Dracunculus

HET VI. CAPITEL.

Van Speer-wortele oft Dracontium.

Gheslachten.

De soorten van Speer-wortele zijn twee: de eene is groot, de ander kleyn: behalven dese isser noch een ander mede-soorte daer van, die in d’ waterachtighe oft vochte plaetsen pleegh te groeyen. De twee eerste sullen wy in dit Capitel beschrijven; de ander in het naevolghende.

Ghedaente.

1. De Groote oft Grootste Speer-wortele brenght voort eenen recht opstaende steel, omtrent de twee oft dry voeten hoogh, dick, rond, effen ende kael, met veele spickelen oft placken van verscheyden verwe, als zijn de vlecken van de slangen, verciert ende bespraeyt. De bladeren zijn groot ende breedt, ses oft seven by een gheschicktelijck ghevoeght: van de welcke elck een bijsonder langhworpigh is, smal, de bladeren van den smallen Patich oft Sulcker-bladeren ghenoeghsaem ghelijck, doch kael ende effen: uyt ’t sop van den steel komt voort een langhworpighe schee, grooter dan die van Arum oft Kalfs-voet, van buyten grasverwigh, van binnen uyt den blauwen ende rooden, met sijn middel-steelken oft stamperken, wat swartachtigh van verwe: welck steelken tamelijcken langh is, dickachtigh, ende als een horenken van voren spitsachtigh: van ’t welcke het uyterste velleken oft liesken door het groeyen ende swillen van het saedt open splijt ende breeckt, ende een druyfachtighe adere oft tros verthoont, eerst van groen, daer nae van roode ende volsappighe bezien vergadert ende gehoopt: waer in hardachtigh saedt besloten is. De wortel is langh overblijvende, dick, knobbelachtigh, oft eer een aiuynachtighe wortel ghelijckende, wit, met een dun teer velleken oft schorsse bekleedt, somtijdts eenen ghemeynen appel van grootte gelijckende, met veele dunne hayrs-ghewijse faselinghen gheveselt; somtijdts oock met ettelijcke aenhanghende kleyne bollekens oft klisterkens beset: door de welcke dit cruydt sich selven pleegh te vermenighvuldighen.

2. Het Kleynste, oft Kleyne Speer-wortele, is van bladeren, scheede, stamperken ende druyfachtighe adere den Kalfs-voet ghelijck: de bladeren en zijn nochtans niet swart, maer met witachtighe spickelkens bespraeyt; de welcke oock niet soo haest en vergaen als die van den Kalfs-voet; maer blijven ghemeynlijck, midtsgaeder de druyven, tot den Winter toe over: oock soo en zijn de bezien niet soo doncker rood van verwe, maer veel naerder by de verwe van den Saffraen komende. De wortel en is die van Kalfs-voet niet seer onghelijck, ende is wit, een klister oft aiuynken ghelijckende, met sommighe aenhangende veselinghen beset, die den oorspronck van nieuwe spruyten zijn. [532]

PLAETSE.

Beyde de soorten van Speer-wortel wassen op schaduwachtighe plaetsen, in sonderheyt in heetachtighe landen. De Groote is in Hoogh ende Nederduytschlandt ghemeyn genoegh; dan de Kleyne en wordt daer soo dickwijls niet ghevonden.

Tijdt.

De Speer-wortelen bloeyen beyde met den Kalfs-voet, oft een weynighsken laeter: de aderen oft druyven worden rijp in de Oogstmaendt.

Naem.

Dese cruyden worden ghemeynlijck in ’t Griecks Dracontion ende Dracontia geheeten; ende in ’t Latijn somtijdts oock wel Drancunculus.

1. De Grootste soorte wordt van meest alle de nieuwe Cruydt-beschrijvers Serpentaria maior gheheeten; van andere Bistaria; van sommighe oock Colubrina. Valerius Cordus noemtse Dracunculus polyphyllos ende Luph crispum: de Hooghduytschen noemense Schlangenkraut, Drachenwurtz; de Brabanders Speer-wortele; ende tot onderschil van de andere, Groote Speer-wortele, in ‘t Latijn Dracontium maius; de Francoysen Serpentaire; de Italiaenen Dragontea; de Spaegniaerts Taragontia. Onder de bastaerdt oft valsche naemen wordt sy gheheeten in ’t Griecks Aron, Isaron, Iaron, Hierakikos, Biaron, Harmiagrion ende Cyperis; in ’t Latijn Sauriaria ende Sigingiaria.

