Balsamum oft Balsem van Arabien ende van Indien. 15.

Balsem is den naem van een wel rieckende vochtigheydt; nae de welcke alle goede salven, ende olien, die eenighe sonderlinghe kracht hebben om de wonden te heelen, oock Balsemen gheheeten worden. Dan het oprecht Balsamum wierdt uyt Jodenlandt, Egypten ende Arabien ghebrocht, als Prosper Alpinus betuyght, die daer een gheheel boecksken van ghemaeckt heeft: ende hedensdaeghs komt het oock van Arabien, als Clusius schrijft, daer dit boomken van selfs groeyt: dan in Babylonien ende te Alkayro groeyt het van saedt, seydt Lobel: den welcken daer oock by voeght, dat de ghene die dat ghesien hebben, versekeren dat het een leegh boomken is, leelijck oft niet fraey in ’t ghesicht, aschverwigh, met bloemen die van den kleynen Geele Jesemijn ghelijck, maer kleyner, hebbende altijdts groene roeykens, iaerlijcks sijn bladers in December verlaetende; de welcke dat oock voor den Mey niet weder en krijght. In December worden de tackskens ghesneden, waer aen glaeskens ghehanghen worden met Wachs beset, om te ontfanghen de goudtgeel vochtigheydt die daer uyt druypt; de welcke den smaeck ende reuck van Muscus heeft. Ende dit wordt seer veel gheacht. Want den Prince van Arabien, oft als Prosper Alpinus hem noemt, den [1378] Seriph van Mecha; die alleen is den genen die den Balsem door de sijne vergadert, wegh schenckt, oft verkoopt, daer dit boomkens wast, seyndt den grooten Turck alle iaer dry oft vier pondt van desen Balsem, seydt Clusius, ende gheefter oock wat aen eenighe andere Heeren. Dit ghewas is van niemandt beter beschreven, dan eerst van Bellonius, ende daer nae van den voorseyden Prosper Alpinus: wiens beschrijvinghe alhier verhaelt moet worden, midtsgaders ’t ghene dat andere oude schrijvers van de selve ghevoelt ende beschreven hebben, in sonderheyt Dioscorides; wiens woorden wy oock verhaelen sullen, midts dat hy dit ghewas eerst ende best van alle de ouders beschreven heeft. Dan daer nae sullen wy alhier ettelijcke andere Balsemen beschrijven, die uyt Indien ghebroght worden, ende om de ghelijcke deughden, oock den selven naem Balsem voeren.

Bellonius schrijft daer aldus van: Het Balsem-boomken is een altijdt groen ghewas: dan in September heeft het somtijdts weynigh bladeren (teghen de aerdt van de altijdt groene ghewassen: de welcke ghemeynlijck in den Herfst groener zijn dan in de Lente:) ende in den winter komender nieuwe aen. De struyck is eenigh, eenen voet hoogh, eenen duym dick, met dunne sijd-tackens, daer weynigh bladeren aen wassen. Sulcks zijnse in Egypten buyten Kayro, alwaer sy met moeyte in een besloten plaetse onderhouden worden; ende somtijdts vergaende, wederom uyt Arabien ontboden moeten worden. Waer dat dese boomkens oock wassen, selden zijn sy vijf voeten hoogh: ende alsse eenen voet hoogh gheworden zijn, dan wordt de struyck in veele dunne sijd-tacken verdeylt, soo dun als Gansen schachten. Men moet de tacken alle iaer snoeyen, ghelijck den Wijngaert: anders soude dit ghewas veraerden. De rijssen wassen recht op, selden in kleyner sijd-tackskens met weynigh bladeren ghedeylt. De bladeren staen aen beyde sijden van een middelribbe ghevoeght, als de Rooselaers, Esschen, Okernoten ende Lentischen ghebeurt: dan elck bladt en is niet grooter dan een Cicer-bladt, soo gheschickt, dat het uyterste bladt het oneffen ghetal maeckt: want alsmen elcke wiecke telt, vindtmer dry, vijf oft seven bladeren aen, selden meer: ende het uyterste bladt is grooter dan d’ander: ende daer af beghinnende, worden de andere allenghenskens kleyner, ghelijck het in de Ruyte-bladeren ghesien wordt. De tackskens ende bladerkens zijn wat tsamentreckende van kracht, ende wat specerijachtigh, vet van smaeck: dan de schorsse van de tackskens rieckt best: maer die schors is tweederley: de uyterste is roodtachtigh ende bedeckt de binnenste groene ghelijck een vlies. Den smaeck daer van is tusschen die van Wieroock ende Terebinthus-bladeren, oft als dien van wilde Saturey, seer aenghenaem: met de vinghers ghewreven, rieckt als Cardamomum. Het hout selve is witachtigh sonder reuck oft smaeck, als onnut hout. Ende dit hout, dat Xylobalsamum heet, uyt Gheluckigh Arabien ghebroght, komt met ’t ghene dat in Egypten wast seer wel over een: want wy hebben, seydt Bellonius, tackskens van onsen Balsemboom by Cayro te Materea ghewassen, by de tacken van Xylobalsamum, die in de Apoteken te koop waren, tsamen ghebroght, ende malkanderen ghelijck ghevonden. Hy ghelooft, dat desen Balsem-boom in alle tijden in Gheluckigh Arabien van selfs ghegroeyt heeft, al schijnt Theophrastus wat anders te segghen. Hy ghelooft oock, dat Opobalsamum, Carpobalsamum ende Xylobalsamum, dat in Egypten daer voor ghehouden ende onderhouden wordt, het oprecht is daer de ouders van ghesproken hebben. Diodorus Siculus seyde oock dat Gheluckigh Arabien sijn Balsam-boomkens voortbrenght aen de Zee, te weten in ’t wildt, niet gheoeffent zijnde. Strabo seydt dat het in Syrien wast by de Meer van Genezareth tusschen de Libanus ende Antilibanus, ende een wel rieckende heesterachtigh boomken is, de Cytisus oft Terebintijn ghelijckende. Andere segghen dat het alleen in ’t Joodsche landt groeyt: ende dat de tacken met een beenen mes oft met een glas alleenlijck ghequetst moeten worden, om den Balsam daer uyt te krijghen: ende waerts datmen ’t met ijser sneedt, dat de heesteren souden sterven. Jae Tacitus schrijft dat dit gewas schijnt te grouwelen ende rijelen alsser maer ijser omtrent komt. Andere segghen dat de Koninghinne Saba dese boomkens uyt Arabien in ’t Joodsche landt ghebroght heeft. Dit verhaelt Bellonius uyt de oude schrijvers ende sijn eyghen ervarentheyt: dan Prosper Alpinus schrijft daer bijnae aldus van: Balsamum, seydt hy, is een rijsachtigh ghewas, soo hoogh als Alcanna oft als Ligustrum, dat is, Monthout oft Cytisus, met seer weynigh bladeren, die van de Ruyt ghelijck, met witter, maer de Lentisch-bladeren dies aengaende ghelijcker, te weten groen, witachtigh, altijdt aen de struyck blijvende. Het hout is gomachtigh, buyten roodtachtigh: de tacken zijn oock roodt, langh, recht, dun, met weynigh bladeren ongheschicktelijck bewassen: ende dese bladeren zijn dry, vijf oft seven by een aen een middelribbe, eenighsins de Lentisch-bladeren daer in ghelijckende. De tackskens zijn wel rieckende, gomachtigh: met de vingheren aengheraeckt zijnde, blijven daer vast aen kleven. De bloemen zijn kleyn, wit, die van Acacia ghelijckende, dry aen elcke wieck hanghende, bijnae krans-ghewijs, seer wel rieckende: dan dien reuck vergaet op seer korten tijdt: daer nae volghen geele saden, in swarte rosachtighe huyskens oft blaeskens ghesloten, seer wel rieckende, binnen in een geele vochtigheyt als honigh hebbende, bitterachtigh van smaeck ende wat scherpachtigh, de tonghe bijtende, ende nae den Opobalsamum rieckende: van grootte ende ghedaente de vruchten van den Terebint-boom ghelijckende, aen ’t uyterste spitsachtigh, in ’t midden dick. Het Opobalsamum, datmen eyghentlijck Balsem, in ’t Arabisch Balassan oft Balessan noemt, druypt oft vloeyt in den Somer uyt de schorsse van dit boomken diemen ten dien eynde quetst oft schrapt: eerst uytkomende is witachtigh; daer nae groen; dan goudtverwigh; ende ten laetsten als Honigh. Eerst is dit sap oock klaer: maer wordt daer nae dick, doncker ende troubel: ende daer nae wordt het heel dun, ende doorschijnen: ten laetsten, oudt zijnde wordt het soo dick als Termentijn. In ’t beghinsel, als het versch is, heeft het eenen seer stercken ende scherpen reuck, die sommighe het hooft seer doet, iae oock het bloet ten neusen uyt doet springhen: dan dese sterckigheyt van reuck vergaet metter tijdt; ende het wordt aenghenaemer om riecken: ende ten laetsten rieckt als niet. Daerom seydt Dioscorides wel, dat het oudt zijnde nerghens toe nut is. In ’t beginsel is het oock seer licht, ende kan haest afghewasschen worden: ende alsmen dat in melck oft water laet druppen, de drup blijft op ’t water drijven, ende gaet niet te gronde. Klaer ende goudtgeel gheworden zijnde, ende van alle vuyligheydt ghesuyvert, is middelmatighlijck ghestelt; want in ’t water gheworpen, sinckt wel eerst, maer komt wederom boven, ende wordt in ’t water ontdaen. Dan ouder wordende, heeft het dese dinghen soo merckelijck niet. Daerom seydt Dioscorides wel, dat den besten Balsem is, die versch is, sterck van reuck, onghemenght, niet suer, licht, haest om af te wasschen, tsamentreckende, ende de tonghe matelijcken bijtende. Om den onghevalschten te kennen, moetmen weten dat den besten is, die in water gheworpen, als melck schijnt te worden. Hier uyt blijckt dat Dioscorides het Balsem-sap wel ghekent heeft: maer dat ’t gewas hem soo volkomen niet bekent en was: dan sijn woorden luyden aldus: Balsamum is een boomken soo groot als Cytisus (niet Leucoion oft de witte Violieren) oft Bucksdoren (niet Pyracantha.) De bladers zijn die van de Ruyte best ghelijck, maer veel witter, altijdts groen; groeyende alleen op een plaetse in Joodschlandt, in een dal, ende in Egypten, verschillende in ruydigheyt, lenghde ende dunnigheydt oft schraligheyt. ‘Tghene dat dun is, ende eenen hayrachtighe krans heeft, heeten sy Theristron, misschien om dat het midts de dunnigheydt lichtelijck afghesneden wordt. In de Hondtsdaghen wordt den boom met Jiseren naghelen ghequetst: ende uyt die quetsure vloeyt een sap dat sy Opobalsamum heeten, maer soo weynigh, datter alle iaer niet meer dan ses oft seven maten van neghen pondt, diemen Congios heet, vergadert worden, ’t welk daar in grooter weerden ghehouden wordt. Desen traen om goedt te wesen, moet versch zijn, sterck van reuck, suyver, niet sarp, goedt om wasschen, effen, tsamentreckende, ende een weynigh bijtende van smaeck. Hy wordt in veele wijsen ghevalscht, als met traen, olie oft vettigheyt van den Terebinth, Cypres, Mastick-boom ende Balanus; desghelijcks met Susinum, Metopium, Honigh oft vloeyende Wachs. Dan als hy ongevalscht is, op een wollen kleedt ghestort, [1379] zijnde, ende laet geen placken, noch en laet gheen teerken als hy uyt ghewasschen wordt: oock smilt hy terstont in ’t water oft melck, ende krijght een melckachtighe verwe; maer en drijft daer niet op; oock wordt hy door ouderdom dick ende arger: ’t welck den ghevalschten niet en doet. Oock heeft den Balsem dat eyghens, dat hy aen de wonden vaster kleeft dan eenighe andere salve oft olie; maer is lichter om uyt te wasschen dan andere olie; ende is daerom eer voor een sap oft traen, dan voor een olie te houden.

