Pyrus

HET IX. CAPITEL.

Van Peeren.

Gheslachten.

De Peeren zijn tweederley; te weten de Tamme, die wederom veelerhande zijn; ende de Wilde.

Ghedaente.

De Tamme Peer-boomen worden grooter ende hoogher dan de Appel-boomen: ende krijghen somtijdts heel groote dicke struycken, ende veele langhe tacken, die meest recht om hooghe wassen, ende niet soo door oft over malkanderen en groeyen oft wijt uytghespreydt zijn ghelijck de tacken vande Appel-boomen. Het hout selve is geelachtigh van verwe, vast ende dicht, seer handtsaem, ende bequaem om daer beelden ende schilderijen in te snijden. De bladeren zijn breedachtigh, rondom de kanten een weynighsken ghehackelt, van boven effen ende schoon groen, van onder bleecker groen, ende dickwijls wat witachtigh. De bloemen zijn wit. De vruchten oft Peeren zijn meest langachtigh, beneden wat breedt, ende boven aen den steel smal, van grootte, ghedaente verwe ende smaeck seer veelerleye; want sommige Peeren hebben groene schellen, andere aen d’een sijde oft de gheheele Peere door roodtachtigh: meestendeel bruynachtigh oft grauwachtigh van verwe. Het binnenste vleesch is witachtigh. In ’t midden van de selve ligghen de Keernen, dat is het saedt, in velachtighe huyskens ghesloten, met een swarte schorsse bedeckt. Ende dese Peeren hebben groot onderschil in haeren smaeck, ende in haer gantsch wesen, gelijck wy hier nae betoonen sullen, als wy van de krachten sullen spreken. De wortel vande Peer-boomen gaet recht ende diep in d’aerde, ende spreydt haer selve oock ter sijden breedt ende wijt uyt.

2. De Wilde Peer-boomen zijn de Tamme seer gelijck in ’t aensien: maer sy zijn meestendeel korter ende leeger: ende langhs haer steelen hebben sy harde ende stekende doornen: ende haer vruchten zijn hardt, wranghe van smaeck, ende niet bequaem oft aenghenaem om eten.

Plaetse.

1. De Tamme Peer-boomen worden ghesaeyt, gheplant ende onderhouden in de hoven ende boomgaerden gelijck de Appelen: ende zijn door langhe oeffeninghe ende intinghe allengskens van Wildt Tam gheworden.

2. De Wilde Peer-boomen wassen op veele plaetsen, ’t zy in de bosschen, ’t zy aen de kanten van de velden, ende neffens de weghen, van selfs, sonder daer eenighe neerstigheydt oft moeyte toe te doen.

Tijdt.

De Peer-boomen bloeyen gemeynlijck in April oft Mey: daer nae volgen de bladeren. Dan de vruchten oft Peeren worden allegader niet op eenen tijdt rijp: want eenighe rijpen in Hoymaendt, andere in de Oogstmaendt, ende sommige in September, oft oock laeter: als zijn de gene die wat sarpachtigh oft wranghe van smaeck zijn: de welcke niet lang voor den Winter rijp en worden.

Naem.

1. Den Tammen Peer-boom wordt ghenoemt in ’t Griecks Apios ende Apidios, oft oock Appios, ende Appidios, ende van Tarentinus in sijne Geoponica oock Appidion, in ’t Latijn Pyrus; in ’t Nederduytsch Peer-boom; in ’t Hooghduytsch Byrbaum; in ’t Fransoys Poyrier; ende tot onderschil van den Wilden heet hy Pyrus cultiva oft Pyrus urbana, dat is Tammen Peer-boom. De vrucht selve heet hier te lande Peere; in ’t Hooghduytsch Byrn ende Byre; in ’t Engelsch Pear; in ’t Beemsch Hrusska; in ’t Fransch Poyre; in ’t Italiaensch Pere; in Spaensch Peras; in ’t Latijn Pyrum; in ’t Griecks Apion ende Apidion.

2. De wilde soorte heet Wilden Peer-boom in onse tael; in ’t Latijn Pyrus silvestris oft oock Pyraster; in ’t Griecks Achras; met welcken naem soo wel de vrucht als den boom selve bekent is.

