Ricinus

HET XI. CAPITEL.

Van Wonderboom oft Mollen-cruydt.

Ghedaente.

VVonderboom oft Mollen-cruydt, Ricinus gheheeten, schiet in seer korten tijdt soo hooghe op, dat het een kleyn boomken van hooghde schier ghelijck schijnt te wesen: ende recht op in de hooghte eenen dicken grooten steel, meer dan een mans lenghde, dat is, langher dan seven oft acht voeten hoogh wassende, van binnen hol ende ydel als een riet, een weynighsken gheknoopt, oft in knies-ghewijse leden verdeylt, nae bovenwaerts in veele tacken verspreydt, van verwe doncker purpurachtigh, blinckende, gladt ende kael: wel verstaende, als men dat wit stof af ghedaen heeft; met ’t welck dien steel met sijne tacken dickwijls ghelijck met bloeme van meel bespraeydt schijnt te wesen. Daer aen wassen seer groote breede bladeren, in veele diepe kerven ghekloven, kantighe ende uytstekende hoecken hebbende, van ghedaente de Vijghe-bladeren wat ghelijck, doch grooter, ende gheensins rouw oft hard in ’t aentasten, maer sacht, gladt ende effen. Wt den schoot oft oorsprongh van dese bladeren spruyten steelkens omtrent een spanne langh, bloemen ende vruchten voortbrenghende, de welcke ghelijck een Druyve, oft groote dichte Dodde in [597] een ghedrongen ende gehoopt staen: dan de bloemen zijn moschachtigh, bleeck-geel van verwe, ende vallen seer haest af: de vruchten zijn van buyten doncker-blaeuw ende met placken gheteeckent, binnen in met wit merch vervult, ende komen voort in drijkantighe hoofdekens, die met sachte oft swacke stekelinghen besett zijn: ende als dese bollekens oft hoofdekens door de rijpigheydt opengaen ende splijten, dan springhen die keernen daer met gewelt uyt. De wortel is menighvuldigh, ende van veele by een vergaderde faselinghen ghemaeckt.

Plaetse.

Den Ricinus oft Wonderboom pleegh hier voormaels met groote menighte in Egyptenlandt te wassen, ende schijnt daer hedendaeghs oock overvloedigh genoegh te wesen: dan in oude tijden wierdt hy daer onderhouden om de Olie diemen van de vrucht van dat ghewas pleegh te slaen; de welcke over al veel gebruyckt wierd, soo wel in de plaesteren ende salven, als in de lampen, soo Plinius schrijft. Hier te lande en wast hy nerghens van selfs, maer wordt in de Cruydt-liefhebbers hoven ghesaeyet, soo wel in Hooghduytschlandt ende Vranckrijck, als in andere landouwen.

Tijdt.

Dit gewas en blijft in de Duytsche landen nimmermeer langer dan een iaer over, ende moet alle iaer van nieuws gesaeyet worden. Voorts soo wort het volkomen ende boom-gewijs groot van het selve iaer dat het gesaeyet is: ende het saet wort hier oock wel rijp in den Herfst, wel verstaende als het eenen warmen Somer geweest is. Maer in de heete landouwen blijft het menige iaeren over, ende wort aldaer soo groot, ende schiet soo hoogh op, datmen somtijdts een leer van doen heeft, om daer op te klimmen, oft om de tacken te ghenaken, immers, als Petrus Bellonius in het eerste boeck van sijn Vremde ende Sonderlinghe Aenmerckinghen gheschreven heeft.

Naem.

