Morus

HET XVIII. CAPITEL.

Van Moerbezien.

Gheslachten.

De Moerbezien zijn eyghentlijck maer eenerhande; te weten swart van verwe: dan men vindtse oock wel wit, ’t zy van haeren eyghen aerdt, ’t zy van door intinge soo gheworden.

Ghedaente.

A. Den Moerbezie-boom is eenen grooten hoogen boom, met sijne menighvuldighe tacken hem selven seer wijt verbreydende. Sijnen struyck is veeltijdts heel dick. De schorsse is rouw ende oneffen, te weten aen de struycken ende tacken, maer aen de wortelen geel, ende bitter van smaeck. De bladeren zijn breedt ende voor spits, hardtachtigh, rondom de kanten gelijck een saghe met kleyne schaerdekens ghekerft. In stede van bloemen heeft hy groene wolachtige kattekens. De vruchten zijn langhworpigh, van veele graenkens tsamen vergadert, ghelijck de bezien oft vruchten van de Braemen, maer dicker, langher, ende in alles grooter, van verwe eerst groen, daer nae bruyn oft swartachtigh, als sy rijp zijn, wijnachtigh van smaeck, ende met veel roodt sap vervult. De wortelen spreyden haer selven seer verre ende wijt, ende zijn in veele stucken ende afsetsels gescheyden.

B. De Witten Moerbezie-boom is den gemeynen oft Swarten in alles gelijck, uytgesondert alleen de vruchten, die wit zijn, ende niet soo soet oft wijnachtigh van [1268] smaeck, maer veel te smets, smoutachtigh oft onlieflijck soet in den mondt. Ende dese zijn soo van haeren eyghen aerdt, oft als Beritius in sijn boeck Geoponica, dat is van de Landtwinninghe, betuyght, sy sullen sulcks worden, alsmen een lootken oft tacksken van den Swarten Moerbezie-boom op eenen Witten Populier oft Abeel-boom intet.

Plaetse.

De Moerbezie-boomen worden in de hoven ghesaeyt oft gheset; ende sy wassen gheerne in vette ende wel ghemeste plaetsen, op heete ende drooghe ghewesten: want in vochten ende kouden grondt oft locht en aerden sy soo wel niet, maer worden ergher, ende en brenghen niet soo veel bezien voort als op goeden grondt, ende in warme locht. Men vermenighvuldightse bequaemelijck, midts kleyne lootkens oft ionghe scheutkens in d’aerde stekende. Men maghse oock op verscheyden wijsen inten ende griffien, ende dat op verscheyden boomen: dan op den Abeel-boom gheintet draghen witte bezien, als voorseydt is.

Tijdt.

Den Moerbezie-boom krijght ionghe spruyten oft scheuten ende nieuwe bladeren nae dat alle de kouwe des lochts vergaen is, dat is, nimmermeer vroeger dan in den Mey, langh naer alle andere boomen, die in de hoven onderhouden oft in de boomgaerden gheoeffent pleghen te worden. Ende daerom soo wordt hy van sommighe oude meesters ende Poëten voor den wijsten ende voorsichtighsten van alle boomen ghehouden: want hy eerst uytschiet als de koude ende rijm voorby zijn; alsoo dat hy daer door niet behindert en wordt, ghelijck andere boomen.

In de Oogstmaendt worden de vruchten oft bezien rijp ende bequaem om te plucken. Hegesander, soo Atheneus schrijft, seydde datter in sijn leven eens twintigh iaeren langh door ghegaen zijn, sonder dat dese Moerbezie-boomen eenighe vruchten droeghen; ende dat doen ter tijdt de werelt soo besmet ende bevangen is gheweest met een flercijnachtige sieckte oft gicht aen handen, voeten ende heupen, dat daer bijkants niemant vry van was: in voegen dat niet alleen de mans, die eygentlijck met die sieckte bevangen worden, maer oock de kinders, meyskens, ende selfs oock de gelubde menschen ende de vrouwen flercijnachtigh waren: ’t welck anders niet en pleeght te ghebeuren.

Naem.

Desen boom heet in ’t Griecks Morea ende Sycaminea, oft oock Sycaminos; in ’t Latijn Morus; in de Apoteken Morus Celsi; in onse tael Moerbezie-boom; in ’t Hooghduytsch Maulbeerbaum; in ’t Fransoys Meurier. De swarte ende ghemeyne soorte heet eygentlijck Morus ende Morus nigra, dat is Swarten Moerbezie-boom; de ander soorte heet Morus candida, dat is Witten Moerbezie-boom.

