van gomme oft knobbelkens van melckachtigh runtsel hebben, maer hier te lande en hebben sy meestendeel sulcks niet. Dese Gomme stolt oft wordt dick door ’t toedoen van een wormken, dat de wortel uytknaeght ende doorboort: want uyt dien beet traent een melckigh sap; ’t welck rondom de wortel vergadert zijnde, een knobbelken wordt soo groot als een Okernote. Ende sy wordt van de landt-lieden ghesocht ende verkocht, somtijdts in dit cruydt, maer meest in de soorten van Chondrille. Voorts soo wordt dit cruydt in de Apoteken oock Caput monachi gheheeten, ende Corona monachi, ende daer nae in onse tael oock Papen-cruydt, nae dat de hayrachtighe oft wolachtighe stuyfkens met het saedt afghewaeyt zijn, de ghedaente van kale oft gheschoren Monincks-koppen schijnen te hebben: (dan de ghemeyne Goudt-bloeme heet oock Caput monachi, ende Kapkens-cruydt;) de Fransoysen noemen ’t oock Pissenlit; de Italiaenen Dente di cane, Pescia al letto, oft met eenen bedorven naem Pisso en a letto; de Enghelsche Dent de Lyon.

De Tweede soorte van Kancker-bloemen noemt Lobel Papen-cruydt van Montpelliers, met wortelkens van Affodille, in ’t Latijn Monspelliensium Dens Leonis, Asphodeli vel Leucacanthae bulbulis, als eensdeels voorseydt is, oft Cichorium Constantinopolitanum Matthioli, ende twijffelt oftse de Chondrilla altera Dioscoridis soude moghen wesen: Want, seydt hy, ten waere dat in onse tijden bekent waer gheworden de bolachtighe Cicoreye, met goede reden soude iemandt hebben moghen dencken dat dit ghewas de Condrille van Dioscorides waer: want de wortels van dese plante zijn vollijfvigh, vol saps, rondt, spits opgaende, ende eenighsins een langhworpighe Boone ghelijck, als Plinius schrijft. Maer al is dese soorte aen Matthiolus uyt Turckijen voor wat vremdts ghesonden, ende daer nae hedensdaeghs in Italien Cicoria Constantinopolitana gheheeten, sy wast nochtans seer veel in Christenrijck, als in Toscane, Provence ende Languedock, aen de kanten van de saeylanden ende beemden, hebbende veel grooter ende bleecker geele bloemen dan die van de ghemeyne Kancker-bloemen, ende bladers die niet soo diep ghekerft en zijn, een weynigh grauw blauw, ende hayrigh, de Wilde Cicorey meer ghelijck zijnde, maer veel breeder.

De derde soorte van Kancker-bloemen hier beschreven, is een soorte van Cichorium verrucarium oft Wratte-Cicoreye, nae de meyninghe van sommighe, oft van de Geele Cicoreye van Lobel, in ’t Fransoys Cicoree iaulne, in ’t Hooghduytsch Geel Wegward; in ’t Latijn Cichorium luteum pratense Dentis Leonis flore, Hicracij folio, oft oock Hedypnois Plinij, oft Aphaca Theophrasti. In ’t wassen, ende ’t gheheele wesen is sy de Wilde Cicoreye gantsch ghelijck: dan sy heeft witter bladers, breeder, ende min ghekerft, veel grooter geele bloemen, ende wolachtighe saedt-bollen: de wortel is een voet langh, vol bitter saps.

De bladeren zijn somtijdts niet ghekertelt, maer heel; somtijdts seer dun ghesnippelt, ende daer in het volghende cruydt ghelijck, ’t welck in Italien Trinciatella heet.

Trinciatella van Italien is een kleyne soorte van Kancker-bloemen, seer ghesnippelt van bladeren, soet van smaeck, met schoone heele bloemkens, ende langhworpighe breedachtigh velachtigh saet, boven met harde hayrkens besett. Sommighe willen dat by de soorten van Chondrillen rekenen. Dierghelijck ghewas aengaende het saedt, doch met min gheschaerde bladeren, heeten sy Crupina, om dat het saedt oock voortkruypt als het by den hals oft in de mouwen ghesteken wordt, ende sich selven verheft.

