Ziziphus

HET XVI. CAPITEL.

Van Iujuben.

Gheslacht.

De Jujuben zijn tweederley van gheslachten: het eerst, als Columella seydt, is roodt, het ander wit.

Ghedaente.

1. Den boom, daer de ghemeyne Jujuben op wassen, en is niet veel kleyner dan den Pruymboom; ende heeft eenen krommen oft slimmen struyck, met een rouwe, oneffene, wat ghespleten oft ghekloven [1263] schorsse bekleedt; bewassen met harde tacken, die veele ende stercke stekelinghen als dornen hebben: uyt de welcke ettelijcke rijskens spruyten omtrent een spanne langh, oft langher, taey ende buyghsaem, als Biesen, ende soo dun als roeykens van het Spartum; aen de welcke nu hier nu daer langhworpighe bladeren wassen, over ander gheschickt, niet seer groot, hardtachtigh, die van de Maeghde-Palmen ghelijck. Neffens dese bladeren komen bleeckachtighe moschachtighe bloemkens; ende daer nae volghen de vruchten, te weten ronde langhworpighe bezien, van grootte een middelbaere Olijve oft een kleyn Pruymken niet seer onghelijck: ende in elck een van dese vruchten leydt een hardt langachtigh steenken, als in de Pruymen; ende daer in schuylt een keerne oft keest.

2. De ander soorte van Jujuben is gheenen grooten boom, maer veel eer een heesterachtigh oft seer tackighe boom-ghewas. De schorsse van de struyck is effen ende gladt; ende als de tackskens oudt zijn, dan blinckt die, ende is bruyn roodtverwigh: ende daer uyt komen oock dunne, teere, langhe, witte ende swacke rijskens oft roeykens ghesproten, als aen de Ghemeyne Jujuben; aen de welcke oock sachte langhworpighe bladeren wassen, witachtigh van verwe, selfs aen d’ averrechte sijde veel witter dan aen d’ander, de Wilge-bladeren seer wel ghelijckende, behalven datse smaller ende noch witter zijn. De bloemkens komen oock langhs oft neffens de bladeren twee oft dry by een voort, hol van maecksel, ende geelachtigh oft bleeck van verwe, goedt van reuck, in ’t midden ettelijcke draeykens hebbende. De vruchten zijn als die van de Ghemeyne Jujuben, de Olijven van grootte ende maecksel wat gelijck, witachtigh, oock met soet ende wit mergh oft vleesch vervult, in ’t midden oock een steenken met een keerne oft keest hebbende, gantsch als de voorgaende.

Plaetse.

1. De eerste soorte van Jujuben wast nu ter tijdt op veele plaetsen van Italien: waer dat sy eertijdts vremdt pleeght te wesen, ende eerst uyt Syrien ghebroght is, ende dat niet langh voor de tijden van Plinius, als hy in ‘t 14.capitel van sijn 15.boeck te kennen gheeft.

2. De tweede Jujuben wassen op verscheyden plaetsen van Italien, ende noch veel meer in Spaegnien: sy worden oock wel in sommighe hoven van Nederlandt ende oock van Hooghduytschlandt gheoeffent ende onderhouden.

Tijdt.

1. De Ghemeyne Jujuben worden van saedt vermenighvuldight ende niet van ionghe scheutkens gheplant, ende dat in de maendt van April, als Plinius betuyght in het 10.capitel van sijn 17.boeck.

2. De tweede soorte van Jujuben bloeyt hier te lande in de hoven in Hoymaendt: dan daer en pleeght gheen vrucht nae te volghen: maer in Italien, Spaegnien, ende andere heete landen, daer sy vruchten draghen, worden sy in den Herfst rijp.

Naemen.

1. De eerste ende ghemeynste soorte van dese twee boomen heet in ’t Griecks Zizyphos ende Ziziphos; in ’t Latijn oock Zizyphus; oft, als Petrus Crescentius seydt, Zezulus.

