Phragmites

HET XXVII. CAPITEL.

Van Ghemeyn Riet.

Gheslachten.

De gheslachten van Riet zijn menigherhande: van de welcke wy hier ettelijcke vermaenen sullen, als wy eerst het ghemeyn Riet oft Deck-Riet beschreven hebben.

Ghedaente.

Ghemeyn Riet brenght veele halmen voort, dicker dan die van eenigh Koren, maer dunner dan die van veele soorten van Vremdt Riet, ijdel oft hol, gheknoopt, ende binnen-waerts met een dun vliesken oft velleken besett. De bladeren zijn langh, breedt, rouw. Op ’t uyterste van den steel komt een uytverspreyde aere oft vederbosch voort, die sommighe Riet-pluymen heeten, sacht ende bijnae wolachtigh. De wortelen zijn langh, menighvuldigh, knoopachtigh, verre ende wijdt voortkruypende. [952]

Plaetse.

Dit Riet wast in de stilstaende oft afgeloopen wateren, als in de stads-grachten, ende aen de kanten oft oevers van de wijde rivieren ende beecken.

Tijdt.

De Riet-pluymen komen voort omtrent het laetste van den Somer.

Naem.

In onse tael heet dit gewas Riet; in ’t Hooghduytsch Rohr; in ’t Fransch Canne oft Roseau; in ’t Latijn Harundo oft Harundo phragmites, dat is Tuyn-Riet, oft Deck-Riet; in ’t Griecks Calamos.

Gheslachten van Riet uyt de oude schrijvers.

De oude Cruydt-beschrijvers hebben van verscheyden soorten van Calamos, Harundo oft Riet vermaent. Theophrastus heeftse eerstelijck in twee gheslachten verdeylt; de welcke hy daer nae in andere bijsondere medesoorten scheydt: Men vindt, seydt hy, twee gheslachten van Calamos: het Eersten is Calamos auleticos, oft, soo Plinius dat woordt uytleydt, Calamus tibialis, dat is Pijp-Riet oft Fluyt-Riet, geheeten: den anderen noemt hy Calamos heteros, dat is Tweede oft Ander Riet. Het Pijp-Riet, Auleticos calamos oft Tibialis calamus, is met veele gaten doorboort, als Plinius betuyght, ende bequaem om daer fluyten oft pijpen van te maecken. Den selven noemt hy oock Calamus Orchomenius.

De andere soorten van Riet (seydt den selven Theophrastus) verschillen van malkanderen in vastigheydt oft stijfvigheydt, in dickte ende dunte, ende kleynheydt oft grootte.

De dicke ende stijfve soorte van Riet noemen de Griecken Calamos characias; ’t welck Gaza in ’t Latijn Harundo vallotoria vertaelt. Dese wast, soo Theophrastus in ’t Griecks schrijft, aen de kanten van de poelen oft meeren die overvloeden, in ’t Latijn in ripis exspatiantis lacus, als Plinius schrijft. Dan Theophrastus schijnt in sijn tael Comythae te noemen een vergaderinghe van de wortelen van Riet; de welcke dicht ende vast in een verwerret oft ghevlochten zijnde, veel plaets beslaen ende bevatten.

De dunne ende teere soorte van Riet heet Plocimos, in ’t Latijn Texcilis arundo, oft Plotia, soo Plinius dat uytleyt, in soo verre sijn boecken niet bedorven en zijn. Dese wast, als Theophrastus verhaelt, in de vlottende oft drijvende eylanden, in ’t Griecksch Ploades ghenoemt, in ’t Latijn, soo Plinius dat uytleydt, in infulis fluitantibus.

Men seydt, dat het Pijp-Riet, ter wijlen dat de meeren oft poelen, daer sy in wassen, door regenen oft anders vermeerdert zijnde hoogher vloeden, dicker wordt; ende, als Plinius betuyght, als het water een heel iaer langh hoogh geweest is, dan wordt het soo dick, dat het bequaem is om daer mede te schieten oft pijlen ende schichten daer van te maecken, die de iaghers moghen ghebruycken: ende dan noemt hy ’t selve in ’t Griecks Zeugites, in ’t Latijn Armamentaria: dan als het water niet hoogh en blijft, maer vroegher af loopt, dan blijft het Riet dun ende teer, sulcks als hy in ’t Griecks Bombycios oft Bombycinus Calamus noemt.

