Myricaria

HET V. CAPITEL.

Van Tamarisch-boom.

Gheslachten.

Den Tamarisch-boom is een kleyn boomken oft heesterken, omtrent een mans lenghde hoogh wassende, met houtachtighe, maer nochtans niet dichte struycken; uyt de welcke veele rijskens ende sijd-tackskens spruyten; daer aen groeyen seer veele kleyne aschverwighe bladerkens, langhworpigh ende rondt van maecksel, dun, ende met sommige dweerse ende slimme streepkens oft kerfkens van buyten beset, ende daerom ruygh oft kantigh in ’t aentasten, nochtans gheensins ghedeylt oft gesneden. De bloemen zijn moschachtigh, oft wolachtigh, wit oft uyt den witten peersachtigh van verwe, met groote menighte de tsopkens van de dunne tackskens besettende: ende als sy vergaen, soo volght daer wolachtigh saedt, dat met den windt wegh stuyft, als de Cattekens van de Wilgen: te weten als dat rijp is, ende als de huyskens, daer dat in besloten is, open gaen. De wortel is houtachtigh ghelijck die van meer andere heesteren, herwaerts ende derwaerts verspreydt. (1200)

Veranderinghe. Somtijdts is het hout van den Tamarisch-boom seer hardt ende sterck, als dat van den Ilex ende van meer andere groote boomen; ende sulcks magh wesen die soorte van Tamarisch-boom die van Theophrastus vermaent is, ende van Dioscorides Tammen Tamarischboom geheeten wordt, ende een vrucht voortbrenght, de Galnoten heel ghelijckende, wat tsamentreckende oft wranghachtigh van smaeck. Petrus Bellonius in sijn tweede boeck verhaelt, dat hy oock een seer hooghe Tamarisch-boom en ghevonden heeft, die vruchten oft knobbelachtige overvloedigheden als Galnoten droegen; de welcke somtijdts soo dicht ende swaer aen de tacken honghen, dat sy de selve ter aerdenwaerts door haer groot ghewicht deden buyghen.

Plaetse.

Den Ghemeynen Tamarisch-boom, te weten die kleyn ende leegh blijft, wast aen de kanten van de loopende wateren; ende op plaetsen die somtijdts onder ’t water liggen, ende daer den vloedt overloopt; somtijts oock omtrent de poelen, meeren ende staende wateren, meestendeel in steenachtighen oft gruysachtigen grondt: want hy bemindt de vochte aerden, daer veel savel ende steen is. Men vindt hem veel in Hooghduytschlandt ende in de landen die daer aen palen, ende in Italien, Spaegnien, selfs oock in Grieckenlandt. Dan den Grooten Tamarisch-boom wast in Syrien ende in Egypten; ende oock in een eylandt omtrent Arabien, dat Tylos heet, als Theophrastus betuyght. Ende diergelijcke Tamarisch-boomen heeft den voorseyden Bellonius in Egypten sien groeyen langhs de kanten van de loopende wateren, op plaetsen die somtijdts vocht zijn ende onder ’t water ligghen: somtijdts heeft hijse oock ghevonden op heel dorre ende drooge plaetsen, daer gantsch gheen ander gheboomte en wies.

Naem.

Dit heesterachtigh oft boomachtigh ghewas is in ’t Latijn Tamarix gheheeten, oft Myrica, in de Apoteken Tamariscus, van Octavius Horatianus Murica; in ‘t Griecks Myrice, in onse tael Tamarisch-boom; in ’t Hooghduytsch Tamarischen holtz ende Portz; in ’t Fransoys Tamaris; in ’t Italiaensch Tamarigio; in ’t Spaensch Tamargueira ende Tamarix; in ’t Enghelsch Tamarisch; in ’t Beemsch Tamaryssk.

De Ghemeyne ende Kleyne soorte van dit ghewas, die weecke ende teere rijsen heeft, oft, als Dioscorides seydt, de ghene die in Grieckenlandt ende in Italien wast, wordt van sommige voor den Wilden Tamarisch-boom gehouden, ende Myrica silvestris in ’t Latijn, oft Myrce agria in ’t Griecks van den selven Dioscorides geheeten.

