Hylotelephium

HET XI. CAPITEL.

Van de soorten van Telephium ende Smeer-wortel.

Gheslachten.

Al is ’t sake dat Dioscorides maer van een gheslacht van Telephium en vermaent; nochtans soo zijnder by de nieuwe Cruydt-beschrijvers twee andere soorten van dit ghewas bekent; welcke dry van ons in dit Capitel beschreven sullen worden.

Ghedaente.

1. De eerste soorte van Telephium heeft ronde, dicke, gheladde oft kaele steelen, by nae in leden oft knies-ghewijse knoopen verdeylt, dickwijls omtrent de wortel roodachtigh van verwe: de bladeren zijn oock dick, kael, ghelijvigh, vol taey sap, rondsom de kanten somwijlen een weynighsken gesneden, grooter dan die van de Breedbladighe Porceleyne, anders die van ghedaente niet seer onghelijck, uyt elck lidt twee teghen over den anderen staende, den steel, nu hier een nu daer een, geschicktelijck bekleedende. De bloemen staen in ronde kranskens, bleeck-geel van verwe. De wortel puylt uyt met vele lanckworpige knobbelen, als lange eeckelen, die allenghskens spitser afgaen, wit, met aenwassende veselinghen.

2. De tweede soorte, Smeer-wortel ghemeynlijck gheheeten, heeft oock vele recht opstaende, ronde, kaele oft geladde steelen, gheensins in leden oft knoopen verdeylt. De bladeren zijn ghelijvigh, dick, breedt, ende aen de kanten somtijts een weynigh ghekertelt, kleynder dan die van de voorgaende soorte, ongheschicktelijck aen de steelen wassende. De bloemkens zijn root oft geel, oft oock witachtigh. De wortel is wit, ghelijvigh ende knobbelachtigh.

Dit ghewas blijft seer lange groen ende levende: want alsmen de steelkens maer in eenen klomp slijck oft potaerde steeckt, dan blijven sy langhen tijdt groen; ende alsmense somtijdts niet oft met water besproeyt, dan groeyen sy daer in oock seer wel, ende schieten hoogher op. [187].

3. Het Derde Telephium is leegher ende kleynder dan de twee eerste: want het krijght dunne teere steelkens meestendeel ter aerden verspreyt ligghende: de bladeren zijn oock kleynder, ronder, uyt den blauwen wat groender, ghelijvigh ende dick, van onder dichter by een staende dan nae bovenwaerts, ongheschicktelijck ghevoeght: de bloemkens staen met kroonsghewijse kranskens, die de soppen van de steelen besetten, uyt den purpurachtighen blauwen bleeck van verwen: de wortelen van dit gewas en zijn niet gheknoopt oft gheknobbelt, maer in haeyrsghewijse veselinghen verdeylt.

Plaetse.

Alle de soorten van Telephium wassen gheerne in lommerachtighe steenachtighe plaetsen, aen oude mueren ende weghen. Oribasius schrijft, dat sy by de wijngaerden groeyen, ende op andere gebouwde landen.

1. De eerste soorte wast in Spaegnien, ende oock veel in Oostenrijck ende andere omligghende landen: men vindtse oock wel in Hoogh-Duytschlandt; want sy wast aen de Rijnkant by de wijngaerden op harde steenachtighe plaetsen; de welcke van de Spaensche nerghens in verscheyden is.

2. De tweede soorte, dat is Smeer-wortel, wast overvloedigh ghenoegh in Hoogh ende Neder-Duytschlandt, in Vranckrijck ende Behemen, ende oock elders omtrent de wijngaerden, ende aen de oude mueren ende weghen, die van slijck, leem ende horden, oft met potaerde ende rijsen aen een geplackt zijn.

3. De derde soorte en wordt soo veel niet ghevonden; dan in de hoven van Nederlandt ende andere landen is sy ghemeyn ghenoegh.

Tijdt.

Omtrent de Ooghstmaendt, oft noch vroeger, sietmen dese cruyden bloeyen.

