Pek

HET XV. CAPITEL.

Van Peck ende Teer.

Gheslacht.

Het Peck is tweederley, te weten Morw ende Hard; het Morw wordt Teer ghenoemt, ende komt eerst voort: het Hard is Peck gheheeten, ende wordt gesoden.

Ghedaente.

De ghedaente van Peck ende Teer is een ieder ghenoegh bekent: dan de wijse van die te vergaderen en is soo bekent niet. Want uyt de vetste struycken ende tacken van de Pijn-boomen, als sy gantschelijck in Teda verandert ende vol vettigheydts zijn, pleeghtmen door de kracht des viers Teer ende daer nae Peck te krijgen, ende dat in de wijse als volght. Eerst moetmen een plaetse verkiesen, die met steenen oft eenige harde stoffe gepaveyt is, ende in de midden wat verheven: ende daer moeten in de ronde verscheyden putten oft grachten ghemaect worden; in de welcke de vochtigheyt vloeyen magh: ende van daer voort moetender andere goten gheleydt [1352] worden: langhs de welcke die vochtigheydt vloeyende ende loopende in bequaeme vaten ende tonnekens ghevat ende vergadert magh worden. Als nu dese plaetse bereydt is, dan setmen in de middel van dien eenen grooten hoop van de ghekloven tacken oft ghekapte houters van de voorseyde Teda oft vette Pijn-boomen, allegader overeynd, ende niet plat ter eerden: ende daer rondom steltmen dan seer veele tacken van Witte ende Roode Denne-boomen, ende men bedeckt die van alle kanten seer wel met veel slijck ende eerde; selfs men plaestert dit al tsamen soo vast toe, datter nergens geen kloven oft spleten in gesien en worden: alleenlijck laetmen aen ’t bovenste een kleyn gat, door ’t welck het vier daer in ghesteken kan worden, ende den roock met de vlammen uyt gaen magh. Als nu het vier daer in gesteken is, ende dat hout brandt, dan vloeyt door de goten, die daer onder ghemaeckt zijn, eerst een dunachtighe ende daer nae een dickachtiger vochtigheydt; de welcke hedensdaeghs Teer gheheeten wordt,ende soo wel bekent is datmen haer ghedaente niet breeder en hoeft te beschrijven.

Dan als dese vochtigheydt, die wy seggen den Teer te wesen, ghesoden wordt, dan wordt sy hardt, ende heet Peck oft Steen peck: ende dese is somtijdts heel taey, ende somtijdts soo taey niet.

Naem.

Dese vochtigheyt wordt in ’t Latijn gemeynlijck Pix geheeten; in ’t Griecks Pissa; dan de gene die noch vocht ende ongesoden is, heet in ’t Latijn Pix liquida, in ’t Griecks Pissa hygra, als Dioscorides seyt; in onse tael Teer; in ’t Hooghduytsch Weich Bech, als ofmen hier te lande Weeck Peck oft Morw Peck seyde; in ’t Fransch Poix foudre; in ’t Italiaensch Pece liquida; in ’t Spaensch Pez liquida; in sommige Apoteken Kitran. Desen Teer, te weten als hy eerst voortkomt, ende noch dun is, wordt van Plinius in het XI.capitel van sijn 16.boeck Cedria gheheeten: Het weeck Peck, seydt hy, wordt in Europa uyt de Teda oft vette Pijn-tacken ghekoockt oft ghesoden; ende is bequaem om de schepen ende scheeps gereetschap mede te bestrijcken, ende tegen de verrottinge ende ’t doorleken van ’t water te bewaeren; ende tot noch veele andere verscheyden nuttigheden. Dit Pijnhout gesneden oft in stucken ghekapt, wordt in sekere ovens, die rondom met vier beset zijn, ghebrandt: ende de eerste vochtigheyt die daer uyt traent, loopt als dun water langhs de goten die daer toe bereyt zijn: ende dese vochtigheyt wordt in Syrien Cedrium geheeten: wiens kracht sulcks is, dat de Egyptenaers hun doode lichaemen daer mede strijckende de selve van alle verrottinghe ende bederfenis langhen tijdt behoeden ende bewaren. De vochtigheydt, die daer nae volght, is dicker, ende dat is Peck. Dit zijn de woorden van Plinius. Dan Dioscorides schrijft dat de Cedria geen Peck, Teer oft Voorloop van de selve en is, als Plinius meynt, maer datse alleen uyt den grooten Ceder-boom vergadert wordt: dan uyt de Pijn-tacken de weecke soorten van Peck vloeyen, te weten door ghewelt des viers, als wy voorseydt hebben.