Matthiolus schrijft, dat dit den Kleynen Dracunculus oft Dracunculus minor is, ende beschrijft een ander ghewas voor den Grooten Dracunculus, den welcken nochtans, indien hy erghens te vinden is, veel eer een soorte van Bistorta oft Herts-tonghe is, dan van Speer-wortele. De oorsaecke van dese meyninghe oft dwalinghe van Matthiolus is ghekomen door het woordt antemplecomena; ’t welck, nae de uytlegghinghe oft oversettinghe van Marcellus Virgilius ende van Matthiolus, beteeckent dat de bladeren van dit ghewas in een ghevlochten ende verwerret zijn: om dat Dioscorides de bladeren van den Grooten Dracunculus schrijft te wesen den Patich ghelijck; in ’t Griecks Lapathoide antemplecomena: maer dat woordt en beteeckent eyghentlijck anders niet, dan dat de bladeren van dit ghewas aen een gehecht ende t’samenhangende zijn; want antemploke is soo veel te segghen als een t’samenhechtinghe oft t’samenvlechtinghe. Ende sulcks zijn de bladeren van dese Groote Speer-wortele: want sy zijn van veelen aen een ghevlecht ende vergadert; de welcke elck bijsonder de bladeren van den Patich seer wel ghelijcken.

2. De Kleyne soorte heet Dracontium minus, in onse taele Kleyne Speer-wortele: sommighe noemense Arum alterum oft Arum minus, dat is tweede oft Kleyn Kalfs-voet: Valerius Cordus gheeftse den naem van Dracunculus henicophyllos minor ende Luph planum. Men maghse seer wel Serpentaria minor oft Colubrina minor noemen. Dan in de Apoteken en is dese soorte niet bekendt.

Aengaende dese twee cruyden, soo is ’t te weten dat Apuleius de soorten van Speer-wortele oft Dracontium den naem van Dracontea gheeft, ende daer van veele vremde naemen voortbrenght: de welcke nochtans my onbekent zijn oft sy de groote oft de kleyne soorte best toegheeyghent behoorden te wesen; als zijn Pythonion, Asclepias, Anchomanes, Sauchromaton oft Sauromaton, Therion, Schoenos. Dorcadion, Typhonion, Crocodilion, Theriophonon ende Eminion.

Atheneus vertelt, dat de Speer-wortel oft den Dracunculus oock Aronia ghenoemt pleegh te wesen: ende, om de waerheydt te segghen, soo schijnt het datmen de Kleyne Speer-wortele niet oneyghentlijck Aronia soude moghen noemen, om dat sy den Aron oft Kalfs-voet soo wel ghelijckt.

Aerd.

De Speer-wortele oft Dracontion is van krachten den Kalfs-voet eenighsins gelijck, als Galenus betuyght, soo wel in de bladeren als in de wortel: sy is nochtans veel bitterder ende scherper van smaeck dan den Kalfs-voet, ende daerom is sy oock meer verwarmende van krachten, ende dunner van deelen. Bovendien heeft sy in haer een lichte oft kleyne t’samentreckinghe, de welcke, ghemerckt sy met de twee voorseyde eyghentheden, te weten de scherpheyt ende bitterheyt, ghevoeght is, daerom oock een seer krachtigh ende sterck dinck gheacht is om in veele ghebreken des lichaems met groote hulpe ende baete ghebruyckt te worden.

Kracht ende Werckinghe.

De wortel van Speer-wortele suyvert alle het inghewant, in sonderheyt alle de dicke grove taeye vochtigheden dun maeckende; ende is een seer bequaeme middel om alle wederspannighe ende qualijck ghenees-baere zeeren te ghenesen, die in ’t Griecks Cacoethe ghenoemt worden.

Sy suyvert ende vaeght af seer krachtighlijck al ’t ghene dat eenighe afvaeginghe ende reynmaeckinghe vereyscht; ende sy verdrijft alle witte puysten, Alphi gheheeten, ende andere schelferachtighe lelijcke placken, met edick ghebruyckt ende daer op ghestrecken.

De bladeren van dit ghewas hebben oock dierghelijcke kracht, ende zijn seer bequaem om alle versche wonden ende zeeren te ghenesen; ende hoe die verscher ende min dor oft verdrooght zijn, hoe sy bequamer zijn om de wonden toe te heelen ende te sluyten: want als dese bladeren heel droogh ende dor zijn, dan zijn sy te scherp ende te krachtigh om in de wonden bequaemelijck ghebruyckt te worden.

