Celtis

Het XXV. Capitel.

Van Lotus-boom.

Ghedaente.

Den Lotus, daer wy teghenwoordighlijck van handelen, is eenen boom soo groot als eenen Peer-boom, oft noch grooter ende hoogher: sijn Struycken zijn somtijdts seer dick, bekleedt met een gladde effene ende uyt den blauwen schoon groene schorsse. De Tacken zijn langh, in de breede ende ter sijden wijt uytghespreydt. Sijn bladeren zijn als die van den Ilex, saegs-ghewijs rondom de kanten gheschaerdt. De Bezien oft vruchten zijn rondt, aen langhachtighe steelkens nederwaerts afhangen als de Kriecken plegen, eerst uyt den witten geelachtigh van verwe, daer nae roodt, maer ten laetsten, als sy rijp geworden zijn, bruyn oft swartachtigh.

Plaetse.

Desen boom is in Neder ende Hooghduytschlandt vremt; ende wordt daer seer selden gevonden, maer is daer eerst uyt Italien overgesonden geweest: alwaer hy ghemeyn ghenoegh is, als Matthiolus betuyght.

Daer wast oock eenen Lotus-boom in Afrijcken: dan die verschilt van den Italiaenschen eenighsins aengaende sijn vruchten, als Plinius klaerlijck genoegh betoont in ‘t 17.capitel van sijn 13.boeck, seggende: Africa, te weten aen dien kant daer sy ons naest is, brenght eenen schoonen Lotos-boom voort, die sy Celtis oft Celtin noemen: den welcken in Italien, van daer oock ghebroght zijnde, gemeyn ghenoegh geworden is; doch eenighsins verandert door de verscheydenheydt der aerden. Van grootte is hy den Peer-boom ghelijck, al is ’t saecke dan Nepos seydt dat hy eenen korten oft leeghen boom is. De bladeren zijn dickwijler ghekerft, ende dieper doorsneden; anders souden sy de bladeren van den Ilex gelijck schijnen te wesen. Men vindt daer ettelijcke verscheyden soorten van desen boom, doch meest alle aengaende haer vruchten van een verschillende: want sy hebben vruchten soo groot als een Faba (oft als onse Erwte) van verwe den Saffraen ghelijck: doch sommige zijn anders ende anders geverwt, te weten eer sy rijp zijn, ghelijck in de Wijnbezien oock gebeurt. Ende dese vruchten wasssen heel dicht by een aen de tacken, ghelijck de vruchten van den Myrtus, ende niet ghelijck de Kriecken, immers soo sy in Italien pleghen te wassen. Van smaeck zijn sy aldaer soo aengenaem ende soet, dat het landt daer sy wassen ende de inwoonders van ’t selve nae desen boom Lotus ghenoemt worden, te weten Lotophagorum terra, dat is het Landtschap der ghener die de vruchten van den boom Lotus eten: om dat de ghene, die uyt vremde landen aldaer komen, door de soetigheydt van dese vruchten gelockt ende verlackert zijnde, hun vaderlandt vergeten, ende van dat landt niet scheyden en willen noch en konnen. Men seydt dat de ghene die dese vrucht eten, geen sieckten oft gebreken in den buyck oft darmen en gevoelen. Sy is best alsmen de binnenste keerne uytneemt: welcke keerne in een bijsonder gheslacht van desen boom hardt ende beenachtigh is. Daer uyt wordt oock een sap oft Wijn gedout, den Honigh Wijn gelijckende, die niet meer dan tien daghen langh goedt blijven en kan, als den selven Nepos betuyght: die oock seydt, dat dese bezien gestooten oft gestampt, ende met Alica oft Gorte vermenght zijnde, in cuypen oft tonnen vergadert, opgesloten ende voor spijse bewaert wordt. Selfs men weet dat met dese vrucht geheele heyren gevoedt zijn geweest, die door Afrijcken over ende weder trocken. Het hout van desen boom is swart: ende wordt gesocht om daer pijpen oft fluyten van te maecken. Van de wortel maecktmen hechten van messen, ende meer andere fraeye kleyne wercken. Sulcken aerdt ende gebruyck heeft desen boom in Afrijcken. Dit sijn de woorden van Plinius: die op de selve plaetse oock schrijft, dat den besten ende meest geachten Lotus-boom omtrent de Syrtes ende in ’t landt van de Nasamones wast. Maer den selven in ‘t 7.cap.van sijn 5.boeck seydt, datter een Eylandt is niet verre van de Kleyne Syrtis, Menynx gheheeten; het welcke nae de menigthe van desen boomen die daer wassen Lotophagitis ghenoemt wordt.

