Mespilus

HET X. CAPITEL.

Van Mispelen.

Gheslachten.

Mispelen zijn tweederley, als Dioscorides schrijft. Het eerste gheslacht wast op dorenen, ende en is soo ghemeyn niet, maer wordt van hun Aronia toeghenoemt, daer wy de Azarolen voor houden: het ander wast in Italien: ende dat zijn onse ghemeyne Mispelen.

Ghedaente.

1. Den Ghemeynen Mispel-boom en wordt niet seer groot; ende heeft dickwijls een kromme ende verdraeyde slimme Struyck, verdeylt in harde, taeyen ende qualijck breecksame tacken. De bladeren zijn langhworpigher, maer oock smaller dan de Appel-bladers. De bloemen zijn wit van verwe, groot ende in vijf bladerkens verdeylt. De vruchten zijn kleyner dan de Appelen, rondt, op haer oppersten eenen breeden ende wijden navel, als een kruyne oft kroone hebbende, van verwe grauw; het mergh oft vleesch daer van is eerst witachtigh, ende soo vringhende oft sarp van smaeck, dat het niet etelijck en is; te weten eer dat de vruchten heel rijp oft morw gheworden zijn: dan weeck oft plat gheworden zijnde, hebben sy eenen goeden smaeck, soet ende bequaem, iae lieflijck om eten. Tusschen dit vleesch oft mergh ligghende vijf platte harde steenen, diemen Mispel steenen noemt; ende dat is het saedt van dese vruchten.

2. De tweede oft min ghemeyne soorte van Mispelen, die van Dioscorides Aronia geheeten is, ende voor het eerste gheslacht van Mispelen ghehouden wordt, is eenen boom leeger dan den Gemeynen Appel-boom: ende heeft gesneden oft diep ghekerfde bladeren als den Ghemeynen Dorenboom oft Hagedoren, ende in grooter deelen oft snippelinghen dan de bladeren van Eppe, als Theophrastus seydt (te weten dan de Gemeyne Eppe) gesneden ende gekerft; de welcke roodtachtigh worden eer dat sy afvallen. De bloemen zijn grasverwigh, ende hangen druyfs-gewijs oft als troskens aen een. De vruchten van desen boom zijn langer dan de Gemeyne Mispelen, ende oock kleyner, eerst groen ende hardt, maer rijp zijnde roodt ende sacht oft morw, goedt ende soet van smaeck; in de welcke niet meer dan dry harde saeden oft steenen ghevonden en worden.

Plaetse.

1. De Ghemeyne Mispelen worden in de hoven ende boomgaerden gheplant; somtijdts sietmense oock aen de hagen ende hegghen voortkomen, ende weeldighlijck groeyen op rouwe ende ongebouwde plaetsen. Als desen boom op den Oxyacanthus (waer mede den Hagedorenboom, ende niet den Souce-boom hier verstaen moet worden) gheintet is, dan aerdt hy wel, ende brenght Mispelen voort, twee oft drijmael grooter dan sy ghemeynlijck zijn, als sy niet gheintet en zijn: selfs sy zijn alsdan bijnae soo groot als Kleyne Appelkens.

2. De ander soorte van Mispelen was in tijden van Dioscorides ende Galenus in Grieckenlandt veel ghemeyner ende bekender dan in Italien. Dan nu ter tijdt wordt sy in Italien inde hoven omtrent Napels onderhouden, als Matthiolus betuyght.

Tijdt.

1. De Gemeyne Mispelen bloeyen vroegh genoegh; te weten in April, oft in ’t beginsel van Mey: dan de vruchten worden seer spade ende in ’t laetste van October eerst rijp.

2. De andere Mispelen, diemen Azarolen noemt, worden oock seer laet in ’t iaer rijp.

Naem.