Hard Peck, dat is teer, ’t welck door het sieden stijf geworden is, wordt hier te lande gemeynlijck Peck gheheeten, oft eygentlijck Steen peck; in ’t Hooghduytsch Bech; in ’t Italiaensch Peco secca; in ’t Frans Poix seche; in ’t Spaensch Pez seca; in de Apoteken Pix navalis, dat is Schips Peck. In ’t Griecks hiet hier voortijts Xera pissa; in ’t Latijn Arida Pix oft Sicca Pix; van sommighe oock in ’t Griecks Palimpissa, als ofmen seyde Iterata Pix, dat is Peck dat het vier tweemael ghevoelt heeft. Dit selve Peck, als het taey gheworden was, dan hieter Boscas.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

Allerhande Peck, dat is soo wel Teer als Steen Peck, is verwarmende ende verdrooghende van aerd. Dan het weeck Peck oft Teer is het warmste; maer het Hardt oft Steen Peck is het krachtighste in het verdrooghen, als Galenus betuyght.

Teer oft Morw Peck is goedt van buyten aen den hals ghestreken teghen de ontstekinge van de keele, amandelen ende huyge, ende tegen de squinancie oft geswillen aen de hals oft strote komende; met Olie van Roosen gemengt geneest de gene die quade ende etterachtige ooren hebben, daer in oft op ghedaen. Met Sout ghestooten, ende wel vermenght, is het goedt teghen de beten oft steken van de slanghen ende adderen, daer op gheleydt: met ghelijck gewicht van Wachs ghemenght neemt het de oneffenheydt van de naghelen ende nijnaghelen wegh; ende geneestse alsse versworen zijn. Kan oock alle harde knobbelachtige gheswillen vermorwen, rijp maecken oft doen scheyden: ende versacht alle hardigheden, omtrent de moeder ende eersdarm oft ’t fondament komende: ’t selve met Gerstemeel vermenght, ende met kinder-pisse gesoden, is goedt gheleydt op de kroppen ende klieren aen den hals komende: want het doet de selve vergaen oft ten minsten rijp worden ende uytbreken. Als dit Morw Peck met Solfer ende met de schorsse van den Pijn-boom oft Rooden Denne-boom, oft met semelen vermenght wordt, soo bedwinghet de voortsetende sweeringhen, ende gheneest alle quade schorftheydt ende ruydigheydt. ‘Tselve Morw Peck met poeder van Wieroock ende met Wachs oft eenigh ander Ceroen vermenght, gheneest de diepe koven ende scheuringhen die omtrent den eers ende aen handen en voeten komen, daer op ghestreken.

Dioscorides ende Galenus hebben het Morw Peck oft Teer oock binnen ’s lijfs gebruyckt, ende met Honigh oft iet anders ingegeven; maer dat selve dunckt my noodeloos te wesen om hier te vermaenen: want hedensdaeghs en salmen niemandt vinden die dat lichtelijck oft gewillighlijck, ’t zy alleen, ’t zy ergens mede, sal willen innemmen.

Steen Peck oft Hardt Peck is oock vermorwende van Krachten, als voorseyt is, ende kan alle hardigheden sacht maecken, het etter voort doen komen, ende alle geswillen van koude ende overvloedige vochtigheydt komende doen scheyden. Het is seer goedt om de diepe, holle, versworen gaten te heelen, ende daer vleesch in te doen groeyen. Men doet het oock seer nuttelijck by de wondt-drancken.