Alle dese Peeren, te weten de Tamme, hebben by de oude schrijvers, ende sonderlinge by Plinius in ‘t 15.cap.van ‘t 15.boeck, verscheyden toenaemen ghehadt; van welcke geenen met allen hedensdaeghs gebruyckelijck is: ende nu ter tijdt hebben de selve Peeren by den ghemeynen man veele ende verscheyden naemen ende toenaemen: de welcke heel qualijck iae bijkants geensins niet met de oude te samen gebroght oft vergeleken en konnen worden, om dieswille dat de ouders de selve noch in ’t kort noch in ’t langh niet beschreven en hebben, maer alleenlijck haer toenaemen vermaent: ende daer-en-boven soo vindtmen in elck landt, iae bij nae in elcke stadt oft dorp, eenighe verscheyden Peeren: selfs hedensdaeghs worden sy in d’een landt veel ander dan in d’ander ghenoemt. Daerom sal ons ghenoegh wesen de selve toenaemen achter te laten, ende alleen te vermanen ’t gene dat de Peeren in ’t gemeyn aengaet, ende haeren aerdt ende krachten te beschrijven; ’t welck de Medicijns eer toebehoort te doen, dan alle de toenaemen ende wijtveldighe verscheydentheden van de Peeren by een te soecken ende te rapen.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

De Peeren zijn verscheyden van aerdt ende krachten, nae de verscheydentheydt [1253] van haer stoffe ende gestaltenisse; ende sonderlinghe nae het uytwijsen van den smaeck: want sommighe Peeren zijn soet, sommighe smeerigh oft smoutachtigh: sommige zijn suer: veele zijn sarp, wrang ende wringende, sonderlinghen de wilde: men vindter oock die gemenght van smaeck zijn, ende van alle dese smaecken iet schijnen te hebben: eenighe sijn oock smets, ende mogen Onsmaeckelijcke Peeren ghenoemt worden, om dat sy geen merckelijcke smakelijckheydt met allen en hebben. Nae het uytwijsen dan van dese smaecken soo is de eygentheydt ende den aerd van de Peeren verscheyden. Dan in ’t ghemeyn soo zijn alle de Peeren meest koudt van nature, ende allegader droogachtigh in ’t wercken, ende wat tsamentreckende, ende eenighsins eerdachtigh van stoffe, nochtans allegader niet even seer. Want de Wilde ende andere Suere, Wranghe oft Wringende Peeren, die verdroogen ende stoppen meest, ende zijn seer tsamentreckende. De Tamme ende Soete Peeren en zijn soo tsamentreckende, stoppende ende verdrooghende noch oock soo verkoelende niet. Sommighe die in ’t midden tusschen de Suere oft Wranghe zijn, zijn van nature gelijck de gene die sy meest aengaen. Eenige Peeren zijn oock soo vol overvloedige vochtigheydt ende sap, dat sy daerom niet langh bewaert en konnen worden sonder te bederven: sommighe hebben min vochtigheydt; ende dese moghen langher goedt blijven sonder te verrotten: selfs sy moghen oock wel heel ghedrooght worden.

Voorts alle Peeren voor spijse inghenomen, gheven meer ende overvloediger voedsel dan de Appelen; maer het selve voedsel dat sy by brenghen is koudt ende niet goedt.

De Suere, vette ende smoutachtighe Peeren voeden meer dan d’andere: de waterachtighe ende volsappighe smetse Peeren voeden heel luttel; de Wranghe ende Sarpe Peeren voeden oock niet seer veel: als oock de gene die suerachtigh ende amperachtigh van smaeck zijn.

De Peeren zijn altijdt beter gesoden oft gebraden dan rouw; ende zijn dan oock bequaemer om het lichaem te voeden. Selfs eenighe Peeren zijn soo sarp ende wringhende, dat sy niet etelijck en zijn dan als sy gesoden zijn. Sommighe van dese Peeren zijn oock soo vol saps ende vochtigheyts, dat het best is datmense op heete Kolen oft daer onder brade, om haer overvloedighe vochtigheydt eenighsins te verminderen

Alle Peeren stoppen den buyck, ende maecken hem hardt, in sonderheydt de gene die wrangh ende sarp van smaeck zijn: daerom zijn de selve seer goedt ghegeten om het roodtmelizoen ende andere buyckloopen te stelpen; ende om den krop van de maghe te stercken.