Noch van de krachten van Kancker-bloemen.

Den bitteren smaeck, ende het melckachtigh sap van dese dry gheslachten van Papen-cruydt, betoont genoegh datse niet heel koudt van aerd en zijn, maer eenighe heete ende afvaghende, teerende ende scheydende kracht hebben: ende dat de ghene, die segghen datse ghemenght van aerd zijn, ende niet soo koudt als Cicoreye oft Endivie, maer heet ende droogh tot in den tweeden graed, niet seer verdoolt en zijn; al is ’t saecke dat de tweede soorte hedensdaeghs in Italien voor Cicoreye in spijse ghebruyckt wordt: maer dat gheschiedt alleen als de scheutkens noch iongh ende sonder melck zijn.

Door dese seer afvaghende, teerende ende suyverende kracht, kan het sap van dese cruyden in de ooghen gelaeten, de vellen oft schellen van de selve wegh nemen: maer sommighe slaen wel gade, dat sy ’t selve in ’t wassen van de Mane doen, ende de ooghen te voren wel met Venckel-water reynighen. Andere segghen dat Papen-cruydt alleen met de wortel aen den hals ghehanghen ende gedraghen, geen sweeringe in de ooghen en laet komen. Van ’t selve Papen-cruydt wordt een water gedistilleert, dat de ooghen seer goedt is, alsse dickwijls daer mede ghenett worden.

‘Tselve Papen-cruydt doet het hayr, dat aen de schelen van de ooghen averrechts wast, uytvallen ende wel wassen, alsmen ’t sap daer dickwijls aen strijckt.

Alle dese cruyden hebben oock macht om de wratten van de huyt te doen vergaen, ’t zy in spijse oft voor salaet ghebruyckt, ’t zy ‘tsap van buyten opghestreken.

Sommige stooten dese cruyden met Huys-wortel oft Donderbaert ende Nachtschade, ende ghenesen daer mede terstondt de hittighe ontsteken ende onghesonde leden, daer op gheleydt.

Door de selve kracht doet dit cruydt oock slapen: ende daerom hebben ’t sommighe Hedypnois gheheeten, als ofmen Soetrieckende ende Tot slaep verweckende cruydt seyde.

Papen-cruydt ghestooten, ende op een rijpe sweeringhe gheleydt, doet die uytbreken sonder pijne.

De versche wonden genesen haest, alsmense wast met het water daer Kancker-bloemen in ghesoden zijn: het ghedistilleert water van dit cruydt dient oock wel tot de wondt-drancken.

De ghebroken ende verkrompen leden worden geholpen met alle dese cruyden; ende de ghene die door sieckte het saedt afgaet, worden daer mede ghenesen..

‘Tselve cruydt, in sonderheydt de derde soorte, ghesoden, versterkt ende treckt samen de weecke maghe: met melck ghesoden helpt oock den buyckloop.

De arme vroukens ende boeren kinderen (als Lobel betuyght) plucken in de beemden omtrent de Mol-hoopen de ionghe scheuten van dit cruydt, die half overdeckt zijn van der aerden: ende daerom, gelijckt in de witte Endivie ghebeurt, te lieffelijcker ende min bitter zijn: de welcke sy in salaet eten, oft in de soppe doen. Maer dit cruydt stopt den kamergangh, ende opent de darmaderkens: ende daer door komter meer pisse in de blase gesoncken dan de ionghe kinderen wel machtigh zijn in te houden, in sonderheydt als sy slapen: waerom dat sy daer door onwetens ende tegen hunne danck in ’t bedde pissen: ende om die oorsaecke wordt dit cruydt Pissebedde gheheeten.

