Manna

Manna, ende haer Indische gheslachten. 16.

De Ghemeyne Manna wordt meest op de boomen ghevonden, aldaer dick gheworden zijnde, ende de ghedaente van kleyne saden oft horenkens aenghenomen hebbende: ende dat in veele ende verscheyden landen: maer de beste wordt uyt Calabrien ghebroght, Manna Calabra ghenoemt, die van de bladeren der boomen selve ghepluckt ende vergadert is, van veele kleyne doorluchtighe swaere greynkens, als Mastick, wit, goet ende soet van smaeck. Daer nae volght de ghene diemen op de tacken selve vergadert: maer de slechtste vindtmen op de steenen: ende dese twee laetste zijn grover ende dicker, ende niet soo reyn oft wit. Men vergadertse meest in Mey; ende men bewaertse een heel iaer langh. Sy wordt vervalscht; maer is goedt te onderkennen: oock soo ghebeurt die vervalschinghe meest in de ghene die grof, gheklontert ende niet greynachtigh en is. Eenighe maecken daer twee gheslachten van, te weten een Vochte Manna, ende een Drooghe: maer de drooghe is wederom tweederley, die van Calabrien, ende die van Brianzon. Ende daer by wordt gherekent de Manna Syriaca, die oock seer goedt is, alsse de Mastiche ghelijckt, ende seer soet is: ende dusdanighe Manna wordt Manna Mastichina gheheeten, dat is Manna van den Mastick-boom, eensdeels om datse op de Mastick-boomen meest te vinden is, ende eensdeels om datse in greynen als de Mastick versamelt is (ende niet in groote klonteren ghehoopt) ende is suyver; ende wordt hedensdaeghs van de Joden ghehouden voor eenerhande dingh met de Manna Israëlitica, die het volck van Israël Manhu noemden; ’t welck soo veel bediet als ofmen VVat is dat seyde: om dat sy dat woordt ghebruyckten doen sy de hemelsche Manna eerst met groote verwonderinghe aensaghen. Daerom maghmen segghen dat de Manna Mastichina, ende de Manna granata, die van Venegien ende Genua ghebroght wordt, de beste is, om datse best over een komt met de oprechte Israëlische Manna, als Lobel oock betuyght. Nochtans, seydt hy, en is de Manna van Brianson niet te verachten, die aen ’t gheberghte van Provence ende Savoyen pleegh vergadert te worden: de welcke meest al Vranckrijck door ghebruyckelijck is (dan men moet uyt de selve verkiesen het alderklaerste, suyverste, witste ende verschte graen) ende werckt alsoo wel als de beste uytlandtsche Manna, die in de Apoteken Manna Tereniabin gheheeten wordt, ende van de Araben meest gheacht is, ende die sommighe hier te lande eyghentlijck Honighdauvv heeten; ende is de Honigh-raten oft ghekorende Honigh ghelijck; ende wordt voor de beste ghekosen alsse wit ende versch is; dan in Syrien ende elders wordt de vochte ende niet ghegreynden, maer in seer groote klonteren vergaderde Manna oock soo ghenoemt. Dan om dese Manna beter te beschrijven, sullen wy hier vijf soorten van vremde Manna uyt Garcias ende andere verhaelen.

1. Een soorte wordt in lederen sacken oft cuders bewaert, ende smaeckt als Honigh-raten, in ’t Indiaensch Xirquest oft Siracost ghenoemt, dat is melck van den boom Quest.

2. De tweede soorte heet Tirimiabin oft Trungibim, ende wordt ghelooft aen de Distelen te groeyen, van veele greynen versamelt, grooter dan Coriander-saedt, half ros oft geelachtigh, ende half roodt; dese houden de Persiaenen voor de beste: want de ander oft ghemeyne en gheven sy de kinderen niet voor datse viertien iaer oudt zijn. Bellonius vermaent oock van een Tereniabin (alsoo nu ter tijdt ghenoemt van de inwoonders van Kayro) die op den bergh Sinai veel te vinden is, ende aldaer van de Monicken vergadert wordt: dan hy heetse Vochte Manna, in ’t Latijn Manna liquida, ende dese wordt in eerde potten ghedaen, ende soo te koope ghebroght, ende die houdt hy voor het Mel Cedrium Hippocratis, oft Ros Libani van andere. Doch in de selve stadt vindtmen de ander drooghe soorte oock ghenoegh, die sy alleenlijck Manna noemen; sulcks als is de Manna van Brianson.

