Acer

HET XIX. CAPITEL.

Van Acer ende Boogh-hout.

Gheslachten.

Acer is drijderhande van gheslachten: het Eerste is groot; het ander is Kleyn, te weten het Boogh-hout; het derde wordt Carpinus gheheeten.

Ghedaente.

1. Het eerste oft grootste gheslacht van Acer is eenen grooten ende hooghen schoonen boom, met een tamelijcken gladde schorsse bekleedt. Sijn hout is sacht ende weeck, oft goedt om handelen ende wercken. Desen boom spreydt veele groote tacken aen alle kanten uyt: ende daer aen wassen groote, breede, ghehoeckte bladeren, de Wijngaerdts-bladeren ghenoeghsaem gelijck, maer gladder ende sachter, elck op een langachtigh ende dat rootachtigh steelken staende. De bloemen hangen druyf-gewijs af, ende zijn uyt den witten grasachtigh van verwe. Daer nae volghen langhworpige Vruchten, twee tegen den anderen over, doch aen een hanghende oft tsamen ghehecht, wat dickachtigh oft uytpuylende aen dien kant daer sy aen de steelkens vast zijn, ende by de schale oft schorsse van de keerne: voorts soo is de heele vrucht heel plat ende dun als een vlies oft vel, de binnenste wiecken van de Kreckels, Wijwouters oft Ephemerus ghelijckende. De keernen, die daer in schuylen, zijn wit ende kleyn.

2. Den Kleynen Acer oft Boogh-hout wast oock dickwijls booms-ghewijs om hoogh: maer ghemeynlijck blijft hy neer ende kleyn, ende wast als een heester. Sijn schorsse is oock gladt ende effen. Het hout is van binnen wit ende sacht om wercken. De bladeren zijn oock kantigh, ende in diepe hoecken gesneden, als die van de voorgaende soorte: ende zijn oock gladt, elck een roodtachtigh steelken hebbende: dan nochtans zijn sy veel kleyner dan die van de voorgaende soorte: ende zijn de bladeren van de Sanikel van grootte ende blinckinge seer ghelijck, uytgesondert alleen dat sy wat dieper aen de kanten ghesnippelt oft gesneden zijn. De bloemen zijn als die van den Grooten Acer, grasverwigh, doch niet druyfs-ghewijs, maer krans-ghewijs oft met kroonkens voortkomende. De Vruchten zijn insghelijcks oock twee by een ghevoeght, altijdts beyde aen een steelken hanghende.

3. “Tderde geslacht van Acer, dat is den Carpinus, wast recht op met sijnen hoogen struyck, ende heeft een witachtighe, een weynighsken rouwe ende oneffene schorsse. Sijn hout is vast, sterck, taey ende hardt. De tacken spreyden haer selven in de wijdde ende breedde uyt; ende zijn bekleedt met breede geensins kantige oft ghehoeckte maer de Olm-bladeren wat gelijckende bladeren, uytgesondert alleen dat sy wat teerer zijn. Tusschen dese bladeren hangen ettelijcke drijhoeckighe druyf-ghewijse trossen in stede van de bloemen: ende daer beneffens staen de saedthuyskens oft knoppekens soo groot als Cicers: ende daer in schuylt de Vrucht oft Saedt. De wortel is vast, sterck ende dick.

Plaetse.

1. Den grooten Acer wast meest ende eyghentlijck op de berghen: hy groeyt nochtans oock wel op vlacke ende platte velden, in sonderheydt alsmen hem oeffent ende onderhoudt.

2. Den Kleynen Acer oft Booghout wast in de bosschen ende op de berghen, waer dat hy lichtelijck groot ende booms-ghewijs hoogh wordt. Men vindt hem oock omtrent de tuynen oft haghen van de gebouwde ackers ende velden, ende somtijdts oock neffens de kleyne stroomende oft loopende wateren ende beeckskens: maer daer en schiet hy soo hoogh niet op, ende blijft als een heester.

3. Den Carpinus wast oock gheerne in de bosschen ende op ’t gheberghte.

Tijdt.

Alle dese dry gheslachten van boomen krijghen haer bladeren in de Lente oft Vooriaer: op den selven tijdt bloeyen de twee soorten van de selve oock: maer het saedt wordt in ’t laetste van den Somer volkomen ende rijp. [1315]

Naem.