Sommighe ghelooven in Italien, als iemandt het sap van dit cruydt met Olie vermenght, ende daer mede sijn lichaem strijckt, dat hy daer door liefghetal, ende aengenaem by groote Heeren ende Princen sal wesen: in voeghen dat hy van de selve al verkrijghen sal dat hy begheert. Maer dit en derren noch ende mogen wy niet versekeren, ghemerckt dat wy niemandt en weten die dat versocht heeft: ende voorwaer sulcken kracht van de cruyden te willen verwachten, dat waer nae ons ghevoelen de Nature al te veel gheverght.

Waer de Gomme van dese wortel nut toe is, sullen wy in ’t Bijvoeghsel van de Chondrille verhaelen, midts datse aen dit ghewas alleenlijck by geval ende aen de Chondrille veel dickwijler, iae bijnae ghemeynlijck ghevonden wordt, te weten in de heete landen.

HET XVI. KAPITTEL.

Van papenkruid of kankerbloemen. (Taraxacum officinalis, Leontodon bulbosus, Chondrilla juncea)

Geslachten.

De paardebloemen die anders kankerbloemen of papenkruid genoemd wordt zijn drievormig, een soort is alleszins algemeen, een ander is vreemd en de derde is gesneden als cichorei met brede bladeren.

Gedaante.

1. Het kruid dat men gewoonlijk kankerbloemen of papenkruid noemt geeft uit zijn wortel langwerpige bladeren die aan beide zijden diep gesneden en als in snippers verdeeld zijn en lijken op bladeren van wilde cichorei, doch meer effen en kaler dan die, die meest op de aarde uitgespreid liggen. Het heeft geen stam of steel dan alleen tussen de voor vermelde bladeren komen ettelijke holle takjes als pijpjes voort die elk een bloem dragen die groter is dan die van cichorei en van vele blaadjes dicht bijeen verzameld, gevuld of gehoopt is en van kleur geel en zoet van reuk. Deze bloemen als ze vergaan veranderen in goochelhaar of wolachtige bolletjes die met de wind weg stuiven met hun zaad dat er onder schuilt. De wortel is lang, dun en van buiten wit of geelachtig en van binnen vol met melkachtig sap zulks als uit de bladeren en bloemen en uit de pijpjes daar die op staan en uit de knopjes of bolletjes van die bloemen ook plag te vloeden als die gekwetst worden. Voorts zo is dit ganse kruid bitter van smaak in al zijn delen en zelfs noch meer dan cichorei.

2. Met het voorgaande papenkruid heeft deze andere grote gelijkenis aangaande zijn bladeren, bloemsteeltjes, bloempjes en haarachtige stuifjes wat Matthiolus beschrijft met vele ronde wortels als die van de affodillen, maar elk apart wat kleiner.

3. Tot dit geslacht moet het derde cichoreiachtig gewas ook gebracht worden dat langwerpige bladeren heeft die gesneden en als die van cichorei met bredere bladeren en met bijna diergelijke stelen die in ettelijke takjes verdeeld zijn als die van het gewone papenkruid, maar kleiner en insgelijks ook in wolachtige goochelhaar veranderen en met de wind weg stuiven. De wortel is lang en witachtig. [992]

Plaats.

1. Gewoon papenkruid groeit dikwijls en overvloedig in grasachtige en niet heel dorre plaatsen of vlakke velden, maar allerliefst in de hoven bij het gras.

2. De ander soort is aan Matthiolus uit Constantinopel gezonden geweest, maar Lobel heeft het ook omtrent Montpelliers in Frankrijk zien groeien.

3. De derde soort groeit soms in de weiden en beemden, naast de grachten en kuilen daar water in is.

Tijd.

Gewoon papenkruid bloeit in het begin van de lente of in april en blijft dan voort tot in augustus toe bloeien en ondertussen worden de haarachtige bolletjes groot die met de wind wegdrijven als het zaad rijp is. De tweede en derde soort bloeien met de cichorei, dat is in juli en augustus.

