Melissa

HET VI. CAPITEL.

Van Melisse oft Confilie de Greyn.

Ghedaente.

De Melisse soude met haere vierkantighe steelen, ende met haer breede, swartachtighe gherimpelde, een weynigh rouwachtighe bladeren, met de Ballote oft Swarte Malruevie eenighe ghelijckenisse schijnen te hebben, en waer sy niet min ruygh oft hayrigh dan de Swarte Malruevie is: oock schiet sy somtijts hooger op, ende is lieflijck van reuck: want haer bladeren en zijn soo rouw niet, ende zijn wat langhworpiger, van reucke den Citroen-appel ghelijckende. Rondomme de steelen wassen daer oock sommighe huyskens oft knoopkens, kransgewijse oft wervels-ghewijse staende: uyt de welcke witachtige bloemkens spruyten, het saet is kleyn, swartachtigh: de wortel is van veel veselinghen ghemaeckt.

Plaetse.

De Melisse wordt veel in de hoven ghesaeyt. Dan men sietse somwijlen in bosschen, op berghen, en andere onghebouwde plaetsen van selfs voortkomen. Ende op de eene plaetse is sy beter van reucke dan op d’ andere: want in koude gewesten is sy gemeynlijck swaerder rieckende. Voorts, men saeytse seer nuttelijck omtrent de biekorven, als Plinius in ‘t 12.capitel van sijn 21.boeck betuyght: want de Bien verheugen haer seer in dit cruydt; ende als sy van haer woonstede verdolen, kanmense daer mede t’ huyswaerts doen wederkeeren, als Virgilius in ‘t 4.boeck van sijn Georgica oft Landtbouwinghe bethoont.

Tijdt.

Melisse bloeyt in Braeckmaendt, Hoymaendt, ende Oostmaendt. Als ’t nae den Winter begint te gaen, verflenschen de bladers heel, maer de wortel blijft over: uyt de welcke in ’t beghinsel van de Lente nieuwe bladers ende steelen komen ghesproten.

Naemen.

Melisse wordt dit cruydt in meest alle talen ghenoemt; in ’t Griecks Melissophyllon, en Meliphyllon, oft oock Meliteia: Plinius noemtse Melitis: in ’t Latijn noemtmense Melissophyllum, Apiastrum ende Citrago. Voordts, soo heeftse haeren naem ghekreghen van de Bien, om datse soo die aenghenaem is: want de Bien worden in ’t Griecks Melittae ende Melissae ghenoemt; ende in ’t Latijn Apes: daerom heet dit cruydt oock somtijts in ’t Latijn Apiastrum. In de Apoteken heet het Melissa; in ’t Italiaensch Melissa ende Cedronella; in ’t Spaensch Torongil, Yerva cidreira; in ’t Fransch Melisse; in ’t Hooghduytsch Melissenkraut; in ’t Nederduytsch Melisse, als voorseyt is, oft Confilie de Greyn; in ’t Enghelsch Bauwme.

Plinius heeft gemeynt datter eenigh onderschil is tusschen Melissophyllon ende Apiastrum: want hy seght, datmen Melissophylon omtrent de biekorven eerst soude saeyen, ende daer nae het Apiastrum, als twee verscheyden cruyden; soo het blijckt uyt het 12. Capitel van ‘t 21.boeck, ende noch klaerlijcker uyt het 11. Capitel van ‘t 20,boeck; alwaer hy seght, dat Hyginus het Apiastrum den naem van Melissophylon gheeft: dan dat het in Sardinien wel bekent is voor een hinderlijck ende seer vergiftigh cruydt. Maer Plinius is bedroghen gheweest, niet alleen om dat ’t selve woordt Apiastrum op twee manieren verstaen kan worden, maer oock om dat het eenighe ghelijckenisse met een ander heeft, te weten Apiastellum: want onse Melisse oft Meliophyllon wordt oock Apiastrum ghenoemt: dan Apiastellum is een soorte van Hane-voet oft Boter-bloemen, die in Sardinien wast, ende seer quaedt ende vergiftigh is, alsoo van Apuleius ghenoemt; de welcke van onse Melisse oft Apiastrum seer verschilt.

