Eriophorum

HET III. CAPITEL.

Van andere gheslachten van Gras.

Gheslachten.

Beneffens de voorseyde zijnder noch veele andere ende bijnae ontallijcke gheslachten van Gras. Van dese zijn de sommighe nut, om de vier-voetighe ende andere beesten voor voeder te strecken: sommighe zijn nergens toe, oft immers niet seer nut.

1.2.3.4.5.6.7. De soorten van Gras, die voor voeder strecken, hebben alle smalle bladeren, ende teere oft dunne halmen: ende van de selve hebben sommighe de ghedaente van Dolick, Hirs oft Panick-koren, oft eenigh ander Koren: sommighe brenghen een bijsondere aere oft riet-pluyme voort, sulcks als in gheen ander soorte van ghewas ghevonden en wordt. De wortelen van allen zijn dun; van sommighe veselachtigh, hayrs-ghewijs: heel luttel hebbender langhe ende voort-cruypende.

De onnutte gheslachten van Gras zijn oock menigerhande: want sommighe komen voort in broeckighe ende [891. 892] meest in ’t water liggende landouwen, sommighe wassen ghemeynlijck in heel dorre ende openluchtighe wel ter sonnen staende plaetsen.

8. Matten-Vlas is een van de water-soorten van Gras; ende soude seer wel Wolle-Gras mogen heeten, oft op ’t Griecks Eriophoron. Dit Gras heeft luttel ende seer smalle langhworpighe bladerkens, die van Gemeyn Gras gelijck; in ’t midden van de welcke eenen ronden langhen steel oft stam uytspruyt, van ghedaente ende kaelheydt een Biese gelijckende; op wiens tsop een saghte witte wolachtighe vergaderinghe oft vlicke hanght. De wortel is oock veselachtigh, als die van ander Gras.

8. Bies-gras is een gheslacht van Gras dat in openluchtighe dorre plaetsen groeyt, heel kleyn ende seer teer oft bijster dun van bladerkens, somtijdts naeuws een palme hoogh, in stede van bladeren anders niet dan heel bijster dunne Biesen voort-brengende; tusschen de welcke oock bijster dunne geknoopte halmkens spruyten, een spanne hoogh oft korter, op haer tsop een sachte, wolachtighe, ongheschickte aere oft riet-pluyme draegende. In stede van wortelen heeft het kleyne hayrs-ghewijse faselingen.

Plaetse.

De meeste van dese soorten van Gras bloeyen gemeynlijck in de beemden, weyen, ende broeckige vochte plaetsen; somtijdts nochtans oock wel op de berghen ende andere onghebouwde woeste ende verlaten ghewesten. De naest-laetste soorte wast in de broecken ende meest in ’t water liggende oft altijdt natte beemden ende weyen, in sonderheydt op verlatene oft onghebouwde plaetsen van Brabandt, Hollandt ende Hooghduytschlandt. Dan de laetste soorte wast op heel drooghe iae dorre landen, in schraelen ende mageren grondt.

Tijdt.

Meest alle de soorten van Gras bloeyen in verscheyden tijden des iaers; in sonderheydt omtrent de Braeckmaendt ende de Hoeymaendt. De achtste soorte vertoont haer wolachtighe witte verre blinckende vlocken oock in Braeckmaendt ende Hoymaendt: wanneer de aerkens van het laetste biesachtigh gheslacht oock te voorschijn pleghen te komen.

Naemen.

De seven eerste soorten van het teghenwoordighlijck beschreven Gras zijn in ’t Latijn Gramen met eenen ghemeynen naem geheeten; in onse tael ende oock in Hooghduytschlandt Gras; in ’t Fransoys De l’herbe. Ende soo schijntse Theophrastus oock alle te gader Poae, dat is in ’t Latijn Herbae, oft Cruyden te noemen. Nochtans by den selven Theophrastus beteeckent het woordt Poa allerhande cruydt, dat van de wortel af geblaedt is, ende niet getackt en is: ’t welck sijn saedt op de steelen voort-brenght, als zijn allerhande koren, ende meest alle de moes-cruyden. Dan om daer wat meer onderscheydt in te maecken, soo salmense dese bijsondere naemen mogen geven: te weten.

1. De eerste soorte Gramen pratense primum, dat is eerste Beemdt-Gras, oft, als Lobel dat noemt, Ghemeyn Gras.

2. De tweede Gramen pratense secundum, dat is Tweede Beemdt-gras; anders Kleyn Ghemeyn Gras.

3. De derde soorte Gramen pratense tertium, dat is Derde Beemdt-gras oft Acker Windt-halme.

4. De vierde soorte Gramen pratense quartum, dat is Vierde Beemdt-gras, van andere Hirs-gras ende Saedt-gras.

5. De vijfde Gramen pratense quintum, in onse tael Vijfde Beemdt-gras, by den selven Lobel Pip-gras oft Sorgh-saedt gras.

6. De seste Gramen pratense sextum, in onse tael Seste Beemdt-gras; in ‘t Walsch oft Fransch Amourettes.

7. De sevenste soorte Gramen pratense septimum, dat is Sevenste Beemdt-gras, oft, als Lobel dat noemt, Lisch-dodde Gras.

8. Het achtste gheslacht wordt met recht Eriophoron nae ‘t Griecks gheheeten, als ofmen Wolle-gras seyde oft Motten-Vlas, nae den Hooghduytschen naem Mattenflachs.

9. Het laetste gheslacht heet Gramen iunceum, dat is Biesen-gras oft Biese-grasken, om dat de bladeren soo dun zijn als de fijnste ende dunste Bieskens diemen vindt. Dan het is misschien wel een soorte van Spartum herba, die in Spaegnien omtrent Cartagena wast: want dit cruydt Spartum heeft in stede van bladeren veele dunne biesachtighe steckskens als priemkens, taey, buyghsaem ende bijster nut om allerhande korfwerck ende bieswerck te vlechten ende te maecken: [893] voorts soo groeyt het oock op dorre ghewesten: ende, soo Plinius betuyght, het Spartum is eyghentlijck een Biese van het dor onvruchtbaer landt.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

De seven eerste soorten van dit Gras, in sonderheydt de twee eerste ghemeynste, zijn seer goedt ende nut om de groote ende andere beesten, het zy groen, het zy droogh ende dor gheworden zijnde voor Hoy ghegheven ende voorgheworpen worden.

Dan de andere soorten, soo wel de ghene die hier beschreven zijn, als de ghene die wy naegelaeten hebben te beschrijven, zijn meest alle onnut ende onlieflijck van smaeck. De laetste soorte soude moghen dienen om daer korfkens van te maecken.

BIIVOEGHSEL.

Om dat alle dese gheslachten van Gras, Gars oft Gers (soo en dat meest in onse taele pleegh te noemen) hier van Dodoneus niet ten vollen beschreven en zijn, maer alleen in schilderije ghetoont, sullen wy de beschrijvinghe ende noeminghe vande selve neghen soorten uyt Lobel wat breeder verhaelen, ende daer nae noch veele andere mede-soorten van de selve, die oock van Lobel ende meer andere aengheteeckent zijn.

1. Het Eerste Beemdt-gras, hier van Dodoneus voorgestelt, is eyghentlijck van Lobel Gras geheeten; in ’t Fransch Herbe, oft Herbe des praiz; in ’t Italiaensche Gramigna; in ’t Spaensch Grama ende Gramenha; het welck over al meest bekent is, ende als ’t drooghe is, Hoy geheeten wordt: dit heeft seer veele ende kleyne aerdtverwighe veselachtigh ghekrolde oft ghekronckelde wortelkens; de welcke d’uyterste vander aerden geheel door-kruypen, ende seer groote menighte van bladeren voorts-brenghen, als groen Terwe bladeren, met dunne seer geknoopte halmen, eenen voet hoogh, oft hoogher: op de welcke groeyen wilde wolachtighe aeren, als die van Riet daer men mede deckt; inde welcke het saedt groeyt, dat in schueren somtijdts uytghedorscht wordt ende vergadert. Dit gras wordt in Hollandt veel grooter ende grover, seydt Lobel: van het welcke de Koeyen veel meer melcks gheven dan in andere landen.