Hier te lande wordt dit cruydt Wonderboom gheheeten, ende tot sommighe plaetsen Mollen-cruydt, om dat het de Mollen verdrijft: somtijdts heet het oock Kruysboom, nae den naem die het in Hooghduytschlandt voert; alwaer dat niet alleen Wunderbaum, maer oock Creutzbaum pleegh ghenoemt te wesen: ende de vrucht heet aldaer Zeckenkorn; in Vranckrijck ende Engelandt noemtmen ’t Palme de Christi; in Italien Girasole; in Spaegnien Figueyra del infierno: dan in ’t Latijn wordt het Ricinus ghenoemt, in ’t Griecksch Croton, nae dat onreyn gedierte Croton in ’t Griecksch geheeten; wiens ghedaente de vrucht van dit ghewas pleegh te hebben: welcke Crotones niet anders en zijn dan een vuyl ongheschickt ghedrocht, ’t welck geen merckelijcke oft bijsonderlijck kenbaere leden oft deelen des lichaems en heeft, ende is bovendien oock sonder eenigen uytgangh van het voetsel: van verwe doncker-blaeuw, sulcks als aen de honden plegen te hangen ende haer aen de huyt vast te kleven, ende daerom Hondts-luysen oft van sommighe Teken genoemt zijn: de welcke altijdt in de ronde wassen ende swillen, totter tijdt toe dat sy heel vol bloedts ende onsuyverheydts wesen, door haer eygen volligheydt van selfs als ronde klompen vuylligheydt afvallen. Voorts soo hieten de Egyptenaers dit gewas in hun tael Cici: Herodotus noemt het Sillicyprion: Plinius betuyght dat het by sommighe oock bekent is met den naem Trixis ende Sesamum silvestre. De Apotekers noemen dat nu Palma Christi, oft oock Cataputia maior; somtijdts Pentadactylos. In ’t Arabisch heetet Kerugha ende Keruagh. Dan de vrucht wordt van den oversetter van Mesue Granum reginum ghenoemt.

Dat desen Wonderboom oft Ricinus dierghelijck ghewas is, als ’t gene was, ’t welck den Propheet Jonas, van Godts-weghen by de stadt Ninive tot schudtsel ende schaduwe, om hem van de hitte der sonnen te bewaeren, ghestelt zijnde seer haestelijck ende onversiens van eenen worm door-gheten ende gheboort wierdt, ende ter aerden vallende hem onbedeckt liedt; dat wort klaerlijck ende merckelijck ghenoegh betoont van den wijt-vermaerden ende seer hoogh-gheleerden Doctoor Bendictus Arias Montanus in sijne Commentaria oft Wtlegghinghe, die hy op dat boeck van Jonas gheschreven heeft, in het vierde Capitel: alwaer hy oock schrijft, dat het in ’t Hebreeuwsch Kikaïon ghenoemt is; welcken naem seer nae by den naem Cici oft Kiki komt; met den welcken wy gheseydt hebben dat dit ghewas in Egyptenlandt bekent pleegh te zijn.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

Dertigh saden oft korenkens van Wonderboom suyver ghemaeckt ende uyt haer schellen oft schorssen ghedaen, kleyn ghestooten ende met eenighen dranck inghenomen, maken kamergangh, ende doen braecken, ende iaghen soo uyt den lijfve alle taeye koude fluymen, ende geele cholerijcke ende oock waterachtighe vochtigheden, de selve uyt het binnenste des lichaems ende verre gheleghen leden des inghewants nae hun treckende, ende daer nae uyt den lijfve drijvende. Maer desen dranck is seer onlieffelijck ende moeyelijck om in te nemen, ende is een purgatie die groote beroerte ende ontsteltenisse in de maghe maeckt, ende de selve gantsch omkeert; iae sy werckt met grooten arbeydt ende vermoeytheydt van het gheheele lichaem, soo Dioscorides ons leert.

De selve keernen ghestooten oft kleyn gestampt zijnde, ende op de sproeten, placken, weeren, sonne puysten, wenden, ende op andere uyt-wassen ende ghebreken des huyts ghedaen, suyveren die, ende doense verdwijnen, schrijft den selven Dioscorides.

Bijnae ’t selve verhaelt Joannes Mesue van dese keernen oft saden van den Wonderboom oock; maer hy en raedt niemandt dertigh keernen seffens in te nemen: ende seydt dat vijf oft seven, oft ten hooghsten vijftien van de selve ghenoegh zijn om seffens van binnen te gebruycken.

Hy seydt oock dat de selve keernen met sop van een oudt hoen ghedroncken, goedt zijn tot de Colica, dat is pijne ende weedom in den buyck, ende oock teghen het flercijn oft pijne in de heupen, diemen Sciatica noemt.

‘Tselve saedt met Wey oft met Geyten Melck gestooten ende inghenomen, iaeght af alle overvloedighe waterachtighe humeuren des lichaems: ende is midts dien goedt den ghenen die water laden, oft die van de Geelsucht sieck zijn.

De bladeren van Wonderboom, groen ghestooten, oft droogh tot poeder ghebroght, ende met Meel van Gersten mout, dat is Polenta, vermenght, versoeten de verhittinghen ende sweeringhen van de ooghen, ende doen de geswollen borsten sincken ende platter worden, oft slincken.