De vrucht wordt hier te lande ghenoemt Moerbezien, te weten Sware Moerbezie ende Witte Moerbezie; in Hooghduytschlandt Maulbeer; in Vranckrijck Meure; in Italien Moro; in Spaegnien Moras en Mores; in Beemerlandt Morusse. In ’t Griecks heetmense Moron ende Sycaminon; in ’t Latijn Morum, oft, alsmen in de Apoteken seydt, Morum Celsi.

Aerd.

De bladeren ende ionge bottekens oft scheutkens van de Moerbezie-boom hebben een halvelijck tsamentreckende ende halvelijck suyverende oft afvaegende kracht, seydt Galenus.

Dan de vruchten van dese boomen, dat is de Moerbezien selve, ghepluckt eer sy volkomen rijp zijn, hebben een verkoelende kracht, bijnae tot in den derden graed; ende zijn daer toe sterckelijck tsamentreckende van nature; de selve ende meer kracht hebben sy oock als sy ghedrooght zijn.

De rijpe Moerbezien versche ghepluckt, zijn oock koudtvan nature, ende met overvloedigh wijnachtigh sap vervult; ’t welck wat verdrooghende van aerdt is, niet heel sonder eenighe tsamentreckinghe.

De schorssen van de Moerbezie wortelen zijn bitter van smaeck, warm ende droogh, ende daer toe oock afvagende oft suyvermaeckende van nature.

Kracht ende Werckinghe.

De onrijpe Moerbezien ghedrooght stelpen allerhanden loop des buycks ende het roodtmelizoen, ende stillen het braecken, te weten kleyn ghestooten ende ghepoedert zijnde, met water oft rooden wijn inghenomen, oft op de spijsen ghestroyt.

De selve onrijpe drooghe Moerbezien stoppen allerley bloetganck ende de overvloedighe maendtstonden; ende zijn seer nut om de ontstekinghe ende heete gheswillen van den mondt ende van de keele te verkoelen oft te bedwinghen; ende zijn oock bequaem om den voortgangh van alle ander ontstekinghen ende beghinnende sweeringhe van andere deelen des lichaems op te doen houden ende te beletten.

De rijpe versch gepluckte Moerbezien worden oock in de selve ghebreken somtijdts ghebruyckt, om de tsamentreckende ende verdrooghende kracht die sy in haer wijnachtigh sap hebben: ende daerom wordt dit sap seer nuttelijck ende bequaemelijck ghemenght by verscheyden Confectien ende Syropen oft Leckinghen, die bereydt worden tot alle sweeringhen ende heete gheswillen van tonghe, mondt, amandelen ende keel.

Dese rijpe Moerbezien als spijse gegeten, te weten nuchteren oft in ’t beghinsel van de maeltijdt, voor alle andere spijse, gaen midts de vochtigheyt ende slibberachtigheyt van haer gantsche stoffe seer lichtelijck ende haestelijck door de darmen, ende bereyden de andere spijse den wegh om gemackelijcker nae beneden te sincken; ende soo maecken sy den buyck los ende vochtigh, ende doen lichten kamergangh hebben, als Galenus seydt. Sy zijn oock seer nut om den dorst te verslaen; ende doen den verloren lust om eten weder komen, in sonderheyt als de maghe door eenighe groote hitte slap ende onlustigh geworden is; ende sy zijn de maghe gantsch niet teghen oft lastigh: dan sy gheven het lichaem heel luttel voedsels.

Deselve rijpe Moerbezien nae andere spijsen, oft nae den eten inghenomen, worden seer lichtelijcken in de maghe met de selve spijse bedorven: want al is ’t saecke dat dese vruchten niet soo schadelijck en zijn van haeren eygen aerdt, als de andere vochtighe ende verganckelijcke dierghelijcke vruchten, nochtans pleghen sy in de maghe ende in de darmen seer haest te verrotten, ende daer winden ende opblasinghen in te maecken, ten zy dat sy seer haest nae beneden sincken ende uytghelaten worden.

Water, daer de schorssen van de wortelen van Moerbezien in ghesoden zijn, ghedroncken, opent de verstoptheyt van de lever ende van de milte; ende maeckt den buyck weeck oft los, ende iaeght daer mede de breede ende lange wormen uyt den buyck.