2. De tweede schilderije is de ghedaente van het Kleyn Ghemeyn Gras van Lobel, Gramen minus geheeten: ende is anders niet dan het voorseyde gras; het welck op berghachtighe, op dalende, op dorre ende uytghemargelde landen groeyt: het welck een beter ende smaeckelijcker voedtsel is voor de schapen, ende ongelijck fijner; ende in alles kleyner, ende oock krachtigher van saedt, dan het ander dat in vochtige vette landen groeyt.

3. De derde is Acker Windthalm, in ’t Latijn Agrorum venti spica, ende Gramen agrorum laetiore arundinacea comosa panicula; ende is Windthalme in t Vlaemsch gheheeten, om dat sijn halmen oft seer uytghespreyde aeren van den windt ghelijck een veder aen een sijde ghedreven worden, anders dan het gebeurt in het Veldt-gras, oft Koren-gras: het welck dat van bladeren ende wortelen seer wel ghelijckt: maer sijn aeren ghelijcken de Hirs-aeren. Sy wordt tusschen het koren in de ackers veel ghevonden.

4. De vierde heet Hirs-gras, ende Saedt-gras, in ’t Latijn Gramen Miliaeceum; ende is het voorgaende van halme ende wortels seer ghelijck: de aere is ghelijck die vanden Hirs.

5. De vijfde noemt hy Pip-gras oft Sorgh-saedt gras, in ’t Latijn Gramen Sorgi effigie; het welck anderhalven voet hooghe groeyt, met luttel bladeren; een kleyne gheveselde wortel. ‘Tsaedt ende aeren zijn van fatsoen ghelijck die van Sorgh-saedt. Het groeyt in drooghe beemden.

6. De seste soorte Amourettes (dat is Lieflijck Gras) van de Fransoysen ende Spaegniaerts gheheeten, in Latijn Gramen paniculosum Phalaroïdes, is seer lieflijck ende aerdigh om sien, hebbende een kleyne wortel van veele gekrolde veselinghen in een ghevlochten, halmkens omtrent eenen voet hoogh oft wat korter; waer op dat groeyen veele fraeye ghehayrde, wijde, lustighe, by een gevoeghde aeren, wit, als sy rijp zijn. ‘Tsaedt is van Clusius eerst in Nederlandt ghesonden gheweest, ende is eerst van hem beschreven. Het wast oock in Languedock, ende in Artoys, by Betune, ende by Auxy.

Veranderinghe. Daer is een soorte van dit ghewas, Gramen paniculatum odoratum geheeten, die seer goedt van reuck is. Een gheslacht is seer wijt gheaeret; ende heet in ’t Latijn Gramen tremulum maximum & minimum,om dat een soorte seer groot, ende een ander seer kleyn is, beyde Amourettes tremblantes in ’t Fransch gheheeten; in ’t Hooghduytsch Flittern, als ofmen Vlidder-gras seydt. Clusius noemt dierghelijck Gras in ’t Latijn Gramen tremula paniculata: ende Wilhelmus Boëtius heefter twee soorten van uyt Spaegnien ghebroght: een met een langer ende wijder oft ijdeler aere, witachtigh; een ander korter, met een dichter ende korter aere oft pluyme, doch groter dan de ghemeyne, roock-verwigh.

7. De sevenste soorte, oft Lisch Dodde gras, heet in ’t Latijn Gramen Typhinum; ende groeyt gheerne op alsulcke plaetsen als het kleyn hardachtigh Gras, maer omtrent den Zeekant, ghelijck als het gras Cyperoïdes ghenoemt. De wortel is kleyn ende veselachtigh; de halmen worden wel eenen voet hoogh: de aeren zijn als kleyne Lisch-doddekens.

8. De achtste soorte is ghenoegh van Dodoneus beschreven. Dan Lobel noemtse Iuncus Bombycinus, Tomentum ende Linum pratense van Valerius Cordus, oft het Gnaphalium van Tragus; in ’t Duytsch noemt hyse Sijde Biese, Vlocken Biese, oft Quispel-Biese, Matten-Vlasch, ende Katoen-Biese; in ’t Hooghduytsch Wisen-wollen, ende Matten-flachs; in ’t Enghelsch Water lecke. Men magh dit voor een middel-gras tusschen het Gras ende tusschen de Biesen rekenen: wiens witte vlocken van seer verre ghesien worden, ende de velden vercieren. De wortel heeft veele kleyne veselinghen, ende het spitse boven niet seer stijf. Dit cruydt wast veel in vochte beemden ende heyen.

9. De negenste soorte, die hier niet gheschildert, maer met woorden beschreven is, begrijpt alle de soorten van Biesgras, die wy korts hiernae beschrijven sullen.

Andere gheslachten van Gras uyt Lobel, Clusius ende andere.

Om dat niemant van alle de Cruydt-beschrijvers de gheslachten van Gras neerstelijcker aengheteeckent heeft dan den seer gheleerden wijtvermaerden M. de Lobel, sullen wy dese in het kort uyt sijne boecken verhaelen: met de selve begrijpende sommighe van de ghene die hier van Dodoneus beschreven oft vermaent zijn gheweest, met noch ettelijcke andere van Clusius ende andere beschreven.

Alderkleynste Gras van de Wijnberghen van Languedock heeft een kleyne faselachtighe witte wortel ende halmkens gelijck hayrkens, blinckende purpur uyt den rooden, niet onghelijck die van het Gras Ischaemon geheeten, uytghenomen, dat de aerkens sachter, breeder, seer uytghespreydt, fraeyer ende sijdeachtigher zijn.

Veldt-gras oft Koren-gras met schoone seer uytghespreyde aerkens, in ’t Latijn Segetum Gramen panicula speciosa latiore, groeyt in ’t Koren, ende in de Gerste velden, in verscheyden landen; ende heeft faselachtighe wortelen; halmen twee voeten hoogh, met bladeren als Hirs bladeren; waer op groeyen lustighe breede glinsterende aeren, uytghespreydt bijkants ghelijck het opperste van Water-Wechbre, maer sacht als sijde.

Groot Water-gras met breede Hirs-aeren wast veel langhs de rivieren ende water-kanten van Vranckrijck, Enghelandt, Duytschlandt ende Italien, ende bijsonderlijck in Hollandt, daer het oock gemaeyt wordt, als seer goedt bevonden voor de Koeyen. ‘Theeft bladeren eenen vingher breede, by de dry voeten langh, ende de halmen vier oft vijf voeten langh, met aeren van Hirs. Sulcks is het ghene dat Saedt-gras oft Hirsch-gras heet; te weten het vierde gheslacht van Dodoneus beschreven.

Wit ghestreept Gras; in ’t Latijn Gramen fuleatum vel striacum album, in ’t Fransoys Eguilettes d’armes wordt in Nederlandt ende Enghelandt in de hoven gheoeffent; maer in de gheberghten ende in de bosschen van Savoyen groeyt het van selfs, seydt Lobel, met bladeren die van den Hirs niet onghelijck, maer stijf ende scherp, ghelijck die van Deck-Riet: ende midden inde lenghde van de bladeren, daer sy groen grauwachtigh zijn, loopen veele witte aerkens oft silverachtighe streepen: de halmen zijn wel ghelijck die van Wildt Panick-koren; maer de wortel is kleyn, veselachtigh ende wit. Dierghelijck Gras is hier te lande Spaensch Gras gheheeten: maer heeft somtijdts roodtachtighe ende grauwe strepen.