Onder alle de deelen van dit Balsem-boomken heeft den traen oft Opobalsamum de meeste kracht, seydt den selven Dioscorides, ende meest verwarmende: want desen Balsem op d’ooghen ghestreken, neemt wegh de duysterheydt, ende ’t letsel van ’t ghesicht. Met salve van Roosen ghemenght, gheneest de groote verkoudtheydt, ende ieucksel van de vrouwelijckheydt, daer op ghestreken; verweckt de maendtstonden van de vrouwen; ende iaeght af de doode vruchten. Balsem verdrijft ‘t schudden ende beven van de kortsen met strijcken, ende suyvert de vuyle zeerigheden; oock verteert hy alle rauwe vochtigheden van vuyle sweeringhen ende aposteunien. Ghedroncken doet water maecken; ende is seer goet de ghene die qualijck konnen hunnen aesem herhaelen. Den selven Balsem wordt met melck ingegheven alsmen Aconitum geten oft ghedroncken heeft, oft teghen de beten oft steken van slanghen ende verghiftighe dieren; ende wordt ghemenght in alle plaesteren die versoeten ende morw maecken, oft in de teghenbaeten van ’t verghift. Andere segghen dat Balsem seer goedt is de ghene die de vallende sieckte hebben, ende betert alle gebreken der longeren, gheneest de vierdedaeghsche kortse, helpt de koude maghe, dry oft vier druppen tseffens met Wijn ghedroncken, ende verwarmt alle inwendighe leden: maer in tijden van pest is hy sorghelijck, midts dat hy te veel verhit; nochtans tuyght Prosper Alpinus, dat sommighe groote Heeren van Arabien ende Turckijen in tijden van peste alle daghen een draghme swaer van desen Balsem pleghen in te slicken. Hy reynight de moeder, verweckt de maendtstonden, ende drijft de doode geboorte uyt; ende alle sieckten, die van kouwe komen, worden daer mede verdreven, soo wel van binnen ghebruyckt, als van buyten op ghestreken. Sommighe maecken daer pessarisen oft tapkens van, om de vrouwen haer stonden te doen krijghen, ende de vrucht uyt te drijven: ende oock om van achter in te steken, om stoelgangh te maecken: Hy sterckt de lamme leden, gheneest de kramp, ende versoet de koude pijne des hoofts, ende belet de melaedtscheyt, op de huyt ghestreken. Twee druppen Balsem in de ooren ghedaen ghenesen de pijne doovigheydt ende suysen; ende in de tanden ghegoten, versoeten den tandtsweer. Balsem onder den navel ghestreken, beneemt de droppelpisse ende koude pisse: op de versche wonden ghedaen heelt die meer in eenen dagh dan andere salven in viertien daghen. Hy doet oock de oude lickteeckenen vergaen, daer op ghestreken, daer wachs op legghende, soo breedt als de wonde is. De Egyptenaers ghenesen daer mede alle versche wonden: soo daer een koopman, die sijn gantsche hooft met stocken tot den beene toe ghewondt was, met Balsem ghestreken zijnde, in eenen dagh tijdts bijnae heel ghenesen is gheweest: soo dat hy in weynigh daghen daer nae ghesont ende sterck gheworden is. Ende voorwaer gantsch Egypten door en isser gheen dingh datmen meer ghebruyckt teghen veele ghebreken, in sonderheydt teghen alle vochtighe koude onghesteltheyt. Ghedroncken oft opghestreken gheneest die vergheven, van slanghen, ende Scorpioenen ghequetst zijn.

Teghen de heete oft verrotte kortsen vinden sy den Balsem oock seer goet, ghedroncken: want dan doet hy de krancken gheweldighlijcken sweeten.

In langhe kortsen van rauwe kouwe vochtigheden ende verstoptheden des inghewants komende, gheven sy een draghme oft twee scrupelen swaer van dit Balsemsap te drincken oft in te swelghen, ettelijcke daghen achter een: want het verlost het inghewant van verstoppinghen, ende verteert de rauwe vochtigheden, de naturelijcke hitte versterckende.

Den Balsem gheneest de ghene die den kramp oft treckinghe der zenuwen hebben van kouwe oft vochtigheyt; de ghene die de draeyinghen in ’t hooft hebben; de vallende sieckte, de gheraecktheydt, bevinghe, hoest die van koude vochtigheydt komt, enghborstigheyt, alsmen den aessem niet herhaelen en kan dan met rechten halse, ende alle moeyelijck herhaelen des aedems, de sinckinghen op de borst, longeren, ende kouwigheydt der maghen, rauwigheyt, ende alle moeyelijcke windtachtigheden: tegen de kouwe ende vochte onghesteltheyt, de worginghe ende opstijginghe des moeders ende pijne der selver, de onvruchtbaerheyt, de witte vloeden, het moeyelijck pissen uyt kouwe, winden oft graveel: ende om de steenen ende nieren te doen breken en te doen rijsen.

De vrouwen van Egypten pleghen den Balsem in te nemen ’t zy met dranck, ’t zy inswilghende, als sy onvruchtbaer zijn; oft sy storten ettelijcke druppen van den selven op heete kolen, ende ontfanghen den roock van onder op: sy strijcken haer huyt daer mede oock dickwijls om de rimpelen te doen vergaen; ende om langh iongh te blijven oft te schijnen: om ’t welcke te doen pleghen de vrouwen eerst in een heete badstove te gaen, ende daer soo langh in te blijven, tot datse heel warm zijn; ende dan bestrijcken sy haer huyt overvloedighlijck met desen Balsem over ende over; ende wel bestreken zijnde blijven in de stove noch den tijdt van een ure oft langher, tot dat de huyt door de groote hitte der stoven alle den Balsem inghenomen heeft, ende droogh gheworden is: ende in dry daghen daer na en vaghen noch en wasschen sy haer aensicht niet af; den derden dagh strijcken sy haer selven weder als voren, soo wel de huyt als de borst. Jae sommighe strijcken haer selven wel tienmael op eenen dagh, latende den Balsem wel doordringhen ende op drooghen. Ende dit strijcken pleghen sy wel een heele maendt langh. Ten eynde van de maendt wassen sy de vuyligheydt af met ghedistilleert Boon-bloemen water, oock Boonen-water, eerste bestrijckende de huyt met wat Olie van Bitter Amandelen, ende vaghen de huyt ettelijcke daghen wel reyn af.

In ’t kort, den Balsem heeft de meeste kracht, daer nae ’t saedt, ende het hout de minste.

Galenus seydt dat den Balsem heet is ende droogh in den tweeden graed, soo fijn van deelen, dat hy eenen specerijachtighe reuck heeft: dan ’t sap oft Opobalsamum is veel dunner dan het cruydt selve, maer niet soo heet als sommighe meynen, bedroghen zijnde door den fijnigheydt van deelen. Maer de vrucht heeft de selve krachten door haeren eyghen aerdt, nochtans is die in fijnigheyt der deelen veel onstercker.

De vrucht van Balsem, anders Balsem-saedt gheheeten, dat is Carpobalsamum Dioscoridis, is oock goedt ghebruyckt, te weten dat goudtgeel is, vol, grof, ghewichtigh, bijtende van smaeck, heet in den mondt, een weynigh hebbende den reuck van den Balsem oft traen self: (dan wordt vervalscht met een saedt het Hypericons-saedt ghelijck, uyt de stadt Petra ghebroght; maer dat wordt bekent door de grootte, ijdelheyt, ende krachteloosheydt ende smaeck van Peper.) Het is seer nut inghegheven teghen de pijne der sijde oft pleuris, om de materie oft het etter te doen rijpen, uyt te worpen, ende verdeylen; ende teghen de ghebreken der longeren, ende den hoest. ‘Tselve is oock seer goet de ghene die sciatica oft heupgicht, vallende sieckte ende draeyinghe in ’t hooft hebben, die met pijne den aessem ophaelen, die qualijck konnen pissen, van de colijcke oft buyck krimpsel ghequelt zijn; teghen de beten van de verghiftighe dieren. Den roock daer van ontfanghen, opent de moeder, oft ghesoden in water, ende daer in gebaeyt: want het treckt de overvloedighe vochtigheyt uyt de leden.

De versche saden ende rijskens van den Balsem zijn by de Egyptenaers seer ghebruyckelijck in alle de dinghen daer den Balsem nut voor is, in sonderheyt om de maghe te verstercken: want sy gheven het poeder daer van met afsiedsel van Spica Nardi ’t gewicht van twee draghmen: het selve doet het afsiedsel der saden ende steelen: ’t welck de naturelijcke hitte seer versterckt: de enghborstigheyt oft moeyelijck herhalen des adem gheneest, ende den kouden hoest, ende andere sieckten van koude oorsaecken komende.

Het poeder van dese saden, ende het water daer sy in ghesoden zijn, kan de vochtigheden des moeders op drooghen, ende de hitte matighen. Sy maecken oock een beroockinghe van de selve teghen alle sieckten des moeders die uyt koude komen. [1380]

Balsem-saedt van de Apoteken oft Carpobalsamum officinarum, en is gheen vrucht van desen Balsem-boom; selfs men weet niet van wat ghewas dat komt; dan midts dat het meest verschimmelt, ende sonder kracht ende reuck is, daerom en behoortmen geensins voor Carpobalsamum te ghebruycken: maer by ghebreke van dien moetmen nemen saedt van den Terebinthus-boom oft Mastick-boom dat niet rijp en is; ’t welck seer veel krachten geeft, seydt Lobel, ende, soo my dunckt, alle deughden ende werckinghen van Carpobalsamum, meer dan iet anders, betoonen kan: andere zijn nochtans van ghevoelen datmen in gebreke van oprecht Carpobalsamum seer bequaemelijck de Cubeben oft de ghemeyne Geneverbezien ghebruycken magh.

Xylobalsamum, dat is het hout van den oprechten Balsem-boom, heeft de krachten van ’t Balsem-saedt, maer wat minder: met water inghenomen gheneest de rauwigheden, buyckkrimpsels oft colijck, verkrompen leden, ende de beten oft steken van fenijnighe dieren. ‘Tselve alsoo ingenomen, doet pissen, drooght de hooftwonden, haelt de schelferen uyt de ghebroken beenders, ende maeckt de salven dick. Het wordt gepresen als het versch is, dun van rijskens, goutgeel, welrieckende, eenighsins den reuck van Balsem hebbende.

Om dit alles in ’t kort te segghen, het sap, de saden, ende het hout van dit Balsem-boomken hebben alle dry eenerhande kracht: doch het sap, dat eyghentlijcker Balsem oft Opobalsamum heet, is het alderkrachtighste; daer nae het saedt oft Carpobalsamum; het onsterckste is het hout, oft Xylobalsamum: daerom salmen in ghebreke van het een, het ander in soo veel grooter ghewicht moghen ghebruycken.

Balsem-hout van de Apoteken, in ’t Latijn Xylobalsamum officinarum, en is anders niet dan scheutkens van den Mastick-boom, die ghemeynlijck gherimpelt zijn, ende nochtans gheensins te verachten, als Lobel daer van betuyght, te weten soo verre als die versch zijn, ende den reuck niet verloren en hebben: want de selve ghestooten, zijn een goedt poeder voor de maghe, inwendigh oft uytwendigh ghebruyckt: ’t welck wel bewijsen de tandtkeuterkens daer van ghemaeckt, die met hunnen goeden reuck ende matighe tsamentreckinghe ende verwarminghe, de tanden ende het tandtvleesch seer wel suyveren, stercken, ende de smerte versoeten: daerom pleghen de ghene die op de Galeyen van Genua sitten, veel duysenden van de selve te maecken ende te verkoopen. Ende dit valsch Balsemhout maghmen om luttel gelts uyt Italien ende Laguedock krijghen. Dan in stede van het oprecht Xylobalsamum wordt de Xyloaloë van sommighe ghebruyckt.

Balsami succedaneum. In stede van desen oprechten Balsem, hebben sommighe gheleerde verscheyden mondt-olien uyt veelerhande cruyden ghetrocken ende ghemaeckt: daer sy meest allegader Terebintijn by ghevoeght hebben. Dan Lobel schrijft (ghelijck in de beschrijvinghe van den Terebint-boom oock verhaelt is) dat hy uyt de eerst uytspruytende ranckskens ende klauwierkens van den Terebinthus oft oprechten Terebentijn-boom, in de Lente eenen seer klaeren ende welrieckende Traen ghetrocken heeft, die oock wel taey was; maer in ’t digereren, tsamen heelen ende de pijne versoeten schijnt hy te doen al ’t ghene dat het Opobalsamum vermagh: daerom alsmen iet in stede van den oprechten Balsem ende Balsem-boom soude willen stellen, soo soudemen den oprechten Terebinthus ende sijnen traen moghen nemen, oft oock sijnen Harst.

Maer aengaende dat sommighe de olie van Groffels-nagelen, Noten-Muscaten oft Caneel meer achten ende beter houden dan desen traen, daer in zijn sy bedroghen: want dese dinghen (hoe wel dat sy riecken ende smaecken) zijn al heeter dan ’t van noode is: ende men bevindt dat de selve op duyster ooghen ghebruyckt den bijsienden blindt maecken; want sy brenghen rimpels op den appel van de ooghe, ende dringen niet door, maer benemen ’t gesicht van den wegh. De olie van Note-Muscate en is door haer slaepmaecken (seydt Lobel) gheensins bequaem noch om van buyten de wonden te heelen, noch om van binnen de krachten van de maghe by een te houden; noch en heeft oock niet dat den oprechten Balsem ghelijck is.

Balsem van West-Indien. In Nieuw-Spaegnien vindtmen eenen seer krachtighen traen, nae de ghelijckenisse van den oprechten Balsem, die in Egypten oft Joodsche landt wast, oock Balsem geheeten; den welcken ghehaelt wordt uyt eenen boom grooter dan den Granaet-boom, met bladeren als Netel-bladeren, dun ende rondom gheschaert, vansommighe Indiaenen Xilo, van andere Zilo ghenoemt.

Desen Balsem wordt op twee verscheyden wijsen vergadert. Eerstelijck wordt de schorsse van den boom, die seer dun ende teer is, op veele plaetsen ghepickt ende ghequetst; ende uyt die quetsuren vloeyt een vochtigheyt die taey is, witachtigh, van groote kracht ende weerden: dan men vindter soo weynigh, datmense selden in anderen landen verspreydt. De ander wijse is de Indiaenen seer ghemeyn, om ’t sap uyt allerley boomen te haelen. Sy snijden ende houwen de tacken ende de struycken van den boom in kleyne stuckskens, ende doense in eenen grooten ketel, daer sy veel water in gieten: ende dit sieden sy sterckelijck. Dan als het koudt gheworden is, nemen sy de Olie die daer op drijft met schelpen af. Ende sulcks is den balsem die wy uyt die landen ontfanghen, te weten bruyn roodt, oft wat swartachtigh, seer lieffelijck van reuck. Dan hy moet in silvere, glase, tenne oft eerde verglaesde kroeskens oft pottekens bewaert worden: want hy dringht door alle hout ende eerdewerck dat niet verglaest en is.