Den Acer heet in ’t Griecksch Sphendamnos; in ’t Latijn Acer.

1. Het Grootste gheslacht, in ’t Latijn Acer maior, dat is grooten Acer, heet in Hooghduytschlandt Ahorn oft Waldtschern; in Beemerlandt Breckt: ende dit is ’t gene dat in ’t Griecks eyghentlijck Sphendamnos genoemt wort, in ’t Latijn Acer. In Vranckrijck heetmen hem Plasne: ende daer door is ’t by gekomen dat sommighe desen boom in ’t Latijn Platanus ghenoemt ende voor den oprechten Platanus ghehouden hebben: doch al is ’t dat den Franschen naem Plasne oft Plane niet seer veel van het woordt Platanus schijnt te verschillen; nochtans isser groot onderscheydt tusschen den oprechten Platanus ende desen Acer, als hier nae klaerer blijcken sal.

2. Den Kleynen Acer, in ’t Latijn Acer minor gheheeten, in Hooghduytschlandt Maszholder, is in Brabandt Boogh-hout ghenoemt; in Vranckrijck Erable. Men gelooft dat hy in ’t Griecksch Glinos plagh te heeten.

3. Den derden Acer heet in ’t Latijn Carpinus: welcken naem in Italien, Piemont ende Savoyen oock gebruyckt wordt, te weten Carpino ende Carpin. Plinius seyt dat hy in ’t Griecksch Zygia heet; als ofmen Arbor coniugalis oft Iugalis arbor; dat is Jock-hout oft Jock-boom, seyde, om datmen daer de iocken ende halsteren van maeckt diemen om de halsen van de Ossen ende Koeyen pleeght te hangen, om de selve aen een te koppelen; de welcke in ‘t Griecksch Zygia, in ’t Latijn Iuga heeten: waer toe desen boom hedensdaeghs oock in veele landen ghebruyckelijck is, als Benedictus Curtius Symphorianus betuyght.

Theophrastus, oock van drijderhande gheslachten van Acer vermanende, noemt het eerste Sphendamnos, ende het tweede Zygia, ende het derde Clinotrochos; ghelijckerwijs als de inwoonders van de stadt Stagyra in Macedonien de selve plagen in drijen te verscheyden: ende seydt dat de Zygia van den Sphendamnos verschilt, mits dien dat den Sphendamnos wit ende zenuwachtighe hout heeft, maer dat de Zygia geelachtigh ende weerachtigh van hout is. Dan de inwoonders van Olympus, als den selven Theophrastus betuyght, seggen dat de Zygia op de berghen wast; ende dat den Sphendamnos op de vlacke oft effenen plaetsen groeyt: ende dat den Acer, die op de berghen wast, schoon ende aenghenaem van verwe is, ghespickelt, ghewatert, ende vast van hout; maer dat den ghenen die op ’t vlack oft in de velden groeyt, wit ende vooser ende onvaster van hout is: ende dese soorte wordt van sommighe Glinos oft Gleinos, ende niet Sphendamnos gheheeten.

Plinius vermaent oock van drijderhanden Acer, te weten in ‘t 15.capitel van ‘t 16.boeck (hoe wel daer qualijck 10.dat is tien, in stede van 3.dat is dry, geschreven staet) maer hy houdt de Zygia oft den Carpinus voor het derde gheslacht; ende hy en vermaent van den Clinotrochos niet: dan hy seydt oock dat den Acer, die op de vlacke velden wast, Glinos heet.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

Waer toe dat den Acer ende den Carpinus, te weten in de medicijne, ghebruyckelijck moghen wesen, dat en is van de Griecksche meesters niet versocht oft ten minsten niet aengeteeckent geweest.

Dan Plinius in ‘t 8.capitel van ‘t 24.boeck seyt, dat de wortel van Acer ghestooten ende op den buyck aen de stede van de lever gheleydt, de pijne ende weedom van de selve sekerlijck ende haestelijck doet vergaen.

Quintus Serenus Sammonicus betuyght oock in sijn gedichten, dat de gene die pijne oft weedom in de sijden gevoelen, dese wortel stoottende ende met Wijn drinckende, daer terstondt baet ende verlichtenisse in sullen gevoelen.