Naemen.

1. De eerste soorte in ’t Griecks Telephion ende Aeizoon agrion ghenoemt, heet in ’t Latijn Telephium ende Sempervivum silvestre, ende oock Illecebra; hoe wel datse van de scherpe ende heete Illecebra, van de welcke wy in ’t voorgaende Capitel ghehandelt hebben, seer verscheyden is. Sommighe noemense oock Andrachne oft Portulaca silvestris: daer is nochtans noch een ander Portulaca silvestris oft Wilde Porceleyne, de Tamme oft Hof-Porceleyne ghelijck, maer kleynder.

2. De tweede soorte is oock een gheslacht van Telephium: de Apotekers noemense Crassula ende Crassula Fabaria, ende oock Crassula maior, om die te onderscheyden van de andere Crassula, waer van wy ghehandelt hebben in het Capitel van het Kleyne Donderbaert: sy noemense oock Fabaria. De Hoogh-Duytsche noemense Wundkraut, Knabenkraut, Fortzzwang, ende Fortzwein; de Italiaenen Faba grassa; de Fransoysen Ioubarbe des vignes, Feve espesse; de Neder-Duytschen Smeer-wortel ende Hemel-sleutel; de Enghelsche Orpyne.

3. De derde soorte ghelijck sy van luttel menschen bekent is, soo en heeft sy oock gheenen eygen naem gekreghen; dan sommighe noemense Telephium Sempervivum, dat is, Altijdt levende Telephium: want de steelen van de andere soorten van Telephium vergaen des winters, ende de wortel blijft over; maer dese derde soorte houdt haer steelen den gheheelen winter door groen ende met bladers beset, die de straffigheydt des winters ende de koude locht alsoo wel als de wortelen konnen verdraghen ende overwinnen.

Aerd.

Alle de soorten van Telephium zijn koudt van aerd, ende met eene fijnigheydt oft dunnigheydt van stoffe, verdrooghende van krachten.

Kracht ende Werckinghe.

Dioscorides schrijft, dat Telephium de witte placken ende sproeten, die aen de huyt ende bijsonder aen de handen ende ’t aensicht komen ghenesen kan. Galenus seght, dat het alsoo wel de grauwe als de witte placken ende sproeten verdrijft, met Edick daer op geleyt zijnde, om dat het soo krachtigh is in het afvaeghen ende suyver-maecken: ende daerom schrijft hy oock, dat het een heete kracht heeft, hoe wel dat den smaeck daer tegen strijdt; door den welcken dese cruyden, alsoo wel de eerste als de twee laetste, kout van aerd worden bevonden. Want, als wy in ’t eerste Boeck deses Cruydtboecks betoont hebben, de kracht van afvaeghen is niet alleen in de werme dingen te aenmercken, maer oock in de koude; wel verstaende, als die met eenen oock droogh van aerd zijn, ende dun oft fijn van deelen. [188]

BIIVOEGHSEL.

Sommighe Cruydt-beschrijvers, als Lacuna ende andere, hebben het Telephium voor gheen mede soorte van Smeer-wortel ghehouden, maer eer voor eenigh gheslacht van Kersse oft Thlaspi, oft oock voor dat cruydt het welck Lepel-cruydt in ’t Nederduydtsch ghenoemt is, ende in ’t Latijn Cochlearia: maer dat en is in de heete landen niet bekent gheweest, ende en kan voor het oprecht Telephium van Dioscorides gheensins ghehouden wesen, ende dat om vele oorsaecken, als genoeghsaem blijcken sal als wy van het Lepel-cruydt sullen handelen.

Telephion van Cratevas is het Scorpioen-cruydt van Dioscorides.

Telephion met purper bloemen wordt van Lobel beschreven, ende Telephium floribus purpureis ghenoemt, ende is de Smeer-wortel anders heel ghelijck.