1. Het eerste ende het ghemeynste gheslacht van dese boomen wordt ghenoemt in onse tael Mispelboom; in ’t Hooghduytsch Mispelbaum; in ’t Fransoys Nefflier; in ’t Latijn Mespilus; in ’t Griecks van Theophrastus Mespile. [1255]

De vrucht wordt ghenoemt in onse tael Mispele; in ’t Hooghduytsch Mispel; in ’t Fransoys Neffle; in ‘t Italiaensch Nespolo; in ’t Spaensch Nesperas; in ’t Engelsch Melder ende Medeler; in ’t Beemsch Myspulc; in ’t Griecks Mespilon; ende in ’t Latijn oock Mespilus.

Desen Ghemeynen Mispel-boom, soo Dioscorides seydt, wiert in Grieckenlandt oock Epimelis geheeten, ende van sommighe Sitanion; Galenus selve, (in ’t boeck De simpl.med.facultat) hout desen boom oock voor de Epimelis, die van de landtlieden in Italien, soo hy seydt, Omedon oft Unedo ghenoemt wordt, ende seer veel in Calabrien pleegh te groeyen: want met den naem van Mespile en verstaedt hy anders geenen boom, dan het tweede gheslacht van Mispelen, dat ons soo ghemeyn oft bekent niet en is.

Aengaende den naem Sitanion, die is van Theophrastus oock vermaent gheweest; hoe wel datter in sijn boecken niet Sitanion; maer Sataneios uytghedruckt staet: want hy spreeckt van dry soorten van Mispelen; te weten van de Anthedon, de Sataneios, ende de Anthenoeides. De Satanios heeft grooter ende witter vruchten: de andere hebben kleyne vruchten. Daerom sal de Satanios meer met onsen ghemeynen Mispel-boom over een komen: ende de andere sullen onder ’t gheslacht van Azarolen ghestelt ende gherekent moghen worden.

2. De anderen min ghemeynen Mispel-boom wierdt in Grieckenlandt eygentlijck Mespilos ende Mespile geheeten, ende van Galenus voor de oprechte iae eenighe Mispelen ghehouden, ende van Dioscorides voor de eerste soorte, als voorseydt is; sommige noemense in ’t Griecks oock Aronia. Daerom salmen desen boom Vremden Mispel-boom, oft Azarool-boom moghen heeten, meestendeel om dat de Italiaenen omtrent Napels dese Mispelen in hun tael Azarolo oft oock Azaruole noemen. Dan haeren ouden Grieckschen naem was Tricoccos; nae de dry steenen die in elck een van dese vruchten ghevonden worden; als ofmense in onse tael Drijsteen oft Mispelen met dry steenen noemde, tot onderschil van de ghemeyne Mispelen, die meest wel vijf steenen hebben.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

De vruchten van beyde dese Mispel-boomen zijn koudt, droogh ende sterckelijcken tsamentreckende van nature: ende sy maecken den buyck hardt, ende stoppen den loop; dan de ghemeyne Mispelen zijn seer sarp ende wringhende van smaeck, ende de maghe seer teghen ende moeyelijck, ende veroorsaecken pijne in ’t hooft, als Galenus betuyght: ’t welck waerachtigh is, te weten als sy noch hardt zijn: want als sy gheleghen hebben, ende morw oft plat gheworden zijn, soo een stoppen sy soo seer niet, noch en zijn oock soo tsamentreckende niet, noch en zijn de maghe soo seer niet tegen: ende dan zijn sy veel bequaemer om eten: nochtans soo en geven sy geen voedsel, oft seer luttel, ende dat selve is quaedt ende niet prijselijck: want sy worden haest in de maghe bedorven, ghelijck sy alreede half verrot zijn, te wijlen sy morw ende plat wierden. Daerom salmen heel weynigh van dese vruchten eten.