De ander groote soorte van Tamarisch-boom, die hert ende vast hout heeft, als dat van de Ilex oft eenigh ander sterck gheboomte, ende in Syrien, Egypte ende Arabien groeyt, is van den selven Dioscorides Tammen Tamarisch-boom genoemt geweest, in ’t Griecks Myrice hemeros, dat is in ’t Latijn Myrica sativa oft Myrica urbana. Ende de vruchten oft noten van desen Grooten Tamarisch-boom worden in Egypten Chermasel gheheeten, als den selven Bellonius betuyght.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

Den Tamarisch-boom is afvaghende, reynigende ende doorsnijdende van krachten, sonder eenighe merckelijcke verdrooginghe: hy heeft oock eenige tsamentreckinghe daer by: ende om dese voorseyde eygentheden is hy een seer krachtige ende sonderlinghe medicijne oft baet tegen de harde ende verstopte milte, in azijn oft wijn ghesoden, ende ghedroncken, te weten soo wel de wortel oft bladeren, als de uyterste rijskens ende tackskens, soo Galenus daer van schrijft.

De bladeren ende ionge scheutkens van den Tamarisch-boom hebben sulcken kracht om de verharde milte te genesen ende de verstopte te openen, als Dioscorides vermaent, dat de selve in wijn ghesoden ende ghedroncken, de Milte gantsch verteeren, wech nemen ende doen verdwijnen.

Den wijn, daer de bladeren ende ionge scheutkens van den Tamarisch-boom in ghesoden zijn, warm in den mondt ghehouden, ende daer mede gespoelt, dient seer om den tandtsweer te ghenesen oft te versoeten.

De selve bladeren van Tamarisch-boom gesoden stoppen de vloedt ende maendtstonden van de vrouwen, als de vrouwen in dat warm water sitten ende haer baden.

‘Tselve water, daer de bladeren ende ionghe scheutkens van Tamarisch in gesoden zijn, verdrijft oock ende doodet de Neten ende Luysen, alsmen het lichaem ende de plaetsen, daer de Neten ende Luysen zijn, daer mede wasschet.

Asschen van de verbrande tackskens ende bladeren van den Tamarisch-boom is seer verdroogende van aerdt, ende oock sterckelijck afvaghende van krachten, doch een weynighsken tsamentreckende.

De vruchten oft nootkens van den Grooten Tamarisch-boom zijn tamelijcken tsamentreckende van aerdt; in voegen dat sy de onrijpe ende wranghe Galnoten heel gelijck schijnen te wesen: uyt gesondert alleen, dat de Galnoten merckelijck wrangh van smaeck zijn: want de Tamarisch-noten zijn onghelijck van ghestaltenisse, ende haer stoffe is ghemenght met een groote ende menighvuldighe fijnigheyt ende dunnigheyt van deelen, ende een afvaghende ende suyvermaeckende kracht; de welcke in de Galnoten niet is, als Galenus schrijft.

De vruchten van den Grooten Tamarisch-boom, seydt Dioscorides, worden nuttelijck ende bequamelijck ghebruyckt in stede van Galnoten, teghen de ghebreken van de ooghen ende van den mondt. Sy zijn oock seer goet gebruyckt de ghene die bloet spouwen, ende de vrouwen die haer maendtstonden te overvloedigh hebben; van ghelijcken oock de ghene die den loop des buycks hebben, die met de geelsucht ghequelt zijn, oft die van de Phalangien, Spinnekoppen, oft van eenighe andere fenijnige dieren ghebeten oft ghesteken zijn.

De schorsse van den Tamarisch-boom wordt oock voor seer goedt ghehouden in alle de voorseyde ghebreken; ende dient oock om alle bloetgangh ende loop des buycks te stelpen.

Het is oock den miltsuchtighe seer goedt, dat sy drincken uyt koppen ende kroesen van Tamarisch-hout ghemaeckt.

BIIVOEGHSEL.

