Tragus

HET XII. CAPITEL.

Van Tragus.

Tragus is van ghedaente den Chondrus ghelijck, seydt Dioscorides; ende desen is oock met handen ghemaeckt, ende en is gheensins gheen bijsonder Koren dat alsoo uyt der aerden ghewassen oft voortghekomen soude moghen wesen. Galenus in sijn boeck van de Krachten der voedselen seydt, dat hy ghemaeckt wordt van de beste ende edelste Olyra, als de selve behoorlijcken ghepelt ende van haer vellekens oft buysten ghesuyvert is. Dan op een ander plaetse (te weten in de Commentarie oft Wtlegginghen van het 1.boeck De ratione victus in morbis acutis) seydt hy, dat den Tragus uyt de soorten van Zea oft Spelte ghemaeckt wordt: maer de Olyra is een mede-soorte van de Spelte, als voorseydt is. Cassius Dionysus maeckt den Tragus uyt het koren van Alexandrien. Plinius in ‘t 18.boeck betuyght oock, dat hy alleen uyt Terwen-graen, in Campania, dat is omtrent Napels in Italien, ende oock in Egyptenlandt (ende nergens elders) bereydt wierdt. Maer in Egypten (wiens beste ende meest vermaerde stadt Alexandrien is) wast de Olyra wel ende weeldighlijck, seydt den selven Plinius in ‘t 10.capitel van ’t voorseyde 18.boeck.

Desen Tragus verschilt van den Chondrus ende Halica, aengaende sijn stoffe, maer meest in de wijse ende handelinghe van bereydinghe: want Chondrus wordt met Gyps ende Zant volmaeckt: Halica wordt door het Krijt ghesuyvert: maer den Tragus wordt alleenlijck in water gheweyckt, ende soo ghepelt oft uyt sijn huyskens ghedaen.

De middel om den Tragus te maecken wordt ons van Cassius Dionysus in ‘t 3. boeck van sijne Landtwinninghe aldus gheleert: Koren oft Terwe van Alexandrien, seydt hy, wordt gheweyckt ende uyt sijn schellen ghedaen, ende in de heete Sonne ghedrooght: daer nae wordt het selve wederom noch eens gedaen, totter tijdt toe dat alle schelferen, buysten ende velachtigheden oft kafachtigheden daer af ghescheyden ende ghesuyvert zijn.

Naem.

Desen Tragus wordt somtijdts Tragus frumentaceus toeghenoemt, tot onderschil van het Dier ende ’t Cruydt dat den selve naem Tragus pleegh te voeren, hoe wel dat het nochtans gheen Koren en is, maer met handen soo bereydt ende gaer ghemaeckt moet worden.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

Tragus, als Galenus betuyght, wordt veel ghebruyckt, eerst in water ghesoden zijnde, ende daer nae het water afgietende, ende daer soeten wijn oft Mee overgietende: sy worpen daer oock wat Pijnkeernen op, eerst in water gheweyckt, tot datse heel gheswollen zijn. Hy voedt nochtans veel min dan de Zea oft Spelte, seydt Dioscorides.

BIIVOEGHSEL.

De ghewoonte van den Tragus te maecken is hedensdaeghs oock gantsch af gheleydt ende verstorven; ende daerom sullen wy hier alleenlijck iet van eenighe andere soorten van Korenwerck vermaenen, die in Turckijen ghebruyckelijck zijn, ende eensdeels van naem (te weten de Trachana) ende eensdeels van bereydingen (te weten de Bouhourt) den Tragus wat ghelijcken.

Trehan oft Trachana, ende Bouhourt oft Benuhourt zijn oock soorten van Gort oft ghebroken Korenwerck; de welcke in Turckijen seer ghebruyckelijk zijn over al, als Rauwolfius verhaelt, ende in hun Gasthuysen met menighte ghesoden ende tot pappe ghekoockt worden, om alle de reysende lieden om Godtswille te spijsen: ende sulcke soorte van Tragus wordt in Indien allesins ghemaeckt van ghesoden Rijs: ’t welck sy dan drooghen, ende voor biscuit in hunnen schepen met menighte op doen, lange reysen anders gheen broodt oft tweeback ghebruyckende. Sommighe sieden de gerooste ghepelde Gerste wel morw, ander de Terwe, ende etense uyt der handt met wat Rosijnen oft Corinthen. Dan van dierghelijck Korenwerck is in ’t Capitel ende Bijvoeghsel van Crithnon meer ghesproken.

