Lysimachia

HET XXXII. CAPITEL.

Van de soorten van VVederick, ende eerst van oprechte VVederick.

Gheslachten.

Lysimachium oft Wederick, nae het segghen van Dioscorides ende alle de oude schrijvers, en is maer eenderhande, te weten dat met geele bloemen: maer de nieuwe Cruydt-beschrijvers hebben daer noch dry andere gheslachten by ghevoeght, die nochtans gheen oprechte, maer bastaert soorten van Wederick zijn. Twee van die hebben purpure-bloemen: de derde heeft blauwe bloemen: daer by maghmen oock wel de vierde soorte voeghen, die wy onder de Water-cruyden beschreven hebben in ons twintighste Boeck.

Ghedaente.

Wederick, te weten de ghene die met recht den naem van Wederick voert, is een heesterachtigh recht opgroeyende gewas, met meest ronde, wat kantige, geknoopte, twee oft dry voeten hooghe steelkens: uyt elcken knoop komen dry oft vier tegen malkanderen staende langhworpighe smalle bladeren, die van de Wilge ghelijck, nochtans geensins aen de kant ghesneden oft ghekerft: op het hooghste van de tacken komen geele bloemkens voort; ende als die vergaen, soo volgen daer ronde, kleyne sadekens, die van den Coriander seer ghelijck. De wortel is dun, ende kruypt aende sijden wijt ende breedt; ende schiet op vele plaetsen nieuwe spruyten uyt.

Plaetse.

In poelachtighe ende waterachtige plaetsen, omtrent de beeckskens, grachten, dijcken, ende kanten van de velden wordt dit cruydt ghevonden.

Tijdt.

Het bloeyt in Braeckmaendt ende Hoymaent.

Naemen.

Wederick is dit cruydt in Hoogh ende Neder-Duytschlandt ghenoemt; in ’t Griecks Lysimachion oft oock Lytron; in ’t Latijn Lysimachium: dan Plinius noemt het Lysimachia. Sommighe nieuwe Cruydt-beschrijvers heeten ’t Salicaria, om de gelijckenisse die het van bladeren met die van de Wilge heeft: de Italiaenen noemen ’t Lysimachia; de Spaegnaerts Lismacho.

Oorsaeck des naems.

Het heeft sijnen naem ghekregen van sijnen eerste ervinder Lysimachus, den sone van Agathocles. Lysimachus heeft het cruydt Lysimachia eerst gevonden (seght Plinius in ‘t 25.boeck in ‘t 7.capitel) ende van hem houdt het sijnen naem: ’t welck van Erasistratus seer ghepresen ende ghebruyckt is gheweest.

Ruellius seght, dat dit ghewas in Vranckrijck van het ghemeyn volck Cornelle, Corneille ende Coroneola ghenoemt is: met den welcken Matthiolus te vergeefs strijt, qualijck verstaende de woorden van Ruellius, ende meynende, dat Ruellius voor het Lysimachium aengesien heeft dat cruydt, ’t welck Ceratia in ’t Italiaensch genoemt wort, ende een soorte van brem is. Ruellius en is nochtans niet heel vry van dwalinghe, door dien dat hy meynt, dat Lysimachium ende Lutea oft Lutum cruydt, eenderhande ghewas is: want Lysimachium, dat is onse Wederick, is seer verscheyden van Lutum oft Wouwe, die wy te voren beschreven hebben. Hy dwaelt oock noch veel meer, wanneer hy Pellibossa, dat is in ’t Latijn Pestifuga, in ’t Duytsch Pest-verdrijvende oft Pest-veriaghende cruydt, ’t welck hem van de boeren in Vranckrijck ghewesen was, oock voor de oprechte Wederick bekent.

Want Pellibossa en is geene Wederick oft Lysimachium, maer is een soorte van Boter-bloemen oft Hane-voet die Flammula toegenaemt wordt, met langhworpighe smalle bladeren, die van Wilghe ghelijck, met geele bloemen: diemen in de weyen seer dickwijls vindt: ende is soo krachtigh om de huyt te ontsteken ende te verbluysteren, dat is op korten tijdt blaeren oft bleynen op het lichaem maken kan, ende alsoo het verghiftigh quaet van de pestighe gheswillen oft klapooren uyttrecken ende elders leyden, als wy ter rechter tijt verklaeren sullen. Welcke kracht in onse Wederick niet en blijckt, alwaer ’t sake dat de ghedaente daer mede over een quaeme, ’t welck nochtans oock soo niet en is.