Het eerste Telephium van Dodoneus beschreven, is van Lobel Spaensche Smeer-vvortel ghenoemt, in ’t Latijn Telephium maius, oft Crassula maior Hispanica; maer die uyt Spaegnien komt, wordt vier mael grooter dan de Ghemeyne Smeer-wortele, als sy in de hoven van Nederlandt gheoeffent ende onder-houden wordt. De bloeme gheeft sy wit. Somtijdts wordt sy oock ghesien ronder ende langer van bladers, met roode bloemen.

De tweede soorte van Telephium is in Nederlandt ghemeynlijck Wonden-cruydt ghenoemt gheweest, ende in ’t Fransoys Chicottin ende Orpin, ende oock Reprise; de bloemen van dit ghewas ghelijcken die van Hypericon oft Sint Jans-cruydt ghenoegh van ghedaente. De Italiaenen noemense oock Fanagrassa, Fana inversa, ende Fabaria. Dan Fabius Columna noemtse Cotyledon altera Dioscoridis, ende Cymbalaria verior, ende seght: Alsmen onse ghemeyne Smeer-wortel wel aenmerckt, ende op de beschrijvinghe van Cotyledon altera, die Dioscorides Cymbalion noemt, wel letten wil; dan salmen vinden, dat de Smeer-wortel anders niet en is dan dat ghewas dat hy Tweede Cotyledon noemt: want behalven de steelen, de bladeren eerst als oogen voordt-komende, de knoopen oft bloemkranssen, de ghesterrede vijf bladighe bloemen, ende de vruchten die alle daer mede over een komen; soo zijn de wortelen in Apulien somtijdts soo knobbelachtigh, met witte bollekens als eeckelen behanghen, datse soo dick ende soo uytpuylende zijn als die van Scrophularia, iae dicker.

De derde soorte van Telephium daer Dodoneus af spreeckt, is van Lobel Kleyn Smeer-vvortel kruypende ende altijdts groen ghenoemt, in ’t Latijn Telephium minus semper virens: dese is ronder van bladers, met roode bloemen, soo Lobel seght, uyt eene faselachtighe wortel voordt-brenghende steelkens die dicker zijn dan die van de Water-Ponghen.

De Ghemeyne Smeer-wortel, ende de Spaensche, worden van de Rispen ende Wormen seer ghequelt ende g’eten, noch meer dan de Roosen pleghen te wesen.

Oprecht Telephium van Lobel. Hy houdt voor het oprecht ende waerachtigh Telephium van Dioscorides een cruydt, het welck de Ghemeyne Smeer-wortel van grootte ende ghedaente ghelijck is, maer (als Theophrastus schrijft) met grauwe oft blauwachtige bladers; als hy somtijdts in de hoven van Nederlandt ghesien heeft. Dese schijnt de selve te wesen die van Clusius beschreven, ende voor het oprecht Telephium van Dioscorides ghehouden wordt, Telephium sextum Dioscoridis forte ghenoemt: want sy heeft steelkens die ter aerden ligghen, als die van de Porceleyne, ende by nae dierghelijcke bladeren, van verwe wat doncker-groen tusschen den blauwen: de bloemen zijn als die van Smeer-wortel, veel by een wassende, purpurachtigh van verwe: de wortel is seer faselachtigh. Dese en vergaet door gheene straffigheydt van de locht, maer blijft ’t winters ende somers even ieughdigh ende groen. Hy noemtse Cepaea Pancij. De wortel rieckt somtijdts gelijck de Rhodia radix oft Roosen-wortel, die wy hier naemaels sullen beschrijven.