Dan Strabo in ‘t 17.boeck versekert, dat niet alleen [1325] dit voorseyde Eylandt Menynx, maer oock de Kleyne Syrtis selve Lotophagitis heet: In ’t beginsel, seydt hy, van de Syrtis leydt een langhworpigh eylandt Cercinna genoemt, ende een ander kleyner dat Cercinninitis heet, daer aen paelt de Kleyne Syrtis, Lotophagitis Syrtis ghenoemt. Desen Inham is in ’t omgaen omtrent de duysent ende seshondert stadien breedt: dan den ingangh oft den mondt van den selven is breedt omtrent de seshondert stadien; van welcke stadien acht in een Italiaensche mijle van duysent schreden oft dobbele treden gaen. Aen de hoofde oft uytstekende bergen, die aen beyde sijden van desen Inham oft Kolck Zeewaerts in strecken, ligghen twee eylanden by ’t vaste landt, te weten Cercinna ende Menynx, beyde malkanderen van grootte ghelijck. De Menynx is het landtschap van de Lotus-eters oft Lotophagi, als sommighe meynen, daer Homerus van vermaent: ende tot teecken des waerheyts vindtmen daer den Autaer van Ulysses, ende de soete vrucht diemen noch Lotos heet: want daer wast een groote menighte van den boom Lotos, die seer uytnemende goede vruchten draeght. Dit schrijft Strabo aengaende desen boom.

Theophrastus in sijn 4.boeck beschrijft den selven boom oock, ende seydt dat daer veele soorten van zijn, van den anderen in de gedaente van de vrucht alleen verschillende; welcke vrucht soo groot is als een Faba (niet als onse boone, maer als onse Erwte, gelijck wy elders breeder betoont hebben) ende eer sy rijp is haer verwe verandert als de Wijndruyven; ende dat dese vrucht in het landtschap van de Lotophagi veel ghegeten wordt, ende aengenaem van smaeck ende soet is, ghesondt in ’t eten, den buyck geen hinder met allen doende; ende hy seydt oock dat dese vrucht daer soeter ende beter is als de keerne daer uyt genomen is; ende dat daer oock Wijn uytgedouwt wordt.

Tijdt.

Den Lotus-boom blijft seer langh, iae tot inder eeuwigheydt leven, als den selven Theophrastus betuyght; ’t welck oock blijcken kan uyt de woorden van Plinius in ‘t 44.capitel van sijn 16.boeck, die daer seydt dat op de plaetse oft pleyn van de Kercke van Lucina te Roomen eenen Lotus-boom in sijne tijden noch stondt, den welcken by de vierhondert ende vijftigh iaeren ghestaen hadde, datmen wel wiste; sonder nochtans te weten wanneer hy daer geset oft gesaeyt was; want dat hy ouder was dan die Kercke van Lucina, blijckt daer uyt, dat die kercke daer nae haeren naem Lucina á luco ghekreghen heeft. Nochtans isser een anderen Lotus-boom te Roomen, seydt den selven Plinius, die noch veel ouder is (doch nochtans men weet niet wel hoe veel) die Lotus capillata heet; om dat de Heydensche geestelijcke maeghden, Vestales gheheeten, haer hayr dat sy afsneden daer aen pleghen te brengen. Maer daer stondt noch eenen anderen boom in Vulcanal (dat Romulus ghesticht heeft) soo oudt als de stadt van Roomen in Plinius tijden was, soo Massurius by den selven Plinius betuyght: dat is by de neghen hondert iaren.