Voorts soo is het Jagers Riet, anders Zeugites gheheeten, als voorseydt is, dicker ende vollijfviger, grooter ende witter van bladeren, maer min wolachtigheydt hebbende dan d’ander: selfs een medesoorte daer van en heeft gantsch gheenen wolachtigheydt, diemen Eunuchios, in ’t Latijn Spado noemt. Van dit Riet wierden de beste dobbele fluyten, oft, als andere segghen, koppelen gemaeckt, in ’t Griecksch ta zeuge, in ’t Latijn paria, oft soo Plinius schrijft, Hinc erant armamenta ad inclusos cantus, als ofmen van de selve de alderbequaemste fluyten om mede te spelen konde maecken.

Dan beneffens de voorseyde gheslachten van Riet, zijnder noch meer andere in oude tijden bekent gheweest (als Theophrastus daer noch meer van schrijft, sijn begonnen redenen vervolghende.) Want sommigh Riet is vast ende dicht van vleesch ende van knoopen, sommigh is gantsch hol, datmen Syrinx oft Syringias, dat is Fistularis noemt, dat alderbequaemst is om daer pijpen oft fluyten van te maecken: sommigh Riet is heel vast, ende bijnae van binnen heel vol. Voorts soo is de een soorte kort, de ander langh, hoogh ende dick: de andere is dun ende met veele bladeren bewassen: de andere heeft heel luttel bladeren, iae maer een bladt alleen. Daer is oock een menigherhande verschil in, nae den eyghen aerd, ende ’t gebruyck van dit Riet: dan sy hebben verscheyden naemen: maer Donax is wel den ghemeynsten; met den [953] welcken verstaen wordt een Riet, dat het dickste ende stijfste van alle de soorten van Riet is, ende meest omtrent de water-stroomen en de meeren groeyt, soomen seydt. Boogh-Riet, in ’t Griecks Toxice; van sommighe Cretica genoemt, van Plinius Sagittaria, dat is Pijl-Riet, is oock een bijsonder soorte van Riet, met luttel knoopen onderscheyden, de ghelijfvighste van alle de soorten, ende bequaemste om te buygen ende alle vlechtinge verdragende, als sy warm ghemaeckt wordt.

Daer is oock noch groot onderschil in de soorten van Riet, niet alleen nae de grootte ende menighte van de bladeren, maer oock nae de verwe van de selve: want die soorte van Riet, die den toenaem Laconica voert, is ghespickelt oft verscheydenverwigh: wederom isser een onderschil nae de gelegentheydt ende schickinge der bladeren: want sommighe soorten van Riet schieten korts van onder veele bladeren op: sommighe spruyten hoogh op als heesteren.

Men vint oock een neer oft leegh wassende Riet; ’t welck sijnen steel niet om hooghe op en recht, maer neffens der aerden als Gras verspreydt light; dat sommighe Elegia noemden als Plinius betuyght. Dit geslacht, als het wast ende gelijfvigh is, dan is het Manneken geheeten, in ’t Latijn Elegia Mascula; dan als het hol ende binnen ijdel is, dan wort het Wijfken genoemt, in ’t Latijn Elegia femina.

Dan Dioscorides heeft de geslachten van Riet in vijfven begrepen: maer oft hy daer wel oft qualijck in ghedaen heeft, dat laten wy den leser bedencken ende overwegen.

1. De eerste soorte van Riet, seydt hy, is vast, gelijfvigh ende vol, in ’t Griecksch Nastos, daermen de Pijlen van maeckt. Dese is van Theophrastus Toxicos calamos ghenoemt; in ’t Latijn Sagittaria Harundo, dat is Pijl Riet.

2. De tweede soorte heet Arundo Femina oft Riet Wijfken, in ’t Griecksch Zeugites ende Eunouchias, daer de tonghskens van de fluyten van ghemaeckt worden.

3. De derde heet Syringias; de welcke Theophrastus seyde vollijfvigh, dat is veel vleesch hebbende, te wesen, ende met veele knoopkens onderscheyden te zijn, ende bequaem om daer boecken mede te schrijven; die de selve oock seydt gantsch hol ende ijdel te wesen: ’t welck den naem Syringias, dat is Pijp Riet, ghenoeghsaem betoont.

4. De vierde soorte noemt hy Donax; ende dese is dick, hol, by de rivieren wassende, van sommighe Cypria, dat is Cypersch Riet, gheheeten.