De selve bladeren ’t zy alleen, ’t zy met Edick van buyten op dat wilt vier en diergelijcke heete gebreken gedaen, ghenesen die, ghelijck den selven Dioscorides verhaelt.

De Olie die van den saede van Wonderboom gheslagen wordt, is warmer ende dunner van deelen dan de gemeyne Olie van Olijven: daer-en-boven soo kan sy oock digereren, ontdoen ende verteeren, soo Galenus betuyght; ende daerom pleegh sy in oude tijden in Egyptenlandt veel ghemaeckt ende in andere landen versonden te worden, om die by de salven ende plaesteren te doen, soo wy uyt Plinius te voren oock verhaelt hebben.

Ander ghebruyck.

De Olie van Wonderboom pleegh in Egyptenlandt hier voormaels in de lampen in stede van andere Olie van Lijnsaedt oft Olijven te dienen.

Wonderboom wordt in de hoven van sommighe liefhebbers der cruyden gheplant, soo wel hier te landen als in Vranckrijck ende Hooghduytschlandt, niet alleen om de nieuwigheydt oft vremdigheydt van den selven, maer oock om dat sy ghelooven dat hy sulcken eyghentheyt in sich heeft, dat de Mollen van hem seer verre pleghen te vlieden, ende nimmermeer nae by hem wroeten oft de hoven moeyelijck vallen en sullen.

Hindernis.

De keernen van den Wonderboom zijn de maghe seer lastigh ende onaenghenaem: ende wercken met groot ghewelt ende beroerte van het gantsch lichaem. Daerom salmen in het gebruyck van dien veel eer de leeringhe van Joannes Mesue dan die van Dioscorides volghen: dat is, wy en sullen van die saden oft keernen noyt meer dan vijf, ses oft ten hooghsten vijftien (ende dat in seer stercke lichaemen) seffens met eenighen dranck ingheven; anders doende, soudemen den krancken eer sijn sieckte verargheren dan wegh nemen.

BIIVOEGHSEL.

Dit gewas heet somtijdts Kerva oft Cherva maior, ende Granellum Regis; in ’t Italiaensch Mirosole oft Girasole, ende Catapucia maggiore; den naem Pentadactylon, als ofmen Vijfvinghercruydt seyde, heeft het om dat de bladeren eenen grooten Gansenvoet oft uyt-gespreyde handt gelijcken. De Italiaenen heeten dat oock wel Herba dal latte, dat is Melck-cruydt; om dat de bladeren melck in de borsten doen komen; de Hooghduytschen heeten ’t oock Orenbaum; in Nederlandt oock Christus Palmboom.

De olie van dit saedt gemaeckt, alsmen dat stoot, ende dat uytgeperst [598] sap in warm water worpt, ende ’t selve daer nae kout geworden zijnde, de vettigheydt die daer op vlot vergadert, is in oude tijden seer wel bekent ende seer ghebruyckelijck gheweest; in ’t Latijn hietmense Oleum Cicinum ende Oleum Ricininum; in ’t Griecksch Elaeon Kikinon; daer nae is sy Oleum de Kerva oft Cherva ghenoemt gheweest; ende hier van sullen wy noch breeder spreken, als wy van de Indische cruyden handelen.

Indiaenschen Wonderboom oft Curcas, in ’t Latijn Ricinus Americus oft Americanus, is van Clusius beschreven: ende komt uyt Brasilien; ende den selven Clusius heeft van dat cruydt in Spaegnien aen de Zee van Gibraltar planten ghesien soo dick als eenen man; ende dry mans lenghden hoogh. De saden zijn in een dry-dobbel huysken oft overdecksel ghesloten, waer af de schorsse swart ende ghestreept is, bijkants de Cuculus Indi ghelijck, waer in een merchachtighe keerne light, die seer sterck van onder ende van boven purgeert, iae al en hadde men maer een keerne inghenomen. Dan de Olie van desen Indiaenschen Wonderboom is meer in ghebruyck, als wy hier nae by de Indische cruyden bethoonen sullen.

Syriaenschen Wonderboom, in ’t Latijn Ricinus Syriacus, daer Camerarius van vermaent, heeft noch eens soo groote saden als onsen ghemeynen Wonderboom, ende niet soo blaeuwachtigh van verwe.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

Dit gewas is droogh ende warm in den tweeden graed, oft in ’t beghinsel van den derden.

