Populus

HET XIV. CAPITEL.

Van Populier-boom.

Gheslachten.

De Populier-boomen zijn tweederley: den eenen wordt geheeten Witten Populier, ende den anderen Swarten Populier: dan behalven dese twee voeghter Plinius noch een derde soorte by, van hem Populus Libyca, ende van Theophrastus Cercis, ende nu ter tijdt van den ghemeynen man Ratelaer gheheeten.

Ghedaente.

1. De Witte Populier, die meest Abeel-boom heet, is eenen boom die seer geringe heel groot wort, ende seer haest hoogh opschiet, ende omtrent sijn tsop in veele tacken verbreyt wordt. De schorsse van de struycke is effen ende gladt, witachtigh van verwe, sonderlinghen aen de tackskens. Het hout is wit ende sacht, ende laet hem seer lichtelijck klieven, snijden oft wercken. De bladeren zijn breedt, rondom diep gesneden ende kantigh, de Wijngaert-bladeren bijnae ghelijck, maer veel kleyner, aen de opperste sijde gladt, kael, effen ende groen, aen d’ander oft averrecht sijde wit, sacht ende wolachtigh. De bloemen zijn lange kattekens, die tot stuyfkens vergaen, eerst wat peerschachtigh, ende daer nae bleecker van verwe. De wortelen spreyden haer selven herwaerts ende derwaerts uyt, ende kruypen langhs den risch van der eerden, sonder daer dieper in te sincken, oft haer selven seer vast te maecken: ende daerom ghebeurt het dickwijls, dat dese boomen door de kracht van eenighe stercke winden oft storm ende onweder ter aerden geworpen ende ghevelt worden.

2. Den Swarten oft Ghemeynen Populier-boom is van grootte ende hooghde den Witten Populier oft Abeel-boom gelijck: selfs hy is somtijdts hoogher ende dickwijls meer getackt, ende dickwijls oock dicker van struyck. De schorssen zijn oock effen: maer het hout is harder, geeler oft min wit, taeyer, zenuwachtigher, ende ongemackelijcker om klieven. De eerste uytbotsels ende scheyselen van de toekomende bladeren zijn in desen boom langhworpigh, grooter dan een Gerste-Koren, daer olieachtige oft herstachtighe aen de vinghers klevende vettigheyt in is, bleeck oft geelachtigh van verwe, seer aengenaem ende behaeghlijck van reuck: welcke vettigheydt ende reuck daer nae vergaet, als die bottekens grooter gheworden ende in volkomen bladers verandert zijn. Ende dese bladeren en zijn niet kantigh oft ghehoeckt, maer ghelijcken de eerst voorkomende Veyl-bladeren, te weten breedt, ende voor spits, rondom de kanten een weynighsken gekerft, groen van verwe, effen ende blinckende, maer niet wit, grijs oft wolachtigh, elck aen een langh dun steelken hanghende; waer door het bijkomt, dat sy door eenigen windt oft anders tegen malkanderen ghedreven zijnde popelen ende klateren, dat is een grooter gheluyt van haer gheven dan het loof van ander gheboomte pleeght te doen. In stede van bloemen heeft desen boom oock ruyghe kattekens, ende daer nae een smalle trosse als een langhworpighe Wijndruyve, tsamen vergadert van veele ronde beziekens; de welcke rijp gheworden zijnde open gaen, ende in wolachtige stuyfkens oft guychelhayr vergaen ende verwaeyen. De wortel van desen Populier sinckt dieper, ende is vaster in d’aerde dan die van den Abeel-boom.

3. Den derden Populier, Ratelaer gheheeten, en is niet seer veel leeger ende neerder dan de twee voorgaende. Van schorssen ende hout komt hy den Swarten Populier aldernaest by: dan sijn bloemkens oft kattekens zijn langer ende swarter: ende zijn bladeren zijn oock swarter, ende harder, wat rondtachtigh, aende kanten dieper gesneden, aen langher steelkens hanghende, ende daerom bijnae altijdt schuddende, ende bevende oft ratelende, al oft sy teghen malkanderen gesmeten waeren; selfs als het schoon ende stil weder is, oft alsser bijnae gheenen windt in de locht en is. Sijn wortelen houden oock vaster, ende sincken dieper in d’aerde dan die van den Abeel-boom.

