Astragalus

HET XII. CAPITEL.

Van Tragacantha.

Ghedaente.

De Tragacantha is een leegh doornachtigh ghewas, korte, stercke, wijt verspreyde Struyckskens voortbrenghende, ende daer aen seer veel bladeren, aen beyde sijden van een middelribbe oft zenuwe ghevoeght, als de bladeren van Linsen; van de welcke elck bijsonder bladt dun is ende smal: daer onder schuylen harde witachtighe rechte scherpe stekende doornen. De wortel is houtachtigh, niet diep, maer dwaers ende slim wassende, ende haer selven verre ende wijt verspreydende langhs den risch ende ’t opperste van der aerden: de welcke ghequetst oft ghesneden zijnde een gomme oft traen van haer geeft, die witachtigh is, ende haest stijf, hardt oft dick wordt.

Dan Theophrastus seydt in sijn 9.boeck, dat desen traen oft gomme van selfs uyt de wortel vloeyt, ende daer nae stolt; ende dat het niet van noode en is datmen de wortel quetst oft schrapt.

Plaetse.

Dit ghewas wordt met groote menighte ghevonden in het eylandt Candien, als Bellonius in het eerste Boeck Singularium verhaelt: ende dat nerghens elders dan op de tsoppen van de berghen. Theophrastus seydt daer aldus van: Men pleegh te meynen, dat de Tragacantha nerghens elders en wies dan in Candien: maer nu isser seker datmense in Achaia, Peloponnesus ende in andere landen van Griecken, ende op verscheyden plaetsen van Asien vinden kan. Sy wast oock in Arcadien. Nu ter tijdt heeftmense in Vranckrijck, te weten in Languedock, in het wildt groeyende ghevonden.

Naem.

De Griecken noemen dit ghewas Tragacantha, als ofmen in ’t Latijn Hirci spina oft in onse tael Bocksdoren seyde.

Den traen oft Gomme, die uyt de wortel vloeyt, wordt oock Tragacantha gheheeten, in de Apoteken Gummi Tragacantha, oft met eenen bedorven naem Gummi Dragaganti, oft Dragantum, ende daer nae in onse tael Gomme Dragant.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

De Tragacantha oft Gomme Dragant heeft een papachtighe klevende kracht: waer door sy de scherpigheydt van de humeuren ende galachtighe vochtigheden versoeten, versachten ende haer kracht benemen kan: sy is oock wat drooghmaeckende van aerdt.

Men ghebruyckt dese Gomme Dragant seer veel teghen allerhanden hoest, rouwigheden van de keele ende strote, heesheydt ende alle scherpe dunne sinckinghen ende toevallende van vochtigheden op de borst ende andere deelen des lichaems; te weten met Suycker oft Honigh vermenght, ende met andere dierghelijcke dinghen, oft alleen tot een leckinghe bereyt ende inghenomen.

De selve Gomme onder de tonghe ghehouden smilt allengskens, ende neemt soo de rouwigheydt van de tonghe ende gantschen mondt ende keele wegh.

Gomme Dragant met soeten Wijn oft met Water, daer Soethout in ghesoden is gheweest, ghedroncken, is seer goedt om de smerte ende weedom van de lendenen ende nieren te ghenesen, de quetsinghe, knaginghe ende smertinghe van de blase, ende de bijtinghe van de pisse te versoeten oft te benemen.

Men ghebruycktse oock veel in die dinghen diemen teghen de ghebreken der ooghen in de Apoteken pleegh te bereyden.

Verkiesinghe. De beste Gomme Dragant, seydt Dioscorides, is de ghene die doorluchtigh, klaer, dun, glat, effen, suyver, ende wat soetachtigh van smaeck is. In oude tijden pleeghmen die van Candien voor de beste te houden; maer de ghene die in Arcadien ghevonden wordt, en is niet erghen dan de Candiotsche, soo Theophrastus seydt.

BIIVOEGHSEL.

In Kleyn Asien wordt de Gomme Dragant, die in ’t Latijn oock Tragacanthum heet, veel ghevonden: ende wordt van de landtlieden vergadert, ende verkocht aen de verwers die daer de sijdelakens eenen goeden glans in ’t verwe mede pleghen te gheven. Ende te Bursia wierdter in tijden van Bellonius iaerlijcks wel vier duysent pondt van dese gomme tot dien eynde verbesicht.