Den edick, daer de selve schorssen in geweyckt hebben, [1269] is seer goedt om allerhanden tandtsweer te versoeten. ‘Tselve doet het water daer dese schorssen ende de Moerbezie-bladeren selve in ghesoden zijn, in den mondt ghehouden, oft daer mede ghespoelt, seydt Dioscorides.

Den selven Dioscorides seydt oock, dat omtrent den maeytijdt een sap oft water uyt de wortelen van de Moerbezie-boomen vloeyt, te weten als sy ghesneden oft ghequetst worden; het welck daer op ’s anderendaeghs gestolt ende hardt gheworden gevonden wordt: dat seer goet ende bequaem is om den tandtsweer te verdrijven, alle gheswillen te ontdoen, ende te doen verdwijnen: daer-en-boven om den buyck weeck te maecken ende te purgeren.

Met dese Moerbezie-bladeren worden ghevoedt ende onderhouden de wormen die de Sijde spinnen: welcke wormen een gheslacht van Rispen oft Ruypen zijn, ende elck nae dat sy de sijde ghesponnen hebben in een klontken oft half doodt beestken verkeeren, Aurelia gheheeten, ende daer nae wederom wacker ende levende worden haer schelleken doorbreken, ende daer uyt kruypen, ende gantsch in een soorte van Wijwouters verandert zijnde worden bevonden, gelijck in alle ander soorten van Rupsen oock gebeurt. Dan dese Wijwouters en zijn nochtans soo licht oft vlugh niet als de andere Wijwouters, maer hebben soo kleyne vlogelen nae de grootte ende swaerte van haer lijf, dat sy niet wegh vliegen en konnen, maer alleen haer beste doen om haer geslacht op d’aerde te vermeerderen; ende korts daer nae sterven sy, te weten de mannekens als sy haer vochtigheyt in de wijfkens ghelaten hebben, ende de wijfkens als sy haer eyeren geleydt hebben.

BIIVOEGHSEL.

De gheslachten van Moerbezie-boomen zijn eyghentlijck maer tweederley, te weten Swart ende Wit, als gheseydt is: dan beneffens dese vermaenen sommighe van een leeghe soorte Chamaemorus ghenoemt, die altijdt een kleyn boomken blijft; ende van een ander Chamaemorus, dat een cruydt is, by de Vremde oft min bekende cruyden beschreven. Dan de teghenwoordighe Moerbezien worden van sommighe in ’t Latijn Morum celsum aut altum gheheeten, omdat sy op eenen hooghen boom wassen, tot onderschil van de Braemen die Morum bassum heeten, om datse aen een leeger ghewas oft heester groeyen.

Morus Aegyptia, dat is, de Egyptische Moerbezie, anders Morosyco, oft eyghentlijcker Egyptische Vijghe, is in ’t volghende Capitel beschreven.

Dan de teghenwoordighe oprechte oft Swart Moerbezie-boomen aerden best in heete landen, als in ’t Joodsche landt: hoe wel dat de Witte wel soo ghemeyn zijn: maer hier te lande zijn sy best, alsse heel spade uytbotten: ’t welck altijdt ghebeuren als sy op haers ghelijck gheintet zijn. Maer den Witten magh wel op den Swarten gheintet worden: ende dan draeght hy roodachtighe vruchten. Desen Witten Moerbezie-boom wast eer ende lichtelijcker dan den Swarten, die grooter van struyck is, ende harder ende grooter van bladers, ende wast traeghelijck. Om Moerbezien vroegh rijp te hebben, griffiet die op een Stekel-bezien; om seer laet te hebben, intse op eenen Mispel-boom oft Quee-boom. Men intse oock op Castanie-boomen, Appel-boomen, als gheseydt is, ende oock op Vijgh-boomen.

Noch van de krachten.

Men moet de Moerbesien alleen oft voor alle andere spijse ghebruycken; op dat sy de selve plaets maeckende (als eensdeels gheseydt is) daer mede niet bedorven en worden, noch oock de selve niet en bederven. Sommighe spoelen de Moerbesien met wat wijns, ende etense met Suycker. Andere doense in een glas, ende gieten van daer sap over, ende stoppen dat glas wel vast toe: ende soo bewaert zijnde blijven sy eenen langhen tijdt goedt.

Haer sap oft ghedistilleert water, oft Conserven die daer van in de Apoteken bereydt zijn, verkoelen de verhitte lever.