De vruchten worden gheheeten in onse tael Jujuben, nae den naem Iuiubae, die in de Apoteken ghemeyn is; hoe wel dat sy in ’t Latijn eyghentlijck Zizipha ende Serica heeten, ghelijck sy in ’t Griecks oock Zizypha ende Zizipha, ende van sommighe Zinzipha ghenoemt worden. Galenus noemtse oock Serica als klaerlijck ghenoegh blijckt uyt ’t ghene dat Avicenna van de Jujuben schrijft in sijn 369.capitel; waer hy al ’t selve van de Jujuben seydt, dat Galenus in het boeck De aliment.facult.van de Serica geschreven heeft. Columella noemtse Zizyphus rutila, dat is Roode oft Rosse Jujuben.

2. De tweede soorte van dese boomen is het ander gheslacht van Jujuben, dat Columella in ‘t 4.capitel van sijn 9.boeck Zizyphus alba, dat is Witte Jujuben noemt, tot onderschil van de eerste soorte. Plinius gheeft dese Jujuben den toenaem Zizyphus Cappadocia, te weten in het 9.capitel van sijn 21.boeck, wanneer hy spreeckt van de eere dien men sommighe menschen ende de Goden in oude tijden met de kranssen pleeght te bewijsen, seggende dat die tweederhande waeren; want sommighe wierden van bloemen ghemaeckt, sommighe van loof. Voor bloemen, seydt hy, houde ick de Genista oft Brem (want van den Brem worden geele bloemen ghepluckt om by de kransen te doen) ende het Rhododendron, ende de Ziziphia, die Cappdacia toegenoemt worden, die welrieckende bloemen hebben, van ghedaente de Olijfbloemen ghelijckende. Ende voorwaer dese soorte van gheboomte wordt met goede reden van Columella oft van Plinius voor een gheslacht van Jujuben gehouden, soo het klaerlijck blijckt: want de bladeren ende bloemen spruyten hier oock uyt de teere ende eerst uytgebotte rijskens, als in de eerste oft ghemeyne soorte van Jujuben: daer-en-boven soo zijn de bloemen seer welrieckende, ende haeren reuck seer verre ende wijt uytspreydende ende verbreydende: ende ten laetsten soo zijn de vruchten oock gantschelijck die van de ghemeyne Jujuben ghelijck.

Aerd, Kracht ende Werckinghe.

De Jujuben, te weten de eerste, de welcke in de Apoteken seer ghebruyckelijck ende ghemeyn zijn, hebben een koude ghestaltenisse, doch niet al te gheweldighlijck, gemerckt dat sy niet verder dan tot den eersten graed van koude en komen: daer toe zijn sy oock wat vochtigh van nature: ende haer gantsche stoffe oft substantie is wat grofachtigh ende dick, daerom als sy ghelijck spijse ingenomen worden, dan zijn sy quaedt oft moeyelijck om verteeren: gaen seer qualijcken ende traeghelijcken nae beneden: verladen de maghe: gheven den lijfve gheen oft immers heel luttel voedsel. Maer de selve Jujuben als een medicijne oft in drancken teghen eenighe sieckten ghebruyckt versachten ende bedwinghen de scherpigheyt van de bijtachtighe ende soute vochtigheden, ende maecken de selve dick ende grof, ende daerom de leckinghen ende Electuarien, die daer van ghemaeckt oft in de Apoteken bereydt worden, ende oock de Syropen van de selve, zijn bijster nut ende bequaem om te versachten de rouwigheyt van de keele, borste ende longhene; ende zijn goedt teghen den hoest, teghen het bloet spouwen, ende andere dierghelijcke ghebreken, die uyt sinckinghe van de scherpe, dunne oft soute vochtigheden hunnen oorsprongh nemen. Tot alle de voorseyde ghebreken is oock seer nut het water, daer dese Jujuben in ghesoden zijn gheweest, ghedroncken; maer in sonderheyt teghen de hitte ende brandt oft scherpigheyt van de pisse, ende teghen de droppelpisse; ende is goedt voor de [1264] lendenen, nieren, ende blase, die verhit, ende versworen zijn, oft van eenighe scherpe soute vochtigheden te lijden hebben.