Desen Balsem is scherp van smaeck, ende wat bitterachtigh: hier uyt blijckt dat hy deelachtigh is van eenighe tsamentreckinghe, warmt ende drooght in den tweeden graed. Ende voorwaer dit magh in stede van het oprecht Balsamum van Egypten ghebruyckt worden. Smorghens met nuchtere maghe inghenomen, is seer goedt de ghene die enghborstigh zijn, ende die pijne in de blase hebben: verweckt de maendtstonden, ghelijck hy oock doet met eenen pessaris inghesteken. Vier oft vijf druppelen van desen Balsem, met wijn oft wat Roosewater in eenen lepel ghedaen, ende ’s morghens vroegh in de keele allenghskens ghedrupt, sonder de tonghe te raecken (want den smaeck van Balsem langh in den mondt blijvende soude misschien eenighe walginghe moghen veroorsaecken) ghenesen de oude ghebreken ende weedom der maghen, verstercken die, doen de huyt een goede verwe krijghen, ende verlenghen den adem. Den selven Balsem is de lever nut, opent de verstoptheden der selver, ende behoudt den mensche langh iongh oft ieughdelijck. Soo datter sommighe door het langh ghebruyck van desen Balsem seer oudt gheworden zijn, sonder eenighe pijne oft smerte te ghevoelen, soo sterck blijvende al oft sy noch iongh waeren. Balsem is oock goedt teghen de uytteeringhe: ende suyvert de moeder van de vrouwen die niet ontfanghen en konnen, met eenen pessaris inghesteken.

Van buyten warm op ghestreken met een vederken, neemt wegh alle smerten ende weedommen van koude komende, sonderlinghen alsmen daer eenen doeck op doet in den selven Balsem ghenet. Hy doet oock scheyden ende slincken alle koude gheswillen, ende gheeft alle leden kracht, daer op gheleydt. Op ’t hooft ghesmeert, verquickt ende versterckt de herssenen, ende versoet de pijne, alle schadelijcke vochtigheden wegh nemende. Hy gheneest de gheraeckte, gheslaghen oft beroerde menschen, alsmen de beroerde leden, ende den rughgraet ende den necke daer mede strijckt: in der selver voeghen is hy nut teghen alle krampen, spanninghen ende ghebreken der zenuwen. Balsem versterckt de maghe, daer op ghesmeert, helpt de verdouwinghe der spijsen, ende ontlastse van alle winden ende verstoptheden: ’t selve doet hy aen de milte, die hy oock vermorwt alsse hardt oft gheswollen is. Warm op de lenden ende maghe gheleydt, gheneest de lendensucht, niersucht ende pijne der maghen, van koude ghekomen: het selve vermagh hy alsmen in een warm broodt eenighe druppen Balsems doet, ende dat soo op leght. Op ’t gemacht ghestreken drijft de pisse uyt. Maer voor alle is den Balsem nut in alle flercijn ende pijne der lidtmaten, in sonderheyt in de heupgicht; want hy vermorwt alle overblijvende hardigheyt ende gheswil. By salven, olien en plaesteren is den Balsem oock seer nut: dan het waer te langh om te verhaelen hoe ende teghen wat ghebreken hy met andere dinghen ghebruyckt kan worden. Dan voor allen [1381] is desen Balsem seer ghemeyn om de versche wonden te ghenesen: want hy heeltse in korten tijdt sonder eenigh etter te maecken. Selfs alsser eenighe quetsinghe oft klutsinghe in de wonde is, die het toeheelen beletten soude, soo sal desen Balsem alle gheronnen bloet doen scheyden, verteeren, ende wercken al ’t ghene dat tot de volmaeckte sluytinghe der wonden noodtsaeckelijck is. Om de wonden van de zenuwen te ghenesen, ende de selve beletten te verkrimpen, isser niet sijns ghelijcks. De hooftwonden sal hy oock ghenesen, als het been onghequetst is; ende alle andere versch gheslaghen wonden. De oude wonden kan hy oock wel suyver maecken ende tot heelinghe leyden. In de langhe kortsen salmen daer seer nuttelijck den rugh-graet mede strijcken een half ure voor ’t aenkomen der kortsen, ende vijf oft ses druppelen van den selven met wat Wijns ingheven: ende daer door sullen alle schuddinghen ende bevinghen vergaen.

Eenen anderen Balsem van West-Indien. Nu wordt uyt het vaste landt van West-Indien een groote menighte van Balsem ghebroght, ghetrocken uyt boomen die ghequetst worden, van ghedaente die boomen ghelijckende, van wiens tacken den voorseyden Balsem van Nieuw Spaegnien ghesonden wordt. Dese boomen zijn seer groot ende tot de wortel toe getackt, met twee schorssen bedeckt; van de welcke de eerste grof ende dick is als Korck; de ander is dun, alleen ’t binnenste hout van den boom bedeckende. Wt de ledigheydt, die tusschen dese twee schorssen is, wordt desen Balsem ghehaelt, alsmen die schorsse wat snijdt; ende desen Balsem is eenen witten seer klaeren traen, seer soet ende behaeghlijck van reuck, toonende daer mede sijn uytnemende kracht. Ende (als den selven Monardes betuyght) het is sonder twijffel dat een drup van dien traen beter is dan een groote menighte van den anderen Balsem die door sieden vergadert is, als is ’t dat hy wonderbaerlijcke krachten heeft, als wy in ’t voorgaende Capitel betoont hebben.

De vrucht van desen boom is kleyn, nae de grootte van den boom, te weten niet grooter dan een Erwte oft Cicer, wat bitter van smaeck, besloten in en smal wit hauwken, eenen vingher lang. Met dese vrucht beroocken de Indiaenen alsse met eenighe catarrhen oft sinckinghen ende met den hooftsweer ghequelt zijn. Maer voor dese vrucht heeft Jaques Garet aen Clusius een groote vrucht ghesonden wel dry duymbreedden langh, een breedt, twee hoogh, met een harde rouwe schors, inhoudende een dobbele vrucht, als een groote Amandel, niet onlieflijck van smaeck, ende aenghenaem van reuck: dan midts dat Nicolaus Monardes de vrucht van den oprechten Balsem-boom van West-Indien veel kleyner beschrijft, sullen wy de schilderije by ons houden, totter tijdt toe dat die vrucht ten rechten bekent zy. Want dierghelijcke vrucht is van Matthiolus onder de Indiaensche Haselnoten gherekent, ende by de Mehenbetene eertijdts van Clusius beschreven.

Balsem van Tolu. Wt een landtschap Tolu ghenoemt, in ’t vaste landt van Peru wordt een seer krachtighe soorte van Balsem ghebroght, die daerom Balsamum de Tolu, dat is Balsem van Tolu, magh heeten. De boomkens, daer desen Balsem van komt, zijn als Leeghe Pijn-boomkens, haer tacken herwaerts ende derwaerts spreydende, met bladeren als Caroben loof, altijdt groen: dan de beste zijn die in de hoven onderhouden worden. De schorssen van dese boomkens zijn dun: ende die worden ghequetst oft ghesneden: ende dan kleven sy onder die quetsuren eenighe lepelkens van swarte Wachs ghemaeckt; ende daer in druypt oft traent dan een vettigheydt, die sy daer nae in andere bequaeme pottekens vergaderen ende bewaeren. Dit moet gheschieden als de Sonne op haer heetste is: want de koude lucht soude maecken dat daer niet uyt vloeden en soude. Wt de weeren ende knoopen van den struyck vloeyter oock wat vochtigheyt, dan die drupt op d’eerde, ende gaet verloren.

Dese vochtigheydt is roodt van verwe, nae den gulden treckende, niet heel dick, noch oock niet heel vocht oft dun, seer klevende, ende vast houdende waer datmende aen strijckt, soet ende behaeghlijck van smaeck, ende niet walghelijck als de andere Balsemen, seer lieffelijck van reuck, ende de Limoenen ghelijckende, soo datse niet verborghen en blijft, waerse oock is, maer vervult de plaetse daer sy is met haeren lieffelijcken reuck; ende een weynighsken van de selve in de palme van de handt ghewreven, rieckt bijnae als de bloeme van den Jasmin.

Men magh dese vochtigheydt vrijelijck ghebruycken in al ’t ghene daer de andere iae alderbest Balsemen nut zijn: immers sy is goedt iae beter als den Balsemen die uyt Nieuw Spaegnien ghebroght wordt, als Monardes versocht heeft. Ende de Indiaenen achtense bijster veel. Sy gheneest alle versche wonden door haer heelende kracht, ende belet het etter te groeyen: ende dat meer is, sy en laet gheen lickteeckenen met allen nae dat de wonde ghenesen is. Daerom isse sonderlinghen nut om de wonden des aensichts te ghenesen. Dan men moet de wonden eerst wel suyveren, ende met Wijn wasschen, ende daer nae de kanten oft lippen effen maecken oft by een voeghen, ende daer een weynigh van desen Balsem wat lauwachtigh op strijcken; ende daer op dan eenen dobbelen doeck legghen, die in den selven nat ghemaeckt zy; ende dan moetmen de lippen der wonden toe binden datse niet en gapen. In vier daghen tijdts sullen de wonden ghenesen, sonder die meer als eens te verbinden. Dan men maghse oock wel alle daghe verbinden, den voorseyden doeck vernieuwende, ende met verschen Balsem nat maecken: want dat sal de wonde ghenesen sonder eenigh sweeren oft etteren. De selve vochtigheydt oft Balsem is seer goedt in de wonden daer eenighe beenders in ghebroken zijn, alsmen de schelferen eerst uytneemt. In de wonden van de zenuwen ende lidtmaten die ghesteken zijn, is sy oock seer goedt: want sy belet den kramp, ende maeckt dat de zenuwen niet en krimpen. Als de wonden hol zijn, dan salmense met wat wijns daer in spuyten. ‘Tselve doetmen in de diepe steken, eens ’s daeghs wat van desen warmen Balsem in de wonden gietende. De buylen, blutsinghen ende stooten worden daer oock mede ghenesen, als daer gheen groote verhittinghe by en is. Sommighe druppels van desen Balsem, met wat witten wijn ghedroncken, zijn seer goedt in de enghborstigheydt. Eenen lijnen doeck daer mede bestreken om ’t hooft ghebonden, versoet den hooftsweer die van kouwe komt. Aen ’t voorhooft ghesmeert belet alle sinckinghen op d’ooghen oft elders vallende, ende versoet de pijnen der selver. Heel warm op ’t hooft ghedaen, sterckt de herssenen, versoet de pijn, ende gheneest de beroertheydt. De uytteerende menschen sullen ghenesen als sy ettelijcke daghen achter een sommighe druppen van desen Balsem uyt de palme van hun handt lecken: want hy suyvert de borst wonderlijcken seer. Om de schuddinghen, bevinghen ende kouwe van de langhe kortsen te beletten, salmen den neck strijcken met desen Balsem, wel heet, met wat Olie van Ruyte vermenght: oft men salse eenighe druppen van den selven Balsem van Ghebranden Wijn ingheven: alles wat voor den aenkomens tijdt der kortsen. Om de maghe te verstercken, van pijne te verlossen, gretigh te maecken: ende de spijse wel te doen verteeren, salmen de selve tot den navel toe met desen Balsem strijcken; ende dan doet hy de winden scheyden: in sonderheydt met soo veel Olie van Nardus vermenght. De ghene die eenen gheswollen buyck hebben, ende een verharde milte, sullen hun met desen Balsem strijcken. Dan den selven Balsem verdrijft ende ontdoet alle gheswillen ende koude knobbelen des lichaems, ende neemt wegh alle (selfs de verouderde) weedommen die van kouwe komen, plaesters-ghewijs opghekleeft tot dat de plaester afvalt. ‘Tselve doet hy warm opghestreken, midts daer eenen doeck met warmen Ghebranden Wijn op legghende, alsser eenighe winden in ’t lijf zijn, die krimpselen ende buyckpijn veroorsaecken. Den selven Balsem is oock nut ghestreken op de lendenen teghen de pijne der nieren. Hy versoet oock de smerte van alle vertrocken zenuwen. Is oock nut om de klieren ende opene oft andere gheswillen achter d’ooren te verdrijven. Dese vochtigheydt heeft noch veele andere krachten, als ’t te dencken is; maer de ghene die versocht zijn ende beproeft, moesten hier verhaelt worden

Balsem van San Domingo, soo gheheeten, seydt Clusius, is heel dierghelijck, als den voorbeschreven, maer is wat geeler van verwe. [1382]

Andere Balsemen van Indien is den Balsem van Nieuw Spaegnien van reuck heel ghelijck, maer dun ende ros oft vierigh van verwe, seydt den selven Clusius.