Sap van Moerbesien die half rijp zijn, met Honigh van Roosen ghemenght, is sonderlinghen goedt teghen de heete sweeringhen van den mondt ende keele, oock teghen de rotte tanden, ende sweerende tandt-vleesch. Daer toe is het Diamoron, dat in de Apoteken ghemaeckt wordt, oock seer goedt, alsmen dat in gorgelinghe gebruyckt.

Water van rijpe Moerbezien ghedistilleert doet oock ’t selve, maer is goet om den steen van de blase in de kinders af te drijven.

De bladeren van de Moerbesie-boomen met olie gemenght, oft alleen met Edick, ghenesen de verbrandtheyt, daer op ghestreken.

Sap uyt dese bladeren ghedouwt, eenen kroes vol ghedroncken, gheneest de ghene die van de Phalangien oft Spinnekoppen ghebeten zijn.

De wortelen, die geelachtigh zijn, ende sonderlinghen haer schorssen, die bitterachtigh van smaeck zijn, worden ghebruyckt van de ghene die Aconitum, dat is Wolfs-melck, oft eenigh ander vergift geten oft ghedroncken hebben.

Het hout is seer nut om koffers, vorcken ende reepen oft dierghelijcke wercken van te maecken die buyghen: dan het wordt oock tot Schepen ende Schuyten ghebesight; maer voor allen is het goet om waghens oft raders van te maecken. Men seydt dat de tacken van desen boom tsamen ghewreven somtijdts vier van haer gheven, ’t welck wy niet versocht en hebben: ghelijck wy oock niet en doen ’t ghene dat andere segghen, te weten dat eenen tack van den Moerbezie-boom in de handt ghehouden oft langhs den arm ghebonden, alle bloetganghe, ende in sonderheyt de overvloedighe maendtstonden stopt.

De bladeren met Wijngaert-loof ende Vijgh-bladers in reghen-water ghesoden, verwen ’t hayr geel oft ros, daer mede ghestreken.

De placken die van de rijpe Moerbezien, ’t zy aen de handen ’t zy aen de lippen oft elders ghebleven zijn, sullen vergaen, alsmen die stede met onrijpe Moerbezien wrijft.

Men seydt dat de Hoenders nerghens af eer ende meer vet worden dan van de Moerbezien, sonderlinghen van de Witte, die seer haest van de boom vallen; ende oock de menschen soo aengenaem niet en zijn, midts datse doen walghen. Dese Witte Moerbezien zijn somtijdts heel Honigh-soet als sy rijp zijn, ende en hebben gheen tsamentreckinghe met allen: ende voorwaer hoese zijn, sy en zijn van krachten met de Swarte niet te verghelijcken.

Dan de bladeren van desen Witten Moerbezien-boom zijn ghebruyckelijcker om de voorseyde Sijde wormen te voeden dan die van de Swarte; om dat dese boomen ghewillighlijcker wassen: oock zijn de bladeren sachter dan de andere: ende daerom is ’t ghebeurt dat de arme lieden van Padua hun met de selve in seer diere tijden onderhouden hebben, als Camerarius betuyght. In Syrien ende Joodsche landt pleeghtmen de tacken van dese boomen af te hacken, om dat de bladeren dan malscher ende sappigher zijn, ende daerom bequaemer om de Sijde-wormen te voeden.

HET XVIII. KAPITTEL.

Van moerbeien. (Morus alba en Morus nigra)

Geslachten.

De moerbeien zijn eigenlijk maar een soort, te weten zwart van kleur, dan men vindt ze ook wel wit, hetzij van haar eigen aard, hetzij dat het door enten zo geworden is.

Gedaante.

A. De moerbeiboom is een grote hoge boom die met zijn menigvuldige takken zichzelf zeer wijdt verbreidt. Zijn stam is vaak heel dik. De schors is ruw en oneffen, te weten aan de stammen en takken, maar aan de wortels geel en bitter van smaak. De bladeren zijn breed en voor spits, hardachtig en rondom de kanten als een zaag met kleine schaarden gekerfd. In plaats van bloemen heeft het groene wolachtige katjes. De vruchten zijn langwerpig en van vele korreltjes tezamen verzameld net zoals de bessen of vruchten van de bramen, maar dikker, langer en in alles groter en van kleur eerst groen en daarna bruin of zwartachtig als ze rijp zijn, wijnachtig van smaak en met veel rood sap vervult. De wortels spreiden zichzelf zeer ver en wijdt en zijn in vele stukken en scheuten gescheiden.