Oprecht Telephium van Ferrante Imperato. Dese is van Napels aen Clusius ghesonden gheweest: diese Telephium septimum sive legitimum Imperati noemt. Sy krijght uyt de wortel vele dunne rijskens, langhs der aerden verspreydt, een voedt langh, somtijdts korter, somtijdts langher, ongheschicktelijck met vele bladeren bewassen; de welcke bladeren kleynder zijn dan die van de andere soorten, niet soo dick oft sappigh, noch oock soo breukigh oft mals, groen van verwe, daer wat roestachtighs by schijnt te wesen: het ’t sop van de steelkens heeft vele bloemkens, die wit zijn, van vijf bladerkens ghemaeckt, seer vele by een wassende; nae de welcke hoeckighe huyskens volgen, vol kleyn grauw saet: de wortel is dickwijls eenen kleynen vingher dick, taey ende wit, in sommighe tacken verdeylt, langh overblijvende, ende alle iaer nieuwe spruyten uytghevende.

Telephium maculosum, is het cruydt Maru, oft Cerinthe, elders in een bijsonder Capitel van Dodoneus beschreven.

Anteuphorbium van Dodoneus in in het Capitel van Euphorbium beschreven, soude wel een soorte van Telephium moghen wesen.

De soorten van Cepaeae ghelijcken de Porceleye meer dan de gheslachten van Telephium.

Krachten ende Werckinghe.

Wonden-cruydt oft Smeer-wortel is van ghelijcke krachten ende werckinghe als Donderbaert; ende het wordt in Apulien van de vrouwen ghebruyckt in al ’t ghene daer Groote Donderbaert nut toe is.

Soo wel de tweede soorte als de eerste, en heeft in haeren smaeck gheene bitterheydt met allen, maer alleen eenighe waterachtige toenijpinghe oft t’ samentreckinghe.

De bladers van Smeer-wortel ghenesen de witte zeerigheyt, als Dodoneus oock vermaent, oft schelferinghe, ses uren langh daer op ghelaten; maer daer nae moet het zeer met Gersten meel ghestrecken worden.

De selfde met azijn ghemenght, ende op ’t selfde ghebreck ghestrecken in de Sonne, neemt die placken wegh, maer als die verdrooght zijn, worden sy ghereynight.

Smeer-wortel is Wonden cruydt ende Telephium ghenoemt geweest, om dat het alle onsuyvere onsteken wonden ende zeeren met een verborghen kracht reynighen ende verdrooghen kan, ende soo heelen. Sy kan met haer matighe koude ende droogheyt alle loopende gaten ghenesen, ende alle smerten versoeten die door gallachtighe vochtigheden veroorsaeckt zijn.

’T sap van Smeer-wortel oft het water daer die in gesoden heeft, is een sonderlinghe baete om de wonden toe te heelen, ende ’t bloet te stelpen, oock om de uytwendighe wonden ende sweeringhen ende ghescheurtheydt te ghenesen.

Ander ghebruyck.

De landt-lieden planten Smeer-wortel seer gheerne op Sint Jans avondt in houte schotels oft tailloren, oft in eenighe spleten van de mueren, met pot-aerde rondsomme beset, ende hanghen ’t oock om hooghe, oft aen de mueren, daer ’t langhe groen blijft; iae oock groeyt ende bloemen krijght, als ’t somtijts besproeyt wordt, ende met water begoten.

HET XI. KAPITTEL.

Van de soorten van Telephium en smeerwortel. (Andrache telephoides, Hylotelephium telephium, Hylotelephium anacampseros)

Geslachten.

Al is het zaak dat Dioscorides maar van een geslacht van Telephium vermaant, nochtans zo zijn er bij de nieuwe kruidbeschrijvers twee andere soorten van dit gewas bekend welke drie van ons in dit kapittel beschreven zullen worden.

Gedaante.

1. De eerste soort van Telephium heeft ronde, dikke, gladde of kale stelen bijna in leden of knievormige knopen verdeelt en dikwijls omtrent de wortel roodachtig van kleur, de bladeren zijn ook dik, kaal, stevig en vol taai sap en rondom de kanten soms wat gesneden, groter dan die van de breedbladige postelein, anders lijkt het op die van gedaante en uit elk lid staan ze met twee tegenover elkaar, nu hier een en nu daar een en bekleden de steel regelmatig. De bloemen staan in ronde kransjes en zijn bleekgeel van kleur. De wortel puilt uit met vele langwerpige knobbels als lange eikels die geleidelijk aan spitser afgaan, wit met aangroeiende vezels.