Aerd.

Wederick, soo Galenus betuyght, heeft een merckelijcke t’ samentreckende kracht.

Kracht ende Werckinghe.

Het sap van dit cruydt is bequaem den genen die bloet spouwen, seght Dioscorides, oock die het rood-melisoen hebben, soo wel met den dranck inghenomen als met klysterien inghegoten

Het selve sap als eenen Pessus, oft Pessarie gebruyckt, dat is met wolle, katoen oft werck, of iet anders in de moeder oft schamelheydt gedaen, kan den vrouwelijcken vloedt doen op-houden.

Het cruydt selve is een wondt-cruydt: want het stelpt het bloedt; ende in den neuse ghesteken, doet het bloet dat daer uytliep ophouden.

Den roock van ghebrande Wederick kan de Slanghen verdrijven, ende de Vliegen ombrenghen. Het welck Plinius oock versekert in ‘t 8.capitel van sijn 25.boeck; want hy seydt aldus: De Slangen vlieden verre wegh van den reuck van de Wederick.

Den selven Plinius schrijft in ’t laetste capitel van sijn 26.boeck, dat de Wederick het hayr geel oft ros kan maken: het welck waerschijnlijcken is, dat met de geele bloemen soude moghen gheschieden.

BIIVOEGHSEL.

Dit cruydt is van de ouders seer gheacht gheweest: sulcks dat Erasistratus den vermaerden Medicijn daer een gantsch boeck af ghemaeckt heeft: maer sy en hebben niet lichtelijck eenigh andere soorte van dit ghewas willen ghebruycken dan die met geele bloemen; wiens eerste uyt-spruytselen ghemeynlijck rood zijn. Daer zijn noch twee soorten van gele Wederick van Clusius bekent gemaeckt: van de welcke de beschrijvinghe volght.

Tvveede soorte van geele Wederick, van Clusius. Dese staet ghemeynlijck recht op, met eenen steel omtrent twee voeten hoogh, hert, vast, wolachtigh ende ghenopt: aen den welcken ghemeynlijck vier bladeren gheschicktelijcken staen, somwijlen oock wel dry, teghen malkanderen over, op kleyne steelkens, sacht, wat grijsachtigh, kleynder dan de gemeyne geele Wederick, eerst suer van smaeck, daer nae scherp ende tot seeveren verweckende, van onder met swarte stickelkens gheteeckent: omtrent de hooghste van den steel, uyt den oorspronck van elck bladt, komen oft sommighe tackskens met enckele bloemkens gheladen, oft sommighe bloemkens alleen, [115] besonder aen ’t sop van den steel. De bloemen zijn gheluwe, wat swaerachtigh welrieckende, van vijf spitsighe bladerkens gemaeckt; die nochtans van onder aen malkanderen hanghen, ende t’ samen afvallen, met noch soo vele geele draeykens. De wortel is gheknoopt, uyt elcken knoop ghemeynlijck een nieuw scheutken ghevende, ende faselinghen in der aerden vast makende. Dese soorte bloeydt in Oostenrijck omtrent de Braeckmaendt.

Derde soorte van Geele Wederick. Dese wordt oock van Clusius beschreven: sy heeft eenen steel die eenen voet hoogh is, ghestreept, hol, seer gheknoopt, van onder af met twee korte bladeren oft scheekens aen elcken knoop teghen malkanderen wassende beset. De bladeren, de welcke omtrent den halven steel wassen, zijn langher, smal, teer, uyt den groenen geelachtigh, met eenighe dunne aderen dweers ghedeylt; uyt den oorspronck van de welcke groeyen langhe steelkens, dun, hebbende mosachtighe bloemkens, van vijf geele blaeykens ghemaeckt als een adere: in ’t midden van de welcke langhworpighe dunne draeykens wassen, met een goudt-geel nopken, de wortel is langh, herwaerts ende derwaerts haer selven spreydende: aen wiens knoopen vele dunne hayrachtighe faselingskens wassen, ghelijckmen aen meest alle de Watercruyden siet, daer sy haer mede vermenighvuldighen. Sy wast nochtans aen de hooghe berghen van Hooghduytschlant. Den selven Clusius meynt, dat dit cruydt ’t selve is (immers daer seer groote ghelijckenisse mede hebbende) dat van Lobel beschreven is, ende tweede Geele Wederick ghenoemt wordt.

