Opuntia

HET XXI. CAPITEL.

Van Indiaensche Vijghen.

Ghedaente.

De soorte van ghewas, daer de Indiaensche Vijghen aen groeyen, schiet wel booms-gewijs op, doch sonder struycken oft tacken: want ’t gantsche ghewas en schijnt anders niet te zijn dan een vergaderinghe van bladeren die uyt den anderen spruyten ende boven malkanderen opwassen; gemerckt dat een van dese bladeren in d’aerde ghesteken zijn, daer seer haestelijck in vast blijft, groeyt ende verwortelt, ende daer nae anderen bladeren van hem gheeft; uyt de welcke wederom andere, ende daer uyt wederom noch andere vervolgens spruyten, soo lange tot dat sy groot worden als eenen tamelijcken hooghen boom, ter sijden ettelijcke oock soo ghebladde oft van bladeren vergaderde tacken uytgevende, soo dat uyt een bladt somtijdts twee oft dry bladeren spruyten; te weten een uyt het tsop, ende de andere uyt de sijden, die daer nae wederom uytschietende, de sijd-tacken maecken. Somtijdts nochtans vindtmen, dat desen boom eenen struyck als andere boomen voortbrenghen, te weten wanneer hy niet van een bladt in d’aerde ghesteken zijnde gheplant is, maer als hy van een greynken gesaeyt is geweest. Voorts soo zijn dese bladeren langhworpigh ende breedt, somtijdts dicker dan eenen duym; ende daer uyt steken veele witte, dunne, lange ende scherpe doornkens: maer somtijts, doch heel selden, en hebben sy gheen dorenkens met allen. Op ’t uyterste van dese bladeren komen eerst langhworpighe bloemen voort; daer nae volgen de vruchten, onse gemeyne Vijgen aengaende haer peers-ghewijse oft spitse gedaente eenighsins ghelijck, oock wel soo groot als die, van verwe uyt den groenen peersch, binnen in met roodt sappigh vleesch vervult; het welcke de handen met een bloedighe verwe ghelijck de Moerbesien verwet: dan het opperste van dese vruchten wordt met een bladtachtigh kroonken oft kransken omringelt, gelijck als de volgende schilderije uytwijst, die ons van den edelen wijtberoemden Jacobus Antonius Cortusus van Padoua ghesonden is geweest.

Plaetse.

Dit gewas is uyt Indien eerst in Italien ende andere landen overghesonden ende gebroght geweest, soomen seydt: in de hoven van Neder ende Hooghduytschlandt heeftmen ’t oock somtijdts; ghesien dan ‘t en brenght daer nimmermeer geen vruchten voort, als het in Italien somtijdts doet, maer in Spaegnien dickwijler.

Naem.

Hier te lande wordt dit ghewas Indiaensche Vijge-boom ende Indiaensche Vijghe geheeten; in ’t Latijn Ficus Indica. De Indiaenen noemen ’t Tune. Sommige zijn van gevoelen, dat dese Indiaensche Vijge wel soude moghen wesen de Opuntia daer Plinius van vermaent in sijn 21.boeck, te weten in ‘t 17.capitel, wanneer hy aldus seydt: Omtrent de stadt Opuns wast een cruydt, ’t welck daer nae Opuntia heet, oock den mensche aenghenaem oft soet van smaeck: ende, dat wonder is, soo wassende, dat sijn bladt in een wortel verandert, ende dan voort op schiet ende grooter wordt. Dese Opuns is een stadt in Grieckenlandt, niet verre van Phocis gheleghen, als Pausianus, Strabo ende Plinius tuyghen.