BIIVOEGHSEL.

Nae de verwe der vruchten magh de eerste soorte van Jujuben seer wel Roode oft Rosse Jujuben heeten: want die vruchten zijn eerst groen, maer volkomen rijp zijnde van buyten wat rosachtigh, van binnen geel, soet van smaeck, sulcks alsmense in de hoven van Spaegnien ende Languedock magh sien groeyen. Den struyck is somtijdts soo hoogh als dien van den Peer-boom. De bladeren zijn als die van de Palirius Theophrasti, oft derden Rhamnus, seydt Clusius; maer wat grooter ende bleecker groen, rondom gheschaert, elck dry zenuwen oft aderen in de lenghe hebbende: daer neffens staen ghemeynlijck twee dorenen by een; van de welcke de eene recht is, ende de ander krom als een haeck. Desen boom wast nerghens in Christenrijck van selfs in ’t wildt, dat wy weten, hoe wel dat sommighe ons versekeren datter op ’t gheberghte van Veronen een wilde soorte van Rosse Jujuben ghevonden wordt. Omtrent Ancona ende in Languedock blijft hy ghemeynlijck kleyn als een haghe, als oock in Sicilien, daer hy gheoeffent wordt van sijn steenen oft saedt ghepoot zijnde, dry oft vier tsamen, met ’t scherp nederwaerts; ende dan wordt hy gheintet op Mispel-boomen oft Quee-boomen, maer beter op sijn selven, oft op de Witte Jujuben. Hy heeft seer veele naemen, te weten Zizyphus rubra, Iuiube officinarum, Connnarus aut Palirius Athenaei, nae de meyninghe van Anguillara: andere houden hem voor de Lotus Pharidis infulae van Theophrastus: Clusius twijffelt oft hy niet en soude moghen wesen den Lotus Athenaei; die Athenaeus uyt Polybius beschrijft: daerom noemt hem Lobel oock Lotus secundus Polybii; ende oock Crataegus Theophrasti sorte, Paliurus Africanus Theophrasti, Zizypha Graecorum, Iuiube Arabum. Hy heet in Vranckrijck oock Iuiubier; maer in Languedock Guindoulier; in ’t Spaensch Guindoules, Iuiubes, Acofeisas, Acufeisas ende Azusfecizas; in Italien Giuggiole ende Zingiole; in Hooghduytschlandt Brustbeerlin ende Rot Brustbeerlin; hier te lande somtijdts Hanpoten; in Candien Zinziphia.

De Witte soorte heeten sommighe Italiaensche Sycomoro also, Albero del Paradiso; in ’t Latijn Oleastrum oft Oleaster, ende houdense voor het oprecht Oleastrum; maer meest heetse in ’t Latijn Zizipha Cappadociae Bellonii, Sizipha candida Clusii, ende Zizyphus alba, anders Olea Bohemica aut Elaeagnus Matthioli: de Fransoysen heetense Iuiubier blanc ende Olivastre; de Spaegniaerts van Granaden ende Castilien Arbol Parayso; in ’t Latijn Arbor Paradisi. Rauwolfius seydt datse veel omtrent Aleppo in Syrien wast, ende aldaer Seisesun genoemt wordt. Andere noemense Barba Iovis Plinii; (daer is nochtans een ander kleyn boom-gewas met veele ronde bladerkens, twaelf oft dertien aen elcke sijde van een teer middelribbeken staende, heel silververwigh aen d’een sijde, als elders blijcken sal.) sommighe andere houdense voor de Tuberes Plinij: dan sy en hebben daer niet sekerheydts oft redens ghenoegh van. Desen boom wordt meest soo hoogh als den ghemeynen Jujube-boom, maer heeft wat breeder uytghespreyde tacken, seydt Clusius; den struyck is tamelijcken dick, met een witachtighe effen schorsse bedeckt: de tacken zijn oock somtijdts doornachtigh: dan de rijskens die daer uyt spruyten en hebben gheen doornen. Hy wast veel van selfs in Granaden; ende oock in veele plaetsen van Grieckenlandt, daer de vruchten hedensdaeghs noch Zizyphia heeten, ende veel van den ghemeynen man geten worden, als Bellonius betuyght: want sy zijn de Rosse van ghedaente ghelijck, ende worden in Asien over al in de steden te koop ghebroght. Hy noemtse Zizypha alba Columellae. Men onderhoudt hem oock veel in Sicilien, Italien, Spaegnien, Languedock, ende in andere paletsen van Vranckrijck ende Duytschlandt. Lobel noemt desen boom Wilden Olijfboom, als hier nae blijcken sal in ’t Bijvoeghsel van den Olijfboom.