In alle dese landen is dit ghewas wel bekent ende veel gheacht: dan het is meestendeel wildt: ende en kan in de hoven niet wel aerden; in sonderheyt de soorte die in Duytschlandt groeyt, die Tamariscus Germanicus heet, ende Duytsch Tamaris, als Lobel seydt: dan de Fransche soorte wordt daer weeldigh ende groot; ende dese heet Tamariscus Gallicus in ’t Latijn, oft Languedocksche Tamaris. Voorts soo wordt dit ghewas in ’t Latijn somtijdts Brya silvestris geheeten, ende daer nae in ’t Italiaensch Brua ende Bruca, maer meest Tamarico; in ’t Fransch heet het Tamarisque ende Bruyere sauvage; in ’t Hooghduytsch (2001) Birtzenbestz ende Tamarischenbaum; in onse tael Tamarisk, Tamariss ende Tamarix-boom; maer meest Tamarisch-boom; in ’t Spaensch Taray oft Tamaray, als Clusius seydt; die oock twee soorten van Tamarisch beschrijft. De eerste noemt hy Eersten Wilden Tamarisch-boom, in ’t Latijn Myrica silvestris prima; ende dese is meestendeel heesterachtigh; maer wordt somtijdts eenen grooten hooghen boom, hebbende een rouwe schorsse aen den stam, ende aen de tacken een effen ende bruynachtighe schorsse; bladeren als die van den Cypres-boom, oft als die van de ghemeyne Leeghe Heyde, die des winters afvallen. Sy bloeyt drijmael ‘siaers; eens in de Lente, eens in den Somer, ende eens in den Herfst: ende wast in Spaegnien ende oock in Languedock, meest by de waterstroomen, somtijdts oock verre van daer. By Madril vindtmen soo groote boomen, dat eenen man met beyde sijn armen ghenoegh te doen heeft om eenen stam van de selve te omvatten. Lobel seydt, dat sy in ’t eylandt Lio by Venetien oock soo groot wordt ende soo dick van struyck als eenen Queeappelboom; ende de Languedocksche soorte, seydt den selven Lobel, heeft de bestachtighe vruchten, die in de sonne gheleydt daer nae opspringhen, ende haer selven omwringhen ende verroeren, midts daer een wormken in groeyt, dat de vrucht doorboort. Den anderen Wilden Tamarisch-boom, van Clusius Myrica silvestris secunda geheeten, blijft altijdt kleyn ende heesterachtigh: maer heeft nochtans dicker rijsen oft wissen, ende oock dicker ende breeder bladeren: ende gheeft alle iaer nieuwe spruyten uyt, anderhalven voet hoogh, groen, eyndende in een aere, van een palme oft halven voet langh, vergadert van witte peerschachtighe bloemen, grooter dan die van de voorgaende soorte, oock van vijf bladerkens ghemaeckt: daer nae volghen langhworpighe spitsche huyskens; de welcke opengaende saedt betoonen in wolle ghewonden. Wt de sijden van de grootste bladeren, die rondom dese spruyten groeyen, komen andere tackskens voort, met kleyne bladerkens. Desen Tamarisch kan de koude wel verdragen; ende wast veel in Oostenrijck op zandighe plaetsen, die ‘swinters onder ’t water ligghen; ende bloeyt van Mey af den heelen Somer door: men vindt het oock aen den Rhijnstroom, ende op veele plaetsen van Italien ende Sicilien. Prosper Alpinus noemt den ghemeynen Tamarisck in ’t Latijn oock Tamariscus silvestris, dat is Wilden Tamaris; om dien van den grooten te onderscheyden, die hy aldus beschrijft: De Tamariscus domestica, dat is Tamme Tamaris, in Egypten Atlè gheheeten, wast daer soo wel in drooghen als in vochten grondt: ende wordt daer soo hoogh als eenen olijfboom; maer boven Egypten wast sy soo groot als een groote Eycke. De bladeren zijn die van den wilden, dat is onsen ghemeynen Tamarisk (die in Egypten nerghens en groeyt) seer ghelijck, doch grooter ende smaller; ende schijnen veele groene hayrkens te wesen, sulcks alsmen in sommighe soorten van Peerdtsteert-cruydt siet, van de tacken afhanghende, altijdt groen. Hy draeght weynigh vruchten, niet dicht by een staende, groen, soo groot als Noten, hardt, houtigh, sonder keern van ghestaltenisse de Galnoten ghelijck, sommighe langh, sommighe kort, sommighe rondt, sommighe breedt, sommighe dick, sommighe smal.

Tamariscus officinarum quarumdam, is den Taxus oft Iben-boom: den welcken in sommighe Apoteken voor den oprechten Tamarisck ghebruyckt plagh te worden: doch met groote dwalinghe, als Dodoneus elders betoonen sal.

Hollandtschen Zee Tamarisch, in ’t Latijn Myrica marina Batavica, die somtijdts ghevonden wordt aen de oever van de Zee, en is anders niet dan een seer teer struycksken, niet veel langher dan eenen vingher, in korte tackskens verdeylt, de ghedaente van Tamarisch oft Heyde hebbende, ende aen de schellen oft schelpen van de Oesters oft Mosselen vast groeyende, schrijft Clusius.

Noch van de krachten.