Aerd.

Melisse is van krachten verwarmende en verdrooghende in den tweeden graed, als Avicenna seght: Galenus schrijft, datse de Andoren oft Malruevie van krachten wat ghelijck is, maer veel onstercker nochtans dan de Malruevie.

De ionge oft nieuwe Meesters, met alle de Arabsche ende Moorsche Medicijnen, houden datse het hert sonderlingen nut ende bequaem is, ende in alle de ghebreken des herten seer behulpsaem.

Kracht ende Werckinghe.

Avicenna schrijft in sijn boeck van de Krachten des herten, dat de Melisse het herte verheught, ende de levenhoudende gheesten versterckt. [125] Serapio seght daer noch meer toe, datse de vochte ende koude maghe seer nut ende behulpigh is, de concoctie, dat is de verdouwinghe der spijsen helpt ende vervoordert, ende voorts oock de verstoptheden ende vullinge der herssenen opent; ende datse de bangigheydt ende swaermoedigheydt des herten verdrijven ende verlichten kan.

Dioscorides verhaelt, dat de bladeren van Melisse met wijn ghedroncken, oft opgheleydt, seer goet zijn teghen de steken van de Phalangien oft Spinnen ende Scorpioenen, ende oock teghen de beten van de honden.

De selve zijn seer goet, seght hy, om de maendtstonden te verwecken, alsmen de vrouwen in het water saer sy in ghesoden zijn, doet sitten, oft alsmen haer daer mede baeyt. Hy seght oock, datmen de sweerende tanden seer nuttelijck spoelt met het water daer dese bladeren in ghesoden zijn.

Men ghebruyckt ’t selve water oock in de klysterien teghen het roodmelisoen.

De bladeren met Nitrum oft Salpeter ghedroncken, ghenesen de verstickinghe, worginghe oft toenijpinghe van de keele, die van de verghiftighe Kampernoelien veroorsaeckt is.

Die kort van adem zijn, ende hunnen adem niet verhalen oft scheppen en konnen, dan met rechten halse, sullen seer nuttelijck een leckinghe oft Linctus van ’t sap van dese bladeren maken, ende daghelijcks ghebruycken.

De selve bladeren met sout opgheleyt, konnen de kropsweeren oft klieren ontdoen ende verbreyden, de sweeren oft zeeren reynighen, ende bovendien oock de pijn in de leden, gichte oft flercijn versoeten ende ghenesen.

Ander ghebruyck.

Alsmen de Melisse by de biekorven leydt, oft de selve met het sap van Melisse besprinckelt oft beghiet, dan blijven de Bien by een, ende de vreemde Bien komen daer met menighte by. Daerom indien men begheerigh is, dat de Bien haer woon-plaetse niet haestelijck en vergheten, soo salmen de Melisse omtrent de biekorven met menighte saeyen oft planten, als wy boven verhaelt hebben.

BIIVOEGHSEL.

De Melisse, als voorseydt is, verschilt dickwijls van breede ende rauwigheyt van de bladers, ende van reuck, nae de plaetsen daer sy staet: ende oock van bloemen: de welcke somwijlen wit, somwijlen bleeck-geel, ende dickwijls oock lijfverwigh zijn.

Melisse wast liever in de bosschen als in hoven: niet te min die de selve in de hoven begheert, sal die saeyen in vette ende wel ghebeterde aerde, daer de hitte van de sonne luttel komt.

Sommighe hebben voor de Melisse aenghesien een cruydt Wantzenkraut in ’t Hooghduytsch ende oock Mutterkraut ghenoemt; ’t welck de Doove Netelen meer ghelijckt dan de oprechte Melisse: daerom sullen wy daer van spreken, als wy de Netelen sullen beschrijven.