Andere Witte Iujuben, in ’t Latijn Ziziphus alba geheeten, is den Azedarach, in ‘t 29. Capitel van ’t volghende boeck beschreven.

Napca oft Napeca van Egypten soude hier by oock moghen beschreven worden: dan daer van hebben wy elders ghehandelt.

Noch van de krachten.

De Jujuben oft Hanpoten, in sonderheyt de Rosse, voeren haeren naem in Duytschlandt nae de groote kracht die sy hebben teghen de ghebreken van de longeren ende borst. Avicenna houdtse voor koudt in den derden graed ende droogh in den eersten: maer andere houdense voor warm ende vochtigh van beydts in den eersten graed: die wat meer redens schijnen te hebben; nae ’t uytwijsen van haer krachten: hoe wel datse Galenus voor rauw ende onverdouwelijcke houdt, segghende datse anders niet dan spijse en zijn van gulsighe kinders ende lustighe vrouwen. In Italien gheeftmense de ghene die heet van bloet zijn, ende de grootste achtmen meest. Andere prijsense veel teghen ’t graveel ende den steen in de blase ende nieren.

Sommighe segghen dat dese vruchten al vermoghen dat den oprechten Lotus van Atheneus doet: die daer van schrijft, dat sy in Afrijcken rijp zijnde ghepluckt worden, ende met Gort oft Halica ghestooten ende vermenght, heele kuypen vol wech gheleydt ende bewaert pleghen te worden, om voor spijse des huysghesins te dienen, ghelijck Plinius van den Lotus oock seydt, datter heele heyren mede ghespijst zijn gheweest: anders neemtmen de steenen uyt, ende men bewaertse als voren: ende dan is die spijse soo goedt als Vijghen oft Daeyen, maer beter van reuck. Daer wordt oock eenen dranck oft wijn van ghemaeckt, alsmen daer water over giet: den welcken soo wel smaeckt als den besten Mee oft Honigh wijn, maer en blijft niet meer dan tien daghen goedt. Men maeckt daer oock Edick van.

Aengaende de tweede soorte oft Witte Jujuben, die worden in Sicilien oock ghenoegh ghegeten, maer noch meer in Grieckenlandt; ende soo het schijnt, sy zijn de Rosse soo wel van krachten als van smaeck ghenoegh ghelijck.

HET XVI. KAPITTEL.

Van jujuben. (Ziziphus jujuba, Elaeagnus angustifolia)

Geslacht.

De jujuben zijn tweevormig van geslacht en de eerste, als Columella zegt, is rood en de ander is wit.

Gedaante.

1. De boom daar de gewone jujuben op groeien is niet veel kleiner dan de pruimboom en heeft een kromme of slimme stam die met een ruwe, oneffen en wat gespleten of gekloven [1263] schors bekleed is en begroeid met harde takken die vele en sterke stekels als doornen hebben waaruit ettelijke twijgjes spruiten die omtrent zeventien cm lang of langer zijn, taai en buigbaar als biezen en zo dun als roeden van het Spartum waaraan nu hier en nu daar langwerpige bladeren groeien die om beurten geschikt zijn en niet zeer groot en hardachtig zijn als die van maagdenpalmen. Naast deze bladeren komen bleekachtige mosachtige bloempjes en daarna volgen de vruchten, te weten ronde langwerpige bessen die van grootte veel op een middelbare olijf of op een klein pruimpje lijken en in elk van deze vruchten ligt een hard langachtig steentje zoals in de pruimen en daarin schuilt een kern of keest.