5. De vijfde soorte heet Phragmites, Sepicularis, Sepiaria, als ofmen Tuyn-Riet ende Deck-Riet seyde; de welcke witachtigh is ende dun, van den ghemeynen man ghenoegh bekent. Ruellius noemt dese soorte Harundo vallatoria: dan Gaza heeft Vallatoria overgesett die soorte van Riet die Theophrastus Characias noemt, als voorseydt is; daer Matthiolus niet op gelett en heeft: want hadde hy dat bemerckt, hy en soude de boecken van Dioscorides niet soo haest voor bedorven ende qualijck geschreven ghehouden hebben; ghemerckt dat Dioscorides van dit Vijfde Riet sprekende gheensins en schijnt gemist te hebben, naedemael dat de Arundo Sepicularis oft het Tuyn-Riet gantsch sulcks bevonden wordt te zijn, als Dioscorides het selve beschrijft. Want nae ons vermoeden, de Phragmites daer hy hier van spreeckt, is het selve Riet dat hedensdaeghs gantsch Neder ende Hooghduytschlandt door ghemeyn, wel bekent, ende ghebruyckelijck is, Deck-Riet ghenoemt; te weten een dun, witachtigh (in sonderheydt als het droogh is) ende ijdel oft hol Riet, seer bequaem om de huysen mede te bedecken, daer het den naem van heeft; ende daer beneffens bijster bequaem om daer de hoven, tuynen, grachten, vesten ende besaeyt landt mede af te schutten ende te tuynen. Dat de Phragmites ijdel ende hol van binnen is, betoont Hippocrates selve lib. De Haemorrhoidibus, daer hy een instrument oft ghereetschap aen een gloeyende ijser in ’t fondament te steken (dat hy Cauterie oft Clysterie noemt) leert maecken nae de ghedaente van den Calamus Phragmites, dat is ons ghemeyn Deck-Riet. Voorts soo kan dit ons ghemeyn Deck-Riet de Syringias oft Fistularis, dat is Pijp-Riet, van Theophrastus wesen de welcke den selven Theophrastus ende Plinius ijdel ende hol segghen te zijn.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

De wortel van Calamos Phragmites, die wy voor Deck-Riet houden, alleen gestooten, oft met haer knobbels ende klisters opgheleydt, treckt de splinters ende stralen uyt de diepten der wonden, als sommighe betuygen, seydt Galenus, als oft sy eenighe naetreckende kracht in haer hadde. Dan wy en hebben dat noch niet versocht, seydt den selven Galenus; maer soo veel alsmen uyt den smaeck oordeelen oft ramen kan, het heeft een afvaghende oft suyverende kracht, die niet kleyn en is, ende gheensins scherp. De bladeren self zijn oock afvaghende van aerd. Dan de schorsse daer van, verbrandt ende tot asschens ghebroght zijnde, is bijster dun van deelen, ende fijn van stoffe; ende wordt verdeylende oft verteerende van krachten, daer iet bijghevoeght is dat een kleyne afvaghende kracht heeft, soo datse alsdan verdrooght ende eenighsins verwarmt, ende bijnae tot in den derden graed: nochtans drooghtse meer, dan sy verwarmt. Dan men moet ons wachten van ’t gebruyck van sijn bloeme, diemen in ’t Griecksch Anthele noemt; want is ’t datse in d’ooren valt, dan maeckt sy den mensche dickwijls doof, oft immers hardthoorende; ende sy kleeft aen de selve soo vast met de wolachtigheydt van haer aere, datse niet af te krijghen en is.

BIIVOEGHSEL.

De gheslachten van Riet zijn soo menigerhande, datse hier qualijck beschreven konnen worden. Dan aengaende het gemeyn Deck-Riet, dat wort in Vranckrijck Roseau commun aquatique gheheeten, in Italien Canne a far fiche, dat is Calamos Phragmites oft Arundo vallatoria. De soorte van Riet, wiens schilderije hier van Dodoneus oock ghestelt is, wordt gemeynlijck Spaensch Riet ghenoemt, oft Arundo sativa; in ’t Fransoys Canne; in ’t Italiaensch Calami a far coniochie. Dit Spaensch Riet is ghenoegh bekent in de hoven ende besaeyde plaetsen van Provencen, Narbonen ende Languedock, seydt Lobel: soo dat de boeren daer af Spinrocken voor den vrouwen maecken, als oock in Italien ende Sicilien ghebeurt, ende dweersche stocken om de vensters vast te sluyten: sy buyghense oock om prieelen, waghens ende andere cieraeten van de hoven te maecken; ende stekense oock in d’eerde om den Wijngaerdt te ondersetten ende daer aen te binden. De pijpen van dese zijn ghelijck die van het Deck-Riet, maer soo dick ende langh als een groote spiesse, met seer veel knoopen: uit welcker holligheydt, van het breedtste af, een zenuwe voortskomt, bevanghende bijkants de helft van de spatie des Riets tusschen de knoopen. De wortel is die van den Acorus oft China ghelijck, langh, geknobbelt, met veele knoopkens, seer wijdt ende breedt onder d’eerde loopende, witachtigh, ende van binnen soet van smaeck.