De bladeren daer van noch groene wesende op de borsten geleyt, vermeerderen ’t melck: maer sy doen dat selve verminderen oft verdrooghen, op de schouderen ghebonden zijnde.

De saden worden met suycker gheconfijt, om de Joffrouwen te bedrieghen, maer die en moghen niet veel ghebruyckt worden.

De Olie die uyt dese saden gheperst wordt, is vuyl ende onreyn om in de spijse te ghebruycken.

De selve Olie met een clysterie inghegoten, versoet de buyckpijne ende Colijcke, ende is goedt om de verstoptheden ende sluytinghen van de verborghen oft schamelijcke leden der vrouwen te ghenesen.

Men bestrijckt met de selve seer nuttelijck al de ghene die met de geelsucht gequelt zijn; ende die de maeselen oft pockskens hebben, ende met voortkruypende vierigheden gheplaeght zijn.

De selve Olie geneest de schorftheyt ende zeerigheden des hooft, ende ontstekinghen oft verhittinghen des aersdarm.

Dese Olie is seer afvagende, ende daerom seer bequaem om de leelijcke lijckteeckenen te doen vergaen: sy versoet oock de smerten der ooren; ende is goedt om daer seep van te maken.

Voorts watmen met dese Olie meer doen kan, dat hebben wy hier nae breeder verklaert, van Indische cruyden handelende, onder den naem van Olie van Indische Mollenboom.

Ander ghebruyck.

Aengaende dat sommighe verhopen, dat de mollen verre van die plaetsen blijven daer dit cruydt wast (‘twelck den naem Mollen-cruydt uyt-wijst) soo betuyght Camerarius datmen bevonden heeft, dat sy de holen diese op-gheworpen ende ghemaeckt hadden, met bladeren van dit ghewas ghestopt zijnde, wederom geopent ende doorwroet hebben. Dan het magh wesen, dat het in heete landen meer krachts heeft dan in dese Noordtsche ghewesten.

Men ghebruyckte in oude tijden dese olie veel in lampen, om dat sy klaer licht gheeft; ende het merch diende om daer lemmetten van te maken.

Hindernisse, ende beteringhe van de selve.

Als iemandt Mollen-cruydt oft het sap daer van inghenomen heeft, dan krijght hy pijn aen ’t herte ende in de mage, ende wordt sterckelijck braeckende, als voorseydt is: ende Amatus schrijft datter in Italien een man was die seer veele saden oft vruchten van dit cruydt geten hebbende, meynende dat het Pistacien waeren, daer van soo seer braeckende gheworden is, ende soo overvloedighlijcken te kameren ghegaen heeft, dat hy daer van in korter tijdt ghestorven is. Daerom salmen de ghene die van dit cruydt ghegeten hebben, terstondt seer stercken wijn tot dronckenschap toe te drincken gheven, ende het Sap van Sint Jans-cruydt oft Hypericon, oft het cruydt selve ingheven.

Bereydinghe.

Om de hindernisse van dese saden oft keernen komende te beletten, salmense eerst wat braden oft roosten, ende daer nae de selve met Anijs-saedt, Venckel-saedt, oft eenighe andere specie, als Caneel ende Gember vermenght zijnde ingheven: want aldus inghegheven en doen sy niet braecken, ende beroeren de maghe als niet, maer wercken sachtelijcker.

HET XI. KAPITTEL.

Van wonderboom of mollenkruid. (Ricinus communis)

Gedaante.

Wonderboom of mollenkruid, Ricinus genoemd, schiet in zeer korte tijd zo hoog op dat het vrijwel op een klein boompje van hoogte gelijk schijnt te wezen en richt in de hoogte een dikke grote steel op meer dan een mannen lengte groeien, dat is langer dan zeven of acht voeten hoog, die van binnen hol en los zijn als een riet en wat geknoopt of in knievormige leden verdeeld en naar bovenwaarts in vele takken verspreid zijn en van kleur donker purperachtig, blinkend, glad en kaal, wel verstaande als men dat witte stof er af gedaan heeft waarmee die steel met zijn takken dikwijls als met bloem van meel besproeid schijnt te wezen. Daaraan groeien zeer grote brede bladeren die in vele diepe kerven gekloven zijn en kantige en uitstekende hoeken hebben en van gedaante de vijgenbladeren wat gelijk, doch groter en geenszins ruw of hard in het aantasten, maar zacht, glad en effen. Uit de schoot of oorsprong van deze bladeren spruiten steeltjes omtrent zeventien cm lang die bloemen en vruchten voortbrengen die als een druif of grote dichte dodde ineen [597] gedrongen en gehoopt staan, dan de bloemen zijn mosachtig en bleekgeel van kleur en vallen zeer gauw af, de vruchten zijn van buiten donker blauw en met plekken getekend van binnen met wit merg vervult en komen voort in driekantige hoofdjes die met zachte of zwakke stekels bezet zijn en als deze bolletjes of hoofdjes door de rijpheid opengaan en splijten dan springen die kernen er met geweld uit. De wortel is menigvuldig en van vele bijeen verzamelde vezels gemaakt.