2. De andere soort van jujuben is geen grote boom, maar veel eerder een heesterachtig of zeer vertakt boomgewas. De schors van de stam is effen en glad en als de takjes oud zijn dan blinkt die en is bruinroodachtig en daaruit komen ook dunne, tere, lange, witte en zwakke twijgen of roeden gesproten zoals aan de gewone jujuben waaraan ook zachte langwerpige bladeren groeien die witachtig van kleur zijn en zelfs aan de onderkant veel witter zijn dan aan de andere en zeer goed op wilgenbladeren lijken, behalve dat ze smaller en noch witter zijn. De bloempjes komen ook langs of naast de bladeren met twee of drie bijeen voort en zijn hol van vorm en geelachtig of bleek van kleur, goed van reuk die in het midden ettelijke draadjes hebben. De vruchten zijn als die van de gewone jujuben die op de olijven van grootte en vorm lijken, witachtig en ook met zoet en wit merg of vlees vervult die in het midden ook een steentje met een kern of keest hebben, gans als de voorgaande.

Plaats.

1. De eerste soort van jujuben groeit tegenwoordig op vele plaatsen van Italië waar ze vroeger vreemd plag te wezen en is eerst uit Syrië gebracht is en dat niet lang voor de tijd van Plinius zoals hij in het 14^de kapittel van zijn 15^de boek te kennen geeft.

2. De tweede jujuben groeien op verschillende plaatsen van Italië en noch veel meer in Spanje en worden ook wel in sommige hoven van Nederland en ook van Hoogduitsland geteeld en onderhouden.

Tijd.

1. De gewone jujuben worden van zaad vermenigvuldigd en niet van jonge scheutjes geplant en dat in de maand april, als Plinius betuigt in het 10^de kapittel van zijn 17^de boek.

2. De tweede soort van jujuben bloeit hier te lande in de hoven in juli, dan er plag geen vrucht na te volgen, maar in Italië, Spanje en andere hete landen daar ze vruchten dragen worden ze in de herfst rijp.

Namen.

1. De eerste en gewoonste soort van deze twee bomen heet in het Grieks Zizyphos en Ziziphos, in het Latijn ook Zizyphus of, als Petrus Crescentius zegt, Zezulus.

De vruchten worden in onze taal jujuben genoemd naar de naam Jujubae die in de apotheken algemeen is, hoewel dat ze in het Latijn eigenlijk Zizipha en Serica heten net zoals ze in het Grieks ook Zizypha en Zizipha en van sommige Zinzipha genoemd worden. Galenus noemt ze ook Serica als duidelijk genoeg blijkt uit hetgeen dat Avicenna van de jujuben schrijft in zijn 369^ste kapittel waar hij hetzelfde van de jujuben zegt dat Galenus in het boek De aliment.facult.van de Serica geschreven heeft. Columella noemt het Zizyphus rutila, dat is rode of roze jujuben.

2. De tweede soort van deze bomen is het andere geslacht van jujuben dat Columella in het 4^de kapittel van zijn 9^de boek Zizyphus alba, dat is witte jujuben noemt, tot verschil van de eerste soort. Plinius geeft deze jujuben de toenaam Zizyphus Cappadocia, te weten in het 9^de kapittel van zijn 21^ste boek wanneer hij spreekt van de eer die men sommige mensen en Goden in oude tijden met de kransen plag te bewijzen en zegt dat die tweevormig waren want sommige werden van bloemen gemaakt en sommige van loof. Voor bloemen, zegt hij, houdt ik de Genista of brem (want van de brem worden gele bloemen geplukt om bij de kransen te doen) en het Rhododendron en de Ziziphia die Cappdacia toegenoemd worden die welriekende bloemen hebben en van gedaante op olijfbloemen lijken’. En voorwaar deze soort van geboomte wordt met goede reden van Columella of van Plinius voor een geslacht van jujuben gehouden zo het duidelijk blijkt want de bladeren en bloemen spruiten hier ook uit de tere en net uitgebotte twijgjes zoals in de eerste of gewone soort van jujuben, daarboven zijn de bloemen zeer welriekend die haar reuk zeer ver en wijdt uitspreidt en verbreidt en tenslotte zijn de vruchten ook gans die van de gewone jujuben gelijk.