De eerste soorte heet niet alleen Farcta oft Nastos, maer oock Arundo aulitis oft tibialis ende Orchomenia, van sommighe, om datse om fluyten ende pijpen te maecken ghebruyckt plagh te worden: dan van haer medesoorten, als oock van de tweede ende derde, die oock Arundo syrinx, fistula feu fistularis heet, sullen wy by de Indische oft vremde cruyden handelen, als oock van eenighe vremde soorten van Arundo vallatoria, die oock Phragmitis toegenoemt is. Suycker-Riet is voren beschreven.

Indische ende andere Vremde gheslachten van Riet, als Arundo Indica arborea oft Boomachtigh Riet; Arundo Indica florida, oft Bloeyende Riet: Arundo papyracea, oft Papier Riet; ende Arundo scriptoria, oft Schrijf Riet, zijn by de Indische cruyden beschreven.

Arundo Lithospermos zijn S. Jobstraenen een soorte van graen.

Noch van de krachten.

Alle de soorten van Riet zijn in groot gebruyck, soo wel in andere als in dese landen, niet alleen om daer mede te decken, daer het ghemeyn Riet den toenaem Deck-Riet van heeft, maer oock om daer schichten ende pijlen van te maecken: daer-en-boven soo wordter in sommighe landen broodt ghebacken van de wortels van Riet, ghedrooght, ende tot poeder oft meel ghebrocht oft ghemalen zijnde; ’t welck niet quaedt om eten en is. In sommighe landen ghebruycktmen de selve wortelen voor brandthout; ende van de gebrande wortelen van het Spaensch Riet wordt van veel Apotekers het Spodium der Arabers bereydt; hoe wel dat het niet noodigh noch oock seer nut en is; ghemerckt dat het beter ende alsoo licht ghemaeckt wordt van den Myrtus oft Quee-boom, oft Olijf-boom, nae de leeringhe van Dioscorides. De bladers selve van ’t Riet worden bequaemelijcker ghebruyckt in stede van ionghe teere bladerkens van den Dadel-boom in de plaester Diachalciteos gheheeten, dan de wortel: wiens aerd teghen dien van de bladers van Dadel-boom strijdt.

Deck-Riet suyvert, ende sijn groene bladers verkoelen middelmatigh.

De wortel van Deck-Riet met Azijn ghestooten ende opgheleydt, versoet de verstuyckte leden.

Men gelooft dat sy de schelferinghen van de beenders uyttreckt.

Den roock van Termentijn door een Riet ontfanghen, gheneest den hoest.

De wortelen van Riet met eenighen dranck inghenomen, doen de maendtstonden ende de pisse voortkomen: ’t selve doen sy oock ghedrooght zijnde, ende dat poeder ghedroncken.

Men maeckt daer een water van teghen ’t graveel, distilleerende de wortelen van Riet met de wortelen ende stoppelen van Boonen: ende daer af drincken de krancke vier oncen seffens, alsoo dickwijls als sy pijne ghevoelen. [954]

Andere maecken een afsiedtsel van de wortelen van Riet seer goedt teghen de pocken; ’t welck de krancke seer sterckelijck doet sweeten.

De nieuwe uytspruytselen van ’t Riet ghestooten ende opgeleyt, ghenesen de beten oft steken van de Scorpioenen, ende trecken de doornen ende straelen uyt, in sonderheydt ghestooten ende opgheleydt: de selve met Azijn opgheleydt ghenesen de pijne van de lendenen: ’t welck de wortel oock doet.

De groene bladeren van Riet ghestooten ende plaesters-ghewijs opgheleydt, verkoelen ’t wildt vier ende alle heete opdrachtigheydt.

Het asschen van de schorssen van Riet met Edick opghestreken, gheneest de schorftheydt des hoofts ende het uytvallen van ’t hayr.