Het hout van dese boomen dient om Jocken, Halsters, Boghen ende meer andere dinghen van te maecken.

BIIVOEGHSEL.

De twee eerste soorten van dese boomen hebben in haer ionghe scheutkens een seer overvloedigh melck oft sap, als de Vijghen, doch niet scherp, maer sonder merckelijcken smaeck: Clusius heeftse in Oostenrijck sien wassen, ende in de andere daer aen palende bosschen. De Eerst, Acer latifolium ghenoemt, in ’t Hungersch Iavot fa, in ’t Fransch Plane, heeft een langher druyve van bloemen, ende heeft witter ende vooser hout; ende is van Lobel Plane-boom gheheeten; in ’t Latijn Acer maior Cordi, ende Clinotrochon Anguillarae; in ’t Italiaensch Pie d’’Oca ende Platano acquatico; in ’t Enghelsch Maple wich te graeter leafe. Bellonius schrijft hier van, dat de saden van Plane een loere, oft die ghevleughelde ghereedtschap ghelijcken, daer de Valckeniers hun [1316] Valcken mede pleghen weder te roepen. De ander oft Kleyner soorte, seydt den selven Clusius, is kleyner van bladeren, stercker van hout, dicker van schorssen, in ‘t Hungersch Ihar fa gheheeten; in ’t Fransch Erable; hoe wel datse sommighe Fransoysen qualijck Sycomorus noemen. Beyde heeten in Duytschlandt Ahorn ende Mals-holtz; in Italien Acero; in Spaegnien El Azre; Crescentius noemtse Acerus oft Azerus. Maer Valerius Cordus schrijft van eenen Malszholter (die andere Acer tenuifolia seu minor Cordi noemen) die hy voor den Opulus rumpotinus Columellae houdt. Crescentius noemt dien oock Opulus. Lobel seydt datse veel in Schotlant ende Enghelandt groeyen ende noemtse Luytenhout; ende seydt datse aldaer van de gheleerde voor den Platanus aenghesien worden, hoe wel datse daer ghenoegh van verschillen, in vruchten, ander ghedaente ende in bladers, die ondieper gesneden, ende rondom meer gekerft zijn dan die van Platanus. Hy seydt oock dat in sommige heete landen op ‘t gheberghte een soorte gevonden wordt met smaller bladeren, ende niet al uyt soo rondt. Een medesoorte van de selve noemt hy Erleboom, een ander Errentree, in’t Griecks Sphendamnos, (oft Alphendamnos, ende Acer montanus) ende Zygia Theophrastis, Errable madre in ’t Fransch; in ’t Engelsch Maple.

De eene heeft bladeren met dry oft vier hoecken, die van den Veyl ghelijck, kleyner dan de voorgaende, ende met kleyner hauwkens. De andere wast selden in de koude landen, ende heeft min gheschaerde bladers, kleyner vruchten, ende hout dat binnen geel is. Hier by reken sommighe het Swelckenhout, om dat het van bladeren den Acer ghelijckt, dan daer van heeft Dodoneus bijsonderlijck gheschreven. Eenighe segghen dat Vlederhout een mede-soorte van den Acer is; ’t welck op korten tijdt veele groote tacken krijght, maer bladeren heeft soo kleyn als Klaveren: wiens hout seer bequaem is om daer boghen van te maecken. Dan aengaende den naem Boogh-hout, die wordt den Taxus oock medegedeylt, die nochtans met den Acer geen ghelijckenisse met allen en heeft. Ende Bellonius vermaent van een seste soorte van Acer by Constantinopelen wassende, die een tamelijck boomken wordt.