Men vergadert van dit gebrandt Peck oock eenen goeden ende seer swarten Roock; den welcken ghebruyckt magh worden in al ’t ghene daermen den roock oft Swertzel van den Herst goedt toe vindt.

BIIVOEGHSEL.

Al is ’t saecke dat den naem Peck-boom van ’t Peck schijnt ghekomen te zijn: nochtans wordt het Peck ende Teer niet alleen uyt den Peck-boom, maer oock soo wel uyt de vetste tacken van den Pijn-boom vergadert, als vooren oock geseyt is. Aengaende den naem Steen-Peck, Lobel noemt de Zopissa van Dioscorides alsoo; al is ’t saecke nochtans dat andere de Zopissa voor eenen Herst van den Pijn-boom houden: die oock in sommighe Apoteken Pix navalis officinarum heet, om datse eenen Herst is die van de schepen gheschrapt, ende met Wachs ghemenght is, ende van andere Apochyma ghenoemt wierdt, als Dioscorides betuyght. Eenighe stellen hier by het Pissasphaltum Dioscoridis, dat in de landen van Apollonien van de berghen door ’t ghewelt des water aen de oevers der rivieren ghedreven wordt, ende stijf gheworden zijnde den reuck heeft van Bitumen ende Peck tsamen ghemenght. Teer heet in ’t Spaensch Alquitran; in ’t Italiaensch ende Cataloensche Quatrame, Katrame ende Cadrame; in ’t Fransch Pois foudre ou fondue, in ‘t Walsch Trecque. Bellonius vermaent van Teer oft swart Peck, dat in Grieckenlandt ghehaelt wordt uyt den Harst van de Wilde Pijn-boomen (die hy voor Picea houdt, als dickwijls gheseydt is) ende Pix nigra in ’t Latijn gheheeten wordt, anders Cedria, in ’t Fransch Quodran oft Quotran met eenen Arabischen naem, die van de Cedria oock bedorven schijnt te wesen: die van Avignon heeten dat Cade Cerbin. Ende midts dat dit Peck in Grieckenlandt daer dat Trame ende Katrame heet) seer goeden koop is, soo komender veele schepen uyt vremde landen om het selve op te koopen ende wegh te voeren. De Turcken doen’t in lederen sacken, mits dat het soo vocht is; want het is veel weecker dan ’t ghene dat van de berghen omtrent Bordeaux ghebroght wordt. Pix radulana is oock Peck van de Schepen afgheschrapt.

Noch van de krachten.

Allerley Peck is warm ende droogh tot in den tweeden graed, ende redelijck dun van deelen, in sonderheydt het Teer: ’t welck kracht heeft, met Honigh vermenght zijnde inghenomen, als Dioscorides ende Galenus segghen, om de borst te suyveren, ende voor leckinghe te strecken de ghene die kort van adem zijn, ende met etter op de borst verladen. In ’t kort, Teer oft Morw Peck is goedt vermenght in alle salven die vermorwen, versoeten ende rijp maecken: maer het dient meest van buyten: ende dan met Honigh ghemenght, vullet de quade sweeringhen, ende suyveren die: met Langh Rosijnen ende honigh ghemenght, breeckt ende lost de carbunckels, ende neemt wegh de quade kanten van de stinckende ende rotte sweeringhen. ‘Tselve is oock seer goedt gemenght by de dinghen die uytbijten ende reynigen.