De vrucht, dat is de druyfachtighe adere van Speer-wortele, midtsgaders het saedt, is krachtigher niet alleen dan de bladeren, maer oock van de wortel: daerom is die seer goet gheacht gheweest om den kancker ende voortsetende zeeren, Polypi gheheeten, te ghenesen, ende haer alle kracht ende schadelijckheydt te benemen: want sy bijten af dat overvloedigh vleesch dat binnen den neuse ende elders groeyt.

Het sap van dese vrucht suyvert oock ende gheneest de ghebreken der ooghen.

Behalven de voorseyde krachten verhaelt Dioscorides dat sommighe ghelooven,dat de ghene die de bladeren oft de wortelen van dit ghewas tusschen hun vingheren ghewreven hebben, van de adderslanghen niet ghebeten oft ghesteken en sullen worden.

Plinius verhaelt oock, dat soo wie dese bladeren oft wortelen oft het gantsche cruydt over hem draeght, van gheen adders oft slanghen ghesteken en sal worden; iae dat sy van hem verre wegh sullen vlieden.

Dese voorseyde krachten worden van Dioscorides beyde de soorten van Speer-wortele toegheschreven, ende dat in twee verscheyden capitelen van sijn boeck.

Galenus vermaent oock van den Dracunculus oft Speer-wortele in sijn boeck van de krachten der Voedselen; alwaer hy schrijft dat de wortel daer van, twee oft drijmael ghesoden zijnde, op datse alle haer medicijnachtighe scherpe kracht af legge, somtijdts in de spijse gebruyckt pleegh te worden, als de wortel van Kalfs-voet, soo wanneer iemandt eenighe dicke taeye slijmerachtigheden uyt de borst ende longeren drijven oft met gewelt los maecken wil, ende door den hoest oft spouwen uytworpen.

2. Dioscorides schrijft eyghentlijck van de Kleyne Speer-wortele, dat de wortel daer van, ’t zy ghebraden ’t zy ghesoden met honigh, oft alleen in spijse oft dranck ghebruyckt, alle overvloedighe vochtigheden die in de borst vast steken, ghemackelijck doet voortkomen ende rijsen.

Ander ghebruyck.

Sommighe ghelooven dat de bladeren van Speer-wortele, bijsonder van de Groote, alsmen daer den verschen Kaes in wind oft bedeckt, alle de overvloedighe vochtigheydt daer van wegh nemen, ende dien selven beletten te verrotten, oft te bederven, om dat sy soo droogh van aerd ende ghestaltenisse zijn.

BIIVOEGHSEL.

Al is ’t saecke dat dit ghewas (’t welck nae sijnen schrickelijcken steel, de ghedaente van het vel van de adderslanghe hebbende, Draecken wortel gheheeten wordt) van meest alle de cruydt-beminners ghenoegh bekent is, nochtans is daer in te aenmercken een saecke, de welcke ick niet wel en weete oft van iemandt aenmerckt oft ten minsten aengheteeckent is gheweest; te weten dat dit cruydt ter wijlen dat staet en bloeyt, in sonderheyt in ’t heetste van den daghe, wanneer dat aldermeest van de Sonne-straelen beschenen wordt, sulcken afgrijselijcken stanck uyt sijn hose, daer de bloeme oft stamper uytspruyt, van sich gheeft, die van een verrotte oft doode beest ghelijckende, dat den ghenen die den reuck eens ghewaer gheworden is, in sonderheydt die wat teer van herssenen is, sich selven daer nae niet te haest verstouten en sal om dat cruydt veel aen te raecken oft te ghenaken, ick laet staen meer te willen riecken. Dan dien reuck vergaet daer nae, als de hose verflenscht, ende als het saedt tot rijpigheydt komt.

Oeffeninghe.

Groote Speer-wortel moet gheplant zijn in goede aerde, ende op donckere ghewesten: maer de Kleyne begheert eenen vochten ende waterachtighen grondt, omtrent de fonteynen, bronnen ende grachten. De wortel wordt in Oogst uytghegraven, ende wel schoon ghewasschen zijnde, in kleyne stuckskens ghesneden, ende door eenen lijnen doeck ghedreven; ende soo in [533] donckerachtighe plaetsen uyt de Sonne ghedrooght, ende dan wegh gheleydt.

Naem.