Melisse van Fuchsius. Dese is oock de Doove Netelen ghelijcker dan de Melisse: Agrippa noemtse Herba Sacra: haere bruyn-roode bladers zijn als die van de oprechte Melisse, maer langher, ghelijck die van de Munte. De steelen zijn vierkantigh, van eenen voet hoogh: de bloeme is roodachtigh ende bleeck-rood, langhworpigh, ende aerdigh, die van de geele Doove Netelen ghelijck. Sy wast van Selfs in Hooghduytschlandt ende Languedoc; als hier nae in de beschrijvinghe van Oostenrijcks Lamium oft Doove Netelen blijcken sal.

Turcksche Melisse. Dese wordt van Lobel beschreven, ende in ‘t Latijn ghenoemt Melissophyllon Turcicum, flore purpureo, caeruleo aut albo. Haren reuck is dien van de Melisse ende Citroen soo ghelijck, datse bijkants door te seer grooten reuck een walginghe maeckt, om dat daer oock den stercken reuck van walluysen mede ghemenght schijnt te wesen, als sommighe hun laeten duncken: ’t welck oock wel ghebeurt in de Melisse die in Calabrien wast. Voorts, soo groeyt dese Turcksche Melisse alleenlijck in de hoven, hebbende eene wortel die niet groot en is, voortsbrenghende vierkante steelen, van anderhalven cubitus oft meer hooghe, met bladers van de Chamedrys oft Scordium, die ghekerft ende spits zijn, groeyende by tusschen-spatien, van onder tot boven, met vele sijd-tackskens, aen de welcke rondomme staen seven oft acht kroonkens van doronachtighe huyskens, die sterre-ghewijs zijn, ende by een ghevoeght; uyt de welcke voortskomen purpur-blauwe bloemen, ende oock somwijlen heel wit, die van Gamanderlin ghelijck. ’T saet komt voorts in Oostmaendt oft September, ’t welck swart is ende langhworpigh, dat van het Vloy-cruydt oft Basilicon gelijck, met witte puntkens boven. Dese selve schijnt te wesen de selfde die Melissa Moldavica van sommighe ghenoemt wordt: want sy wast in Moldavien in ’t wilt; ende van daer is sy in dese landen gesonden gheweest.

Daer is noch een soorte van Wilde Melisse, die in Duytschlandt Hertsgesper (nochtans verscheyden van de Cardiaca) ghenoemt is, ende voor de Galeopsis ghehouden wordt.

Kracht ende Werckinghe.

Melisse magh tot alderhande ghebreken ghebruyckt worden daer witte Andoren goedt toe is, hoe wel datse in alderhande manieren veel onstercker is, om alleene, by ghebreken van Andoren, in de Medicijne te ghebruycken; als sommighe segghen, die Galenus woorden daer in volghen: Nochtans is dit cruydt met sijn eyghen krachten begaeft, diemen te vergheefs van de Andoren, iae van eenigh ander ghewas soude verwachten.

Melisse is goedt ghebesicht ende gheroken van de vrouwen, die met het opstijghen van de moeder ghequelt zijn.

Sap van Melisse is goedt gedaen in versche, iae oock verouderde wonden: want het heelt ende gheneestse seer haest.

Plinius betuyght in het 20.capitel van sijn 21.boeck, dat het sap van Melisse op de steken van de Bien ghedaen, de pijne stracks versoet ende de wonde gheneest.

Het water daer de Melisse in ghesoden heeft, gheneest de quetsuren, als die daer mede nat ghemaeckt worden.

De bladers ghenesen de krimpinghe ende pijne des buycks.

Sap van Confilie de Greyn met honigh ghemenght, wordt seer ghepresen teghen de duysterheydt oft schemelinghe van de ooghen.

Melisse maeckt vrolijckheydt, ende is goedt teghen de melancholijcke ende flegmatique vochtigheden.

Men seght oock, datse ’t vernuft sterckt, ende goede droomen maeckt, als sy voor ’t slapen gaen inghenomen wordt.