Riet-gras oft Calamogrostis, misschien Gras van Babilonien, is noch eens soo groot als Lidt-gras oft Hondts-gras, met aerkens uytghespreydt: de halmen zijn stijf ende rouw, die van het Deck-Riet seer ghelijck. Het en wordt van de treckpaerden niet ghegheten, dan nae langh ghebreck. Het quetst de maghe van de Schapen, ende doet daer bloet in komen; waer van veele gheswillen volghen, ende ten laetsten de doot. Het wast op rouwe ongheoeffende plaetsen: ende de muylen van de Peerden die dat eten worden dickwijls bloedende door de scherpigheydt van de bladeren. De wortel is veselachtigh; de aeren zijn sacht ende wolachtigh, eerst de aeren van Rogghe, daer nae die van Deck-Riet ghelijckende. Sulcks is Gramen arundinaceum spica triticea: het welck een aere heeft als die van Terwe: daer is oock een Riet-Gras in een bijsonder Capitel hier nae beschreven by de Water-ghewassen, eyghentlijck Platanaria ende anders Gramen arunicaceum gheheeten.

Pluym-Riet-gras oft Pluym-gras, anders Veder-gras, heeft harde, stijve ende dorre bladeren, die van Schoenanthon niet seer onghelijck, stijfve hooghe halmen, langhe dicke purpur, roodachtighe aere, kafachtigh, rijp zijnde wit, fraey, ende glinsterende als sijde. Het is de beesten onnut; ende wast in Vlaenderen ende Enghelandt.

Ander seer aerdigh Pluym-gras heeft dunne kleyne groene bladerkens ende wortelkens als die van Spartum van Plinius, maer veel kleyner, ghelijck draeykens, stijf ende overeynde staende ghelijck Bieskens. De aeren ghelijcken een witte pluymagie oft veeder-bosch. De wortel is veselachtigh. Het is hier te lande noch niet seer bekent.

Gerst-gras, in ’t Latijn Gramen hordaceum ghenoemt, is van Wilhelmus Boëtius in Spaegnien ghevonden, de Gerste met twee rijen inde aeren (Hordeum distichum ghenoemt) soo ghelijck, datmen ’t voor oprechte Gerste soude moghen aensien.

Kleyn hardtachtigh Gras heeft suere biesachtighe bladerkens, een duym oft anderhalf hoogh, een kleyne gheveselde wortel, in de heyen ende savelachtighe gronden wassende. De aeren ende ’t saedt zijn kafachtigh ende hardt. De Schapen en eten ’t niet geern.

Canarie Gras oft Ander Gras ghelijckende ’t cruydt van Spansch-saedt oft Canarie-saedt, in ’t Latijn Gramen Phalaroïdes alterum, heeft aeren als ’t Canarie-saedt, een veselachtighe wortel, eenen hooghachtighen steel met twee oft dry bladerkens. Amourettes tremblantes voren vermaent, alsoo in Vranckrijck ende Artoys gheheeten, is een mede-soorte van ’t voorgaende Gras; ’t welck [894] bijnae dierghelijck, maer korter, ende onder breeder aeren, op het opperste van de halmen hanghende, voort pleegh te brenghen.

Vossensteerten-Gras heeft langhe aeren als Vossensteerten. Den halm is by de dry voeten hoogh met luttel bladeren ende knoopen. De wortelen zijn hayrachtigh. Het heet Gramen Alopecuroïdes.

Kleyn Vossensteerten-Gras, in ’t Latijn Gramen Alopecuroïdes minus, is bijkants even hoogh van halmen, maer veel dunner; de bladeren ende aeren zijn veel smaller, ende de wortelkens ende onderste bladeren veel kleyner.

Ander Vossensteerten Gras, in ’t Latijn Gramen Alopecuroïdes tertium, heeft hoogher halmen, maer luttel bladeren.

Beemdt-gheaerent hardt Grasken is van Lobel Gramen Cyperoïdes gheheeten; de wortelen zijn langh, aen een hanghende, stijve, harde, dickachtighe, korte groene bladeren voort-brenghende, de bladeren van Wilde Genoffels oft Keykens ghelijck: den stam is eenen halven voet hoogh, met langhachtighe aerkens, die eerst bruyn ende daer nae ros zijnde: het is seer suer ende hardt, de Koeyen onaenghenaem.

Rabis Gras wast in Switzerlandt, Savoye ende Piemont; ende is sonderlinghen goedt voor de melck Koeyen: Gesnerus beschrijft het, ende noemt het Gramen Rabinum, met korte ende dicke bladeren, sonder doorloopende zenuwen, veele tsamen by een in het ronde aende wortel ghevoeght.

Wilde Galigaen gheaerent Gras, in ’t Latijn Gramen Cyperoïdes, heeft de wortel t’samen ghevlochten ende langh, als den Cyperus longus, veel anders dan het ander Gras. De bladers zijn eenen voet langh, den ghemeynen Zee-Mosch ghelijck, met hooghe aerkens eenen duym langh oft langher, kafachtigh, als de Lisch-Dodde.

Zegge oft Water Riet-gras, in ’t Latijn Gramen palustre maius soo in Vlaenderen gheheeten, heeft een wortel bijnae als de ghemeyne Biesen, ende langhe scherpe bladeren. Den halm is drijkantigh, by de dry voeten hoogh, draghende twee oft dry swarte aerkens.

Ander Water Riet-gras oft Bies-gras, anders oock van sommighe Water Bies-gras gheheeten, in ’t Latijn Gramen palustre sive aquaticum alterum, heeft een kleyne veselachtighe wortel, gras-bladerkens, dunne halmen, eenen voet langh, aeren als die van Biesen oft Wilde Galigaen.

Vlot-gras oft Ghemeyn Vlot-gras, in ’t Latijn Gramen aquis innatans, wordt in de grachten van Nederlandt ghevonden, met grooter ende langher bladeren dan die van ghemeyn Beemdt-Gras, vlottende ende liggende boven op het water. De aeren zijn bijkants ghelijck ghemeyn Gras, maer meer verstroyt van malkanderen. De wortelen zijn faselachtigh, ende setten voort ghelijck andere water-cruyden.

Wit Vlot-gras is witter van bladeren, ende en heeft maer een aere op elcken halm: in ’t Latijn heetmen ’t Gramen aquaticum spicatum. De Koeyen eten beyde dese soorten van Vlot-gras seer geeren.

Panick-gras oft Panick-koren-gras met enckele aeren, in ’t Latijn Gramen Panici effigie, is het Wildt Panick-koren van voortkomen, ghedaente, saedt-halmen, bladers ende knoppen niet seer onghelijck, maer het cruydt is meer ligghende. De halmen zijn een spanne langh, elck een bysonder hayrigh langh aerken draghende. De wortelen zijn oock hayrachtigh.

Ghebaerdt Panick-gras is de voorgaende soorte seer ghelijck: dan groeyt hoogher, ende heeft veele rosachtighe ende rouwe aeren op elcken halm. Hier by hoort het ghene dat Caspar Bauhinus Gramen cristatum, oft op ’t Duytsch Kain Gras noemt.

Derde Panick-gras is dunner ende teerer dan d’andere: de aeren zijn swart, ghelijck die van Ischaemon oft Crus Galli van Apuleius.

Water-gras met stekende aerkens, in ’t Latijn Gramen echinatum, heeft groene bladerkens, met stekende aerkens op elcken halm van eenen halven voet. De wortel is veselachtigh ende swart. Het is onnut, hoe wel dat het allesins in vochte beemden wast.