Dit ghewas, soo wel het Groot als het Kleyn, wordt in ’t Fransoys Serpentine ende Serpentaire gheheeten; hier te lande van sommighe Draecken-wortel ende Speer-wortel: het is nochtans verscheyden van het Speer-cruydt ende van Ons Heeren Speer-cruydt, van ons voor met naeme van Ophioglossum, ende oock Palma Christi beschreven: in ’t Enghelsch heet het Dragon-wurte. Den naem Henicophyllos (als Heliocophyllos) soude wel moghen passen op den Dracunculus hederae folio van Bellonius, die hy seydt bladeren als Veyl te hebben, ende in vochte plaetsen van Candien te wassen; daer den ghemeynen Dracunculus aldaer het gantsch eylandt door te vinden is: doch men soude moghen beduchten dat hy van het Arisarum heeft willens preken, dat Dodoneus hier nae beschrijft.

De Tighers-bloeme, van Dodoneus hier nae bijsonderlijck beschreven, soude oock misschien een soorte van Dracunculus oft Arum moghen wesen.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

Dit cruydt is in alle sijn deelen seer scherp ende heet van smaeck: niettemin soo wordt de wortel van ’t selve rauw oft ghesoden van de ghesonde menschen gebruyckt in stede van moes: selfs in de eylanden van Minorke ende Maiorke brenght men de selve wortelen ter tafelen op groote maeltijden, in stede van taerten oft vlaeyen, te weten als sy met veel Honigh ghesoden zijn.

Dese wortel ghedrooght ende met Honigh vermenght, is goet de ghene die met eenighen vloet van vochtigheydt uyt den hoofde op de borst sinckende ghequelt zijn, ende die eenigh lidt verkrompen oft ghespannen hebben.

‘Tsap van de wortel (alsoo wel als van het saedt) scherpt het gesicht, ende neemt alle schellen ende letsel van de oogen wegh, ende dient seer wel met de collyrien ghemenght; in sonderheydt om de fistels ende loopende gaten te ghenesen.

‘Tselve sap met olie in de ooren ghedruypt, beneemt de pijn ende weedom der selver.

Dese wortel met smeer ghemenght, ende ghelijck een plaester ghemaeckt, treckt terstont uyt de wonden de ghebroken beenders, steenen, doornen, splinters ende dierghelijcke dinghen.

De bladeren van desen cruyde noch groen wesende, zijn goedt gheleydt op de versche wonden, in stede van lijne doecken, als voorseydt is, maer in wijn ghesoden, zijn die seer goet gheleydt op de kackhielen.

Om het overvloedigh vleesch in den neuse wassende wegh te nemen, salmen het sap van dit saedt, met Wolle oft Catoen in de neusgaten steken.

De wortelen met wijn inghenomen, doen water maecken, ende verweckt tot bijslapen: sy dient oock om de doode vrucht af te iaeghen.

‘Twater datmen uyt de bladers van Groote Speer-wortel distilleert, is goet in tijde van Peste ghedroncken de swaerte van dry oncen, met een draghme Theriakels: want het doet sterckelijck sweeten. De Enghelsche ghebruycken dat oock seer veel; maer sy doen daer half soo veel ghedistilleert water van Dragon by, oft sy nemen soo veel van d’ een van d’ ander.

‘Tselve ghedistilleert water wordt van sommige oock gebruyckt om de wonden te suyveren; ende van andere om de ruptorien oft loopende gaten open te houden, die sommighe in hunne armen, beenen oft andere leden des lichaems maecken, om gesontheyts wille; ende dese en ghebruycken de Veyl-bladeren niet, die nochtans ghemeynlijck daer toe ghebesicht worden.

Andere drijven de nederdaelende, sinckende oft uytvallende moeder wederom te rugge, midts de stinckende bloeme van de Groote Speer-wortel daer onder houdende: ’t welck sommighe vroedvrouwen voor een groot secreet ende verholen wetenschap achten, al is ’t saecke dat het seer dickwijls mist.

Hindernisse.