Balsamum of balsem van Arabië en van Indien. 15. (Commiphora opobalsamum)

Balsem is de naam van een welriekende vochtigheid waarnaar alle goede zalven en oliën die enige bijzondere kracht hebben om de wonden te helen ook balsems genoemd worden. Dan het echte Balsamum werd uit Jodenland, Egypte en Arabië gebracht, als Prosper Alpinus betuigt, die daar een geheel boekje van gemaakt heeft en tegenwoordig komt het ook van Arabië, als Clusius schrijft, daar dit boompje vanzelf groeit, dan in Babylonië en te Cairo groeit het van zaad, zegt Lobel, die er ook bijvoegt dat diegene die dat gezien hebben verzekeren dat het een laag boompje is, lelijk of niet fraai in het gezicht, askleurig en met bloemen die op die van de kleine gele jasmijn lijken, maar kleiner en heeft altijd groene twijgen en jaarlijks verlaten zijn bladeren in december wat dat ook voor mei niet weer krijgt. In december worden de takjes gesneden waaraan glaasjes gehangen worden die met was bezet zijn om de goudgele vochtigheid te ontvangen die er uit druipt die de smaak en reuk van muskus heeft. En dit wordt zeer veel geacht. Want de prins van Arabië of, als Prosper Alpinus hem noemt, de [1378] seriph van Mekka die de enigst is die de balsem voor de zijne verzameld, weg schenkt of verkoopt daar dit boompje groeit stuurt de grote Turk elk jaar drie of vier pond van deze balsem, zegt Clusius, en geeft er ook wat aan enige andere heren. Dit gewas is van niemand beter beschreven dan eerst van Bellonius en daarna van de voor vermelde Prosper Alpinus wiens beschrijving hier verhaald moet worden omdat hetgeen dat andere oude schrijvers er van gedacht en beschreven hebben en vooral Dioscorides wiens woorden we ook verhalen zullen, omdat hij dit gewas het eerste en beste van alle ouders beschreven heeft. Dan daarna zullen we alhier ettelijke andere balsems beschrijven die uit Indien gebracht worden en om de gelijke deugden ook dezelfde naam balsem voeren.

Bellonius schrijft er aldus van: ‘Het balsemboompje is een altijd groen gewas, dan in september heeft het soms weinig bladeren (tegen de aard van de altijd groene gewassen die gewoonlijk in de herfst groener zijn dan in de lente) en in de winter komen er nieuwe aan. De stam is enkel en dertig cm hoog en een duim dik met dunne zijtakjes daar weinig bladeren aan groeien. Zulks zijn ze in Egypte buiten Kayro waar ze met moeite in een besloten plaats onderhouden worden en soms vergaan en wederom uit Arabië ontboden moeten worden. Waar deze boompjes ook groeien, zelden zijn ze honderd vijftig cm hoog en als ze dertig cm hoog geworden zijn dan wordt de stam in vele dunne zijtakken verdeeld die zo dun zijn als ganzenschachten. Men moet de takken elk jaar snoeien zoals de wijngaard, anders zou dit gewas verharden. De twijgen groeien rechtop en zijn zelden in kleinere zijtakjes met weinig bladeren gedeeld. De bladeren staan aan beide zijden van een middelrib gevoegd zoals het bij de rozen, essen, walnoten en Lentiscus gebeurt, dan elk blad is niet groter dan een cicerblad en zo geschikt dat het uiterste blad het oneffen getal maakt want als men elk bladpaar telt vindt men er drie, vijf of zeven bladeren aan, zelden meer, en het uiterste blad is groter dan de andere en vandaar af beginnende worden de andere geleidelijk aan kleiner net zoals het in ruitbladeren gezien wordt. De takjes en bladertjes zijn wat tezamen trekkend van kracht en wat specerijachtig, vet van smaak, dan de schors van de takjes ruikt het beste, maar die schors is tweevormig, de uiterste is roodachtig en bedekt de binnenste groene als een vlies. De smaak daarvan is tussen die van wierook en terpentijnbladeren of zoals die van wild bonenkruid, zeer aangenaam en met de vingers gewreven ruikt het als Cardamomum. Het hout zelf is witachtig en zonder reuk of smaak zoals onnut hout. En dit hout dat Xylobalsamum heet dat uit gelukkig Arabië gebracht wordt komt met hetgeen dat in Egypte groeit zeer goed overeen, want we hebben, zegt Bellonius, takjes van onze balsemboom die bij Cairo te Materea groeien bij de takken van Xylobalsamum die in de apotheken te koop waren tezamen gebracht en elkaar gelijk gevonden. Hij gelooft dat deze balsemboom in alle tijden in gelukkig Arabië vanzelf gegroeid heeft, al schijnt Theophrastus wat anders te zeggen. Hij gelooft ook dat Opobalsamum, Carpobalsamum en Xylobalsamum dat in Egypte daarvoor gehouden en onderhouden wordt het echte is daar de ouders van gesproken hebben. Diodorus Siculus zei ook dat gelukkig Arabië zijn balsemboompjes voortbrengt aan de zee, te weten in het wild en niet geteeld. Strabo zei het in Syrië bij het meer van Genezareth tussen de Libanon en Antilibanon groeit en een welriekend heesterachtig boompje is dat op de Cytisus of terpentijnboom lijkt. Andere zeggen dat het alleen in het Joodse land groeit en dat de takken met een benen mes of met een glas alleen gekwetst moeten worden om de balsem er uit te krijgen en zou het zo zijn dat men het met ijzer snee dat de heesters zouden sterven. Ja Tacitus schrijft dat dit gewas schijnt te gruwelen en rillen als er maar ijzer in de buurt komt. Andere zeggen dat de koningin Saba deze boompjes uit Arabië in het Joodse land gebracht heeft’.

Dit verhaalt Bellonius uit de oude schrijvers en zijn eigen ervaring, dan Prosper Alpinus schrijft er bijna aldus van: ‘Balsamum, zegt hij, is een twijgachtig gewas en zo hoog als Alcanna of als Ligustrum, dat is mondhout of Cytisus, met zeer weinig bladeren die op die van ruit lijken met wittere, maar wat dat aangaat meer op Lentiscus bladeren lijken, te weten groen, witachtig en blijven altijd aan de struik. Het hout is gomachtig en buiten roodachtig, de takken zijn ook rood, lang, recht en dun en met weinig bladeren onregelmatig begroeid en deze bladeren zijn met drie, vijf of zeven bijeen aan een middelrib en lijken daarin enigszins op de Lentiscus bladeren. De takjes zijn welriekend en gomachtig en als die met de vingers aangeraakt worden blijven ze er vast aankleven. De bloemen zijn klein en wit die op die van Acacia lijken en met drie aan elke tros hangen, bijna kransvormig en zeer welriekend, dan die reuk vergaat in zeer korte tijd en daarna volgen gele zaden die in zwarte rosachtige huisjes of blaasjes gesloten zijn en zeer welriekend die binnenin een gele vochtigheid als honig hebben, bitterachtig van smaak en wat scherpachtig dat de tong bijt en naar Opobalsamum ruikt en van grootte en gedaante op de vruchten van terpentijnboom lijken, aan het uiterste spitsachtig en in het midden dik. Het Opobalsamum dat men eigenlijk balsem en in het Arabisch balassan of balessan noemt drupt of vloeit in de zomer uit de schors van dit boompje die men tot dat doel kwetst of schrapt en wat er eerst uitkomt is witachtig en daarna groen, dan goudkleurig en tenslotte als honig. Eerst is dit sap ook helder, maar wordt daarna dik, donker en troebel en daarna wordt het heel dun en doorschijnend en tenslotte als het oud is wordt het zo dik als terpentijn. In het begin als het vers is heeft het een zeer sterke en scherpe reuk die sommige het hoofd zeer doet, ja ook het bloed uit de neus laat springen, dan deze sterkte van reuk vergaat op den duur en het wordt aangenamer om te ruiken en tenslotte ruikt het vrijwel niet. Daarom zegt Dioscorides wel dat als het oud is nergens toe dient. In het begin is het ook zeer licht en kan gauw afgewassen worden en als men dat in melk of water laat druppen blijft de drup op het water drijven en gaat niet te gronde. Helder en goudgeel geworden en van alle vuiligheid gezuiverd is het middelmatig gesteld want in het water geworpen zinkt het wel eerst, maar komt wederom boven en wordt in het water opgelost. Dan ouder geworden heeft het deze dingen niet zo opmerkelijk. Daarom zegt Dioscorides wel dat de beste balsem is die vers is, sterk van reuk, ongemengd, niet zuur, licht, gauw om af te wassen, tezamen trekkend en de tong matig bijt. Om de onvervalste te kennen moet men weten dat de beste is die in water geworpen als melk schijnt te worden. Hieruit blijkt dat Dioscorides het balsemsap wel gekend heeft, maar dat het gewas hem niet zo volkomen bekend was, dan zijn woorden luiden aldus: ‘Balsamum is een boompje zo groot als Cytisus (niet Leucoion of witte violier) of buksdoren (niet Pyracantha) De bladeren zijn die van de ruit best gelijk, maar veel witter en altijd groen en groeit alleen op een plaats in het Joodse land in een dal en in Egypte die verschillen in ruigheid, lengte en dunheid of schraalheid. Hetgeen dat dun is en een haarachtige krans heeft noemen ze Theristron, misschien omdat het door de dunheid er gemakkelijk afgesneden wordt. In de hondsdagen wordt de boom met ijzeren nagels gekwetst en uit die kwetsing vloeit een sap dat ze Opobalsamum noemen, maar zo weinig dat er elk jaar niet meer dan zes of zeven maten van negen pond die men Congios noemt verzameld wordt wat daar in grote waarde gehouden wordt. Deze traan moet om goed te wezen vers zijn, sterk van reuk, zuiver, niet scherp, goed om te wassen, effen, tezamen trekkend en wat bijtend van smaak. Het wordt op vele manieren vervalst zoals met traan, olie of vettigheid van de terpentijn, mastiekboom en Balanus en insgelijks met Susinum, Metopium, honig of vloeiende was. Dan als hij onvervalst is en op een wollen kleed gestort [1379] laat het geen plekken en geen smetje na als het gewassen wordt en ook smelt het terstond in water of melk en krijgt een melkachtige kleur, maar drijft er niet op en ook wordt het door ouderdom dik en erger wat de vervalste niet doet. Ook heeft de balsem dat eigens dat het aan de wonden vaster kleeft dan enige andere zalf of olie, maar is gemakkelijker om uit te wassen dan andere olie en is daarom eerder voor een sap of traan dan voor een olie te houden’.

Onder alle delen van dit balsemboompje heeft de traan of Opobalsamum de meeste kracht, zegt dezelfde Dioscorides, en meest verwarmend want deze balsem op de ogen gestreken neemt de duisterheid en het letsel van het gezicht weg. Met zalf van rozen gemengd geneest het de grote verkoudheid, en jeuk van de vrouwelijkheid, daar opgestreken, verwekt de maandstonden van de vrouwen en jaagt de dode vruchten af. Balsem verdrijft het schudden en beven van de koortsen met strijken en zuivert de vuile zeren en ook verteert het alle rauwe vochtigheden van vuile zweren en blaren. Gedronken laat het water maken en is zeer goed diegene die slecht hun adem kunnen herhalen. Dezelfde balsem wordt met melk ingegeven als men Aconitum gegeten of gedronken heeft of tegen de beten of steken van slangen en vergiftige dieren en wordt gemengd in alle pleisters die verzoeten en murw maken of in de tegenbaten van het vergif. Andere zeggen dat balsem zeer goed is diegene die de vallende ziekte hebben en verbetert alle gebreken van de longen, geneest de vierdedaagse malariakoorts, helpt de koude maag, drie of vier druppels tegelijk met wijn gedronken en verwarmt alle inwendige leden, maar in tijden van pest is het zorgelijk omdat het te veel verhit, nochtans betuigt Prosper Alpinus dat sommige grote heren van Arabie en Turkije in tijden van pest alle dagen een drachme zwaar van deze balsem plegen in te slikken. Het reinigt de baarmoeder, verwekt de maandstonden en drijft de dood geborene uit en alle ziekten die van koude komen worden daarmee verdreven en zowel van binnen gebruikt als van buiten opgestreken. Sommige maken er een pessarium of tapjes van om de vrouwen hun stonden te laten krijgen en de vrucht uit te drijven en ook om van achteren in te steken om stoelgang te maken. Het versterkt de lamme leden, geneest de kramp en verzoet de koude pijn van het hoofd en belet de melaatsheid, op de huid gestreken. Twee druppels balsem in de oren gedaan geneest de pijn, doofheid en suizen en in de tanden gegoten verzoet de tandpijn. Balsem onder de navel gestreken beneemt de druppelplas en koude plas en op de verse wonden gedaan heelt die meer in een dag dan andere zalven in veertien dagen. Het laat ook de oude liktekens vergaan, daarop gestreken en er was op leggen zo breed als de wond is. De Egyptenaars genezen daarmee alle verse wonden, zo daar een koopman was die zijn ganse hoofd door stokken tot het been toe gewond was en met het balsem bestreken was in een dag tijd bijna geheel genezen is geweest zodat hij een paar dagen daarna gezond en sterk geworden is. En voorwaar gans Egypte door is er geen ding dat men meer gebruikt tegen vele gebreken en vooral tegen alle vochtige koude ongesteldheid. Gedronken of opgestreken geneest die vergeven of van slangen en schorpioenen gekwetst zijn.

Tegen de hete of verrotte koortsen vinden ze de balsem ook zeer goed, gedronken, want dan laat het de zieke geweldig zweten.

In lange koortsen die van rauwe koude vochtigheden en verstoppingen van het ingewand komen geven ze een drachme of twee scrupels zwaar van dit balsemsap te drinken of in te zwelgen ettelijke dagen achter elkaar want het verlost het ingewand van verstoppingen en verteert de rauwe vochtigheden en versterkt de natuurlijke hitte.

Balsem geneest diegene die kramp of trekking van de zenuwen hebben die van koude of vochtigheid komt en diegene die draaiingen in het hoofd hebben, vallende ziekte, m.s., beving, hoest die van koude vochtigheid komt, benauwdheid als men de adem niet herhalen kan dan met rechte hals en alle moeilijk herhalen van de adem, de zinkingen op de borst, longen en koudheid van de maag, rauwheid en alle moeilijke winderigheid, tegen de koude en vochtige ongesteldheid, de wurging en opstijging van de baarmoeder en pijn er van, de onvruchtbaarheid, witte vloeden en het moeilijk plassen uit koude, winden of niergruis en om de stenen en nieren te laten breken en te laten rijzen.