In Candien, tuyght den selven Bellonius, is de Tragacantha tweederley: dan aldaer en wordter nu geen gomme van vergadert, ghelijckmen in Theophrastus tijden dede.

De Tragacantha, die in Provencen wast, is van Lobel Bocksbaert gheheeten oft Bocksdoorn, in ’t Latijn Tragacantha hircinos spirillos & aruncos imita; om dat de doornkens de ghedaente van Bocksbaerdekens schijnen te hebben; in ’t Fransoys Barbe de Renard oft Renebove, dat is Vossen-staert ende Bockstackskens; ende is een leegh ghewas, maer dicht, heel wit, op eenen risch eenen grooten hoop by een ghevoeght. De wortel is wit, langh, ende houtachtigh, eenen vingher dick, met langhe kromme vlechten onder d’aerde verborghen; den steel is selden anderhalven voet hoogh; uyt den welcken op beyde sijden gheblaerde doornen ghelijck veders spruyten, daer af d’onderste ende oudtste niet anders dan een doorne oft bloote strael van een aere schijnen te wesen; d’opperste, die bleeck zijn, en vergaen niet, iae in een vremdt landt zijnde, ghelijck in Nederlandt. Desen steel is in meer tacken ghedeylt, stijf, houtachtigh ende wit, heel beset met doornen, ende vol sterren. In ’t opperste, tusschen de doornachtighe bladers ende op de doornen groeyen veele bloemkens, vast by een ghevoeght, die van den Stekende Brem ghelijck; maer wit. De hauwkens zijn oock veel, ende recht, wit, kleyner dan die van Ciceren oft Stekende Brem; in de welcke kleyn, wit, kantachtigh saedt besloten light, soo groot als Wit Mostaert-saedt. De plante en wordt daer niet ghebruyckt; ende den selven Lobel en heeft niet versocht ofter uyt de ghequetste wortel eenighe gomme vloeyt, die de Gomme Dragant van de Apoteken ghelijck soude moghen wesen. [1178]

Ander soorte van Tragacantha, in ’t Latijn Tragacantha altera van Clusius ghenoemt, is van groeyen, tackskens, bladers, ende in alle haer deelen de voorgaende soorte seer ghelijck: maer de bladers vallen in den winter af. Sy is seer struyckigh, veele tacken hebbende, eenen voet hoogh, buyghsaem, witachtigh, hayrigh, alsse noch iongh is, met veele langhe grijse doornen: de wieken der bladeren staen veel by een, die van de Linsen oft oprechte Tragacantha ghelijck, kleyn, wit ende ruygh, met beurten oft tusschenruymte voortkomende, soet van smaeck; des winters, als de bladeren afvallen, dan worden de middelribben scherp als doornen. Hy heeftse in Spaegnien sien groeyen op dorren onnutten grondt. De bloemen, seyden de inwoonders der landen daer sy wast, zijn wit, ende niet groot. Daer wassen blaeskens aen, als sijdewormen blaeskens, oft als die van Alcea. Den wortel is taey, langh, ghetackt, met een swarte schorsse bedeckt, binnen wit, voos, soet, wat gomachtigh ende smets van smaeck. Den selven twijffelt ofse de Neuras van de ouders soude moghen wesen, die anders Poterion heet: dan van het Poterion sullen wy elders spreeken. Eenighe noemense Tragacantha Hispanica, dat is Spaensche Tragacantha. Sy wast nochtans in Provencen oock ghenoegh, oft immers een medesoorte daer van: wiens schilderije aen Clusius uyt Aix in Provencen ghesonden is gheweest, soo den edelen Heer Nicolaus Fabricius, Heere van Pekese, de selve na het bloeyende ghewas selfs heeft doen af teeckenen. Inde welcke men sien magh de bladeren, doornen, bloemen, vruchten ende saeden, tsamen ende oock besonderlijck: de middelribben zijn spitsch (als van de Spaensch oock gheseydt is) ende worden hardt ghelijck doornen, als de bladeren teghen den winter afvallen: in stede van welcke bladeren daer gheen andere nieuwe bladeren wederom aen en komen, dan in ’t vooriaer. Dan de oprechte Tragacantha en verliest haer oude bladeren niet, voor dat de nieuwe ghewassen zijn: ende dan blijven de oude middelribben der steelen oock staen, aen hun eynden scherp als doornen. Gheen van dese twee cruyden is het Tragacantha Salmanticum: want dat is den naem van de Tweede Sterre Distel, voren van Dodoneus beschreven; oft de Geele Jacea van Clusius.