Alchymisticque Extractie van de Melisse. Snijdt de Melisse kleyn: doetse in een glas; giet daer op soo veel oprechten ghebranden wijn, datse twee vingheren hooghe bedeckt staet: voeght daer op eenen blinden helm, ende steltse soo te digereren in heet water, oft in de sonne, oft omtrent den distilleer-oven, den tijdt van eenighe daghen. Daer nae neemtse uyt, perstse wel stijf uyt; de vuyligheydt wegh gheworpen zijnde, doet in den selven ghebranden wijn versch cruydt, ende stelt die in de digestie als voren; drucktse weder uyt. Vernieuwt dat alsoo dry oft viermael: hoe dickwijlder hoe dat de Extractie krachtigher sal zijn. Ten laetsten distilleert den brande-wijn met heet water af, tot dat de Extractie soo dicke als honigh in den bodem blijft; oft dat den gheest van den ghebranden wijn uytghetrocken zijnde, de waterigheydt in ’t glas blijft.

Dese Extractie wordt ghebruyckt om ’t herte ende de hersenen te verstercken, de maghe te helpen teeren, ende ’t herte te verlichten.

Men gheeft daer van ghemeynlijck een dragme, oft een vierendeel loot swaer, met nat oft sop van een ionck hoen, oft dierghelijck nat oft cordiaelwater.

Dit cruydt is oock seer goedt teghen de peste, in wat maniere dat het ghebruyckt wort; iae dat meer is, in dien iemant twijfelde dat hy eenighe verghiftighe spijse g’eten hadde, dit cruydt ghebruyckende, en sal gantsch gheen letsel ghevoelen.

Dit cruydt is de Bien soo aenghenaem, als de Matre die onaenghenaem ende teghen is: want alsmen de Bien houden oft locken wil, salmen die korven strijcken met bloemen van Confilie de Greyn, ghelijckmen die selve met bloemen van Matre strijckt, alsmen de Bien wilt verdrijven oft doen vertrecken.

De ghene die met kloppinghe aen ’t hert oft van de milte ghequelt zijn, vinden seer groote bate als sy dit cruydt veel ghebruycken.

Het water ’t welck van Melisse met een dobbel vat ghedistilleert is, is krachtigh om de voornoemde dinghen uyt te rechten: wel verstaende, alsmen de Melisse eerst eenen nacht in witten wijn heeft te weycken ghestelt, eermen die gingh distilleren.

Sy is goedt in de spoelinghen teghen de ghebreken van de kele.

Een plaetser oft papken ghemaeckt van de bladeren, op de kropsweeren gheleydt, gheneest die.

De bladeren met bloemen van Kamille ghesoden ende in een sacksken ghedaen, ende opgheleydt, ghenesen de smerte ende opstijginghe des moeders, verwecken de maendtstonden; dat selve sacksken versoet de pijne van de lendenen, ende van alle leden.

Men maeckt oock eenen wijn van Melisse, die seer ghepresen is in de selve ghebreken.

Ander ghebruyck.

Het ghedistilleert water van de Melisse in bekarnden en troubelen oft gheronnen ende gheroerden wijn ghedaen, maeckt dien klaer ende goedt, ende gheeft hem eenen beteren smaeck.

Melisse over het vleesch ghesproeyt, bevrijdt dat van de vlieghen, ende belet de verrottinghe.

HET VI. KAPITTEL.

Van melisse of confilie de greyn. (Melittis melissophyllum, Melissa officinalis)

Gedaante.

Melisse zou met haar vierkantige stelen en met haar brede, zwartachtige gerimpelde en wat ruwachtige bladeren met Ballote of zwarte malrove enige gelijkenis hebben waren ze niet minder ruig of harig dan de zwarte malrove is, ook schiet ze soms hoger op en is lieflijk van reuk want haar bladeren zijn niet zo rouw en wat langwerpiger en van reuk de citroenappel gelijk. Rondom de stelen groeien er ook sommige huisjes of knoopjes die kransgewijs of wervelsgewijs staan waaruit witachtige bloempjes spruiten, het zaad is klein en zwartachtig, de wortel is van veel vezels gemaakt.

Plaats.