Aard, kracht en werking.

De jujuben, te weten de eerste, die in de apotheken zeer gebruikelijk en algemeen zijn hebben een koude gestalte, doch niet al te geweldig, gemerkt dat ze niet verder dan tot de eerste graad van koude komen en daartoe zijn ze ook wat vochtig van nature en haar ganse stof of substantie is wat grofachtig en dik en daarom als ze als spijs ingenomen worden dan zijn ze kwaad of moeilijk om te verteren en gaan zeer slecht en traag naar beneden en verladen de maag en geven het lijf geen of immers heel weinig voedsel. Maar die jujuben als een medicijn of in dranken tegen enige ziekten gebruikt verzachten en bedwingen de scherpte van de bijtachtige en zoute vochtigheden en maken die dik en grof en daarom worden ze in de likkingen en Electuarien gedaan die er van gemaakt of in de apotheken bereid worden en ook de siropen er van zijn bijster nuttig en geschikt om de ruwheid van de keel, borst en longen te verzachten en zijn goed tegen de hoest, tegen het bloedspouwen en andere diergelijke gebreken die uit zinkingen van de scherpe, dunne of zoute vochtigheden hun oorsprong nemen. Tot alle voor vermelde gebreken is ook zeer nuttig het water daar deze jujuben in gekookt zijn geweest gedronken, maar vooral tegen de hitte en brand of scherpte van de plas en tegen de druppelplas en is goed voor de [1264] lendenen, nieren en blaas die verhit en verzworen zijn of van enige scherpe zoute vochtigheden te lijden hebben.

BIJVOEGING.

Naar de kleur van de vruchten mag de eerste soort van jujuben zeer goed rode of rosse jujuben noemen want die vruchten zijn eerst groen maar als ze volkomen rijp zijn van buiten wat rosachtig en van binnen geel, zoet van smaak zulks zoals men ze in de hoven van Spanje en Languedock mag zien groeien. De stam is soms zo hoog als die van de peerboom. De bladeren zijn als die van de Palirius Theophrasti of derde Rhamnus, zegt Clusius, maar wat groter en bleker groen, rondom geschaard die elk drie zenuwen of aderen in de lengte hebben en daarnaast staan gewoonlijk twee dorens bijeen waarvan de ene recht is en de ander krom als een haak. Deze boom groeit nergens in Christenrijk vanzelf in het wild dat we weten, hoewel dat sommige ons verzekeren dat er op het gebergte van Verona een wilde soort van rosse jujuben gevonden wordt. Omtrent Ancona en in Languedock blijft het gewoonlijk klein als een haag net zoals ook in Sicilië daar het geteeld wordt en van zijn stenen of zaad gepoot wordt met drie of vier tezamen en met de punt naar beneden en dan wordt het geënt op mispelbomen of kweebomen, maar beter op zichzelf of op de witte jujuben. Het heeft zeer vele namen, te weten Zizyphus rubra, Jujube officinarum, Connnarus aut Palirius Athenaei naar de mening van Anguillara en andere houden hem voor de Lotus Pharidis infulae van Theophrastus, Clusius twijfelt of het niet de Lotus Athenaei zou mogen wezen die Athenaeus uit Polybius beschrijft en daarom noemt Lobel het ook Lotus secundus Polybii en ook Crataegus Theophrasti sorte, Paliurus Africanus Theophrasti, Zizypha Graecorum, Jujube Arabum. Het heet in Frankrijk ook jujubier, maar in Languedock guindoulier, in het Spaans guindoules, jujubes, acofeisas, acufeisas en azufecizas, in Italië giuggiole en zingiole, in Hoogduitsland Brustbeerlin en Rot Brustbeerlin, hier te lande soms hanpoten en in Kreta zinziphia.