De dorre oft gedrooghde Peeren, ’t zy rouw ’t zy ghesoden oft ghebraden ghegheten, stoppen oock allerhande buyckloop, ende oock de bloedighe vloeden; ende moghen ghebruyckt worden om de vrouwelijcke vloeden te stelpen ende op te doen houden.

De Peeren, maer meest de wranghe oft wringhende, zijn seer goedt gheleyt op de heete beginnende gheswillen ende sweeringen: tot den selven dienen oock de bladeren vande Peerboomen: want sy hebben oock een tsamentreckende drooghende ende wat verkoelende kracht.

BIIVOEGHSEL.

De Peeren hebben verscheyden naemen by de oude schrijvers; te weten Crustumina, Falerna, Superba, Decumana, Pompeiana, Liceriana, Favoniana, Tiberiana, ende meer andere; maer by de Italiaenen zijnder hedensdaeghs oock menigherley; als zijn de Moscaroli, oft Pere Muscatelline, dat is Muscadel-Peeren, een soorte van Suycker-Peeren, die met de Superba van de ouders over een komt, ende voor de edelste van alle Peeren ghehouden wordt: sy hebben oock de Ciampelline, Papali, Durelle, Zuccate, oft Zuccatie, Vernareccie, Gentili, Pinose ende Spinose, ende de Giaccinole, die voor de beste ghehouden worden nae de Muscadel Peeren: daer nae achten sy de Bergamotten, die in Italien eerst uyt Turckijen ghebroght zijn: ende den naem (seydtmen) beteeckent in ’t Turcksch soo veel als ofmen Heere Peeren oft Heer des Peeren seyde: daer nae volghen de ghene die Buoni Christiana; in ’t Fransch Bon Christien heeten: ten laetsten achtmen veel de soorten van Winter Peeren, ende de mede-soorten van de voorgaende; als zijn de Guignole, Roge, Quadrane, Carovelle, di San Nicolo, di Montelione, Porcone, Sementine: maer behalven dese vindtmen noch meer andere soorten van Peeren in Brabandt, Walschlandt, ende andere Nederduytsche landen, behalven de Suycker-Peeren, Gulde-Peeren, Keyserinnen ende andere ontallijcke, die ghemeyn zijn; ende andere Fransche, als Cassinen, Rodis Peeren, ende Eusebianen; dan alle dese soorten worden ghedeylt in dry gheslachten, te weten in de Vroeghe, Spade ende Winter Peeren.

Dese boomen behoeven veel meer tijdts om te groeyen dan de Appel-boomen; al is ’t datse op dierghelijck landt wassen. Dan hoe men de Peer-boomen inten ende oeffenen sal, moetmen in de boecken van de Landtneeringhe lesen: ende oock hoe datmen de Peeren langh goedt bewaren sal. Men maghse griffien op Perse-boomen, Quee-boomen, Amandel-boomen, maer best op haeren ghelijck; op Moerbesie-boomen ghenintet brenghen roode Peeren voort; als de Peere te steenachtigh valt, soo salmen de wortel ontdecken, ende vijftien daghen vervolgens op de wortel storten droessem van goeden ouden Wijn. Dese boomen en beslaen soo veel plaetse niet als de Appel-boomen; draghen meest alle iaer vruchten, daer de Appelen meest over ander iaer draghen: daer-en-boven soo is het hout van dit gheboomte veel nutter in ’t wercken. De vruchten zijn veel beter in droogh dan reghenachtigh weder ghepluckt. By Lions wast een soorte van Peeren, uyt wiens vruchten een bladt komt ghesproten, die Camerarius daerom Pyrophylla wilt noemen.

Peer-boom met doornen, van Dalechampius vermaent, ende Pyrus sativa spinosa gheheeten, in ’t Fransch Poisier d’espins, is een soorte van Peeren te Lyons ghemeyn ghenoegh, wiens tackskens oft spruytkens eerst uyt Napels ghebroght zijn, met doornen aen sijn tacken beset: de vruchten zijn groot, groen, heel verre in den winter goedt blijvende, seer lieflijck van smaeck, in sonderheydt op kolen ghebraden, ende met Suycker bestroyt.