Dioscorides vermaent van een Olie van Peck, die Oleum Picinum heet: ende dese wordt gemaeckt, als de waterachtige vochtigheydt, die op Peck oft Teer swemt, gelijckde Wey op ’t Melck, afghescheyden is: oft vergadert wordt, spreydende reyne vachten oft vellen over den ketel, soo langh als ’t Peck siedet: ende die worden nat van den domp; ende worden uytghedouwet in een ander vat. Dese Olie dient tot alle dinghen daer Peck oft Teer toe goedt is. Ende de selve Olie met Gerste Meel vermenght, vult wederom met hayr de kaele plaetsen des hoofts, (’t welck oock doet den Teer) ende gheneest de schorftheydt ende vuyle sweeringen van de Peerden ende Merrien [1353]

Den selven Dioscorides leert ons Swertsel vergaderen uyt desen Teer oft Morw Peck, ontstekende in een nieuwe lampe een weynigh Teer, ende vattende den roock in een eerde boven engh deckselken, maer onder met een gat: ende laet het daer in staen branden, ende doet daer soo dickwijls nieuwen Teer by, tot dat ghenoegh swertsels hebt. Dit swertsel heeft een tsamentreckende ende scherpe kracht, ende dient by de salven daermen de winckbrauwen mede bestrijckt ende fraey maeckt. ‘Tselve is oock goedt om de wanghen te bestrijcken aen de plaetsen daermen hayr wil doen groeyen, dat is om de ionghmans den baert te vervoorderen: daer-en-boven is goedt ghestreken aen de quade ende loopende ooghen ende sweeringhen van dien: ende heeft meest alle de krachten van Herst-swertsel. Scribonius Largus menghde dat met Roosen olie, ende druypte dat warm in d’oore, ende verdreef daer mede de pijne van de selve, die van hitte quam.

Men ghelooft dat de Egyptenaers met het Peck oft Teer van de Wilde Pijn-boomen (als Bellonius schrijft, oft van de Peck-boomen, als anderen meynen) hun doode lichaemen plegen te bewaeren oft balsemen; (andere segghen dat sy dat met de oprechte Cedria van den Ceder-boom ghenomen plegen te doen) ende dat daer van een gheneesdingh gheworden is, datmen Mumia noemt, ende veel acht om het gheronnen bloedt te doen stelpen, alsmen van binnen ghequetst oft ghescheurdt is.

De schippers bestrijcken hun cabels met dese soorte van Peck, ende menghense met een ander Peck dat uyt der aerden ghegraven wordt op de berghen van Slavonijen, Pissasphaltoi oft Pix fossilis ghenoemt, als oftmen Graef-Peck seyde: welck Peck anders droogh zijnde, met dit tegenwoordigh Teer vermengt, weecker ende handelijcker wordt: anders soo en soude dit Graef-Peck niet gebruyckbaer zijn.

Drooge Peck, Pix arida Dioscoridis, dat is ons gemeyn Steen-peck, is best als ’t suyver is, vet, welrieckende, rosachtigh ende herstachtigh. Het dient beter dan Teer, om de wonden toe te heelen, soo Galenus ons leert. Jae sommighe achten ’t by de wond-drancken voor alsoo goedt als de Mumie, teghen ’t gheronnen bloedt. Hier van wordt de Pitoosis oft Dropax ghemaeckt, om de inwendige vochtigheydt nae de huyt te trecken, tot veelderley ghebreken.

De Zopissa, oft Scheeps-Peck, heeft een scheydende kracht, om datse met Zee-water gheweyckt is.

Pissa sphaltos, oft Graef-Peck, doet al ’t ghene dat Peck ende Bitumen tsamen ghemenght vermoghen.

HET XV. KAPITTEL.

Van pek en teer.

Geslacht.

Pek is tweevormig, te weten murw en hard, het murwe wordt teer genoemd en komt eerst voort en het harde is pek genoemd en wordt gekookt.

Gedaante.