Naem.

Desen boom noemen wy Lotus-boom nae den Grieckschen naem Lotos, dat is in ’t Latijn Lotus, ende, soo Plinius hem in ’t Latijn noemt, Celtis, oft immers soo hy in Afrijcken in tijden van den selven Plinius hiet. De Italiaenen noemen hem Perlaro; die van Trenten Bagolaro. Dan behalven desen Lotus, die eenen boom is, wordender noch ettelijck andere soorten van ghewas Lotus gheheeten, de welcke geen boomen, maer drijbladighe cruyden zijn; waer van wy in ons 19. Boeck in ’t langh ghesproken hebben.

Lotus van Egypten. In Egyptenlandt isser oock noch eenen Lotos, dat een waterghewas is; ende heeft eenen steel als een Faba oft Boone van Egypten, soo Theophrastus betuyght, ende oock dierghelijcke vruchten want die vrucht wast in eenen knobbel oft hooft tsamen vergadert, gelijck als de Egyptische Boonen. De bloeme is de Witte Lelien van smalligheydt der bladeren ghelijck. De wortel van desen Lotus, Corsion ghenoemt, is rondt, soo groot als eenen Quee-appel, met een swarte schorsse bedeckt, als de Castanie schelle; ende het binnenste van ’t selve is wit, ende gesoden oft ghebraden zijnde, magh voor een goede ende aengenaem spijse strecken. Men etet oock wel rauw oft onghesoden: dan ghesoden oft ghebraden is het best ende aengenaemer om eten.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

Beneffens de deughden die wy van de vruchten van desen Lotus-boom uyt Plinius ende andere voren verhaelt hebben, soo isset te weten dat desen boom, als Galenus daer van schrijft, dun van deelen, fijn van stof ende verdrooghende van krachten is, ende deelachtigh van eenighe niet seer groote tsamen-treckinghe.

Water, daer de schavelinghe oft schrapselen van Lotus hout in ghesoden zijn geweest, ’t zy gedroncken, ’t zy met een klysterie van achteren ingespuyt, helpt de gene die met ’t rootmelizoen oft met den vloet des moeders gequelt zijn.

Het stelpt den buyck die te weeck is. Daer-en-boven soo isset goedt om het hayr ros te verwen, oock om het selve vast te maecken, als het begint uyt te vallen, ghelijck als den selve Galenus daer noch meer by voeght. Dan dese schavelinghen, seydt hy, worden ghesoden somtijdts in Water, somtijdts in Wijn, nae dat de ghebreken daermense in ghebruycken wil vereysschen.

BIIVOEGHSEL.

