Juglans

HET XXIII. CAPITEL.

Van Okernoten.

Ghedaente.

De Note-boomen worden seer groot, ende hebben dicke hooghe struycken met veele tacken, bedeckt met een aschverwigh oft wat groenachtighe, ende dickwijls ghespleten oft ghekloven schorsse. Haer tacken worden verre ende wijt uytghespreydt. De bladeren wassen vijf oft ses aen een middelribbe tsamen tegen malkanderen aen beyde sijden vergadert, ghelijck de Esschen-bladeren; van de welcke het uyterste alleen staet; dan elck bijsonder bladt is langher, breeder ende dicker dan de Esschen-bladeren, kael ende effen, ende sterck van reuck. In stede van het bloeysel komen daer langhe bleeckgeele Cattekens voort, twee oft dry by een, neffens den oorsprongh van de blader-steelkens afhanghende. Daer nae volghen de Vruchten oft Noten, twee, dry, oft vier by een gevoeght, soet van reuck, ter wijlen sy noch heel iongh ende teer zijn, elck van buyten met een grasverwige oft groene snoester bedeckt: ende daer onder is een harde houtachtighe schelpe, daer die keerne oft keest tusschen vellekens in besloten leydt, ghemeynlijck in vieren ghedeylt, in ’t midden met een hardt velachtigh afschutsel ghescheyden. Het binnenste vleesch oft mergh van dese keerne is wit, soet, ende goedt van smaeck; te weten alsse noch versch is: maer ouder gheworden zijnde wordt het somtijdts vet, olieachtigh, garst ende onlieflijck van smaeck.

Tijdt.

De bladeren van dese boomen komen in ’t beghinsel van de Lente midtsgaders oft wat nae het bloeysel voort. Dan de vruchten oft Noten worden rijp omtrent de Oogstmaendt.

Naem.

Desen boom wordt gheheeten in ’t Griecks Carya; in ’t Latijn Nux; in onse tael Noote-boom ende Nootelaer; in ’t Hooghduytsch Nuszbaum; in ’t Fransch Noisier; in ’t Spaensch Negueyra; in ’t Enghelsch Wal nut tree, in ’t Beemsch Wlasky wokcch.

De vrucht is genoemt in ’t Griecksch Caryon ende Karyon basilicon, dat is in ’t Latijn Nux regia; hoe wel dat sy in ’t Latijn meest ende gemeynlijck alleen Nux geheeten wordt, ende somtijdts Nux Iuglans; als ofmen seyde Iovis glans ende Iuvans glans, om de groote nuttigheydt die dese vrucht heeft: sommige noemense oock [ 1278] Persica Nux; in Brabandt heet sy Okernoten ende Walsche noten; in Hooghduytschlandt Welschnusz ende Baumnusz; in Vranckrijck Noix; in Italien Noce; in Spaegnien Nuezes ende Nous; in Enghelandt Walnut; in Beemerlandt Wlasky worech.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

De groene ende versche Noten (te weten de binnenste keernen, van haer snoesteren, schellen ende vellen ghesuyvert ende ghepelt) zijn wel aenghenaem ende lieflijck om eten: dan sy hebben eenighe koeligheydt in haer, met veele vochtigheydt; te weten als sy noch niet volkomen rijp gheworden zijn. Sy zijn quaedt ende moeyelijck om verteeren, ende voeden seer luttel, ende gaen traeghelijcken af.

De drooghe Noten zijn warm ende verdrooghende van aerd, maer meest als sy vet, olieachtigh ende garst geworden zijn: ende dan zijn sy de maghe seer tegen ende schadelijck; want behalven dat sy quaedt ende hardt om verteeren zijn, soo vermeerderen sy de menighte van de galachtighe vochtigheden: sy maecken oock hooftsweer; ende zijn quaedt de ghene die hoesten ende kort van adem zijn, oft eenighe ghebreck op de borst hebben.

Dese drooge Noten met drooghe Vijghen ende Ruyte inghenomen, beschutten ende behoeden den menschen van alle quaden drancken ende doodelijck vergift.

Wat veelachtigh van dese drooghe Okernoten ghegeten drijft de breede worden uyt de darmen

De selve drooge Noten met Aiuyn, Sout ende Honigh vermenght, zijn goedt gheleydt op de beten van de verwoede honden, ende oock op de beten van de menschen.

Drooghe Okernoten gheknouwt ende van buyten op gheleydt, ghenesen den kancker, de voortsetende zeeren, gheswillen, bloedtsweeren, steenpuysten, ende het uytvallen van de hayre; ende dat seer haest, als Dioscorides betuyght.

In de selve ghebreken werckt oock seer sterckelijck de Olie die uyt de voorseyde Noten gheperst is, de welcke seer dun van deelen ende fijn oft subtijl van stoffe ende substantien is, verteerende, scheydende ende verwarmende van aerd.