2. De tweede soort, smeerwortel gewoonlijk genoemd, heeft ook vele recht opstaande, ronde, kale of gladde stelen die geenszins in leden of knopen verdeeld zijn. De bladeren zijn stevig, dik, breed en aan de kanten soms wat gekarteld, kleiner dan die van de voorgaande soort en groeien onregelmatig aan de stelen. De bloempjes zijn rood of geel of ook witachtig. De wortel is wit, stevig en knobbelig.

Dit gewas blijft zeer lange groen en levend, want als men de steeltjes maar in een klomp slijk of potaarde steekt dan blijven ze lange tijd groen en als men ze soms niet of met water besproeid dan groeien ze daarin ook zeer goed en schieten hoger op. [187].

3. Het derde Telephium is lager en kleiner dan de twee eerste, want het krijgt dunne, tere steeltjes die meestal ter aarde verspreidt liggen, de bladeren zijn ook kleiner, ronder en uit het blauwe wat groener, stevig en dik en van onder dichter bijeen staan dan naar boven en onregelmatig gevoegd, de bloempjes staan met kroonvormige kransjes die de toppen van de stelen bezetten en zijn uit het purperachtige blauwbleek van kleur, de wortels van dit gewas zijn niet geknoopt of geknobbeld, maar in haarvormige vezels verdeeld.

Plaats.

Alle soorten van Telephium groeien graag in lommerachtige, steenachtige plaatsen aan oude muren en wegen. Oribasus schrijft dat ze bij de wijngaarden groeien en op andere gebouwde landen.

1. De eerste soort groeit in Spanje en ook veel in Oostenrijk en andere omliggende landen, men vindt ze ook wel in Hoogduitsland want ze groeit aan de Rijnkant bij de wijngaarden op harde steenachtige plaatsen die van de Spaanse nergens in verschilt.

2. De tweede soort, dat is smeerwortel, groeit overvloedig genoeg in Hoog- en Nederduitsland, in Frankrijk en Bohemen en ook elders omtrent de wijngaarden en aan de oude muren en wegen die van slijk, leem en horden of met potaarde en twijgen aaneen geplakt zijn.

3. De derde soort wordt niet zoveel gevonden, dan in de hoven van Nederland en andere landen is ze gewoon genoeg.

Tijd.

Omtrent augustus of noch vroeger ziet men deze kruiden bloeien.

Namen.

1. De eerste soort wordt in het Grieks Telephion en Aeizoon agrion genoemd en heet in het Latijn Telephium en Sempervivum silvestre en ook Illecebra, hoewel dat ze van de scherpe en hete Illecebra, waarvan we in het voorgaande kapittel gehandeld hebben, zeer verschilt. Sommige noemen het ook Andrachne of Portulaca silvestris, daar is nochtans noch een andere Portulaca silvestris of wilde postelein die de tamme of hofpostelein gelijk is, maar kleiner.

2. De tweede soort is ook een geslacht van Telephium, de apothekers noemen het Crassula en Crassula Fabaria en ook Crassula major om die te onderscheiden van de andere Crassula waarvan we gehandeld hebben in het kapittel van het kleine donderbaard, ze noemen het ook Fabaria. De Hoogduitsers noemen het Wundkraut, Knabenkraut, Fortzzwang en Fortzwein, de Italianen faba grassa, de Fransen joubarbe des vignes, feve espesse, de Nederduitsets smeerwortel en hemelsleutel, de Engelsen orpyne.

3. De derde soort gelijk ze van weinig mensen bekend is zo heeft ze ook geen eigen naam gekregen, dan sommige noemen het Telephium Sempervivum, dat is altijd levende Telephium, want de stelen van de andere soorten van Telephium vergaan ‘s winters en de wortel blijft over, maar deze derde soort houdt haar stelen de gehele winter door groen en met bladeren bezet die de strafheid van de winter en de koude lucht alzo goed als de wortels kunnen verdragen en overwinnen.