Rauwolfius heeft dry soorten van Tragacantha op den bergh Libanus ghevonden; van de welcke de eerste is als de voorgaende soorte van Clusius beschreven; de ander kleyner, met geele bloemen; een ander oock soo kleyn, maer met stijver steelen, grijsachtigh ende met peersche bloemen.

Noch van de krachten.

Men houdt de Gomme Dragant voor kout in den tweeden graedt, ende vochtigh in den eersten. Dan Galenus betoont, datse eenighe verdrooghende ende stoppende kracht heeft, die niet scherp en is: ende andere segghen datse bequaem is om de sweetgaten te stoppen, als de Gomme van Arabien.

Om de quetsinghe van de blase, van scherpe ende bijtende vochtigheden komende, met dese Gomme te ghenesen, salmen daer ghebranden ende ghewasschen Hertshoren by doen, oft een weynigh Aluyn. Om de puysten ende ieucksel van de ooghen te ghenesen, maghmense met Melck weycken.

Als iemant dampigh oft kort op de borst is, die sal nemen Gersten water; ende doen daer in Draganth ende Gomme van Arabien, van elcks even veel, ende drincken dat.

Om den hoest ende andere ghebreken van de borste te ghenesen, worden in de Apoteken trochiscen, koeckskens oft pillen van dese gomme ghemaeckt, Hoestpillen, ende Diatragacanthum gheheeten, die een ieder ghenoegh bekent zijn: ende worden van sommighe andere ghebruyckt om den dorst te verslaen.

Dragant gheroost ende dan ghepoedert, met sap van Queen ghedroncken, oft in een klisterie ghebruyckt, stopt het roodtmelizoen.

Die een groote verheven oft gheswollen lippe heeft, alsoo datter vleesch aen wast, ghelijck wratten, die sal Draganth in Roose-water doen smilten, ende menghen daer Ameldonck oft Stijfsel by, ende legghen dat daer op ghelijck een plaester.

Draganth met Roose-water ende wat Canfer ghemenght, maeckt een klaer huyt van ’t aensicht, alsmen de selve met Catoen oft Boomwolle bestrijckt, die hier in nat ghemaeckt is. Witte Gomme Draganth verkoelt meest, ende magh tien iaer langh goedt bewaert worden.

HET XII. KAPITTEL.

Van Tragacantha. (Astragalus tragacantha)

Gedaante.

Tragacantha is een laag doornachtig gewas dat korte, sterke, wijdt verspreide stammetjes voortbrengt waaraan zeer veel bladeren die aan beide zijden van een middelrib of zenuw gevoegd zijn zoals de bladeren van linzen waarvan elk apart blad dun is en smal en daaronder schuilen harde witachtige rechte scherpe stekende doornen. De wortel is houtachtig die niet diep, maar groeit dwars en krom en verspreidt zichzelf ver en wijdt langs de ris en het opperste van de aarde en als die gekwetst of gesneden wordt een gom of traan van zich geeft die witachtig is en gauw stijf, hard of dik wordt.

Dan Theophrastus zegt in zijn 9^de boek dat dezen traan of gom vanzelf uit de wortel vloeit en daarna stolt en dat het niet nodig is dat men de wortel kwetst of schrapt.

Plaats.

Dit gewas wordt met grote menigte in het eiland Kreta gevonden, als Bellonius in het eerste boek Singularium verhaalt, en dat nergens elders dan op de toppen van de bergen. Theophrastus zegt er aldus van: ‘Men plag te menen dat Tragacantha nergens elders groeit dan in Kreta, maar nu is het zeker dat men ze in Achaia, Peloponnesus en in andere landen van Griekenland en op verschillende plaatsen van Azië vinden kan. Ze groeit ook in Arcadië’. Tegenwoordig heeft men ze in Frankrijk, te weten in Languedock, in het wild groeiend gevonden.

Naam.

De Grieken noemen dit gewas Tragacantha als of men in het Latijn Hirci spina of in onze taal bocksdoren zei.

De traan of gom die uit de wortel vloeit wordt ook Tragacantha genoemd en in de apotheken Gummi Tragacantha of met een bedorven naam Gummi Dragaganti of Dragantum en daarnaar in onze taal gom dragant.

Aard, kracht en werking.

Tragacantha of gom dragant heeft een papachtige klevende kracht waardoor ze de scherpte van de humeuren en galachtige vochtigheden verzoeten, verzachten en haar kracht benemen kan, ze is ook wat droog makend van aard.

