Calendula

HET XI. CAPITEL.

Van de Goudt-bloemen.

Gheslachten.

Daer en is ghemeynlijck maer een soorte van Goudt-bloemen bekent; maer behalven dese heeft Gesnerus een ander dierghelijck ghewas beschreven, van hem op de berghen Alpes ghevonden.

Ghedaente.

1. De Goudt-bloemen hebben bleeck-groene lanckworpighe, wat breedachtighe, sachte, ende een weynighskens wolachtighe bladeren: de steelen zijn oock met bladeren bewassen, ghestreept oft ghevoort, van binnen een voos merch hebbende, in meer wiecken oft sijd-tacken verdeylt. Op ’t sop van dese steelen staen schoone ronde bloemen, dobbel, ende van veele bladerkens vergadert, wat sterckachtigh oft swaerachtigh rieckende, die haer teghen den onderganck van der sonnen sluyten, ende wederom ’s morgens met den opganck van de sonne openen ende zijn ghemeynlijck Goudt-bloemen gheheeten, nae haere lichte oft bleeck saffraenachtige oft eer suyver gout-geele verwe: in ’t midden van dese bloemen zijn veele korte in een ghedrongene geele oft bruyne draeykens, een kruyn rondom met bladerkens bewassen ghelijckende. Ende als dese bloemen vergaen zijn, soo wassen op de knopkens, daer de bloemen afgeresen zijn, grootachtighe ronde knoppen van veele vergadert ende by een gevoeghde langhe kromme saeden, die t’samen in een wassende, een bolleken gelijcken. De wortelen zijn wit ende veselachtigh.

2. De Goudt-bloemen die op ’t geberghte Alpes wassen hebben bladeren die van de Wechbre ghelijck: de wortel is scherp van smaeck, ende welrieckende, oft immers specerijachtigh: de bloeme is de ghemeyne Goudt-bloemen van ghedaente ende goudt-geele verwe ghelijck.

Plaetse.

1. De ghemeyne Goudt-bloemen worden ghevonden in de hoven ende ghebouwde plaetsen, daer sy ghesaeyt zijn; ende komen alle iaer van haer geresen saedt voort; dan in Vranckrijck, omtrent Montpelliers wassen sy oock wel van selfs in ’t wildt, soo Gesnerus betuyght.

2. De andere Alpinsche Goudt-bloemen groeyen met menighte, nae het seggen van den selven Gesnerus, op de hooge weyen ende velden van de gheberghten Alpes gheheeten, die Italien van Hooghduytschlandt ende Switzerlandt scheyden.

Tijdt.

De Goudt-bloemen bloeyen van den April oft Mey al den Somer door, tot in den Winter toe: selfs, als het iaer slap ende niet te koudt is, bloeyen sy wel ’s winters.

Naem.

1. Dese bloemen worden nu ter tijdt hier te lande Goudt-bloemen geheeten, nae haere goudtgeele verwe; in ’t Hooghduytsch Ringelblumen; in ’t Fransoys Soucie ende Soulsie; in ’t Italiaensch, oft (soo Matthiolus schrijft, op sijn Florentins Fiore rancio; in ’t Engelsch Marygold; in ’t Behemsch Mesycck: in ’t Latijn wordt het in dese tijden Calendula ghenoemt, om dat het bijnae omtrent alle de eerste daghen van de maenden (welcke dagen in ’t Latijn gemeynlijck Calendae heeten) nieuwe bloemen voort pleegh te brenghen. Sommige willen ’t Solsequium noemen, dat is Cruydt dat de Sonne volght, om dat de bloeme omtrent den avont-stondt sich selven in een treckt; het en is nochtans gheen Heliotropium, ende noch veel min Scorpioïdes, als sommighe sonder eenighe reden ghelooft hebben, maer het is eer de Caltha van de ouders. Want Virgilius ende Columnella betoonen in hunne ghedichten, dat de Caltha een geele oft goudt-verwige oft rosse bloeme voordtbrenght; als het blijckt uyt de tweede Ecloga van de Georgica van Virgilius; ende uyt het tiende boeck van Columnella, wanneer hy de hoven beschrijft. Plinius schrijft oock in het 6.capitel van sijn 21.boeck dat de Caltha swaer van reuck is; sulcks als gantschelijck onse Goudt-bloeme oft Calendula, daer wy nu af spreken, bevonden wordt te wesen, naementlijck met eenige swaerigheydt welrieckende, ende met de goudt-geele verwe glinsterende oft blinckende.