Om de lickteeckenen van de kleyne pockskens oft pockputten wegh te nemen, neemt men de drooghe wortel van ’t Riet, ghewasschen lithargyrion, oft silver-schuym, meel van Cicers, ende van Rijs, poeder van oude beenders, van elcks even veel: menghelt dit t’samen, ende maeckt daer een fijn poeder van; ’t welck met olie van Wijnsteen op d’aensicht ‘savondts ghestreecken, ende den heelen nacht opghelaten zijnde, des morghens met warm water afghewasschen wordt.

Het binnen-vlies van het Riet wordt op de verbrandtheydt nuttelijck gheleydt, om die van sweeringhe te bewaeren, ende op de schenen, daer het vel afghestooten is, ende op andere vervellinghe, waer die oock zy.

De Asperges wassen gheerne tuschen ’t Riet; maer de Varen-cruyden en moghen daer niet by gheduren, als Dodoneus elders breeder betoont heeft.

Men seydt dat in Indien het Riet soo groot ende grof wordt, datmen van eenen stam oft struyck van ’t selve een schuytken kanmaecken, daer dry menschen in varen ende hun selven over de wijde wateren setten. Dan van dese ende dierghelijcke soorten van Riet sullen wy in ’t laetste van dit Werck uyt Lobel ende andere wat meer vermaenen, als wy van de Indische ghewasschen handelen sullen.

HET XXVII. KAPITTEL.

Van gewoon riet. (Phragmites australis, Arundo donax)

Geslachten.

De geslachten van riet zijn veelvuldig waarvan we hier ettelijke vermanen zullen als we eerst het gewoon riet of dekriet beschreven hebben.

Gedaante.

Gewoon riet brengt vele halmen voort die dikker zijn dan die van enig koren, maar dunner dan die van vele soorten van vreemd riet, los of hol, geknoopt en van binnen met een dun vliesje of velletje bezet. De bladeren zijn lang, breed en ruw. Op het uiterste van de steel komt een uitgespreide aar of vederbos voort die sommige rietpluimen noemen die zacht en bijna wolachtig zijn. De wortels zijn lang, menigvuldig, knoopachtig en kruipen ver en wijdt voort. [952]

Plaats.

Dit riet groeit in de stilstaande of aflopende wateren als in de stadsgrachten en aan de kanten of oevers van de wijde rivieren en beken.

Tijd.

De rietpluimen komen voort omtrent het laatste van de zomer.

Naam.

In onze taal heet dit gewas riet, in het Hoogduits Rohr, in het Frans canne of roseau, in het Latijn Harundo of Harundo phragmites, dat is tuinriet of dekriet, in het Grieks Calamos.

Geslachten van riet uit de oude schrijvers.

De oude kruidbeschrijvers hebben van verschillende soorten van Calamos, Harundo of riet vermaand. Theophrastus heeft ze het eerst in twee geslachten verdeeld die hij daarna in andere aparte medesoorten scheidt, Men vindt, zegt hij, twee geslachten van Calamos, het eerste is Calamos auleticos of, zo Plinius dat woord uitlegt, Calamus tibialis, dat is pijpriet of fluitriet, genoemd en de anderen noemt hij Calamos heteros, dat is tweede of ander riet. Het pijpriet, Auleticos calamos oft Tibialis calamus, is met vele gaten doorboord, als Plinius betuigt, en geschikt om er fluiten of pijpen van te maken. Dezelfde noemt hij ook Calamus Orchomenius.

De andere soorten van riet (zegt dezelfde Theophrastus) verschillen van elkaar in vastheid of stevigheid, in dikte en dunheid, en kleinheid of grootte.

De dikke en stijve soort van riet noemen de Grieken Calamos characias wat Gaza in het Latijn Harundo vallotoria vertaalt. Deze groeit zo Theophrastus in het Grieks schrijft aan de kanten van de poelen of meren die overvloeien, in het Latijn in ripis exspatiantis lacus, als Plinius schrijft. Dan Theophrastus schijnt in zijn taal Comythae een verzameling van wortels van riet te noemen die dicht en vast ineen verward of gevlochten zijn en veel plaats beslaan en bevatten.

De dunne en tere soort van Riet heet Plocimos en in het Latijn Texcilis arundo of Plotia, zo Plinius dat uitlegt in zover zijn boeken niet bedorven zijn. Deze groeit, als Theophrastus verhaalt, in de vlottende of drijvende eilanden die in het Grieks Ploades genoemd zijn en in het Latijn, zo Plinius dat uitlegt, in infulis fluitantibus.