De heele Noten, noch iongh ende kleyn, eer dat haer middel-schelle hardt gheworden is, afghepluckt, ende met Honigh oft Suycker wegh geleydt ende geconfijt, zijn seer goedt van smaeck ende lieflijck om eten; ende geven eenen specerijachtigen geur ende smaeck van haer; ende door de tsamentreckende kracht van de buytenste groene schorssen konnen sy de maghe oock verstercken ende kracht gheven; doch niet in menighte als een spijse, maer alleen matelijcken ende ghelijck een medicijne ghenoten zijnde.

De snoesteren oft buytenste groene schorsen van de Okernoten verdroogen seer; ende zijn sterckelijck tsamentreckende van naturen: daerom worden sy ghestampt; ende tsap daer van wordt by een medicijne in de Apoteken ghedaen, die tot alle swillinghe ende eerst beghinnende sweeringhen van der keelen ende van den mondt seer goedt is, soo ons Galenus eerst gheleert ende ghewesen heeft.

De bladeren van dese Note-boomen, ende oock de ionghe bottekens, hebben oock eenighe tsamentreckende kracht, als den selven betuyght: dan nochtans de warme ende drooghe kracht is daer wel de merckelijckste ende de sterckste in. Daerom worden sy hedensdaeghs van sommighe ghebruyckt om daer badinghen oft stovinghen ende wasschinghen van te maecken, om te verteeren ende te doen sweeten.

BIIVOEGHSEL.

De Okernoten heeten in de Apoteken Nux oft Nux usalis; anders Nux escaria. Den naem Walnoten oft Walnusz is soo veel te segghen als Wtghelesen Noten, oft Verkosen Noten: dan andere noemense Walsche Noten, om datse in ’t Walschlandt veel groeyen: dan den naem Nux ende Caryon wordt de soorte van Wolfs-melck Wijfken met Myrtus bladeren oock medeghedeylt. Het bloeysel dat in Meert wat voor de bladeren voortkomt, ende dat wy Cattekens noemen, heet Iuli oft Catuli in ’t Latijn. Van de oeffeninghe van desen boom zijn de boecken van de Landtwinninghe heel vol. Hy ontreckt ’t voedtsel van al datter wast: maer staet aldernoodtste by eenen Eycken-boom; want dan moet een van beyden haest verdorren. Men grieffiet hem op sijns ghelijck, oft op eenen Pruym-boom.

Ander gheslacht van Okernoten. Een medesoorte van dese Note-boom heet Clusius Iuglandis genus alterum: ende dese is voortghekomen van een langhworpighe ende teerer Note dan de ghemeyne: de bladeren waeren veel teerer ende smaller dan die van de ghemeyne, rondom gheschaerdt, swaer ende sterck van reuck als d’andere.

Oker-Note van Canada, in ’t Latijn Iuglans Canadensis, als Petrus Hondius die beschrijft, is een Note uyt dat deel van West-Indien dat Nieuw Vranckrijck oft Canada ghenoemt wordt. Dese Note is bijnae twee duymbreedden hoogh, in ’t omgaen bijnae dry duymbreedden breedt, onder bot, boven spits; de welcke in twee ghelijcke deelen ghescheyden kan worden, ende noch andere verdeylinghen vertoont: van verwe is sy swart, met wat bleeck geels daer by: sy en gheeft gheen gheluyt, alsmense schudt: ende drijft op ’t water. Dese Note in d’aerde ghesteken heeft sijn botsel seer haest voortghebroght, te weten in sestigh daghen tijdts; ende is van dat selve iaer twee palmen hoogh gheworden: te weten eenen tack uytghevende by beurten met bladeren ghevleughelt, te weten aen beyde sijden van een middelribbeken oft steelken, dat roodt van verwe is, hanghen vier oft vijf bladeren teghen den anderen over staende, aen ’t uyterste een onpaer bladt hebbende. Elck bladt is aen beyde de sijden, in sonderheydt aen de onderste ruygh, ende rouwachtigh, ende niet soo gladt oft blinckende als onse ghemeyne Oker-Noten bladeren. Daer beneffens zijn sy oock slapper ende min sappigh, voor niet bot oft stomp, maer langher ende spits, ende daerom de Esschen-bladeren veel ghelijcker. Om de kanten zijn sy gheschaerdt, oock dies aengaende de Esschen-bladeren dan de Note-bladeren ghelijcker. Sy en hebben oock gheenen bijsonderen reuck, als de onse: dan van smaeck zijn sy eerst grasachtigh, daer nae wat scherper, ende de tonghe een weynighsken bijtende. In ’t laetste van September vallen sy af, ende laeten een groote bot op ’t sop. Het voorder sal ons den tijdt leeren.

Noch van de krachten.

Den Note-boom, seydt Galenus, heeft soo wel in de bladers als in de spruytkens eenighe tsamentreckinghe, maer noch merckelijcker in de schellen ende snoesters, midtsgaders de bloemstelen, ende oock de wortelen.