2. De andere soorte van Goudt-bloemen is van Gesnerus Caltha Alpina gheheeten, dat is Alpinsche Goudt-bloeme, oft Berghsche Goudt-bloeme.

Aerd.

De bloemen van dit cruydt zijn warm van aerd, bijnae tot in den tweeden graed, in sonderheydt als sy ghedrooght zijn: dan de bladeren van het cruydt selve zijn noch warmer dan de bloemen: want sy hebben een brandende scherpheyt in haer; de welcke nochtans haer selven niet stracks en openbaert, alsmen die proeft oft smaeckt; om dat daer eenighe vochtigheydt by ghevoeght is, die de scherpigheydt bedwinght ende belett.

Kracht ende Werckinghe.

De bloemen van Goudt-bloemen-cruydt, als sy dor oft ghedrooght zijn, worden voor seer goedt ghehouden om het herte te verstercken, ende het venijn oft vergift te wederstaen; insghelijcks tegen alle pestige ende heete kortsen, in welcker voegen die oock ghebruyckt oft inghenomen worden.

Fuchsius schrijft, dat de selve bloemen alleen, oft met het cruydt in wijn ghesoden ende te drincken ghegeven, de maendtstonden verwecken konnen.

De selve bloemen, ende dat cruydt ghedrooght ende by gloeyende kolen ghestroyt, konnen de naegheboorte uytdrijven, ende de doode vrucht ghemackelijck doen rijsen ende voorts-komen, als den roock daer af komende van onder ontfanghen wordt, ghelijck den selven Fuchsius betuyght.

De bladeren van het Goudt-bloemen-cruydt, als moes ghegheten, maecken den buyck weeck, door haere scherpigheydt met vochtigheydt ghevoeght; ende drijven alle overvloedigheden seer gemackelijck af door eenen seer lichten kamergangh.

Den selven Fuchsius schrijft, dat het sap der selver bladeren van dit cruydt seer goedt is om den tandts-sweer te verdrijven ende te versoeten, alsmen den mont daer mede [405] spoelt ende wascht. Sommighe ghebruycken tot den tandts-sweer het poeder van dese bladeren, met Xylinum, dat is olie van Kottoen oft Boom-wol vermenght, ende aen de tanden ghehouden oft daer op ghedaen.

Ander ghebruyck.

Sommighe doen de bladeren van Goudtbloem-cruydt by de Latouwe ende andere dierghelijcke cruyden, diemen in het salaet pleegh te ghebruycken.

BIIVOEGHSEL.

Dese schoone goudt-verwighe bloemen worden in de hoven ghenoegh gheacht, al is ’t saecke dat sy aldaer overvloedighlijck ende seer ghewillighlijck groeyen, in sonderheyt als sy vol bladeren oft dobbel zijn.

Sy trecken haere bladeren des nachts in, ghelijck de Klaveren.

De saeden zijn soo krom in een ghewronghen ende ghekronckelt, dat sy de klauwen van eenen voghel ghelijcken.

De bloemen zijn schoon vierigh blinckende, ghelijck een wijde ronde van een ooghe, ghesneden met veele dunne ende kleyne kerfkens voor aen.

Veranderinghe van de Goudt-bloemen. Men vindt dese bloemen heel enckel, met een geele kruyn, oft rosachtigh, oft doncker geel goudt-verwigh, oft oock vol bladeren ende dobbel; sommighe met andere kleyne bloemkens, rondom een middelbloeme groeyende, Goudt-bloeme met kinderkens gheheeten: sommighe bloeyen maer eens, sommighe het heel iaer door.

Goudt-bloemen met kinderkens worden ghebroght uyt Hoogh-Duytschlandt ende Enghelandt; ende en zijn niet alleen dobbel, maer nae datse tot saedt komen, brengen voorts op sijd-tackskens andere veele kleyne bloemkens, rondom een groote middelbloeme staende, diese Kinderkens heeten.

Omgheslaghen Goudt-bloemen. Voor saedt van de voorgaende kinderkens-draghende Goudt-bloemen, hebben wy oock ghehadt soo seer ghedobbelden Goudt-bloemen, seght Lobel, dat de bladeren omgheslaghen waeren, ghelijck de groote Thunis-bloemen.