Men zegt dat het pijpriet terwijl dat de meren of poelen daar ze in groeien door regen of anders vermeerderd is en hoger vloeit dikker wordt en, als Plinius betuigt, als het water een heel jaar lang hoog geweest is dan wordt het zo dik dat het geschikt is om daarmee te schieten of pijlen en schichten er van te maken die de jagers mogen gebruiken en dan noemt hij hetzelfde in het Grieks Zeugites en in het Latijn Armamentaria, dan als het water niet hoog blijft, maar vroeger afloopt dan blijft het riet dun en teer zulks als hij in het Grieks Bombycios of Bombycinus Calamus noemt.

Voorts zo is het jagersriet, anders Zeugites genoemd als gezegd is, dikker en vol stevig, groter en witter van bladeren, maar heeft minder wolligheid dan de ander en zelfs een medesoort er van heeft gans geen wolligheid die men Eunuchios en in het Latijn Spado noemt. Van dit riet werden de beste dubbele fluiten of, als andere zeggen, koppels gemaakt, in het Grieks ta zeuge en in het Latijn paria of, zo Plinius schrijft, Hinc erant armamenta ad inclusos cantus, als of men van die de allerbeste fluiten om mee te spelen kon maken.

Dan naast de voor vermelde geslachten van riet zijn er noch meer andere in oude tijden bekend geweest (als Theophrastus daar noch meer van schrijft en zijn begonnen redenen vervolgt) Want sommig riet is vast en dicht van vlees en van knopen, sommige gans hol dat men Syrinx of Syringias noemt, dat is Fistularis, dat het allerbest is om er pijpen of fluiten van te maken, sommige riet is heel vast en bijna van binnen heel vol. Voorts zo is de ene soort kort en de ander lang, hoog en dik en de andere is dun en met vele bladeren begroeid, een andere heeft heel weinig bladeren, ja maar een blad alleen. Daar is ook een veel verschil in naar de eigen aard en het gebruik van dit riet, dan ze hebben verschillende namen, maar Donax is wel de algemeenste waarmee [953] een riet verstaan wordt dat het dikste en stijfste van alle soorten van riet is en meest omtrent de waterstromen en de meren groeit en zo men zegt boogriet, in het Grieks Toxice en van sommige Cretica genoemd, van Plinius Sagittaria, dat is pijlriet, is ook een bijzondere soort van riet dat met weinig knopen onderscheiden is en de stevigste van alle soorten en beste om te buigen en alle vlechtingen te verdragen als ze warm gemaakt wordt.

Daar is ook noch groot onderschil in de soorten van riet en niet alleen naar de grootte en menigte van de bladeren, maar ook naar de kleur er van want die soort van riet die de toenaam Laconica voert is gespikkeld of verschillend gekleurd en wederom is er een onderschil naar de gelegenheid en schikking van de bladeren want sommige soorten van riet schieten kort van onder vele bladeren op en sommige spruiten hoog op als heesters.

Men vindt ook een neer of laag groeiend riet wat zijn steel niet omhoog opricht, maar naast de aarde als gras verspreidt ligt dat sommige Elegia noemen, als Plinius betuigt. Dit geslacht als het groeit en stevig is dan wordt het mannetje genoemd en in het Latijn Elegia Mascula, dan als het hol en binnen los is dan wordt het wijfje genoemd en in het Latijn Elegia femina.

Dan Dioscorides heeft de geslachten van riet in vijf begrepen, maar of hij er wel of slecht in gedaan heeft dat laten we de lezer bedenken en overwegen.

1. De eerste soort van riet, zegt hij, is vast, stevig en vol, in het Grieks Nastos, daar men de pijlen van maakt. Deze is van Theophrastus Toxicos calamos genoemd en in het Latijn Sagittaria Harundo, dat is pijlriet.

2. De tweede soort heet Arundo Femina of riet wijfje, in het Grieks Zeugites en Eunouchias, daar de tongetjes van de fluiten van gemaakt worden.

3. De derde heet Syringias die Theophrastus zegt vol stevig, dat is dat het veel vlees heeft, zegt te wezen en met vele knoopjes onderscheiden te zijn en geschikt om er boeken mee te schrijven en waarvan dezelfde ook zegt dat het gans hol en los is wat de naam Syringias, dat is pijpriet, voldoende betoont.

4. De vierde soort noemt hij Donax en deze is dik en hol die bij de rivieren groeit en van sommige Cypria, dat is Cypers riet, genoemd wordt.