Indiaensche Vijghe van Theophrastus. Daer wordt noch een ander Indiaensche Vijge oft Ficus Indica van Theophrastus in sijn 4.boeck beschreven; wiens beschrijvinghe van Plinius in ‘t 5.cap. van ‘t 12.boeck seer fraey vertaelt is gheweest: De Vijghe, seydt hy, heeft daer, te weten in Indien, kleyne vruchten: sy saeyt haer selven altijdts, ende pleeght haer met seer groote ende wijt-uytghespreyde tacken te verbreyden: van de welcke de onderste haer selven soo nae by der aerden krommen oft buyghen, dat sy in een iaer tijdts daer vast in worden ende verwortelen, ende een nieuw uytspruytsel beneffens haer moeder gheven, de selve in de ronde seer lustigh besettende, als oft daer een prieel voor smenschen handen gheset waer. Ende tusschen ’t begrijp van dese soo tuyns-ghewijs oft haeghs-ghewijs voortkomende tacken oft ionghe boomen houden de herders hun woonstede des Somers: want die plaetse is schaduwachtigh ende wel teghen de hitte der Sonnen beschermt ende beschudt door het loof ende de tacken van dit gheboomte; ’t welck seer fraey om sien is soo wel voor de gene die onder dese tacken schuylen, als voor de gene die dat gewelfsel van verre komen te aenschouwen. De opperste tacken van desen boom schieten seer hoogh op, ende verspreyden haer selven bosch-gewijs in de wijdde; dan de moeder oft middelstruyck is soo wonderlijcken groot, dat veele van dese boomen eenen struyck omtrent sestigh voeten dick hebben, ende daer haer schaduwe wel ’t vierendeel van een Italiaensche mijl oft twee stadien wijdt [1275] beslaet. Dese bladeren zijn soo breedt als een van die schilden, daer de Krijghs-vrouwen Amazones gheheeten mede plagen te velde te trecken: daerom bedecken sy met haer dickte ende breedde de vruchten soo seer, dat sy niet groeyen oft van de Sonne beschenen en konnen worden. Dese vrucht en wast niet veel by een, ende is kleyn; selfs niet grooter dan een Faba (dat is niet soo groot als een Boone, maer als een groote Erwte) wordende. Maer als sy door de hitte der Sonnen rijp gheworden is, dan heeft sy eenen seer soeten ende aengenaemen smaeck; ende betoont dat de vrucht weerdt is, datse op soo edelen ende wonderlijcken boom groeyt. Desen boom wast in Indien meest omtrent oft neffens de riviere oft waterstroom Acesines gheheeten. Dit zijn de woorden van Plinius, ende van Theophrastus, aengaende de Indische Vijghe.

BIIVOEGHSEL.

In Italien, Spaegnien, ende oock in Languedock is dese Vijge ghemeyn ghenoegh gheworden: midts datse daer oock rijpe vruchten krijght, ende soo wel aerdt (sonderlingen in Sicilien) datmen daer heele hoven mede soude mogen tuynen oft afschutten. Dan oft de Indische Vijghe, daer Theophrastus af schrijft, ’t selve gheboomte is, dat sullen wy elders uyt Clusius betoonen: want Theophrastus schijnt met dien naem eenen gantschelijck anderen boom verstaen te hebben, dan den teghenwoordighe Indiaensche Vijghe-boom, die niet soo seer groot wordt, maer meest kleyn ende sonder tacken blijft. Aengaende den naem Opuntia, wy hebben uyt den selven Clusius elders een Opuntia marina beschreven: ’t welck een Zee ghewas is, ende dese Indiaensche Vijghe oock niet en ghelijckt: de welcke van veele niet alleen Opuntia gheheeten wordt, maer meest Tune, van andere Pala Plinij, Anapallus Bellonij, Tune ficifera Indorum oft Tunas Americanum, om datse veel in de eylanden van Peru, ende meest in Hispanola groeyt, van waer datse hier te lande ghebroght is. Sy is in Duytschlandt van saedt, ende dat den sestienden dagh voortgekomen, seydt Camerarius, twee dicke roode spitse bladeren uytghevende, ende daer nae witte ende roode hayrkens, ende een hayrigh rondt bladt, alleenghskens platter wordende.

Andere gheslachten van Indische Vijghen, te weten de Ficus Indica Clusij, de Ficus Martahanis ende Pervana, ende meer dierghelijcke, zijn hier nae by de Indische oft Vremde ghewassen ghestelt, ende breeder beschreven.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

Wat dit cruydt vermagh, is noch niet ten vollen bekent: dan men bevindt, dat de pisse van de ghene die dese vruchten geten hebben roodt is, als oft sy bloedt quijt wierden: hoe wel dat sy daer van gheen noot en hebben. De bladeren overmidts gekloven, ende warm op de borst gheleydt, genesen alle de gene die aen den borst gequetst zijn, oft enige ribbe gekroockt, ghebroken oft geblutst hebben door eenigen val oft stoot. De selve versoeten oock de pijne van de litmaten oft leden. ‘Tsap van dese bladeren wordt oock ghepresen teghen de oude zeeren.