Caltha palustris oft Dotter-bloeme is van ons onder de Water-cruyden beschreven; ende van andere Caltha Virgili gheheeten.

De Caltha Alpina van Gesnerus is anders niet dan het Moedercruydt van Lobel, in ’t Latijn Nardus Celtica, die van sommighe andere Plantago Alpina gheheeten wordt.

De Caltha Africana oft Thunis-bloeme is van ons in ’t naevolghende Capitel beschreven.

De Cerinthe wordt in Italien oock Calendula gheheeten, doch oneyghentlijck.

De Koe-ooghe oft Buphthalmum wordt oock van sommighe Caltha gheheeten; als oock doet den Vokelaer oft Geele Gansebloem.

Oeffeninghe.

De Goudt-bloeme behoeft luttel oeffeninge, want sy groeyt op sulcken grond alsmen wilt: oock en moetse alle iaer niet ghesaeyt worden; want daer sy eens gesaeyt is groeytse voort aen van selfs, ende gheeft den eersten van elcke maendt haer bloemen, soo wel winter als somer: ende met den kortsten geseyt, daer sy eens ghesaeyt is, magh sy qualijck uyt gheroeyt worden. Maer als sy, hoe luttel dat het is, gheoeffent wordt, ende dickwijls ghesnoeyt oft gheschoren, soo draeght sy schooner ende breeder bloemen, maer meer in den Herfst dan in de Lente. Alsmen de Goudt-bloemen des winters in teylen oft backen bewaert, salmen bevinden, dat sy dickwijls heesterachtigh ende houdtachtigh van steelen sullen worden, ghelijck de Filieren pleghen te worden. In de hoven tweemael oft drijmael verplant zijnde, hebben sy veel volder ende grooter bloemen, soo dat luttel bloemen diemen in kranskens oft tuylkens ghebruyckt haers ghelijck zijn.

Naem.

Lobel twijffelt oft dese bloeme de Gromphena van Plinius soude moghen wesen. De Waelen noemse Goude. Andere heetense Chrysanthemum, ende Caltha Poëtarum, ende Chrysanthemum oculatum Dioscoridis, oft Calendula officinarum: in Italien wordt sy ghenoemt Fiore d’ogni mese, dat is Bloeme van alle maendt, om dat sy ’s winters ende t’somers bloeyt; somtijdts Fiora rancio, somtijdts Sposa del Sole, om dat sy haer nae de Sonne keert, al ofmen seyde Sonnen-bruyt: andere noemense Horologio dei contadini, dat is Boeren-ure-wijser, om dat sy nae dese bloemen de uren van den daghe bekennen konnen. Den naem Calendula komt van de Calendae, dat is den eersten dagh des maendts. Den naem Solsequium heeft den Franschen naem Soulsie ghemaeckt.

Aerd.

Al is ’t saecke dat dese bloemen tamelijcken vocht van Dodoneus ghehouden worden; nochtans zijnder sommige die versekeren dat sy soo heet ende droogh zijn, dat sy eer van buyten dan binnen, den lichaeme ghebruyckt behoorden te wesen, want sy maecken dun ende fijn, openen, verteeren, ende ontsluyten alle verstoptheden, hoe wel sy nochtans in het smaecken iet t’samentreckende op de tonghe schijnen te laeten blijcken.

Kracht ende Werckinghe.

Sommige houden voor een seer krachtigh ende seker dingh in de Geelsucht, het sap van de Goudt-bloemen de swaerte van een once te drincken ghegheven, met een dragme van het poeder van ghedrooghde Pieren oft Aerdwormen.

Het sap van Goudt-bloemen ettelijcke daghen achter een ghedroncken van de nuchtere vrouwen, is goedt om de maendtstonden te verwecken.

Dit cruydt wordt veel gheacht ende ghebruyckt in de ghebreken ende sieckten van ’t herte, ende in de enghborstigheydt.

Andere menghen ’t selve sap met wijn oft azijn die lauw is, om den grooten hoofdts-sweer te stillen, midts daer mede het hoofdt baeyende oft den mondt spoelende.

Het cruydt selve gheneest alle wonden ende quetsuren, daer op gheleydt.