Plaetse.

De Populier-boomen wassen gheerne in leeghen donckere platte bosschen, ende in andere neere vochtighe broeckighe beemden; ende by de grachten, staende ende vlietende wateren, aen de kanten van de lustighe rivieren oft waterstroomen; in sonderheyt den Witten. [1308]

Tijdt.

De Populier-boomen zijn van de eerste boomen die hun loof voortbrenghende: want sy botten in ’t eynde van den Meert ende April: maer voor allen soo gaet den Swarten oft ghemeynen Populier: wiens bottekens altijdt gepluckt moeten worden, eer dat sy in volkomen bladeren veranderen; ende als de vette harstachtigheydt daer meest aen ghevonden kan worden; ’t welck gemeynlijck in ’t beghinsel van de Lente oft wat spaeder pleegh te gebeuren, als den daghen ende nachten even langh zijn.

Naem.

Den Witten Populier wordt in ’t Griecks Leuce gheheeten; in ’t Latijn Populus alba, dat is Witten Populier, van sommighe Farfarus; als blijckt uyt Plautus in sijn Comedie Penulus: hier te lande heet hy meest Abeel-boom: waer nae sommighe ongheleerde Schoolmeesters den selven boom Abies in ’t Latijn willen noemen, doch met groote dwalinghe: want Abies is een gheslacht van Denne-boom, als wy hier nae verklaren sullen. In Hooghduytschlandt heet desen Populier-boom Pappelbaum, Weisz Alberbaum ende Weisz Popelweyden; in Vranckrijck Peuplier blanc; in Italien Popolo bianco; in Spaegnien Alamo blanco ende Amieyro; in Beemerlandt Topel.

2. Den anderen Populier heet in ’t Latijn Populus nigra; dat is Swarten Populier; hoe wel dat hy hier te lande genoegh bekent is met den enckelen naem Populier ende Popelaer; in ’t Griecks heet hy Aegeiros; in ’t Hooghduytsch Aspen; in ’t Fransch Peuplier noir; in ’t Italiaensch Popolo nero; in ’t Spaensch Alamo nigrilho; in ’t Engelsch Aspe oft Popler tree. Petrus Crescentius heet hem oock Albarus in ’t Latijn.

Dat eerste botteken oft scheysel der bladeren van desen Swarten Populier, datmen in de Apoteken ghebruyckt, wordt aldaer Oculus Populi gheheeten: maer andere hebben ’t liever Gemma Populi te noemen: sommige Griecken heeten ’t Sperma, dat is te segghen Saedt. Ende daer van is die dwalinghe ghekomen, dat sommige niet dit vet ende welrieckende uytspruytsel oft scheysel der bladeren in de bereydinghe van de Populier salve raden te gebruycken, maer nemen daer voor die druyfs-gewijse troskens die nae de kattekens volghen; in de welcke nochtans gheen vettigheydt oft harstachtigheyt ghevonden wordt: daer de Griecken in de voorseyde salve anders niet en raden te nemen van desen Populier dan ’t ghene dat olieachtigh, vet oft harstachtigh is; al is ’t saecke dat sy het selve misschien gheenen bequaeme oft eyghenen naem ghegheven en hebben: ‘’t welck uyt Paulus Egineta genoegh blijcken kan: want hy seydt aldus in sijn 7.boeck, Omtrent oft rondom dat saedt (in ’t Griecks) wordt veel harsts ghevonden.

In niet kleyner dwalinghe zijn gevallen die andere, de welcke, der Fabelen ende verzieringhen der Poëten volghende, gelooft hebben dat den Amber, Emmer oft Succinum voortkomt uyt de traenen die van de Populier-boomen in de riviere Po vallen oft vloeden, ende daer in hardt worden oft stollen souden. Want voorwaer den Amber en komt uyt den Populier gheensins voort, maer is een ander vochtigheyt die hardt wordt; de welcke geensins in Italien omtrent den Po, maer aen den Zeekant van Pruyssen, ende aen den oever van de Noordsche oft Oostersche Zee ghevonden ende vergadert wordt.