Andere Geele Wederick, te Roomen van Fabius Columna ghesien, ende van hem Lysimachia lutea exanthos ghenoemt, heeft weynigher steelen ende korter bladeren dan de ghemeyne Geele Wederick: de steelen zijn ruygh, ses-kantigh, ghevoort: uyt elck lidt spruyten dry bladeren, ruygh, oock t’ samentreckende van smaeck. Op de t’ soppen der steelen staet een bladighe dichte vergaderinghe, daer eerst de bloemen in voortkomen op langhe steelkens, geel, vijf-bladigh, in een oock vijf-bladigh knopken besloten; daer het saet-knopken oock in schuylt, den Coriander ghelijckende, vol saet: de wortel is slim, kruypende, buyten lijfverwigh schoon rood, binnen gheelachtigh, t’ samentreckende van smaeck, swaer eerdigh van reuck.

Geele Wederick van Virginia, van vreemdt saet in den hof van Christiaen Porret buyen Leyden voort-ghekomen, heeft uyt eene dicke tamelijck langhe binnen witte ghelijvighe wortel eenen enckelen steel, wat kantigh, bovenwaerts roodachtigh, dry voeten hoogh wordende, nu hier nu daer bewassen met langhe bruyn groene groote gheaderde ghelijfvervighe bladeren, met een dicke witachtighe middel-zenue langhs henen doorloopen, die van de Bastaert Wederick seer ghelijck, draeyigh alsmense van een treckt. Op ’t sop van den steel komen veel bladeren t’ samen: ende uyt den oorspronck van elck bladt komt eerst een langh scheysel van het saet-hauwken (ghelijck in de Bastaert-Wederick) ende daer boven een steelken met een vier-bladigh ruygh knopken; ’t welck open gaende verthoont een schoon geele niet onliefflijck rieckende bloem, ghemaeckt van vier breede wat ghekertelde bladeren, inhoudende acht geele draeyen met geele nopkens, ende eenen middelpriem met eenen dicken tip. Als de bloemen afvallen, dan wordt het onderste steelken oft busken langher ende grooter, soo dick ende langh, als de twee bovenste leden van den kleynsten vingher, inhoudende veel saet, eerst wit, daer nae bruynachtigh, niet rond, maer kantigh. Dese saet-huyskens zijn de hooskens van de Bastaert-Wederick wel wat ghelijck, doch ghelijvigher, ende de Sesam-hauwen wat naeder komende, op ’t sop van den steel seer dicht ende dick vergadert staende. Den smaeck is seer moesachtigh, dan t’ samentreckende in dit gantsche cruydt. Het bloeydt laet; self tot half October. Het ghelijckt de Wouwe wat beter dan de ghemeyne Wederick doet. Men noemt het Lysimachia lutea siliquosa Virginiana; ende wordt van sommighe ghemeynt te zijn den Hyoscyamus Virginianus van Prosper Alpinus.

Water Wederick heeft oock wat geelachtighe bloemen; doch soo ghemaeckt, dat sy daerom bequaemer by de water-cruyden van Dodoneus beschreven wordt.

Naem, ende oorsake des naems.

De Fransoysen noemen dit cruydt Soucey d’eau oft Pellebosse. Dan daer zijn sommighe die meynen, dat het soo ghenoemt is, om dat de ouders in Grieckenlandt, door eenighe valsche ende ijdele meyninghe oft superstitie, gheloofden, dat dit cruydt door sijne verborghen ende heymelijcke eyghentschap, kracht hadde om den twist van de dieren te slissen ende op te doen houden, besonder van het Vee, als van de Ossen ende Schapen, ende oock van de Bien, maer alleenlijck tusschen den hoop gheworpen zijnde: ende dat (soo sy segghen) hebben de woorden Lysis ende Mache beteeckent; ’t welck soo veel te segghen is als Scheydinghe oft stillinghe van twist: al ofmen dat cruydt Schey-tvvist noemde. Maer niemant behoeft de droomen van de ouders sonder reden te ghelooven.