(Elaeagnus angustifolia) De witte soort noemen sommige Italiaanse Sycomoro falso, Albero del Paradiso, in het Latijn Oleastrum of Oleaster en houden het voor het echte Oleastrum, maar meest heet ze in het Latijn Zizipha Cappadociae Bellonii, Sizipha candida Clusii en Zizyphus alba, anders Olea Bohemica aut Elaeagnus Matthioli, de Fransen noemen het jujubier blanc en olivastre, de Spanjaarden van Granada en Castilië arbol parayso, in het Latijn Arbor Paradisi. Rauwolfius zegt dat ze veel omtrent Aleppo in Syrië groeit en daar seisesun genoemd wordt. Andere noemen het Barba Jovis Plinii, (er is nochtans een ander klein boomgewas met vele ronde bladertjes die met twaalf of dertien aan elke zijde van een teer middelribje staan en heel zilverkleurig aan de ene zijde zoals elders blijken zal) sommige andere houden het voor de Tuberes Plinij, dan ze hebben er niets zeker of reden genoeg van. Deze boom wordt meest zo hoog als de gewone jujubeboom, maar heeft wat breder uitgespreide takken, zegt Clusius, de stam is tamelijk dik en met een witachtige effen schors bedekt, de takken zijn ook soms doornachtig, dan de twijgen die er uitspruiten hebben geen doornen. Het groeit veel in Granada vanzelf en ook in vele plaatsen van Griekenland daar de vruchten tegenwoordig noch zizyphia heten en veel van de gewone man gegeten worden, als Bellonius betuigt want ze zijn de rosse van gedaante gelijk en worden in Azië overal in de steden te koop gebracht. Hij noemt het Zizypha alba Columellae. Men onderhoudt het ook veel in Sicilië, Italië, Spanje, Languedoc en in andere plaatsen van Frankrijk en Duitsland. Lobel noemt deze boom wilde olijfboom zoals hierna blijken zal in het bijvoegsel van de olijfboom.

Andere witte jujube, in het Latijn Ziziphus alba genoemd, is de Azedarach die in het 29^ste kapittel van het volgende boek beschreven wordt.

Napca of Napeca van Egypte zou hierbij ook mogen beschreven worden, dan daarvan hebben we elders gehandeld.

Noch van de krachten.

De jujuben of hanpoten en vooral de rosse voeren hun naam in Duitsland naar de grote kracht die ze hebben tegen de gebreken van de longen en borst. Avicenna houdt ze voor koud in de derde graad en droog in de eerste, maar andere houden ze voor warm en vochtig en van beide in de eerste graad die wat meer reden schijnen te hebben naar het uitwijzen van haar krachten, hoewel dat Galenus ze voor rauw en onverteerbaar houdt en zegt dat ze niets anders dan spijs zijn van gulzige kinderen en lustige vrouwen. In Italië geeft men ze diegene die heet van bloed zijn en de grootste acht men meest. Andere prijzen ze veel tegen het niergruis en de steen in de blaas en nieren.

Sommige zeggen dat deze vruchten alles kunnen wat de echte Lotus van Atheneus doet die er van schrijft dat als ze in Afrika rijp zijn geplukt worden en met gort of Halica gestoten en vermengt hele kuipen vol weg gelegd en bewaard plegen te worden om voor spijs van het huisgezin te dienen, net zoals Plinius van de Lotus ook zegt dat er hele legers mee gespijsd zijn geweest, anders neemt men de stenen er uit en men bewaart ze als tevoren en dan is die spijs zo goed als vijgen of dadels, maar beter van reuk. Daar wordt ook een drank of wijn van gemaakt als men er water over giet die zo goed smaakt als de beste mee of honigwijn, maar blijft niet meer dan tien dagen goed. Men maakt er ook azijn van.

Aangaande de tweede soort of witte jujuben, die worden in Sicilië ook genoeg gegeten, maar noch meer in Griekenland en zo het schijnt zijn ze de rosse zowel van krachten als van smaak voldoende gelijk.