B. De witte moerbeiboom is de gewone of zwarte in alles gelijk, uitgezonderd alleen de vruchten die wit zijn en niet zo zoet of wijnachtig van [1268] smaak, maar veel te smets, smoutachtig of onlieflijk zoet in de mond. En deze zijn zo van hun eigen aard of, als Beritius in zijn boek Geoponica, dat is van de landwinning, betuigt ze zullen zulks worden als men een lootje of takje van de zwarte moerbeiboom op een witte populier of abeelboom ent.

Plaats.

De moerbeibomen worden in de hoven gezaaid of gezet en ze groeien graag in vette en goed gemeste plaatsen op hete en droge gewesten, want in vochtige en koude grond of lucht aarden ze niet zo goed, maar worden erger en brengen niet zoveel bessen voort als op goede grond en in warme lucht. Men vermenigvuldigt ze geschikt door kleine twijgjes of jonge scheutjes in de aarde te steken. Men mag ze ook op verschillende wijzen enten en griffen en dat op verschillende bomen, dan op de abeelboom geënt dragen ze witte bessen, als gezegd is.

Tijd.

De moerbeiboom krijgt jonge spruiten of scheuten en nieuwe bladeren nadat alle koude van de lucht vergaan is, dat is nimmermeer vroeger dan in mei en lang na alle andere bomen die in de hoven onderhouden of in de boomgaarden geteeld plegen te worden. En daarom wordt het van sommige oude meesters en poëten voor de wijste en voorzichtigste van alle bomen gehouden want hij schiet pas uit als de koude en rijp voorbij zijn zodat hij daardoor niet gehinderd wordt zoals andere bomen.

In augustus worden de vruchten of bessen rijp en geschikt om te plukken. Hegesander, zo Atheneus schrijft, zegt dat er in zijn leven eens twintig jaren lang voorbij gegaan zijn zonder dat deze moerbeibomen enige vruchten droegen en dat toentertijd de wereld zo besmet en bevangen is geweest met een jichtachtige ziekte of jicht aan handen, voeten en heupen dat er bijna niemand vrij van was, op die manier dat niet alleen de mannen die eigenlijk met die ziekte bevangen worden, maar ook de kinderen, meisjes en zelfs ook de gecastreerde mensen en de vrouwen jichtachtig waren wat anders niet plag te gebeuren.

Naam.

Deze boom heet in het Grieks Morea en Sycaminea of ook Sycaminos, in het Latijn Morus, in de apotheken Morus Celsi, in onze taal moerbezie-boom, in het Hoogduits Maulbeerbaum, in het Frans meurier. De zwarte en gewone soort heet eigenlijk Morus en Morus nigra, dat is zwarte moerbeiboom en de andere soort heet Morus candida, dat is witten moerbeiboom.

De vrucht wordt hier te lande moerbezien genoemd, te weten zwarte moerbezie en witte moerbezie, in Hoogduitsland Maulbeer, in Frankrijk eure, in Italië moro, in Spanje moras en mores, in Bohemen morusse. In het Grieks noemt men het Moron en Sycaminon en in het Latijn Morum of, zoals men in de apotheken zegt, Morum Celsi.

Aard.

De bladeren en jonge knoppen of scheutjes van de moerbeiboom hebben een halve tezamen trekkende en halve zuiverende of afvegende kracht, zegt Galenus.

Dan de vruchten van deze bomen, dat zijn de moerbeien zelf, geplukt eer ze volkomen rijp zijn hebben een verkoelende kracht bijna tot in de derde graad en zijn daartoe sterk tezamen trekkend van nature en die en meer kracht hebben ze ook als ze gedroogd zijn.

De rijpe moerbeien vers geplukt zijn ook koud van nature en met overvloedig wijnachtig sap vervuld en wat verdrogend van aard, niet heel zonder enige tezamen trekking.

De schorsen van de moerbeiwortels zijn bitter van smaak, warm en droog en daartoe ook afvegend of zuiver makend van nature.

Kracht en werking.

De onrijpe moerbeien gedroogd stelpen allerhande loop van de buik en de rode loop en stillen het braken, te weten klein gestoten en gepoederd en met water of rode wijn ingenomen of op de spijzen gestrooid.