De gedaante van pek en teer is iedereen genoeg bekend, dan de manier van die te verzamelen is niet zo bekend. Want uit de vetste stammen en takken van de pijnbomen als ze gans in Teda veranderd en vol vettigheid zijn plag men door de kracht van het vuur teer en daarna pek te krijgen en dat op de volgende manier. Eerst moet men een plaats kiezen die met stenen of enige harde stof geplaveid is en in de midden wat verheven en daar moeten in de rondte verschillende putten of grachten gemaakt worden waarin de vochtigheid vloeien mag en vandaar voort moeten er andere goten gelegd [1352] worden waarlangs die vochtigheid vloeit en in goede vaten en tonnetjes loopt opgenomen en verzameld mag worden. Als nu deze plaats klaar is dan zet men in het midden er van een grote hoop van de gekloven takken of gekapte hout van de voor vermelde Teda of vette pijnbomen allen overeind en niet plat ter aarde en daar rondom stelt men dan zeer vele takken van witte en rode dennenbomen en men bedekt die aan alle kanten zeer goed met veel slijk en aarde, zelfs men pleistert dit alles tezamen zo vast toe dat er nergens kloven of spleten in gezien worden, alleen laat men aan het bovenste een klein gat waardoor het vuur er in gestoken kan worden en de rook met de vlammen uit gaan mag. Als nu het vuur daarin gestoken is en dat hout brandt dan vloeit door de goten die daaronder gemaakt zijn eerst een dunachtige en daarna een dikkere vochtigheid die tegenwoordig teer genoemd wordt en zo goed bekend is dat men haar gedaante niet verder hoeft te beschrijven.

Dan als deze vochtigheid waarvan we zeggen dat het teer is gekookt wordt dan wordt ze hard en heet pek of steenpek en dat is soms heel taai en soms niet zo taai.

Naam.

Deze vochtigheid wordt in het Latijn gewoonlijk Pix genoemd en in het Grieks Pissa, dan diegene die noch vochtig en niet gekookt is heet in ’t Latijn Pix liquida en in het Grieks Pissa hygra, als Dioscorides zegt, in onze taal teer, in het Hoogduits Weich Bech als of men hier te lande week peck of murw peck zei, in het Frans poix foudre, in het Italiaans pece liquida, in het Spaans pez liquida en in sommige apotheken Kitran. Deze teer, te weten als het net voortkomt en noch dun is wordt van Plinius in het XIde kapittel van zijn 16^de boek Cedria genoemd: ‘Het weke pek, zegt hij, wordt in Europa uit de Teda of vette pijntakken gekookt of gekookt en is geschikt om de schepen en scheepsgereedschap mee te bestrijken en tegen verrotting en het doorlekken van het water te bewaren en tot noch vele andere verschillende nuttigheden. Dit pijnhout gesneden of in stukken gekapt wordt in zekere ovens die rondom met vuur bezet zijn gebrand en de eerste vochtigheid die daaruit traant loopt als dun water langs de goten die daartoe gemaakt zijn en deze vochtigheid wordt in Syrië Cedrium genoemd wiens kracht zulks is dat de Egyptenaren hun dode lichamen daarmee bestrijken en die van alle verrotting en bederf lange tijd behoeden en bewaren. De vochtigheid die daarna volgt is dikker en dat is pek’. Dit zijn de woorden van Plinius. Dan Dioscorides schrijft dat de Cedria geen pek, teer of voorloop er van is, zoals Plinius meent, maar dat ze alleen uit de grote cederboom verzameld wordt, dan uit de pijntakken de weke soorten van pek vloeien, te weten door geweld van het vuur, zoals we gezegd hebben.

Hard pek, dat is teer, wat door het koken stijf geworden is wordt hier te lande gewoonlijk pek genoemd of eigelijk steenpek, in het Hoogduits Bech, in het Italiaans peco secca; in het Frans poix seche, in het Spaans pez seca en in de apotheken Pix navalis, dat is scheepspek. In het Grieks heette het ooit Xera pissa en in het Latijn Arida Pix of Sicca Pix en van sommige ook in het Grieks Palimpissa alsof men Iterata Pix zei, dat is pek dat het vuur tweemaal gevoeld heeft. Dit pek als het taai geworden is dan heet het Boscas.

Aard, kracht en werking.

Allerhande pek, dat is zowel teer als steenpek, is verwarmend en verdrogend van aard. Dan het weke pek of teer is het warmste, maar het harde of steenpek is het krachtigste in het verdrogen, als Galenus betuigt.