5. De vijfde soort heet Phragmites, Sepicularis en Sepiaria alsof men tuinriet en dekriet zei die witachtig is en dun en van de gewone man genoeg bekend is. Ruellius noemt deze soort Harundo vallatoria, dan Gaza heeft Vallatoria die soort van riet vertaald die Theophrastus Characias noemt, als gezegd is daar Matthiolus niet op gelet en heeft want had hij dat gemerkt dan zou hij de boeken van Dioscorides niet zo gauw voor bedorven en kwalijk geschreven gehouden hebben, gemerkt dat Dioscorides als hij van dit vijfde riet spreekt geenszins gemist schijnt te hebben nadat Arundo Sepicularis of het tuinriet gans zo bevonden wordt te zijn als Dioscorides het beschrijft. Want naar ons vermoeden is de Phragmites daar hij hier van spreekt hetzelfde riet dat tegenwoordig gans Neder en Hoogduitsland door algemeen goed bekend en gebruikelijk is en dekriet genoemd wordt, te weten een dun, witachtig (en vooral als het droog is) en los of hol riet en zeer geschikt om de huizen mee te bedekken daar het de naam van heeft en daarnaast bijster geschikt om daar de hoven, tuinen, grachten, vesten en bezaaid land mee af te schutten en te tuinen. Dat de Phragmites los en hol van binnen is betoont Hippocrates zelf in lib. De Haemorrhoidibus daar hij een instrument of gereedschap aan een gloeiend ijzer in het fondament te steken (dat hij Cauterie of klysma noemt) leert maken naar de gedaante van Calamus Phragmites, dat is ons gewoon dekriet. Voorts zo kan dit ons gewoon dekriet de Syringias of Fistularis, dat is pijpriet, van Theophrastus wezen waarvan dezelfde Theophrastus en Plinius zeggen dat het los en hol is.

Aard, kracht en werking.

De wortel van Calamos Phragmites die we voor dekriet houden alleen gestoten of met haar knobbels en klisters opgelegd trekt de splinters en pijlen uit de diepte van de wonden zoals sommige betuigen, zegt Galenus, alsof ze enige natrekkende kracht in zich heeft. Dan we hebben dat noch niet onderzocht, zegt dezelfde Galenus, maar zoveel als men uit de smaak oordelen of raden kan het heeft het een afvagende of zuiverende kracht die niet klein is en geenszins scherp. De bladeren zelf zijn ook afvegend van aard. Dan de schors er van die verbrand en tot as gebracht zijn is bijster dun van delen en fijn van stof en wordt verdelend of verterend van krachten daar iets bijgevoegd is dat een kleine afvegende kracht heeft zodat ze dan verdroogt en enigszins verwarmt en bijna tot in de derde graad, nochtans droogt het meer dan ze verwarmt. Dan men moet ons wachten van het gebruik van zijn bloemen die men in het Grieks Anthele noemt want is het dat het in de oren valt dan maakt het de mens dikwijls doof of immers hardhorend en ze kleeft er zo vast met de wolligheid van haar aar aan dat ze er niet af te krijgen is.

BIJVOEGING.

De geslachten van riet zijn zo menigvuldig dat ze hier kwalijk beschreven kunnen worden. Dan aangaande het gewoon dekriet, dat wordt in Frankrijk roseau commun aquatique genoemd en in Italië canne a far fiche, dat is Calamos Phragmites of Arundo vallatoria.

(Arundo donax) De soort van riet wiens schilderij hier van Dodonaeus ook gesteld is wordt gewoonlijk Spaans riet genoemd of Arundo sativa, in het Frans canne en in het Italiaans calami a far coniochie. Dit Spaans riet is genoeg bekend in de hoven en bezaaide plaatsen van Provence, Narbonen en Languedock, zegt Lobel, zodat de boeren daar van spinrokken voor de vrouwen maken als ook in Italië en Sicilië gebeurt en dwarse stokken om de vensters vast te sluiten en ze buigen ze ook om priëlen, wagens en andere sieraden van de hoven te maken en steken ze ook in de aarde om de wijngaard te onderzetten en eraan te binden. De pijpen van deze zijn gelijk die van het dekriet, maar zo dik en lang als een grote spies en met zeer veel knopen uit wiens holte, van het breedste af, een zenuw voortkomt die bijna de helft van de ruimte omvat van het riet tussen de knopen. De wortel is die van de Acorus of China gelijk, lang, geknobbeld en met vele knoopjes die zeer wijdt en breed onder de aarde lopen, witachtig en van binnen zoet van smaak.