Den Tamariscus, soo wel den Kleyne oft heesterachtighen, als den Grooten oft boomachtighen, is in alle sijn deelen seer nut om de ghebreken van de Milte te ghenesen: in sonderheydt het hout, ’t welck de Milte vermindert ende verlicht van de ghene die de selve te vol hebben van melancholijcke oft swaere vochtigheden; waerom dat oock veele menschen, die van sulcken ghebreck ghequelt zijn, eten ende drincken uyt de schotels ende kroesen die van ’t Tamariscus hout ghemaeckt zijn, als Dodoneus eensdeels gheseydt heeft, ende Lobel oock betuyght: die schrijft, dat in Italien tot dien eynde kroesen ende koppen van dit gewas gemaeckt worden: ende Clusius seydt, dat hy in Duytschlandt tonnekens oft kroeskens van den Tamarisch-boom, die aen den Rhijnstroom wast, gemaeckt heeft ghesien; die elck meer dan een half pinte, dat is by neghen, tien oft meer oncen nat inhouden moghen. Andere ghenesen de selve miltsucht met den Wijn, daer de kolen van ’t verbrandt Tamarisch-boom hout in ghebluscht zijn. Andere sieden de teere spruyten ende schorssen in Azijn, ende leggense van buyten op de Milte. Maer andere legghen de tacken ende bladeren van de selve in Wijn, laetenden selven daer op teeren: ende ghebruycken dien Wijn voor hunnen ghemeynen dranck in de miltsucht. Jae sommighe willen de Verckens daer mede ghenesen, die met volheydt van de Milte ghequelt zijn, gietende in hun drinckbacken water, daer gloeyende kolen van Tamarisch-hout in ghebluscht zijn, oft gietende hun water in trochen oft goten van dat selve hout ghemaeckt; seggende, nae’t schrijven van Plinius, dat de Verckens, die langhen tijdt van dat water gedroncken hebben, ten laetsten geen milte meer en behouden. Sommige en achten die selve niet: maer raden datmen de teere bladerkens ende scheutkens stoot, ende ‘tsap met Wijn de miltsuchtighe menschen ingheeft.

Tot den selven eynden gebruycken andere het water, daer de bloemen ende bladeren in gesoden zijn: ’t welck sy oock seer nut houden om de ghebreken van de longeren, nieren ende de blase, die van verstoptheydt komen, te genesen: ende ’t selve water eenen tijdt langh gedroncken, is sonderlingen tegen het bloedt spouwen, ende langhdurende vloeden des buycks; ende doet wel pissen, ende gheneest de koude pissen; ende oock den steen ende ’t graveel.

Dan sy verbieden de vrouwen dit gewas veel binnens lichaems te ghebruycken: want het maeckt haer onvruchtbaer.

Water, daer de wortel van Tamaris met langh Rosijn in ghesoden is, gheneest de melaetsche, ende andere, die in de milte gebreckelijck zijn, iae die de pocken hebben: waer toe sommighe het hout selve meer prijsen; iae soo krachtigh houden als het Pockhout, oft Guaiacum soude moghen wesen: als wy hier onder breeder verklaeren.

Den vruchten, dat is de Galnoten oft Chermasel van den Tamarisch-boom, plaghen in oude tijden seer veel gesocht ende verkocht te worden, om haer tsamentreckende kracht, die hier in veel aenghenaemer ende den menschen aerd meer toeghedaen is dan in de gemeyne oft Eycken Galnoten self; in sonderheydt om de geswillen te doen vergaen.

Asschen van Tamarisch-hout ghebrandt, stopt de vrouwelijcke vloeden, met eenighen dranck inghenomen, oft in de moeder gedaen: ’t selve verdrooght alle zeeren, gheneest de verbrandtheydt: ende wordt nuttelijck ghedaen by de salven diemen tegen de pocken bereydt. Een Looghe daer van ghemaeckt, doodet de Luysen.

Krachten van den Egyptischen Tamarisch-boom. In Egypten ende Arabien, seydt Prosper Alpinus, wordt desen boom meest gebruyckt, om daer brandthout van te houwen, ende kolen van te maecken, midts dat sy gheen ander bequamer brandthout en hebben, oft in sulcken menighte konnen bekomen: sy maecken uyt het selve hout oock kroesen ende backen, daer sy de miltsuchtighe uyt gheven te eten ende te drincken, ghelijck wy van onsen Wilden Tamarisch vermaent hebben.

De vrouwen sieden de schorssen van dit hout in water, ende ghebruycken dat water om de maendtstonden te stoppen: ende daer van maecken sy oock een badt, om in te sitten: ‘tselfde afsiedsel spuyten sy oock in de moeder met een clisterie.