Die onrijpe droge moerbeien stoppen allerlei bloedgang en de overvloedige maandstonden en zijn zeer nuttig om de ontsteking en hete gezwellen van de mond en van de keel te verkoelen of te bedwingen en zijn ook geschikt om de voortgang van alle andere ontstekingen en beginnende zweren van andere delen van het lichaam op te laten houden en te beletten.

De rijpe vers geplukte moerbeien worden ook soms in die gebreken gebruikt vanwege de tezamen trekkende en verdrogende kracht die ze in hun wijnachtig sap hebben en daarom wordt dit sap zeer nuttig en geschikt gemengd bij verscheiden confectie en siropen of likkingen die bereid worden tot alle zweren en hete gezwellen van tong, mond, amandelen en keel.

Deze rijpe moerbeien als spijs gegeten, te weten nuchter of in het begin van de maaltijd voor alle andere spijs gaan vanwege de vochtigheid en slibberigheid van hun ganse stof zeer gemakkelijk en gauw door de darmen en bereiden de andere spijs de weg om gemakkelijker naar beneden te zinken en zo maken ze de buik los en vochtig en laten lichte kamergang hebben, als Galenus zegt. Ze zijn ook zeer nuttig om de dorst te verslaan en laten de verloren lust om te eten weerkomen en vooral als de maag door enige grote hitte slap en onlustig geworden is en ze zijn de maag gans niet tegen of lastig, dan ze geven het lichaam heel weinig voedsel.

Dezelfde rijpe moerbeien na andere spijzen of na het eten ingenomen worden zeer gemakkelijk in de maag met die spijs bedorven, want al is het zo dat deze vruchten niet zo schadelijk zijn van hun eigen aard zoals de andere vochtige en vergankelijke diergelijke vruchten, nochtans plegen ze in de maag en in de darmen zeer gauw te verrotten en er winden en opblazingen in te maken, tenzij dat ze zeer gauw naar beneden zinken en uitgelaten worden.

Water daar de schorsen van de wortels van moerbeien in gekookt zijn gedronken opent de verstopping van de lever en van de milt en maakt de buik week of los en jaagt daarmee de brede en lange wormen uit de buik.

De azijn daar die schorsen in geweekt hebben [1269] is zeer goed om allerhande tandpijn te verzoeten. Hetzelfde doet het water daar deze schorsen en de moerbeibladeren zelf in gekookt zijn, in de mond gehouden of daarmee gespoeld, zegt Dioscorides.

Dezelfde Dioscorides zegt ook dat omtrent de maaitijd een sap of water uit de wortels van de moerbeibomen vloeit, te weten als ze gesneden of gekwetst worden wat daarop de volgende dag gestold en hard geworden gevonden wordt en dat zeer goed en geschikt is om de tandpijn te verdrijven, alle gezwellen te ontdoen en te laten verdwijnen, daarboven om de buik week te maken en te purgeren.

Met deze moerbeibladeren worden gevoed en onderhouden de wormen die de zijde spinnen welke wormen een geslacht van rupsen of ruypen zijn en elk nadat ze de zijde gesponnen hebben in een klontje of half dood beestje veranderen die Aurelia heet en daarna worden ze wederom wakker en levend en breken hun schilletje door en daaruit kruipen en zijn gans in een soort van vlinders veranderd net zoals in alle andere soorten van rupsen ook gebeurt. Dan deze vlinders zijn nochtans niet zo licht of vlug als de andere vlinders, maar hebben zulke kleine vleugels naar de grootte en zwaarte van hun lijf dat ze niet weg vliegen kunnen, maar alleen hun best doen om hun geslacht op de aarde te vermeerderen en kort daarna sterven ze, te weten de mannetjes als ze hun vochtigheid in de wijfjes gelaten hebben en de wijfjes als ze hun eieren gelegd hebben.

BIJVOEGING.

De geslachten van moerbeibomen zijn eigenlijk maar twee, te weten zwart en wit, zoals gezegd is, dan naast deze vermanen sommige van een lage soort (Rubus) Chamaemorus genoemd die altijd een klein boompje blijft en van een ander Chamaemorus dat een kruid is en bij de vreemde of minder bekende kruiden beschreven is. Dan de tegenwoordige moerbeien worden van sommige in het Latijn Morum celsum aut altum genoemd omdat ze op een hoge boom groeien tot verschil van de bramen die Morum bassum heten omdat ze aan een lager gewas of heester groeien.