Men seydt, dat de Peeren den naem Pyrus nae haer spitsche ghedaente voeren, om dat sy een Pytanus oft roos ghelijcken. Pyrum Volemum was een groote soorte van Peeren, die een heele handt vulde. Aengaende den naem Apion oft Apidion, die de Griecken de Peeren gheven, die wordt oock verscheyden ander ghewas medeghedeylt, die peers-ghewijse wortelen hebben. De Wilde Peeren worden in Candien Agusuga gheheeten. Dan daer wast oock een soorte van Wilde Peerkens aldaer Achiades ghenoemt, die nochtans van onse Peeren veel verschillen; als oock doen de Steen Peeren: want dien naem (in Hooghduytsch Flubirlin, in ’t Latijn Pyrus petraea, Pyrus cervina, Pyraster Idaea) beteeckent een medesoorte van Crakebesien, ende geen Peeren, als Clusius ons leert. Maer de Quee-Peeren, in ’t Latijn Pyrum Cotonium, hebben daer wat ghelijckenis mede, aengaende haer ghedaente: maer zijn bequaemer by de Quee-appelen beschreven.

Pyracantha is de leeghe soorte van Hagedoren; ende Pyrola is een leegh cruydt.

Noch van de krachten.

De Peeren zijn ghemeynlijck onghesonder dan de Appelen, ende niet soo sappachtigh: nochtans sy zijn meest lieflijcker van smaeck, soo wel rauw als ghebraden ende gheconfijt; iae sommighe segghen, dat de Winter Peeren in Wijn ghesoden, oft eerst ghebraden ende dan in Wijn ghestooft, ende met Groffels naghelen besteken, ende met Suycker ende Caneel bestroeyt, de Appelen te boven gaen, soo wel in ghesondtheydt als in smaeck: niet te min sy en laten het graveel niet te vermeerderen, hoe sy oock bereydt zijn. Wel is ’t waer, dat de Suere al om voor de ghesontste ghehouden worden: want voorwaer sy verquicken de slappe maghe (’t welck de Wijnachtighe oock doen) vermeeren den etens lust, maecken de keele ruym, verslaen den dorst, onderhouden den buyck tamelijcke weeck: dan alle andere Peeren, soomen voor seker houdt, in ’t beginsel van de maeltijdt gheten, stoppen den buyck: in ’t laetste gheten, maecken hem los; andere hebben een eyghentheydt van haer altijdt ende haest weeck te maecken, sulcks als in den hof van den Landtgraef van Hessen groeyen. Maer de ghene die de colijcke oft krimpinghe des buycks onderhevigh zijn oft graveelachtigh, en moghen geen Peeren eten, om datse koudt ende windigh bloet maecken, ende steenen doen groeyen, als kout in den eersten, ende droogh in den tweeden graed wesende: anders, in kleyne menighte gheten, in ’t laetste van de maeltijdt, ende nimmermeer nuchteren, met Kaes, Sout, Suycker, Peper oft Caneel, rouw ghesoden, ghebraden oft gheconfijt, moghen van alle menschen in alle tijden gheten worden (uytghesondert alleen van de oude koude die slijmerigh zijn) mits daer stercken Wijn op drinckende.

Men snijdt de Peeren in stucken oft schijven, ende men neemt het saedt uyt; ende men drooghtse in de Sonne oft in den oven; ende dese stucken zijn goedt in den Winter, in warm water oft Wijn gheweyckt ende met Suycker bespraeydt ende gheten; ende ’t water ghedroncken, daer sy in ghesoden zijn, stopt den buyck.

Men maeckt oock eenen Peer-Wijn, als van Appelen (Peerdranck oft Cidre Pere gheheeten) die voor Bier oft Wijn streckt.

Peeren in water ghesoden ende ghestooten, van buyten op de maghe gheleyt, benemen het braecken van de gallachtighe vochtigheden. De selve zijn oock goedt vermenght by de plaesters die te rugghe drijven: sy drooghen ende verkoelen een weynigh, ende ghenesen mits dien de versche wonden: want my ghedenckt, seydt Lobel, dat ick wonden daer mede gheheelt hebbe, mits dat ick niet anders ghereet en hadde.