Kleyn hayrachtigh oft Rouw Wilden Galigaen Gras, in ’t Latijn Gramen Cyperoïdes hirsutum, is kleyner dan de voorgaende soorte van Gramen Cyperoïdes; de bladeren ende stam zijn gheaert: de bloemen ende aeren zijn kort, veel op een, ende t’samen ghevoeght, ghelijck die van de Biesen, van verwe als verroest ijser. De wortelen zijn gheveselt.

Hayrigh oft Rouw Bosch-gras, in ’t Latijn Gramen hirsutum nemorosum, wast veel in alle rijcken in de donckere bosschen: de bladers zijn tweemael soo groot als die van Lit-gras, maer sachter, nederwaerts hanghende, hayrachtigh, ghelijck die van den Hirs, bleeck-verwigh, spruytende uyt eenen knoopachtighen hooghen halm, met bloemen als die van Bies-gras. De wortel is veselachtigh. Sommighe houden het voor Holosteum; doch het ghelijckt den Ischaemon beter. De Italiaenen noemen sulcken Gras Herba luzula.

Ros Grasz, oft Peerden Gras, Gramen equinum, oft Hippagrostis, wast veel omtrent Tzurigh; ende wordt somtijdts meer dan vier voeten hoogh ende is witachtigh, ende ruygh, met plat saedt, by nae soo groot als Gerste.

Zee gheaerent Gras, in ’t Latijn Gramen marinum spicatum, wast in Zeelandt aende kanten van de grachten, daer ’t water op ende af loopt. Het heeft opstaende dicke bladerkens, bijnae als die van Phalangium. Den stam is een spanne hoogh, met aeren als die van Wechbre.

Ander Zee gheaerent Gras wast oock in Walcheren; het welck oock dick op een van harde bladeren groeyt als kleyne Bieskens. De stammen ende groene aerkens ghelijcken die van Wechbre; maer het saedt is langh. Dese twee Graskens zijn suer, ende daerom de Koeyen ende andere beesten onnut.

Ander Zeeuwsch dick Grasken heeft aerkens bijkants ghelijck de kleyne Water Biese: de wortelkens ende bladerkens zijn vast by een, hardt ende stijf ghelijck Kleyne Bieskens.

Zee Biese-gras, in ’t Latijn Gramen iunceum marinum, heeft stijve, harde, effen bladeren, veele by een, als Bieskens, ghespreyde aerkens, ghelijck die van Wilden Galigaen, maer veel kleyner, met bloemkens, die in het eerst groen zijn, ende daer nae bruyn oft swartachtigh. De wortel is seer veselachtigh ende menichvuldigh. ‘Theele cruydt is suer, hardt ende van de beesten verlaten.

Padde-gras, in Vranckrijck Herba aux crapaux oft Crapaudine gheheeten, Holosteum van Matthiolus, wast veel omtrent Ypren in waterachtighe ende leeghe plaetsen, daermen ghemeynlijck veele Padden vindt: ende oock wel elders. Het gheheel cruydt is ghemeynlijck maer dry oft vier duymen hoogh, veele bladerkens als Spuerie bladerkens hebbende, ghelijckende die van het Biese-gras: de aerkens zijn oock soo uytghespreydt. De wortel is ros ende hayrigh.

Water Wilde Galigaen-gras met stekende aeren heeft bladeren als Lisch-Dodden, by de dry voeten langh, met dry kantighe steelen als die van den Cyperus, oock dry voeten hoogh, met stekende aeren twee duymen langh, bruyn-geel. De wortel is seer veselachtigh als die van de Biesen. In ’t Latijn heet het Gramen Cyperoïdes echinato semine.

Kleyn Water Wilde Galigaen-gras met Biese aeren heeft ses mael kleyner bladeren dan het voorgaende; de steelen zijn drijkantigh, anderhalven voet hoogh, met Biese aeren: de wortelkens zijn desghelijcks van fatsoen ende verwe. In ’t Latijn heet het Gramen Cyperoïdes parvum aquaticum.

Groot Water Wildt Galigaen-gras, Gramen Cyperoïdes aquaticum vulgare, is wel soo ghemeyn als d’ander; ende wast veel in onse watergrachten. Den steel is drijkantigh. De bloemkens komen met troskens, vijf tsamen by een, van verwe als verroest ijser. De wortel is swart, somtijdts ronde bollekens voortbrenghende, ghelijck den Cyperus rotundus. Het heet Gramen Cyperoïdes aquaticum vulgare in ’t Latijn.

Gras met twee aeren, van Columna Gramen dystachyophoron gheheeten, brenght op sijn tsop altijdt twee schoone aeren, met eenen doorloopende ringh van een ghescheyden, van twee kanten ghevedert oft ghewieckt aen de een sijde: maer aen de ander sijde vier kanten inde lengde hebbende, ende in het midden een gootken, met dry oft vier bladerachtighe rijen der vruchten; in de welcke kleyn ros saedeken schuylt. Dese aeren schijnen den worm Scolopendra oft Duysent-voet wat te ghelijcken. Het heeft veele geknoopte hellende halmen, met kleyne gras-bladeren.

Bergh Gras met aeren van Clusius beschreven, ende Gramen montanum spicatum gheheeten, heeft fijne bladeren vijf oft ses by een, dick, wat uytghehoolt, langhworpigh als de bladeren van Zee-Gras, malkanderen onder omvattende, bitterachtigh ende scherpachtigh van smaeck. Het steelken is eenen voet hoogh, oft korter, vast, glat, bloot, ongheknoopt, veele aers-ghewijs gevoegde grasverwighe bloemkens draghende. De wortel is somtijdts eenen vingher dick, in veele tacken met hayrighe faselinghen behanghen verdeylt. Soodanigh ghewas groeyt somtijdts aenden Zeekant van Vlaenderen, aldaer Suden ghenoemt.

Bergh-Gras met gedaente van Haver is van Clusius Gramen montanum Avenae facie ghenoemt. De halmen zijn anderhalven voet langh, dun, gheknoopt, met smalle bladeren bewassen, die een palme langh zijn, op haer tsop in een dunne, langhe, daverende ende aen d’een sijde afhanghende aere eyndende, ende het saedt in wolachtigheydt als de Bloote Haver voortbrenghende. De wortel cruypt alle iaer voort, ende is dun, met veele langhe faselinghen beset. Het wast in Oostenrijck ende elders; ende krijgt in Hoymaendt rijp saedt.

Stekelich Italiaensch Gras en ghelijckt geen van de voorgaende soorten van Gras, hoe wel dat sommighe oock den naem van Stekende Gras voeren. Het heet in ’t Latijn Gramen aculeatum (soo Castor Durante seydt, die dat selve beschrijft) ende in ’t Griecks Agrostis acanthodes. Het is van halmen, bladeren ende oock van krachten ende werckinghen de andere soorten van Gras gelijck: maer uyt elck bladt spruyten dry dorenkens als minck-ijsers.

Bergh-Gras met stekelinghen, in ’t Latijn Gramen montanum echinatum tribuloïdes capitatum, van den selven Columna gheheeten, geeft kleyne seer smalle bladeren uyt de wortel: maer die aen den steel komen zijn tweemael soo langh: van de welcke de helft om eenen halm wast uyt het knoopken van een lidt, ende de andere helft wijckt daer verre af, als het in ’t Riet ende de Terwe ghebeurt, ende is breeder, met dichte strepen inde lenghde door-reghen, ende aen het tsop in tweeen ghespleten. Op het opperste vanden seer dunnen halm wast een seer rouw doornachtigh ende stekende hoofdeken, versamelt van dichte langhe vruchten, in een doornachtighe ongelijcke sterre eyndende, met vijf oft ses stralen, bleeck van verwe: daer in schuylt kleyn doorluchtigh terwachtigh saedt. De bloemen zijn bleecke drayen, nederhanghende, ende bevende. Dit Gras is soo stekelich in sijn saedt-hooft, dat het een minck-ijser oft voetanghel ghelijckt, ende de voorbijgaende menschen seer moeyelijck valt. Het wast op Anversa, in het Rijck van Napels.