De Noten selve noch versch zijnde, zijn warm in den eersten ende droogh in den tweeden graed: ende hebben daer een onvolmaeckte tsamentreckinghe by, midtsgaders eenighe heel rouwe vochtigheydt. Maer de oude oft drooge Noten zijn warm ende drooger.

Dese vruchten (als Simeon Sethi schrijft) worden haest verteert in de koude maghen; maer in de heete ende galachtighe veranderen sy in galachtighe vochtigheden: sy zijn goedt ghegheten de ghene die nuchteren pleghen over te gheven oft te spouwen, als Plinius betuyght: ende sy dienen meest de oude lieden in den Winter, ten zy datse enghborstigh, vochtigh oft swaer van bloedt zijn: want sy doen hoesten, ende doen haest braecken, sonderlinghen voor andere spijsen ghegheten; ende ontstellen oft verhitten de keele, ende de tonghe: in voeghen dat Rabbi Moses versekert, dat die veel Noten eet, heesch wordt, ende sijn spraecke verliest, soo dat hy die niet haest weder krijghen en sal.

Maer de versche Noten schaden de maghe min dan de drooge, om datse soeter zijn, ende niet soo scherp oft niet soo dun van stoffe als de drooghe: sy voeden oock wat meer. Dan de drooghe, alsse wat in water gheleghen hebben, ende dan ghepelt oft ghesuyvert zijn, stoppen min; ende zijn bijnae soo goedt als de versche, te weten alsmense daer nae in Wijn weyckt eermense eet, oft alsmen daer wat Loock mede eet.

De beste Noten zijn die dun van schelp zijn, langhworpigh, wit, vol ende groot, versch, maer rijp ghepluckt, dat is als de groene snoester beghint te splijten, ende dan in de Sonne ghedrooght. Sommighe pluckense groen, ende leggense in Honigh, ende houdense soo wel een heel iaer door goedt. Ende desen Honigh is dan sonderlinghen goedt om in gorgelinge te ghebruycken tegen de quade sweeringhe van de keele; ende is soo goedt als het Diacarydion van Galenus.

De heel ionghe Noten worden oock van haer schellen ghesuyvert tot de keest toe, ende met Caneel ende Groffels-naghelen besteken zijn in Suycker ghesoden ende bewaert, om de maghe te verquicken.

Teghen ’t vergift ende teghen de pest nam den Koningh Mithridates twee keesten van dese Okernoten, dry Vijghen, twintigh Ruyte bladers, een koren Souts: van dit tsamen ghestooten met wat Wijn nam hy alle morghen wat in. Andere nemen Amandelen, in stede van Sout. Andere nemen twee oude Okernoten, een Vijghe, tien Ruyte bladers, een koren Souts; tsamen ghemenght, ghestooten, ende onder d’asschens ghebraden ende met Wijn besproyt. Andere nemen een pondt Vijghen, een half pont oude Okernoten, vier oncen groene Ruyte bladers, dry vierendeel loots Souts: stooten dit tsamen met Wijn: ende nemen hier af een Haselnote groot tseffens, ende drincken daer wat Wijns op.

Heel oude Noten, met de schelpe in water gheleydt, tot dat het velleken, daer de keest mede bekleedt is, licht afghetrocken wordt, daer nae in eenen pot met seer goeden ghebranden Wijn twee oft dry daghen gheweyckt, wel toeghedeckt zijnde, twee oft dry van die Noten doen de vrouwen haer stonden krijghen, ’t selve acht oft tien daghen langh onderhouden, voor den tijdt dat sy ghewent zijn die te hebben. Dan de keesten ghebrandt zijnde, met Wijn ghestooten, ende op den buyck gheleydt, stoppen de maendtstonden.

De selve Noten, oft haer keesten alleen, gestooten oft ghebrandt, genesen de carbonckels ende fistels van de oogen: ende de quetsuren van de zenuwen: maer van een nuchter mensche gheknauwt, zijn goedt op den beet van een dullen hondt. De selve heel verouderde vette Note keernen kleyn ghestooten, ghenesen de quade schorftheden van den hoofde, ende doen vergaen [1279] de blauw gheslaghen ende ghestooten placken, daer op gheleydt. De selve drooge Noten met Ruyte ende wat Honighs ghemenght, zijn goedt gheleydt op de sweerende borsten, koude apostumatien, ende verwronghen leden: maer met Ruyte ende Olie ghestooten, ghenesen de gheswillen aen de keel oft squinancie, daer op gheleydt, ende ’t sweeren van de ooren, met wat Honighs vermenght.

Water ghedistilleert van de groene oft onrijpe Noten, die omtrent Sint Jans misse ghepluckt zijn, is goedt teghen de derdedaeghsche kortse, als men daer een roomerken vol van indrinckt. ‘Tselve is goedt teghen de verhittinghe ende sweeringhe van de borst, ende oock teghen de pest, ende meer andere voorseyde ghebreken. Het is sonderlinghen goedt om ’t gheronnen oft gheklontert bloet te doen scheyden, als iemant binnen ’s lichaems gequetst is. Andere besighen dat in quade zeeren van de schenckelen ende schenen, daer verrot vleesch is, ende in de traenende oft draghende zeerigheden van ’t hooft.