De Italiaensche vrouwen roosten het sap, de bloemen ende malse tsopkens met doyeren van eyers, ende eten dat om de overvloedighe oft onmatighe maendtstonden te doen ophouden, ende oock om de selve te verwecken.

Om de nae-ween, ende om de nae-gheboorte uyt te drijven, ende om de bleecke verwe van de ionghe dochters te genesen, salmen den roock van dese bloemen door een trechter in de vrouwelijckheydt ontfanghen.

’T water van de Goudt-bloeme ghedistilleert gheneest de roode ooghen, als ’t daer inne ghedruypt wordt, oft met een doecksken daer op gheleyt; ende maeckt een scherp ghesicht.

Sommighe legghen de selve bloemen in azijn te weycken, ende vernieuwen de selve dickwijls; ende houden dien azijn seer krachtigh om het herte te verquicken, by de spijse gedaen zijnde, ende in sonderheydt teghen de peste ende besmettelijcke sieckten.

Men seght dat de bladers van Goudt-bloemen dickwijls g’eten goedt ghesicht maeken.

De conserve van Goudt-bloemen gheneest de bevinge ende kloppingh aen ’t herte, ’s morghens nuchter inghenomen: sy is oock goedt tegen de pestilentie ende quade locht, dickwijls ghebruyckt.

De Alchimisten, vremde geesten ende diepsienighe ondersoeckers der verholentheden der natueren, hebben iet wonders ende vreemts voor met dese Goudt-bloemen, die sy in hun goudt-maecken oock nut segghen te wesen; in sonderheydt het saedt, ’t welck krom ende ghekronckelt zijnde, niet sonder reden de klauwen van de voghels, soo sy segghen, schijnt te ghelijcken. Maer wy sullen hun die duystere konsten laeten houden; ende ons met het ghene daer dese bloemen in de Medicijnen nut toe zijn te vreden houden.

Dan sy prijsen dat ghedistilleert water seer veel teghen de peste ende de gebreken van ’t herte, iae soo veel als het water van Cardobenedictus oft van Scabieuse.

“T sap van de Goudt-bloemen de swaerte van twee oncen inghenomen in ’t beghinsel van de pestilentiale kortsen, gheneest de peste, soo verre als den siecken, soo haest als hy van dit sap heeft ghedroncken, gaet ligghen op sijn bedde, ende wel ghedeckt zijnde, sich selven tot sweeten begheeft. ’T gheneest oock de geelsucht ende hert-kloppinghe.

Een half ure eer de vierde kortse aenkomt, ghedroncken omtrent dry oncen witten wijn, daer seven saeykens van Goudt-bloemen in gheweyckt hebben, ende ’t selve ’s morghens wat tijdts onderhouden, is een sonderlinghe baete teghen die sieckte.

De bladeren van dit ghewas in den hoven ghedrooght zijn seer nut om den witten vloet der vrouwen te stoppen.

Ander ghebruyck.

Sommighe eten de bladeren ende de bloemen van dit ghewas in ’t salaet, als voorseydt is; maer doen die oock by het vleesch-sop, om dat goeden smaeck ende reuck te gheven, soo sy segghen.

De bloemen worden oock ghebruyckt om het hayr geel te maecken: de bladeren ghestooten oft ghewreven gheven oock een seer groene verwe van haer.

HET XI. KAPITTEL.

Van de goudsbloemen. (Calendula officinalis)

Geslachten.

Daar is gewoonlijk maar een soort van goudsbloemen bekend, maar behalve deze heeft Gesnerus een ander diergelijk gewas beschreven die van hem op de bergen Alpen gevonden is.

Gedaante.

1. De goudsbloemen hebben bleekgroene langwerpige en wat breedachtige, zachte en wat wolachtige bladeren, de stelen zijn ook met bladeren begroeid en zijn gestreept of gevoord en van binnen hebben ze een voos merg en zijn in meer wieken of zijtakken verdeeld. Op de top van deze stelen staan mooie ronde bloemen die dubbel zijn en van vele bladertjes tezamen gesteld die wat sterkachtig of zwaarachtig rieken en die zich tegen de ondergang van de zon sluiten en wederom ’s morgens met de opgang van de zon openen en zijn gewoonlijk goudsbloemen genoemd naar hun lichte of bleek saffraanachtige of eerder zuiver goudgele kleur, in het midden van deze bloemen zijn vele korte ineen gedrongen gele of bruine draadjes die op een kruin die rondom met bladertjes begroeid is lijken. En als deze bloemen vergaan zijn dan groeien op de knopjes daar de bloemen van gevallen zijn grootachtige ronde knoppen die van vele verzameld en bijeen gevoegde lange kromme zaden die tezamen ineen groeien en op een bolletje lijken. De wortels zijn wit en vezelachtig.