Meer andere soorten van Gras zijnder onlanghs bemerckt ende aengheteeckent gheweest van Wilhelmus Boëtius ende andere liefhebbers der cruyden: dan die zijn te langh om te verhaelen ende oock onnoodigh; mits datse van de voorbeschrevene heel weynigh verschillen. [895) Voorts oock soo soude men alle de miswassen van ’t Koren oock onder het gheslacht van Gras moghen rekenen: dan die zijn van ons in ’t achtienste Boeck ghenoegh beschreven.

Gras van Peru ende Kemels-Gras staen onder de Indische cruyden gherekent.

Noch van de krachten van alle soorten van Gras.

‘Tsaedt van Gras wordt van sommighe van onse Medicijns inghegheven teghen de verstoptheden des inghewants.

‘Tselve saedt inghenomen is oock goedt teghen ’t graveel ende steen: ende van buyten opgheleydt, doet scheyden de harde gheswillen ende winden.

‘Tcruydt ghesoden, ende met syn bloeme gestooten, ende dan op eene doeck ghestreken zijnde, van buyten opgheleydt, verdrijft de pijne van de Milte, seydt Apuleius.

Het Gras, dat wy Matten-Vlas noemen, dient in Duytschlandt om met de vlocken van ’t selve de matten ende kussens te vullen. Cordus schrijft, dat dit cruydt in wijn ghesoden seer goedt is teghen de pijne ende krimpinghe van den buyck.

HET III. KAPITTEL.

Van andere geslachten van gras.

Geslachten.

Naast de voor vermelde zijn er noch vele andere en bijna ontelbare geslachten van gras. Van deze zijn sommige nuttig om de viervoetige en andere beesten voor voer te strekken, sommige zijn nergens toe of immers niet zeer nuttig.

1.2.3.4.5.6.7. De soorten van gras die voor voer strekken hebben alle smalle bladeren en tere of dunne halmen en van die hebben sommige de gedaante van dolik, hirs of panikkoren of enig ander koren, sommige brengen een aparte aar of rietpluim voort zulks als in geen andere soort van gewas gevonden wordt. De wortels van allen zijn dun en van sommige vezelachtig en haarvormig, heel weinig hebben er lange en voort kruipende.

De onnutte geslachten van gras zijn ook menigvuldig, want sommige komen in broekachtige en [891. 892] meest in het water liggende landstreken voort, sommige groeien gewoonlijk in heel dorre en open luchtige en goed in de zon staande plaatsen.

8. Mattenvlas is een van de watersoorten van gras en zou zeer goed wollegras mogen heten of op het Grieks Eriophoron. (Eriophorum angustifolium) Dit gras heeft weinig en zeer smalle langwerpige bladertjes die van gewoon gras gelijk en in het midden er van spruit een ronde lange steel of stam uit die van gedaante en kaalheid op een bies lijkt en op wiens top een zachte witte wolachtige verzameling of vlok hangt. De wortel is ook vezelachtig als die van ander gras.

8. Biesgras is een geslacht van gras dat in open luchtige dorre plaatsen groeit en is heel klein en zeer teer of bijster dun van bladertjes en soms nauwelijks een tien cm hoog die in plaats van bladeren niets anders dan heel bijster dunne biezen voortbrengt waartussen ook bijster dunne geknoopte halmpjes spruiten van een zeventien cm hoog of korter die op hun top een zachte, wolachtige, onregelmatige aar of rietpluim draagt. In plaats van wortels heeft het kleine haarvormige vezels.

Plaats.

De meeste van deze soorten van gras bloeien gewoonlijk in de beemden, weien en broekachtige vochtige plaatsen en soms nochtans ook wel op de bergen en andere ongebouwde woeste en verlaten gewesten. De voor laatste soort groeit in de broeken en meest in het water liggende of altijd natte beemden en weien en vooral op verlatene of ongebouwde plaatsen van Brabant, Holland en Hoogduitsland. Dan de laatste soort groeit op heel droge, ja dorre landen in schrale en magere grond.

Tijd.

Meest alle soorten van gras bloeien in verschillende tijden van het jaar en vooral omtrent juni en juli. De achtste soort vertoont haar wolachtige witte en van ver blinkende vlokken ook in juni en juli wanneer de aartjes van het laatste biesachtig geslacht ook tevoorschijn plegen te komen.

Namen.

De zeven eerste soorten van het tegenwoordig beschreven gras zijn in het Latijn Gramen met een algemene naam genoemd en in onze taal en ook in Hoogduitsland Gras, in het Frans de l’herbe. En zo schijnt Theophrastus ze ook alle tezamen Poae, dat is in het Latijn Herbae of kruiden te noemen. Nochtans bij dezelfde Theophrastus betekent het woord Poa allerhande kruid dat van de wortel af bladen heeft en niet getakt is en wat zijn zaad op de stelen voortbrengt zoals allerhande koren en meest alle moeskruiden zijn. Dan om er wat meer onderscheidt in te maken zo zal men ze deze bijzondere namen mogen geven, te weten.

(Poa pratensis) 1. De eerste soort Gramen pratense primum, dat is eerste beemdgras of, als Lobel dat noemt, gewoon gras.

(Alopecurus agrestis) 2. De tweede Gramen pratense secundum, dat is tweede beemdgras, anders klein gewoon gras.

(Apera spica-venti) 3. De derde soort Gramen pratense tertium, dat is derde beemdgras of akker windhalm.

(Milium effucum) 4. De vierde soort Gramen pratense quartum, dat is vierde beemdgras, van andere hirsgras en zaadgras.

(Dactylis glomerata) 5. De vijfde Gramen pratense quintum, in onze taal vijfde beemdgras en bij dezelfde Lobel pipgras of sorgzaad gras.

(Eragrostis minor) 6. De zesde Gramen pratense sextum, in onze taal zesde beemdgras en in het Waals of Frans amourettes.

(Phleum arenarium) 7. De zevende soort Gramen pratense septimum, dat is zevende beemdgras of, als Lobel dat noemt, lisdodde gras.

(Eriophorum angustifolium) 8. Het achtste geslacht wordt met recht Eriophoron naar het Grieks genoemd alsof men wollegras of mattenvlas zei naar de Hoogduitse naam Mattenflachs.

(Spartium junceum?) 9. Het laatste geslacht heet Gramen junceum, dat is biesen-gras of biese-grasken, omdat de bladeren zo dun zijn als de fijnste en dunste biesjes die men vindt. Dan het is misschien wel een soort van Spartum herba die in Spanje omtrent Cartagena groeit want dit kruid Spartum heeft in plaats van bladeren vele dunne biesachtige stekjes als priempjes die taai, buigzaam en bijster nuttig om allerhande korfwerk en bieswerk te vlechten en te maken, [893] voorts zo groeit het ook op dorre gewesten en, zo Plinius betuigt, het Spartum is eigenlijk een bies van het dor onvruchtbaar land.

Aard, kracht en werking.

De zeven eerste soorten van dit gras en vooral de twee eerste algemeenste zijn zeer goed en nuttig om de grote en andere beesten, hetzij groen, hetzij droog en dor geworden voor hooi te geven en voor te werpen.

Dan de andere soorten en zowel diegene die hier beschreven zijn als diegene die we nagelaten hebben te beschrijven zijn meest alle onnut en onlieflijk van smaak. De laatste soort zou mogen dienen om er korfjes van te maken.

BIJVOEGING.