Sommige maecken een afsiedsel van Tamarisch hout, ende gebruycken dat gelijckmen de wortel pleegh, om de pocken te ghenesen; ’t welck de melaetsche, schorfte ende andere, die met puysten ende zeeren gequelt zijn, ingheven; insghelijcks oock de swaermoedighe, melancholijcke, ende watersuchtighe menschen, ende die met swart bloedt oft galle verladen zijn, oft een verkilde, verharde oft verstopte milte hebben.

De bladeren alleen worden tot de verharde, verstopte oft verkilde milte oock ghebruyckt.

Al ’t selve vermoghen de vruchten oock: want die worden ghebruyckt teghen het bloedtspouwen ende maendtvloeden der vrouwen, ende de te seer loopende aenbeyen oft spenen. Sy maecken de loterende tanden oock vast met het afsiedsel van de selve: ’t welck den tandtsweer oock seer versoet. Tegen de beginnende leepigheyt der ooghen, ende tegen de zeeren aen den mondt, gebruycken sy de selve oock. Het asschen van de schorssen ende vruchten geneest oock allerley zeeren.

Al dit is eensdeels van den ghemeynen Tamarisck gheseydt: maer moest weder verhaelt worden om te toonen, dat den Egyptischen bequaemer is dan den onsen: doch in ghebreke van dien maghmen den onsen ghebruycken.

HET V. KAPITTEL.

Van Tamarix boom. (Myricaria germanica, Tamarix gallica)

Geslachten.

Tamarix boom is een klein boompje of heestertje die omtrent een mannen lengte hoog groeit met houtachtige, maar nochtans niet dichte stammen waaruit vele twijgjes en zijtakjes spruiten en daaraan groeien zeer vele kleine askleurige blaadjes die langwerpig en rond van vorm zijn, dun en van buiten met sommige dwarse en kromme streepjes of kerfjes bezet en daarom ruig of kantig in het aantasten, nochtans geenszins gedeeld of gesneden. De bloemen zijn mosachtig of wolachtig en wit of uit het witte paarsachtig van kleur die met grote menigte de topjes van de dunne takjes bezetten en als ze vergaan volgt er wolachtig zaad dat met de wind weg stuift als katjes van de wilgen, te weten als dat rijp is en als de huisjes daar dat in besloten is open gaan. De wortel is houtachtig zoals die van meer andere heesters die herwaarts en derwaarts verspreid zijn. (1200)

Verandering. Soms is het hout van de Tamarix boom zeer hard en sterk zoals dat van Ilex en van meer andere grote bomen en zulks mag wezen die soort van Tamarix boom die van Theophrastus vermaand is en van Dioscorides tamme Tamarix boom genoemd wordt en een vrucht voortbrengt die veel op galnoten lijken en wat tezamen trekkend of wrangachtig van smaak is. Petrus Bellonius in zijn tweede boek verhaalt dat hij ook een zeer hoge Tamarix boom gevonden heeft die vruchten of knobbelachtige overvloedigheden als galnoten droegen en die soms zo dicht en zwaar aan de takken hingen dat ze die ter aarden door hun groot gewicht lieten buigen.

Plaats.

De gewone Tamarix boom, te weten die klein en laag blijft, groeit aan de kanten van de lopende wateren en op plaatsen die soms onder het water liggen en daar de vloed overloopt en soms ook omtrent de poelen, meren en staande wateren en meestal in steenachtige of gruisachtige grond, want het bemint de vochtige aarde daar veel zavel en steen is. Men vindt hem veel in Hoogduitsland en in de landen die daaraan palen en in Italië, Spanje en zelfs ook in Griekenland. Dan de grote tamarisboom groeit in Syrië en in Egypte en ook in een eiland omtrent Arabië dat Tylos heet, zoals Theophrastus betuigt. En diergelijke tamarisbomen heeft de voor vermelde Bellonius in Egypte zien groeien langs de kanten van de lopende wateren en op plaatsen die soms vochtig zijn en onder het water liggen en soms heeft hij ze ook gevonden op heel dorre en droge plaatsen daar gans geen ander geboomte groeide.

Naam.

Dit heesterachtig of boomachtig gewas is in het Latijn Tamarix genoemd of Myrica, in de apotheken Tamariscus, van Octavius Horatianus Murica, in het Grieks Myrice en in onze taal tamarisch-boom, in het Hoogduits Tamarischen holtz en Portz, in het Frans tamaris, in het Italiaans tamarigio, in het Spaans tamargueira en Tamarix, in het Engels tamarisch en in het Boheems tamaryssk.