De Kleyne Speer-wortele, die (als voorseydt is) het Arum oft Kalfs-voet van ghedaente seer ghelijck is, heeft wortelen die soo groot als Haselnoten zijn, ende van buyten oock bruynachtigh zijn, maer soo heet ende brandende, gelijck wy voorseyt hebben, dat de selve maer een korte wijle in den mondt ghehouden, ’t binnenste van de kaken ende van den gantschen mondt soo ontsteken, door dien dat de aders t’samenghetrocken worden, ende ’t vel van ‘t ghehemelte by een geschraept, soo dat den mensche daer blijft staende met eenen opghespeerden mondt, ghelijck een die lacht; hoe wel hy nochtans gheensins lachens ghesint en is (ende daer van magh den naem Speer-wortel oock ghekomen zijn) welcke kracht de wortelen van Arum ende de Groote Speer-wortel oock eenighsins hebben: maer niet soo gheweldigh. Dus om de hindernisse die daer van komt te beletten, salmen ghebruycken de middelen die wy in ’t laetste van ’t voorgaende Bijvoeghsel ghestelt hebben.

De Groote Speer-wortel is oock seer schadelijck; ende sommighe segghen dat den reuck van ’t selve cruydt ende van de wortel, de vrouwen van kinde doet misvallen: iae dertigh greynen oft korenkens van dat saedt inghenomen met ghewaterden wijn, doen het selve. Men seydt oock dat de bloemen, nae dat sy drooghe zijn, door den reuck dooden de teere ontfanghen vrucht. Oock de swangher vrouwen, die lichtelijck van kinde misvallen, in sonderheyt de ghene die teer van hoofde zijn, moeten haer wel wachten van dit cruydt al te nae te komen, wanneer dat staet en bloeyt: want alsdan gheeft dat eenen seer afgrijselijcken stanck van sich, die haer niet dan schadelijck en kan ghewesen; als wy voorseydt hebben.

HET VI. KAPITTEL.

Van speerwortel of Dracontium. (Dracunculus vulgaris, Arum italicum)

Geslachten.

De soorten van speerwortel zijn twee en de ene is groot en de ander klein en behalve deze is er noch een ander medesoort daarvan die in waterachtige of vochtige plaatsen plag te groeien. De twee eerste zullen we in dit kapittel beschrijven en de ander in het volgende.

Gedaante.

1. De grote of grootste speerwortel brengt een recht opstaande steel voort die omtrent zestig of negentig cm hoog wordt en dik, rond, effen en kaal is met vele spikkels of plekken van verschillende kleur zoals de vlekken van de slangen zijn versierd en besproeid. De bladeren zijn groot en breed en zes of zeven bijeen regelmatig gevoegd waarvan elk apart langwerpig is en smal die voldoende op de bladeren van de smalle zuring of sulkerbladeren lijken, doch kaal en effen, uit de top van de steel komt een langwerpige schede voort die groter is dan die van Arum of kalfsvoet, van buiten graskleurig en van binnen uit het blauwe en rode met zijn middelsteeltje of stampertje wat zwartachtig van kleur, welk steeltje tamelijk lang is en dikachtig en als een horentje van voren spitsachtig waarvan het uiterste velletje of vliesje door het groeien en zwellen van het zaad open splijt en breekt en een druifachtige aar of tros vertoont die eerst van groene en daarna van rode en volsappige bessen verzameld en gehoopt is waarin hardachtig zaad besloten is. De wortel blijft lang over en is dik, knobbelachtig of lijkt eerder op een uiachtige wortel, wit en met een dun teer velletje of schors bekleedt die soms op een gewone appel van grootte lijkt en met vele dunne haarvormige vezels gevezeld en soms ook met ettelijke aanhangende kleine bolletjes of klistertjes bezet waardoor dit kruid zichzelf plag te vermenigvuldigen.

2. Het kleinste of kleine speerwortel is van bladeren, schede, stampertje en druifachtige aar de kalfsvoet gelijk, de bladeren zijn nochtans niet zwart, maar met witachtige spikkeltjes besproeid die ook niet zo gauw vergaan als die van kalfsvoet, maar blijven gewoonlijk met de druiven tot de winter toe over en ook zo zijn de bessen niet zo donker rood van kleur maar komen veel dichter bij de kleur van saffraan. De wortel is die van kalfsvoetvrij gelijk en is wit die op een klister of uitje lijkt en met sommige aanhangende vezels bezet die de oorsprong van nieuwe spruiten zijn. [532]

PLAATS.

Beide soorten van speerwortel groeien op schaduwachtige plaatsen en vooral in heetachtige landen. De grote is in Hoog en Nederduitsland gewoon genoeg, dan de kleine wordt daar niet zo dikwijls gevonden.

Tijd.

De speerwortels bloeien beide met de kalfsvoet of wat later, de aren of druiven worden rijp in augustus.

Naam.

Deze kruiden worden gewoonlijk in het Grieks Dracontion en Dracontia genoemd en in het Latijn soms ook wel Drancunculus.