Omdat al deze geslachten van gras, gars of gers (zodat het meest in onze taal plag te heten) hier van Dodonaeus niet te volle beschreven zijn, maar alleen in schilderij getoond zullen wij de beschrijving en benaming van die negen soorten uit Lobel wat breder verhalen en daarna noch vele andere medesoorten er van die ook van Lobel en meer andere aangetekend zijn.

1. (Poa pratensis) Het eerste beemdgras, hier van Dodonaeus voorgesteld, is eigenlijk van Lobel gras genoemd, in het Frans herbe of herbe des praiz, in het Italiaanse gramigna, in het Spaans grama en gramenha wat overal meest bekend is en als het droog is hooi genoemd wordt, dit heeft zeer vele en kleine aardkleurige vezelachtig gekrulde of gekronkelde worteltjes die de uiterste van de aarde geheel doorkruipen en zeer grote menigte van bladeren voortbrengen als groene tarwebladeren met dunne zeer geknoopte halmen van dertig cm hoog of hoger waarop wilde wolachtige aren groeien als die van riet daar men mee dekt waarin het zaad groeit dat in schuren soms uitgedorst wordt en verzameld. Dit gras wordt in Holland veel groter en grover, zegt Lobel, waarvan de koeien veel meer melk geven dan in andere landen.

(Lolium vorm?) 2. De tweede schilderij is de gedaante van het klein algemeen gras van Lobel, Gramen minus genoemd, en is niets anders dan het voor vermelde gras wat op bergachtige, op dalende, op dorre en uitgemergelde landen groeit wat een beter en smakelijker voedsel is voor de schapen en duidelijk fijner en in alles kleiner en ook krachtiger van zaad dan het ander dat in vochtige vette landen groeit.

3. De derde is akker windhalm, (Apera spica-venti) in het Latijn Agrorum venti spica, ende Gramen agrorum laetiore arundinacea comosa panicula en is windthalme in het Vlaams genoemd omdat zijn halmen of zeer uitgespreide aren van de wind als een veer aan een zijde gedreven worden, anders dan het gebeurt in het veldgras of korengras wat dat van bladeren en wortels zeer goed gelijkt, maar zijn aren als de hirsaren. Ze wordt tussen het koren in de akkers veel gevonden.

(Catabrosa aquatica) 4. De vierde heet hirsgras en zaadgras, in het Latijn Gramen Miliaeceum, en is het voorgaande van halm en wortels zeer gelijk, de aar is als die van de hirs.

(Echinochloa crus-galli) 5. De vijfde noemt hij pipgras of sorgzaadgras, in het Latijn Gramen Sorgi effigie wat vijf en veertig cm hoog groeit met weinig bladeren en een kleine gevezelde wortel. Het zaad en aren zijn van vorm als die van zorgzaad. Het groeit in droge beemden.

6. De zesde soort amourettes (dat is lieflijk gras, Eragrostis minor) van de Fransen en Spanjaarden genoemd, in Latijn Gramen paniculosum Phalaroïdes, is zeer lieflijk en aardig om te zien en heeft een kleine wortel van vele gekrulde vezels ineen gevlochten, halmpjes omtrent dertig cm hoog of wat korter waarop vele fraaie gehaarde, wijde, lustige, bijeen gevoegde aren groeien die wit zijn als ze rijp zijn. Het zaad is van Clusius eerst in Nederland gezonden geweest en is eerst van hem beschreven. Het groeit ook in Languedock en in Artoys, bij Betune en bij Auxy.

Verandering. Daar is een soort van dit gewas dat Gramen paniculatum odoratum heet die zeer goed van reuk is. Een geslacht heeft zeer wijde aren en heet in het Latijn Gramen tremulum maximum & minimum omdat een soort zeer groot en een ander zeer klein is en beide heten amourettes tremblantes in het Frans, en in het Hoogduits Flittern, alsof men vliddergras zei. Clusius noemt diergelijk gras in het Latijn Gramen tremula paniculata en Wilhelmus Boëtius heeft er twee soorten van uit Spanje gebracht, een met een langer en wijder of ijlere aar en witachtig en een ander die korter is en met een dichter en kortere aar of pluim doch groter dan de gewone, rookkleurig.

7. De zevende soort of lisdoddegras heet in het Latijn Gramen Typhinum (Phleum arenarium) en groeit graag op zulke plaatsen als het klein hardachtig gras, maar omtrent de zeekant zoals het gras dat Cyperoïdes genoemd wordt. De wortel is klein en vezelachtig, de halmen worden wel dertig cm hoog en de aren zijn als kleine lisdoddetjes.

(Eriophorum angustifolium)

8. De achtste soort is genoeg van Dodonaeus beschreven. Dan Lobel noemt het Juncus Bombycinus, Tomentum en Linum pratense van Valerius Cordus of het Gnaphalium van Tragus, in het Diets noemt hij het sijde biese, vlocken biese of quispel-biese, matten-vlasch en katoen-biese, in het Hoogduits Wisen-wollen en Matten-flachs, in het Engels water lecke. Men mag dit voor een middelgras tussen het gras en tussen de biezen rekenen wiens witte vlokken van zeer ver gezien worden en de velden versieren. De wortel heeft vele kleine vezels en het spitse boven niet is zeer stijf. Dit kruid groeit veel in vochtige beemden en heide.

9. De negende soort die hier niet geschilderd, maar met woorden beschreven is omvat alle soorten van biesgras die we kort hierna beschrijven zullen.

Andere geslachten van gras uit Lobel, Clusius en andere.

Omdat niemand van alle kruidbeschrijvers de geslachten van gras naarstiger aangetekend heeft dan de zeer geleerde wijdvermaarde M. de Lobel zullen we deze in het kort uit zijn boeken verhalen en met die sommige van diegene begrijpen die hier van Dodonaeus beschreven of vermaand zijn geweest met noch ettelijke andere van Clusius en andere beschreven.

Allerkleinste gras van de wijnbergen van Languedock heeft een kleine vezelachtige witte wortel en halmpjes als haartjes die blinkend purper uit de rode zijn en veel lijken op die van het gras dat Digitaria ischaemon heet, uitgezonderd dat de aartjes zachter, breder, zeer uitgespreid, fraaier en zijdeachtiger zijn.

(Elymus arenarius) Veldgras of korengras met mooie zeer uitgespreide aartjes, in het Latijn Segetum Gramen panicula speciosa latiore, groeit in het koren en in de gerstvelden in verschillende landen en heeft vezelachtige wortels, halmen van zestig cm hoog, met bladeren als hirsbladeren waarop lustige brede glinsterende aren groeien die bijna uitgespreid zijn als het opperste van waterweegbree, maar zacht als zijde.

(Catabrosa aquatica) Groot watergras met brede hirsaren groeit veel langs de rivieren en waterkanten van Frankrijk, Engeland, Duitsland en Italië en vooral in Holland daar het ook gemaaid wordt en zeer goed bevonden wordt voor de koeien. Het heeft bladeren van een vinger breed bij de negentig cm lang en de halmen honderd twintig of honderd vijftig cm lang met aren van hirs. Zulks is hetgeen dat zaadgras of hirsgras heet, te weten het vierde geslacht van Dodonaeus beschreven.

Wit gestreept gras, (Phalaris arundinacea) in het Latijn Gramen fuleatum vel striacum album, in het Frans eguilettes d’armes wordt in Nederland en Engeland in de hoven geteeld, maar in de gebergten en in de bossen van Savoye groeit het vanzelf, zegt Lobel, met bladeren die veel op die van hirs lijken, maar stijf en scherp als die van dekriet en midden in de lengte van de bladeren daar ze groen grauwachtig zijn lopen vele witte aartjes of zilverachtige strepen, de halmen zijn wel gelijk die van wild panikkoren, maar de wortel is klein, vezelachtig en wit. Diergelijk gras is hier te lande Spaans gras genoemd, maar heeft soms roodachtige en grauwe strepen.