De gewone en kleine soort van dit gewas die weke en tere twijgen heeft of, zoals Dioscorides zegt, diegene die in Griekenland en in Italië groeit wordt van sommige voor de wilde tamarisboom gehouden en Myrica silvestris in het Latijn of Myrce agria in het Grieks van dezelfde Dioscorides genoemd.

De andere grote soort van tamarisboom die hard en vast hout heeft zoals dat van Ilex of enig andere sterke boom en in Syrië, Egypte en Arabië groeit is van dezelfde Dioscorides tamme tamarisboom genoemd geweest, in het Grieks Myrice hemeros, dat is in het Latijn Myrica sativa of Myrica urbana. En de vruchten of noten van deze grote tamarisboom worden in Egypte chermasel genoemd zoals dezelfde Bellonius betuigt.

Aard, kracht en werking.

De tamarisboom is afvegend, reinigend en doorsnijdend van krachten zonder enige merkelijke verdroging en heeft ook enige tezamen trekking er bij en vanwege deze voor vermelde eigenschappen is het een zeer krachtige en bijzondere medicijn of baat tegen de harde en verstopte milt, in azijn of wijn gekookt en gedronken, te weten zowel de wortel of bladeren als de uiterste twijgjes en takjes, zo Galenus er van schrijft.

De bladeren en jonge scheutjes van de tamarisboom hebben zo’n kracht om de verharde milt te genezen en de verstopte te openen, als Dioscorides vermaant, dat als die in wijn gekookt en gedronken worden de milt gans verteren, weg nemen en laten verdwijnen.

De wijn daar de bladeren en jonge scheutjes van de tamarisboom in gekookt zijn en warm in de mond gehouden en daarmee gespoeld dient zeer om de tandpijn te genezen of te verzoeten.

Die bladeren van tamarisboom gekookt stoppen de vloed en maandstonden van de vrouwen, als de vrouwen in dat warm water zitten en zich baden.

Hetzelfde water daar de bladeren en jonge scheutjes van tamaris in gekookt zijn verdrijft ook en doodt de neten en luizen als men het lichaam en de plaatsen daar de neten en luizen zijn daarmee wast.

As van de verbrande takjes en bladeren van de tamarisboom is zeer verdrogend van aard en ook sterk afvegend van krachten, doch wat tezamen trekkend.

De vruchten of nootjes van de grote tamarisboom zijn tamelijk tezamen trekkend van aard op die manier dat ze heel gelijk de onrijpe en wrange galnoten schijnen te wezen, uitgezonderd alleen dat de galnoten merkelijk wrang van smaak zijn, want de tamarisnoten zijn ongelijk van vorm en haar stof is gemengd met een grote en menigvuldige fijnheid en dunheid van delen en een afvegende en zuiver makende kracht die niet in de galnoten is, als Galenus schrijft.

De vruchten van de grote tamarisboom, zegt Dioscorides, worden nuttig en geschikt gebruikt in plaats van galnoten tegen de gebreken van de ogen en van de mond. Ze zijn ook zeer goed gebruikt diegene die bloed spuwen en de vrouwen die hun maandstonden te overvloedig hebben en zo ook diegene die de loop van de buik hebben, die met de geelzucht gekweld zijn of die van de Phalangien, spinnen of van enige andere venijnige dieren gebeten of gestoken zijn.

De schors van de tamarisboom wordt ook voor zeer goed gehouden in alle voor vermelde gebreken en dient ook om alle bloedgang en loop van de buik te stelpen.

Het is ook de miltzuchtige zeer goed dat ze uit koppen en kroezen drinken van tamarix hout gemaakt.

BIJVOEGING.

