Polemonium

HET XXVII. CAPITEL.

Van de Griecksche Valeriaene.

Ghedaente.

De Valeriana Graeca, oft Griecksche Valeriaene, brenght omtrent dry oft vier rechte holle, ijdele, dunne steelkens voort, omtrent anderhalven voet hoogh opschietende, rondom bewassen ende bekleedt met seer veele langhworpighe verspreyde bladeren, die van veele aen een vergadert zijn, om een midden-zenue oft ribbe wassende, bijnae de ghedaente van de Vitsen-bladeren hebbende, nochtans groener van verwe dan die: van de welcke elck een bijsonder kleyn is, breedachtigh, langhworpigh, van voren spits, met eenen rugh die een weynighskens uytstaet. De bloemen en komen gheensins met kranskens voort, noch oock tusschen de schooten oft oorspronck van de bladeren, dan staen alleen op de tsoppen van de steelkens verspreyt; ende zijn fraey om aensien, met een blauwe, maer wat bleeckachtighe, verwe blinckende, van vijf bladerkens ghemaeckt, in ’t midden met sommighe kleyne ende witte draeykens oft veselinghskens verciert; van de welcke kleyne geelachtighe nopkens afhanghen: daer nae volghen kleyne hoofdekens, oft bollekens, daer kleyn saedt in besloten is. In stede van wortelen heeft sy seer veel dunne hayrs-ghewijse faselinghen.

Plaetse.

Dit cruydt en wast nerghens van selfs in de Nederduytsche landen; dan wordt daer van buyten inghebroght.

Tijdt.

De Griecksche Valeriaen bloeyt meest al den Somer door.

Naem.

Men noemt dit ghewas in ’t Latijn Valeriana Graeca, dat is de Griecksche Valeriaene, oft oock Valeriana peregrina, dat is Vremde oft Wtlandtsche Valaeriaene; andere heeten ‘t Pseudo phu, dat is Valsche Valeriaene; nochtans en heeft het met de oprechte Valeriaen gantsch gheene ghelijckenis met allen.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

Dit cruydt en is [571] nerghens toe nut oft bequaem; uytghesondert alleen dat het de randen oft bedden van de hoven der Cruydt-beminners pleegh te vercieren met sijne lieffelijcke bloemen.

BIIVOEGHSEL.

Lobel noemt dit ghewas in ’t Latijn Valeriana peregrina Belgarum & Herbariorum oft Valeriana spuria, dat is Bastaerdt Valeriaene; ende voorwaer sy en is gheen oprechte mede-soorte van Valeriaene, als Dodoneus oock ghenoegh bethoont heeft. De bladeren souden eenighe ghelijckenisse met de soorten van Valeriaene konnen hebben; maer sy ghelijcken beter die van den Astragalis oft Vitse: want sy wassen by een om het midden van een ribbeken, op beyde sijden ghelijck pluymagien oft vederen staende: de bloemen zijn lichtblauw, veel by een, in ’t midden verciert met uytstekende korte goudt-geele draeykens: somtijdts zijnse heel wit. Jae ’t een iaer sal de selfde plante licht-blauwe, ’t andere witte bloemen gheven. Dies ghelijcks sal ghebeuren van ’t saedt. Dit is kleyn ende swart, besloten in langhworpighe hauwkens; van ghedaente de andere Valeriaen saden wat ghelijck.

Ghebruyck.

Dit cruydt wordt ghebruyckt om de kamers te bestroyen, tuylkens ende hoeykens te maecken. Onlanghs zijnder nochtans sommighe gheweest die voor seker houden, dat het saedt nut is tot al ’t ghene daer de Valeriaenen toe ghebruyckt worden. Dan dat is wat moeyelijck te ondersoecken.

HET XXVII. KAPITTEL.

Van de Griekse valeriaan. (Polemonium caeruleum)

Gedaante.

Valeriana Graeca of Griekse valeriaan brengt omtrent drie of vier rechte holle, losse, dunne steeltjes voort die omtrent vijf en veertig cm hoog opschieten en rondom begroeid en bekleed zijn met zeer vele langwerpige verspreide bladeren die van vele aaneen verzameld zijn en om een middenzenuw of rib groeien en bijna de gedaante van de vitsenbladeren hebben, nochtans groener van kleur dan die waarvan elk een apart klein is, breedachtig en langwerpig, van voren spits met een rug die wat uitstaat. De bloemen komen geenszins met kransjes voort, noch ook tussen de schoten of oorsprong van de bladeren, dan staan alleen op de toppen van de steeltjes verspreidt en zijn fraai om te zien met een blauwe, maar wat bleekachtige kleur blinken en van vijf blaadjes gemaakt en in het midden met sommige kleine en witte draadjes of vezeltjes versierd waarvan kleine geelachtige nopjes afhangen en daarna volgen kleine hoofdjes of bolletjes daar klein zaad in besloten is. In plaats van wortels heeft ze zeer veel dunne haarvormige vezels.

Plaats.

Dit kruid groeit nergens vanzelf in de Nederduitse landen, dan wordt daar van buiten ingebracht.

Tijd.

Griekse valeriaan bloeit meest de hele zomer door.

Naam.

Men noemt dit gewas in het Latijn Valeriana Graeca, dat is de Griekse valeriaan of ook Valeriana peregrina, dat is vreemde of buitenlandse valeriaan, andere noemen het Pseudo phu, dat is valse valeriaan, nochtans heeft het met de echte valeriaan gans geen gelijkenis.

Aard, kracht en werking.

Dit kruid is [571] nergens toe nuttig of geschikt, uitgezondert alleen dat het de randen of bedden van de hoven van de kruidbeminnaars plag te versieren met zijn lieflijke bloemen.

BIJVOEGING.

Lobel noemt dit gewas in het Latijn Valeriana peregrina Belgarum & Herbariorum of Valeriana spuria, dat is bastaard valeriaan en voorwaar ze is geen echte medesoort van valeriaan zoals Dodonaeus ook genoeg betoond heeft. De bladeren zouden enige gelijkenis met de soorten van valeriaan kunnen hebben, maar ze lijken beter op die van den Astragalis of vitze want ze groeien bijeen om het midden van een ribje die aan beide zijden als een pluim of veren staan, de bloemen zijn lichtblauw en veel bijeen en in het midden versierd met uitstekende korte goudgele draadjes en soms zijn ze heel wit. Ja het ene jaar zal dezelfde plant lichtblauwe en het andere jaar witte bloemen geven. Net zo zal het gebeuren van het zaad. Dit is klein en zwart en besloten in langwerpige hauwtjes dat van gedaante op de andere valeriaanzaden wat lijkt.

Gebruik.

Dit kruid wordt gebruikt om de kamers te bestrooien, tuiltjes en hoedjes te maken. Onlangs zijn er nochtans sommige geweest die voor zeker houden dat het zaad nuttig is tot al hetgeen daar de valerianen toe gebruikt worden. Dan dat is wat moeilijk te onderzoeken.