Maer de vruchten van den Vremden Mispel-boom oft Azarolen zijn de maghe aenghenaemer: ende worden soo wel ghesoden als rouw ghegheten: ende dese Mispelen worden somtijdts in Suycker gheconfijt, oft in Honigh bewaert: in welcker voeghen bereydt zijnde, zijn den monde aenghenaem, ende behaeghlijck van smaeck; daer-en-boven soo zijn sy oock bijster goedt de vrouwen die kindt draghen: want sy verstercken de maghe, ende wederstaen die walginghen ende lusten daer de swanghere vrouwen seer onderheevigh van zijn.

BIIVOEGHSEL.

De Mispel-boomen moghen op Queen, Appel oft Peer-boomen gheintet worden: dan sy sullen sonder steenen zijn, ende soo vet als Honigh, alsmen die op eenen Eglentier griffiet, ende in ’t griffen met Honigh nat maeckt, soo men seydt; ende van grootte ende vroeghe Mispelen te hebben, intse op eenen Moerbesie-boom.

Daer is een soorte van Mispelen, de ghemene Mispel-boomen in maecksel ende uyterlijcken schijn der bladeren heel ghelijck; doch in alle haer deelen kleyner dan die: de vrucht is nauws etelijck: ende de tacken zijn hier ende daer met stekelinghen als Haghedoren beset. Sulcks wast in ’t wildt.

Maer aengaende den Tamme Mispel-boom, die grooter ende eetbaere vruchten voortbrenght, daer en sietmen geen doornen aen, ten zy dat hy op eenen Doren-boom oft op een van dese Wilde Mispel-boomen gheintet is, maer alsmen daer doornen aen vindt, van veranderdt hy, ende wordt ergher, seydt Petrus Hondius.

Aengaende de ghemeyne Mispelen die groot zijn, die heeten hier te lande somtijdts Pote Mispelen.

De ghemeyne Mispelen heeten oock wel Nespelen in onse tael; in ’t Fransch Mesples, Mesles ende Nefnes.

De tweede soorte van Dodoneus hier beschreven heet in ‘t Fransch op sommighe plaetsen Tarnotes, te Montpelliers Pommet, in ’t Latijn by sommighe Maluot azaroluid, in Italien Azarola, als gheseydt is, ende is daer in ’t eerst van September rijp. Sy ghelijckt de Haghedoren seer (maer is breder van bladers, ende grooter van vrucht) iae sommighe houdense voor een soorte van de selve; wiens medesoorten van ons in ‘t Bijvoeghsel van de Haghedoren beschreven zijn.

Lobel maeckt twee soorten van Mispelen: een Tamme ende een Wilde. Daer beneffens vermaent hy van een Aria Theophrasti effigie Alni, om dat sy van ghedaente ende kracht den Mispel-boom niet onghelijck en is; maer daer sullen wy in ’t Capitel van de Sorben af handelen. Hy vermaent oock van eenen Kleynen Leegen Mispel-boom, in ’t Latijn Chamaemespilum, van andere Euonymon alpinum ghenoemt, op de berghen van Veronen ende oock in Languedock wassende; recht op gaende, dry, vier oft meer voeten hoogh; van bladers den Appel-boom naencken, ende van vrucht de besie van de Aria ghelijck; in alle sijn delen seer droogh, nochtans een weynigh warm, scherp ende tsamentreckende. Dan dese soort is van Clusius Chamaespilus Gesneri ghenoemt: ende van hem in Oostenrijck ghevonden; somtijdts heel leegh somtijdts dry voeten hoogh, met bladeren bijnae als Quee-bladeren, maer kleyner, dicker, boven groen, anders grijs ende wolachtigh, wiens bezien aende witachtighe tackskens wassende: welcke tackskens een swarte schorsse hebben, maer grijs alsse iongh zijn. De bloemkens zijn grasverwigh, hol, dry oft vier druyfs-ghewijs versamelt; die daer nae veranderen in koude vruchten soo groot als Myrtus bezien, oft als die van Witte Haghedoren, van buyten eerst geelachtigh, daer nae roodt, met bleeck voos mergh vervult, van smaeck de bezie van de voorseyde Haghedoren ghelijck, in de Ooghstmaendt rijp wordende: daer in schuylen vijf keernen. Sommighe houdense voor de Anthenoïdes van Theophrastus, sommighe qualijck voor de Epimelis oft Sitanion van Dioscorides. Dan Clusius houdtse voor den Comaros oft Arbutus van den selven Dioscorides, die van den Comaros Theophrasti verschilt; ende oock van den Comarus Anguillarae, die anders niet en is dan de Andrachni Theophrasti.