Plaats.

Ricinus of wonderboom plag hier vroeger met grote menigte in Egypte te groeien en schijnt daar tegenwoordig ook overvloedig genoeg te wezen, dan in oude tijden werd het daar onderhouden om de olie die men van de vrucht van dat gewas plag te slaan die overal veel gebruikt werd zowel in de pleisters en zalven als in de lampen, zo Plinius schrijft. Hier te lande groeit het nergens vanzelf, maar wordt in de kruidliefhebbers hoven gezaaid en zowel in Hoogduitsland en Frankrijk als in andere landstreken.

Tijd.

Dit gewas blijft in de Duitse landen nimmermeer langer dan een jaar over en moet elk jaar opnieuw gezaaid worden. Voorts zo wordt het volkomen en boomvormig groot in hetzelfde jaar dat het gezaaid is en het zaad wordt hier ook wel rijp in de herfst, wel verstaande als het een warme zomer geweest is. Maar in de hete landstreken blijft het menige jaren over en wordt daar zo groot en schiet zo hoog op dat men soms een ladder nodig heeft om daarop te klimmen of om de takken te genaken, immers zoals Petrus Bellonius in het eerste boek van zijn vreemde en bijzondere aanmerkingen geschreven heeft.

Naam.

Hier te lande wordt dit kruid wonderboom genoemd en op sommige plaatsen mollenkruid omdat het de mollen verdrijft, soms heet het ook kruysboom, naar de naam die het in Hoogduitsland voert waar dat niet alleen Wunderbaum, maar ook Creutzbaum plag genoemd te wezen en de vrucht heet aldaar Zeckenkorn, in Frankrijk en Engeland noemt men het Palme de Christi, in Italië girasole, in Spanje figueyra del infierno, dan in het Latijn wordt het Ricinus genoemd en in het Grieks Croton omdat ze onrein gedierte Croton in het Grieks noemen wiens gedaante de vrucht van dit gewas plag te hebben welke Crotones niets anders zijn dan een vuil ongeschikt gedrocht wat geen merkelijke of bijzondere herkenbare leden of delen van het lichaam heeft en is bovendien ook zonder enige uitgang van het voedsel en is van kleur donkerblauw zulks als aan de honden plegen te hangen en zich aan de huid vast kleven en daarom hondenluizen of van sommige teken genoemd zijn die altijd in de rondte groeien en zwellen tot de tijd toe dat ze heel vol bloed en onzuiverheid zijn en door hun eigen volheid vanzelf als ronde klompen vuilheid afvallen. Voorts zo noemen de Egyptenaars dit gewas in hun taal Cici, Herodotus noemt het Sillicyprion, Plinius betuigt dat het bij sommige ook bekend is met de naam Trixis en Sesamum silvestre. De apothekers noemen dat nu Palma Christi of ook Cataputia major en soms Pentadactylos. In het Arabisch heet het kerugha en keruagh. Dan de vrucht wordt van de overzetter van Mesue Granum regium genoemd.

Dat deze wonderboom of Ricinus diergelijk gewas is als hetgeen was wat de profeet Jonas van Godswege bij de stad Ninive tot beschutting en schaduw om hem van de hitte de zon te bewaren gesteld werd en zeer gauw en onvoorzien van een worm doorgegeten en geboord werd en ter aarde vallende hem onbedekt liet, dat wordt duidelijk en merkelijk genoeg betoont van de wijdvermaarde en zeer hoog geleerde doctor Bendictus Arias Montanus in zijn Commentaria of uitlegging die hij op dat boek van Jonas geschreven heeft in het vierde kapittel waar hij ook schrijft dat het in het Hebreeuws kikaïon genoemd is welke naam zeer dichtbij de naam cici of kiki komt waarvan we gezegd hebben dat dit gewas in Egypte bekend plag te zijn.