3. De derde soorte van Populier wordt hier te lande Rateleer gheheeten, nae het gheluyt dat de bladeren van haer gheven, als sy teghen malkanderen ghedreven worden: ende om de selve oorsaecke heet sy in ’t Latijn oock Populus Tremula, nae den Franschen naem Tremble, soo het schijnt. Dese soorte van Populier wordt ghelooft de selve te wesen die Plinius Populus Libyca noemt, ende Theophrastus Cercis, ende die van Theodorus Gaza Populus montana gheheeten wordt; als ofmen Bergh-Populier seyde.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

1. Den Witten Populier oft Abeel-boom heeft een afvaghende kracht, te weten van waterighe lauwe ende van eerdighe dunachtighe stoffe tsamen versamelt.

De schorsse van den Abeel-boom, een once swaer, oft, als andere seggen, ’t ghewicht van eenen denarius, dat is een vierendeel loots tseffens inghegheven, gheneest de droppelpisse, ende de ghene die met de heupgichte ende flercijn ghequelt zijn: ghelijck den Poët Quintus Serenus Sammomicus oock betuyght, segghende in sijn ghedichten aldus: Dickwijls is den mensche met de inwendighe heupgichte ghequelt, in voeghen dat hem het gaen heel benomen is, met een onlijdelijcke pijne daer by: maer daer van sal hy ghenesen worden, als hy de schorssen van Witten Populier met sijnen dranck inneemt.

De selve schorssen met den Nier van eenen Muyl-Esel ghedroncken, maeckt de menschen onvruchtbaer, ende doet de vrouwen misvallen, als sommighe ghelooft hebben: ’t selve segghen andere van de bladeren van desen boom, als sy nae voorgaende ledighmaeckinghe oft suyveringe des buycks, oft nae dat de vrouwen haer maendtstonden ghehadt hebben, inghenomen worden.

‘Tsap van de bladeren versoet de pijne, ende gheneest de sweeringhen van de ooren, lauw daer in ghedruypt.

2. De Harstachtighe vettigheyt die aen de ionghe bottekens van den Swarten Populier ghevonden wordt, is warm ende droogh van aerdt, ende dun van deelen oft fijn van stoffe; ende heeft eenen dunmaeckende ende versachtende kracht: daerom doetmense seer bequaemelijck by alle plaesteren, salven ende andere dinghen die vermorwen, versachten, ende alle pijnen versoeten, ende de vermoeytheyt wegh nemen.

Dioscorides schrijft oock, dat dese ionghe spruytkens oft bottekens van den Swarten Populier, met Azijn ghedroncken, seer nut zijn om de vallende sieckte te ghenesen.

Van dese Populier spruytkens wordt een seer wel bekende ende veel gheachte salve in de Apoteken ghemaeckt, Populier-salve gheheeten; de welcke eensdeels door de kracht van dese bottekens, eensdeels door de dinghen die daer meer by ghevoeght worden, seer goedt is tot alle verhittinghen, ende tot alle versche gheslaghen, ghestooten oft gevallen buylen ende gheswillen, daer op ghestreecken.

Paulus Egineta leert ons een olie van dese Populier bottekens maecken, die alle de voorseyde krachten heeft, Oleum Aegirinum, dat is Populiersalve ghenoemt.

De bladeren van desen Swarten Populier zijn bijnae de voorseyde ionghe bottekens van krachten ghelijck; maer sy zijn in alle haer werckinghen slapper ende onstercker, nae ’t ghevoelen van Galenus. [1309]

Dese bladeren kleyn ghestooten, ghewreven oft ghestampt, ende met edick vermenght zijnde op de voeten gheleydt, ghenesen ende versoeten de pijne ende ’t flercijn van de selve, als Dioscorides betuyght.