De vrouwen van Egypte plegen de balsem in te nemen hetzij met drank, hetzij op te zwelgen als ze onvruchtbaar zijn of ze storten ettelijke druppels er van op hete kolen en ontvangen de rook van onder op en ze bestrijken hun huid daarmee ook dikwijls om de rimpels te laten vergaan en om lang jong te blijven of te schijnen en om dat te doen plegen de vrouwen eerst in een hete badstoof te gaan en daar zo lang in te blijven totdat ze heel warm zijn en dan bestrijken ze hun huid overvloedig met deze balsem over en over en als ze goed bestreken zijn blijven ze in de badstoof noch de tijd van een uur of langer totdat de huid door de grote hitte van de badstoof alle balsem ingenomen heeft en droog geworden is en in drie dagen daarna vegen of wassen ze hun aanzicht niet af en de derde dag bestrijken ze zichzelf weer als tevoren en zowel de huid als de borst. Ja sommige bestrijken zichzelf wel tienmaal op een dag en laten de balsem goed doordringen en opdrogen. En dit strijken doen ze wel een hele maand lang. Op het eind van de maand wassen ze de vuiligheid af met gedistilleerd bonenbloemen water, ook bonenwater, en eerst bestrijken ze de huid met wat olie van bittere amandelen en vegen de huid ettelijke dagen goed schoon.

In het kort, balsem heeft de meeste kracht, daarna het zaad en het hout de minste.

Galenus zegt dat balsem heet is en droog is in de tweede graad en zo fijn van delen dat het een specerijachtige reuk heeft, dan het sap of Opobalsamum is veel dunner dan het kruid zelf, maar niet zo heet als sommige menen die door de fijnheid van de delen bedrogen zijn. Maar de vrucht heeft dezelfde krachten door haar eigen aard, nochtans is die in fijnheid van de delen veel zwakker.

De vrucht van balsem, anders balsemzaad genoemd, dat is Carpobalsamum Dioscoridis, is ook goed gebruikt, te weten dat goudgeel is, vol, grof, zwaar en bijtend van smaak, heet in de mond en wat van de reuk van balsem of traan zelf heeft (dan wordt vervalst met een zaad dat op Hypericum zaad lijkt dat uit de stad Petra gebracht wordt, maar dat wordt herkend door de grootte, losheid en krachteloosheid en smaak van peper) Het is zeer nuttig ingegeven tegen de pijn van de zijde of pleuris om de materie of het etter te laten rijpen, uit te werpen en te verdelen en tegen de gebreken van de longen en hoest. Hetzelfde is ook zeer goed diegene die sciatica of heupjicht, vallende ziekte en draaiing in het hoofd hebben, die met pijn de adem ophalen, die slecht kunnen plassen, van de koliek of buikpijn gekweld zijn, tegen de beten van de vergiftige dieren. De rook daarvan ontvangen opent de baarmoeder of gekookt in water en daarin baden want het trekt de overvloedige vochtigheid uit de leden.

De verse zaden en twijgjes van de balsem zijn bij de Egyptenaars in alle dingen zeer gebruikelijk daar balsem nuttig voor is en vooral om de maag te versterken want ze geven het poeder daarvan met afkooksel van Spica Nardi het gewicht van twee drachmen en hetzelfde doet het afkooksel van de zaden en stelen wat de natuurlijke hitte zeer versterkt, de benauwdheid of moeilijk herhalen van de adem geneest en de koude hoest en andere ziekten die van koude oorzaken komen.

Het poeder van deze zaden en het water daar ze in gekookt zijn kan de vochtigheden van de baarmoeder opdrogen en de hitte matigen. Ze maken er ook een beroking van tegen alle ziekten van de baarmoeder die uit koude komt. [1380]

Balsemzaad van de apotheken of Carpobalsamum officinarum is geen vrucht van deze balsemboom, zelfs men weet niet van welk gewas dat komt dan omdat het meest verschimmelt en zonder kracht en reuk is daarom behoort men het geenszins voor Carpobalsamum te gebruiken maar in gebreke van die moet men zaad van de terpentijnboom of mastiekboom nemen dat niet rijp is wat zeer veel krachten geeft, zegt Lobel, en zo ik denk alle deugden en werkingen van Carpobalsamum heeft en meer dan iets anders, andere zijn nochtans van mening dat men in gebreke van echt Carpobalsamum zeer goed de kubeben of de gewone jeneverbessen gebruiken mag.

Xylobalsamum, dat is het hout van de echte balsemboom, heeft de krachten van het balsemzaad, maar wat minder en met water ingenomen geneest het de rauwigheden, buikkrampen of koliek, verkrompen leden en de beten of steken van venijnige dieren. Hetzelfde alzo ingenomen laat plassen, droogt de hoofdwonden, haalt de schilfers uit de gebroken benen en maakt de zalven dik. Het wordt geprezen als het vers is, dun van twijgjes, goudgeel, welriekend en heeft enigszins de reuk van balsem.

Om dit alles in het kort te zeggen, het sap, de zaden en het hout van dit balsemboompje hebben alle drie dezelfde kracht, doch het sap dat eigenlijk balsem of Opobalsamum heet is het allerkrachtigste en daarna het zaad of Carpobalsamum, het zwakste is het hout of Xylobalsamum en daarom zal men in gebreke van het een het ander in zoveel groter gewicht mogen gebruiken.

Balsemhout van de apotheken, in het Latijn Xylobalsamum officinarum is niets anders dan scheutjes van de mastiekboom die gewoonlijk gerimpeld zijn en nochtans geenszins te verachten, als Lobel daarvan betuigt, te weten zover als die vers zijn en de reuk niet verloren hebben want die gestoten zijn een goed poeder voor de maag, inwendige of uitwendig gebruikt wat wel de tandenstokers bewijzen die daarvan gemaakt worden die met hun goede reuk en matige tezamen trekking en verwarming de tanden en het tandvlees zeer goed zuiveren, versterken en de smart verzoeten en daarom plegen diegene die op de galeien van Genua zitten veel duizenden er van te maken en te verkopen. En dit vals balsemhout mag men voor weinig geld uit Italië en Languedock krijgen. Dan in plaats van het echt Xylobalsamum wordt de Xyloaloë van sommige gebruikt.

Balsami succedaneum. In plaats van deze echte balsem hebben sommige geleerde verschillende mondolies uit vele kruiden getrokken en gemaakt daar ze meest allen terpentijn bij gevoegd hebben. Dan Lobel schrijft (net zoals in de beschrijving van de terpentijnboom ook verhaald is) dat hij uit de eerst uitspruitende rankjes en klauwiertjes van de terpentijn of echte terpentijnboom in de lente een zeer heldere en welriekende traan getrokken heeft die ook wel taai was, maar in het digereren, tezamen helen en de pijn verzoeten schijnt het alles te doen wat het Opobalsamum vermag en daarom als men iets in plaats van de echte balsem en balsemboom zou willen stellen zou men de echte terpentijn en zijn traan mogen nemen of ook zijn hars.

Maar aangaande dat sommige de olie van kruidnagels, notenmuskaten of kaneel meer achten en beter houden dan deze traan, daarin zijn ze bedrogen want deze dingen (hoewel dat ze ruiken en smaken) zijn alle heter dan het nodig is en men bevindt dat die op duistere ogen gebruikt de bijzienden blind maken want ze brengen rimpels op de appel van het oog en dringen niet door, maar nemen het gezicht er van weg. De olie van notenmuskaten is door haar slaap maken (zegt Lobel) geenszins geschikt noch om van buiten de wonden te helen, noch om van binnen de krachten van de maag bijeen te houden en heeft ook niets dat op de echte balsem lijkt.

(Myroxylon balsamum) Balsem van West-Indië. In Nieuw Spanje vindt men een zeer krachtige traan die naar de gelijkenis van de echte balsem die in Egypte of Joodse land groeit ook balsem genoemd wordt die uit een boom gehaald wordt die groter is dan de granaatboom en met bladeren als netelbladeren, dun en rondom geschaard en van sommige Indianen xilo en van andere zilo genoemd.

Deze balsem wordt op twee verschillende manieren verzameld. Eerst wordt de schors van de boom die zeer dun en teer is op vele plaatsen geprikt en gekwetst en uit die kwetsing vloeit een vochtigheid die taai is, witachtig en van grote kracht en waarde, dan men vindt er zo weinig dat men het zelden in anderen landen verspreidt. De ander manier is bij de Indianen zeer algemeen om het sap uit allerlei bomen te halen. Ze snijden en houwen de takken en de stammen van de boom in kleine stukjes en doen het in een grote ketel daar ze veel water in gieten en dit koken ze sterk. Dan als het koud geworden is nemen ze de olie die er op drijft met schelpen er af. En zulks is de balsem die we uit die landen ontvangen, te weten bruinrood of wat zwartachtig en zeer lieflijk van reuk. Dan het moet in zilveren, glazen, tinnen of aarden verglaasde kroesjes of potjes bewaard worden want het dringt door alle hout en aardewerk dat niet verglaast is.

Deze balsem is scherp van smaak en wat bitterachtig en hieruit blijkt dat het deelachtig is van enige tezamen trekking, verwarmt en verdroogt in de tweede graad. En voorwaar dit mag in plaats van het echt Balsamum van Egypte gebruikt worden. ‘s Morgens met nuchtere maag ingenomen is het zeer goed diegene die benauwd zijn en die pijn in de blaas hebben, verwekt de maandstonden net zoals het ook doet met een pessarium ingestoken. Vier of vijf druppels van deze balsem met wijn of wat rozenwater in een lepel gedaan en ’s morgens vroeg geleidelijk aan in de keel gedrupt zonder de tong te raken (want de smaak van balsem blijft lang in de mond en zou misschien enige walging mogen veroorzaken) genezen de oude gebreken en weedom van de maag, versterken die, laten de huid een goede kleur krijgen en verlengen de adem. Dezelfde balsem is voor de lever nuttig, opent de verstoppingen er van en behoudt de mens lang jong of jeugdig. Zodat er sommige door het lang gebruik van deze balsem zeer oud geworden zijn zonder enige pijn of smart te voelen en zo sterk blijven al of ze noch jong waren. Balsem is ook goed tegen de uittering en zuivert de baarmoeder van de vrouwen die niet ontvangen kunnen, met een pessarium ingestoken.

Van buiten warm opgestreken met een veertje neemt alle smarten en weedom die van koude komen weg en vooral als men er een doek op doet die in dezelfde balsem nat gemaakt is. Het laat ook scheiden en slinken alle koude gezwellen en geeft alle leden kracht, daarop gelegd. Op het hoofd gesmeerd verkwikt en versterkt de hersens en verzoet de pijn en neemt alle schadelijke vochtigheden weg. Het geneest de m.s., geslagen of beroerde mensen als men de beroerde leden en de ruggraat en de nek daarmee bestrijk en op dezelfde manier is het nuttig tegen alle krampen, spanningen en gebreken van de zenuwen. Balsem versterkt de maag, daarop gesmeerd, helpt de vertering van de spijzen en ontlast ze van alle winden en verstoppingen, hetzelfde doet het aan de milt die het ook vermurwt als die hard of gezwollen is. Warm op de lenden en maag gelegd geneest de lendenzucht, nierzucht en pijn van de maag die van koude komen en hetzelfde kan het als men in een warm brood enige druppels balsems doet en dat zo oplegt. Op het geslacht gestreken drijft de plas uit. Maar voor alles is de balsem nuttig in alle jicht en pijn van de ledematen en vooral in de heupjicht, want het vermurwt alle overblijvende hardheid en gezwel. Bij zalven, oliën en pleisters is de balsem ook zeer nuttig, dan het zou te lang zijn om te verhalen hoe en tegen welke gebreken het met andere dingen gebruikt kan worden. Dan voor alles [1381] is deze balsem zeer gewoon om de verse wonden te genezen want het heelt die in korte tijd zonder enig etter te maken. Zelfs als er enige kwetsing of klutsing in de wond is die het toehelen beletten zou zal deze balsem alle gestolde bloed laten scheiden, verteren en bewerken al hetgeen dat tot de volmaakte sluiting van de wonden noodzakelijk is. Om de wonden van de zenuwen te genezen en die beletten te verkrampen is er zijn gelijke niet. De hoofdwonden zal het ook genezen, als het been ongekwetst is en alle andere vers geslagen wonden. De oude wonden kan het ook wel zuiver maken en tot heling leiden. In de lange koortsen zal men er zeer nuttig de ruggraat mee bestrijken een half uur voor het aankomen van de koortsen en vijf of zes druppels er van met wat wijn ingeven en daardoor zullen alle schuddingen en bevingen vergaan.

Een andere balsem van West-Indië. Nu wordt uit het vaste land van West-Indië een grote menigte van balsem gebracht dat getrokken is uit bomen die gekwetst worden en van gedaante op bomen lijken van wiens takken de voor vermelde balsem van Nieuw Spanje gezonden wordt. Deze bomen zijn zeer groot en tot de wortel toe getakt en met twee schorsen bedekt waarvan de eerste grof en dik is als kurk en de ander is dun die alleen het binnenste hout van de boom bedekt. Uit de ledigheid die tussen deze twee schorsen is wordt deze balsem gehaald als men die schors wat snijdt en deze balsem is een witten en zeer heldere traan die zeer zoet en behaaglijk van reuk is en daarmee zijn uitnemende kracht aantoont. En (zoals dezelfde Monardus betuigt) het is zonder twijfel dat een drup van die traan beter is dan een grote menigte van de anderen balsem die door koken verzameld is als is het dat het wonderbaarlijke krachten heeft, zoals we in het voorgaande kapittel betoond hebben.