Olie van de Okernoten die ghestampt zijn, ghemaeckt oft gedistilleert, nae ’t Griecksch Caryinum ghenoemt, heeft de selve kracht van het Balaninum; ende doet braecken, ende doet de winden scheyden, vier, vijf, oft ses oncen seffens ghedroncken; ende gheneest de Colijcke oft krimpinghe in den buyck, ende de ghebreken van de Nieren. Alsmen wat gheblusschet oft ghewasschen Calck menght onder dese Olie, ’t sal een goedt salfken zijn teghen ’t gheswil ende spanninghe van de zenuwen. Dese Olie gheneest het quaedt zeer, doet vergaen de quade schorftheydt van den hoofde. Ende voorwaer dese vrucht is seer vol Olie: ende hoe langher datse wegh geleydt wordt, hoese vetter wordt: ende dan gheeft sy meest Olie, selfs al waerse verschimmelt. Want is ’t dat ghy die slechtelijck roost, oft met een heet Jiser soetelijck douwt, soo sal daer een Olie uyt komen, sonderlinghen om de blauw gheslaghen placken, ’t zy aen de oogen, ’t zy elders in ’t aensicht oft aen ’t lichaem te verdrijven.

Het houten velleken dat tusschen de keest van de Note light, uyt de Sonne ghedrooght, ende dan kleyn ghestooten, stilt de buyckpijn, colijcke ende krimpingher der darmen: de heele Noten met de snoesters doorbrandt, ende op den navel ghebonden, doen oock ’t selve: dan sommige branden de Noten in den heert, ende blussende dickwijls in Bier oft Wijn; ende drincken dien Wijn tot de selve sieckte.

De snoesteren van de Noten, dat is de groene schellen, in water ghesoden, zijn oock goedt gheleydt op de blauw gheslaghen placken ende quade schorftheydt van ’t aensicht: ende zijn goedt teghen ’t roodtmelizoen. Galenus ghebruyckte haer uytgheperst sap in Honigh ghesoden, ghelijck dat van de Moerbesien ende Haghebesien, in alle dinghen daer de voorseyde sapen goedt toe zijn; ende hiet dat Diacarydion. De selve snoesters oft de schellen verbrandt ende ghestooten, ende met Wijn vermenght, doen ’t hayr weer groeyen, alsmen daer de kaele steden van ’t hooft strijckt. Van dese schellen worden oock goede asschens ghebrandt, daer een looghe van ghemaeckt wordt, die het hayr swart, donsachtigh ende sacht maeckt.

De bladers doen braecken: ende daerom wordt ’t sap daer uyt ghedouwt, ende van de landtlieden ghebruyckt: met Edick ghestooten verdrijven de pijne der ooren. De teere bladeren oft spruyten worden in Mey ghesoden; ende dat water maeckt den buyck weeck sonder eenighe moeyte.

De kleyne cattekens, dat is de bloeyselen, in den oven ghedrooght, oft het poeder van de gedrooghde Note schellen, met witten Wijn ghedroncken, een vierendeel loots swaer, doen braecken, ende ghenesen midts dien de colijcke ende pijne in de nieren, ende zijn uytermaten goedt teghen het opstijghen des moeders, als oock ’t poeder van de vellekens die om de keest zijn.

De gomme, die uyt desen boom vloeyt, is goedt ghebruyckt teghen de ghebreken van de nieren, schrijft Julius Scaliger. De schorsse van de wortel in Edick gheweyckt, op den pols ghebonden, treckt al de hitte van de kortsen uyt: maer ’t vel gaet af. Dan de wortel selve doet oock braecken, alsmen die siedt, ende dat water drinckt.

De Alchymisten pleghen noch veele Wateren, Olie, Extractien ende andere konstige bereydingen uyt de Noten ende uyt den gantschen Noten-boom te maecken, soo wel teghen de colijcke ende teghen de pest, als meer andere quade ghebreken, die nu hier al te langh zijn om te verhalen.

Ander ghebruyck.