Aard.

Alle soorten van Telephium zijn koud van aard en met een fijnheid of dunheid van stof verdrogend van krachten.

Kracht en werking.

Dioscorides schrijft dat Telephium de witte plekken en sproeten die aan de huid en vooral aan de handen en het aanzicht komen genezen kan. Galenus zegt dat het alzo goed de grauwe als de witte plekken en sproeten verdrijft als het met azijn daarop gelegd is omdat het zo krachtig is in het afvegen en zuiver maken en daarom schrijft hij ook dat het een hete kracht heeft, hoewel dat de smaak daartegen strijdt waardoor deze kruiden net als de eerste als de twee laatste koud van aard worden bevonden. Want, als we in het eerste boek van dit kruidboek aangetoond hebben, de kracht van afvegen is niet alleen in de warme dingen op te merken, maar ook in de koude, wel verstaande als die meteen ook droog van aard zijn en dun of fijn van delen. [188]

BIJVOEGING.

Sommige kruidbeschrijvers als Lacuna en andere hebben Telephium voor geen medesoort van smeerwortel gehouden, maar eerder voor enig geslacht van kers of Thlaspi of ook voor dat kruid dat lepelkruid in het Nederduits genoemd is en in het Latijn Cochlearia, maar dat is in de hete landen niet bekend geweest en kan voor het echt Telephium van Dioscorides geenszins gehouden wezen en dat om vele oorzaken als genoegzaam blijken zal als we van het lepelkruid zullen handelen.

Telephion van Cratevas is het schorpioenkruid van Dioscorides.

Telephion met purper bloemen wordt van Lobel beschreven en Telephium floribus purpureis genoemd en is anders de smeerwortel heel gelijk.

Het eerste Telephium van Dodonaeus beschreven is van Lobel Spaanse smeerwortel genoemd en in het Latijn Telephium majus of Crassula major Hispanica, maar die uit Spanje komt wordt viermaal groter dan de gewone smeerwortel als ze in de hoven van Nederland gekweekt en onderhouden wordt. (Hylotelephium subsp. maximum) De bloem geeft ze wit. Soms wordt ze ook gezien ronder en langer van bladeren en met rode bloemen.

De tweede soort van Telephium wordt in Nederland gewoonlijk wondenkruid genoemd en in het Frans chicottin en orpin en ook peprise, de bloemen van dit gewas lijken genoeg op die van Hypericum of Sint Janskruid van gedaante. De Italianen noemen hert ook fanagrassa, fana inversa en fabaria. Dan Fabius Columna noemt het Cotyledon altera Dioscoridis en Cymbalaria verior en zegt; ‘als men onze gewone smeerwortel goed aanmerkt en op de beschrijving van Cotyledon altera die Dioscorides Cymbalion noemt goed letten wil dan zal men vinden dat de smeerwortel niets anders is dan dat gewas dat hij tweede Cotyledon noemt, want behalve de stelen en de bladeren die eerst als ogen voortkomen, de knopen of bloemkransen, de stervormige vijfbladige bloemen, en de vruchten die alle daarmee overeen komen en zijn de wortelen in Apulië somtijds zo knobbelachtig, met witte bolletjes als eikels behangen dat ze zo dik en zo uitpuilen als die van Scrophularia, ja dikker’.

De derde soort van Telephium daar Dodonaeus van spreekt is van Lobel kleine smeerwortel die kruipt en altijd groen is genoemd, in het Latijn Telephium minus semper virens, deze is ronder van bladeren met rode bloemen, zo Lobel zegt, die uit een vezelachtige wortel steeltjes voortbrengt die dikker zijn dan die van de waterpungen.

De gewone smeerwortel en de Spaanse worden van de rupsen en wormen zeer gekweld en gegeten, noch meer dan de rozen plegen te wezen.