In Vranckrijck wordt den Lotus-boom ghevonden in heete wel geaerbeyde eerde, wel ter Sonnen staende teghen de Suyden oft Oosten: ende op dierghelijcke plaetsen moetmen hem hier te lande oock setten, wilmen dat hy wasse. Lobel seydt, dat hy in Vranckrijck Alysier heet; in Linguagots Micacoulier oft Micoculier; in ’t Spaensch Almez. Dan den selven Lobel twijffelt elders oft de Amelanchier soude moghen den Alizier van de Fransoysen zijn. Oock isser eenen anderen Alizier oft Alysier in Vranckrijck, anders Cirier gheheeten, te weten een soorte van Wilden Sorbus oft Bergh Sorbus. Voorts voeght Lobel daer noch by, dat desen Lotus-boom in Languedock seer hoogh ende groot wast, iae hoogher dan den hooghsten Eycken-boom oft Noten-boom die daer is, met bladeren als van den Swarten Popelier oft Bercken-boom, maer wat smaller; ende dat de bezien rondt zijn, grooter dan de Myrtus bezien oft Peperkoren, eerst groen, ten laetsten swart, maer nimmermeer roodt, binnen in een keerne hebbende als die van de Juiuben, lieflijck om eten, ende van de kinderen seer ghesocht, soet sonder tsamentreckinghe. Waer uyt blijckt dat dit gheboomte met den Lotus van Dioscorides seer wel over een komt: ende het is te gelooven datmen daer eenen wijn uyt soude konnen perssen, als Atheneus seydt van den Lotus Pharidis insulae, die van ons in ’t Bijvoeghsel van de Juiuben vermaent is: want de Roode oft Rosse Juiuben worden van sommighe alsoo gheheeten, ende oock Lotus Athenaei, oft Lotus secundus Polybij; hy magh oock seer wel Lotus Africanus heeten, ende Lotus Libyca, ghelijck de Napca oft Nap oock ghenoemt wordt; de welcke, soo wel als desen boom, Lotus Dioscoridis ende Lotus Libyca Polybij heet. Hy verschilt merckelijck van de Lotus herba, dat een soorte van Klaveren is, ende geenen boom; ende van de Lotus Aegyptica, daer Dodoneus alhier wat van vermaent, ende noch breeder in het 16.cap.van sijn 19.boeck, die hy anders Lotus Nolus ende Lotus Euphrataea noemt; ende verschilt van de Lotus Aegyptia van Prosper Alpinus, te weten van de Witte Plompen; ende van de Lotus Aegyptia aliorum, dat is Arum van Egypten. Want dit teghenwoordigh ghewas is eenen boom, ende magh Lotus arbor heeten; selfs is in Italien met den naem Loto albero oft alleenlijck Loto bekent, alsoo wel als met de naemen Perlare oft Bagoloro; want den Azedarach wordt oock Perlaro in Italien gheheeten. Dan den naem Lotus Africana wordt het volghende ghewas oock medeghedeylt.

Lotus Africana van sommighe, die andere qualijck Sycomorus Italica noemen, wast veel in Oostenrijck, ghesaeyt zijnde van Italiaensch saedt, als Clusius tuyght; ende verschilt veel van den voorbeschreven Lotus-boom; ende wordt qualijck Dactylus trapezuntina ende Dios pyros Theophrasti gheheeten: want de vrucht en heeft geenen steen, maer veel saden, swart, soo groot als een Kersse oft Krieck, in ’t eerst groen, sonder steelken, oft immers seer kleyn, daer nae rijp zijnde, bruyn, ende seer soet alsse ghedrooght is. In voeghen dat dit den oprechten Lotus van Theophrastus ende Plinius schijnt te zijn: daerenteghen de ander, daer Dodoneus te voren af gesproken heeft, is den Lotus van Dioscorides. Hy aert hier te lande oock tamelijcken wel, ende wordt eenen groote boom, hoe wel hy hier selden oft geen vruchten en krijght. Den selven noemt Lobel Pockhout van Padua, Lotus Theophrasti vera, oft Guiacum Patavinum Fallopij, om dat hy in den Hof van Padua eerst ghesaeyt is gheweest van den seer vermaerden Gabriel Fallopius. Het is eenen schoonen boom, ende wierdt van den selven Fallopius voor Pockhout ghehouden; maer nae de meyninghe van Lobel ghelijckt hy beter den Lotus van Theophrastus: want de grootte van dien boom, ende de bladers als die van den Peer-boom, Lauwer-boom, oft Grootste Steenpalme, gheven daer ghetuyghenissen van, als oock doet de vrucht. Voorts soo is de schorsse van dese boom van binnen geel, maer van buyten wat bruyn, als oock is de vrucht. Soodanigh is den boom die Matthiolus uyt Constantinopelen ontfanghen heeft; die opck Lotus Africana Matthioli heet, anders Faba graeca Plinij, oft Lotus secunda Theophrasti, maer meest Guiacana.

Lotus Latinorum, seydt Bellonius, is de Celtis Theophrasti; in ’t Fransch Fregolier, in ’t Candiotsch Cacavia gheheeten.

Lotus alba, oft Witten Lotus-boom, is den Azedarach.

Noch van de krachten.

De bezien van desen Lotus-boom van Dodoneus beschreven, oft haer binnenste keernen, worden met recht veel gheacht, mits dat sy goedt om eten zijn, ende soet, ende [1326] niet tsamentreckende, nochtans bequaem om alle buyckvloeden te stoppen, ende de maghe te verstercken, als Lobel van sijnen Micacoulier oock schrijf: ende daer uyt soudemen eenen wijn moghen perssen, als de ouders uyt hunnen Lotus deden.