De keernen van de Peeren zijn sonderlinghen nut voor de ghebreken van de longer, maer schaden de nieren.

De Wilde Peeren zijn goedt geten van de ghene die bloedt spouwen; ende met de Campernoelien oft Duyvelsbroot ghesoden oft ghestooft, benemen alle ’t quaedt vande selve: de Tamme Peeren doen oock ’t selve, maer en zijn daer niet wel soo nut toe: men siedtse oock oft roostse met Slacken, om die spijse ghesonder te maecken. Oock alsmen vergiftighe Campernoelien gheten heeft, salmen dese Peeren moghen eten. [1254]

Men maeckt oock eenen Edick van Wilde Peeren, ghelijck van Appelen. Als een Wilde Peere in Wijn gheworpen te gronde gaet, dan is den Wijn onghemenght, als sy drijft, dan is hy ghewatert.

De Peer-bladeren, seydt Galenus, zijn goedt om de versche wonden te ghenesen: ende zijn tsamentreckende, drooghende ende wat verkoelende van kracht. Een badt van ’t water, daer dese bladeren in ghesoden zijn, is goedt voor de sinckinghe des moeders, als de vrouwen daer in sitten.

Asschen van Peer-hout ghebrandt, ende met eenigh nat inghenomen, is oock behulpelijck de ghene die de voorseyde vergiftighe Campernoelien gheten hebben; daer de schorsse van den boom ende de bladeren oock nut toe zijn.

HET IX. KAPITTEL.

Van peren. (Pyrus communis)

Geslachten.

Peren zijn tweevormig, te weten de tamme waarvan er wederom vele zijn en de wilde.

Gedaante.

De tamme peerbomen worden groter en hoger dan appelbomen en krijgen soms heel grote en dikke stammen en vele lange takken die meest recht omhoog groeien en niet zo door of over elkaar groeien of wijd uitgespreid zijn als de takken van de appelbomen. Het hout zelf is geelachtig van kleur, vast en dicht, zeer handzaam en geschikt om er beelden en schilderijen in te snijden. De bladeren zijn breedachtig en rondom de kanten wat gehakkeld en van boven effen en mooi groen, van onder bleker groen en dikwijls wat witachtig. De bloemen zijn wit. De vruchten of peren zijn meest langachtig, beneden wat breed en boven aan de steel smal en van grootte, gedaante kleur en smaak zeer veelvormig want sommige peren hebben groene schillen, andere aan de ene zijde of de gehele peer door roodachtig, meestal bruinachtig of grauwachtig van kleur. Het binnenste vlees is witachtig. In het midden er van liggen de kernen, dat is het zaad, in velachtige huisjes gesloten en met een zwarte schors bedekt. En deze peren hebben groot verschil in hun smaak en in hun gans wezen zoals we hierna betonen zullen als we van de krachten zullen spreken. De wortel van de peerbomen gaat recht en diep in de aarde en spreidt zichzelf ook terzijde breed en wijdt uit.

2. De wilde peerbomen zijn de tamme zeer gelijk in het aanzien, maar ze zijn meestal korter en lager en langs haar stelen hebben ze harde en stekende doornen en haar vruchten zijn hard en wrang van smaak en niet geschikt of aangenaam om te eten.

Plaats.

1. De tamme peerbomen worden gezaaid, geplant en onderhouden in de hoven en boomgaarden gelijk de appels en zijn door lange teelt en enten geleidelijk aan van wild tam geworden.

2. De wilde peerbomen groeien op vele plaatsen vanzelf, hetzij in de bossen, hetzij aan de kanten van de velden en naast de wegen zonder daar enige vlijt of moeite toe te doen.

Tijd.

De peerbomen bloeien gewoonlijk in april of mei en daarna volgen de bladeren. Dan de vruchten of peren worden niet allen op een tijd rijp want enige rijpen in juli, andere in augustus en sommige in september of ook later zoals zijn diegene die wat scherpachtig of wrang van smaak zijn die niet lang voor de winter rijp worden.

Naam.