2. De goudsbloemen die op het gebergte Alpen groeien hebben bladeren die van de weegbree gelijk, de wortel is scherp van smaak en welriekende of immers specerijachtig, de bloem is de gewone goudsbloem van gedaante en goudgele kleur gelijk.

Plaats.

1. De gewone goudsbloemen worden in de hoven en gebouwde plaatsen gevonden daar ze gezaaid zijn en komen elk jaar van hun gevallen zaad voort, dan in Frankrijk omtrent Montpelliers groeien ze ook wel vanzelf in het wild, zo Gesnerus betuigt.

2. De andere goudbloemen van de Alpen groeien met menigte, naar het zeggen van dezelfde Gesnerus, op de hoge weiden en velden van de gebergten Alpen genoemd die Italië van Hoogduitsland en Zwitserland scheiden.

Tijd.

De goudsbloemen bloeien van april of mei de hele zomer door tot in de winter toe en zelfs als het jaar slap en niet te koud is bloeien ze wel ’s winters.

Naam.

1. Deze bloemen worden tegenwoordig hier te lande goudt-bloemen genoemd naar hun goudgele kleur, in het Hoogduits Ringelblumen, in het Frans soucie en soulsie, in het Italiaans of (zo Matthiolus schrijft op zijn Florentijns fiore rancio, in het Engels marygold, in het Boheems mesycck, in het Latijn wordt het in deze tijden Calendula genoemd omdat het bijna omtrent alle eerste dagen van de maanden (welke dagen in het Latijn gewoonlijk Calendae heten) nieuwe bloemen voort plag te brengen. Sommige willen het Solsoquium noemen, dat is kruid dat de zon volgt omdat de bloem omtrent de avondstond zichzelf ineen trekt, het is nochtans geen Heliotropium en noch veel minder Scorpioïdes zoals sommige zonder enige reden geloofd hebben, maar het is eerder de Caltha van de ouders. Want Virgilius en Columnella betonen in hun gedichten dat de Caltha een gele of goudkleurige of roze bloem voortbrengt zoals het blijkt uit de tweede Ecloga van de Georgica van Virgilius en uit het tiende boek van Columnella wanneer hij de hoven beschrijft. Plinius schrijft ook in het 6^de kapittel van zijn 21^ste boek dat Caltha zwaar van reuk is zulks als gans onze goudsbloem of Calendula is daar we nu van spreken bevonden wordt te wezen, namelijk met enige zwarigheid welriekend en met de goudgele kleur glinsterend of blinkend.

2. De andere soort van goudsbloemen is van Gesnerus Caltha Alpina genoemd, dat is goudsbloem van de Alpen of berg goudsbloem.

Aard.

De bloemen van dit kruid zijn warm van aard, bijna tot in den tweede graad en vooral als ze gedroogd zijn, dan de bladeren van het kruid zelf zijn noch warmer dan de bloemen want ze hebben een brandende scherpte in zich die nochtans zichzelf niet straks openbaart als men die proeft of smaakt omdat er enige vochtigheid bij gevoegd is die de scherpte bedwingt en belet.

Kracht en werking.

De bloemen van goudsbloemenkruid als ze dor of gedroogd zijn worden voor zeer goed gehouden om het hart te versterken en het venijn of vergif te weerstaan en insgelijks tegen alle pestachtige en hete koortsen op welke manier die ook gebruikt of ingenomen worden.

Fuchsius schrijft dat die bloemen alleen of met het kruid in wijn gekookt en te drinken gegeven de maandstonden verwekken kunnen.

Die bloemen en dat kruid gedroogd en bij gloeiende kolen gestrooid kunnen de nageboorte uitdrijven en de dode vrucht gemakkelijk laten rijzen en voortkomen als de rook die er af komt van onder ontvangen wordt, zoals dezelfde Fuchsius betuigt.