3. De derde soorte wordt verkocht in groote klonteren, met eenighe bladeren ghemenght, anders isse de Manna van Calabrien seer ghelijck: maer wordt veel beter ghehouden, ende wordt uyt Persien ghebroght.

4. Wt Ormuz wordt te Goa een Ander Manna ghevoert, oock in lederen sacken, de ghedaente van witten ghesuyverden Honigh hebbende: maer sy bederft seer haest.

5. Christophorus a Costa vermaent van een ander soorte, die tot Ormuz oock verkocht wordt, in wat groter klonteren ghehoopt dan de Calabreesche, ende oock niet soo wit, maer veel beter koop dan d’ander: dan sy moet voor de vochtigheydt bewaert worden. Doch dit is een vervalscht Manna aldus ghemaeckt: Sy nemen heel wit ende suyver stijfsel oft meel: ende doen daer by van sulcke Manna als sy krijghen konnen (maer meest een soorte die de Calabrische wat ghelijckt) ende wat Scammonie, ende saedt van Visa (dat een soorte van Lathyris schijnt te wesen) wat poeder van een melck gevende wortel die Dante heet: ende menghen dit met Suycker, ende een weynighsken welrieckende water.

6. Manna van Wieroock en is anders niet dan het fijnste deel van Wieroock; als in ’t Capitel van Wieroock gheblecken is: ende wordt van sommighe Manna Turis gheheeten.

Aengaende het wesen, ghestaltenisse, ende den oorsprongh van allerley Manna, zijn de oude ende de nieuwe schrijvers oneens: want sommighe meynden datse een Honighachtigh sap was uyt de locht ghevallen op de Eycken oft andere boomen, te weten anders niet dan eenen soeten dompighen gheest, die by daghe van der eerden in de locht op ghetrocken is door de warmte, ende wederom in den nacht door de koude in vochtigheydt verandert zijnde, ende als druypende gheworden, d’eerde, ende in sonderheydt de boomen, in den dagheraet bedaut ende nat maeckt: ende daer nae heeten sy de selve Aëromeli, Drosomeli, Mel aërium, ende Mel roscidum; als ofmen Honighdauvv seyde; dan Celsus noemtse Mel Syriacum oft Honigh van Syrien; de Arabers heetense Trunschibin, ende Trungibin. Andere segghen datse Manna heet nae de oudt Latijnsch woordt Manum; ’t welck Goede beteeckent. Immers dese Manna, seydt Lobel, is warmachtigh, swaer ende vet, ende smilt niet haest; iae ghesmolten zijnde met eenighe warme vochtigheydt, en blijft niet ghelijck Honigh oft Suycker, daer mede ghemenght, maer loopt meest wederom tsamen, al oft sy haer met de waterachtighe vochtigheydt niet en wilde menghen, ghelijck Harst ende Gomme; ende alsoo weder by een vergadert zijnde, hanghtse aen de kanten van den kroes oft wat daer sy in is. Soo dat het blijckt datse gheenen dauw van de locht en is. Maer andere, als Lobel selve, ghelooven datse een krachtigh sap is ende domp, die in elcken boom oft cruydt is, ende door de kracht der Sonne rijp gheworden is, ende in den dagh uyttreckende ende rijsende door de verborghen sweetgaten van de schorssen, door de selve hitte van de Sonne in de locht verdwijnt: maer des ’s nachts, als den ghewoonelijcken dauw valt, soo menght hy hem daer mede, ende soo vergaderen sy tsamen, ende maecken een dingh tusschen Honigh ende Suycker, dat iemandt daerom nae het Griecks Melisaccharon oft Honigh-Suycker ghenoemt heeft. Dit bevestight hy met het segghen van sommighe Apotekers, die groote afghehouwen tacken van Lorcken oft Esschen-boomen in kelders ghebroght hebbende, op sulcken tijdt als de Manna pleeght vergaderen te worden, ’s anderendaeghs Manna daer op ghesien hebben, al was die soo klaer niet als d’ander. Dan Christophorus a Vega schrijft, dat hy Manna op Wilghe-boomen heeft ghevonden, ende oock wel op de aerde, ende op de steenen, daer ghelaten van kleyne Biekens ghelijck Mugghen; de welcke hy wel in viertigh swermen op eenen boom ghesien heeft, in elcken swerm ettelijcke honderden tsamen vergadert. In voeghen dat hier uyt te besluyten is, dat de Manna een soorte van Honigh is, ende van eenighe ghedierte ghemaeckt ende ghewrocht wordt, als van de Lacca gheseydt is, ende als van den Honigh ende Wachs een ieder bekent is. Doch sy moest hier beschreven worden, om datmense veel op de Mastick ende Lorcken-boomen pleeght te vinden. Dan om daer noch meer van te weten, salmen lesen ’t ghene dat [1383] Donatus ab Altomari in een bijsonder boecksken daer van gheschreven heeft.