1. De tamme peerboom wordt in het Grieks Apios en Apidios of ook Appios en Appidios genoemd en van Tarentinus in zijn Geoponica ook Appidion, in het Latijn Pyrus, in het Nederduits peerboom, in het Hoogduits Byrbaum, in het Frans poyrier en tot verschil van de wilde heet het Pyrus cultiva of Pyrus urbana, dat is tamme peerboom. De vrucht zelf heet hier te lande peere, in het Hoogduits Byrn en Byre, in het Engels pear, in het Boheems hrusska, in het Frans poyre, in het Italiaans pere, in Spaans peras, in het Latijn Pyrum en in het Grieks Apion en Apidion.

(Pyrus pyraster) 2. De wilde soort heet wilde peerboom in onze taal, in het Latijn Pyrus silvestris of ook Pyraster, in het Grieks Achras met welke naam zowel de vrucht als de boom zelf bekend is.

Al deze peren, te weten de tamme, hebben bij de oude schrijvers en vooral bij Plinius in het 15^de kapittel van het 15^de boek verschillende toenamen gehad waarvan geen tegenwoordig gebruikelijk is en nu hebben die peren bij de gewone man vele en verschillende namen en toenamen die heel kwalijk, ja bijna geenszins met de oude tezamen gebracht of vergeleken kunnen worden omdat de ouders die noch in het kort, noch in het lang beschreven hebben, maar alleen hun toenamen vermaand hebben en daarboven vindt men in elk land, ja bijna in elke stad of dorp enige verschillende peren en zelfs tegenwoordig worden ze in het ene land veel anders dan in de andere genoemd. Daarom zal ons genoeg wezen die toenamen achter te laten en alleen hetgeen te vermanen dat de peren in het algemeen aangaat en hun aard en krachten te beschrijven wat de dokters eerder behoren te doen dan alle toenamen en wijdverspreide verschillen van de peren bijeen te zoeken en te rapen.

Aard, kracht en werking.

De peren zijn verschillend van aard en krachten naar de verschillen van hun [1253] stof en vorm en vooral naar het uitwijzen van de smaak, want sommige peren zijn zoet, sommige smerig of smoutachtig, sommige zijn zuur, vele zijn schep, wrang en wringend en vooral de wilde, men vindt er ook die gemengd van smaak zijn en van al deze smaken iets schijnen te hebben, enige zijn ook zonder smaak en mogen onsmakelijke peren genoemd worden omdat ze totaal geen merkelijke smakelijkheid hebben. Naar het uitwijzen dan van deze smaken zo is de eigenschap en de aard van de peren verschillend. Dan in het algemeen zijn alle peren meest koud van nature en allen droogachtig in het werken en wat tezamen trekkend en enigszins aardachtig van stof, nochtans allen niet even zeer. Want de wilde en andere zure, wrange of wringende peren die verdrogen en stoppen meest en zijn zeer tezamen trekkend. De tamme en zoete peren zijn niet zo tezamen trekkend, stoppend en verdrogend en verkoelend. Sommige die in het midden tussen de zure of wrange zijn, zijn van nature gelijk diegene die ze meest aangaan. Enige peren zijn ook zo vol overvloedige vochtigheid en sap dat ze daarom niet lang bewaard kunnen worden zonder te bederven, sommige hebben minder vochtigheid en deze mogen langer goed blijven zonder te verrotten en ze mogen ook wel heel gedroogd worden.

Voorts alle peren voor spijs ingenomen geven meer en overvloediger voedsel dan de appels, maar dat voedsel dat ze bij brengen is koud en niet goed.

De zure, vette en smoutachtige peren voeden meer dan de andere, de waterachtige en vol sappige smetse peren voeden heel weinig, de wrange en scherpe peren voeden ook niet zeer veel zoals ook diegene die zuurachtig en bitterachtig van smaak zijn.

Peren zijn altijd beter gekookt of gebraden dan rouw en zijn dan ook beter om het lichaam te voeden. Zelfs enige peren zijn zo scherp en wringend dat ze niet eetbaar zijn dan als ze gekookt zijn. Sommige van deze peren zijn ook zo vol sap en vochtigheid dat het beste is dat men ze op hete kolen of daar onder braadt om hun overvloedige vochtigheid enigszins te verminderen

Alle peren stoppen de buik en maken hem hard en vooral diegene die wrang en scherp van smaak zijn en daarom zijn die zeer goed gegeten om de rode loop en andere buiklopen te stelpen en om de krop van de maag te versterken.