Namen.

Al deze kruiden moeten de naam cichorei of cichoreiachtige kruiden voeren, in het Latijn en Grieks Cichoreacea en Cichoriode en onder de moeskruiden gerekend worden onder welk geslacht Theophrastus in zijn 7^de boek het Cichorion of Cichore omvat, dat is de gewone cichorei en Aphace, de Chondrylla, (in sommige boeken staat kwalijk geschreven Andryala of Chondras) Hypochoeris en Erigeron die allen omdat ze wat op cichorei van gedaante lijken daarom Cichoriode of cichoreiachtige kruiden genoemd worden, als dezelfde Theophrastus betuigt.

1. De eerste soort heet hier te lande meest papen-cruydt of kancker-bloemen en ook wel hondts-roosen, schorft-bloemen en peerts-bloemen, in Hoogduitsland Roszkraut, Pfaffenbladt, Pfaffenrohrlin, Lewenzahn, in Frankrijk pisse en lict of dent de lyon, in Spanje diente de leon. Wij noemen het in het Latijn Dens Leonis. Dan Leonarth Fuchsius meent dat het de Hedypnois van Plinius zou mogen wezen daar hij in het 8^ste kapittel van zijn 20^ste boek van spreekt en zegt dat het een wilde soort van cichorei met bredere bladeren is, dan dezelfde zegt ook dat het Taraxacon is. Maar het Taraxacon, zoals Avicenna schrijft in het 692^ste kapittel, is de tamme cichorei of andijvie zoals Serapio er ook van betuigt in zijn 143^ste kapittel wanneer hij [993] de krachten van het Taraxacon uit Paulus Aegineta verhaalt en al hetzelfde ervan schrijft dat de voorbeschreven Paulus van de Seris of andijvie gezegd heeft. Sommige nieuwe kruidbeschrijvers noemen dit kruid ook Rostrum porcinum met welke naam Guilhelmus Placentinus de cichorei genoemd heeft zoals we tevoren vermaand hebben.

(Leontodon bulbosus) 2. De tweede of vreemde soort van papenkruid noemt Matthiolus Cichorium Constantinopolitanum, dat is cichorei van Constantinopel, dan Lobel geeft het de naam Dens Leonis Monspelliensium, dat is papenkruid of kankerbloem van Montpelliers, en voorwaar ze mag nergens elders gesteld worden dan onder het geslacht van de voor vermelde kankerbloemen of papenkruid.

(Chondrilla juncea) 3. De derde soort heeft geen naam bij de gewone man, doch het is zonder twijfel een soort van de cichoreiachtige kruiden en daarom hebben we die Dentis Leonis tertia species genoemd, dat is derde soort van kankerbloemen of derde papenkruid.

Aard, kracht en werking.

Deze kruiden zijn cichorei van krachten gelijk, te weten wel verkoelend, maar meer verdrogend van aard en tezamen ook afvegend en openend of ontsluitend en dat ook door de bitterheid die er bij gevoegd is. Daarom zal men ze vrij mogen gebruiken in al hetgeen daar men cichorei nuttig en behulpzaam in vindt.

BIJVOEGING.