In al deze landen is dit gewas goed bekend en veel geacht, dan het is meestal wild en kan niet goed in de hoven aarden en vooral de soort die in Duitsland groeit die (Myricaria germanica) Tamariscus Germanicus heet en Duitse tamaris, als Lobel zegt, dan de Franse soort wordt er weelderig en groot en deze heet Tamariscus Gallicus in het Latijn of Languedocksche Tamaris. (Tamarix gallicus) Voorts zo wordt dit gewas in het Latijn soms Brya silvestris genoemd en daarnaar in het Italiaans brua en bruca, maar meest tamarico, in het Frans heet het tamarisque en bruyere sauvage, in het Hoogduits (2001) Birtzenbestz en Tamarischenbaum, in onze taal tamarisk, tamariss en Tamarix boom, maar meest tamarisch boom, in het Spaans taray of tamaray, als Clusius zegt, die ook twee soorten van tamaris beschrijft. (Tamarix tetrandra) De eerste noemt hij eerste wilde tamaris boom, in het Latijn Myrica silvestris prima, en deze is meestal heesterachtig, maar wordt soms een grote hoge boom en heeft een ruwe schors aan de stam en aan de takken een effen en bruinachtige schors, bladeren als die van de cipresboom of als die van de gewone lage heide die ‘s winters afvallen. Ze bloeit driemaal per jaar, eens in de lente, eens in de zomer en eens in de herfst en groeit in Spanje en ook in Languedoc meest bij de waterstromen en soms ook ver er van. Bij Madrid vindt men zulke grote bomen dat een man met beide zijn armen genoeg te doen heeft om een stam er van te omvatten. Lobel zegt dat ze in het eiland Lio bij Venetië ook zo groot wordt en zo dik van stam als een kweeappelboom en de Languedockse soort, zegt dezelfde Lobel, heeft de beste vruchten en als die in zon gelegd worden daarna openspringen en zichzelf omwringen en verroeren omdat er een wormpje in groeit dat de vrucht doorboort. De andere wilde tamarisboom die van Clusius Myrica silvestris secunda genoemd wordt blijft altijd klein en heesterachtig, maar heeft nochtans dikker twijgen of roeden en ook dikkere en bredere bladeren en geeft elk jaar nieuwe spruiten uit van vijf en veertig cm hoog die groen zijn en in een aar van een tien of vijftien cm lang eindigen en verzameld is van witte paarsachtige bloemen die groter zijn dan die van de voorgaande soort en ook van vijf bladertjes gemaakt zijn en daarna volgen langwerpige spitse huisjes en als die opengaan zaad vertonen in wol gewonden. Uit de zijde van de grootste bladeren die rondom deze spruiten groeien komen andere takjes voort met kleine bladertjes. Deze tamaris kan de koude goed verdragen en groeit veel in Oostenrijk op zandige plaatsen die ‘s winters onder het water liggen en bloeit van mei af de hele zomer door, men vindt het ook aan de Rijnstroom en op vele plaatsen van Italië en Sicilië.

(Tamarix orientalis) Prosper Alpinus noemt de gewone tamaris in het Latijn ook Tamariscus silvestris, dat is wilden Tamarix om die van de grote te onderscheiden die hij aldus beschrijft: ‘Tamariscus domestica, dat is tamme Tamarix die in Egypte atlè heet, groeit daar zowel in droge als in vochtige grond en wordt daar zo hoog als een olijfboom, maar boven Egypte groeit ze zo groot als een grote eik. De bladeren zijn die van de wilde, dat is onze gewone tamarisk (die in Egypte nergens groeit) zeer gelijk, doch groter en smaller en schijnen vele groene haartjes te wezen zulks als men in sommige soorten van paardenstaartkruid ziet en van de takken afhangen en altijd groen. Het draagt weinig vruchten die niet dicht bijeen staan, groen en zo groot als noten die hard en houtig zijn zonder kern en van vorm op galnoten lijken, sommige zijn lang en sommige kort, sommige rond en sommige breed, sommige dik en sommige smal’.

Tamariscus officinarum quarumdam is de Taxus of ibenboom die in sommige apotheken voor de echte Tamarix gebruikt plag te worden, doch met grote dwaling zoals Dodonaeus elders betonen zal.

Hollandse zee Tamarix, in het Latijn Myrica marina Batavica, die soms aan de oever van de zee gevonden wordt is niets anders dan een zeer teer struikje dat niet veel langer is dan een vinger en in korte takjes verdeelt die de gedaante van Tamarix of heide heeft en aan de schellen of schelpen van de oesters of mossels vast groeien, schrijft Clusius.

Noch van de krachten.