Het hout wordt in Vranckrijck ghebruyckt om daer instrumenten van te maecken, ende kromhorens ende andere musicale instrumenten, oock om hechten van messen, deghens ende sweerden te maecken: waer toe het Lotus-hout in oude tijden oock ghebruyckelijck was.

Den anderen Lotus van Afrijcken, oft Guiacana, is van sommighe voor Pockhout ghebruyckt gheweest. Dan de vrucht wordt van veele met goeden smaeck ende sonder schade ghegheten.

De vruchten van den Alysier oft de Amelanches, zijn seer aenghenaem om eten, om haeren honighsoeten smaeck.

Den anderen Alysier heeft oock ettelijcke vruchten, als in ’t Bijvoeghsel van de Mispelen ende Sorben verhaelt is.

Het XXV. Kapittel.

Van lotusboom. (Celtis australis)

Gedaante.

De Lotus daar we nu van handelen is een boom zo groot als een peerboom of noch groter en hoger, zijn stammen zijn soms zeer dik en bekleed met een gladde effen en uit het blauwe mooi groene schors. De takken zijn lang en in de breedte en terzijde wijd uitgespreid. Zijn bladeren zijn als die van de Ilex en zaagvormig rondom de kanten geschaard. De bessen of vruchten zijn rond die aan langachtige steeltjes neerwaarts afhangen zoals de krieken doen en eerst uit het witte geelachtig van kleur en daarna rood, maar tenslotte als ze rijp geworden zijn bruin of zwartachtig.

Plaats.

Deze boom is in Neder en Hoogduitsland vreemd en wordt er zeer zelden gevonden, maar is er eerst uit Italië overgezonden geweest waar het algemeen genoeg is, zoals Matthiolus betuigt.

Daar groeit ook een lotusboom in Afrika, dan die verschilt van de Italiaanse enigszins aangaande zijn vruchten, als Plinius duidelijke genoeg aantoont in het 17^de kapittel van zijn 13^de boek en zegt: ‘Afrika, te weten aan die kant daar ze het dichtst bij ons is, brengt een mooie Lotos boom voort die ze Celtis of Celtin noemen en die in Italië vandaar ook gebracht is algemeen genoeg geworden is, doch enigszins veranderd is door de verscheidenheid van de aarde. Van grootte is hij de peerboom gelijk al is het zo dan Nepos zegt dat hij een korte of lage boom is. De bladeren zijn vaker gekerfd en dieper doorsneden anders zouden ze de bladeren van Ilex gelijk schijnen te wezen. Men vindt er ettelijke verschillende soorten van deze boom die toch meest alle aangaande hun vruchten van elkaar verschillen, want ze hebben vruchten zo groot als een Faba (of als onze erwt) die van kleur op saffraan lijken, doch sommige zijn anders en anders gekleurd, te weten eer ze rijp zijn net zoals in de wijnbessen ook gebeurt. En deze vruchten groeien heel dicht bijeen aan de takken net zoals de vruchten van Myrtus en niet zoals krieken, immers zo ze in Italië plegen te groeien. Van smaak zijn ze daar zo aangenaam en zoet dat het land daar ze groeien en de inwoners er van naar deze boom Lotus genoemd worden, te weten Lotophagorum terra, dat is het landschap van diegene die de vruchten van de boom Lotus eten omdat diegene die daar uit vreemde landen komen en door de zoetheid van deze vruchten gelokt en verlekkerd zijn hun vaderland vergeten en van dat land niet scheiden willen en ook niet kunnen. Men zegt dat diegene die deze vrucht eten geen ziekten of gebreken in de buik of darmen voelen. Ze is het beste als men de binnenste kern er uitneemt welke kern in een apart geslacht van deze boom hard en beenachtig is. Daaruit wordt ook een sap of wijn geduwd die op honigwijn lijkt die niet meer dan tien dagen lang goed blijven kan, zoals dezelfde Nepos betuigt die ook zegt dat deze bessen gestoten of gestampt en met Alica of gort vermengt in kuipen of tonnen verzameld, opgesloten en voor spijs bewaard wordt. Zelfs men weet dat met deze vrucht gehele legers gevoed zijn geweest die door Afrika heen en weer trokken. Het hout van deze boom is zwart en wordt gezocht om er pijpen of fluiten van te maken. Van de wortel maakt men hechten van messen en meer andere fraaie kleine werken. Zo’n aard en gebruik heeft deze boom in Afrika’. Dit zijn de woorden van Plinius die op die plaats ook schrijft dat de beste en meest geachte Lotus boom omtrent de Syrtes en in het land van de Nasamones groeit. Maar dezelfde in het 7^de kapittel van zijn 5^de boek zegt dat er een eiland is niet ver van de kleine Syrtis, Menynx genoemd, wat naar de menigte van deze bomen die daar groeien Lotophagitis genoemd wordt.