De gewone of eerste soort van kankerbloemen heeft behalve de voor vermelde noch deze namen, te weten in het Hoogduits Rorlinkraut als of men pijpjeskruid zei, in onze taal pisse-bedde of pisse-bloeme, urijn-cruydt en veldt-rijs, in het Latijn Urinaria of Urinaria Lobelij, Cichorium acaulon, Taraxacon officinarum, Dens Leonis vulgi, Chondrilla Galeni, naar de mening van Anguillara of Chondrilla altera Dioscoridis naar de mening van andere of in het Grieks Chondrilla hetera, want ze is de gewone Condrille wat gelijk, nochtans, als Lobel betuigt, het is geenszins een Condrille omdat die geenszins knobbeltjes heeft en ook niet aan de wortel, als Dioscorides schijnt te zeggen, noch ook aan de stelen, tenzij dat in dit kruid gebeurt, als dezelfde Lobel betuigt, hetgeen dat in de Draba gebeurt die soms een knobbeltje in de wortel heeft en soms geen en ook hetzelfde dat in onze venkel, Dragant, ruit en mastiekboom gebeurt die in sommige landen korrels van gom of knobbeltjes van melkachtig stolsel hebben, maar hier te lande hebben ze meestal zulks niet. Deze gom stolt of wordt dik door het toedoen van een wormpje dat de wortel uitknaagt en doorboort want uit die beet traant een melkachtig sap wat rondom de wortel verzamelt en een knobbeltje wordt zo groot als een walnoot. En ze wordt van de landlieden gezocht en verkocht, soms in dit kruid, maar meest in de soorten van Chondrille. Voorts zo wordt dit kruid in de apotheken ook Caput monachi genoemd en Corona monachi en daarnaar in onze taal ook papenkruid naar dat de haarachtige of wolachtige stuifjes dat als het met het zaad afgewaaid is de gedaante van kale of geschoren monnikskoppen schijnen te hebben (dan de gewone goudsbloem heet ook Caput monachi en kapkens-cruydt) de Fransen noemen het ook pissenlit, de Italianen dente di cane, pescia al letto of met een bedorven naam pisso en a letto en de Engelse dent de lyon.

(Leontodon bulbosus) De tweede soort van kankerbloemen noemt Lobel papenkruid van Montpelliers met worteltjes van affodillen, in het Latijn Monspelliensium Dens Leonis, Asphodeli vel Leucacanthae bulbulis, als eensdeels gezegd is, of Cichorium Constantinopolitanum Matthioli en twijfelt of het de Chondrilla altera Dioscoridis zou mogen wezen, want, zegt hij, tenzij dat in onze tijden de bolachtige cichorei bekend was geworden zou iemand met goede reden mogen denken dat dit gewas de Condrille van Dioscorides was want de wortels van deze plant zijn vollijvig, vol sap, rond en gaan spits op en lijken enigszins op een langwerpige boon, als Plinius schrijft. Maar al is deze soort aan Matthiolus uit Turkije voor wat vreemds gezonden en daarnaar tegenwoordig in Italië cicoria Constantinopolitana genoemd. Het groeit nochtans zeer veel in Christenrijk als in Toscane, Provence en Languedock aan de kanten van de zaailanden en beemden en heeft veel groter en bleker gele bloemen dan die van de gewone kankerbloemen en bladeren die niet zo diep gekerfd zijn en wat grauw blauw en harig en lijkt meer op de wilde cichorei, maar veel breder.

De derde soort van kankerbloemen hier beschreven is een soort van Cichorium verrucarium of wratten cichorei naar de mening van sommige of van de gele cichorei van Lobel, in het Frans cicoree jaulne, in het Hoogduits Geel Wegward, in het Latijn Cichorium luteum pratense Dentis Leonis flore, Hicracij folio of ook Hedypnois Plinij of Aphaca Theophrasti. In het groeien en het gehele wezen is ze de wilde cichorei gans gelijk, dan ze heeft witter bladeren die breder en minder gekerfd zijn en veel grotere gele bloemen en wolachtige zaadbollen, de wortel is een dertig cm lang en vol bitter sap.

De bladeren zijn soms niet gekarteld, maar heel en soms zeer dun gesnipperd en daarin het volgende kruid gelijk wat in Italië trinciatella heet.

Trinciatella van Italië is een kleine soort van kankerbloemen die zeer gesnipperd van bladeren is en zoet van smaak met mooie hele bloempjes en langwerpig breedachtig velachtig zaad dat boven met harde haartjes bezet is. Sommige willen dat bij de soorten van Chondrilla rekenen. Diergelijk gewas aangaande het zaad doch met minder geschaarde bladeren noemen ze crupina omdat het zaad ook voort kruipt als het bij de hals of in de mouwen gestoken wordt en zichzelf verheft.