1. De grootste soort wordt van meest alle nieuwe kruidbeschrijvers Serpentaria major genoemd en van andere Bistaria, van sommige ook Colubrina. Valerius Cordus noemt het Dracunculus polyphyllos en Luph crispum, de Hoogduitsers noemen het Schlangenkraut en Drachenwurtz, de Brabanders speer-wortele en tot verschil van de andere grote speerwortel, in het Latijn Dracontium majus, de Franses serpentaire, de Italianen dragontea, de Spanjaarden taragontia. Onder de bastaard of valse namen wordt ze in het Grieks Aron, Isaron, Jaron, Hierakikos, Biaron, Harmiagrion en Cyperis genoemd, in het Latijn Sauriaria ende Sigingiaria.

Matthiolus schrijft dat dit de kleine Dracunculus of Dracunculus minor is en beschrijft een ander gewas voor de grote Dracunculus die nochtans, indien hij ergens te vinden is, veel eerder een soort van Bistorta of hertstong is dan van speerwortel. De oorzaak van deze mening of dwaling van Matthiolus is gekomen door het woord antemplecomena wat naar de uitlegging of overzetting van Marcellus Virgilius en van Matthiolus betekent dat de bladeren van dit gewas ineen gevlochten en verward zijn omdat Dioscorides de bladeren van de grote Dracunculus schrijft dat het de zuring gelijk is, in het Grieks Lapathoide antemplecomena, maar dat woord betekent eigenlijk niets anders dan dat de bladeren van dit gewas aaneen gehecht en tezamen hangend zijn want antemploke betekent zoveel als een tezamen hechting of tezamen vlechting. En zulks zijn de bladeren van deze grote speerwortel, want ze zijn van velen aaneen gevlochten en verzameld die elk apart zeer goed op de bladeren van zuring lijken.

2. De kleine soort heet Dracontium minus, in onze taal kleine speerwortel en sommige noemen het Arum alterum of Arum minus, dat is tweede of kleine kalfsvoet, Valerius Cordus geeft het de naam van Dracunculus henicophyllos minor en Luph planum. Men mag het zeer goed Serpentaria minor of Colubrina minor noemen. Dan in de apotheken is deze soort niet bekend.

Aangaande deze twee kruiden is het te weten dat Apuleius de soorten van speerwortel of Dracontium de naam van Dracontea geeft en daarvan vele vreemde namen voortbrengt die me nochtans onbekend zijn of ze aan de grote of de kleine soort het best toegeëigend behoren te wezen als zijn Pythonion, Asclepias, Anchomanes, Sauchromaton of Sauromaton, Therion, Schoenos. Dorcadion, Typhonion, Crocodilion, Theriophonon en Eminion.

Atheneus vertelt dat de speerwortel of de Dracunculus ook Aronia genoemd plag te wezen en om de waarheid te zeggen zo schijnt het dat men de kleine speerwortel niet oneigenlijk Aronia zou mogen noemen omdat ze zo goed op de Aron of kalfsvoet lijkt.

Aard.

De speerwortel of Dracontion is van krachten de kalfsvoet enigszins gelijk, als Galenus betuigt, zowel in de bladeren als in de wortel, ze is nochtans veel bitterder en scherper van smaak dan de kalfsvoet en daarom is ze ook meer verwarmend van krachten en dunner van delen. Bovendien heeft ze in haar een lichte of kleine tezamen trekking die gemerkt dat ze met de twee voor vermelde eigenschappen, te weten scherpte en bitterheid, gevoegd is en daarom ook een zeer krachtig en sterk ding geacht wordt om in vele gebreken van het lichaam met grote hulp en baat gebruikt te worden.

Kracht en werking.

De wortel van speerwortel zuivert het gehele ingewand en maakt vooral alle dikke grove taaie vochtigheden dun en is een zeer geschikt middel om alle weerspannige en slecht geneesbare zeren te genezen die in het Grieks Cacoethe genoemd worden.

Ze zuivert en veegt zeer krachtig af al hetgeen dat enige afvegen en rein maken vereist en verdrijft alle witte puisten, Alphi genoemd, en andere schilferachtige lelijke plekken met azijn gebruikt en daarop gestreken.

De bladeren van dit gewas hebben ook diergelijke kracht en zijn zeer geschikt om alle verse wonden en zeren te genezen en hoe die verser en minder dor of verdroogd zijn hoe ze beter zijn om de wonden toe te helen en te sluiten want als deze bladeren heel droog en dor zijn dan zijn ze te scherp en te krachtig om in de wonden geschikt gebruikt te worden.