De vrucht van deze boom is klein naar de grootte van de boom, te weten niet groter dan een erwt of cicer en wat bitter van smaak besloten in en smal wit hauwtje van een vinger lang. Met deze vrucht beroken de Indianen zich als ze met enige katarren of zinkingen en met hoofdpijn gekweld zijn. Maar voor deze vrucht heeft Jaques Garet aan Clusius een grote vrucht gezonden van wel drie duimbreed lang en een breed, twee hoog met een harde rouwe schors die een dubbele vrucht bevat als een grote amandel die niet onlieflijk van smaak en aangenaam van reuk is, dan omdat Nicolaus Monardus de vrucht van de echte balsemboom van West-Indië veel kleiner beschrijft zullen we de schilderij bij ons houden tot de tijd toe dat die vrucht echt bekend is. Want diergelijke vrucht is van Matthiolus onder de Indiaanse hazelnoten gerekend en bij de Mehenbetene vroeger van Clusius beschreven.

Balsem van Tolu.(Myroxylon toluiferum of Myroxylon balsamum) Uit een landschap dat Tolu genoemd wordt in het vaste land van Peru wordt een zeer krachtige soort van balsem gebracht die daarom Balsamum de Tolu, dat is balsem van Tolu mag heten. De boompjes daar deze balsem van komt zijn als lage pijnboompjes die hun takken herwaarts en derwaarts spreiden en met bladeren als Caroben loof die altijd groen zijn, dan de beste zijn die in de hoven onderhouden worden. De schorsen van deze boompjes zijn dun en die worden gekwetst of gesneden en dan kleven ze onder die kwetsing enige lepeltjes die van zwarte was gemaakt zijn en daarin drupt of traant dan een vettigheid die ze daarna in andere betere potjes verzamelen en bewaren. Dit moet gebeuren als de zon op zijn heetste is want de koude lucht zou maken dat er niets uitvloeien zou. Uit de knoesten en knopen van de stam vloeit er ook wat vochtigheid, dan die drupt op de aarde en gaat verloren.

Deze vochtigheid is rood van kleur en trekt naar het gouden, niet heel dik en ook niet heel vochtig of dun, zeer klevend en vast houdend waar men dat aan strijkt, zoet en behaaglijk van smaak en niet walgelijk zoals de andere balsems en zeer lieflijk van reuk lijkt op limoenen zodat ze niet verborgen blijft waar het ook is, maar vervult de plaats daar ze is met haar lieflijke reuk en wat er van in de palm van de hand gewreven ruikt bijna als de bloem van jasmijn.

Men mag deze vochtigheid vrij gebruiken in al hetgeen daar de andere, ja allerbeste balsems nuttig in zijn, immers ze is goed, ja beter dan de balsems die uit Nieuw Spanje gebracht worden, als Monardus onderzocht heeft. En de Indianen achten het bijster veel. Ze geneest alle verse wonden door haar helende kracht en belet het etter te groeien en dat meer is, ze laat totaal geen liktekens nadat de wond genezen is. Daarom is het bijzonder nuttig om de wonden van het aanzicht te genezen. Dan men moet de wonden eerst goed zuiveren en met wijn wassen en daarna de kanten of lippen effen maken of bijeen voegen en er wat van deze balsem wat lauw op strijken en daarop dan een dubbele doek leggen die daarin nat gemaakt is en dan moet men de lippen van de wonden toe binden zodat ze niet gapen. In vier dagen tijd zullen de wonden genezen zonder die meer dan eens te verbinden. Dan men mag ze ook wel elke dag verbinden en de voor vermelde doek vernieuwen en met verse balsem nat maken want dat zal de wonde genezen zonder enige zweren of etter Die vochtigheid of balsem is zeer goed in de wonden daar enige beenderen in gebroken zijn als men de schilfers er eerst uitneemt. In de wonden van de zenuwen en ledematen die gestoken zijn is ze ook zeer goed want ze belet de kramp en maakt dat de zenuwen niet krimpen. Als de wonden hol zijn dan zal men ze met wat wijn daarin spuiten. Hetzelfde doet men in de diepe steken en een keer per dag wat van deze warme balsem in de wond gieten. De builen, blutsingen en stoten worden er ook mee genezen als er geen grote verhitting bij is. Sommige druppels van deze balsem met wat witte wijn gedronken zijn zeer goed in de benauwdheid. Een linnen doek daarmee bestreken en om het hoofd gebonden verzoet de hoofdpijn die van koude komt. Aan het voorhoofd gesmeerd belet alle zinkingen die op de ogen of elders vallen en verzoet de pijnen er van. Heel warm op het hoofd gedaan versterkt de hersens, verzoet de pijn en geneest de beroerdheid. De uitterende mensen zullen genezen als ze ettelijke dagen achter elkaar sommige druppels van deze balsem uit de palm van hun hand likken want het zuivert de borst wonderlijk zeer. Om de schuddingen, bevingen en koude van de lange koortsen te beletten zal men de nek bestrijken met deze balsem, wel heet en met wat olie van ruit vermengen of men zal ze enige druppels van dezelfde balsem van brandewijn ingeven, alles wat voor het aankomen van de koortsen. Om de maag te versterken, van pijn te verlossen, gretig te maken en de spijs goed te laten verteren zal men die tot de navel toe met deze balsem bestrijken en dan laat het de winden scheiden en vooral met zoveel olie van Nardus vermengt. Diegene die een gezwollen buik en een verharde milt hebben zullen zich met deze balsem bestrijken. Dan dezelfde balsem verdrijft en ontdoet alle gezwellen en koude knobbels van het lichaam en neemt alle (zelfs de verouderde) weedom weg die van koude komen, pleistervormig opgekleefd totdat de pleister er afvalt. Hetzelfde doet het warm opgestreken door er een doek met warme brandewijn op te leggen als er enige winden in het lijf zijn die krampen en buikpijn veroorzaken. Die balsem is ook nuttig gestreken op de lendenen tegen de pijn van de nieren. Het verzoet ook de smart van alle vertrokken zenuwen. Is ook nuttig om de klieren en open of andere gezwellen achter de oren te verdrijven. Deze vochtigheid heeft noch vele andere krachten zoals het te denken is, maar diegene die onderzocht en beproefd zijn moesten hier verhaald worden

Balsem van San Domingo, zo genoemd, zegt Clusius, is heel diergelijk zoals de voorbeschreven, maar is wat geler van kleur. [1382]

Andere balsems van Indien is de balsem van Nieuw Spanje van reuk heel gelijk, maar dun en ros of vurig van kleur, zegt dezelfde Clusius.

Myrrhe-boom, ende Myrrhe. 6.

De Myrrhe is een Gomme oft Traen van eenen vremden ende hedensdaeghs noch niet wel bekenden boom: want sommighe seggen dat den boom die de Myrrhe draeght, kleyner is dan den Wieroock-boom, meer ghetackt, met een harder struyck, ter aerden meest ghekromt, dicker dan eens mans been, bedeckt met een effen schorsse, met bladeren als Olm-bladeren, gekronckelt, met stekelinghen om de kanten beset als de Hulst-bladeren. Andere segghen dat hy den Terebentijn-boom gelijckt, maer harder is ende meer stekende, ronder van bladeren, smaeckende als Terebentijn. Andere segghen dat hy seven oft acht voeten hoogh wordt, doornachtigh, met een harde struyck, krom, dicker dan die van den Wieroock-boom, met een effen schorsse. Andere seggen dat hy doornachtigh is, maer bladeren heeft als den Olijf-boom, meer gerimpelt ende stekende. Sommige vergelijcken hem met den Genever-boom: dan seggen, dat hy noch meer steeckt, ende ronder bladeren heeft, doch met dierghelijcken smaeck. Veele willen segghen dat de Myrrhe ende den Wieroock van eenerhanden boom komen. Dioscorides seydt dat het eenen boom is de Spina Egyptia ghelijckende. Soo datter niet sekers van en is.

Dan om dese Myrrhe te vergaderen, worden de boomen ghequetst, ende dan vloeyter een sap oft traen op de matten die daer onder ghespreyt worden; oft men vergadertse alsse stijf gheworden is aen den boom selve; oft sy wordt van der aerden opgeraept. Datse van de struyck selve ghetrocken ende geruckt wordt, blijckt hier uyt, te weten datmen de Myrrhe somtijdts vast siet kleven aen eenighe schorsse de Laurier oft Terebinth-schorsse ghelijckende. Dioscorides ende Plinius maecken daer verscheyden soorten van. Een soorte is vet, daermen de Staćte uyt haelt: ende die heet Pediasimos. Een ander is noch vetter, die veel Stacte van haer gheeft; ende is Gabirea ghenoemt. Dan de beste is Troglodytica, toeghenoemt nae de plaetse daerse groeyt: dese is blinckende, tusschen groen ende geel, bijtachtigh ende scherp op de tonghe. Een ander soorte is sacht als Bedellium, wat sterck van reuck, die de beste is nae de Troglodytica. De andere soorten zijn swartachtigh; de een is heel dor ende swart, ende heet Caucaulis: d’ander ende slechtste van allen heet Ergasima, die gheen vettigheydt en heeft, verschimmelt ende scherp, de Gomme ghelijckende. De Amminea wordt wederleydt ende veracht, seydt Dioscorides: [1368] dan Plinius vermaent van een Minaea, die hy voor de naestebest-houdt. Dioscorides ende Galenus vermanen noch van een Myrrhe die sy Boeotica noemen;’t welck een afghesneden ende in kleyne stuckskens verdeylde wortel is, van eenen boom die in Beotien wast, van reuck de Myrrhe ghelijckende.

Voorts is het voor seker dat den Myrrhe-boom in Arabien meest wast: dan men vindt hem oock in Indien; ende in sommighe Indische eylanden, in vetten ende goeden grondt. Sy wordt oock tweemael in eenen Somer vergadert, als den Wieroock.

Desen traen oft Gomme heet in ’t Latijn Myrrha; hier te lande Myrrhe; in Hooghduytschlandt Myrrh; in ander taelen heeftse oock dierghelijcke naemen: in ’t Griecks Smyrna; in Indien Bola. De onrechte oft Beotische soorte heet Smyrne Boeotice.

Myrrhe is warm ende droogh in den tweeden graed, bitter ende afvaghende. Sy verweckt nochtans den slaep. Een klontkens Myrrhe soo groot als een Erwte inghenomen, gheneest den ouden hoest ende enghborstigheyt, pijne der sijden ende van de borst, den buyckloop ende roodtmelizoen. Soo veel Myrrhe met Peper ende water ghenomen twee uren voor ’t aenkomen der kortsen, belet de koude rijelen oft schudden ende beven der selver. Myrrhe onder de tonghe ghehouden tot datse ghesmolten is, geneest de rouwigheydt ende heesheyt van de keele, ende maeckt een heldere stemme. Sy versacht de verharde moeder: van onder ghebruyckt met Alssen, afsiedsel van Vijgh-boonen, oft sap van Wijn –Ruyte, verweckt de maendtstonden, ende vervoordert het baren. Sy gheneest het verrot tandtvleesch, ende maeckt de losse tanden vast, alsmen den mondt spoelt met Myrrhe, Wijn ende Olie. Men knauwtse om den stinckende aedem te ghenesen. Sy doodet oock de wormen des buycks. Op de zeerigheden des hoofts gheleydt, gheneest die; ende is goet tot de zeeren ende kloven die aen oft onder d’ooren komen; ende is goet om de wonden te ghenesen daer het been ontdeckt is, met Sleckenvleesch ghemenght. In de draghende etterachtighe ooren ghedruypt met Heul sap, Castorie ende Glaucium, suyvert die ende gheneest de ontstekinghe der selver. Met edick opgheleydt, gheneest sy de krauwagie. Met Ladanum ende Myrtus Wijn opgeleydt belet het hayr uyt te vallen. Sy vervult de loopende zeeren der ooghen; ende neemt wegh de schellen der selver, ende gheneest het duyster ghesicht. Met ghesmolten Aluyn vermenght, verdrijft den quaden reuck van d’oxels, daer mede ghestreken. Met een veder in de neusgaten ghesteken, gheneest de oude snoteringhe ende sinckinghe uyt den hoofde. Myrrha in een hardt ey warm ghelaten in een koude plaetse, gheeft een water oft olie, goedt om de lickteeckenen te doen vergaen. Van de Myrrha wordt een Swertsel oft Soet ghemaeckt, ghelijck van den Wieroock, dienende tot de selve dinghen. De Myrrhe van Beotien heeft oock een verwarmende kracht: maeckt sacht, ende doet scheyden; ende is oock goedt in de beroockinghen; dan sy is nu onbekent.

De slechtste Myrrhe is die swaer is, van buyten ende van binnen gelijckelijcken swart; de ghene die verscheyden verwen van binnen toont, alsmense breeckt, is wat beter: maer de alderbeste is die versch is, bekensel oft besmeurt, licht, alom eenverwigh, die veel witte aderen vertoont alsse ghebroken wordt, in kleyne stuckskens ende niet in groote klonten versamelt, scherp ende bitter van smaeck, sterck van reuck. Galenus raedt ons te verkiesen de Trogloditica ende Minea, die goet van reuck is, ende gheen Opotalpasum in en heeft.

Myrrhe-boom van ’t Ioodtsche landt, in ’t Latijn Myrrha Iudaica, is een stekelighe heester, in ’t wildt wassende, die Bellonius voor de Myrrhe aensach; met een kromme omghedraeyde struyck, dicht, met stekende vinnighe doornen beset; bladeren hebbende als die van Acacia, maer wat grooter.