De eerste soort heet niet alleen Farcta of Nastos, maar ook Arundo aulitis of tibialis en Orchomenia van sommige omdat ze om fluiten en pijpen te maken gebruikt plag te worden, dan van haar medesoorten als ook van de tweede en derde die ook Arundo syrinx, fistula feu fistularis heet zullen we bij de Indische of vreemde kruiden handelen als ook van enige vreemde soorten van Arundo vallatoria die ook Phragmitis toegenoemd is. Suikerriet is tevoren beschreven.

Indische en andere vreemde geslachten van riet als Arundo Indica arborea of boomachtig riet, Arundo Indica florida of bloeiend riet, Arundo papyracea of papierriet en Arundo scriptoria of schrijfriet zijn bij de Indische kruiden beschreven.

Arundo Lithospermos zijn St. Jobstranen, een soort van graan.

Noch van de krachten.

Alle soorten van riet zijn in groot gebruik en zowel in andere als in deze landen en niet alleen om daarmee te dekken daar het gewone riet de toenaam dekriet van heeft, maar ook om er schichten en pijlen van te maken en daarboven zo wordt er in sommige landen brood gebakken van de wortels van riet dat gedroogd en tot poeder of meel gebracht of gemalen is wat niet slecht om te eten is. In sommige landen gebruikt men die wortels voor brandhout en van de gebrande wortels van het Spaans riet wordt van veel apothekers het Spodium van de Arabieren bereid, hoewel dat het niet nodig of ook zeer nuttig is, gemerkt dat het beter en net zo gemakkelijk gemaakt wordt van Myrtus of kweeboom of olijfboom naar de lering van Dioscorides. De bladeren zelf van het riet worden geschikt gebruikt in plaats van jonge tere blaadje van de dadelboom in de pleister Diachalciteos genoemd, dan de wortel wiens aard tegen die van de bladeren van dadelboom strijdt.

Dekriet zuivert en zijn groene bladeren verkoelen middelmatig.

De wortel van dekriet met azijn gestoten en opgelegd verzoet de verstuikte leden.

Men gelooft dat ze de schilfers van de beenderen uittrekt.

De rook van terpentijn door een riet ontvangen geneest de hoest.

De wortels van riet met enige drank ingenomen laten de maandstonden en de plas voortkomen en hetzelfde doen ze ook als ze gedroogd zijn en dat poeder gedronken.

Men maakt er een water van tegen het niergruis en distilleren de wortels van riet met de wortels en stoppels van bonen en daar van drinken de zieken vier ons tegelijk zo dikwijls als ze pijn voelen. [954]

Andere maken een afkooksel van de wortels van riet dat zeer goed is tegen de pokken wat de zieke zeer sterk laat zweten.

De nieuwe uitspruitsels van riet gestoten en opgelegd genezen de beten of steken van de schorpioenen en trekken de doornen en stralen uit en vooral gestoten en opgelegd en die met azijn opgelegd genezen de pijn van de lendenen wat de wortel ook doet.

De groene bladeren van riet gestoten en pleistervormig opgelegd verkoelen het wild vuur en alle hete uitslag.

De as van de schorsen van riet met azijn opgestreken geneest schurft van het hoofd en het uitvallen van het haar.

Om de liktekens van de kleine pokjes of pokputten weg te nemen neemt men de droge wortel van riet dat gewassen is met lithargyrion of zilverschuim, meel van cicers en van rijst, poeder van oude beenderen, van elk even veel en meng dit tezamen en maak er een fijn poeder van wat met olie van wijnsteen op het aanzicht ‘s avonds gestreken en de hele nacht er opgelaten wordt en ‘s morgens met warm water afgewassen wordt.

Het binnenvlies van het riet wordt nuttig op de verbranding gelegd om die van zweren te bewaren en op de schenen daar het vel afgestoten is en op andere vervelling, waar die ook is.

Asperges groeien graag tussen het riet, maar de varenkruiden mogen er niet bij blijven, als Dodonaeus elders uitvoeriger betoond heeft.

Men zegt dat in Indien het riet zo groot en grof wordt dat men van een stam of struik er van een schuitje kan maken daar drie mensen in varen en zichzelf over de wijde wateren zetten. Dan van deze en diergelijke soorten van riet zullen we op het eind van dit werk uit Lobel en andere wat meer vermanen als we van de Indische gewassen handelen zullen.