Den Noten-boom heeft noch veele andere nuttigheden. Want alsmen van eenen hondt ghebeten is, diemen twijffelt dat soude moghen dul wesen, salmen van den selven dagh een oude Note kleyn ghestooten op den beet legghen; ende die daer nae weder af nemen, ende worpen voor de hongherighe Hinne: want is ’t datse die eet, ende niet en sterft, dat is een teecken dat den hondt niet dul en is; maer sterftse, soo is hy dul: ende men moet binnen de dry daghen eenighen raet teghen den beet doen. Den landtman houdt voor seker waer teecken datter veel Koren sal zijn, als den Noten-boom wel gheladen is. De Olie van Noten dient in de lampen voor licht; ende wordt van de schilders ende schrijnwerckers ghebruyckt. De bedorven Noten dienen oock voor licht, maer niet soo wel als de Olie. De Noten met Loock ghemenght, oft by Aiuyn gheleydt, trecken de sterckheydt daer uyt. Een Note gesteken in een Kiecken datmen sieden wil, is oorsaeck dat het eer morw wordt; van ghelijcken doetse in eenen pot by het vleesch ghedaen. De schelle van de Note wordt van sommighe op de spijse ghestroyt in stede van Peper. De Volders ghebruycken de selve groene snoesters oock: ende de Visschers stampense ende worpense in water, ende storten in ’t selve water op d’aerde; ende dat water sal de Pierwormen uyt d’aerde doen kruypen. Dese groene snoesteren van selfs open ghegaen, ende van den boom ghevallen worden in water ghesoden: ende alsmen met dit water eenigherhande wit hout strijckt, ’t sal de verwe van Noten-boom hout krijghen. De selve snoesteren, noch groen zijnde (oft haer sap, bewaert ende ghedrooght, met eenigh nat ontdaen) aen de borstels van peertsteerten ghestreken, maeckense bruyn. Dit hout van den Noten-boom is seer bequaem om fraeye wercken van te maecken, midts dat het effen is ende net. Dan het verstorven hout van den Noten-boom dient om te branden, ende moet dickwijls afghekapt worden.

Dan die van hoofde weeck zijn en moghen onder den Noten-boom niet sitten oft schuylen; want sijn schaduwe is quaedt; ende het Koren, dat daer onder staet, ende aerd niet wel.

HET XXIII. KAPITTEL.

Van okkernoten. (Juglans regia)

Gedaante.

De notenbomen worden zeer groot en hebben dikke hoge stammen met vele takken die met een askleurige of wat groenachtige en dikwijls gespleten of gekloven schors bedekt zijn. Haar takken worden ver en wijd uitgespreid. De bladeren groeien vijf of zes aan een middelrib tezamen tegenover elkaar aan beide zijden verzameld en lijken op de esbladeren waarvan het uiterste alleen staat, dan elk apart blad is langer, breder en dikker dan de esbladeren, kaal en effen en sterk van reuk. In plats van bloemen komen er lange bleekgele katjes voort en twee of drie bijeen die naast de oorsprong van de bladsteeltjes afhangen. Daarna volgen de vruchten of noten, twee, drie of vier bijeen gevoegd en zoet van reuk terwijl ze noch heel jong en teer zijn en elk is van buiten met een graskleurige of groene schil bedekt en daaronder is een harde houtachtige schelp daar die kern of keest tussen velletjes in besloten ligt die gewoonlijk in vieren gedeeld is en in het midden met een hard velachtig afschutsel gescheiden. Het binnenste vlees of merg van deze kern is wit, zoet en goed van smaak, te weten als ze noch vers is, maar ouder geworden wordt het soms vet, olieachtig, scherp en onlieflijk van smaak.

Tijd.

De bladeren van deze bomen komen in het begin van de lente met of wat na het bloeisel voort. Dan de vruchten of noten worden rijp omtrent augustus.

Naam.

Deze boom wordt in het Grieks Carya genoemd, in het Latijn Nux, in onze taal noote-boom en nootelaer, in het Hoogduits Nuszbaum, in het Frans noisier, in het Spaans negueyra, in het Engels wal nut tree, in het Boheems wlasky wokcch.

De vrucht is in het Grieks Caryon en Karyon basilicon genoemd, dat is in het Latijn Nux regia, hoewel dat ze in het Latijn meest en gewoonlijk alleen Nux genoemd wordt en soms Nux Juglans als of men zei Jovis glans en Juvans glans vanwege de grote nuttigheid die deze vrucht heeft, sommige noemen het ook [ 1278] Persica Nux, in Brabant heet ze okernoten en walsche noten, in Hoogduitsland Welschnusz en Baumnusz, in Frankrijk noix, in Italië noce, in Spanje nuezes en nous, in Engeland walnut, in Bohemen wlasky worech.

Aard, kracht en werking.

De groene en verse noten (te weten de binnenste kernen die van hun basten, schillen en vellen gezuiverd en gepeld zijn) zijn wel aangenaam en lieflijk om te eten, dan ze hebben enige koelheid in zich met veel vochtigheid, te weten als ze noch niet volkomen rijp geworden zijn. Ze zijn kwaad en moeilijk om te verteren en voeden zeer weinig en gaan traag af.

De droge noten zijn warm en verdrogend van aard, maar meest als ze vet, olieachtig en garst geworden zijn en dan zijn ze de maag zeer tegen en schadelijk want behalve dat ze kwaad en hard om te verteren zijn vermeerderen ze de menigte van de galachtige vochtigheden en maken ook hoofdpijn en zijn kwaad voor diegene die hoesten en kort van adem zijn of enig gebrek op de borst hebben.