Kracht en Werckinghe.

Het saet met water van Nachtschade ghebruyckt, is goet in de uytwendighe loopende gaten ende zeeren.

Dit saet inghenomen, gheneest de pest, ende ander heete sieckten. Het wordt in rooden wijn gheweyckt: ende daer nae maecktmen daer een olie van: de welcke olie goedt is in de stekende pijne in de sijde, oft in de lendenwee: ende doet de vrouwen haeren vloet ophouden, daer mede ghestreken: gheneest den witten ende rooden vloet, op den buyck oft navel ghesmeert.

Het saet wordt in Italien voor Suchaa van de Arabers gebruyckt: wiens krachten elders beschreven zijn.

De bladeren van oprechte Wederick in den neuse ghesteken, doen het bloedt dat daer uyt loopt ophouden.

De wortel in wijn gheleydt, ende daer af ghedroncken, is seer goet om ’t bloedt te stelpen, ende oock teghen het bloedtspouwen, ende voor de pijne van de maghe. De selve wortel in rooden wrangen wijn ghesoden, is goet om de longher te verkoelen, ende de swackheyt der herten te beteren.

Het cruydt stelpt der vrouwen onmatelijcken vloet; ende is goedt teghen het roodmelisoen.

Het sap van dit cruydt met Roosen-honigh ghemenght, heelt de gatters in den halse.

Ghedrooght ende tot poeder ghebroght, over de spijse ghestroyt, oft des ’s morghens inghenomen, maeckt een stercke ende wel verdouwende maghe.

In looghe ghesoden ende daer mede ghewassen, verdrijft alle luysen ende vloeyen.

Het water ghedistilleert van den steel van dit ghewas maeckt hongherigh ende lustigh om eten.

Den steel in looghe ghesoden, ende daer mede ghewassen, maeckt een schoon blinckende hayr, ende versterckt het hooft: maeckt de wortelen van het hayr vast.

De bladeren nuchteren ghegeten, maken oock een goede maghe, veriaghen de kortse; maer verdrijven de vleeschelijcke begheert oft onkuysheydt. De selve bladeren in Mee oft honingh-water ghesoden, ende dan de ionghe kinderen inghegheven, drijven de wormen uyt den lijve: ende waer het sake dat iemandt eenigh verghiftigh ghedroght in ’t lijf hadde, soo doodt desen dranck dat selve seer haest.

De bloemen van Geele Wederick in een looghe ghesoden, ende daer mede ghewassen, maeckt een schoon gheeluwe hayr.

Een salve gemaeckt van dese bloemen met den Maeghden wasch, is goet om alle ghebreken van de heymelijcke leden te ghenesen.

De selve bloemen in sueren wijn oft edick ghesoden, ende daer mede ghegorgelt, zijn goedt om de gaters in den mont te ghenesen: ende verdrijven den tandt-sweer die van koude komen is.

HET XXXII. KAPITTEL.

Van de soorten van wederik en eerst van echte wederik. (Lysimachia vulgaris)

Geslachten.

Lysimachium of wederik is naar het zeggen van Dioscorides en alle oude schrijvers maar een soort, te weten dat met gele bloemen, maar de nieuwe kruidbeschrijvers hebben er noch drie andere geslachten bij gevoegd die nochtans geen echte, maar bastaard soorten van wederik zijn. Twee van die hebben purperen bloemen en de derde heeft blauwe bloemen, daarbij mag men ook wel de vierde soort voegen die we onder de waterkruiden beschreven hebben in ons twintigste boek.

Gedaante.

Wederik, te weten diegene die met recht de naam van wederik voert, is een heesterachtig recht opgroeiend gewas met meestal ronde, wat kantige, geknoopt en zestig of negentig cm hoge steeltjes, uit elke knoop komen drie of vier tegenover elkaar staande langwerpige smalle bladeren die van de wilg gelijk, nochtans geenszins aan de kant gesneden of gekerfd, op het hoogste van de takken komen gele bloempjes voort en als die vergaan dan volgen daar ronde, kleine zaadjes na die veel op die van koriander lijken. De wortel is dun en kruipt aan de zijden wijdt en breed uit en schiet op vele plaatsen nieuwe spruiten uit.