Echt Telephium van Lobel. Hij houdt voor het echt en ware Telephium van Dioscorides een kruid die de gewone smeerwortel van grootte en gedaante gelijk is, maar (als Theophrastus schrijft) met grauwe of blauwachtige bladeren als hij soms in de hoven van Nederland gezien heeft. Deze schijnt dezelfde te wezen die van Clusius beschreven en voor het echt Telephium van Dioscorides gehouden wordt en Telephium sextum Dioscoridis forte noemt, want ze heeft steeltjes die ter aarde liggen als die van de postelein en bijna diergelijke bladeren, van kleur wat donkergroen tussen het blauwe, de bloemen zijn als die van smeerwortel die veel bijeen groeien en purperachtig van kleur, de wortel is zeer vezelachtig. Deze vergaat door geen strafheid van de lucht maar blijft winter en zomer even jeugdig en groen. Hij noemt het Cepaea Pancij. De wortel ruikt soms zoals Rhodia radix of rozenwortel die we hierna zullen beschrijven.

(Telephium imperati)

Echt Telephium van Ferrante Imperato. Deze is van Napels aan Clusius gezonden die het Telephium septimum sive legitimum Imperati noemt. Ze krijgt uit de wortel vele dunne twijgen die langs de aarde verspreid staan en een dertig cm lang, soms korter en soms langer, onregelmatig met vele bladeren begroeid met bladeren die kleiner zijn dan die van de andere soorten, niet zo dik of sappig en noch ook zo breekbaar of mals en groen van kleur daar wat roestachtigs bij schijnt te wezen, de top van de steeltjes heeft vele bloempjes die wit zijn en van vijf bladeren gemaakt en zeer veel bijeen groeien waarna hoekige huisjes volgen vol klein grauw zaad, de wortel is dikwijls een kleine vinger dik, taai en wit en in sommige takken verdeeld die lang overblijven en elk jaar nieuwe spruiten uitgeeft.

Telephium maculosum is het kruid Marum of Cerinthe, elders in een apart kapittel van Dodonaeus beschreven.

Anteuphorbium van Dodonaeus is in het kapittel van Euphorbium beschreven en zou wel een soort van Telephium mogen wezen.

De soorten van Cepaeae lijken meer op porselein dan op de geslachten van Telephium.

Krachten en werking.

Wondenkruid of smeerwortel is van gelijke krachten en werking als donderbaard en het wordt in Apulië van de vrouwen gebruikt in al hetgeen daar grote donderbaard nuttig toe is.

Zowel de tweede soort als de eerste heeft in zijn smaak totaal geen bitterheid, maar alleen enige waterachtige toeknijpen of tezamen trekking.

De bladeren van smeerwortel genezen de witte zerigheid als Dodonaeus ook vermaant of schilfers, zes uur lang er op laten, maar daarna moet het zeer met gerstemeel gestreken worden.

Dezelfde met azijn gemengd en op hetzelfde gebrek gestreken in de zon neemt die plekken weg, maar als die verdroogd zijn worden ze gereinigd.

Smeerwortel is wondenkruid en Telephium genoemd omdat het alle onzuivere ontstoken wonden en zeren met een verborgen kracht reinigen en verdrogen kan en zo helen. Ze kan met haar matige koude en droogte alle lopende gaten genezen en alle smarten verzoeten die door galachtige vochtigheden veroorzaakt zijn.

Het sap van smeerwortel of het water waar die in gekookt heeft is een bijzondere baat om de wonden dicht te maken en het bloed te stelpen, ook om de uitwendige wonden en zweren en breuken te genezen.

Ander gebruik.

De landlieden planten smeerwortel zeer graag op Sint Jansavond in houten schotels of potten of in enige spleten van de muren die met potaarde rondom bezet zijn en hangen het ook omhoog of aan de muren daar het lang groen blijft, ja ook groeit en bloemen krijgt als het soms besproeid wordt en met water begoten.