Men gebruikt deze gom dragant zeer veel tegen allerhande hoest, rouwigheden van de keel en strot, heesheid en alle scherpe dunne zinkingen en toevallen van vochtigheden op de borst en andere delen van het lichaam, te weten met suiker of honig vermengt en met andere diergelijke dingen of alleen tot een likking gemaakt en ingenomen.

Die gom onder de tong gehouden smelt geleidelijk aan en neemt zo de rouwigheid van de tong en ganse mond en keel weg.

Gom dragant met zoete wijn of met water daar zoethout in gekookt is geweest gedronken is zeer goed om de smart en weedom van de lendenen en nieren te genezen, de kwetsing, knaging en smarten van de blaas en het bijten van de plas te verzoeten of te benemen.

Men gebruikt ze ook veel in die dingen die men in de apotheken tegen de gebreken van de ogen plag te bereiden.

Verkiezing. De beste gom Dragant, zegt Dioscorides, is diegene die doorluchtig, helder, dun, glad, effen, zuiver en wat zoetachtig van smaak is. In oude tijden plag men die van Kreta voor de beste te houden, maar diegene die in Arcadië gevonden wordt is niet erger dan die van Kreta, zo Theophrastus zegt.

BIJVOEGING.

In Klein Azië wordt de gom dragant die in het Latijn ook Tragacanthum heet veel gevonden en wordt van de landlieden verzameld en verkocht aan de ververs die er de zijden lakens een goede glans in het verven mee plegen te geven. En te Bursia werd er in tijden van Bellonius jaarlijks wel vier duizend pond van deze gom tot dat doel gebruikt.

In Kreta, getuigt dezelfde Bellonius, is de Tragacantha tweevormig, dan daar wordt er nu geen gom van verzameld zoals men in Theophrastus tijden deed.

(Astragalus tragacantha) De Tragacantha die in Provence groeit is van Lobel boksbaard genoemd of boksdoorn, in het Latijn Tragacantha hircinos spirillos & aruncos imita omdat de doorntjes de gedaante van boksbaardje schijnen te hebben, in het Frans barbe de renard of renebove, dat is vossenstaart en bokstakje en is een laag gewas, maar dicht, heel wit en op een vlakte met een grote hoop bijeengevoegd. De wortel is wit, lang en houtachtig en een vingerdik die met lange kromme vlechten onder de aarde verborgen is, de steel is zelden vijf en veertig cm hoog waaruit aan beide zijden bebladerde doornen als veren spruiten waarvan de onderste en oudste niets anders dan een doorn of blote straal van een aar schijnen te wezen en de opperste die bleek zijn vergaan niet, ja in een vreemd land zoals in Nederland. Deze steel is in meer takken gedeeld, stijf, houtachtig en wit en heel bezet met doornen en vol sterren. In het opperste tussen de doornachtige bladeren en op de dorens groeien vele bloempjes die vast bijeengevoegd zijn en die van de stekende brem gelijk, maar wit. De hauwtjes zijn ook veel en recht, wit en kleiner dan die van cicer of stekende brem waarin klein, wit, kantachtig zaad besloten ligt dat zo groot is als wit mosterdzaad. De plant wordt er niet gebruikt en dezelfde Lobel heeft niet onderzocht of er uit de gekwetste wortel enige gom vloeit die de gom dragant van de apotheken gelijk zou mogen wezen. [1178]