Mispel-boom van Guinea is niet ten vollen bekent, ‘t selve daerom by de Indische cruyden in ’t kort beschreven.

Noch van de krachten.

De botten ende bladers vande Mispel-boomen hebben oock eenen wranghen smaeck; ende zijn daerom oock tsamentreckende, stoppende ende te rugghe drijvende, als Galenus te kennen geeft, bequaem om alle vloeden te stelpen: de vruchten sullen eer gheten worden voor medicijne om te stoppen, dan voor een spijse; hoe wel datmense goedt houdt teghen de dronckenschap.

Men seydt voor seker, dat het vleesch, ende in sonderheydt de Mispel-steenen, elck alleen oft tsamen ghedrooght, ende kleyn ghestooten, met witten Wijn inghenomen (daer wortels van Peterselie in ghesoden hebben) den steen in de nieren ende blase breken.

Men maeckt een plaester van ghedrooghde Mispels, Groffels nagels, wit ende roodt Corael, ende Noten Muscaten, al tsamen met sap van Roosen ghemenghelt, om op den buyck te legghen teghen den stercken buyckloop; ende op de borst, teghen ’t bloet spouwen.

Water, daer onrijpe oft harde Mispelen in ghesoden zijn, is goedt om alle sinckinghen te beletten, die op de keel, tanden ende tandtvleesch vallen, alsmen den mondt daer mede spoelt oft gorgelt; ’t selve stopt de onmatighe maendtvloeden van de vrouwen, als sy daer in sitten.

Poeder van drooghe Mispelen gheneest de versche wonden: selfs een Mispel half morw gheworden zijnde op een kleyne wonde gheleyt, heelt die volkomentlijck.

In ’t kort, al daer eenighe stoppinghe, versterckinghe ende tsamentreckinghe in van noode is, daer salmen Mispelen moghen ghebruycken, ende oock hun bladeren. Maer, als Dodoneus gheseydt heeft, de Azarolen oft Mispelen met dry steenen zijn bequamer ende lieflijcker om voor spijse te ghebruycken: dan de ghemeyne schaden min als men daer Suycker met oft nae eet, oft Calissiehout, oft iet anders dat goedt voor de borst is: dan met Suycker ende Gember smaecken sy best.

Van Mispel-boom-hout maecktmen goede stocken om daer mede te wandelen, als Pelgroms staffen, ende korte gheknoopte stocken om inden krijgh te ghebruycken.

HET X. KAPITTEL.

Van mispels. (Mespilus germanicus, Crataegus azarolus)

Geslachten.

Mispels zijn tweevormig, als Dioscorides schrijft. Het eerste geslacht groeit op dorens en is niet zo algemeen, maar wordt van hun Aronia toegenoemd daar wij de Azarolen voor houden, de andere groeit in Italië en dat zijn onze gewone mispels.

Gedaante.

1. De gewone mispelboom wordt niet zeer groot en heeft dikwijls een kromme en verdraaide kromme stam die in harde, taaie en slecht breekbare takken verdeeld is. De bladeren zijn langwerpiger, maar ook smaller dan appelbladeren. De bloemen zijn wit van kleur, groot en in vijf bladertjes verdeeld. De vruchten zijn kleiner dan appels, rond en hebben op hun opperste een brede en wijde navel als een kruin of kroon, van kleur grauw, het merg of vlees daarvan is eerst witachtig en zo wringend of scherp van smaak dat het niet eetbaar is, te weten eer dat de vruchten heel rijp of murw geworden zijn en als ze dan week of plat geworden zijn hebben ze een goede smaak, zoet en geschikt, ja lieflijk om te eten. Tussen dit vlees of merg liggen vijf platte harde stenen die men mispelstenen noemt en dat is het zaad van deze vruchten.