Aengaende de derde soorte, Carpinus ghenoemt, Clusius schijnt die voor de oprechte Ostrys Theophrasti te houden, die wy in ’t Bijvoegshel van den Buecken-boom Hanenbuecke noemden: daer wy dit gheboomte eensdeels beschreven hebben. Eenighe heetsen Ulmus Atinia, Betulus Plinij; Zygia Theophrasti, Fagus sepium, Ornus Tragi, ende in ‘t Hooghduytsch Hanenbuchen, Steinbuchen ; in ’t Nederduytsch Wielboom; in ’t Fransch Carpene, Harstre oft Hestre, ende oock Charme; dan Lobel noemtse in ’t Walsch Carne; in ’t Latijn Betulus; in ’t Italiaensch Carpino, ende seydt datse een soorte van Olmen is, al is ’t datse van veele hedensdaeghs Carpinus Theophrasti genoemt wordt: want de bladerkens zijn die van de Olmen ghelijck: maer ’t saedt is bladerachtigh als de bladerkens van Hoppe-bloemen; ’t hout is harder dan Olmhout, wit; ende daerom is dit geboomte Carpino bianco, Carpinus alba, dat is Witten Carpijn, in Italien geheeten; daer sy oock eenen Swarten Carpinus hebben, in ’t Latijn Carpinus nigra, in hun tael Carpino negro; ’t welck eenen grooten boom is, seer wijt uytghespreydt, met vast hout, sonder vruchten: dan de bladeren zijn breet ende langachtigh, veele blaeskens oft knobbelkens hebbende, daer beestkens in groeyen, die wegh vliegen, soo haest als de blaeskens droogh zijn. Dan dit wordt oock voor een oprechte soorte van Olmen ghehouden. Maer Carpinus Theophrasti, nae de meyninghe van andere, is het Papen-hout voren beschreven.

Noch van de krachten.

Sommighe willen versekeren dat de soorten van Acer in haer bladeren alle de selve krachten hebben die den oprechten Platanus heeft, die in ’t volghende Capitel verhaelt sullen worden: ’t welck van ons noch onversocht is.

Het taey hout van de Hanenbuecke oft Witten Carpinus wordt in Italien ghebruyckt om daer iocken voor de Koeyen van te maecken: dan het dient alsoo wel om te barnen: midts dat het seer droogh hout is, ende dat de beste kolen maeckt; hoe wel dat het niet seer haest en groeyt. De dickste rijsen van dit selve gheboomte worden in Artoys ghebruyckt om daer horden van te vlechten. De Italiaenen ghebruycken tsap ende het afsiedtsel van de wortelen om de wonden van de werckende beesten te ghenesen; ende om de schorftheydt te verdrijven: daer toe dient oock ’t water daer de bladeren in gesoden zijn.

De bladers van den Swarten Carpijn (segghen de Italiaensche Cruydt-beschrijvers) zijn tsamentreckende, als die van den Wilden Olijf-boom; ende ’t water daer van ghedistilleert, is goedt ghedroncken tegen de colijcke ende buyckpijn, ’t roodtmelizoen ende vallende sieckte. De kolen van dit hout, gloeyende in Edick ghebluscht, ende ghedroncken, ghenesen de ghene die bloedt spouwen. Het sap van de bladeren gheneest de verbrandtheydt, op de huyt ghestreken. Oft onsen Acer oft Carpijn sulcks vermoghen, staet noch t’ondersoecken.

De bergh-soorte van Acer oft Sphendamnos wordt in Turckijen veel gebruyckt om daer hechten van messen mede te maecken: ende daer toe nemen sy die van Candien, wiens hout meer ghekronckelt, gheweert oft gewatert is, dan ’t gene dat elders groeyt.

HET XIX. KAPITTEL.

Van Acer en booghout. (Acer pseudoplatus, Acer campestre, Carpinus betulus)

Geslachten.

Acer is drievormig van geslachten, de eerste is groot en de ander is klein, te weten het booghout en het derde wordt Carpinus genoemd.

Gedaante.

1. De eerste of grootste geslacht van Acer is een grote en hoge mooie boom die met een tamelijk gladde schors bekleed is. Zijn hout is zacht en week of goed om te behandelen en te bewerken. Deze boom spreidt aan alle kanten vele grote takken uit en daaraan groeien grote, brede, gehoekte bladeren die voldoende op de wijngaardbladeren lijken, maar gladder en zachter en elk staan op een langachtig en dat rootachtig steeltje. De bloemen hangen druifvormig af en zijn uit het witte graskleurig van kleur. Daarna volgen langwerpige vruchten die met twee tegenover elkaar staan, doch aaneen hangen of tezamen gehecht zijn en wat dikachtig of uitpuilen aan die kant daar ze aan de steeltjes vast zijn en bij de schaal of schors van de kern, voorts is de hele vrucht heel plat en dun als een vlies of vel en lijken op de binnenste wieken van de krekels, vlinders of Ephemerus. De kernen die er in schuilen zijn wit en klein.