Melisse wordt veel in de hoven gezaaid. Dan men ziet ze soms in bossen, op bergen en andere niet gebouwde plaatsen vanzelf voortkomen. En op de ene plaats is ze beter van reuk dan op de andere want in koude gewesten ruikt ze gewoonlijk zwaarder. Voorts zaait men ze zeer nuttig omtrent de bijenkorven als Plinius in het 12^de kapittel van zijn 21^ste boek betuigt, want de bijen verheugen zich zeer in dit kruid en als ze van hun woonplaats verdwalen kan men ze daarmee huiswaarts laten weerkeren als Virgilius in het 4^de boek van zijn Georgica of landbouw betoont.

Tijd.

Melisse bloeit in juni, juli en augustus. Als het naar de winter begint te gaan verflensen de bladeren geheel, maar de wortel blijft over waaruit in het begin van de lente nieuwe bladeren en stelen komen gesproten.

Namen.

Melisse wordt dit kruid in meest alle talen genoemd, in het Grieks Melissophyllon en Meliphyllon of ook Meliteia, Plinius noemt het Melitis, in het Latijn noemt men het Melissophyllum, Apiastrum en Citrago. Voorts heeft ze haar naam gekregen van de bijen omdat ze voor die zo aangenaam is want de bijen worden in het Grieks Melittae en Melissae genoemd en in het Latijn Apes, daarom heet dit kruid ook soms in het Latijn Apiastrum. In de apotheken heet het Melissa, in het Italiaans melissa en cedronella, in het Spaans torongil en yenva cidreira, in het Frans melisse, in het Hoogduits Melissenkraut, in het Nederduits melisse als gezegd is of confilie de greyn, in het Engels bauwme.

Plinius heeft gemeend dat er enig verschil is tussen Melissophyllon en Apiastrum want hij zegt dat men Melissophylon omtrent de bijenkorven eerst zou zaaien en daarna Apiastrum als twee verschillende kruiden zo het blijkt uit het 12^de kapittel van het 21^ste boek en noch duidelijker uit het 11^de kapittel van het 20^ste boek waar hij zegt dat Hyginus het Apiastrum de naam van Melissophylon geeft en dat het in Sardinië wel bekend is voor een hinderlijk en zeer vergiftig kruid. Maar Plinius is bedrogen geweest en niet alleen omdat hetzelfde woord Apiastrum op twee manieren verstaan kan worden, maar ook omdat het enige gelijkenis met een ander heeft, te weten Apiastellum, want onze melisse of Meliophyllon wordt ook Apiastrum genoemd, dan Apiastellum is een soort van hanenvoet of boterbloem die in Sardinië groeit en zeer kwaad en vergiftig is en zo van Apuleius genoemd die van onze melisse of Apiastrum zeer verschilt.

Aard.

Melisse is van krachten verwarmend en verdrogend in de tweede graad als Avicenna zegt. Galenus schrijft dat ze wat gelijk van krachten is als andoren of malrove, maar veel zwakker nochtans dan malrove.

De jonge of nieuwe dokters met alle Arabische en Moorse dokters houden het er voor dat ze het hart vooral nuttig en geschikt is en in alle gebreken van het hart zeer behulpzaam.

Kracht en werking.

Avicenna schrijft in zijn boek van de krachten van het hart dat melisse het hart verheugt en de leven behoudende geesten versterkt. [125] Serapio zegt daar noch meer toe, dat ze de vochtige en koude maag zeer nuttig en behulpzaam is en de concoctie, dat is de vertering van de spijzen helpt en bevordert en voorts ook de verstoppingen en vulling van de hersens opent en dat ze de bangheid en zwaarmoedigheid van het hart verdrijven en verlichten kan.

Dioscorides verhaalt dat de bladeren van melisse met wijn gedronken of opgelegd zeer goed zijn tegen de steken van de phalangien of spinnen en schorpioenen en ook tegen de beten van de honden.

Dezelfde zijn zeer goed, zegt hij, om de maandstonden te verwekken als men de vrouwen in het water daar zij in gekookt zijn laat zitten of als men haar daarmee baadt. Hij zegt ook dat men de zwerende tanden zeer nuttig spoelt met het water daar deze bladeren in gekookt zijn.