Opocalpasum wordt ghevonden by de vetste ende beste Myrrhe, seydt Galenus; maer is een doodelijck dingh, soo dat sommighe daer van ghestorven zijn, als sy de Myrrhe ghenomen hadden daer dit Opocalpasum by was. Dit schijnt eenighe hitte te hebben: want hy seydt dat het een scheydende ende dunmaeckende kracht heeft. Daerom en schijnt het geen eenerhande dingh te wesen met het Opocalpasum oft Succes Carpasi; want dat is een koudt sap, ende van krachten den Scheerlinck wat ghelijck. Dan sommighe betoonen dat de beste Myrrhe in Opocalpasum verandert datmen sien kan als daer iet verscheydenverwighs in ghevonden wordt, ende dat het gheen dingh op sijn selven en is, maer anders niet dan de beste Myrrhe die bedorven zijnde doodelijck wordt.

Mirreboom en Mirre. 6. (Commiphora myrrha)

Mirre is een gom of traan van een vreemde en tegenwoordig noch niet goed

bekende boom, want sommige zeggen dat de boom die mirre draagt kleiner is dan de wierookboom, meer getakt en met een hardere stam die ter aarden meestal gekromd is en dikker dan een mannenbeen en bedekt met een effen schors, met bladeren als olmbladeren die gekronkeld en om de kanten met stekels bezet zijn als hulstbladeren. Andere zeggen dat het op de terpentijnboom lijkt, maar harder is en meer steekt, ronder van bladeren en als terpentijn smaakt. Andere zeggen dat hij twee meter tien of twee meter veertig hoog wordt, doornachtig en met een harde stam, krom en dikker dan die van de wierookboom en met een effen schors. Andere zeggen dat hij doornachtig is, maar bladeren heeft als de olijfboom en meer gerimpeld en steekt. Sommige vergelijken hem met de jeneverboom en zeggen dat hij noch meer steekt en rondere bladeren heeft, doch met diergelijke smaak. Vele willen zeggen dat mirre en wierook van een boom komen. Dioscorides zegt dat het een boom is die op de Spina Egyptia lijkt. Zodat er niets zeker van is.

Dan om deze mirre te verzamelen worden de bomen gekwetst en dan vloeit er een sap of traan op de matten die daaronder gespreid worden of men verzamelt het als het stijf geworden is aan de boom zelf of het wordt van de aarde opgeraapt. Dat ze van de stam zelf getrokken en gerukt wordt blijkt hieruit, te weten dat men de mirre soms vast ziet kleven aan enige schors die op laurier of terebintschors lijkt. Dioscorides en Plinius maken er verschillende soorten van. Een soort is vet daar men de Stacte uit haalt en die heet Pediasimos. Een andere is noch vetter die veel Stacte van zich geeft en is Gabirea genoemd. Dan de beste is Troglodytica en zo genoemd naar de plaats daar ze groeit en die blinkt en is tussen groen en geel, bijt en is scherp op de tong. Een andere soort is zacht als Bedellium en wat sterk van reuk die de beste is na de Troglodytica. De andere soorten zijn zwartachtig, een is heel dor en zwart en heet Caucauli en de andere en slechtste van allen heet Ergasima die geen vetheid heeft, verschimmelt en scherp en op gom lijkt. Amminea wordt weg gelegd en veracht, zegt Dioscorides, [1368] dan Plinius vermaant van een Minaea die hij voor de naast beste houdt. Dioscorides een Galenus vermanen noch van een Myrrhe die ze Boeotica noemen wat een afgesneden en in kleine stukjes verdeelde wortel is van een boom die in Beotië groeit en van reuk op myrrhe lijkt.

Voorts is het voor zeker dat de myrrheboom meestal in Arabië groeit, dan men vindt hem ook in Indien en in sommige Indische eilanden in vette en goede grond. Het wordt ook tweemaal in een zomer verzameld zoals wierook.

Deze traan of gom heet in het Latijn Myrrha, hier te lande myrrhe, in Hoogduitsland Myrrh en in ander talen heeft het ook diergelijke namen, in het Grieks Smyrna, in Indien Bola. De onechte of Beotische soort heet Smyrne Boeotice.

Myrrhe is warm en droog in de tweede graad, bitter en afvegend. Ze verwekt nochtans de slaap. Een klontjes myrrhe zo groot als een erwt ingenomen geneest de oude hoest en benauwdheid, pijn van de zijden en van de borst, buikloop en rode loop. Zoveel myrrhe met peper en water genomen twee uren voor het aankomen van de koortsen belet de koude rillingen of schudden en beven er van. Myrrhe onder de tong gehouden totdat ze gesmolten is geneest de ruwheid en heesheid van de keel en maakt een heldere stem. Ze verzacht de verharde baarmoeder, van onder gebruikt met alsem en een afkooksel van lupinen of sap van wijnruit verwekt de maandstonden en bevordert het baren. Ze geneest het verrot tandvlees en maakt de losse tanden vast als men de mond spoelt met myrrhe, wijn en olie. Men kauwt het om de stinkende adem te genezen. Ze doodt ook de wormen van de buik. Op de zeren van het hoofd gelegd geneest het die en is goed tot de zeren en kloven die aan of onder de oren komen en is goed om de wonden te genezen daar het been ontbloot is, met slakkenvlees gemengd. In de dragende etterachtige oren met heulsap, bevergijl en Glaucium gedrupt zuivert die en geneest de ontsteking er van. Met azijn opgelegd geneest het de jeuk. Met Ladanum en myrtuswijn opgelegd belet het haar uit te vallen. Ze vervult de lopende zeren van de ogen en neemt de schellen er van weg en geneest het duister gezicht. Met gesmolten aluin vermengt verdrijft het de kwade reuk van de oksels, daarmee gestreken. Met een veer in de neusgaten gestoken geneest het de oude snottering en zinking uit het hoofd. Myrrhe warm in een hard ei gelaten in een koude plaats geeft een water of olie dat goed is om de liktekens te laten vergaan. Van myrrha wordt een zwartsel of roet gemaakt zoals van wierook die tot dezelfde dingen dient. Myrrhe van Beotië heeft ook een verwarmende kracht, maakt zacht en laat scheiden en is ook goed in de berokingen, dan ze is nu onbekend.

De slechtste myrrhe is die zwaar is en van buiten en van binnen gelijk zwart en diegene die verschillende kleuren van binnen vertoont als men het breekt is wat beter, maar de allerbeste is die vers is, bekensel of besmeurt, licht en alom eenkleurig die veel witte aderen vertoont als het gebroken wordt in kleine stukjes en niet in grote klonten verzameld is, scherp en bitter van smaak en sterk van reuk. Galenus raadt ons aan de Trogloditica en Minea te kiezen die goed van reuk is en geen Opotalpasum in heeft.

Mirre boom van het Joodse land, in het Latijn Myrrha Judaica, is een stekelige heester die in het wild groeit en die Bellonius voor mirre aanzag met een kromme omgedraaide stam, dicht met stekende vinnige doornen bezet, bladeren heeft als die van Acacia, maar wat groter.

Opocalpasum wordt gevonden bij de vetste en beste myrrhe, zegt Galenus, maar is een dodelijk ding zodat sommige daarvan gestorven zijn als ze myrrhe genomen hadden daar dit Opocalpasum bij was. Dit schijnt enige hitte te hebben want hij zegt dat het een scheidende en dun makende kracht heeft. Daarom schijnt het niet hetzelfde ding te wezen met het Opocalpasum of Succes Carpasi, want dat is een koud sap en van krachten de scheerling wat gelijk. Dan sommige betonen dat de beste myrrhe in Opocalpasum verandert wat men zien kan als daar iets verschillend kleurigs in gevonden wordt en dat het geen ding op zichzelf is, maar niets anders dan de beste myrrhe die bedorven is en dodelijk wordt.

Bdellium, Gumme Anime, ende Copal. 7.

In gheen oude boecken en vindtmen den boom, daer het Bdellium van komt, beschreven: dan veele zijnder die meynen dat het den selven boom is daer de Myrrhe aen wast. Ende voorwaer de Gomme oft den traen, die hedensdaeghs Bdellium ghenoemt wordt, is de Myrrhe soo van smaeck, verwe ende wassen ghelijck, datse beyde ten minsten voor mede-soorten te houden zijn: daerom segghen sommighe dat het een doornachtighe mede-soorte is van Wieroock-boom: ende sommighe hebben de suyverste ende reynste deelen daer van Bdellium ghenoemt; ende de onsuyverste den naem Myrrha ghegheven. Dan Plinius seydt dat den boom van Bdellium swart is, soo hoogh als eenen Olijf-boom, met bladeren als Wilde Eycken-loof, anders van vrucht ende gedaente den Wilden Vijgh-boom ghelijck: ende dat daer eenen Traen uytkomt, die sommighe Bdellium noemen, andere Malachra, andere Madelcon. Men vindter drijderhande, nae de plaetse daer het groeyt. Het beste ende suyverste Bedellium komt uyt Arabien: een ander soorte vindtmen in Indien, ende dit is swart, vuyl, in grooter klonters versamelt. Een derde soorte wordt ghebroght uyt Petra een stadt van Surien, die dor is, harstachtigh, ende bleeck; ende dese is de nastbeste. Het Bdellium wies oock in Babylonien ende Medien.

In ’t Griecks heet desen traen Bdellion; in ’t Latijn Bdellium: welcken naem soo veel beteeckent als ofmen Stinckende seyde: want dit schijnt een van de dingen gheweest te zijn, die door haeren grooten ende stercken reuck by nae stoncken, oft onlieflijck waren. Sommige heeten ’t Bdellium Saracenium oft Sembracenicum.

Bdellium is warm in den tweeden graed: maeckt sacht, ende doet scheyden, oft verteert. Bdellium inghenomen drijft de winden uyt de moeder, daer op geleydt, oft den roock daer af van onder ontfanghen; ende iaeght af de doode vrucht en alle vochtigheden. Met nuchter speecksel nat ghemaeckt, verdrijft de hardigheden, ende gheneest de gheswillen binnen ende buyten de keelen. ‘Twordt ghedaen in de weeckmaeckende salven, die teghen de knobbelen ende knorren van de zenuwen gebruyckt worden: dan om dat daer toe bequaemer te gebruycken, salmen dat stooten, ende met wijn oft warm water smilten. Dan is het oock goedt ghenoten van de ghene die eenen moeylijcken hoest hebben, ende die van eenighe slanghen ghebeten zijn. Het gheneest de ghescheurtheydt, ende de ghespannen, ghequetste ende verstuyckte zenuwen ende leden.

Het beste Bdellium is bitter, sonder suerigheydt, welrieckende als Zee-naghel oft Onyx alsmen ‘t brandt, klaer als Lijm, vet van binnen, ende broos.

Hierocles dede in sijn Diatessaron het Bdellium in stede van Myrrhe. Dan om dat hedensdaeghs het Bdellium onbekent is, soo salmen daer voor moghen nemen de aldervetste ende gomachtighste Myrrhe. Rondeletius seydt datmen in ghebreke van Bdellium de Propolis soude moghen nemen, dat is het taey geel welrieckende sacht stopsel van de Bien huyskens.

Een vrucht voor Bdellium ghesonden, van Clusius beschreven, is soo groot als een Okernote, oft grooter, bijkants drijkantigh, nochtans langhworpigher, ende eenighsins de Vijghe ghelijckende, welrieckende, aschgrauwachtigh van verwe, met een harde schelpe, waer in dat een keest schijnt te wesen. Sommighe segghen dat het de Cuciophori is, oft de keerne van de vrucht die Theophrastus Cuci noemt, segghende: Arbor Cuciophora ( in ’t Griecks) is den Dadel-boom van struyck ende bladeren ghelijck, altijdt in twee tacken ghedeylt, bequaem om daer iet mede te binden. De vrucht vult de handt, is rondt, geelachtigh, soetsappigh, niet veel by een wassende als de Dadelen, maer elck bijsonder, met een grooter keern, seer hardt, daer sy ringhen van draeyen. Het hout wordt van de Persiaenen veel gheacht, om de voeten van hun besteden te maecken.

Gummi Anime is van sommighe voor het oprecht Bdellium ghehouden, om dat het met de beschrijvinghen van Dioscorides ende Plinius niet qualijck over een en [1369] komt. Ende dit is eenen traen, bequaem om by de beroockinghen te doen, die in Portugael uyt Ethiopien ghevoert wordt. Amatus Lusitanus maeckt daer dry soorten van. De eerste is wit oft rosachtigh, doorschijnende, als rouwen oft onghepolijsten Emmer: ende hy noemt die eyghentlijck Cancanum: ende wordt met groote klonteren verkocht: dan sy druypt van hooghe boomen met Myrtus-bladeren. De tweede soorte is swartachtigh, bijnae als Lijm oft Colophonie; ende is wel rieckende; ende wordt naer den Grieckschen naem Aminea in Portugael Antimum gheheeten; ende wordt ghebruyckt van de vrouwen by beroockinghen, ende van de Medicijns tot de smerten die van kouwe komen. De derde soorte is bleeck ende herstachtigh. Welcke dry soorten alle eenen goeden reuck van haer spreyden, alsmense brandt: dan de twee laetste zijn wat drooghachtigher ende bitterachtigher van smaeck. Hermolaus Barbarus seydt dat Anime Orientale (te weten het teghenwoordigh) groeyt op een plaetse niet verre van daer den Wieroock wast, ende daer nae Anime ghenoemt wordt.