Aard, kracht en werking.

Dertig zaden of korrels van wonderboom die zuiver gemaakt en uit hun schillen of schorsen gedaan en klein gestoten en met enige drank ingenomen maken kamergang en laten braken en jagen zo uit het lijf alle taaie koude fluimen en gele cholerieke en ook waterachtige vochtigheden die ze uit het binnenste van het lichaam en ver gelegen leden van het ingewand naar zich trekken en daarna uit het lijf drijven. Maar deze drank is zeer onlieflijk en moeilijk om in te nemen en is een purgatief die grote beroerte en ontsteltenis in de maag maakt en die gans omkeert, ja ze werkt met grote arbeid en vermoeidheid van het gehele lichaam, zo Dioscorides ons leert.

Die kernen gestoten of klein gestampt en op de sproeten, plekken, knoesten, zonnepuisten, knobbels en op andere uitwassen en gebreken van de huid gedaan zuiveren die en laten ze verdwijnen, schrijft dezelfde Dioscorides.

Bijna hetzelfde verhaalt Joannes Mesue van deze kernen of zaden van de wonderboom ook, maar hij raadt niemand aan dertig kernen tegelijk in te nemen en zegt dat vijf of zeven of ten hoogste vijftien er van genoeg zijn om tegelijk van binnen te gebruiken.

Hij zegt ook dat die kernen met sap van een oud hoen gedronken goed zijn tot koliek, dat is pijn en weedom in de buik en ook tegen jicht of pijn in de heupen die men Sciatica noemt.

Hetzelfde zaad met wei of met geitenmelk gestoten en ingenomen jaagt alle overvloedige waterachtige humeuren van het lichaam af en is daardoor goed voor diegenen die water laden of die van de geelzucht ziek zijn.

De bladeren van wonderboom, groen gestoten of droog tot poeder gebracht en met meel van gerstemout, dat is Polenta, vermengt verzoeten de verhitting en zweren van de ogen en laten de gezwollen borsten zinken en platter worden of slinken.

Die bladeren hetzij alleen, hetzij met azijn van buiten op het wild vuur en diergelijke hete gebreken gedaan genezen die, zoals dezelfde Dioscorides verhaalt.

De olie die van het zaad van wonderboom geslagen wordt is warmer en dunner van delen dan de gewone olie van olijven en daarboven kan ze ook digereren, op te lossen en verteren, zo Galenus betuigt, en daarom plag ze in oude tijden in Egypte veel gemaakt en in andere landen verzonden te worden om die bij de zalven en pleisters te doen, zo we uit Plinius tevoren ook verhaald hebben.

Ander gebruik.

De olie van wonderboom plag in Egypte hier vroeger in de lampen in plaats van andere olie van lijnzaad of olijven te dienen.

Wonderboom wordt in de hoven van sommige liefhebbers der kruiden geplant en zowel hier te landen als in Frankrijk en Hoogduitsland en niet alleen om de nieuwheid of vreemdheid er van, maar ook omdat ze geloven dat hij zo’n eigenschap in zich heeft dat de mollen van hem zeer ver plegen te vlieden en nimmermeer dicht bij hem wroeten of de hoven moeilijk vallen zullen.

Hindernis.

De kernen van de wonderboom zijn de maag zeer lastig en onaangenaam en werken met groot geweld en beroerte van het ganse lichaam. Daarom zal men in het gebruik van die veel eerder de lering van Joannes Mesue dan die van Dioscorides volgen, dat is we zullen van die zaden of kernen nooit meer dan vijf, zes of ten hoogste vijftien (en dat in zeer sterke lichamen) tegelijk met enige drank ingeven en als dat anders gebeurt zou men de zieke eerder zijn ziekte verergeren dan weg nemen.

BIJVOEGING.

Dit gewas heet soms Kerva of Cherva major en Granellum Regis, in het Italiaans mirosole of girasole en catapucia maggiore, de naam Pentadactylon, als of men vijfvingerkruid zei, heeft het omdat de bladeren op een grote ganzenvoet of uitgespreide hand lijken. De Italianen noemen dat ook wel herba dal latte, dat is melkkruid, omdat de bladeren melk in de borsten laat komen, de Hoogduitsers noemen het ook Orenbaum, in Nederland ook Christus palmboom.