De vrucht selve is van smaeck, ende lieffelijckheydt, ende, soo het te ghelooven is, van deughden ende krachten met de ghemeyne Vijghen niet te verghelijcken.

HET XXI. KAPITTEL.

Van Indiaanse vijgen. (Opuntia ficus-Indica)

Gedaante.

De soort van gewas daar de Indiaanse vijgen aan groeien schiet wel boomvormig op, doch zonder stammen of takken want het ganse gewas schijnt niets anders te zijn dan een verzameling van bladeren die uit elkaar spruiten en boven elkaar groeien, gemerkt dat als een van deze bladeren in de aarde gestoken wordt er zeer gauw in vast blijft, groeit en verworteld en daarna andere bladeren van zich geeft waaruit wederom andere en daaruit wederom vervolgens noch andere spruiten zolang tot dat ze groot worden als een tamelijke hoge boom en terzijde ettelijke ook zulke bladige of van bladeren verzamelde takken uitgeeft zodat uit een blad soms twee of drie bladeren spruiten, te weten een uit de top en de andere uit de zijden die daarna wederom uitschieten en de zijtakken maken. Soms nochtans vindt men dat deze boom een stam zoals andere bomen voortbrengt, te weten wanneer hij niet van een blad in de aarde gestoken geplant is, maar als hij van een korreltje gezaaid is geweest. Voorts zo zijn deze bladeren langwerpig en breed en soms dikker dan een duim en daaruit steken vele witte, dunne, lange en scherpe doorntjes, maar soms, doch heel zelden, hebben ze totaal geen dorentjes. Op het uiterste van deze bladeren komen eerst langwerpige bloemen voort en daarna volgen de vruchten die enigszins op onze gewone vijgen aangaande hun peervormige of spitse gedaante lijken en ook wel zo groot als die en van kleur uit het groene paars en binnenin met rood sappig vlees vervult wat de handen met een bloedige kleur als de moerbeien kleurt, dan het opperste van deze vruchten wordt met een bladachtig kroontje of kransje omringd zoals als de volgende schilderij uitwijst die ons van de edele wijdberoemde Jacobus Antonius Cortusus van Padua gezonden is geweest.

Plaats.

Dit gewas is uit Indien eerst in Italië en andere landen overgezonden en gebracht geweest, zo men zegt, in de hoven van Neder en Hoogduitsland heeft men het ook soms gezien, dan het brengt daar nimmermeer vruchten voort zoals het in Italië soms doet, maar in Spanje vaker.

Naam.

Hier te lande wordt dit gewas Indiaanse vijgenboom en Indiaanse vijg genoemd, in het Latijn Ficus Indica. De Indianen noemen het tune. Sommige zijn van mening dat deze Indiaanse vijg wel de Opuntia zou mogen wezen daar Plinius van vermaant in zijn 21^ste boek, te weten in het 17^de kapittel wanneer hij aldus zegt: ‘Omtrent de stad Opuns groeit een kruid wat daarnaar Opuntia heet en ook voor de mens aangenaam of zoet van smaak is en, dat wonder is, zo groeit dat zijn blad in een wortel verandert en dan voort opschiet en groter wordt’. Deze Opuns is een stad in Griekenland en niet ver van Phocis gelegen zoals Pausianus, Strabo en Plinius betuigen.