HET XII. KAPITTEL.

Van Tragus.

Tragus is van gedaante Chondrus gelijk, zegt Dioscorides, en dit is ook met handen gemaakt en is geenszins geen bijzonder koren dat alzo uit de aarde gegroeid of voortgekomen zou mogen wezen. Galenus in zijn boek van de krachten van het voedsel zegt dat het gemaakt wordt van de beste en edelste Olyra als die behoorlijk gepeld en van haar velletjes of buisten gezuiverd is. Dan op een ander plaats (te weten in de commentaren of uitlegging van het 1^ste boek ‘De ratione victus in morbis acutis’) zegt hij dat Tragus uit de soorten van Zea of spelt gemaakt wordt, maar de Olyra is een medesoort van spelt, als gezegd is. Cassius Dionysus maakt Tragus uit het koren van Alexandrië. Plinius in het 18^de boek betuigt ook dat het alleen uit tarwegraan in Campania, dat is omtrent Napels in Italie, en ook in Egypte (en nergens elders) bereid werd. Maar in Egypte (wiens beste en meest vermaarde stad Alexandrië is) groeit Olyra goed en weelderig, zegt dezelfde Plinius in het 10^de kapittel van het voor vermelde 18^de boek.

Deze Tragus verschilt van Chondrus en Halica aangaande zijn stof, maar meest in de wijze en handeling van bereiding want Chondrus wordt met gips en zand volmaakt en Halica wordt door het krijt gezuiverd, maar Tragus wordt alleen in water geweekt en zo gepeld of uit zijn huisjes gedaan.

Het middel om Tragus te maken wordt ons van Cassius Dionysus in het 3^de boek van zijn landwinning aldus geleerd: ‘Koren of tarwe van Alexandrië, zegt hij, wordt geweekt en uit zijn schillen gedaan en in de hete zon gedroogd en daarna wordt hetzelfde wederom noch eens gedaan tot de tijd toe dat alle schilfers, buisten en velachtigheden of kafachtigheden ervan gescheiden en gezuiverd zijn’.

Naam.

Deze Tragus wordt soms Tragus frumentaceus toegenoemd tot verschil van het dier en het kruid dat dezelfde naam Tragus plag te voeren, hoewel dat het nochtans geen koren is, maar met handen zo bereid en gaar gemaakt moet worden.

Aard, kracht en werking.

Tragus, als Galenus betuigt, wordt veel gebruikt als het eerst in water gekookt is en daarna wordt het water afgegoten en dan wordt er zoete wijn of mee overgoten, ze werpen er ook wat pijnkernen op die eerst in water geweekt worden totdat ze heel gezwollen zijn. Het voedt nochtans veel minder dan Zea of spelt, zegt Dioscorides.

BIJVOEGING.

De gewoonte van Tragus te maken is tegenwoordig ook gans afgelegd en verstorven en daarom zullen we hier alleen iets van enige andere soorten van korenwerk vermanen die in Turkije gebruikelijk zijn en eensdeels van naam (te weten Trachana) en eensdeels van bereidingen (te weten de Bouhourt) wat op Tragus lijken.

Trehan of Trachana en Bouhourt of Benuhourt zijn ook soorten van gort of gebroken korenwerk die in Turkije overal zeer gebruikelijk zijn, als Rauwolfius verhaalt, en in hun gasthuizen met menigte gekookt en tot pap gekookt worden om alle reizende lieden om Godswil te spijzen en zulke soort van Tragus wordt in Indië alleszins gemaakt van gekookte rijst wat ze dan drogen en voor biscuit in hun schepen met menigte op doen en gebruiken op lange reizen geen ander brood of tweebak. Sommige koken de geroosterde gepelde gerst wel murw en anderen de tarwe en eten het uit de hand met wat rozijnen of krenten. Dan van diergelijk korenwerk is in het kapittel en bijvoegsel van Crithnon meer gesproken.