Dan Strabo in het 17^de boek verzekert dat niet alleen [1325] dit voor vermelde eiland Menynx, maar ook de kleine Syrtis zelf Lotophagitis heet: ‘In het begin, zegt hij, van Syrtis ligt een langwerpig eiland dat Cercinna genoemd wordt en een ander kleiner dat Cercinninitis heet en daaraan paalt de kleine Syrtis die Lotophagitis Syrtis genoemd wordt. Deze inham is in het omgaan omtrent de duizend en zeshonderd stadiën breed, dan de ingang of de mond er van is breed omtrent de zeshonderd stadiën van welke stadiën acht in een Italiaanse mijl van duizend schreden of dubbele treden gaan. Aan het hoofd of uitstekende bergen die aan beide zijden van deze inham of kolk zeewaarts strekken liggen twee eilanden bij het vaste land, te weten Cercinna en Menynx die beide van grootte gelijk zijn. De Menynx is het landschap van de lotuseters of Lotophagi, zoals sommige menen, daar Homerus van vermaant en tot teken van deze waarheid vindt men daar het altaar van Odysseus en de zoete vrucht die men noch Lotos noemt, want daar groeit een grote menigte van de boom Lotos die zeer uitnemende goede vruchten draagt’. Dit schrijft Strabo aangaande deze boom.

Theophrastus in zijn 4^de boek beschrijft die boom ook en zegt dat er vele soorten van zijn die van elkaar alleen in de gedaante van de vrucht verschillen en die vrucht is zo groot als een Faba (niet als onze boon, maar als onze erwt zoals we elders uitvoeriger aangetoond hebben) en eer ze rijp is haar kleur verandert zoals de wijndruiven en dat deze vrucht in het landschap van de Lotophagi veel gegeten wordt en aangenaam van smaak en zoet is, gezond in het eten en de buik totaal geen hinder doet en hij zegt ook dat deze vrucht daar zoeter en beter is als de kern er uit genomen is en dat er ook wijn uitgeduwd wordt.

Tijd.

De Lotus boom blijft zeer lang, ja tot in de eeuwigheid leven, zoals dezelfde Theophrastus betuigt wat ook blijken kan uit de woorden van Plinius in het 44^ste kapittel van zijn 16^de boek die daar zegt dat op de plaats of plein van de kerk van Lucina te Rome een Lotus boom in zijn tijden noch stond die bij de vierhonderd en vijftig jaren gestaan had dat men wel wist zonder nochtans te weten wanneer hij er gezet of gezaaid was want dat hij ouder was dan die kerk van Lucina blijkt daaruit dat die kerk daarnaar zijn naam Lucina á luco gekregen heeft. Nochtans is er een andere Lotus boom te Rome, zegt dezelfde Plinius, die noch veel ouder is (doch nochtans men weet niet goed hoeveel) die Lotus capillata heet omdat de heidense geestelijke maagden, Vestales genoemd, hun haar dat ze afsneden daar plegen te brengen. Maar er stond noch een anderen boom in Vulcanal (dat Romulus gesticht heeft) die zo oud als de stad Rome in Plinius tijd was, zo Massurius bij dezelfde Plinius betuigt, dat is bij de negen honderd jaren.