Indiaanse vijg van Theophrastus. Daar wordt noch een andere Indiaanse vijg of Ficus Indica van Theophrastus in zijn 4^de boek beschreven wiens beschrijving van Plinius in het 5^de kapittel van het 12^de boek zeer fraai vertaald is geweest: ‘De vijg, zegt hij, heeft daar, te weten in Indien, kleine vruchten en ze zaait zichzelf altijd en plag haar met zeer grote en wijdt uitgespreide takken te verbreiden waarvan de onderste zichzelf zo naar de aarde krommen of buigen dat ze in een jaar tijd daar vast in worden en bewortelen en een nieuw spruit naast haar moeder geven en die in de ronde zeer lustig bezetten als of er een prieel door mensenhanden gezet was. En tussen de omvang van deze zo tuin- of haagvormige voortkomende takken of jonge bomen houden de herders ’s zomers hun woonstede, want die plaats is schaduwachtig en goed tegen de hitte van de zon beschermt en beschut door het loof en de takken van dit geboomte wat zeer fraai om te zien is en zowel voor diegene die onder deze takken schuilen als voor diegene die dat gewelfsel van ver komen te aanschouwen. De opperste takken van deze boom schieten zeer hoog op en verspreiden zichzelf bosvormig in de wijdte, dan de moeder of middelstam is zo wonderlijk groot dat vele van deze bomen een stam van omtrent achttien meter dik hebben en daar haar schaduw wel het vierendeel van een Italiaanse mijl of twee stadiën wijdt [1275] beslaat. Deze bladeren zijn zo breed als een van die schilden daar de krijgsvrouwen die Amazones heten mee te velde te plegen trekken en daarom bedekken ze met hun dikte en breedte de vruchten zo zeer dat ze niet groeien of van de zon beschenen kunnen worden. Deze vrucht groeit niet veel bijeen en is klein, zelfs niet groter dan een Faba (dat is niet zo groot als een boon, maar als een grote erwt) worden. Maar als ze door de hitte van de zon rijp geworden is dan heeft ze een zeer zoete en aangename smaak en betoont dat de vrucht het waard is dat ze op zo’n edele en wonderlijke boom groeit. Deze boom groeit in Indien meest omtrent of naast de rivier of waterstroom die Acesines heet’. Dit zijn de woorden van Plinius en van Theophrastus aangaande de Indische vijg.

BIJVOEGING.

In Italië, Spanje en ook in Languedoc is deze vijg algemeen genoeg geworden omdat ze daar ook rijpe vruchten krijgt en zo goed aarden (vooral in Sicilië) dat men daar hele hoven mede zou mogen omtuinen of afschutten. Dan of de Indische vijg daar Theophrastus van schrijft dezelfde boom is zullen we elders uit Clusius betonen, want Theophrastus schijnt met die naam een gans andere boom verstaan te hebben dan de tegenwoordige Indiaanse vijgenboom die niet zo zeer groot wordt, maar meest klein en zonder takken blijft. Aangaande de naam Opuntia, we hebben uit dezelfde Clusius elders een Opuntia marina beschreven wat een zeegewas is en ook niet op deze Indiaanse vijg lijkt die van vele niet alleen Opuntia genoemd wordt, (Opuntia tuna) maar meest tune en van andere Pala Plinij, Anapallus Bellonij, Tune ficifera Indorum of Tunas Americanum omdat ze veel in de eilanden van Peru en meest in Hispanola groeit vanwaar dat ze hier te lande gebracht is. Ze is in Duitsland van zaad en dat de zestiende dag voortgekomen, zegt Camerarius, die twee dikke rode spitse bladeren uitgeeft en daarna witte en rode haartjes en een harig rond blad dat geleidelijk aan platter wordt.

Andere geslachten van Indische vijgen, te weten Ficus Indica Clusij, Ficus Martahanis en Pervana en meer diergelijke zijn hierna bij de Indische of vreemde gewassen gesteld en uitvoeriger beschreven.

Aard, kracht en werking.

Wat dit kruid kan is noch niet te volle bekend, dan men bevindt dat de plas van diegene die deze vruchten gegeten hebben rood is alsof ze bloed kwijt werden, hoewel dat ze er geen last van hebben. De bladeren overdwars gekloven en warm op de borst gelegd genezen al diegene die aan de borst gekwetst zijn of enige rib gekrakt, gebroken of geblutst hebben door enige val of stoot. Die verzoeten ook de pijn van de ledematen of leden. Het sap van deze bladeren wordt ook geprezen tegen de oude zeren.

De vrucht zelf is van smaak en lieflijkheid en, zo het te geloven is, van deugden en krachten niet met de gewone vijgen te vergelijken.