3. Den Rateleer wordt gelooft van krachten den Swarten Populier meer dan den Witten ghelijck te wesen.

BIIVOEGHSEL.

De bladeren van den Abeel-boom zijn eerst rondtachtigh, de Peer-boom bladeren niet seer onghelijck, doch veel grooter: maer als sy oudt geworden zijn, dan krijgen sy hoecken: sy staen op langhe steelen: daerom klateren sy ende gheven gheluyt, als die van Swarten Populier ende Rateleer, als sy van de winden teghen malkanderen ghesmeten worden. Lobel noemt hem Populus alba latifolia; in ’t Hooghduytsch oock Abielbaum; in ’t Enghelsch White Poplar; in ’t Walsch Obeau, Aubel ende Obel: ende hy beschrijft daer twee soorten van: een die hy Abeel-boom met kleyner bladeren noemt; de welcke over al ende in Brabandt veel groeyt; ende een ander met breede bladeren, die soo gemeyn niet en is, maer in Vlaenderen gheoeffent wordt, om dat sy rasscher groot wordt.

Den oprechten oft Swarten Populier heet in ’t Hooghduytsch oock Popel weiden; in ’t Enghelsch Blake Popler tree; in Italien by den ghemeynen man Pioppo, Piuppo ende Tiuppo; in onse tael oock Ulben-boom.

Den Rateleer oft derde soorte van Populier heet oock Niespen-boom, by Lobel in ’t Latijn Libyca Plinij; Crataegus Theophrasti quorumdam; in ’t Walsch Niespe; in ’t Italiaensch Popolo montana; in ’t Enghelsch Aspe.

Populier van Peru, in ’t Latijn Populus Novi orbis, wordt hier nae by de niet ten vollen bekende oft Vremde ende Indische ghewassen gherekent.

Populago is het Hoefbladt, anders Farfara ende Farfarella, ende misschien Chamaeleuce Plinij gheheeten, midts dat het de Abeelbladeren soo ghelijckt.

Populus pumila oft Populago quorumdam, is de Dotter-bloem.

Noch van de krachten.

De bladeren ende schorssen van den Abeel oft Witten Populier-boom zijn ghetempert ende middelmatigh in warmte ende koude, maer wat droogh ende afvaghende, als gheseydt is. De schorsse in Wijn gesoden doet wel pissen. De ronde botten van desen boom, met Honigh ghemenght, ghenesen de schemeringhe van de ooghen, daer op ghestreken. De selve botten van den Abeel-boom, ende niet die van den Swarten oft oprechten Populier, worden van sommighe in de Populier salve ghedaen. Maer ghemeynlijck neemtmen hier ende in andere landen de ionghe bottekens van den Swarten Populier, om de voorseyde salve Unguentum Populeum oft Populeonis te maecken: die onder de verkoelende salven gherekent wordt, om dat daer andere kouwe dinghen by ghedaen worden, oft om dat sy bequaem is om door haer matelijcke hitte, al te groote hitte van de gheswillen te verdrijven. De selve dient oock om het melck te verdrooghen van de vrouwen, die eerst van kinde ghelegen oft verledight zijn. De selve doet oock slapen, aen de slagh van den hoofde ende aen de slaende aderen ghestreken: ende op den navel ghestreken, doet sweeten.

Dese bottekens met versche boter ghemenght, maecken schoon hayr, alsmen ’t hooft daer mede strijckt. Sommighe vergaderen de hartsachtighe vettigheydt van dese bottekens, ende gebruycken de selve in al ’t ghene daer den oprechten Harts nut ende bequaem toe soude moghen zijn.

De vettigheydt, die van den Populier-boom druypt, ende met de riviere Pan oft Po afvloeyt, soomen seydt, ende in geel Emmer verandert, wel stijf ghewreven, gheeft eenen lieffelijcken reuck, ende wordt goudtgeel: ende de selve ghestooten ende ghedroncken stopt de vloeden die van de mage komen, ende den buyckloop: ende heeft veele andere krachten die hier niet en horen vermaent te worden; om dat Dodoneus met reden betoont, dat dien Emmer den Populier-bladeren niet aen en gaet.