De Manna is in warmte ende koude matelijck ghestelt, doch wat warmachtigher. Sy streckt voor voedsel ende voor medicijne: maer sy voedt min dan het Suycker; want sy is specerijachtigher ende meer afvaghende, ende bequaemer om den buyck weeck te maecken. Rhases seydt dat de beste Manna is diemen op de Denne-boomen vindt; ende datse goedt is voor het kichen ende hoesten, ende om de borst bequaemelijck te ruymen. Doch allerley Manna versacht de keele, borst ende maghe, suyvert, vaeght af, drijft de galle sachtelijck uyt; ende is sonderlinghen goet ghenut van de ghene die te veel hitte in ’t lijf hebben; ende verslaet den dorst. Sy reynight de herssenen, ende beneemt de sinckinghen uyt den hoofde; ende is sonderlinghen goedt de ghene die snuffen ende snoteren. Daerom maecktmen van dese Manna eenighe Caputpurgia, dat is wiecken diemen in den neuse steeckt: ende dese trecken veel vochtigheydts uyt den hoofde; ende sy versoeten de pijne in ’t hooft, die van sinckinghen oft vochtigheden der herssenen komen. Sy verdrijft oock de sweeringhen die haer verheffen van de quade fluymen. De selve Manna met Venckel-saedt ghenut, gheneest de swillinghen van binnen ’s lijfs; ende beneemt de sweeringhen die van hittighe kortsen komen, ende blust den dorst, in sonderheyt met Corinten oft kleyne Rosijnen ghenut. Andere prijsense teghen de hitte der kortsen met Endivie-water inghenomen. Dan voor allen dient de Manna de ionghe kinderen, ende de swangere vrouwen om haer den buyck los te maecken sonder eenighe beroerte; ende magh ghegheven worden van anderhalf loot tot by de twee oncen tseffens. De Manna van Brianson salmen in ghebreke van de Syriacksche oft Calabreesche moghen ghebruycken, doch van anderhalf once tot dry oncen toe: want sy haelt de galachtighe vochtigheyt seer soetelijck uyt de grootste aders, ende uyt de lever, ende oock de slijmerigheden uyt de longher. Sommighe segghen dat de kracht van allerley Manna versterckt moet worden met wat Thijm, Hijsop oft iet derghelijcks, ende datse ontdaen moet worden met wat Hoendersap, oft ghesoden oft ghedistilleert water van Buglosse; sommighe doen daer eenighe goede ende soete olie oft wat Boter by. Sommighe doen daer Meyschen dauw by, als sijse ingheven, segghende datse dan beter werckt: ende Lobel seydt datse purgeert nae de krachten der cruyden daer sy van komt, ghelijck den nedervallende dauw een purgeerende kracht in hem heeft van de bladers daer hy op light: in voeghen dat den dauw, die ghenomen is van de Koolbladers ende Roosen, meer suyverende, scherper ende laxerende van krachten is, dan den ghenen die van andere bladeren ghenomen wordt. Hierom, seydt hy, maecken sommighe wijsselijck met den dauw een infusie van Roosen, tot den Syroop van Roosen uyt infusien. De vijfde soorte van vremde Manna werckt krachtighlijck, maeckt den buyck haest weeck; dan en is gheen oprechte maer een ghemenghde Manna; bijnae sulcks als de ghene die Galenus ghebruyckte, die de Manna by het Scammonium, Turbith ende andere krachtighe dinghen raedt te doen, om die wat te bedwinghen.