Plaats.

In poelachtige en waterachtige plaatsen omtrent de beekjes, grachten, dijken en kanten van de velden wordt dit kruid gevonden.

Tijd.

Het bloeit in juni en juli.

Namen.

Wederik is dit kruid in Hoog- en Nederduitsland genoemd, in het Grieks Lysimachion of ook Lytron, in het Latijn Lysimachium, dan Plinius noemt het Lysimachia. Sommige nieuwe kruidbeschrijvers noemen het Salicaria om de gelijkenis die het van bladeren met die van de wilg heeft, de Italianen noemen het lysimachia, de Spanjaarden lismacho.

Oorzaak van de naam.

Het heeft zijn naam gekregen van zijn eerste vinder Lysimachus, de zoon van Agathocles. Lysimachus heeft het kruid Lysimachia eerst gevonden (zegt Plinius in het 25^ste boek in het 7^de kapittel) en van hem houdt het zijn naam wat van Erasistratus zeer geprezen en gebruikt is geweest.

Ruellius zegt dat dit gewas in Frankrijk van het gewoon volk cornelle, corneille en coroneola genoemd is, waarmee Matthiolus tevergeefs strijdt die de woorden van Ruellius slecht begrijpt en meent dat Ruellius dat kruid voor Lysimachium aangezien heeft wat ceratia in het Italiaans genoemd wordt en een soort van brem is. Ruellius is nochtans niet heel vrij van dwaling omdat hij meent dat Lysimachium en Lutea of Lutum kruid een soort gewas is, want Lysimachium, dat is onze wederik, verschilt zeer veel van Lutum of wouw die we tevoren beschreven hebben. Hij dwaalt ook noch veel meer wanneer hij Pellibossa, dat is in het Latijn Pestifuga, in het Diets pestverdrijvend of pestverjagend kruid, wat hem van de boeren in Frankrijk gewezen is ook voor de echte wederik houdt.

Want Pellibossa is geen wederik of Lysimachium, maar is een soort van boterbloemen of hanenvoet die Flammula toegenoemd wordt met langwerpige, smalle bladeren die op die van wilg lijken met gele bloemen die men in de weiden zeer dikwijls vindt en is zo krachtig om de huid te ontsteken en er blaren op de maken, dat is op korte tijd blaren of zweren op het lichaam maken kan en zo het vergifig kwaad van de pestige zwellen of klaporen uittrekken en elders leiden kan zoals we te rechter tijd verklaren zullen. Welke kracht in onze wederik niet blijkt al was het ook zo dat de gedaante daarmee overeen kwam, wat nochtans ook zo niet is.

Aard.

Wederik, zo Galenus betuigt, heeft een merkelijke tezamen trekkende kracht.

Kracht en werking.

Het sap van dit kruid is geschikt voor diegene die bloed spuwen, zegt Dioscorides, ook die de rode loop hebben, zowel met de drank ingenomen als met klysma’s ingegoten

Hetzelfde sap als een pessarium of pessaria gebruikt, dat is met wol, katoen of doekwerk of iets anders in de baarmoeder of schaamstreek gedaan kan de vrouwelijke vloed laten ophouden.

Het kruid zelf is een wondkruid want het stelpt het bloed en in de neus gestoken laat het bloed dat daar uitloopt ophouden.

De rook van gebrande wederik kan de slangen verdrijven en de vliegen ombrengen. Dat Plinius ook verzekert in het 8^ste kapittel van zijn 25^ste boek, want hij zegt aldus; ‘de slangen vlieden ver weg van de reuk van de wederik’.

Dezelfde Plinius schrijft in het laatste kapittel van zijn 26^ste boek dat de wederik het haar geel of ros kan maken, wat waarschijnlijk is dat het met gele bloemen zou mogen gebeuren.

BIJVOEGING.