Naam.

Deze boom noemen wij Lotus boom naar de Griekse naam Lotos, dat is in het Latijn Lotus en, zo Plinius hem in het Latijn noemt, Celtis of immers zo hij in Afrika in de tijd van dezelfde Plinius heette. De Italianen noemen hem perlaro en die van Trente bagolaro. Dan behalve deze Lotus die een boom is worden er noch ettelijke andere soorten van gewas Lotus genoemd die geen bomen, maar driebladige kruiden zijn waarvan we in ons 19^de boek in het lang gesproken hebben.

Lotus van Egypte. In Egypte is er ook noch een Lotos dat een watergewas is en heeft een steel als een Faba of boon van Egypte, zo Theophrastus betuigt, en ook diergelijke vruchten want die vrucht groeit in een knobbel of hoofd tezamen verzameld net zoals de Egyptische bonen. De bloem is de witte lelie van smalheid van bladeren gelijk. De wortel van deze Lotus, Corsion genoemd, is rond en zo groot als een kweeappel en met een zwarte schors bedekt zoals de kastanjeschil en het binnenste er van is wit en gekookt of gebraden mag het voor een goede en aangename spijs strekken. Men eet het ook wel rauw of niet gekookt, dan gekookt of gebraden is het beste en aangenamer om te eten.

Aard, kracht en werking.

Naast de deugden die we van de vruchten van deze Lotus boom uit Plinius en andere tevoren verhaald hebben is het te weten dat deze boom, als Galenus er van schrijft, dun van delen, fijn van stof en verdrogend van krachten is en deelachtig van enige niet zeer grote tezamen trekking.

Water daar het afschaafsel of schrapsel van Lotus hout in gekookt zijn geweest, hetzij gedronken, hetzij met een klysma van achteren ingespoten helpt diegene die met de rode loop of met de vloed van de baarmoeder gekweld zijn.

Het stelpt de buik die te week is. Daarboven is het goed om het haar ros te verven en ook om het vast te maken als het begint uit te vallen, zoals dezelfde Galenus er noch meer bijvoegt. Dan deze afschaafsels, zegt hij, worden soms in wijn gekookt en soms in wijn naar de gebreken daar men ze in gebruiken wil vereisen.

BIJVOEGING.

In Frankrijk wordt de Lotus boom gevonden in hete goed bewerkte aarde die goed in de zon staan tegen het Zuiden of Oosten en op diergelijke plaatsen moet men hem hier te lande ook zetten wil men dat hij groeit. Lobel zegt dat hij in Frankrijk alysier heet, in Linguagots micacoulier of micoculier, in het Spaans almez. Dan dezelfde Lobel twijfelt elders of de Amelanchier de alizier van de Fransen zou mogen zijn. Ook is er een anderen alizier of alysier in Frankrijk die anders cirier heet, te weten een soort van wilde Sorbus of berg Sorbus. Voorts voegt Lobel er noch bij dat deze Lotus boom in Languedock zeer hoog en groot groeit, ja hoger dan de hoogste eikenboom of notenboom die daar is en met bladeren als van de zwarte populier of berkenboom, maar wat smaller en dat de bessen rond zijn en groter dan de Myrtus bessen of peperkorrels die eerst groen en tenslotte zwart worden, maar nimmermeer rood en van binnen een kern hebben zoals die van de jujuben, lieflijk om te eten en van de kinderen zeer gezocht, zoet zonder tezamen trekking. Waaruit blijkt dat dit geboomte zeer goed met de Lotus van Dioscorides overeen komt en het is te geloven dat men er een wijn uit zou kunnen persen zoals Atheneus zegt van de Lotus Pharidis insulae die van ons in het bijvoegsel van de jujuben vermaand is, want de rode of rosse jujuben worden van sommige ook zo genoemd en ook Lotus Athenaei of Lotus secundus Polybij en die mag ook zeer goed Lotus Africanus heten en Lotus Libyca net zoals de Napca of Nap ook genoemd wordt die net zo goed als deze boom Lotus Dioscoridis en Lotus Libyca Polybij heet. Hij verschilt merkelijk van de Lotus herba wat een soort van klaver is en geen boom en van de Lotus Aegyptica daar Dodonaeus hier wat van vermaant en noch uitvoeriger in het 16^de kapittel van zijn 19^de boek die hij anders Lotus Nolus en Lotus Euphrataea noemt en verschilt van de Lotus Aegyptia van Prosper Alpinus, te weten van de witte plompen en van de Lotus Aegyptia aliorum, dat is Arum van Egypte. Want dit tegenwoordig gewas is een boom en mag Lotus arbor heten en is zelf in Italië met de naam Loto albero of alleen loto bekend net zo goed als met de namen perlare of bagoloro, want de Azedarach wordt ook perlaro in Italië genoemd. Dan de naam Lotus Africana wordt het volgende gewas ook meegedeeld.