2. De kleine Acer of booghout groeit ook dikwijls boomvormig omhoog, maar gewoonlijk blijft het laag en klein en groeit als een heester. Zijn schors is ook glad en effen. Het hout is van binnen wit en zacht om te bewerken. De bladeren zijn ook kantig en in diepe hoeken gesneden zoals die van de voorgaande soort en zijn ook glad die elk een roodachtig steeltje hebben, dan nochtans zijn ze veel kleiner dan die van de voorgaande soort en lijken zeer op de bladeren van sanikel van grootte en blinken, uitgezonderd alleen dat ze wat dieper aan de kanten gesnipperd of gesneden zijn. De bloemen zijn als die van de grote Acer en graskleurig, doch komen niet druifvormig, maar kransvormig of met kroontjes voort. De vruchten zijn insgelijks ook twee bijeen gevoegd die altijd beide aan een steeltje hangen.

3. Het derde geslacht van Acer, dat is de Carpinus, groeit rechtop met zijn hoge stam en heeft een witachtige en wat ruwe en oneffen schors. Zijn hout is vast, sterk, taai en hard. De takken spreiden zichzelf in de wijdte en breedte uit en zijn bekleed met brede geenszins kantige of gehoekte, maar wat op de olmbladeren gelijkende bladeren, uitgezonderd alleen dat ze wat teerder zijn. Tussen deze bladeren hangen ettelijke driehoekige druifvormige trossen in plaats van bloemen en daarnaast staan de zaadhuisjes of knopjes zo groot als cicers en daarin schuilt de vrucht of zaad. De wortel is vast, sterk en dik.

Plaats.

1. De grote Acer groeit meest en eigenlijk op de bergen, hij groeit nochtans ook wel op vlakke en platte velden en vooral als men hem teelt en onderhoudt.

2. De kleine Acer of booghout groeit in de bossen en op de bergen waar hij gemakkelijk groot en boomvormig hoog wordt. Men vindt hem ook omtrent de tuinen of hagen van de gebouwde akkers en velden en soms ook naast de kleine stromende of lopende wateren en beekjes, maar daar schiet hij niet zo hoog op en blijft als een heester.

3. Carpinus groeit ook graag in de bossen en op het gebergte.

Tijd.

Al deze drie geslachten van bomen krijgen hun bladeren in de lente of voorjaar en op dezelfde tijd bloeien de twee soorten van die ook, maar het zaad wordt op het eind van de zomer volkomen en rijp. [1315]

Naam.

Acer heet in het Grieks Sphendamnos en in het Latijn Acer.

1. Het grootste geslacht, in het Latijn Acer major, dat is grote Acer, heet in Hoogduitsland Ahorn of Waldtschern, in Bohemen breckt en dit is hetgeen dat in het Grieks eigenlijk Sphendamnos genoemd wordt en in het Latijn Acer. In Frankrijk noemt men het plasne en daardoor is het gekomen dat sommige deze boom in het Latijn Platanus genoemd en voor de echte Platanus gehouden hebben, doch al is het dat de Franse naam plasne of plane niet zeer veel van het woord Platanus schijnt te verschillen, nochtans is er groot verschil tussen de echte Platanus en deze Acer zoals hierna duidelijker blijken zal.

2. Kleine Acer, in het Latijn Acer minor genoemd, in Hoogduitsland Maszholder is in Brabant boogh-hout genoemd, in Frankrijk erable. Men gelooft dat hij in het Grieks Glinos plag te heten.

3. De derde Acer heet in het Latijn Carpinus welke naam in Italië, Piedmont en Savoye ook gebruikt wordt, te weten carpino en carpin. Plinius zegt dat hij in het Grieks Zygia heet als of men Arbor coniugalis of Jugalis arbor, dat is jock-hout of jock-boom, zei omdat men er de jukken en halsters van maakt die men om de halzen van de ossen en koeien plag te hangen om die aaneen te koppelen dat in het Grieks Zygia en in het Latijn Juga heet waartoe deze boom tegenwoordig ook in vele landen gebruikelijk is, als Benedictus Curtius Symphorianus betuigt.