2. De tweede of minder algemene soort van mispels die van Dioscorides Aronia genoemd is en voor het eerste geslacht van mispels gehouden wordt is een boom die lager is dan de gewone appelboom en heeft gesneden of diep gekerfde bladeren zoals de gewone dorenboom of meidoorn en in grotere delen of snippers dan de bladeren van eppe, als Theophrastus zegt (te weten dan de gewone eppe) gesneden en gekerfd die roodachtig worden eer ze afvallen. De bloemen zijn graskleurig en hangen druifvormig of als trosjes aaneen. De vruchten van deze boom zijn langer dan de gewone mispels en ook kleiner die eerst groen en hard zijn, maar als ze rijp zijn rood en zacht of murw en goed en zoet van smaak waarin niet meer dan drie harde zaden of stenen gevonden worden.

Plaats.

1. De gewone mispels worden in de hoven en boomgaarden geplant en soms ziet men ze ook aan de hagen en heggen voortkomen en weelderig op rouwe en ongebouwde plaatsen groeien. Als deze boom op Oxyacanthus (waarmee hier de meidoorn en niet Berberis verstaan moet worden) geënt is dan zal hij goed aarden en brengt mispels voort die twee of driemaal groter zijn dan ze gewoonlijk zijn als ze niet geënt zijn, zelfs dan zijn ze bijna zo groot als kleine appeltjes.

2. De andere soort van mispels was in tijden van Dioscorides en Galenus in Griekenland veel algemener en bekender dan in Italië. Dan tegenwoordig wordt ze in Italië in de hoven omtrent Napels onderhouden, als Matthiolus betuigt.

Tijd.

1. De gewone mispels bloeien vroeg genoeg, te weten in april of in het begin van mei, dan de vruchten worden zeer laat en op het eind van oktober eerst rijp.

2. De andere mispels die men Azarolen noemt worden ook zeer laat in het jaar rijp.

Naam.

1. Het eerste en het gewoonste geslacht van deze bomen wordt in onze taal mispelboom genoemd, in het Hoogduits Mispelbaum, in het Frans nefflier, in het Latijn Mespilus en in het Grieks van Theophrastus Mespile. [1255]

De vrucht wordt in onze taal mispele genoemd, in het Hoogduits Mispel, in het Frans neffle, in het Italiaans nespolo, in het Spaans nesperas, in het Engels melder en medeler, in het Boheems myspulc, in het Grieks Mespilon en in het Latijn ook Mespilus.

Deze gewone mispelboom, zo Dioscorides zegt, werd in Griekenland ook Epimelis genoemd en van sommige Sitanion, Galenus zelf (in het boek De simpl.med.facultat) houdt deze boom ook voor de Epimelis die van de landlieden in Italië, zo hij zegt, Omedon of Unedo genoemd wordt en zeer veel in Calabrie plag te groeien, want met de naam van Mespile verstaat hij geen anders boom dan het tweede geslacht van mispels dat bij ons niet zo algemeen of bekend is.

Aangaande de naam Sitanion die is van Theophrastus ook vermaand geweest, hoewel dat er in zijn boeken niet Sitanion, maar Sataneios gedrukt staat, want hij spreekt van drie soorten van mispels, te weten van de Anthedon, de Sataneios en de Anthenoeides. Satanios heeft groter en wittere vruchten en de andere hebben kleine vruchten. Daarom zal de Satanios meer met onze gewone mispelboom overeen komen en de andere zullen onder het geslacht van Azarolen gesteld en gerekend mogen worden.