Algul, Agul, Alhagi, Trunschibin, is een ghewas daer die van Persien hun Manna op vergaderen, met veele roode doornkens, by de twee voeten hoogh, omtrent Aleppo oock wassende, met ronde teere tackskens. Dese doornen zijn wat aschgrauw, als oock zijn de bladeren, die van Verckens gras ghelijck, omtrent den oorsprongh der doornen voortkomende. De bloem is peersch, uyt roode hoofdekens spruytende; daer kleyne roode hauwkens nae volghen, als die van Scorpioides oft Colutea Scorpioides, vervult met roodt saedt. De wortel is bruyn, tamelijcken langh. Dit ghewas vlecht sich oock om verscheyden andere cruyden.

Het is droogh ende heet van aerdt.

Een handts vol van dese bladeren in fonteyn-water ghesoden, ende dat water ghedroncken, maeckt den buyck weeck, ende suyvert het gantsche lichaem

Daer van komt dat a Costa schrijft dat de Manna Teremiabin op de Distelen pleeght gevonden te worden.

Manna en haar Indische geslachten. 16.

De gewone manna wordt meest op de bomen gevonden en is daar dik geworden en heeft de gedaante van kleine zaden of horentjes aangenomen en dat in vele en verschillende landen, maar de beste wordt uit Calabrië gebracht en Manna Calabra genoemd die van de bladeren van de bomen zelf geplukt en verzameld is en van vele kleine doorluchtige zware korreltjes als mastiek, wit, goed en zoet van smaak. Daarna volgt diegene die men op de takken zelf verzamelt, maar de slechtste vindt men op de stenen en deze twee laatste zijn grover en dikker en niet zo rein of wit. Men verzamelt ze het meest in mei en men bewaart het een heel jaar lang. Het wordt vervalst, maar is goed te herkennen en ook zo gebeurt die vervalsing meest in diegene die grof, geklonterd en niet korrelachtig is. Enige maken er twee geslachten van, te weten een vochtige manna en een droge, maar de droge is wederom tweevormig, die van Calabrië en die van Brianzon. En daarbij wordt gerekend de Manna Syriaca die ook zeer goed is als de mastiek gelijk en zeer zoet is en dusdanige Manna wordt Manna Mastichina genoemd, dat is Manna van de mastiekboom en eensdeels omdat ze op de mastiekbomen meest te vinden is en eensdeels omdat ze in korrels zoals mastiek verzameld is (en niet in grote klonters gehoopt) en is zuiver en wordt tegenwoordig van de Joden gehouden voor hetzelfde ding met de Manna Israëlitica die het volk van Israël Manhu noemde wat zoveel betekent als of men ‘wat is dat’zei omdat ze dat woord gebruikten toen ze de hemelse Manna eerst met grote verwondering aanzagen. Daarom mag men zeggen dat de Manna Mastichina en de Manna granata die van Venetië en Genua gebracht wordt de beste is omdat ze het beste overeen komt met de echte Israëlische Manna, als Lobel ook betuigt. Nochtans, zegt hij, is de Manna van Briancon niet te verachten die aan het gebergte van Provence en Savoye verzameld plag te worden die meest heel Frankrijk door gebruikelijk is (dan men moet uit die verkiezen het allerhelderste, zuiverste, witste en verste graan) en werkt alzo goed als de beste buitenlandse Manna die in de apotheken Manna Tereniabin genoemd wordt en van de Arabieren het meest geacht is en die sommige hier te lande eigenlijk honigdauw noemen en lijkt op de honigraten of korrelige honig en wordt voor de beste gekozen als het wit en vers is, dan in Syrië en elders wordt de vochtige en niet korrelige, maar in zeer grote klonters verzamelde Manna ook zo genoemd. Dan om deze Manna beter te beschrijven zullen we hier vijf soorten van vreemde Manna uit Garcias en andere verhalen.

1. Een soort wordt in leren zakken of balen bewaard en smaakt als honigraten, in het Indiaans xirquest of siracost genoemd, dat is melk van de boom quest.