Dit kruid is van de ouders zeer geacht geweest zodat Erasistratus, de vermaarde dokter, daar een gans boek van gemaakt heeft, maar ze hebben niet gemakkelijk een andere soort van dit gewas willen gebruiken dan die met gele bloemen wiens eerste uitspruitsels gewoonlijk rood zijn. Daar zijn noch twee soorten van gele wederik van Clusius bekend gemaakt waarvan de beschrijving volgt.

Tweede soort van gele wederik van Clusius. Deze staat gewoonlijk rechtop met een steel van omtrent zestig cm hoog, hard, vast, wolachtig en met noppen waaraan gewoonlijk vier bladeren regelmatig staan, soms ook wel drie tegenover elkaar op kleine steeltjes, zacht, wat grijsachtig en kleiner dan de gewone gele wederik, eerst zuur van smaak en daarna scherp en tot kwijlen verwekkend, van onder met zwarte spikkeltjes getekend, omtrent het hoogste van de steel komt uit de oorsprong van elk blad of sommige takjes met enkele bloempjes geladen of sommige bloempjes alleen, [115] vooral aan de top van de steel. De bloemen zijn geel die wat zwaar welriekend zijn en van vijf spitse bladeren gemaakt die nochtans van onderen aan elkaar hangen en tezamen afvallen met noch zoveel gele draadjes. De wortel is geknoopt en geeft uit elke knoop gewoonlijk een nieuw scheutje die zich met vezels in de aarde vast maken. Deze soort bloeit in Oostenrijk omtrent juni.

Derde soort van gele wederik.

Deze wordt ook van Clusius beschreven, ze heeft een steel die een dertig cm hoog is, gestreept, hol, zeer geknoopt en van onder af met twee korte bladeren of scheden die aan elke knoop tegen elkaar groeien bezet zijn. De bladeren, die omtrent de halve steel groeien, zijn langer, smal en teer, uit hun oorsprong groeien lange steeltjes die dun zijn en die hebben mosachtige bloempjes van vijf gele blaadjes gemaakt als een aar, in het midden er van groeien langwerpige dunne draadjes met een goudgeel nopje, de wortel is lang die zichzelf herwaarts en derwaarts verspreidt en aan wiens knopen vele dunne haarachtige vezels groeien zoals men aan meest alle waterkruiden ziet waar ze zich mee vermenigvuldigen. Ze groeit nochtans aan de hoge bergen van Hoogduitsland. Dezelfde Clusius meent dat dit kruid hetzelfde is (immers daar zeer grote gelijkenis mee heeft) dat van Lobel beschreven is en tweede gele wederik genoemd wordt.

(Lysimachia thyrsiflora) Andere gele wederik die te Rome van Fabius Columna gezien en van hem Lysimachia lutea exanthos genoemd is heeft minder stelen en kortere bladeren dan de gewone gele wederik, de stelen zijn ruig, zeskantig, met voren en uit elk lid spruiten drie bladeren, ruig, ook tezamen trekkende van smaak. Op de toppen van de stelen staat een bladerige dichte verzameling waar eerst de bloemen in voortkomen op lange steeltjes, geel, vijfbladig ook in een vijfbladig knopje besloten waar het zaadknopje ook in schuilt die op die van koriander lijken en vol zaad is, de wortel is krom en kruipt, buiten vleeskleurig mooi rood en van binnen geelachtig en tezamen trekkend van smaak, zwaar en aardig van reuk.

(Oenothera lamarckiana) Gele wederik van Virginia dat van vreemd zaad in de hof van Christiaen Porret buiten Leiden voortgekomen is heeft uit een dikke en tamelijk lange en van binnen een witte stevige wortel een enkele steel die wat kantig is, bovenwaarts roodachtig en negentig cm hoog en nu hier en nu daar begroeid met lange bruingroene grote geaderde stevige bladeren waardoor een dikke witachtige middelzenuw loopt die veel op die van de bastaard wederik lijkt, dradig als men ze uiteen trekt. Op de top van de steel komen veel bladeren tezamen en uit de oorsprong van elk blad komt eerst een lange schedel van het zaadhauwtje (gelijk in de bastaard wederik) en daarboven een steeltje met een vierbladig ruig knopje en als dat opengaat vertoont het een mooi gele en niet onlieflijk ruikende bloem die gemaakt is van vier brede wat gekartelde bladeren waarin acht gele draden zitten met gele nopjes en een middelpriem met een dikke top. Als de bloemen afvallen dan wordt het onderste steeltjes of busje langer en groter, zo dik en lang als de twee bovenste leden van de kleinste vinger die veel zaad bevatten dat eerst wit en daarna bruinachtig is en niet rond maar kantig. Deze zaadhuisjes zijn de doosjes van de bastaardwederik wel wat gelijk, doch steviger en komen dichter bij de sesamhauwen en staan op de top van de steel zeer dicht en dik tezamen. De smaak is zeer moesachtig, dan tezamen trekkende in dit ganse kruid. Het bloeit laat, zelf tot half oktober. Het lijkt wat beter op de wouw dan de gewone wederik doet. Men noemt het Lysimachia lutea siliquosa Virginiana en er wordt van sommige gemeend dat het de Hyoscyamus Virginianus van Prosper Alpinus is.