De bladeren van alle dese boomen worden niet ghepresen om ’t landt te mesten. Dan men vindt geschreven, dat de schorssen van den Abeel-boom ende van den Populier-boom in stuckskens ghesneden, ende in voorkens met mest begraven, tot alle tijden van ’t iaer goede Campernoelien voortbrenghen. Andere kappen den Populier heel af tot der aerden toe, ende begieten den struyck met warm water, daer wat heesdeech in ontdaen zy: ende dan sullen daer seer goede Campernoelien in den tijdt van vier daghen aen komen: oft men sal asschen van gebrandt Populier-hout op d’aerde stroyen, ende daer water over gieten.

De hayrige stuyfkens, diemen in de vruchten van desen Populier vint, worden gebruyckt om het bloet van de wonden te stelpen.

‘Tselve vermagh de verbrande schorsse van den Ratelaer.

Andere ghebruycken de wortel van dese boomen: ende segghen dat de ghene die daer van drincken, van steeckten oft pijne in den buyck ende van de koude pisse vry sullen zijn.

HET XIV. KAPITTEL.

Van populier boom. (Populus alba, Populus tremula en Populus nigra)

Geslachten.

Populierbomen zijn tweevormig, de ene wordt witte populier genoemd en de andere zwarte populier, dan behalve deze twee voegt Plinius er noch een derde soort bij die van hem Populus Libyca en van Theophrastus Cercis en tegenwoordig van de gewone man ratelaar genoemd wordt.

Gedaante.

1. De witte populier die meest abeelboom heet is een boom die zeer gauw heel groot wordt en zeer gauw hoog opschiet en omtrent zijn top in vele takken verbreid wordt. De schors van de struik is effen en glad, witachtig van kleur en vooral aan de takjes. Het hout is wit en zacht en laat zich zeer gemakkelijk klieven, snijden of bewerken. De bladeren zijn breed en rondom diep gesneden en kantig en lijken bijna op de wijngaardbladeren, maar veel kleiner en aan de opperste zijde glad, kaal, effen en groen en aan de ander of onderkant wit, zacht en wolachtig. De bloemen zijn lange katjes die tot stuifjes vergaan en zijn eerst wat paarsachtig en daarna bleker van kleur. De wortelen spreiden zichzelf herwaarts en derwaarts uit en kruipen langs de ris van de aarde zonder er dieper in te zinken of zichzelf zeer vast te maken en daarom gebeurt het dikwijls dat deze bomen door de kracht van enige sterke winden of storm en onweer ter aarde geworpen en geveld worden.

2. De zwarte of gewone populierboom is van grootte en hoogte de witte populier of abeelboom gelijk en is zelfs soms hoger en dikwijls meer getakt en dikwijls ook dikker van stam. De schorsen zijn ook effen, maar het hout is harder, geler of minder wit, taaier, zenuwachtiger en ongemakkelijker om te klieven. De eerste knoppen en scheden van de toekomende bladeren zijn in deze boom langwerpig en groter dan een gerstekorrel daar olieachtige of harsachtige en aan de vingers klevende vetheid in is, bleek of geelachtig van kleur en zeer aangenaam en behaaglijk van reuk welke vetheid en reuk daarna vergaat als die knoppen groter geworden en in volkomen bladeren veranderd zijn. En deze bladeren zijn niet kantig of gehoekt, maar lijken op de eerst voortkomende klimopbladeren, te weten breed en voor spits, rondom de kanten wat gekerfd, groen van kleur, effen en blinkend, maar niet wit, grijs of wolachtig die elk aan een lang dun steeltje hangen waardoor het komt dat als ze door enige wind of anders tegen elkaar gedreven worden popelen en klateren, dat is een groter geluid van zich geven dan het loof van ander bomen plag te doen. In plaats van bloemen heeft deze boom ook ruige katjes en daarna een smalle tros als een langwerpige wijndruif tezamen verzameld van vele ronde besjes en als die rijp geworden zijn opengaan en in wolachtige stuifjes of goochelhaar vergaan en verwaaien. De wortel van deze populier zinkt dieper en is vaster in de aarde dan die van de abeelboom.