Deze droge noten met droge vijgen en ruit ingenomen beschutten en behoeden de mensen van alle kwade dranken en dodelijk vergif.

Wat veel van deze droge walnoten gegeten drijft de brede worden uit de darmen

Die droge noten met ui, zout en honig vermengt zijn goed op de beten van de dolle honden en ook op de beten van de mensen gelegd.

Droge walnoten gekauwd en van buiten opgelegd genezen kanker, voortsetende zeren, gezwellen, bloedzweren, steenpuisten en het uitvallen van het haar en dat zeer gauw, als Dioscorides betuigt.

In dezelfde gebreken werkt ook zeer sterk de olie die uit die noten geperst is die zeer dun van delen en fijn of subtiel van stof en substantie is, verteert, scheidt en verwarmend van aard is.

De hele noten die noch jong en klein zijn eer dat hun middelschil hard geworden is afgeplukt en met honig of suiker weg gelegd en gekonfijt zijn zeer goed van smaak en lieflijk om te eten en geven een specerijachtige geur en smaak van zich en door de tezamen trekkende kracht van de buitenste groene schors kunnen ze de maag ook versterken en kracht geven, doch niet in menigte als een spijs, maar alleen matig en als een medicijn genoten.

De bolster of buitenste groene schorsen van de walnoten verdrogen zeer en zijn sterk tezamen trekkend van naturen en daarom worden ze gestampt en het sap er van wordt bij een medicijn in de apotheken gedaan die tot alle zwelling en net beginnende zweren van de kelen en van de mond zeer goed is, zo ons Galenus eerst geleerd en gewezen heeft.

De bladeren van deze notenbomen en ook de jonge knoppen hebben ook enige tezamen trekkende kracht zoals dezelfde betuigt, dan nochtans de warme en droge kracht is er wel de opmerkelijkste en sterkste in. Daarom worden ze tegenwoordig van sommige gebruikt om er baden of stovingen en wassen van te maken om te verteren en te laten zweten.

BIJVOEGING.

De okernoten heten in de apotheken Nux of Nux usalis, anders Nux escaria. De naam walnoten of Walnusz betekent zoveel als uitgelezen noten of verkozen noten, dan andere noemen ze walsche noten omdat ze veel in het Waalse land groeien, dan de naam Nux en Caryon wordt de soort van wolfsmelk wijfje met Myrtus bladeren ook meegedeeld. Het bloeisel dat in maart wat voor de bladeren voortkomt en dat we katjes noemen heet Juli of Catuli in het Latijn. Van de teelt van deze boom zijn de boeken van de landwinning heel vol. Hij ontrekt het voedsel van alles dat er groeit, maar staat het minst liefst bij een eikenboom want dan moet een van beide gauw verdorren. Men ent hem op zijn gelijke of op een pruimboom.

Ander geslacht van walnoten. Een medesoort van deze notenboom noemt Clusius Juglandis genus alterum en deze is voortgekomen van een langwerpige en teerder noot dan de gewone, de bladeren waren veel teerder en smaller dan die van de gewone en rondom geschaard, zwaar en sterk van reuk zoals de andere.

(Carya) Walnoot van Canada, in het Latijn Juglans Canadensis zoals Petrus Hondius die beschrijft is een noot uit dat deel van West-Indië dat Nieuw Frankrijk of Canada genoemd wordt. Deze noot is bijna twee duimbreed hoog en in het omgaan bijna drie duimbreed breed, onder bot en boven spits die in twee gelijke delen gescheiden kan worden en noch andere verdelingen vertoont, van kleur is ze zwart met wat bleek geel er bij en ze geeft geen geluid als men ze schudt en drijft op het water. Deze noot in de aarde gestoken heeft zijn knoppen zeer gauw voortgebracht, te weten in zestig dagen tijd en is dat jaar twintig cm hoog geworden, te weten gaf een tak uit die om beurten met bladeren gevleugeld was, te weten aan beide zijden van een middelrib of steeltje dat rood van kleur is en er hangen vier of vijf bladeren aan die tegenover elkaar staan en aan het uiterste een onparig blad hebben. Elk blad is aan beide zijden en vooral aan de onderste ruig en rouwachtig en niet zo glad of blinkend als onze gewone walnootbladeren. Daarnaast zijn ze ook slapper en minder sappig, voor niet bot of stomp, maar langer en spits en lijken daarom meer op esbladeren. Om de kanten zijn ze geschaard en lijken wat dat aangaat meer op esbladeren dan notenbladeren. Ze hebben ook geen bijzondere reuk zoals de onze, dan van smaak zijn ze eerst grasachtig en daarna wat scherper en bijten de tong wat. Op het eind van september vallen ze af en laten een grote knop op de top. Het verdere zal ons de tijd leren.

Noch van de krachten.

De notenboom, zegt Galenus, heeft zowel in de bladeren als in de spruitjes enige tezamen trekking, maar noch opmerkelijker in de schillen en bolsters met de bloemstelen en ook de wortels.