Theophrastus die ook van drie geslachten van Acer vermaant noemt het eerste Sphendamnos en het tweede Zygia en het derde Clinotrochos net zoals de inwoners van de stad Stagyra in Macedonië die in drieën plegen te verdelen en zegt dat de Zygia van de Sphendamnos verschilt omdat de Sphendamnos wit en zenuwachtig hout heeft, maar dat de Zygia geelachtig en knoestig van hout is. Dan de inwoners van Olympus, zoals dezelfde Theophrastus betuigt, zeggen dat de Zygia op de bergen groeit en dat de Sphendamnos op de vlakke of effen plaatsen groeit en dat de Acer die op de bergen groeit mooi en aangenaam van kleur is, gespikkeld, gewaterd en vast van hout, maar dat diegene die op het vlakke of in de velden groeit wit en vozer en zwakker van hout is en deze soort wordt van sommige Glinos of Gleinos ene niet Sphendamnos genoemd.

Plinius vermaant ook van drie soorten van Acer, te weten in het 15^de kapittel van het 16^de boek (hoewel er kwalijk 10, dat is tien, in plaats van 3, dat is drie, geschreven staat) maar hij houdt de Zygia of Carpinus voor het derde geslacht en hij vermaant niet van de Clinotrochos, dan hij zegt ook dat de Acer die op de vlakke velden groeit Glinos heet.

Aard, kracht en werking.

Waartoe dat Acer en Carpinus, te weten in de medicijnen, gebruikelijk mogen wezen dat is van de Griekse meesters niet onderzocht of tenminste niet aangetekend geweest.

Dan Plinius in het 8^ste kapittel van het 24^ste boek zegt dat de wortel van Acer gestoten en op de buik aan de plaats van de lever gelegd de pijn en weedom er van zeker en gauw laat vergaan.

Quintus Serenus Sammonicus betuigt ook in zijn gedichten dat diegene die pijn of weedom in de zijden voelen deze wortel stoten en met wijn drinken er terstond baat en verlichting in zullen voelen.

Het hout van deze bomen dient om jukken, halsters, bogen en meer andere dingen van te maken.

BIJVOEGING.

(Acer platanoides) De twee eerste soorten van deze bomen hebben in hun jonge scheutjes een zeer overvloedig melk of sap zoals de vijgen, doch niet scherp, maar zonder merkelijke smaak. Clusius heeft het in Oostenrijk zien groeien en in andere daaraan palende bossen. De eerste, Acer latifolium genoemd, in het Hongaars javot fa, in het Frans plane heeft een lange tros van bloemen en heeft witter en vozer hout en is van Lobel plane boom genoemd, in het Latijn Acer major Cordi en Clinotrochon Anguillarae, in het Italiaans pie d’’pca en platano acquatico, in het Engels maple wich te graeter leafe. Bellonius schrijft hiervan dat de zaden van plane op een loere of op dat gevleugelde gereedschap lijkt daar de valkeniers hun [1316] valken mee plegen weer te roepen. (Acer pseudoplatanus) De andere of kleinere soort, zegt dezelfde Clusius, is kleiner van bladeren en sterker van hout, dikker van schorsen en wordt in het Hongaars ihar fa genoemd, in het Frans erable, hoewel dat sommige Fransen het kwalijk sycomorus noemen. Beide heten in Duitsland Ahorn en Mals-holtz, in Italië acero, in Spanje el azre en Crescentius noemt ze Acerus of Azerus. Maar Valerius Cordus schrijft van een (Acer pseudoplatanus) Malszholter (die andere Acer tenuifolia seu minor Cordi noemen) die hij voor de Opulus rumpotinus Columellae houdt. Crescentius noemt die ook Opulus. Lobel zegt dat ze veel in Schotland en Engeland groeien en noemt het luytenhout, en zegt dat ze daar van de geleerde voor de Platanus aangezien worden, hoewel dat ze er genoeg van verschillen, in vruchten, ander gedaante en in bladeren die ondieper gesneden en rondom meer gekerfd zijn dan die van Platanus. Hij zegt ook dat in sommige hete landen op de bergen een soort gevonden wordt met smaller bladeren en niet zo geheel rond. Een medesoort er van noemt hij Erleboom, een ander Errentree, in het Grieks Sphendamnos (of Alphendamnos, en Acer montanus) en Zygia Theophrastis, Errable madre in het Frans en in het Engels maple.