2. De tweede soort heet tirimiabin of trungibim en wordt geloofd aan de distels te groeien en is van vele korrels verzameld die groter zijn dan korianderzaad, half ros of geelachtig en half rood en deze houden de Perzen voor de beste want de ander of gewone geven ze de kinderen niet voordat ze veertien jaar oud zijn. Bellonius vermaant ook van een Tereniabin (alzo tegenwoordig genoemd van de inwoners van Cairo) die op de berg Sinai veel te vinden is en daar van de monniken verzameld wordt, dan hij noemt het vochtige Manna, in het Latijn Manna liquida, en deze wordt in aarden potten gedaan en zo te koop gebracht en die houdt hij voor het Mel Cedrium Hippocratis of Ros Libani van andere. Doch in dezelfde stad vindt men de andere droge soort ook genoeg die ze alleen Manna noemen net zoals de Manna van Briancon.

3. De derde soort wordt in grote klonters verkocht die met enige bladeren gemengd is, anders is het de Manna van Calabrië zeer gelijk, maar wordt veel beter gehouden en wordt uit Perzië gebracht.

4. Uit Ormuz wordt te Goa een ander Manna gevoerd en ook in leren zakken die de gedaante van witte gezuiverde honig heeft, maar die bederft zeer gauw.

5. Christophorus a Costa vermaant van een andere soort die te Ormuz ook verkocht wordt en in wat grotere klonters gehoopt is dan die van Calabrië en ook niet zo wit, maar veel goedkoper dan de andere, dan het moet voor de vochtigheid bewaard worden. Doch dit is een vervalst Manna dat aldus gemaakt wordt, ze nemen heel wit en zuiver stijfsel of meel en doen daarbij van zulke Manna als ze krijgen kunnen (maar meest een soort die wat op die van Calabrië lijkt) en wat Scammonia en zaad van Visa (dat een soort van Lathyrus schijnt te wezen) wat poeder van een melkgevende wortel die Dante heet en mengen dit met suiker en wat welriekend water.

6. Manna van wierook is niets anders dan het fijnste deel van wierook zoals in het kapittel van wierook gebleken is en wordt van sommige Manna Turis genoemd.

Aangaande het wezen, vorm en de oorsprong van allerlei Manna zijn de oude en de nieuwe schrijvers het oneens, want sommige menen dat het een honigachtig sap was dat uit de lucht op de eiken of andere bomen gevallen was, te weten niets anders dan een zoete dampige geest die op de dag van de aarde in de lucht opgetrokken is door de warmte en wederom in de nacht door de koude in vochtigheid veranderd werd en dan druppelend werd op de aarde die vooral de bomen in de dageraad bedauwd en nat maakt en daarnaar noemen ze het Aëromeli, Drosomeli, Mel aërium en Mel roscidum als of men honigdauw zei, dan Celsus noemt het Mel Syriacum of honig van Syrië, de Arabieren noemen het trunschibin en trungibin. Andere zeggen dat het Manna heet naar het oude Latijnse woord Manum wat Goede betekent. Immers deze Manna, zegt Lobel, is warmachtig, zwaar en vet en smelt niet gauw, ja als het gesmolten is met enige warme vochtigheid blijft het niet als honig of suiker, daarmee gemengd, maar loopt meest wederom tezamen al of ze zich met de waterachtige vochtigheid niet wil mengen zoals hars en gom en alzo weer bijeen verzameld hangt het aan de kanten van de kroes of waar het in is. Zodat het blijkt dat ze geen dauw van de lucht en is. Maar andere, als Lobel zelf, geloven dat het een krachtig sap is en damp die in elke boom of kruid is en door de kracht van de zon rijp geworden is en op de dag er uittrekt en rijst door de verborgen zweetgaten van de schorsen die door dezelfde hitte van de zon in de lucht verdwijnt maar ‘s nachts als de gewone dauw valt mengt het zich ermee en zo verzamelen ze tezamen en maken een ding tussen honig en suiker dat iemand daarom naar het Grieks Melisaccharon of honigsuiker genoemd heeft. Dit bevestigt hij met het zeggen van sommige apothekers die grote afgehouwen takken van lorken of essenbomen in kelders gebracht hebben op zo’n tijd als de Manna zich plag verzameld te worden en er de volgende dag Manna op gezien hebben al was die niet zo helder als de andere. Dan Christophorus a Vega schrijft dat hij Manna op wilgenbomen heeft gevonden en ook wel op de aarde en op de stenen die daar gelaten zijn van kleine bijtjes als muggen die hij wel in veertig zwermen op een boom gezien heeft en in elke zwerm ettelijke honderden tezamen verzameld. Op die manier dat hieruit te besluiten is dat de Manna een soort van honig is en van enig gedierte gemaakt en gewrocht wordt zoals van de Lacca gezegd is en zoals van honig en was iedereen bekend is. Doch het moest hier beschreven worden omdat men het veel op mastiek en lorkenbomen plag te vinden. Dan om er noch meer van te weten zal men lezen hetgeen dat [1383] Donatus ab Altomari in een apart boekje ervan geschreven heeft.