De vrucht, dat is de druifachtige aar van speerwortel met het zaad, is krachtiger en niet alleen dan de bladeren maar ook van de wortel en daarom is die zeer goed geacht geweest om de kanker en voortsetende zeren, Polypi genoemd, te genezen en hun alle kracht en schadelijkheid te benemen want ze bijten dat overvloedig vlees af dat binnen de neus en elders groeit.

Het sap van deze vrucht zuivert ook en geneest de gebreken van de ogen.

Behalve de voor vermelde krachten verhaalt Dioscorides dat sommige geloven dat diegene die de bladeren of de wortels van dit gewas tussen hun vingers gewreven hebben niet van de adderslangen gebeten of gestoken zullen worden.

Plinius verhaalt ook dat zo wie deze bladeren of wortelen of het ganse kruid bij zich draagt van geen adders of slangen gestoken zal worden, ja dat ze van ver hem weg zullen vlieden.

Deze voor vermelde krachten worden van Dioscorides beide soorten van speerwortel toegeschreven en dat in twee verschillende kapittels van zijn boek.

Galenus vermaant ook van de Dracunculus of speerwortel in zijn boek van de krachten van het voedsel waar hij schrijft dat de wortel daarvan die twee of driemaal gekookt is zodat ze al haar medicijnachtige scherpe kracht aflegt soms in de spijs gebruikt plag te worden zoals de wortel van kalfsvoet wanneer iemand enige dikke taaie slijmerigheden uit de borst en longen drijven of met geweld los maken wil en door de hoest of spuwen uitwerpen.

2. Dioscorides schrijft eigenlijk van de kleine speerwortel dat de wortel daarvan, hetzij gebraden hetzij gekookt met honing of alleen in spijs of drank gebruikt, alle overvloedige vochtigheden die in de borst vast steken gemakkelijk laat voortkomen en rijzen.

Ander gebruik.

Sommige geloven dat de bladeren van speerwortel en vooral van de grote als men daar verse kaas in windt of bedekt alle overvloedige vochtigheid er van weg neemt en die beletten te verrotten of te bederven omdat ze zo droog van aard en vorm zijn.

BIJVOEGING.

Al is het zaak dat dit gewas (wat na zijn verschrikkelijke steel de gedaante van het vel van de adderslang heeft drakenwortel genoemd wordt) van meest alle kruidbeminnaars genoeg bekend is, nochtans is er in te aanmerken een zaak die ik niet goed weet of van iemand aanmerkt of tenminste aangetekend is geweest, te weten dat dit kruid terwijl dat staat en bloeit en vooral in het heetste van de dag wanneer dat allermeest van de zonnestralen beschenen wordt zo’n afgrijselijke stank uit zijn schede daar de bloem of stamper uitspruit van zich geeft die van een verrot of dood beest gelijk dat diegene die de reuk eens gewaar geworden is en vooral die wat teer van hersens is zichzelf daarna niet te gauw verstouten zal om dat kruid veel aan te raken of te genaken, ik laat staan meer te willen ruiken. Dan die reuk vergaat daarna als de schede verflenst en als het zaad tot rijpheid komt.

Teelt.

Grote speerwortel moet geplant zijn in goede aarde en op donkere gewesten, maar de kleine begeert een vochtige en waterachtige grond omtrent de fonteinen, bronnen en grachten. De wortel wordt in augustus uitgegraven en goed schoon gewassen in kleine stukjes gesneden en door een linnen doek gedreven en zo in [533] donkerachtige plaatsen uit de zon gedroogd en dan weggelegd.

Naam.

Dit gewas en zo wel het groot als het klein wordt in het Frans serpentine en serpentaire genoemd, hier te lande van sommige draecken-wortel en speer-wortel, het verschilt nochtans van het speerkruid en van Ons Heeren speerkruid die van ons voor met naam van Ophioglossum en ook Palma Christi beschreven is, in het Engels heet het dragon-wurte. De naam Henicophyllos (als Heliocophyllos) zou wel mogen passen op de Dracunculus hederae folio van Bellonius waarvan hij zegt dat het bladeren heeft als klimop en in vochtige plaatsen van Kreta groeit daar de gewone Dracunculus het gans eiland door te vinden is, doch men zou mogen beduchten dat hij van het Arisarum heeft willen spreken dat Dodonaeus hierna beschrijft.