Teer of murw pek is goed van buiten aan de hals gestreken tegen de ontsteking van de keel, amandelen en huig en tegen de blaarkelen of gezwellen die aan de hals of strot komen en met olie van rozen gemengd geneest het diegene die kwade en etterachtige oren hebben, daarin of op gedaan. Met zout gestoten en goed vermengt is het goed tegen de beten of steken van de slangen en adderen, daarop gelegd en met gelijk gewicht van was gemengd neemt het de oneffenheid van de nagels en fijtnagels weg en geneest ze als ze verzweerd zijn. Kan ook alle harde knobbelachtige gezwellen vermurwen, rijp maken of laten scheiden en verzacht alle hardigheden die omtrent de baarmoeder en aarsdarm of fondament komen en hetzelfde met gerstemeel vermengt en met kinderplas gekookt is goed op de kroppen en klieren gelegd die aan de hals komen want het laat die vergaan of tenminste rijp worden en uitbreken. Als dit murwe pek met zwavel en met de schors van de pijnboom of rode dennenboom of met zemelen vermengd wordt dan bedwingt het de voortsetende zweren en geneest alle kwade schurft en ruigheid. Hetzelfde murw pek met poeder van wierook en met was of enig andere was vermengt geneest de diepe kloven en scheuren die omtrent de aars en aan handen en voeten komen, daarop gestreken.

Dioscorides en Galenus hebben het murw pek of teer ook binnen het lijf gebruikt en met honig of iets anders ingegeven, maar dat lijkt me nodeloos te wezen om hier te vermanen want tegenwoordig zal men niemand vinden die dat gemakkelijk of gewillig, hetzij alleen, hetzij ergens mee zal willen innemen.

Steenpek of hard pek is ook vermurwend van krachten, als gezegd is, en kan alle hardheden zacht maken, het etter voort laten komen en alle gezwellen die van koude en overvloedige vochtigheid komen laten scheiden. Het is zeer goed om de diepe, holle, verzworen gaten te helen en daar vlees in te laten groeien. Men doet het ook zeer nuttig bij de wonddranken.

Men verzamelt van dit gebrande pek ook een goede en zeer zwarte rook die gebruikt mag worden in al hetgeen daar men de rook of zwartsel van hars goed toe vindt.

BIJVOEGING.

Al is het zo dat de naam pekboom van pek schijnt gekomen te zijn, nochtans wordt het pek en teer niet alleen uit de pekboom, maar ook wel uit de vetste takken van de pijnboom verzameld, zoals tevoren ook gezegd is. Aangaande de naam steenpek, Lobel noemt de Zopissa van Dioscorides net zo al is het dat andere de Zopissa voor een hars van de pijnboom houden die ook in sommige apotheken Pix navalis officinarum heet omdat het een hars is die van de schepen geschrapt en met was gemengd en van andere Apochyma genoemd wordt, als Dioscorides betuigt. Enige stellen hierbij het Pissasphaltum Dioscoridis dat in de landen van Apollonië van de bergen door het geweld van water aan de oevers van de rivieren gedreven wordt en stijf geworden is de reuk heeft van bitumen en pek tezamen gemengd. Teer heet in het Spaans alquitran, in het Italiaans en in Catalonië quatrame, katrame en cadrame, in het Frans pois foudre of fondue, in het Waals trecque. Bellonius vermaant van teer of zwart pek dat in Griekenland gehaald wordt uit de hars van de wilde pijnbomen (die hij voor Picea houdt zoals dikwijls gezegd is) en Pix nigra in het Latijn genoemd wordt, anders Cedria, in het Frans quodran of quotran met een Arabische naam die van de Cedria ook bedorven schijnt te wezen die van Avignon noemen dat cade cerbin. En omdat dit pek in Griekenland waar dat trame en katrame heet) zeer goedkoop is zo komen er vele schepen uit vreemde landen om het op te kopen en weg te voeren. De Turken doen het in leren zakken omdat het zo vochtig is want het is veel weker dan hetgeen dat van de bergen omtrent Bordeaux gebracht wordt. Pix radulana is ook pek dat van de schepen afgeschrapt is.