De bladeren van het goudsbloemenkruid als moes gegeten maken de buik week door zijn scherpte die met vochtigheid gevoegd is en drijven alle overvloedigheden zeer gemakkelijk af door een zeer lichte kamergang.

Dezelfde Fuchsius schrijft dat het sap van die bladeren van dit kruid zeer goed is om de tandpijn te verdrijven en te verzoeten als men de mond daarmee [405] spoelt en wast. Sommige gebruiken tot de tandpijn het poeder van deze bladeren met Xylinum, dat is olie van katoen of boomwol vermengt, en aan de tanden gehouden of er op gedaan.

Ander gebruik.

Sommige doen de bladeren van goudsbloemkruid bij de sla en andere diergelijke kruiden die men in de salade plag te gebruiken.

BIJVOEGING.

Deze mooie goudkleurige bloemen worden in de hoven genoeg geacht al is het zaak dat ze daar overvloedig en zeer gewillig groeien en vooral als ze vol bladeren of dubbel zijn.

Ze trekken hun bladeren ‘s nachts in gelijk de klaveren.

De zaden zijn zo krom ineen gewrongen en gekronkeld dat ze op de klauwen van een vogel lijken.

De bloemen blinken mooi vurig als een wijde rondte van een oog en met vele dunne en kleine kerfjes vooraan gesneden.

Verandering van de goudsbloemen. Men vindt deze bloemen heel enkel met een gele kruin of rosachtig of donker geel goudkleurig of ook vol bladeren en dubbel, sommige met andere kleine bloempjes die rondom een middelbloem groeien en goudsbloem met kindertjes genoemd wordt, sommige bloeien maar eens en sommige het heel jaar door.

Goudsbloemen met kindertjes worden uit Hoogduitsland en Engeland gebracht en zijn niet alleen dubbel, maar nadat ze tot zaad komen brengen ze op zijtakjes andere vele kleine bloempjes voort die rondom een grote middenbloem staan die ze kindertjes noemen.

Omgeslagen goudsbloemen. Voor zaad van de voorgaande kindertjes dragende goudsbloemen hebben we ook gehad zo zeer gedubbelde goudsbloemen, zegt Lobel, dat de bladeren omgeslagen waren net zoals de grote afrikanen.

Caltha palustris of dotterbloem is van ons onder de waterkruiden beschreven en van andere Caltha Virgili genoemd.

Caltha Alpina van Gesnerus is niets anders dan het moederkruid van Lobel, in het Latijn Nardus Celtica, die van sommige andere Plantago Alpina genoemd wordt.

Caltha Africana of afrikaantje is van ons in het volgende kapittel beschreven.

Cerinthe wordt in Italië ook Calendula genoemd, doch oneigenlijk.

Koeienoog of Buphthalmum wordt ook van sommige Caltha genoemd als ook doet de vokelaar of gele ganzebloem.

Teelt.

De goudsbloem behoeft weinig teelt want ze groeit op zulke grond als men wil en ook moet ze niet elk jaar gezaaid worden want daar ze eens gezaaid is groeit ze voortaan vanzelf en geeft de eerste van elke maand zijn bloemen en zowel winter als zomer en in het kort gezegd, daar ze eens gezaaid is kan ze slecht uitgeroeid worden. Maar als ze en hoe weinig dat het is geteeld wordt en dikwijls gesnoeid of geschoren dan draagt ze mooier en breder bloemen, maar meer in de herfst dan in de lente. Als men de goudsbloemen ‘s winters in teilen of bakken bewaart zal men bevinden dat ze dikwijls heesterachtig en houtachtig van stelen zullen worden als de violieren plegen te worden. In de hoven tweemaal of driemaal verplant hebben ze veel voller en groter bloemen zodat weinig bloemen die men in kransjes of tuiltjes gebruikt haar gelijke zijn.

Naam.

Lobel twijfelt of deze bloem de Gromphena van Plinius zou mogen wezen. De Walen noem het goude. Andere noemen het Chrysanthemum en Caltha Poëtarum en Chrysanthemum oculatum Dioscoridis of Calendula officinarum, in Italië wordt ze fiore d’ogni mese genoemd, dat is bloem van elke maand omdat ze ’s winters en ‘s zomers bloeit, soms fiora rancio, soms sposa del sole omdat ze zich naar de zon keert al of men zei zonnebruid, andere noemen het horologio dei contadini, dat is boerenuurwijzer omdat ze naar deze bloemen de uren van de dag kennen kunnen. De naam Calendula komt van de Calendae, dat is de eerste dag van de maand. De naam Solsequium heeft de Fransen naam soulsie gemaakt.