Men gebruikt hetzelfde water ook in de klysma’s tegen de rode loop.

De bladeren met Nitrum of Salpeter gedronken genezen de verstikking, wurging of dicht knijpen van de keel die van de vergiftige kampernoelies veroorzaakt zijn.

Die kort van adem zijn en hun adem niet ophalen of scheppen kunnen dan met rechte hals zullen zeer nuttig een likking of Linctus van het sap van deze bladeren maken en dagelijks gebruiken.

Dezelfde bladeren met zout opgelegd kunnen de kropzweren of klieren ontdoen en verbreiden, de zweren of zeren reinigen en bovendien ook de pijn in de leden, jicht of flercijn verzoeten en die genezen.

Ander gebruik.

Als men de melisse bij de bijenkorven legt of die met het sap van melisse besprenkelt of begiet dan blijven de bijen bijeen en de vreemde bijen komen daar met menigte bij. Daarom indien men begerig is dat de bijen hun woonplaats niet snel vergeten dan zal men de melisse omtrent de bijenkorven met menigte zaaien of planten, als we boven verhaald hebben.

BIJVOEGING.

Melisse, als gezegd is, verschilt dikwijls in breedte en ruwheid van de bladeren en van reuk naar de plaatsen daar ze staat en ook van bloemen die soms wit, soms bleekgeel en dikwijls ook vleeskleurig zijn.

Melisse groeit liever in de bossen dan in hoven, niettemin die het in de hoven begeert zal het zaaien in vette en goed verbeterde aarde daar de hitte van de zon weinig komt.

Sommige hebben voor melisse een kruid aangezien dat Wantzenkraut in het Hoogduits en ook Mutterkraut genoemd wordt wat op de dove netels meer lijkt dan de echte melisse en daarom zullen we daarvan spreken als we de netels zullen beschrijven. (Melissa officinalis)

Melisse van Fuchsius. Deze lijkt ook meer op de dovenetels dan de melisse. Agrippa noemt het Herba Sacra en haar bruinrode bladeren zijn als die van de echte melisse, maar langer en gelijk die van de munt. De stelen zijn vierkantig en een dertig cm hoog, de bloem is roodachtig en bleekrood, langwerpig en aardig, die van de gele dovenetels gelijk. Ze groeit vanzelf in Hoogduitsland en Languedock als hierna in de beschrijving van Oostenrijkse Lamium of dovenetels blijken zal.

Turkse melisse. (Molucella laevis) Deze wordt van Lobel beschreven en in het Latijn Melissophyllon Turcicum, flore purpureo, caeruleo aut albo genoemd. Haar reuk is die van de melisse en citroen zo gelijk dat ze vrijwel door te zeer grote reuk een walging maakt omdat daar ook de sterke reuk van wandluizen mee gemengd schijnt te wezen als sommige denken wat ook wel gebeurt in de melisse die in Calabrië groeit. Voorts groeit deze Turkse melisse alleen in de hoven en heeft een wortel die niet groot is en brengt vierkantige stelen van zeventig cm of meer hoog voort met bladeren van Chamaedrys of Scordium die gekerfd en spits zijn en groeien met tussenspaties, van onder tot boven met vele zijtakken waaraan rondom zeven of acht kroontjes van doornachtige huisjes staan die stervormig zijn en bijeen gevoegd waaruit purperblauwe bloemen voortkomen en ook soms heel wit die van gamander gelijk. Het zaad komt voort in augustus of september wat zwart is en langwerpig en dat van het vlooikruid of Basilicum gelijk met witte puntjes boven. Deze schijnt dezelfde te wezen die van sommige Melissa Moldavië genoemd wordt, want ze groeit in Moldavië in het wild en vandaar is ze naar deze landen gezonden.

Daar is noch een soort van wilde melisse die in Duitsland Hertsgesper (nochtans verschillend van Cardiaca) genoemd is en voor Galeopsis gehouden wordt.

Kracht en werking.