De dorre of gedroogde peren, hetzij rouw, hetzij gekookt of gebraden gegeten stoppen ook allerhande buikloop en ook de bloedige vloeden en mogen gebruikt worden om de vrouwelijke vloeden te stelpen en op te laten houden.

Peren, maar meest de wrange of wringende, zijn zeer goed op de hete beginnende gezwellen en zweren gelegd en tot dat doel dienen ook de bladeren van de peerbomen want ze hebben ook een tezamen trekkende drogende en wat verkoelende kracht.

BIJVOEGING.

De peren hebben verschillende namen bij de oude schrijvers, te weten Crustumina, Falerna, Superba, Decumana, Pompeiana, Liceriana, Favoniana, Tiberiana en meer andere, maar bij de Italianen zijn er tegenwoordig ook vele zoals zijn de moscaroli of pere muscatelline, dat is muskadelperen, een soort van suikerperen die met de Superba van de ouders overeen komt en voor de edelste van alle peren gehouden wordt, ze hebben ook de ciampelline, papali, durelle, zuccate of zuccatie, vernareccie, gentili, pinose en spinose en de giaccinole die voor de beste gehouden worden na de muskadelperen, daarna achten ze de bergamotten die in Italië eerst uit Turkije gebracht zijn en de naam (zegt men) betekent in het Turks zoveel als of men heren peren of heer des peren zei, daarna volgen diegene die buoni christiana, in het Frans bon christien heten en ten slotte acht men de soorten van winterperen veel en de medesoorten van de voorgaande zoals zijn de guignole, roge, quadrane, carovelle, di San Nicolo, di montelione, porcone, sementine, maar behalve deze vindt men noch meer andere soorten van peren in Brabant, Wallonië en andere Nederduitse landen behalve de suycker-peren, gulde-peren, keyserinnen en andere ontelbare die algemeen zijn en andere Franse zoals cassinen, rodis peren en eusebianen, dan al deze soorten worden in drie geslachten gedeeld, te weten in de vroege, late en winterperen.

Deze bomen hebben veel meer tijd nodig om te groeien dan de appelbomen al is het dat ze op diergelijk land groeien. Dan hoe men de peerbomen enten en telen zal moet men in de boeken van de landwinning lezen en ook hoe men de peren lang goed bewaren zal. Men mag ze enten op perzikbomen, kweebomen, amandelbomen, maar het best op zichzelf en op moerbeibomen geënt brengen rode peren voort, als de peer te steenachtig valt zo zal men de wortel ontbloten en vijftien dagen vervolgens op de wortel droesem van goede oude wijn storten. Deze bomen beslaan niet zoveel plaats als de appelbomen en dragen meest elk jaar vruchten daar de appelen meest om het jaar dragen en daarboven is het hout van dit geboomte veel nuttiger in het bewerken. De vruchten zijn veel beter in droog dan regenachtig weer geplukt. Bij Lyon groeit een soort van peren uit wiens vruchten een blad komt gesproten die Camerarius daarom Pyrophylla wil noemen.

Peerboom met doornen is van Dalechampius vermaand en Pyrus sativa spinosa genoemd, in het Frans poisier d’espins, is een soort van peren die te Lyon algemeen genoeg zijn wiens takjes of spruiten eerst uit Napels gebracht zijn en zijn met doornen aan de takken bezet, de vruchten zijn groot en groen die heel ver in de winter goed blijven en zeer lieflijk van smaak en vooral op kolen gebraden en met suiker bestrooit.

Men zegt dat de peren de naam Pyrus naar hun spitse gedaante voeren omdat ze op een Pytanus of tand lijken. Pyrum Volemum was een grote soort van peren die een hele hand vulde. Aangaande de naam Apion of Apidion die de Grieken de peren geven, die wordt ook aan verschillende andere gewassen meegedeeld die peervormige wortels hebben. De wilde peren worden in Kreta agusuga genoemd. Dan er groeit ook een soort van wilde peertjes die daar achiades genoemd worden die nochtans veel van onze peren verschillen zoals ook de steenperen doen want die naam (in Hoogduits Flubirlin, in het Latijn Pyrus petraea, Pyrus cervina, Pyraster Idaea) betekent een medesoort van krakebessen en geen peren, als Clusius ons leert. Maar de kweeperen, in het Latijn Pyrum Cotonium, hebben er wat gelijkenis mee aangaande haar gedaante, maar zijn beter bij de kweeappels beschreven.