(Calamagrostis canescens) Rietgras of Calamogrostis, misschien gras van Babylonië, is noch eens zo groot als lidgras of hondsgras met aartjes uitgespreid, de halmen zijn stijf en rouw en die van het dekriet zeer gelijk. Het wordt van de trekpaarden niet gegeten dan na lang gebrek. Het kwetst de maag van de schapen en laat er bloed in komen waarvan vele gezwellen volgen en tenslotte de dood. Het groeit op ruwe niet geteelde plaatsen en de muilen van de paarden die dat eten worden dikwijls bloedend door de scherpte van de bladeren. De wortel is vezelachtig en de aren zijn zacht en wolachtig en eerst lijken ze op de aren van rogge en daarna die van dekriet. Zulks is Gramen arundinaceum spica triticea wat een aar heeft als die van tarwe en er is ook een rietgras in een apart kaptitel hierna beschreven bij de watergewassen die eigenlijk Platanaria en anders Gramen arunicaceum heet.

(Calamagrostis arundinaceae)

Pluimrietgras of pluimgras, anders vedergras, heeft harde, stijve en dorre bladeren die van Schoenantium vrij gelijk, stijve hoge halmen, lange dikke purperroodachtige aar die kafachtig is en als het rijp is wit, fraai en glinsterend als zijde. Het is de beesten onnut en groeit in Vlaanderen en Engeland.

Ander zeer aardig pluimgras heeft dunne kleine groene bladertjes en worteltjes als die van Spartum van Plinius, maar veel kleiner als draadjes die stijf zijn en overeind staan als biesjes. De aren lijken op een witte pluim of veerbos. De wortel is vezelachtig. Het is hier te lande noch niet zeer bekend.

Gerstgras, in het Latijn Gramen hordaceum genoemd, is van Wilhelmus Boëtius in Spanje gevonden en gerst met twee rijen in de aren (Hordeum distichum genoemd) zo gelijk dat men het voor echte gerst zou mogen aanzien.

Klein hardachtig gras heeft zure biesachtige bladertjes van een duim of anderhalf hoog, een kleine gevezelde wortel die in de heide en zavelachtige gronden groeit. De aren en het zaad zijn kafachtig en hard. De schapen eten het niet graag.

Kanariegras of ander gras dat op het kruid dat van Spaans zaad of kanariezaad lijkt, in het Latijn Gramen Phalaroïdes alterum, heeft aren als kanariezaad, een vezelachtige wortel en een hoogachtige steel met twee of drie blaadjes.

(Eragrostis minor) Amourettes tremblantes tevoren vermaant en alzo in Frankrijk en Artoys genoemd is een medesoort van het voorgaande gras wat [894] bijna diergelijk, maar korter en onder breder aren die op het opperste van de halmen hangen voort plag te brengen.

(Alopecurus pratensis) Vossenstaarten gras heeft lange aren als vossenstaarten. De halm is bij de negentig cm hoog met weinig bladeren en knopen. De wortels zijn haarachtig. Het heet Gramen Alopecuroïdes.

(Alopecurus aequalis?) Klein vossenstaart gras, in het Latijn Gramen Alopecuroïdes minus, is bijna even hoog van halmen, maar veel dunner en de bladeren en aren zijn veel smaller en de worteltjes en onderste bladeren veel kleiner.

(Alopecurus geniculatus) Ander vossenstaart gras, in het Latijn Gramen Alopecuroïdes tertium, heeft hoger halmen, maar weinig bladeren.

(Aira caryophyllea) Beemd hard grasje met aren is van Lobel Gramen Cyperoïdes genoemd, de wortels zijn lang die aaneen hangen die stijve, harde, dikachtige, korte groene bladeren voortbrengen en op de bladeren van wilde anjers of keikens lijken, de stam is een vijftien cm hoog met langachtige aartjes die eerst bruin en daarna ros zijn, het is zeer zuur en hard en voor de koeien onaangenaam.

(Avena caespitosa) Rabis gras groeit in Zwitserland, Savoye en Piedmont en is bijzonder goed voor de melkkoeien, Gesnerus beschrijft het en noemt het Gramen Rabinum, met korte en dikke bladeren zonder doorlopende zenuwen die veel tezamen bijeen in het ronde aan de wortel gevoegd zijn.

(Carex pseudo-cyperus) Wilde galigaan gras met aren, in het Latijn Gramen Cyperoïdes, heeft de wortel tezamen gevlochten en lang als Cyperus longus en veel anders dan het andere gras. De bladeren zijn dertig cm lang en lijken op het gewone zeemos, met hoge aartjes een duim lang of langer, kafachtig als de lisdodde.

(Carex aquatilis) Zegge of waterrietgras, in het Latijn Gramen palustre majus heet zo in Vlaanderen en heeft een wortel bijna als de gewone biezen en lange scherpe bladeren. De halm is driekantig en bij de negentig cm hoog en draagt twee of drie zwarte aartjes.

(Cladium mariscus) Ander waterrietgras of biesgras dat anders ook van sommige waterbiesgras heet, in het Latijn Gramen palustre sive aquaticum alterum, heeft een kleine vezelachtige wortel, grasbladertjes, dunne halmen van dertig cm lang en aren als die van biezen of wilde galigaan.

(Glyceria fluitans) Vlotgras of gewoon vlotgras, in het Latijn Gramen aquis innatans, wordt in de grachten van Nederland gevonden met groter en langere bladeren dan die van gewoon beemdgras dat vlot en ligt boven op het water. De aren zijn bijna gelijk gewoon gras, maar meer verstrooid van elkaar. De wortels zijn vezelachtig en zetten voort gelijk andere waterkruiden.

(Glyceria maxima) Wit vlotgras is witter van bladeren en heeft maar een aar op elke halm, in het Latijn noemt men het Gramen aquaticum spicatum. De koeien eten beide deze soorten van vlotgras zeer graag.

(Echinochloa crus-galli) Panikgras of panikkorengras met enkele aren, in het Latijn Gramen Panici effigie, is het wild panikkoren van voortkomen, gedaante, zaadhalmen, bladeren en knoppen vrij gelijk, maar het kruid ligt meer. De halmen zijn een zeventien cm lang en elk apart draagt een harig, lang aartje. De wortels zijn ook haarachtig.

Gebaard panikgras is de voorgaande soort zeer gelijk, dan groeit hoger en heeft vele rosachtige en ruwe aren op elke halm. Hierbij hoort hetgeen dat Caspar Bauhinus Gramen cristatum of op het Duits Kain Gras noemt.

(Catabrosa aquatica?) Derde panikgras is dunner en teerder dan de andere en de aren zijn zwart als die van Ischaemon of Crus Galli van Apuleius.

(Juncus campestris) Watergras met stekende aartjes, in het Latijn Gramen echinatum, heeft groene bladertjes met stekende aartjes op elke halm van een vijftien cm. De wortel is vezelachtig en zwart. Het is onnut, hoewel dat het alleszins in vochtige beemden groeit.

Klein haarachtig of ruwe wilde galigaan gras, in het Latijn Gramen Cyperoïdes hirsutum, is kleiner dan de voorgaande soort van Gramen Cyperoïdes, de bladeren en stam hebben aren en de bloemen en aren zijn kort, veel opeen en tezamen gevoegd als die van de biezen en van kleur als verroest ijzer. De wortels zijn gevezeld.

(Luzula sylvatica) Harig of ruw bosgras, in het Latijn Gramen hirsutum nemorosum, groeit veel in alle rijken in de donkere bossen, de bladeren zijn tweemaal zo groot als die van lidgras, maar zachter en hangen naar beneden, haarachtig als die van hirs, bleek gekleurd en spruiten uit een knoopachtige hoge halm met bloemen als die van biesgras. De wortel is vezelachtig. Sommige houden het voor Holosteum, doch het lijkt beter op de Ischaemon. De Italianen noemen zulk gras Herba luzula.