De ene heeft bladeren met drie of vier hoeken die van klimop gelijk en kleiner dan de voorgaande en met kleiner hauwtjes. De andere groeit zelden in de koude landen en heeft minder geschaarde bladeren, kleinere vruchten en hout dat binnen geel is. Hierbij reken sommige het swelkenhout omdat het van bladeren op Acer lijkt, dan daarvan heeft Dodonaeus apart geschreven. Enige zeggen dat vlierhout een medesoort van Acer is wat in korte tijd vele grote takken krijgt, maar bladeren heeft zo klein als klaver en wiens hout zeer geschikt is om er bogen van te maken. Dan aangaande de naam booghout, die wordt aan Taxus ook meegedeeld die nochtans met de Acer totaal geen gelijkenis en heeft. En Bellonius vermaant van zesde soort van Acer die bij Constantinopel groeit die een tamelijk boompje wordt.

(Carpinus betulus) Aangaande de derde soort die Carpinus genoemd wordt die schijnt Clusius voor de echte Ostrys Theophrasti te houden die we in het bijvoegsel van de beukenboom haagbeuk noemden daar we dit geboomte eensdeels beschreven hebben. Enige noemen het Ulmus Atinia, Betulus Plinij, Zygia Theophrasti, Fagus sepium, Ornus Tragi en in het Hoogduits Hanenbuchen of Steinbuchen, in het Nederduits wielboom, in het Frans carpene, harstre of hestre en ook charme, dan Lobel noemt het in het Waals carne en in het Latijn Betulus, in het Italiaans carpino en zegt dat ze een soort van olm is al is het dat ze van vele tegenwoordig Carpinus Theophrasti genoemd wordt want de bladertjes zijn die van de olmen gelijk, maar het zaad is bladachtig als de bladertjes van hopbloemen en het hout is harder dan olmhout en wit en daarom is deze boom carpino bianco en Carpinus alba, (Carpinus orientalis) dat is witten carpijn, in Italië genoemd daar ze ook een zwarte Carpinus hebben, in het Latijn Carpinus nigra en in hun taal carpino negro wat een grote boom is en zeer wijdt uitgespreid met vast hout en zonder vruchten, dan de bladeren zijn breed en langachtig die vele blaasjes of knobbeltjes heeft daar beestjes in groeien die weg vliegen zo gauw als de blaasjes droog zijn. Dan dit wordt ook voor een echte soort van olmen gehouden. Maar Carpinus Theophrasti, naar de mening van andere, is het papenhout en tevoren beschreven.

Noch van de krachten.

Sommige willen verzekeren dat de soorten van Acer in hun bladeren dezelfde krachten hebben die de echte Platanus heeft die in het volgende kapittel verhaald zullen worden wat van ons nog niet onderzocht is.

Het taaie hout van de haagbeuk of witte Carpinus wordt in Italië gebruikt om er jukken voor de koeien van te maken, dan het dient net zo goed om te branden omdat het zeer droog hout is dat de beste kolen maakt, hoewel dat het niet zeer snel groeit. De dikste twijgen van deze boom worden in Artoys gebruikt om er horden van te vlechten. De Italianen gebruiken het sap en het afkooksel van de wortels om de wonden van de werkende beesten te genezen en om de schurft te verdrijven en daartoe dient ook het water daar de bladeren in gekookt zijn.

De bladeren van de zwarte Carpinus (zeggen de Italiaanse kruidbeschrijvers) zijn tezamen trekkend als die van de wilde olijfboom en het water daarvan gedistilleerd is goed gedronken tegen maagpijn en buikpijn, rode loop en vallende ziekte. De kolen van dit hout dat gloeiend in azijn geblust is en gedronken wordt genezen diegene die bloed spuwen. Het sap van de bladeren geneest de verbranding, op de huid gestreken. Of onze Acer of carpijn zulks kunnen, dat staat nog te onderzoeken.

De bergsoort van Acer of Sphendamnos wordt in Turkije veel gebruikt om er hechten van messen mee te maken en daartoe nemen ze die van Kreta wiens hout meer gekronkeld, knoestiger of gewaterd is dan hetgeen dat elders groeit.