Melisse mag tot allerhande gebreken gebruikt worden daar witte andoren goed toe is, hoewel ze in allerhande manieren veel zwakker is om alleen, in gebreke van andoren, in de medicijnen te gebruiken als sommige zeggen die Galenus woorden daarin volgen Nochtans is dit kruid met zijn eigen krachten begaafd die men tevergeefs van de andoren, ja van enig ander gewas zou verwachten.

Melisse is goed gebruikt en geroken van de vrouwen die met het opstijgen van de baarmoeder gekweld zijn.

Sap van melisse is goed gedaan in verse, ja ook verouderde wonden, want het heelt en geneest die zeer gauw.

Plinius betuigt in het 20^ste kapittel van zijn 21^ste boek dat als het sap van melisse op de steken van de bijen gedaan wordt de pijn zo verzoet en de wond geneest.

Het water daar de melisse in gekookt heeft geneest de kwetsingen als die daarmee nat gemaakt worden.

De bladeren genezen de krampen en pijn van de buik.

Sap van melisse met honing gemengd wordt zeer geprezen tegen de duisterheid of schemering van de ogen.

Melisse maakt vrolijkheid en is goed tegen de melancholieke en flegmatieke vochtigheden.

Men zegt ook dat ze het vernuft versterkt en goede dromen maakt als ze voor het slapen gaan ingenomen wordt.

Alchimisten extract van de melisse. Snijdt de melisse klein en doe het in een glas, giet daarop zoveel echte brandewijn dat ze twee vingers hoog bedekt staat, voeg daarop een blinde helm en stel het zo te digereren in heet water of in de zon of omtrent de distilleeroven de tijd van enige dagen. Daarna neem het uit en pers het goed stijf uit en werp de vuiligheid weg en doe in hetzelfde brandewijn vers kruid en stel die in de digestie als tevoren en druk het weer uit. Vernieuw dat alzo drie of viermaal en hoe vaker hoe de extractie krachtiger zal zijn. Tenslotte distilleer de brandewijn met heet water af totdat de extractie zo dik als honing in de bodem blijft of dat de geest van de brandewijn uitgetrokken is en de waterigheid in het glas blijft.

Deze extractie wordt gebruikt om het hart en de hersens te versterken, de maag te helpen verteren en het hart te verlichten.

Men geeft daarvan gewoonlijk een drachme of een vierendeel lood zwaar met nat of sap van een jonge hoen of diergelijk nat of hartwater.

Dit kruid is ook zeer goed tegen de pest in wat voor manier dat het gebruikt wordt, ja dat meer is indien iemand twijfelt dat hij enig vergiftig spijs gegeten had en dit kruid gebruikt zal gans geen letsel voelen.

Dit kruid is voor de bijen zo aangenaam als mater die onaangenaam en tegen is, want als men de bijen houden of lokken wil zal men die korven bestrijken met bloemen van melisse net zoals men die met bloemen van mater bestrijkt als men de bijen wil verdrijven of laten vertrekken.

Diegene die met hartklopping of van de miltklopping gekweld zijn vinden zeer grote baat als ze dit kruid veel gebruiken.

Het water wat van melisse met een dubbel vat gedistilleerd is is krachtig om de voornoemde dingen uit te richten, wel verstaande als men de melisse eerst een nacht in witte wijn heeft laten weken eer men die ging distilleren.

Ze is goed in de spoelingen tegen de gebreken van de keel.

Een pleister of papje gemaakt van de bladeren en op de kropzweren gelegd geneest die.

De bladeren met bloemen van kamille gekookt en in een zakje gedaan en opgelegd genezen de smart en opstijging van de baarmoeder, verwekken de maandstonden en dat zelfde zakje verzoet de pijn van de lendenen en van alle leden.

Men maakt men ook een wijn van melisse die zeer geprezen wordt in dezelfde gebreken.

Ander gebruik.

Het gedistilleerde water van melisse in gekarnde en troebele of geronnen en geroerde wijn gedaan maakt die helder en goed en geeft hem een beteren smaak.

Melisse over het vlees gesproeid bevrijdt dat van de vliegen en belet de verrotting.