Manna is in warmte en koude matig gesteld, doch wat warmer. Het strekt voor voedsel en voor medicijn, maar het voedt minder dan suiker want het is specerijachtiger en meer afvegend en beter om de buik week te maken. Rhases zegt dat de beste Manna is die men op de dennenbomen vindt en dat ze goed is voor het kuchen en hoesten en om de borst beter te ruimen. Doch allerlei Manna verzacht de keel, borst en maag, zuivert, veegt af, drijft de gal zacht uit en is bijzonder goed genuttigd van diegene die te veel hitte in het lijf hebben en verslaat de dorst. Het reinigt de hersens en beneemt de zinkingen uit het hoofd en is bijzonder goed voor diegene die snuffen en snotteren. Daarom maakt men van deze Manna enige Caputpurgia, dat zijn doeken die men in de neus steekt en die trekken veel vochtigheid uit het hoofd en ze verzoeten de pijn in het hoofd die van zinkingen of vochtigheden van de hersens komen. Ze verdrijft ook de zweren die zich verheffen van de kwade fluimen. Die Manna met venkelzaad genuttigd geneest de zwellingen van binnen het lijf en beneemt de zweren die van hete koortsen komen en blust de dorst en vooral met krenten of kleine rozijnen genuttigd Andere prijzen het tegen de hitte van de koortsen met andijviewater ingenomen. Dan voor alles dient de Manna de jonge kinderen en de zwangere vrouwen om bij hun de buik los te maken zonder enige beroerte en mag van anderhalf lood tot bij de twee ons tegelijk gegeven worden. Manna van Briancon zal men in gebreke van de Syrische of die van Calabrië mogen gebruiken, doch van anderhalf ons tot drie ons toe want ze haalt de galachtige vochtigheid zeer zacht uit de grootste aders en uit de lever en ook de slijmerigheden uit de longen. Sommige zeggen dat de kracht van allerlei Manna versterkt moet worden met wat tijm, hysop of iets dergelijks en dat het opgelost moet worden met wat hoendersap of gekookt of gedistilleerd water van buglosse, sommige doen er enige goede en zoete olie of wat boter bij. Sommige doen er meidauw bij als ze het ingeven en zeggen dat het dan beter werkt en Lobel zegt dat het purgeert naar de krachten van de kruiden daar het van komt net zoals de neervallende dauw een purgerende kracht in zich heeft van de bladeren daar het op ligt, op die manier dat de dauw die genomen is van de koolbladeren en rozen meer zuivert, scherper en laxerend van krachten is dan diegene die van andere bladeren genomen wordt. Hierom, zegt hij, maken sommige zeer verstandig met de dauw een infusie van rozen tot de siroop van rozen uit infusie. De vijfde soort van vreemde Manna werkt krachtig en maakt de buik gauw week, dan is geen echte, maar een gemengde Manna en bijna zoals diegene die Galenus gebruikte die de Manna bij het Scammonia, turbit en andere krachtige dingen aanraadt te doen om die wat te bedwingen.

Algul, Agul, Alhagi persarum of Trunschibin is een gewas daar die van Perzië hun Manna op verzamelen, met vele rode doorntjes rond de zestig cm hoog die omtrent Aleppo ook groeit met ronde, tere takjes. Deze doornen zijn wat asgrauw zoals ook de bladeren zijn en die van varkensgras gelijk en omtrent de oorsprong van de doornen voortkomen. De bloem is paars die uit rode hoofdjes spruiten daar kleine rode hauwtje na volgen zoals die van Scorpioides of Colutea Scorpioides en gevuld met rood zaad. De wortel is bruin en tamelijk lang. Dit gewas vlecht zich ook om verschillende andere kruiden.

Het is droog en heet van aard.

Een hand vol van deze bladeren in fonteinwater gekookt en dat water gedronken maakt de buik week en zuivert het ganse lichaam.

Daarvan komt dat a Costa schrijft dat de Manna Teremiabin op de distels gevonden plag te worden.