De olie van dit zaad gemaakt als men dat stoot en dat uitgeperst [598] sap in warm water werpt en het daarna als het koud is de vettigheid die er op vlot verzameld was in oude tijden zeer goed bekend en zeer gebruikelijk geweest en in het Latijn noemde men het Oleum Cicinum en Oleum Ricininum, in het Grieks Elaeon Kikinon en daarnaar is ze Oleum de Kerva of Cherva genoemd geweest en hiervan zullen we noch uitvoeriger spreken als we van de Indische kruiden handelen.

(Jatropha curcas) Indiaanse wonderboom of Curcas, in het Latijn Ricinus Americus of Americanus, is van Clusius beschreven en komt uit Brazilië en dezelfde Clusius heeft van dat kruid in Spanje aan de zee van Gibraltar planten gezien zo dik als een man en drie mannen lengtes hoog. De zaden zijn in een driedubbel huisje of bedekking gesloten waarvan de schors zwart en gestreept is en bijna de Cuculus Indi (Anamirta cocculus) gelijk waarin een mergachtige kern ligt die zeer sterk van onder en van boven purgeert, ja al had men maar een kern ingenomen. Dan de olie van deze Indiaanse wonderboom is meer in gebruik zoals we hierna bij de Indische kruiden betonen zullen.

Syrische wonderboom, in het Latijn Ricinus Syriacus, daar Camerarius van vermaant heeft noch eens zulke grote zaden als onze gewone wonderboom en niet zo blauwachtig van kleur.

Aard, kracht en werking.

Dit gewas is droog en warm in de tweede graad of in het begin van de derde.

De bladeren daarvan die noch groen zijn op de borsten gelegd vermeerderen het melk, maar ze laten dat verminderen of verdrogen als het op de schouders gebonden wordt.

De zaden worden met suiker gekonfijt om de juffrouwen te bedriegen, maar die mogen niet veel gebruikt worden.

De olie die uit deze zaden geperst wordt is vuil en onrein om in de spijs te gebruiken.

Die olie met een klysma ingegoten verzoet de buikpijn of koliek en is goed om de verstoppingen en sluitingen van de verborgen of schaamdelen van de vrouwen te genezen.

Men bestrijkt met die zeer nuttig al diegene die met de geelzucht gekweld zijn en die de mazelen of pokken hebben en met voort kruipende vurigheden geplaagd zijn.

Die olie geneest de schurft en zerigheden van het hoofd en ontstekingen of verhitting van de aarsdarm.

Deze olie is zeer afvegend en daarom zeer geschikt om de lelijke liktekens te laten vergaan en verzoet ook de smarten van de oren en is goed om er zeep van te maken.

Voorts wat men met deze olie meer doen kan dat hebben we hierna uitvoeriger verklaard als we van Indische kruiden handelen onder de naam van olie van Indische mollenboom.

Ander gebruik.

Aangaande dat sommige hopen dat de mollen ver van die plaatsen blijven daar dit kruid groeit (wat de naam mollenkruid bewijst) zo betuigt Camerarius dat men bevonden heeft dat ze de holen die ze opgeworpen en gemaakt hadden dat met bladeren van dit gewas gestopt was wederom geopend en doorwroet hebben. Dan het mag wezen dat het in hete landen meer kracht heeft dan in deze Noordelijke gewesten.

Men gebruikte in oude tijden deze olie veel in lampen omdat ze helder licht geeft en het merg diende om er lonten van te maken.

Hindernis en verbetering er van.

Als iemand mollenkruid of het sap er van ingenomen heeft dan krijgt hij pijn aan het hart en in de maag en begint sterk te braken als gezegd is en Amatus schrijft dat er in Italie een man was die zeer vele zaden of vruchten van dit kruid gegeten heeft en meende dat het pistaches waren en daarvan zo begon te braken en zo overvloedig te kamer gaan dat hij daarvan in korte tijd gestorven is. Daarom zal men diegene die van dit kruid gegeten hebben terstond zeer sterke wijn tot dronkenschap toe te drinken geven en het sap van Sint-Janskruid of Hypericon of het kruid zelf ingeven.

Bereiding.

Om de hindernis die van deze zaden of kernen komen te beletten zal men ze eerst wat braden of roosteren en daarna die met anijszaad, venkelzaad of enige andere specerij als kaneel en gember vermengt ingeven want aldus ingegeven laten ze niet braken en beroeren de maag als niet, maar werken zachter.