3. De derde populier die ratelaar heet is niet zeer veel lager en kleiner dan de twee voorgaande. Van schorsen en hout komt die het dichtst bij de zwarte populier , dan zijn bloempjes of katjes zijn langer en zwarter en zijn bladeren zijn ook zwarter en harder, wat rondachtig en aan de kanten dieper gesneden en hangen aan langere steeltjes en schudden daarom bijna altijd en bevende of ratelen al of ze tegen elkaar gesmeten worden en zelfs als het mooi en stil weer is of als er bijna geen wind in de lucht is. Zijn wortels houden ook vaster en zinken dieper in de aarde dan die van de abeelboom.

Plaats.

De populierbomen groeien graag in lage donkere platte bossen en in andere lage vochtige broekachtige beemden en bij de grachten, staande en vlietende wateren, aan de kanten van de lustige rivieren of waterstromen en vooral de witte. [1308]

Tijd.

Populierbomen zijn van de eerste bomen die hun loof voortbrengen want ze botten op het eind van maart en april, maar voor alles zo gaat de zwarte of gewone populier wiens knopjes altijd geplukt moeten worden eer dat ze in volkomen bladeren veranderen en als de vette harsigheid er meest aan gevonden kan worden wat gewoonlijk in het begin van de lente of wat later plag te gebeuren als de dagen en nachten even lang zijn.

Naam.

De witte populier wordt in het Grieks Leuce genoemd en in het Latijn Populus alba, dat is witte populier en van sommige Farfarus zoals blijkt uit Plautus in zijn komedie Penulus, hier te lande heet het meest abeelboom waarnaar sommige ongeleerde schoolmeesters die boom Abies in het Latijn willen noemen, doch met grote dwaling want Abies is een geslacht van dennenboom zoals we hierna verklaren zullen. In Hoogduitsland heet deze populierboom Pappelbaum, Weisz Alberbaum en Weisz Popelweyden, in Frankrijk peuplier blanc, in Italië popolo bianco, in Spanje alamo blanco en amieyro en in Bohemen topel.

2. De andere populier heet in het Latijn Populus nigra, dat is zwarte populier, hoewel dat hij hier te lande genoeg bekend is met de enkele naam populier en popelaer, in het Grieks heet hij Aegeiros, in het Hoogduits Aspen, in het Frans peuplier noir, in het Italiaans popolo nero, in het Spaans alamo nigrilho, in het Engels aspe of popler tree. Petrus Crescentius noemt hem ook Albarus in het Latijn.

Dat eerste knopje of schede van de bladeren van deze zwarte populier dat men in de apotheken gebruikt wordt daar Oculus Populi genoemd, maar anderen noemen het liever Gemma Populi en sommige Grieken noemen het Sperma, dat is te zeggen zaad. En daarvan is die dwaling gekomen dat sommige niet dit vette en welriekende uitspruitsel of schede van de bladeren in de bereiding van de populierzalf aanraden te gebruiken, maar nemen daarvoor die druifvormige trosjes die na de katjes volgen; waarin nochtans geen vettigheid of harsachtigheid gevonden wordt daar de Grieken in de voor vermelde zalf niets anders niet aanraden te nemen van deze populier dan hetgeen dat olieachtig, vet of harsachtig is al is het zo dat ze het misschien geen goede of eigen naam gegeven hebben wat uit Paulus Egineta genoeg blijken kan want hij zegt aldus in zijn 7^de boek; ‘Omtrent of rondom dat zaad (in het Grieks) wordt veel hars gevonden’.