Water wederik heeft ook wat geelachtige bloemen doch zo gemaakt dat ze daarom beter bij de waterkruiden van Dodonaeus beschreven wordt.

Naam en oorzaak van de naam.

De Fransen noemen dit kruid soucey d’eau of pellebosse. Dan daar zijn sommige die menen dat het zo genoemd is omdat de ouders in Griekenland door enige valse en ijdele mening of superstitie geloofden dat dit kruid door zijn verborgen en heimelijke eigenschap kracht heeft om de twist van de dieren te stillen en op te laten houden en vooral van het vee als van ossen en schapen en ook van de bijen, maar alleen als het tussen de hoop geworpen wordt en dat (zo zij zeggen) hebben de woorden Lysis en Mache betekend wat zoveel te zeggen is als scheiding of stoppen van twist als of men dat kruid scheitwist noemt. Maar niemand behoeft de dromen van de ouders zonder reden te geloven.

Kracht en Werking.

Het zaad met water van nachtschade gebruikt is goed in de uitwendige lopende gaten en zeren.

Dit zaad ingenomen geneest de pest en andere hete ziekten. Het wordt in rode wijn geweekt en daarna maakt men daar een olie van en die olie is goed in de stekende pijn in de zijde of in de lendenwee en laat bij de vrouwen hun bloed ophouden en daarmee gestreken geneest de witte en rode vloed, op de buik of navel gesmeerd.

Het zaad wordt in Italië voor suchaa van de Arabieren gebruikt wiens krachten elders beschreven zijn.

De bladeren van echte wederik in de neus gestoken laat het bloed dat daar uit loopt ophouden.

De wortel in wijn gelegd en daarvan gedronken is zeer goed om het bloed te stelpen en ook tegen het bloedspouwen en voor de pijn van de maag. Dezelfde wortel in roden wrange wijn gekookt is goed om de longen te verkoelen en de zwakte van het hart te verbeteren.

Het kruid stelpt bij de vrouwen de onmatige vloed en is goed tegen rode loop.

Het sap van dit kruid met rozenhoning gemengd heelt de gaten in de hals.

Gedroogd en tot poeder gebracht en over de spijs gestrooid of ’s morgens ingenomen maakt een sterke en goed verterende maag.

In loog gekookt en daarmee gewassen verdrijft alle luizen en vlooien.

Het water van de steel van dit gewas gedistilleerd maakt hongerig en lustig om te eten.

De steel in loog gekookt en daarmee gewassen maakt een mooi blinkend haar en versterkt het hoofd, maakt de wortels van het haar vast.

De bladeren nuchter gegeten maken ook een goede maag en verjagen de koorts, maar verdrijven de vleselijke begeerte of onkuisheid. Dezelfde bladeren in mede of honingwater gekookt en dan de jonge kinderen ingegeven drijven de wormen uit het lijf en had iemand enig vergiftig gedrocht in het lijf had dan doodt deze drank dat zeer gauw.

De bloemen van gele wederik in een loog gekookt en daarmee gewassen maakt een mooi geel haar.

Een zalf gemaakt van deze bloemen met maagdenwas is goed om alle gebreken van de heimelijke leden te genezen.

Dezelfde bloemen in zure wijn of azijn gekookt en daarmee gorgelen zijn goed om de gaten in de mond te genezen en verdrijven de tandpijn die van koude gekomen is.