Sommighe segghen dat Gumme Anime is eenen Peckachtighen oft Bitumineusen Herst, die in Bresilien, ende in Sirvam, niet verre van de Molucken, ghevonden wordt; ende dient om de schepen mede te strijcken: dan den reuck daer van en is niet als Cancamum, maer is alleen wat herstachtigh.

Anime van West-Indien, van Monardes beschreven, ende Anime Americanum geheeten (van andere Album Anime) wast in Nieuw Spaegnien; ende is eenen traen oft Herst van eenen boom, wit van verwe, den Wieroock ghelijckende, wat olieachtigher dan het Copal: ende wordt verkocht met grove bollekens oft greynkens als Wieroock, maer wat dicker; de welcke ghebroken zijnde, een geele verwe vertoonen als Herst: ende is seer lieffelijck van reuck, ende vergaet haest alsmen ’t op kolen leght: dan het verschilt van het Anime van Oost-Indien, om dat het kleyner stucken heeft, niet soo wit ende niet soo doorschijnende. Het wordt gehaelt uyt de boomen die ghequetst worden, als Wieroock oft Mastick-boomen. Het wordt tot veele dinghen ghebruyckt, maer meest tot de sieckten des hoofts (ghelijck het Tweede Anime van Amatus Lusitanus vermaent) die van koude komen; ende teghen de sinckinghen ende vloeden die nae eenighe krachtige purgatien plegen te volghen, alsmen de slaepstede daer mede beroockt: ende het suyvert de locht. Oock om wel te slapen, worden de slaepmutsen daer mede beroockt. Jae men beroockt het hooft selve daer mede, alsmen eenighe pijne in ’t hooft heeft: want het versterckt het hooft. Men menght het oock by de plaesters ende salven, alsmen verstercken wil, ende de winden doet scheyden. Het wordt ghebruyckt in stede van Wieroock, soo wel in alle de voorseyde ghebreken, als in de beroockinghen. ‘Tselve gheeft de herssenen kracht, plaesters-ghewijs op ’t hooft gheleydt: het versterckt de maghe oock ende alle zenuwachtighe leden, met Wachs vermenght, ende eenen tijdt langh ghedraghen, ende dickwijls vernieuwt: want dan treckt het de kouwe uyt alle leden, ghemerckt dat het warm is in den tweeden, ende vocht in den eersten graed.

Copal wast oock in Nieuw Spaegnien, ende is het voorgaende Anime wat ghelijck; ende is eenen seer witten Herst, doorluchtigh, blinckende, met groote klonteren, doorschijnende schijven van Quee-cruydt niet qualijck ghelijckende, tamelijcken wel rieckende, maer niet soo wel als het Anime. De Indiaenen ghebruyckense om hun Goden mede te eeren, ende oock de vremdelinghen, die hun komen besoecken, daer mede willekom te heeten. Dan het is nut teghen de koude ghebreken van ’t hooft, als Wieroock oft Anime; ende is warm in den tweeden, ende vocht in den eersten graed; ende door sijn waterachtighe deelen bequaem om te versachten, ende te doen scheyden, als Monardes tuyght. Gomara seydt datter twee soorten van Copal zijn. De eerste heet Xoloch copalli; ende is rimpelachtigh, sacht, voorts als Wieroock. De tweede is veel beter, ende heet Copal cahuitl; ende wordt voor een Myrrhe aenghesien.

Olie van Copal-yva wordt nu uyt West-Indien ghebroght, seydt Clusius; dan ofse uyt desen Copal ghetrocken is, dat is ons onbekent. Sy wordt veel gheacht om de versche wonden te heelen. Dan sy is tweederley; de eene is rosachtigh ende dickachtigh, als den Balsem die uyt het eylandt Hispaniola ghebroght is: de andere is veel witter ende dunner, doch alsoo welrieckende als de voorgaende.

Cancanum Dioscoridis sal hier nae vermaent worden by de beschrijvinghe van Lacca, hoe wel dat het schijnt dat de Anime beter met het Cancanum over een komt dan de Latra.

Cumac, Camac, ende Samac, is den Indiaenschen oft Arabischen naem van alle Gommen.

Amber, oft Succinum, wordt van meest alle schrijvers voor gheen cruydt, maer voor bitumen, oft een traninghe uyt de Zee-klippen ghehouden: andere (als Bellonius) segghen dat Ambra onder de soorten van Gommen te rekenen is, tranende uyt eenen boom die in Egypten wast, nae het segghen van Diodorus Siculus. Maer door dien datter gheen sekerheydt van dusdanighen boom en is, sullen wy van dese Amber hier niet breeder spreken.

Bdellium, gom Anime en kopal. 7. (Commiphora africana)

In geen oude boeken vindt men de boom daar het Bdellium van komt beschreven, dan velen zijn er die menen dat het dezelfde boom is daar myrrhe aan groeit. En voorwaar de gom of traan die tegenwoordig Bdellium genoemd wordt is de myrrhe zo van smaak, kleur en groei gelijk dat ze beide tenminste voor medesoorten te houden zijn en daarom zeggen sommige dat het een doornachtige medesoort is van wierookboom en sommige hebben de zuiverste en reinste delen daarvan Bdellium genoemd en de onzuiverste de naam Myrrha gegeven. Dan Plinius zegt dat de boom van Bdellium zwart is en zo hoog als een olijfboom en met bladeren als wild eikenloof, anders van vrucht en gedaante lijkt het op de wilde vijgenboom en dat er een traan uitkomt die sommige Bdellium noemen, andere Malachra en andere Madelcon. Men vindt er drie geslachten naar de plaats daar het groeit. Het beste en zuiverste Bedellium komt uit Arabië en een andere soort vindt men in Indien en dit is zwart, vuil en in grotere klonters verzameld. Een derde soort wordt uit Petra gebracht, een stad van Syrië, die dor is, harsachtig en bleek en dit is de naast beste. Het Bdellium groeide ook in Babylonië en Medië.

In het Grieks heet deze traan Bdellion en in het Latijn Bdellium welke naam zoveel betekent als of men stinkend zei, want dit schijnt een van de dingen geweest te zijn die door zijn grote en sterke reuk bijna stonken of onlieflijk waren. Sommige noemen het Bdellium Saracenium of Sembracenicum.

Bdellium is warm in de tweede graad en maakt zacht en laat scheiden of verteert. Bdellium ingenomen drijft de winden uit de baarmoeder, daarop gelegd of de rook daarvan van onder ontvangen en jaagt de dode vrucht en alle vochtigheden af. Met nuchter speeksel nat gemaakt verdrijft het de hardigheden en geneest de gezwellen binnen en buiten de keel. Het wordt gedaan in de week makende zalven die tegen de knobbels en korrels van de zenuwen gebruikt worden, dan om dat daartoe beter te gebruiken zal men dat stoten en met wijn of warm water smelten. Dan is het ook goed genoten van diegene die een moeilijke hoest hebben en die van enige slangen gebeten zijn. Het geneest de breuken en de gespannen, gekwetste en verstuikte zenuwen en leden.

Het beste Bdellium is bitter zonder zurigheid, welriekend als zeenagel of Onyx als men het brandt en helder als lijm, vet van binnen en broos.

Hierocles deed in zijn Diatessaron het Bdellium in plaats van myrrhe. Dan omdat tegenwoordig het Bdellium onbekend is zo zal men daarvoor de allervetste en gomachtigste myrrhe mogen nemen. Rondeletius zegt dat men in gebreke van Bdellium de Propolis zou mogen nemen, dat is het taai geel welriekende zacht stopsel van de bijenhuisjes.

Een vrucht voor Bdellium gezonden en van Clusius beschreven is zo groot als een walnoot of groter, bijna driekantig, nochtans langwerpiger en enigszins op een vijg leek, welriekend, asgrauwachtig van kleur met een harde schelp waarin een kern schijnt te wezen. Sommige zeggen dat het de Cuciophori is of de kern van de vrucht die Theophrastus Cuci noemt en zegt: ‘Arbor Cuciophora ( in het Grieks) is de dadelboom van stam en bladeren gelijk en altijd in twee takken gedeeld en geschikt om er iets mee te binden. De vrucht vult de hand en is rond, geelachtig, zoetsappig die niet veel bijeen groeit zoals dadels, maar elk apart en met een grote kern die zeer hard is daar ze ringen van draaien. Het hout wordt van de Perzen veel geacht, om de voeten van hun betsteden te maken’.

(Hymenaea courbaril) Gummi Anime is van sommige voor het echt Bdellium gehouden omdat het met de beschrijvingen van Dioscorides en Plinius niet slecht overeen [1369] komt. En dit is een traan die geschikt is om bij de berokingen te doen die in Portugal uit Ethiopië gevoerd wordt. Amatus Lusitanus maakt er drie soorten van. De eerste is wit of rosachtig, doorschijnend als ruwe of ongepolijste amber en hij noemt die eigenlijk Cancanum en wordt met grote klonters verkocht, dan het drupt van hoge bomen met Myrtusbladeren. De tweede soort is zwartachtig en bijna als lijm of Colophonie en is welriekend en wordt naar de Griekse naam Aminea in Portugal antimum genoemd en wordt gebruikt van de vrouwen bij berokingen en van de dokters tegen de smarten die van koude komen. De derde soort is bleek en harsachtig. Welke drie soorten allen een goede reuk van zich verspreiden als men ze brandt, dan de twee laatste zijn wat droger en bitterder van smaak. Hermolaus Barbarus zegt dat Anime Orientale (te weten het tegenwoordige) groeit op een plaats niet ver waar de wierook groeit en daarnaar Anime genoemd wordt.

Sommige zeggen dat gom Anime een pekachtige of bitumineuze hars is die in Brazilie en in Sirvam, niet ver van de Molukken, gevonden wordt en dient om de schepen mee te bestrijken, dan de reuk daarvan is niet als Cancamum, maar is alleen wat harsachtig.

Anime van West-Indië is van Monardus beschreven en Anime Americanum genoemd (van andere Album Anime) groeit in Nieuw Spanje en is een traan of hars van een boom die wit van kleur is en op wierook lijkt, wat olieachtiger dan het kopal en wordt verkocht met grove bolletjes of korreltjes als wierook, maar wat dikker en als die gebroken wordt een gele kleur als hars vertoont en is zeer lieflijk van reuk en vergaat gauw als men het op kolen legt, dan het verschilt van het Anime van Oost-Indien omdat het kleinere stukken heeft, niet zo wit en niet zo doorschijnend. Het wordt uit de bomen gehaald die gekwetst worden zoals wierook of mastiekbomen. Het wordt tot vele dingen gebruikt, maar meest tot de ziekten van het hoofd (zoals het tweede Anime dat van Amatus Lusitanus vermaand is) die van koude komen en tegen de zinkingen en vloeden die na enige krachtige purgatieven plegen te volgen als men de slaapstede daarmee berookt en het zuivert de lucht. Ook om goed te slapen worden de slaapmutsen daarmee berookt. Ja men berookt het hoofd zelf daarmee als men enige pijn in het hoofd heeft want het versterkt het hoofd. Men mengt het ook bij de pleisters en zalven als men versterken wil en de winden laat scheiden. Het wordt gebruikt in plaats van wierook en zowel in alle voor vermelde gebreken als in de berokingen. Hetzelfde geeft de hersens kracht, pleistervormig op het hoofd gelegd, het versterkt de maag ook en alle zenuwachtige leden, met was vermengt en een tijd lang gedragen en dikwijls vernieuwt want dan trekt het de koude uit alle leden, gemerkt dat het warm is in de tweede en vochtig in de eerste graad.

(Hymenaea martiana?)

Kopal groeit ook in Nieuw Spanje en is het voorgaande Anime wat gelijk en is een zeer witte hars, doorluchtig, blinkend en met grote klonters, doorschijnende schijven die veel op die van kwee lijken die tamelijk goed ruiken, maar niet zo goed als het Anime. De Indianen gebruiken het om hun Goden er mee te eren en ook de vreemdelingen die hun komen bezoeken en daarmee welkom te heten. Dan het is nuttig tegen de koude gebreken van het hoofd zoals wierook of Anime en is warm in de tweede en vochtig in de eerste graad en door zijn waterachtige delen geschikt om te verzachten en te laten scheiden zoals Monardus betuigt. Gomara zegt dat er twee soorten van kopal zijn. De eerste heet Xoloch copalli (Agathis dammara?) en is rimpelachtig, zacht en voorts als wierook. De tweede is veel beter en heet Copal cahuitl en wordt voor een myrrhe aangezien.

Olie van Copal-yva wordt nu uit West-Indië gebracht, zegt Clusius; dan of ze uit deze kopal getrokken is, dat is ons onbekend. Ze wordt veel geacht om de verse wonden te helen. Dan ze is tweevormig, de ene is rosachtig en dikachtig zoals de balsem die uit het eiland Hispaniola gebracht is en de andere is veel witter en dunner, doch net zo welriekend als de voorgaande.

Cancanum Dioscoridis zal hierna vermaand worden bij de beschrijving van Lacca, hoewel dat het beter dat met het Anime Cancanum overeen schijnt komt dan de Lacca.

Cumac, Camac en Samac is de Indiaanse of Arabische naam van alle gommen.

Amber of Succinum wordt van meest alle schrijvers niet voor een kruid, maar voor bitumen of een traan uit de zeeklippen gehouden, andere (als Bellonius) zeggen dat Ambra onder de soorten van gommen te rekenen is die uit een boom traant die in Egypte groeit naar het zeggen van Diodorus Siculus. Maar doordat er geen zekerheid van dusdanige boom is zullen we van deze amber hier niet uitvoeriger spreken.