Noch van de krachten van kankerbloemen.

De bittere smaak en het melkachtig sap van deze drie geslachten van papenkruid betoont genoeg dat ze niet heel koud van aard zijn, maar enige hete en afvegende, verterende en scheidende kracht hebben en dat diegene die zeggen dat ze gemengd van aard zijn en niet zo koud als cichorei of andijvie, maar heet en droog tot in de tweede graad niet zeer verdoold zijn al is het zo dat de tweede soort tegenwoordig in Italië voor cichorei in spijs gebruikt wordt, maar dat gebeurt alleen als de scheutjes noch jong en zonder melk zijn.

Door deze zeer afvegende, verterende en zuiverende kracht kan het sap van deze kruiden dat in de ogen gelaten wordt de vellen of schellen er van weg nemen, maar sommige lertten er wel op dat ze dat in het wassen van de maan doen en de ogen tevoren goed met venkelwater reinigen. Andere zeggen dat papenkruid alleen met de wortel aan de hals gehangen en gedragen geen zweer in de ogen laat komen. Van hetzelfde papenkruid wordt een water gedistilleerd dat zeer goed voor de ogen is als het dikwijls daarmee genat worden.

Hetzelfde papenkruid laat het haar dat aan de schelen van de ogen dwars groeit uitvallen en goed groeien als men het sap er dikwijls aan strijkt.

Al deze kruiden hebben ook macht om de wratten van de huid te laten vergaan, hetzij in spijs of voor salade gebruikt, hetzij het sap van buiten opgestreken.

Sommige stoten deze kruiden met huiswortel of donderbaard en nachtschade en genezen daarmee terstond de hete ontstoken en ongezonde leden, daarop gelegd.

Door dezelfde kracht laat dit kruid ook slapen en daarom hebben sommige het Hedypnois genoemd als of men zoet ruikend en tot slaap verwekkende kruid zei.

Papenkruid gestoten en op een rijpe zweer gelegd laat die uitbreken zonder pijn.

De verse wonden genezen gauw als men ze wast met het water daar kankerbloemen in gekookt zijn en het gedistilleerd water van dit kruid dient ook wel tot de wonddranken.

De gebroken en verkrompen leden worden geholpen met al deze kruiden en diegene die door ziekte het zaad afgaat worden daarmee genezen..

Hetzelfde kruid en vooral de derde soort gekookt versterkt en trekt samen de weke maag en met melk gekookt helpt ook de buikloop.

De arme vrouwtjes en boerenkinderen (als Lobel betuigt) plukken in de beemden omtrent de molhopen de jonge scheuten van dit kruid die half overdekt zijn van de aarde en daarom net zoals het in de witte andijvie gebeurt is het lieflijker en minder bitter die ze in salade eten of in de sop doen. Maar dit kruid stopt de kamergang en opent de darmadertjes en daardoor komt er meer plas in de blaas gezonken dan de jonge kinderen wel machtig zijn in te houden en vooral als ze slapen waarom dat ze daardoor onwetens en tegen hun wil in het bed pissen en om die oorzaak wordt dit kruid pissebedde genoemd.

Sommige geloven in Italië als iemand het sap van dit kruid met olie vermengt en daarmee zijn lichaam bestrijkt dat hij daardoor geliefd en aangenaam bij grote heren en prinsen zal wezen, op die manier dat hij van die alles verkrijgen zal dat hij begeert. Maar dit durven noch en mogen we niet verzekeren, gemerkt dat we niemand weten die dat onderzocht heeft en voorwaar zulke kracht van de kruiden te willen verwachten dat is naar onze mening van de natuur al te veel gevergd.

Waar de gom van deze wortel nuttig toe is zullen we in het bijvoegsel van de Chondrille verhalen omdat ze aan dit gewas alleen per toeval en aan de Chondrille veel vaker, ja bijna gewoonlijk gevonden wordt, te weten in de hete landen.