2. De andere minder algemene mispelboom werd in Griekenland eigenlijk Mespilos en Mespile genoemd en van Galenus voor de echte, ja enige mispel gehouden en van Dioscorides voor de eerste soort, zoals gezegd is, sommige noemen het in het Grieks ook Aronia. Daarom zal men deze boom vreemde mispelboom of Azarool boom mogen noemen en meestal omdat de Italianen omtrent Napels deze mispels in hun taal azarolo of ook azaruole noemen. Dan haar oude Griekse naam was Tricoccos naar de drie stenen die in elk van deze vruchten gevonden worden alsof men ze in onze taal driesteen of mispels met drie stenen noemde tot verschil van de gewone mispels die meest wel vijf stenen hebben.

Aard, kracht en werking.

De vruchten van beide deze mispelbomen zijn koud, droog en sterk tezamen trekkend van nature en ze maken de buik hard en stoppen de loop, dan de gewone mispels zijn zeer scherp en wringend van smaak en de maag zeer tegen en moeilijk en veroorzaken pijn in het hoofd, als Galenus betuigt, wat waar is, te weten als ze noch hard zijn want als ze gelegen hebben en murw of plat geworden zijn stoppen ze niet zo zeer en zijn ook niet zo tezamen trekkend en staan ook de maag niet zo tegen en dan zijn ze veel beter om te eten, nochtans geven ze geen voedsel of eerder weinig en dat is kwaad en niet te prijzen want ze worden gauw in de maag bedorven net zoals ze alreeds half verrot zijn terwijl ze murw en plat werden. Daarom zal men heel weinig van deze vruchten eten.

Maar de vruchten van de vreemde mispelboom of Azarolen zijn de maag aangenamer en worden zowel gekookt als rouw gegeten en deze mispels worden soms in suiker gekonfijt of in honig bewaart en op welke manier ze bereid zijn ze zijn de mond aangenaam en behaaglijk van smaak en daarboven zijn ze ook bijster goed de vrouwen die kind dragen want ze versterken de maag en weerstaan die walgingen en lusten daar de zwangere vrouwen zeer aan onderhevig van zijn.

BIJVOEGING.

De mispelbomen mogen op kwee, appel of peerbomen geënt worden, dan ze zullen zonder stenen zijn en zo vet als honig als men die op een egelantier ent en de ent met honig nat maakt, zo men zegt, en om grote en vroege mispels te hebben ent men ze op een moerbeiboom.

Daar is een soort van mispels die veel op de gewone mispelbomen in vorm en uiterlijke schijn van de bladeren lijken, doch in al haar delen kleiner dan die, de vrucht is nauwelijks eetbaar en de takken zijn hier en daar met stekels als meidoorn bezet. Zulks groeit in het wild.

Maar aangaande de tamme mispelboom die groter en eetbare vruchten voortbrengt daar ziet men geen doornen aan, tenzij dat hij op een dorenboom of op een van deze wilde mispelbomen geënt is, maar als men er doornen aan vindt van verandert hij en wordt erger, zegt Petrus Hondius.

Aangaande de gewone mispels die groot zijn die heten hier te lande soms pote mispels.

De gewone mispels heten ook wel nespelen in onze taal, in het Frans mesples, mesles en nefnes.

De tweede soort van Dodonaeus hier beschreven heet in het Frans op sommige plaatsen tarnotes, te Montpellier pommet, in het Latijn bij sommige Maluot azaroluid, in Italië azarola, als gezegd is, en is daar in het begin van september rijp. Ze lijkt veel op de meidoorn (maar is breder van bladeren en groter van vrucht) ja sommige houden het voor een soort er van wiens medesoorten van ons in het bijvoegsel van de meidoorn beschreven zijn.