De tijgerbloem die van Dodonaeus hierna apart beschreven wordt zou ook misschien een soort van Dracunculus of Arum mogen wezen.

Aard, kracht en werking.

Dit kruid is in al zijn delen zeer scherp en heet van smaak, niettemin wordt de wortel ervan rauw of gekookt van de gezonde mensen gebruikt in plaats van moes en zelfs in de eilanden van Minorka en Majorca brengt men die wortels ter tafel op grote maaltijden in plaats van taarten of vlaaien, te weten als ze met veel honing gekookt zijn.

Deze wortel gedroogd en met honing vermengt is goed diegene die met enige vloed van vochtigheid dat uit het hoofd op de borst zinkt gekweld zijn en die enig lid verkrompen of gespannen hebben.

Het sap van de wortel (alzo wel als van het zaad) scherpt het gezicht en neemt alle schellen en letsel van de ogen weg en dient zeer goed met de oogzalven gemengd en vooral om de fistels of lopende gaten te genezen.

Hetzelfde sap met olie in de oren gedruppeld beneemt de pijn en weedom er van.

Deze wortel met smeer gemengd en als een pleister gemaakt trekt terstond uit de wonden de gebroken beenderen, stenen, doornen, splinters en diergelijke dingen.

De bladeren van deze kruiden die noch groen wezen zijn goed gelegd op de verse wonden in plaats van linnen doeken, als gezegd is, maar in wijn gekookt zijn die zeer goed gelegd op de kakhielen.

Om het overvloedig vlees dat in de neus groeit weg te nemen zal men het sap van dit zaad met wol of katoen in de neusgaten steken.

De wortels met wijn ingenomen laten water maken en verwekt tot bijslapen en dient ook om de dode vrucht af te jagen.

Het water dat men uit de bladeren van grote speerwortel distilleert is goed in tijden van pest gedronken de zwaarte van drie ons met een drachme teriakel want het laat sterk zweten. De Engelse gebruiken dat ook zeer veel, maar ze doen daar half zoveel gedistilleerd water van dragon bij of ze nemen zoveel van de een en van de ander.

Hetzelfde gedistilleerd water wordt van sommige ook gebruikt om de wonden te zuiveren en van andere om de rupturen of lopende gaten open te houden die sommige in hun armen, benen of andere leden van het lichaam maken vanwege gezondheid wille en deze gebruiken de klimopbladeren niet die nochtans gewoonlijk daartoe gebruikt worden.

Andere drijven de nederdalende, zinkende of uitvallende baarmoeder wederom terug mits de stinkende bloem van de grote speerwortel daar onder te houden wat sommige vroedvrouwen voor een groot secreet en verholen wetenschap achten, al is het zaak dat het zeer dikwijls mist.

Hindernis.

De kleine speerwortel die (als gezegd is) het Arum of kalfsvoet van gedaante zeer gelijk is heeft wortels die zo groot als hazelnoten en van buiten ook bruinachtig zijn maar niet zo heet en brandend, zoals we gezegd hebben, dat als die maar een korte tijd in de mond gehouden worden het binnenste van de kaken en van de ganse mond zo ontsteken doordat dat de aderen tezamen getrokken worden en het vel van het gehemelte bijeen schrapen dat de mens daar blijft staan met een opengesperde mond als een die lacht, hoewel hij nochtans geenszins tot lachen gezind is (en daarvan mag de naam speerwortel ook gekomen zijn) welke kracht de wortels van Arum en grote speerwortel ook enigszins hebben, maar niet zo geweldig. Dus om de hindernis die daarvan komt te beletten zal men de middelen gebruiken die we in het laatste van het voorgaande bijvoegsel gesteld hebben.

De grote speerwortel is ook zeer schadelijk en sommige zeggen dat de reuk van het kruid en van de wortel de vrouwen van kind laat misvallen, ja dertig greinen of korrels van dat zaad ingenomen met gewaterde wijn doen hetzelfde. Men zegt ook dat de bloemen nadat ze droog zijn door de reuk de tere ontvangen vrucht doden. Ook de zwangere vrouwen die gemakkelijk van kind misvallen en vooral diegene die teer van hoofd zijn moeten zich wel wachten om al te dichtbij dit kruid te komen wanneer dat staat en bloeit want dan geeft dat een zeer afgrijselijke stank van zich die hun niet dan schadelijk kan wezen als we gezegd hebben.