In niet kleinere dwaling zijn gevallen die andere die de fabels en versieringen van de poëten volgen en geloofd hebben dat de amber, emmer of Succinum voortkomt uit de tranen die van de populierbomen in de rivier Po vallen of vloeien en daarin hard worden of stollen zouden. Want voorwaar de amber komt geenszins uit de populier voort, maar is een andere vochtigheid die hard wordt die geenszins in Italië omtrent de Po, maar aan de zeekant van Pruisen en aan de oever van de Noordse of Oostzee gevonden en verzameld wordt.

3. De derde soort van populier wordt hier te lande rateleer genoemd naar het geluid dat de bladeren van zich geven als ze tegen elkaar gedreven worden en vanwege dezelfde oorzaak heet ze in het Latijn ook Populus Tremula naar de Franse naam tremble, zo het schijnt. Deze soort van populier wordt geloofd dat het dezelfde is die Plinius Populus Libyca noemt en Theophrastus Cercis die van Theodorus Gaza Populus montana genoemd wordt als of men bergpopulier zei.

Aard, kracht en werking.

1. De witte populier of abeelboom heeft een afvegende kracht, te weten is van waterige lauwe en van aardachtige dunachtige stof tezamen verzameld.

De schors van de abeelboom een ons zwaar of als andere zeggen het gewicht van een denarius, dat is een vierendeel lood, tegelijk ingegeven geneest de druppelplas en diegene die met de heupjicht en jicht gekweld zijn, net zoals de poëet Quintus Serenus Sammomicus oock betuigt en zegt in zijn gedichten aldus: ‘Dikwijls is de mens met de inwendige heupjicht gekweld op die manier dat hem het gaan heel benomen is met een onlijdelijk pijn er bij, maar daarvan zal hij genezen worden als hij de schorsen van witte populier met zijn drank inneemt’.

Die schorsen met de nier van een muilezel gedronken maakt de mensen onvruchtbaar en laat de vrouwen misvallen, zoals sommige geloofd hebben en hetzelfde zeggen andere van de bladeren van deze boom als ze na voorgaande ledig maken of zuivering van de buik of nadat de vrouwen hun maandstonden gehad hebben ingenomen worden.

Het sap van de bladeren verzoet de pijn en geneest de zweren van de oren, lauw er in gedrupt.

2. De harsachtige vetheid die aan de jonge knoppen van de zwarte populier gevonden wordt is warm en droog van aard en dun van delen of fijn van stof en heeft een dun makende en verzachtende kracht en daarom doet me het zeer geschikt bij alle pleisters, zalven en andere dingen die vermurwen, verzachten en alle pijnen verzoeten en de vermoeidheid weg nemen.

Dioscorides schrijft ook dat deze jonge spruitjes of knoppen van de zwarte populier met azijn gedronken zeer nuttig zijn om de vallende ziekte te genezen.

Van deze populierspruitjes wordt een zeer goed bekende en veel geachte zalf in de apotheken gemaakt die populierzalf heet die eensdeels door de kracht van deze knoppen en eensdeels door de dingen die er meer bij gevoegd worden zeer goed is tot alle verhitting en tot alle verse geslagen, gestoten of gevallen builen en gezwellen, daarop gestreken.

Paulus Egineta leert ons een olie van deze populierknopjes te maken die alle de voor vermelde krachten heeft en Oleum Aegirinum, dat is populierzalf genoemd wordt.

De bladeren van deze zwarte populier zijn bijna de voor vermelde jonge knopjes van krachten gelijk, maar ze zijn in al hun werkingen slapper en zwakker, naar de mening van Galenus. [1309]

Deze bladeren klein gestoten, gewreven of gestampt en met azijn vermengt en op de voeten gelegd genezen en verzoeten de pijn en jicht er van, als Dioscorides betuigt.

3. De ratelaar wordt geloofd van krachten meer op de zwarten populier te lijken dan op de witte.

BIJVOEGING.