Aard.

Al is het zaak dat deze bloemen tamelijk vochtig van Dodonaeus gehouden worden, nochtans zijn er sommige die verzekeren dat ze zo heet en droog zijn dat ze eerder van buiten dan binnen het lichaam gebruikt behoorde te wezen want ze maken dun en fijn, openen, verteren en ontsluiten alle verstoppingen, hoewel ze nochtans in het smaken iets tezamen trekkend op de tong schijnen te laten blijken.

Kracht en werking.

Sommige houden voor een zeer krachtig en zeker ding in de geelzucht het sap van de goudsbloemen de zwaarte van een ons te drinken gegeven met een drachme van het poeder van gedroogde pieren of aardwormen.

Het sap van goudsbloemen ettelijke dagen achter elkaar gedronken van de nuchtere vrouwen is goed om de maandstonden te verwekken.

Dit kruid wordt veel geacht en gebruikt in de gebreken en ziekten van het hart en in de engborstigheid.

Andere mengen hetzelfde sap met wijn of azijn die lauw is om de grote hoofdpijn te stillen mits daarmee het hoofd te baden of de mond te spoelen.

Het kruid zelf geneest alle wonden en kwetsingen als het daarop gelegd wordt.

De Italiaanse vrouwen roosteren het sap, de bloemen en malse topjes met dooiers van eieren en eten dat om de overvloedige of onmatige maandstonden te laten ophouden en ook om die te verwekken.

Om de naween en om de nageboorte uit te drijven en om de bleke kleur van de jonge dochters te genezen zal men de rook van deze bloemen door een trechter in de vrouwelijkheid ontvangen.

Het water van de goudsbloem gedistilleerd geneest de rode ogen als het daarin gedruppeld wordt of met een doekje daarop gelegd en maakt een scherp gezicht.

Sommige leggen die bloemen in azijn te weken en vernieuwen die dikwijls en houden die azijn zeer krachtig om het hart te verkwikken en als het bij de spijs gedaan is en vooral tegen de pest en besmettelijke ziekten.

Men zegt dat de bladeren van goudsbloemen dikwijls gegeten scherp gezicht maken.

De konserf van goudsbloemen geneest de beving en klopping aan het hart ’s morgens nuchter ingenomen en is ook goed tegen de pestilentie en kwade lucht, dikwijls gebruikt.

De Alchimisten, vreemde geesten en diepzinnige onderzoekers van de verborgenheden der natuur hebben iets wonders en vreemds voor met deze goudsbloemen die ze in hun goud maken ook nuttig zeggen te wezen en vooral het zaad wat krom en gekronkeld is en niet zonder reden op de klauwen van de vogels, zo ze zeggen, schijnt te lijken. Maar we zullen hun die duistere kunsten laten houden en ons met hetgeen daar deze bloemen in de medicijnen nuttig toe zijn tevreden houden.

Dan ze prijzen dat gedistilleerd water zeer veel tegen de pest en de gebreken van het hart aan, ja zoveel als het water van Cardobenedictus of van Scabieusa.

Het sap van de goudsbloemen de zwaarte van twee ons ingenomen in het begin van de pestachtige koortsen geneest de pest zover als de zieken zo gauw als hij van dit sap heeft gedronken op zijn bed gaat liggen en goed gedekt is zichzelf tot zweten begeeft. Het geneest ook de geelzucht en hartklopping.

Een half uur voor de vierdedaagse malariakoorts aankomt gedronken omtrent drie ons witte wijn daar zeven zaadjes van goudsbloemen in geweekt hebben en dat ’s morgens wat tijd onderhouden is een zonderlinge baat tegen die ziekte.

De bladeren van dit gewas in de hoven gedroogd zijn zeer nuttig om de witte vloed van de vrouwen te stoppen.

Ander gebruik.

Sommige eten de bladeren en de bloemen van dit gewas in de salade, als gezegd is, maar doen die ook bij het vleessap om dat goede smaak en reuk te geven zo ze zeggen.

De bloemen worden ook gebruikt om het haar geel te maken, de bladeren gestoten of gewreven geven ook een zeer groene kleur van zich.