De noten zelf noch vers zijn warm in de eerste en droog in de tweede graad en hebben er een onvolmaakte tezamen trekking bij met enige heel rouwe vochtigheid. Maar de oude of droge noten zijn warm en droger.

Deze vruchten (als Simeon Sethi schrijft) worden gauw verteerd in de koude magen, maar in de hete en galachtige veranderen ze in galachtige vochtigheden en zijn goed gegeten diegene die nuchter plegen over te geven of te spouwen, als Plinius betuigt, en ze dienen meest de oude lieden in de winter, tenzij dat ze benauwd, vochtig of zwaar van bloed zijn want ze laten hoesten en gauw braken en vooral voor andere spijzen gegeten ontstellen of verhitten ze de keel en de tong, op die manier dat Rabbi Moses verzekert dat die veel noten eet hees wordt en zijn spraak verliest zodat hij die niet gauw weer krijgen zal.

Maar de verse noten schaden de maag minder dan de droge omdat ze zoeter zijn en niet zo scherp of niet zo dun van stof als de droge en voeden ook wat meer. Dan de droge als ze wat in water gelegen hebben en dan gepelt of gezuiverd zijn stoppen minder en zijn bijna zo goed als de verse, te weten als men ze daarna in wijn weekt eer men ze eet of als men er wat look mee eet.

De beste noten zijn die dun van schelp zijn, langwerpig, wit, vol en groot, vers, maar rijp geplukt, dat is als de groene bolster begint te splijten en dan in de zon gedroogd Sommige plukken ze groen en leggen ze in honig en houden ze zo wel een heel jaar door goed. En deze honig is dan bijzonder goed om in gorgels te gebruiken tegen de kwade zweren van de keel en is zo goed als het Diacarydion van Galenus.

De heel jonge noten worden ook van hun schillen gezuiverd tot de kern toe en met kaneel en kruidnagels bestoken en in suiker gekookt en bewaart om de maag te verkwikken.

Tegen het vergif en tegen de pest nam koning Mithridates twee kernen van deze walnoten, drie vijgen, twintig ruitbladeren, een korrel zout en dit tezamen gestoten met wat wijn nam hij elke morgen wat in. Andere nemen amandelen in plaats van zout. Andere nemen twee oude walnoten, een vijg, tien ruitbladeren, een korrel zout, tezamen gemengd, gestoten en onder de as gebraden en met wijn besproeit. Andere nemen een pond vijgen, een half pond oude walnoten, vier ons groene ruitbladeren, drie vierendeel lood zout en stoten dit tezamen met wijn en nemen hiervan een hazelnoot groot tegelijk en drinken er wat wijn op.

Heel oude noten die met de schelp in water gelegd worden totdat het velletje daar de kern mee bekleed is er gemakkelijk afgetrokken wordt en daarna in een pot met zeer goede brandewijn twee of drie dagen geweekt, goed toegedekt, twee of drie van die noten laten de vrouwen hun stonden krijgen en hetzelfde acht of tien dagen lang gebruikt voor de tijd dat ze gewend zijn die te hebben. Dan de kernen gebrand en met wijn gestoten en op de buik gelegd stoppen de maandstonden.

Die noten of haar kernen alleen gestoten of gebrand genezen de karbonkels en blaren van de ogen en de kwetsingen van de zenuwen, maar van een nuchter mens gekauwd zijn ze goed op de beet van een dolle hond. Die heel verouderde vette notenkernen klein gestoten genezen de kwade schurft van het hoofd en laten [1279] de blauw geslagen en gestoten plekken vergaan, daarop gelegd. Die droge noten met ruit en wat honig gemengd zijn goed gelegd op de zwerende borsten, koude blaren en verwrongen leden, maar met ruit en olie gestoten genezen ze de gezwellen aan de keel of squinancie, daarop gelegd en het zweren van de oren met wat honig vermengt.

Water gedistilleerd van de groene of onrijpe noten die omtrent Sint Jans mis geplukt zijn is goed tegen de derdedaagse malariakoorts, als men er een roemertje vol van opdrinkt. Hetzelfde is goed tegen de verhitting en zweren van de borst en ook tegen de pest en meer andere voor vermelde gebreken. Het is bijzonder goed om het gestolde of geklonterd bloed te laten scheiden als iemand binnen het lichaam gekwetst is. Andere gebruiken dat in kwade zeren van de schenkels en schenen daar verrot vlees is en in de tranende of dragende zeren van het hoofd.