Morus Aegyptia, dat is de Egyptische moerbei, anders morosyco of eigenlijk Egyptische vijg is in het volgende kapittel beschreven.

Dan de tegenwoordige echte of zwarte moerbeibomen aarden het beste in hete landen zoals in het Joodse land, hoewel dat de witte wel zo algemeen zijn, maar hier te lande zijn ze best als ze heel laat uitbotten wat altijd gebeurt als ze op hun gelijke geënt zijn. Maar de witte mag wel op de zwarte geënt worden en dan draagt hij roodachtige vruchten. Deze witte moerbeiboom groeit eerder en gemakkelijker dan de zwarte die groter van stam is en harder en groter van bladeren en traag groeit. Om moerbeien vroeg rijp te hebben ent die op een stekelbes en om ze zeer laat te hebben ent ze op een mispelboom of kweeboom. Men ent ze ook op kastanjebomen, appelbomen zoals gezegd is en ook op vijgenbomen.

Noch van de krachten.

Men moet de moerbeien alleen of voor alle andere spijs gebruiken zodat ze plaats maken (als eensdeels gezegd is) en daarmee niet bedorven worden en ook die niet bederven. Sommige spoelen de moerbeien met wat wijn en eten ze met suiker. Andere doen ze in een glas en gieten vandaar sap over en stoppen dat glas goed vast toe en zo bewaart blijven ze een lange tijd goed.

Haar sap of gedistilleerd water of conserven die daarvan in de apotheken bereid zijn verkoelen de verhitte lever.

Sap van moerbeien die half rijp zijn met honig van rozen gemengd is bijzonder goed tegen de hete zweren van de mond en keel en ook tegen de rotte tanden en zwerend tandvlees. Daartoe is het Diamoron dat in de apotheken gemaakt wordt ook zeer goed als men dat in gorgels gebruikt.

Water van rijpe moerbeien gedistilleerd doet ook hetzelfde, maar is goed om de steen van de blaas in de kinderen af te drijven.

De bladeren van de moerbeibomen met olie gemengd of alleen met azijn genezen de verbranding, daarop gestreken.

Sap uit deze bladeren geduwd en een kroes vol gedronken geneest diegene die van de Phalangien of spinnen gebeten zijn.

De wortels die geelachtig zijn en vooral hun schorsen die bitterachtig van smaak zijn worden van diegene gebruikt die Aconitum, dat is wolfsmelk, of enig ander vergift gegeten of gedronken hebben.

Het hout is zeer nuttig om koffers, vorken en repen of diergelijke werken van te maken die buigen, dan het wordt ook tot schepen en schuiten gebruikt, maar voor alles is het goed om wagens of raderen van te maken. Men zegt dat de takken van deze boom tezamen gewreven soms vuur van zich geven wat we niet onderzocht hebben net zoals we ook niet doen wat andere zeggen, te weten dat een tak van de moerbeiboom in de hand gehouden of langs de arm gebonden alle bloedgang en vooral de overvloedige maandstonden stopt.

De bladeren met wijngaardloof en vijgenbladeren in regenwater gekookt verven het haar geel of ros, daarmee gestreken.

De plekken die van de rijpe moerbeien, hetzij die aan de handen, hetzij aan de lippen of elders gebleven zijn zullen vergaan als men die plaats met onrijpe moerbeien wrijft.

Men zegt dat de hoenders nergens van en eerder en meer vet worden dan van de moerbeien en vooral van de witte die zeer gauw van de boom vallen en ook voor de mensen niet zo aangenaam zijn omdat ze laten walgen. Deze witte moerbeien zijn soms heel honigzoet als ze rijp zijn en hebben helemaal geen tezamen trekking en voorwaar hoe ze zijn ze zijn van krachten niet met de zwarte te vergelijken.

Dan de bladeren van deze witte moerbeiboom zijn gebruikelijker om de voor vermelde zijde wormen te voeden dan die van de zwarte omdat deze bomen gewilliger groeien en ook zijn de bladeren zachter dan de andere en daarom is het gebeurt dat de arme lieden van Padua er zichzelf in zeer dure tijden mee onderhouden hebben, zoals Camerarius betuigt. In Syrië en Joodse land plag men de takken van deze bomen af te hakken omdat de bladeren dan malser en sappiger zijn en daarom beter om de zijdewormen te voeden.