(Populus alba) De bladeren van de abeelboom zijn eerst rondachtig en lijken veel op de peerboombladeren, doch veel groter, maar als ze oud geworden zijn dan krijgen ze hoeken, ze staan op lange stelen en daarom klateren ze en geven geluid zoals die van zwarte populier en ratelaar als ze van de winden tegen elkaar gesmeten worden. Lobel noemt hem Populus alba latifolia, in het Hoogduits ook Abielbaum, in het Engels whipte poplar, in het Waals obeau, aubel en obel en hij beschrijft er twee soorten van, een die hij abeelboom met kleinere bladeren noemt die overal en in Brabant veel groeit en een ander met brede bladeren die niet zo algemeen is maar in Vlaanderen geteeld wordt omdat ze sneller groot wordt.

(Populus nigra) De echte of zwarte populier heet in het Hoogduits ook Popel weiden, in het Engels blake popler tree, in Italië bij de gewone man pioppo, piuppo en tiuppo en in onze taal ook ulbenboom.

(Populus tremula) De ratelaar of derde soort van populier heet ook niespen-boom, bij Lobel in het Latijn Libyca Plinij, Crataegus Theophrasti quorumdam, in het Waals niespe, in het Italiaans popolo montana en in het Engels aspe.

Populier van Peru, in het Latijn Populus Novi orbis, wordt hierna bij de niet te volle bekende of vreemde en Indische gewassen gerekend.

Populago is het hoefblad dat anders Farfara en Farfarella en misschien Chamaeleuce Plinij heet omdat het zo op de abeelbladeren lijkt.

Populus pumila of Populago quorumdam is de dotterbloem.

Noch van de krachten.

De bladeren en schorsen van de abeel of witte populierboom zijn getemperd en middelmatig in warmte en koude, maar wat droog en afvegend, als gezegd is. De schors in wijn gekookt laat goed plassen. De ronde knoppen van deze boom met honig gemengd genezen de schemering van de ogen, daarop gestreken. Die knoppen van de abeelboom en niet die van de zwarte of echte populier worden van sommige in de populierzalf gedaan. Maar gewoonlijk neemt men hier en in andere landen de jonge knoppen van de zwarte populier om de voor vermelde zalf Unguentum Populeum of Populeonis te maken die onder de verkoelende zalven gerekend wordt omdat er andere koude dingen bij gedaan worden of omdat ze geschikt is om door haar matige hitte de al te grote hitte van de gezwellen te verdrijven. Die dient ook om het melk te verdrogen van de vrouwen die net van kind gelegen of geleegd zijn. Die laat ook slapen, aan de slag van het hoofd en aan de slaande aderen gestreken en op de navel gestreken laat zweten.

Deze knoppen met verse boter gemengd maken mooi haar als men het hoofd daarmede bestrijkt. Sommige verzamelen de harsachtige vetheid van deze knopjes en gebruiken die in al hetgeen daar de echte hars nuttig en goed toe zou mogen zijn.

De vettigheid die van de populierboom drupt en met de rivier Pan of Po afvloeit, zo men zegt, en in geel amber verandert, wel stijf gewreven, geeft een lieflijke reuk en wordt goudgeel en die gestoten en gedronken stopt de vloeden die van de maag komen en de buikloop en heeft vele andere krachten die hier niet behoren vermaand te worden omdat Dodonaeus met reden betoont dat die amber de populierbladeren niet aangaat.

De bladeren van al deze bomen worden niet geprezen om het land te bemesten. Dan men vindt geschreven dat de schorsen van de abeelboom en van de populierboom in stukjes gesneden en in voortjes met mest begraven in alle tijden van het jaar goede kampernoelies voortbrengen. Andere kappen de populier heel af tot de aarde toe en begieten de stam met warm water daar wat heesdeeg in opgelost is en dan zullen er zeer goede kampernoelies in de tijd van vier dagen aan komen of men zal as van gebrand populierhout op de aarde strooien en daar water over gieten.

De harige stuifjes die men in de vruchten van deze populier vindt worden gebruikt om het bloed van de wonden te stelpen.

Hetzelfde kan de verbrande schors van de ratelaar.

Andere gebruiken de wortel van deze bomen en zeggen dat diegene die daarvan drinken van steken of pijn in de buik en van de koude plas vrij zullen zijn.