Pyracantha is de lage soort van meidoorn en Pyrola is een laag kruid.

Noch van de krachten.

De peren zijn gewoonlijk ongezonder dan de appels en niet zo sapachtig, nochtans zijn ze meest lieflijker van smaak en zowel rauw als gebraden en gekonfijt, ja sommige zeggen dat de winterperen in wijn gekookt of eerst gebraden en dan in wijn gestoofd en met kruidnagels bestoken en met suiker en kaneel bestrooit de appels te boven gaan zowel in gezondheid als in smaak, niettemin laten ze het niergruis niet vermeerderen, hoe ze ook bereid zijn. Wel is het waar dat de zure alom voor de gezondste gehouden worden, want voorwaar ze verkwikken de slappe maag (wat de wijnachtige ook doen) vermeerderen de eetlust, maken de keel ruim, verslaan de dorst, onderhouden de buik tamelijk week, dan alle andere peren, zo men voor zeker houdt, in het begin van de maaltijd gegeten stoppen de buik en op het eind gegeten maken hem los, andere hebben een eigenschap van zich om altijd en gauw week te maken zulks als in de hof van de landgraaf van Hessen groeien. Maar diegene die aan koliek of krampen van de buik onderhevig zijn of niersteenachtig mogen geen peren eten omdat ze koud en winderig bloed maken en stenen laten groeien omdat ze koud in de eerste en droog in de tweede graad zijn, anders in kleine menigte gegeten en op het eind van de maaltijd en nimmermeer nuchter met kaas, zout, suiker, peper of kaneel, rouw, gekookt, gebraden of gekonfijt mogen van alle mensen in alle tijden gegeten worden (uitgezonderd alleen van de oude koude die slijmerig zijn) mits er sterke wijn op te drinken.

Men snijdt de peren in stukken of schijven en men neemt het zaad er uit en men droogt ze in de zon of in de oven en deze stukken zijn goed in warm water of wijn geweekt en met suiker besproeid en in de winter gegeten en het water gedronken daar ze in gekookt zijn stopt de buik.

Men maakt ook een peerwijn zoals van appels (peerdrank of cidre pere genoemd) die voor bier of wijn strekt.

Peren in water gekookt en gestoten en van buiten op de maag gelegd benemen het braken van de galachtige vochtigheden. Die zijn ook goed vermengd bij de pleisters die terug drijven, ze drogen en verkoelen wat en genezen daardoor de verse wonden, want ik denk, zegt Lobel, dat ik wonden daarmee geheeld heb om dat ik niets anders gereed had.

De kernen van de peren zijn bijzonder nuttig voor de gebreken van de longen, maar schaden de nieren.

De wilde peren zijn goed gegeten van diegene die bloed spuwen en met kampernoelies of duivelsbrood gekookt of gestoofd benemen ze er alle kwaad van, de tamme peren doen ook hetzelfde, maar zijn er niet wel zo nuttig toe, men kookt ze ook of roostert ze met slakken om die spijs gezonder te maken. Ook als men vergiftige kampernoelies gegeten heeft zal men deze peren mogen eten. [1254]

Men maakt ook een azijn van wilde peren net zoals van appels. Als een wilde peer in wijn geworpen te gronde gaat dan is de wijn ongemengd en als ze drijft dan is die gewaterd.

Peerbladeren, zegt Galenus, zijn goed om de verse wonden te genezen en zijn tezamen trekkend, drogend en wat verkoelend van kracht. Een bad van het water daar deze bladeren in gekookt zijn is goed voor de zinking van de baarmoeder als de vrouwen daarin zitten.

As van peerhout gebrand en met enig nat ingenomen is ook behulpzaam diegene die de voor vermelde vergiftige kampernoelies gegeten hebben, daar de schors van de boom en bladeren ook nuttig toe zijn.