(Celtis africana?) Lotus Africana van sommige die andere kwalijk Sycomorus Italica noemen groeit veel in Oostenrijk waar het gezaaid wordt van Italiaans zaad, als Clusius betuigt en verschilt veel van de voorbeschreven Lotus boom en wordt kwalijk Dactylus trapezuntina en Dios pyros Theophrasti genoemd want de vrucht heeft geen steen, maar veel zaden die zwart en zo groot als een kers of kriek zijn en eerst groen zonder steeltje of immers zeer klein en als ze daarna rijp zijn bruin en zeer zoet als ze gedroogd is. Op die manier dat dit de echte Lotus van Theophrastus en Plinius schijnt te zijn, daartegen is de ander daar Dodonaeus tevoren van gesproken heeft de Lotus van Dioscorides. Hij aard hier te lande ook tamelijk goed en wordt een grote boom, hoewel hij hier zelden of geen vruchten krijgt. Dezelfde noemt Lobel pokhout van Padua, Lotus Theophrasti vera of Guiacum Patavinum Fallopij omdat hij in de hof van Padua het eerst gezaaid is geweest van de zeer vermaarde Gabriel Fallopius. Het is een mooie boom en werd van dezelfde Fallopius voor pokhout gehouden, maar naar de mening van Lobel lijkt het beter op de Lotus van Theophrastus want de grootte van die boom en de bladeren als die van de peerboom, laurierboom of grootste steenpalm geven er getuigenis van net zoals ook de vrucht doet. Voorts zo is de schors van deze boom van binnen geel, maar van buiten wat bruin als ook de vrucht is. Zodanig is de boom die Matthiolus uit Constantinopel ontvangen heeft die ook Lotus Africana Matthioli heet, anders Faba graeca Plinij of Lotus secunda Theophrasti, maar meest Guiacana.

Lotus Latinorum, zegt Bellonius, is de Celtis Theophrasti, in het Frans fregolier en in Kreta cacavia genoemd.

Lotus alba of witte Lotus boom is de Azedarach.

Noch van de krachten.

De bessen van deze Lotus boom van Dodonaeus beschreven of haar binnenste kernen worden met recht veel geacht omdat ze goed om te eten zijn en zoet en [1326] niet tezamen trekkende, nochtans geschikt om alle buikvloeden te stoppen en de maag te versterken, zoals Lobel van zijn micacoulier ook schrijf en daaruit zou men een wijn mogen persen zoals de ouders uit hun Lotus deden.

Het hout wordt in Frankrijk gebruikt om er instrumenten van te maken en kromhorens en andere muzikale instrumenten en ook om hechten van messen, degens en zwaarden te maken waartoe het Lotus hout in oude tijden ook gebruikelijk was.

De andere Lotus van Afrika of Gujacana is van sommige voor pokhout gebruikt geweest. Dan de vrucht wordt van vele met goede smaak en zonder schade gegeten.

De vruchten van de alysier of de Amelanchier zijn zeer aangenaam om te eten vanwege haar honigzoete smaak.

De anderen Alysier heeft ook eetbare vruchten zoals in het bijvoegsel van de mispels en Sorbus verhaald is.