Olie van de gestampte walnoten gemaakt of gedistilleerd dat in het Grieks Caryinum genoemd wordt heeft dezelfde kracht van het Balaninum en laat braken en laat de winden scheiden, vier, vijf of zes ons tegelijk gedronken en geneest koliek of krampen in de buik en de gebreken van de nieren. Als men wat gebluste of gewassen kalk onder deze olie mengt zal het een goede zalf zijn tegen het gezwel en spanning van de zenuwen. Deze olie geneest het kwaad zeer, laat de kwade schurft van het hoofd vergaan. En voorwaar deze vrucht is zeer vol olie en hoe langer dat ze weg gelegd wordt hoe ze vetter wordt en dan geeft ze de meeste olie, zelfs al waren ze verschimmelt. Want is het dat ge die slecht roostert of met een heet ijzer zacht duwt zal er een olie uit komen die bijzonder is om de blauw geslagen plekken, hetzij aan de ogen, hetzij elders in het aanzicht of aan het lichaam te verdrijven.

Het houten velletje dat tussen de kern van de noot ligt uit de zon gedroogd en dan klein gestoten stilt de buikpijn, koliek of krampen van de darmen, de hele noten met de schalen gebrand en op de navel gebonden doen ook hetzelfde, dan sommige branden de noten in de haart en blussen die dikwijls in bier of wijn en drinken die wijn tot dezelfde ziekte.

De schalen van de noten, dat zijn de groene schillen, in water gekookt zijn ook goed gelegd op de blauw geslagen plekken en kwade schurft van het aanzicht en zijn goed tegen de rode loop. Galenus gebruikte hun uitgeperst sap in honig gekookt zoals dat van moerbeien en meidoorn in alle dingen daar de voor vermelde sappen goed toe zijn en noemt dat Diacarydion. Die snoesters of de schillen verbrandt en gestoten en met wijn vermengt laten het haar weer groeien als men er de kale plaatsen van het hoofd mee bestrijkt. Van deze schillen wordt ook goede as gebrand daar een loog van gemaakt wordt die het haar zwart, donsachtig en zacht maakt.

De bladeren laten braken en daarom wordt het sap er uit geduwd en van de landlieden gebruikt en met azijn gestoten verdrijft het de pijn van de oren. De tere bladeren of spruiten worden in mei gekookt en dat water maakt de buik zonder enige moeite week.

De kleine katjes, dat is het bloeisel, in de oven gedroogd of het poeder van de gedroogde notenschillen met witte wijn gedronken en een vierendeel lood zwaar laten braken en genezen daardoor de maagpijn en pijn in de nieren en zijn uitermate goed tegen het opstijgen van de baarmoeder zoals ook het poeder van de velletjes die om de kern zijn.

De gom die uit deze boom vloeit is goed tegen de gebreken van de nieren gebruikt, schrijft Julius Scaliger. De schors van de wortel in azijn geweekt en op de pols gebonden trekt alle hitte van de koortsen uit, maar het vel gaat er af. Dan de wortel zelf laat ook braken als men die kookt en dat water drinkt.

De alchimisten plegen noch vele wateren, olie, extracten en andere kunstige bereidingen uit de noten en uit de ganse notenboom te maken zowel tegen maagpijn en tegen de pest als meer andere kwade gebreken die nu hier al te lang zijn om te verhalen.

Ander gebruik.

De notenboom heeft noch vele andere nuttigheden. Want als men van een hond gebeten is waarvan men twijfelt of het dol zal wezen zal men dezelfde dag een oude noot klein stoten en op de beet leggen en die er daarna weer afnemen voor een hongerige kip werpen, want is het dat ze die eet en niet sterft is dat een teken dat de hond niet dol is, maar sterft ze is hij dol en men moet binnen drie dagen enige baat tegen de beet doen. De landman houdt voor zeker en waar teken dat er veel koren zal zijn als de notenboom goed geladen is. De olie van noten dient in de lampen voor licht en wordt van de schilders en schrijnwerkers gebruikt. De bedorven noten dienen ook voor licht, maar niet zo goed als de olie. De noten met look gemengd of bij ui gelegd trekken de sterkte er uit. Een noot in een kuiken gestoken dat men koken wil is oorzaak dat het eerder murw wordt en hetzelfde doet ze in een pot bij het vlees gedaan. De schil van de noot wordt van sommige op de spijs gestrooid in plaats van peper. De vollers gebruiken die groene schillen ook en de vissers stampen ze en werpen ze in water en storten hetzelfde water op de aarde en dat water zal de pierwormen uit de aarde laten kruipen. Deze groene schillen die vanzelf open gegaan zijn en van de boom gevallen worden in water gekookt en als men met dit water enig wit hout bestrijkt zal het de kleur van notenboomhout krijgen. Die schillen die noch groen zijn (of hun sap, bewaart en gedroogd en met enig nat opgelost) aan de borstels van paardenstaarten gestreken maken ze bruin. Dit hout van de notenboom is zeer geschikt om er fraaie werken van te maken omdat het effen is en net. Dan het verstorven hout van de notenboom dient om te branden en moet dikwijls afgekapt worden.

Dan die van hoofd week zijn mogen onder de notenboom niet zitten of schuilen, want zijn schaduw is kwaad en het koren dat er onder staat groeit niet goed.