(Astragalus creticus) Andere soort van Tragacantha, in het Latijn Tragacantha altera van Clusius genoemd, is van groeien, takjes, bladeren en in al haar delen de voorgaande soort zeer gelijk, maar de bladeren vallen in de winter af. Ze is zeer struikachtig die vele takken heeft van dertig cm hoog, buigzaam, witachtig en harig als ze noch jong is en met vele lange grijze doornen, de wieken van de bladeren staan veel bijeen en zijn die van de linzen of echte Tragacantha gelijk, klein, wit en ruig en komen om beurten of met tussenruimte voort, zoet van smaak en ‘s winters als de bladeren afvallen dan worden de middelribben scherp als doornen. Hij heeft het in Spanje zien groeien op dorre onnutte grond. De bloemen, zeiden de inwoners van de landen daar ze groeit, zijn wit en niet groot. Daaraan groeien blaasjes als zijdewormen blaasjes of als die van Alcea. De wortel is taai, lang, getakt en met een zwarte schors bedekt, binnen wit, voos, zoet en wat gomachtig en vrijwel zonder smaak. Dezelfde twijfelt of ze de Neuras van de ouders zou mogen wezen die anders Poterion heet, dan van het Poterion zullen we elders spreken. Enige noemen het Tragacantha Hispanica, dat is Spaanse Tragacantha. Ze groeit nochtans ook genoeg in Provence of immers een medesoort er van wiens schilderij aan Clusius uit Aix in Provence gezonden is geweest zo de edele heer Nicolaus Fabricius, heer van Pekes die naar het bloeiende gewas zelf heeft laten tekenen. Waarin men de bladeren, doornen, bloemen, vruchten en zaden tezamen en ook apart zien mag, de middelribben zijn spits (zoals van de Spaanse ook gezegd is) en worden hard als doornen als de bladeren tegen de winter afvallen, in plaats daarvan komen er geen andere nieuwe bladen aan, dan in het voorjaar. Dan de echte Tragacantha verliest haar oude bladeren niet voordat de nieuwe gegroeid zijn en dan blijven de oude middelribben van de stelen ook staan die aan hun einden scherp als doornen zijn. Geen van deze twee kruiden is het Tragacantha Salmanticum, want dat is de naam van de tweede sterrendistel die tevoren van Dodonaeus beschreven is of de gele Jacea van Clusius.

Rauwolfius heeft drie soorten van Tragacantha op de berg Libanon gevonden waarvan de eerste is als de voorgaande soort van Clusius beschreven, de andere kleiner met gele bloemen en een ander ook zo klein, maar met stijver stelen, grijsachtig en met paarse bloemen.

Noch van de krachten.

Men houdt gom dragant voor koud in de tweede graad en vochtig in de eerste. Dan Galenus betoont dat ze enige verdrogende en stoppende kracht heeft, die niet scherp is en andere zeggen dat ze geschikt is om de zweetgaten te stoppen zoals de gom van Arabië.

Om de kwetsing van de blaas die van scherpe en bijtende vochtigheden komt met deze gom te genezen zal men er gebrande en gewassen hertshoren bij doen of wat aluin. Om de puisten en jeuk van de ogen te genezen mag men ze met melk weken.

Als iemand dampig of kort op de borst is die zal gerstewater nemen en daarin dragant en gom van Arabië doen, van elk evenveel en dat drinken.

Om de hoest en andere gebreken van de borst te genezen worden in de apotheken trochiscen, koekjes of pillen van deze gom gemaakt die hoestpillen en Diatragacanthum heten die iedereen genoeg bekend zijn en van sommige andere gebruikt worden om de dorst te verslaan.

Dragant geroosterd en dan gepoederd en met sap van kwee gedronken of in een klysma gebruikt stopt de rode loop.

Die een grote verheven of gezwollen lip heeft zodat er vlees aan groeit als wratten, die zal dragant in rozenwater laten smelten en mengen er ameldonk of stijfsel bij en leggen dat er als een pleister op.

Dragant met rozenwater en wat kamfer gemengd maakt een heldere huid van het aanzicht als men die met katoen of boomwol bestrijkt die hierin nat gemaakt is. Witte gom dragant verkoelt meest en mag tien jaar lang goed bewaard worden.

HET XIV. CAPITEL.

Van de Tweede Acacia.

Ghedaente.

De ander soorte van Acacia is de eerste ende oprechte Acacia niet heel onghelijck, seydt Dioscorides, maer is veel leegher ende teerer: want sy is een heel neer ghewas, met scherpe stekende dorenen beset, ende ghewapent: haer bladeren zijn als die van de Ruyte. “Tsaedt komt in hauwkens voort, kleyner dan Linsen, dry oft vier tseffens in een hauwken besloten.

Voor dese tweede Acacia heeft ons Matthiolus hier voortijdts een gewas getoont met houtighe ende doornachtighe tacken, met bladeren die van de sterckrieckende Ruyte niet seer onghelijck; de welcke dry by een hanghen, als ’t aen de Klaverbladeren ghebeurt, met saedt dat kleyner is dan Linsen, dry oft vier in elcke hauwe: welcke hauwen geel zijn als het saedt rijp is, ende tegen de Sonne als Goudt blinckende. Dan indien dit ‘t selve ghewas is, dat Anguillara voor de Tweede Acacia houdt, soo zijn de bloemen oock geel, alsoo wel als de houwen.