Noch van de krachten.

Allerlei pek is warm en droog tot in de tweede graad en redelijk dun van delen en vooral het teer wat kracht heeft als het met honig vermengt ingenomen wordt, als Dioscorides en Galenus zeggen, om de borst te zuiveren en voor likking te strekken diegene die kort van adem zijn en met etter op de borst verladen. In het kort, teer of murw pek is goed vermengd in alle zalven die vermurwen, verzoeten en rijp maken, maar het dient meest van buiten en dan met honig gemengd vult het de kwade zweren en zuiveren die en met lange rozijnen en honig gemengd breekt en lost het de karbonkels en neemt de kwade kanten van de stinkende en rotte zweren weg. Hetzelfde is ook zeer goed gemengd bij de dingen die uitbijten en reinigen.

Dioscorides vermaant van een olie van pek die Oleum Picinum heet en deze wordt gemaakt als de waterachtige vochtigheid die op pek of teer zwemt net zoals wei op de melk afgescheiden is of verzameld wordt en spreiden reine vachten of vellen over de ketel zolang als pek kookt en die worden nat van de damp en worden in een ander vat uitgeduwd. Deze olie dient tot alle dingen daar pek of teer toe goed voor is. En deze olie met gerstemeel vermengt vult wederom met haar de kale plaatsen van het hoofd (wat ook teer doet) en geneest de schurft en vuile zweren van de paarden en merries [1353]

Dezelfde Dioscorides leert ons zwartsel verzamelen uit deze teer of murw pek, ontsteek in een nieuwe lamp wat teer en vat de rook in een aarden boven eng dekseltje maar onder met een gat en laat het daarin staan branden en doe er zo dikwijls nieuwe teer bij tot ge genoeg zwartsel hebt. Dit zwartsel heeft een tezamen trekkende en scherpe kracht en dient bij de zalven daar men de wenkbrauwen mee bestrijkt en fraai maakt. Hetzelfde is ook goed om de wangen te bestrijken aan de plaatsen daar men haar wil laten groeien, dat is om de jonge mannen de baard te bevorderen en daarboven is het goed gestreken aan de kwade en lopende ogen en zweren ervan en heeft meest alle krachten van harszwartsel. Scribonius Largus mengde dat met rozenolie en drupte dat warm in het oor en verdreef daarmee de pijn er van die van hitte kwam.

Men gelooft dat de Egyptenaars met het pek of teer van de wilde pijnbomen (als Bellonius schrijft of van pekbomen, als anderen menen) hun dode lichamen plegen te bewaren of balsemen (andere zeggen dat ze dat met de echte Cedria van de cederboom genomen plegen te doen) en dat daarvan een geneesding geworden is dat men Mumia noemt en veel achten om het gestolde bloed te laten stelpen als men van binnen gekwetst of gescheurd is.

De schippers bestrijken hun kabels met deze soort van pek en mengen het met een ander pek dat uit der aarde gegraven wordt op de bergen van Slovenie dat Pissasphaltoi of Pix fossilis genoemd wordt als of men graafpek zei, welk pek dat droog is met dit tegenwoordig teer vermengd wordt en weker en handelbaarder wordt, anders zou dit graafpek niet te gebruiken zijn.

Droge pek, Pix arida Dioscoridis, dat is ons gewoon steenpek, is best als het zuiver is, vet, welriekend, rosachtig en harsachtig. Het dient beter dan teer om de wonden toe te helen, zo Galenus ons leert. Ja sommige achten het bij de wonddranken voor net zo goed als mummie tegen het gestolde bloed. Hiervan wordt de Pittosis of Dropax gemaakt om de inwendige vochtigheid naar de huid te trekken tot vele gebreken.

Zopissa of scheepspek heeft een scheidende kracht omdat ze met zeewater geweekt is.

Pissa sphaltos of graafpek doet hetzelfde dat pek en Bitumen tezamen gemengd kunnen.