Tamariscus en zowel de kleine of heesterachtige als de grote of boomachtige is in al zijn delen zeer nuttig om de gebreken van de milt te genezen en vooral het hout wat de milt vermindert en verlicht van diegene die dezelfde te vol hebben van melancholische of zware vochtigheden waarom dat ook vele mensen die van zulk gebrek gekweld zijn eten en drinken uit de schotels en kroezen die van het tamariscus hout gemaakt zijn, als Dodonaeus eensdeels gezegd heeft en Lobel ook betuigt die schrijft dat in Italië tot dat doel kroezen en koppen van dit gewas gemaakt worden en Clusius zegt dat hij in Duitsland tonnetjes of kroesjes van de tamarisboom die aan de Rijnstroom groeit gemaakt heeft gezien die elk meer dan een half pint, dat is rond negen, tien of meer ons nat bevatten mogen. Andere genezen die miltzucht met de wijn daar de kolen van het verbrandt tamarisboomhout in geblust zijn. Andere koken de tere spruiten en schorsen in azijn en leggen ze van buiten op de milt. Maar andere leggen de takken en bladeren van die in wijn en laten die daarop teren en gebruiken die wijn voor hun gewone drank in de miltzucht. Ja sommige willen de varkens er mee genezen die met volheid van de milt gekweld zijn en gieten in hun drinkbakken water daar gloeiende kolen van tamarishout in geblust zijn of gieten hun water in troggen of goten van dat hout gemaakt en zeggen, naar het schrijven van Plinius, dat de varkens die lange tijd van dat water gedronken hebben tenslotte geen milt meer behouden. Sommige achten die niet, maar raden aan dat men de tere bladertjes en scheutjes stoot en het sap met wijn aan de miltzuchtige mensen ingeeft.

Tot hetzelfde doel gebruiken andere het water daar de bloemen en bladeren in gekookt zijn wat ze ook zeer nuttig houden om de gebreken van de longen, nieren en de blaas die van verstopping komen te genezen en hetzelfde water een tijd lang gedronken is bijzonder tegen het bloed spuwen en langdurende vloeden van de buik en laat goed plassen en geneest de koude plas en ook de steen en het niergruis.

Dan ze verbieden de vrouwen dit gewas veel binnen het lichaam te gebruiken want het maakt hun onvruchtbaar.

Water daar de wortel van tamarisk met lange rozijnen in gekookt is geneest de melaatse en andere die in de milt gebrekkelijk zijn, ja die de pokken hebben, waartoe sommige het hout zelf meer prijzen, ja zo krachtig houden als het pokhout of Guaiacum zou mogen wezen zoals we hier onder uitvoeriger verklaren.

De vruchten, dat zijn de galnoten of chermasel van de tamarisboom, plegen in oude tijden zeer veel gezocht en verkocht te worden vanwege hun tezamen trekkende kracht die hierin veel aangenamer en de mensen aard meer toegedaan is dan in de gewone of eiken galnoten zelf en vooral om de gezwellen te laten vergaan.

As van tamarishout gebrand stopt de vrouwelijke vloeden met enige drank ingenomen of in de baarmoeder gedaan en hetzelfde verdroogt alle zeren, geneest de verbranding en wordt nuttig gedaan bij de zalven die men tegen de pokken bereidt. Een loog er van gemaakt doodt de luizen.

Krachten van de Egyptische tamarix boom. In Egypte en Arabië, zegt Prosper Alpinus, wordt deze boom meest gebruikt om er brandhout van te houwen en kolen van te maken omdat ze geen ander en beter brandhout hebben of in zo’n menigte kunnen bekomen, ze maken uit het hout ook kroezen en bakken daar ze de miltzuchtige uit geven te eten en te drinken net zoals wij van onze wilde tamaris vermaand hebben.

De vrouwen koken de schorsen van dit hout in water en gebruiken dat water om de maandstonden te stoppen en daarvan maken ze ook een bad om in te zitten en hetzelfde afkooksel spuiten ze ook in de baarmoeder met een klysma.

Sommige maken een afkooksel van tamarishout en gebruiken dat net zoals men de wortel doet om de pokken te genezen wat de melaatse, schurftige en andere die met puisten en zeren gekweld zijn ingeven en insgelijks ook de zwaarmoedige, melancholische en waterzuchtige mensen en die met zwart bloed of gal verladen zijn of een verkilde, verharde of verstopte milt hebben.

De bladeren alleen worden ook tot de verharde, verstopte of verkilde milt gebruikt.

Al hetzelfde kunnen de vruchten ook, want die worden gebruikt tegen het bloedspouwen en maandvloeden van de vrouwen en de te zeer lopende aambeien of spenen. Ze maken de losse tanden ook vast met het afkooksel er van wat de tandpijn ook zeer verzoet. Tegen de beginnende tranen van de ogen en tegen de zeren aan de mond gebruiken ze dezelfde ook. De as van de schorsen en vruchten geneest ook allerlei zeren.

Al dit is eensdeels van de gewone tamaris gezegd, maar moest weer verhaald worden om aan te tonen dat die van Egypte beter is dan onze, doch in gebreke van die mag men de onze gebruiken.