Plaetse.

De Tweede Acacia wast in Ponto ende Cappadocia, als Dioscorides betuyght: men vindtse oock in het eylandt Corsica, ende op sommighe gheberghten van Italien; ende oock wel in andere landen.

Tijdt.

‘Tsaedt is rijp inden Herfst.

Naem.

Dit ghewas wordt in ’t Griecks Acacia hetera; in ’t Latijn Acacia altera, dat is Tweede Acacia, ende Pontica Acacia gheheeten: de Apotekers ende den ghemeynen man en kennen ’t niet.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

‘Tsap van dese Tweede Acacia is oock tsamentreckende, seydt Dioscorides, maer en is soo krachtigh niet als ’t sap van de oprechte Acacia; ende en is niet bequaem om teghen de ghebrecken van de ooghen te ghebruycken.

BIIVOEGHSEL.

Een medesoorte van dese tweede Acacia noemt Lobel oock Acacia altera Dioscoridis, met bladers als die van de Ruyte oft Cytisus, dry by een ghevoeght: de houwe is die van den [1181] Stekende Brem oft Ghemeyn Calissiehoudt ghelijck, op d’een sijde bot, ende op d’ander sijde scherp, de ghedaente van een scheers hebbende: waer in besloten zijn dry oft vier saeden, als die van Stekende Brem, geel van verwe eer dat sy rijp zijn, daer nae swart. Sy heeft de gantsche ghedaente van het Spartium, ende de grootte van de Gaspeldoorn, ende niet van eenen boom. Van dese Acacia staen vol de Duynen van de Toscaensche ende Ghenouresche Zee, iae van de gheheele Middelantsche Zee, ghelijck oock veele meer andere plaetsen van Italien. Honorius Belli aen Clusius schrijvende betoont, dat de Tweede Acacia van Matthiolus, in ’t Latijn Acacia altera Matthioli, anders niet en is dan den oprechten Aspalathos van Dioscorides; ende van de oude schrijvers: den welcken heel Grieckenlandt door wel bekent is, ende ghebruyckelijck om daer de hoven mede af te schutten ende daer haghen ende tuynen van te maecken; ende aldaer hedensdaeghs van den ghemeynen man Aspalato ghenoemt wordt. Dan van den Aspalathus salmen onder de vremde cruyden bequaemelijcker handelen.

Duytsche Acacia, als voren oock vermaent is, en is gheen medesoorte van dit ghewas, maer de Slehedoren, die wy in ’t volghende Capitel beschrijven.

Een medesoorte van Acacia, van Lobel beschreven, ende Acaciae cognata planta ghenoemt, heeft de vlechtbaere tackskens met dobbel dorenkens beset, staende ghelijck twee uytghestreckte slecken horenen, tusschen de welcke sy kleyne bladerkens draghen, als die van de Eerste Acacia. Sy wast in Peru.

Een ander soorte hier van, is van bladerkens de voorgaende niet onghelijck: de welcke aen wiskens groeyen van anderhalven voet langh, met kromme dorenkens, van verwe die van de Stekelbezien ghelijck, maer kleyner.

Ander soorte van Acacia, daer Bellonius af vermaent, is oock een boomken als Acacia, uytghesondert alleen dat de tacken gheen leden oft knoopen en hebben ghelijck de oprechte Acacia doet. Het wast omtrent den bergh Sinai; ende de Monicken, die op den voorseyden bergh woonen, pleghen de vremdelinghen oft pelgrims die daer komen, te begiften met langhe, ronde, gladde tamelijcken swaer stockskens van dit gheboomte: de welcke sy segghen ghebroken te wesen van den selven boom daer Moses roede van ghenomen was; met de welcke hy op de steenrotse slaende daer water uyt dede springhen, tot ghebruyck der kinderen van Israël.

Ander soorte van Ioodsche Acacia wast overvloedigh by Rama, in ’t Joodsche landt; dan ofse de voorgaende, oft de Eerste Acacia ghelijck was, en heeft hy daer niet by vermaent: alleenlijck noemt hy dat Acaciae alterum genus.

HET XIV. KAPITTEL.

Van de tweede Acacia. (Astragalus creticus)

Gedaante.