(Oplismenus compositus?) Ros Grasz of paardengras, Gramen equinum, of Hippagrostis, groeit veel omtrent Zurich en wordt soms meer dan honderd twintig cm hoog en is witachtig en ruig met plat zaad dat bijna zo groot is als gerst.

(Triglochin maritima) Zeegras met aren, in het Latijn Gramen marinum spicatum, groeit in Zeeland aan de kanten van de grachten daar het water op en af loopt. Het heeft opstaande dikke bladertjes bijna als die van Phalangium. De stam is een zeventien cm hoog met aren als die van weegbree.

(Triglochin palustris) Ander gras van zee met aren groeit ook in Walcheren wat ook dik opeen van harde bladeren groeit als kleine biesjes. De stammen en groene aartjes lijken op die van weegbree, maar het zaad is lang. Deze twee grasjes zijn zuur en daarom voor de koeien en andere beesten onnut.

(Blysmus compressus)

Ander Zeeuws dik grasje heeft aartjes bijna als de kleine waterbies, de worteltjes en bladertjes zijn vast bijeen, hard en stijf als kleine biesjes.

(Juncus maritimus) Zeebiesgras, in het Latijn Gramen junceum marinum, heeft stijve, harde, effen bladeren met vele bijeen als biesjes, gespreide aartjes als die van wilden galigaan, maar veel kleiner met bloempjes die in het begin groen zijn en daarna bruin of zwartachtig. De wortel is zeer vezelachtig en menigvuldig. Het hele kruid is zuur, hard en van de beesten verlaten.

(Juncus bufonius) Paddengras dat in Frankrijk herba aux crapaux of crapaudine heet, Holosteum van Matthiolus, groeit veel omtrent Iperen in waterachtige en lage plaatsen daar men gewoonlijk vele padden vindt en ook wel elders. Het gehele kruid is gewoonlijk maar drie of vier duimen hoog die vele bladertjes als spurriebladertjes heeft en lijken op die van biesgras en de aartjes zijn ook zo uitgespreid. De wortel is ros en harig.

(Carex vulpina)

Water wild galigaangras met stekende aren heeft bladeren als lisdodden en bij de negentig cm lang met driekantige stelen als die van Cyperus en ook negentig cm hoog met stekende aren van twee duim lang, bruingeel. De wortel is zeer vezelachtig als die van de biezen. In het Latijn heet het Gramen Cyperoïdes echinato semine.

(Carex acutiformis?) Klein water wild galigaangras met biezen aren heeft zes maal kleiner bladeren dan het voorgaande, de stelen zijn driekantig en vijf en veertig cm hoog met biezen aren, de worteltjes zijn desgelijks van vorm en kleur. In het Latijn heet het Gramen Cyperoïdes parvum aquaticum.

(Schoenoplectus lacustris) Groot water wild galigaangras, Gramen Cyperoïdes aquaticum vulgare, is wel zo algemeen als de ander en groeit veel in onze watergrachten. De steel is driekantig. De bloempjes komen met trosjes en met vijf tezamen bijeen en van kleur als verroest ijzer. De wortel is zwart die soms ronde bolletjes voortbrengt als Cyperus rotundus. Het heet Gramen Cyperoïdes aquaticum vulgare in het Latijn.

Gras met twee aren is van Columna Gramen dystachyophoron genoemd en brengt op zijn top altijd twee mooie aren die met een doorlopende ring vaneen gescheiden zijn en van twee kanten geveerd of bladparen aan de ene zijde, maar heeft aan de andere zijde vier kanten in de lengte en in het midden een gootje met drie of vier bladachtige rijen van vruchten waarin klein ros zaad schuilt. Deze aren schijnen wat op de worm Scolopendra of duizendvoet te lijken. Het heeft vele geknoopte hellende halmen met kleine grasbladeren.

Berggras met aren is van Clusius beschreven en Gramen montanum spicatum genoemd, heeft fijne bladeren met vijf of zes bijeen die dik en wat uitgehold zijn en langwerpig als de bladeren van zeegras die elkaar onder omvatten, bitterachtig en scherpachtig van smaak. Het steeltje is dertig cm hoog of korter, vast, glad, bloot en niet geknoopt en draagt vele aarvormig gevoegde graskleurige bloempjes. De wortel is soms een vinger dik en in vele takken met harige vezels behangen verdeeld. Zodanig gewas groeit soms aan de zeekant van Vlaanderen en wordt daar suden genoemd.

Berggras met gedaante van haver is van Clusius Gramen montanum Avenae facie genoemd. De halmen zijn vijf en veertig cm lang, dun en geknoopt en met smalle bladeren begroeid die een tien cm lang zijn en op hun top in een dunne, lange, daverende en aan de ene zijde afhangende aar eindigen en het zaad in wolligheid als de blote haver voortbrengen. De wortel kruipt elk jaar voort en is dun en met vele lange vezels bezet. Het groeit in Oostenrijk en elders en krijgt in juli rijp zaad.

Stekelig Italiaans gras lijkt op geen van de voorgaande soorten van gras hoewel dat sommige het ook de naam van stekend gras geven. Het heet in het Latijn Gramen aculeatum (zo Castor Durante zegt die dat zelf beschrijft) en in het Grieks Agrostis acanthodes. Het is van halmen, bladeren en ook van krachten en werkingen de andere soorten van gras gelijk, maar uit elk blad spruiten drie dorentjes als minkijzers.

Berggras met stekels, in het Latijn Gramen montanum echinatum tribuloïdes capitatum is zo van dezelfde Columna genoemd, geeft kleine zeer smalle bladeren uit de wortel, maar die aan de steel komen zijn tweemaal zo lang waarvan de helft om een halm groeit uit het knoopje van een lid en de andere helft wijkt er ver van af zoals het in het riet en de tarwe gebeurt en is breder, met dichte strepen in de lengte doorregen en aan de top in tweeën gespleten. Op het opperste van de zeer dunne halm groeit een zeer ruw doornachtig en stekend hoofdje dat verzameld is van dichte lange vruchten die in een doornachtige ongelijke ster eindigen met vijf of zes stralen die bleek van kleur zijn en daarin schuilt klein doorluchtig tarweachtig zaad. De bloemen zijn bleke draden die neerhangen en beven. Dit gras is zo stekelig in zijn zaadhoofd dat het op een minkijzer of voetangel lijkt en de voorbijgaande mensen zeer moeilijk valt. Het groeit op Anversa in het rijk van Napels.

Meer andere soorten van gras zijn er onlangs bemerkt en aangetekend geweest van Wilhelmus Boëtius en andere liefhebbers van kruiden, dan die zijn te lang om te verhalen en ook onnodig omdat ze van de voorbeschrevene heel weinig verschillen. [895] Voorts ook zo zou men alle miswassen van het koren ook onder het geslacht van gras mogen rekenen, dan die zijn van ons in het achttiende boek genoeg beschreven.

Gras van Peru en kemelsgras staan onder de Indische kruiden gerekend.

Noch van de krachten van alle soorten van gras.

Het zaad van gras wordt van sommige van onze dokters ingegeven tegen de verstoppingen van het ingewand.

Hetzelfde zaad ingenomen is ook goed tegen het niergruis en steen en van buiten opgelegd laat het de harde gezwellen en winden scheiden.

Het kruid gekookt en met zijn bloem gestoten en dan op een doek gestreken en van buiten opgelegd verdrijft de pijn van de milt, zegt Apuleius.

Het gras dat we mattenvlas noemen dient in Duitsland om met de vlokken er van de matten en kussens te vullen. Cordus schrijft dat dit kruid in wijn gekookt zeer goed is tegen de pijn en krampen van de buik.