Lobel maakt twee soorten van mispels, een tamme en een wilde. (Sorbus aria) Daarnaast vermaant hij van een Aria Theophrasti effigie Alni omdat ze van gedaante en kracht veel op de mispelboom lijkt, maar daar zullen we in het kapittel van de sorben van handelen. Hij vermaant ook van een kleine lage mispelboom, in het Latijn Chamaemespilum (Sorbus chamaemespilus) en van andere Euonymon alpinum genoemd die op de bergen van Verona en ook in Languedock groeit en rechtop gaat en negentig, honderd twintig of meer voeten hoog wordt en van bladeren op de kleine appelboom en van vrucht op de bes van Aria lijkt en in al zijn delen zeer droog is, nochtans wat warm, scherp en tezamen trekkend. Dan deze soort is van Clusius Chamaespilus Gesneri genoemd en van hem in Oostenrijk gevonden die soms heel laag en soms negentig cm hoog wordt met bladeren bijna als kweebladeren, maar kleiner, dikker, boven groen, anders grijs en wolachtig wiens bessen aan de witachtige takjes groeien welke takjes een zwarte schors hebben, maar grijs als ze jong zijn. De bloempjes zijn graskleurig, hol en drie of vier druifvormig verzameld die daarna veranderen in koude vruchten zo groot als Myrtus bessen of als die van witte meidoren die van buiten eerst geelachtig en daarna rood worden met bleek voos merg vervuld en van smaak op de bes van de voor vermelde meidoren lijkt en in augustus rijp worden en daarin schuilen vijf kernen. Sommige houden het voor de Anthenoïdes van Theophrastus, sommige kwalijk voor de Epimelis oft Sitanion van Dioscorides. Dan Clusius houdt ze voor de Comaros of Arbutus van dezelfde Dioscorides die van Comaros Theophrasti verschilt en ook van Comarus Anguillarae die niets anders is dan de Andrachni Theophrasti.

Mispelboom van Guinea is niet ten volle bekend en zal daarom bij de Indische kruiden in het kort beschreven worden.

Noch van de krachten.

De knoppen en bladeren van de mispelbomen hebben ook een wrange smaak en zijn daarom ook tezamen trekkend, stoppend en terug drijvend, als Galenus te kennen geeft, en geschikt om alle vloeden te stelpen, de vruchten zullen eerder voor medicijnen gegeten worden om te stoppen dan voor een spijs, hoewel dat men ze goed houdt tegen dronkenschap.

Men zegt voor zeker dat het vlees en vooral de mispelstenen elk alleen of tezamen gedroogd en klein gestoten en met witte wijn ingenomen (daar wortels van peterselie in gekookt hebben) de steen in de nieren en blaas breken.

Men maakt een pleister van gedroogde mispels, kruidnagels, wit en rood koraal en notenmuskaat dat alles tezamen met sap van rozen gemengd wordt om op de buik te leggen tegen de sterke buikloop en op de borst tegen het bloedspouwen.

Water daar onrijpe of harde mispels in gekookt zijn is goed om alle zinkingen te beletten die op de keel, tanden en tandvlees vallen als men de mond daarmee spoelt of gorgelt en hetzelfde stopt de onmatige maandvloeden van de vrouwen als ze daarin zitten.

Poeder van droge mispels geneest de verse wonden en zelfs een mispel half murw geworden en op een kleine wond gelegd heelt die volkomen.

In het kort, overal daar enige versterking tezamen trekking nodig is daar zal men mispels mogen gebruiken en ook hun bladeren. Maar, als Dodonaeus gezegd heeft, de Azarolen of mispels met drie stenen zijn beter en lieflijker om voor spijs te gebruiken dan de gewone en beschadigen minder als men er suiker met of na eet of zoethout of iets anders dat goed voor de borst is, dan met suiker en gember smaken ze best.

Van mispelboomhout maakt men goede stokken om daarmee te wandelen zoals pelgrimstaffen en korte geknoopte stokken om in de krijg te gebruiken.