De andere soort van Acacia is de eerste en echte Acacia vrij gelijk, zegt Dioscorides, maar is veel lager en teerder want ze is een heel laag gewas dat met scherpe stekende dorens bezet en gewapend is, haar bladeren zijn als die van ruit. Het zaad komt in hauwtjes voort die kleiner zijn dan linzen en met drie of vier tegelijk in een hauwtjes besloten.

Voor deze tweede Acacia heeft Matthiolus ons hier vroeger een gewas getoond met houtige en doornachtige takken, met bladeren die veel op die van de sterk ruikende ruit leken die drie bijeen hangen zoals het aan de klaverbladeren gebeurt met zaad dat kleiner is dan linzen en drie of vier in elke hauw welke hauwen geel zijn als het zaad rijp is en tegen de zon als goud blinken. Dan indien dit hetzelfde gewas is dat Anguillara voor de tweede Acacia houdt zijn de bloemen ook geel net zo goed als de hauwen.

Plaats.

De tweede Acacia groeit in Pontus en Cappadocië, zoals Dioscorides betuigt, men vindt ze ook in het eiland Corsica en op sommige bergen van Italië en ook wel in andere landen.

Tijd.

Het zaad is rijp in de herfst.

Naam.

Dit gewas wordt in het Grieks Acacia hetera en in het Latijn Acacia altera, dat is tweede Acacia en Pontica Acacia genoemd, de apothekers en de gewone man kennen het niet.

Aard, kracht en werking.

Het sap van deze tweede Acacia is ook tezamen trekkend, zegt Dioscorides, maar is niet zo krachtig als het sap van de echte Acacia en is niet geschikt om tegen de gebreken van de ogen te gebruiken.

BIJVOEGING.

(Calicotome spinosa) Een medesoort van deze tweede Acacia noemt Lobel ook Acacia altera Dioscoridis met bladeren als die van ruit of Cytisus en drie bijeen gevoegd, de hauw is die van de [1181] stekende brem of gewoon zoethout gelijk, aan de ene zijde bot en op de andere zijde scherp die de gedaante van een schaar hebben waarin besloten zijn drie of vier zaden als die van stekende brem en geel van kleur eer dat ze rijp zijn en daarna zwart. Ze heeft de ganse gedaante van het Spartium en de grootte van de gaspeldoorn en niet van een boom. Van deze Acacia staan de duinen van de Toscaanse en zee van Genua vol, ja van de gehele Middellandse Zee net zoals ook veel meer andere plaatsen van Italie. Honorius Belli die aan Clusius schrijft betoont dat de tweede Acacia van Matthiolus, in het Latijn Acacia altera Matthioli, niets anders niet is dan de echte Aspalathos van Dioscorides en van de oude schrijvers die heel Griekenland door wel bekend is en gebruikelijk om er de hoven mee af te schutten en er hagen en tuinen van te maken en daar tegenwoordig van de gewone man aspalato genoemd wordt. Dan van de Aspalathus zal men beter onder de vreemde kruiden handelen.

Duitse Acacia, als tevoren ook vermaand is, is geen medesoort van dit gewas maar de sleedoren die we in het volgende kapittel beschrijven.

(Acacia cognata, beter een Cactus soort?) Een medesoort van Acacia, van Lobel beschreven en Acaciae cognata planta genoemd wordt, heeft de vlechtbare takjes die met dubbele dorentjes bezet zijn en staan als twee uitgestrekte slakkenhorens waartussen ze kleine bladertjes dragen als die van de eerste Acacia. Ze groeit in Peru.

Een andere soort hiervan is van bladertjes de voorgaande vrij gelijk die aan twijgjes groeien van vijf en veertig cm lang en met kromme dorentjes die van kleur op stekelbessen lijken, maar kleiner.

Andere soort van Acacia daar Bellonius van vermaant is ook een boompje als Acacia, uitgezonderd alleen dat de takken geen leden of knopen hebben zoals de echte Acacia doet. Het groeit ontrent de berg Sinai en de monniken die op die berg wonen plegen de vreemdelingen of pelgrims die daar komen te begiftigen met lange, ronde, gladde en tamelijk zware stokje van deze boom waarvan ze zeggen dat van dezelfde boom het gebroken is daar Mozes roede van genomen was waarmee hij op de steenrotsen sloeg en er water uit liet springen tot gebruik van de kinderen van Israël.

Andere soort van Joodse Acacia groeit overvloedig bij Rama in het Joodse land, dan of ze de voorgaande of op de eerste Acacia lijkt heeft hij er niet bij vermaant, alleen noemt hij dat Acaciae alterum genus.